Jaarverslag Natuur en Milieuvereniging

Jaarverslag 2011 Natuur en Milieuvereniging

Jaarverslag Hoekschewaards Landschap 2011

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! Colofon ! uitgave Hoekschewaards Landschap Oud-Beijerland, mei 2012 www.hwl.nl | [email protected]

vormgeving Jan van Alebeek Fotograaf voorblad Ger M. Kortenbach

© 2012 Hoekschewaards!Landschap

! ! !

!

1!


!

Voorwoord ! ! ! ! Voor! U! ligt! het! jaarverslag! 2011! van! Hoekschewaards! Landschap.! Ook! dit! jaar! hebben! de! ongeveer!420!vrijwilligers!en!de!andere!medewerkers!van!HWL!een!prestatie!neergezet!die!er! mag! zijn.! Dagelijks! zijn! HWLers! in! de! weer! voor! natuur! en! landschap! in! de! streek! en! het! resultaat! mag! er! zijn.! Heel! veel! mensen! werken! keihard! om! dit! te! realiseren.! Waardering! hiervoor!is!op!zijn!plaats.! ! Het!bestuur!van!HWL!heeft!zich!voorgenomen!om!meer!aandacht!te!geven!aan!de!vrijwilligers.! Immers! zij! zijn! het! kapitaal! van! de! organisatie,! de! kurk! waar! HWL! op! drijft.! In! 2011! is! om! die! reden! weer! een! vrijwilligersdag! georganiseerd.! Ook! wordt! er! tweemaal! per! jaar! een! introductiecursus!georganiseerd!voor!mensen!die!zich!willen!oriënteren!op!vrijwilligerswerk!bij! HWL.! ! Het! gaat! goed! met! HWL.! Het! aantal! leden! is! het! afgelopen! jaar! weer! toegenomen.! Ook! de! bezoekersaantallen! in! onze! beide! bezoekerscentra! nemen! toe.! Het! areaal! door! HWL! beheerde! terreinen!groeit!en!dat!is!positief!voor!biodiversiteit.!Ook!financieel!is!het!weer!gelukt!om!rond! te!komen.!Kortom!we!kunnen!met!tevredenheid!terugkijken!op!2011.!Er!is!echter!geen!reden!tot! achterover!leunen.!! ! Het!bestuur!van!HWL!dankt!een!ieder!die!bijgedragen!heeft!aan!het!resultaat!van!2011!en!doet! tegelijkertijd!weer!een!beroep!op!hen!om!door!te!gaan!met!het!werk.!De!streek!heeft!een!sterk! HWL!nodig.! ! ! ! ! Joost!Kievit! voorzitter! ! !

2!


!

!

3!


!

Inhoudsopgave 1 2

3

4

5 6 7

8

4!

Taken!...............................................................................................................................................................!6 Organisatie!....................................................................................................................................................!7 2.1 Bestuur,!leden!en!vrijwilligers!....................................................................................................!8 2.2 HWL vrijwilligers onderscheiden!...........................................................................................!10 Educatie!......................................................................................................................................................!12 3.1 De!werkgroepen!Jeugd!................................................................................................................!14 Jeugd!noord!....................................................................................................................................................!14 Jeugd!oost!.......................................................................................................................................................!15 Jeugd!zuid!.......................................................................................................................................................!17 3.2 Buitenschoolse!jeugdactiviteiten.!...........................................................................................!18 3.3 Excursies!............................................................................................................................................!19 3.4 Cursussen!..........................................................................................................................................!22 3.5 Lezingen!.............................................................................................................................................!23 3.6 Oeverloop!..........................................................................................................................................!24 3.7 Natuurfotografie!.............................................................................................................................!25 Biologisch onderzoek!..........................................................................................................................!27 4.1 Vogels!..................................................................................................................................................!28 4.2 Roofvogels!.........................................................................................................................................!32 4.3 Vlinders!en!Libellen!......................................................................................................................!34 4.4 Planten!................................................................................................................................................!36 4.5 Paddenstoelen!1!.............................................................................................................................!40 4.6 Paddenstoelen!2!.............................................................................................................................!47 4.7 Zoogdieren!........................................................................................................................................!48 4.8 Aquatische werkgroep!...............................................................................................................!50 Terreinbeheer!..........................................................................................................................................!52 Boombeheer!..............................................................................................................................................!60 Beleidsbeïnvloeding!..............................................................................................................................!63 7.1 Ruimte!.................................................................................................................................................!65 7.2 Natuur!.................................................................................................................................................!66 7.3 Duurzaamheid!.................................................................................................................................!68 7.4 Symposiums!.....................................................................................................................................!68 Overzicht van reacties, zienswijzen, bezwaar en beroep!.....................................................!69 Verzoeken tot handhaving!....................................................................................................................!69 Bezoekerscentra!......................................................................................................................................!70 8.1 Functie!................................................................................................................................................!70 8.2 Beheer!.................................................................................................................................................!70 8.3 Openstelling!en!bezoekers!.........................................................................................................!71 8.4 Activiteiten!in!de!bezoekerscentra!.........................................................................................!74 8.5 Vergaderingen!.................................................................................................................................!74 8.6 Lezingen!.............................................................................................................................................!74 8.7 Symposia!en!andere!maatschappelijke!evenementen!...................................................!75


8.8 Markten!..............................................................................................................................................!75 8.9 Cursussen!..........................................................................................................................................!75 8.10 Exposities!......................................................................................................................................!75 8.11 Winkels!..........................................................................................................................................!75 8.12 Onderhoud!van!de!gebouwen!..............................................................................................!76 8.13 De!tuinen!.......................................................................................................................................!76 9 Communicatie!en!Voorlichting!..........................................................................................................!77 9.1 Redactie!Waardzegger!.................................................................................................................!79 9.2 Websites/internet!.........................................................................................................................!80 9.3 Agendacommissie!..........................................................................................................................!81 9.4 Voorlichting!......................................................................................................................................!81 9.5 Markten!..............................................................................................................................................!82 9.6 Documentatiecentrum!.................................................................................................................!83 9.7 Rubriek!Het!Kompas!.....................................................................................................................!84 9.8 Rubriek!Hoeksche!Waards!Magazine!....................................................................................!84 10 Toelichting!op!de!jaarcijfers!2011!..............................................................................................!86 10.1 Rekening!van!baten!en!lasten!..............................................................................................!86 10.2 Balans!.............................................................................................................................................!86 10.3 Financieel!verslag!over!het!verenigingsjaar!2011!......................................................!87

!

!

5!


!

1 Taken Het werk van HWL bestaat uit de volgende taakvelden: Biologisch onderzoek. De werkgroepen op het gebied van vogels, planten, vlinders, libellen, paddenstoelen en zoogdieren doen onderzoek naar flora en fauna in de Hoeksche Waard. Terreinbeheer. Het beheren van natuurterreinen is een taakveld waarvoor HWL een aparte rechtspersoon, de Stichting Natuurbeheer HWL in het leven heeft geroepen. De terreinen zijn voor een klein deel eigendom van HWL. Verder gaat het om pacht en beheer op basis van overeenkomsten. Boombeheer. Onder dit taakveld hoogstamfruitbomen.

vallen

het

onderhoud

en

aanplant

van

knotbomen

en

Educatie. Opleiding, vorming en beleving van het landschap zijn kernwoorden bij het taakveld "Educatie " Lezingen, excursies en cursussen worden met regelmaat georganiseerd door verschillende werkgroepen. Doelgroepen kunnen per activiteit verschillen. De jeugd is een belangrijke doelgroep. Communicatie. Voorlichting, publiciteit, interne en externe communicatie zijn kernwoorden voor het taakveld "Communicatie". Als regel is er bij communicatie ook een educatieve functie. Er is dus een nauwe relatie met het taakveld Educatie. Beleidsbeïnvloeding. Overheidsplannen voor de streek worden beoordeeld en van commentaar voorzien door de werkgroep Milieu & Planologie. Getracht wordt natuur, milieu en landschap zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen. Ook worden eigen plannen ontwikkeld. Exploitatie bezoekerscentra. HWL exploiteert twee bezoekerscentra. Het natuurbezoekerscentrum Klein Profijt aan het Zalmpad 11 te Oud-Beijerland en het Nationaal Landschap Centrum aan de Veerweg 1C in Numansdorp. Voor het Nationaal Landschap Centrum maakt HWL gebruik van een aparte rechtspersoon, de Stichting Natuurbehoud HWL. Het werk van HWL wordt uitgevoerd in werkgroepen. Iedere werkgroep heeft zijn eigen taken en specialisatie. Ruim 400 vrijwilligers waren in 2011 actief in dienst van natuur, milieu en landschap.

6!

! !

!

* Terreinbeheer* Cees!Mesker!


Biologisch* onderzoek* Dick!van! Houwelingen!

2 Organisatie!

* Educatie* Gerda!Quist!

!

ALGEMEEN BESTUUR

Dagelijks*Bestuur* Joost!Kievit! Jan!van!Alebeek! Els!van!Veen! Guus!van!der!Pal!

* Boombeheer! Flip!Scherbeijn!

* Milieu*&*Planologie! Jan!Prince!

7!

* Bezoekerscentra* Bob!Wiggers!

Communicatie*en* Voorlichting! Dick!Bussing!


!

2.1 Bestuur,!leden!en!vrijwilligers! Alle zeven afdelingen zijn vertegenwoordigd in het Algemeen Bestuur van de vereniging, waar ook de afstemming tussen diverse activiteiten plaatsvindt. De dagelijkse leiding berust bij het Dagelijks Bestuur bestaande uit voorzitter, penningmeester en twee secretarissen. Iedere afdeling heeft op zijn beurt een aantal werkgroepen, welke per afdeling in een organogram worden weergegeven. Gelieerd aan de vereniging functioneren twee stichtingen, waarin een deel van de activiteiten worden uitgevoerd. Met de Stichting Natuurbeheer Hoekschewaards Landschap wordt het beheer van natuurterreinen uitgevoerd. De exploitatie van het Nationaal Landschap Centrum in Numansdorp vindt plaats in de Stichting Natuurbehoud Hoekschewaards Landschap. Conform de statuten is het bestuur van de vereniging en de stichtingen gelijk. In 2011 had het bestuur van HWL de volgende samenstelling: ! Voorzitter! Joost!Kievit! Secretaris! Jan!van!Alebeek! Secretaris! Els!van!Veen! Penningmeester! Guus!van!der!Pal! Educatie! Gerda!Quist! Biologisch!onderzoek! Dick!van!Houwelingen! Terreinbeheer! Cees!Mesker! Boombeheer! Flip!Scherbeijn! Milieu!&!Planologie! Jan!Prince! Bezoekerscentra! Bob!Wiggers! Communicatie!en!Voorlichting! Dick!Bussing! !! Het Algemeen Bestuur van HWL vergaarderde in 2011 veertien maal. Hiervan zijn twee thematische bestuursvergaderingen. Tijdens deze twee bijeenkomsten werd een afdeling of een aantal werkgroepen ervan uitgenodigd om zaken werkgroepen direct met het bestuur te bespreken. Op 19 april 2011 is de 28e Algemene Ledenvergadering gehouden. De kascontrolecommissie beveelt de Algemene Ledenvergadering aan de penningmeester décharge te verlenen over het jaar 2010 en dit advies werd opgevolgd. De zittingsperiode voor de bestuursleden Gerda Quist, Janus Verkerk en Bob Wiggers was beëindigd. Gerda en Bob stelden zich herbenoembaar. Janus Verkerk trad af. Zijn plaats wordt ingenomen door Dick van Houwelingen. Andere bestuursleden zijn niet door de leden voorgedragen en dus zijn de aftredende bestuursleden herbenoemd. Het bestuur kreeg van de leden ook dit maal groen licht voor het voorgestelde beleid.

8!


Hieronder is de ontwikkeling van de afgelopen zeven jaar zowel in cijfers als grafisch weergegeven. Gemeente Binnenmaas Oud-Beijerland Korendijk Cromstrijen Strijen Buiten Hoeksche Waard

2005 573 460 184 199 149 128

2006 563 448 182 190 152 99

2007 572 452 184 181 160 113

2008 591 456 182 243 163 98

2009 601 462 186 243 165 105

2010 598 457 175 231 163 103

2011 623 457 179 238 163 101

Totaal

1693

1634

1662

1733

1762

1727

1761

Ledenbestand HWL per gemeente 2005 t/m 2011

650 550

2005 2006 2007 2008

450 350

2009 2010

250

2011

150 50 -50 Binnenmaas

OudBeijerland

Korendijk

Cromstrijen

Strijen

Buiten Hoeksche Waard

Het aantal vrijwilligers per afdeling is hieronder in een tabel weergegeven. De optelsom geeft niet het aantal vrijwilligers weer, omdat vrijwilligers in diverse werkgroepen of afdelingen actief zijn. afdeling Educatie Biologisch onderzoek Terreinbeheer Boombeheer Milieu & Planologie Bezoekerscentra Communicatie en Voorlichting

!

!

aantal 49 176 24 130 17 51 41

9!


!

2.2

HWL vrijwilligers onderscheiden

Bij de traditionele lintjesregen van 29 april vielen ook weer enkele HWL vrijwilligers in de prijzen. Drie mensen werden benoemd als lid in de Orde van Oranje Nassau voor het vrijwilligerswerk dat zij binnen HWL doen en de Nationaal Landschap Gidsen Els van Gemeren en Kees Wisse werden onderscheiden voor activiteiten op het vlak van cultuur en vluchtelingenwerk. Henk Bunjes kreeg de onderscheiding uitgereikt door de burgemeester van zijn woonplaats OudBeijerland voor zijn werk als HWL vrijwilliger. Henk is mede oprichter en coördinator van de Vlinderwerkgroep. Met deze groep doet hij onderzoek naar het voorkomen van dagen nachtvlinders en libellen in de Hoeksche Waard. Hij heeft een grote kennis van vlinders en libellen, die hij actief overdraagt op anderen. Hij onderhoudt een prima relatie met de landelijke vlinderstichting waar gegevens mee worden uitgewisseld. Daarnaast beheert Henk met enkele vrijwilligers het documentatiecentrum in Klein Profijt en is hij actief als barmedewerker en als knotter in de werkgroep “Krasse knarren”. Martijn Verweijen is ruim 35 jaar actief als vrijwilliger op het gebied van natuur en landschap in de Hoeksche Waard. Een groot deel van deze tijd heeft hij gewerkt aan de beïnvloeding van het ruimtelijk beleid op gemeentelijk, provinciaal en rijksniveau. Hij leverde hiermee een belangrijke bijdrage aan de verhoging van natuur- en landschappelijke waarden in de streek. Water in het algemeen en de deltawateren in het bijzonder hebben hierbij zijn aandacht. Daarnaast speldde de burgemeester van Korendijk de onderscheiding op voor zijn aandeel in het beheer van landschapselementen en de coördinatie en uitvoering van het beheer en onderhoud van de heemtuin “Het Hof van Piershil”. An Kievit werd met een smoes naar het gemeentehuis van Binnenmaas gelokt, alwaar zij door de burgemeester van die gemeente de onderscheiding kreeg opgespeld. An is ruim 30 jaar als vrijwilliger actief bij HWL. Aanvankelijk door het doen van klusjes op vele fronten, maar de laatste 20 jaar met jeugdeducatie. In Strijen en ’s-Gravendeel zorgde zij voor de organisatie, coördinatie en uitvoering van het educatieve werk op de basisscholen. Ongeveer 40.000 kinderen deden in die periode mee aan haar activiteiten en leerden spelenderwijs van alles over natuur, milieu en landschap. Namens het bestuur van HWL van harte gefeliciteerd. Mensen die iemand willen voordragen voor een onderscheiding voor HWL werk, kunnen contact opnemen met het bestuur. ! ! Twee!vrijwilligers!van!Hoekschewaards!Landschap,!de!natuurgidsen!Margriet!Barendregt!(57)!en!Koos! Stoop!(78)!kregen!op!woensdag!14!september!om!10.15!uur!uit!handen!van!wethouder!Wouter!Joosten! het!waarderingsgeschenk!van!de!gemeente!Binnenmaas,!De!Trofee.!! Plaats!van!handeling!was!het!voormalige!verzorgingshuis!Immanuël!in!‘s[Gravendeel.! De!twee!hebben!de!onderscheiding!gekregen!voor!hun!niet!aflatende!inzet!voor!het!Hoekschewaards! Landschap.!De!natuurgidsen!beschikken!over!een!enorme!kennis!over!de!natuur!in!de!Hoeksche!Waard.! Zij!vinden!het!heerlijk!om!met!een!groep!kinderen!op!stap!te!gaan!om!hen!te!laten!zien!welke!vogels!er! zijn,!hoe!je!die!kunt!tellen!(de!specialiteit!van!Koos),!beestjes!te!zoeken,!te!kijken!welke!diertjes!dat!zijn! en!naar!de!sapstroom!in!bomen!te!luisteren.!! 10!


Margriet!vindt!de!spontaniteit!van!de!kinderen!en!hoe!zij!zich!nog!kunnen!verwonderen!om!allerlei! dingen!erg!leuk!om!mee!te!maken.!! Vorig!jaar!hebben!de!natuurgidsen!zo’n!60!groepen!begeleid!van!scholen!uit!’s[Gravendeel,!inclusief!die! uit!Mookhoek!en!Schenkeldijk,!met!in!totaal!1414!leerlingen.!Hiermee!laten!zij!zien!dat!zij!het!gezegde!‘De! jeugd!heeft!de!toekomst’!serieus!nemen.!! Wellicht!zitten!er!tussen!al!die!honderden!kinderen!toekomstige!natuurgidsen.!!Het!college!van! burgemeester!en!wethouders!van!Binnenmaas!had!besloten!dit!tweetal!te!bedanken!door!hen!het! waarderingsgeschenk!van!de!gemeente!toe!te!kennen.!Dit!kunstwerk,!‘De!Trofee’,!werd!uitgereikt!als!blijk! van!zeer!bijzondere!waardering.!! De!Trofee!is!een!kunstwerk,!in!opdracht!van!de!gemeente!vervaardigd!door!het!kunstenaarsechtpaar! Jaap!en!Hetty!Vrijland!uit!Puttershoek.!De!Trofee!is!gemaakt!van!gekleurd!glas!met!een!sokkel!van!staal.! Elk!exemplaar!is!handgemaakt!en!dus!uniek,!net!als!degene!die!hem!heeft!gekregen.!! De!twee!zijden!van!de!Trofee!staan!voor!het!hart!en!het!verstand,!die!samen!de!basis!van!alle!goeds! vormen.!De!ronding!van!het!werk!staat!voor!bezinning!en!de!opening!voor!het!ontstaan!van!nieuwe! ideeën!en!kansen.!In!de!kleuren!is!het!paars!en!blauw!van!het!logo!van!Binnenmaas!terug!te!vinden,!het! wit!van!de!transparante!gemeente!die!Binnenmaas!wil!zijn,!het!groen!van!het!weidse!landschap!en!het! blauw!van!het!water!van!de!Binnenmaas.!! ! ! !

!

!

11!

! !

!

12!

! Excursies! Marjon!Kunst!


3 Educatie

! Jeugd!noord! Lenie!van!Ommen!

! Jeugd!oost! An!Kievit!

! Jeugd!zuid! Ineke!Koevoets!

! Cursussen! Joost!Kievit!

!

Educatie! Gerda!Quist!

! Lezingen! Gerda!Quist!

! Oeverloop! Bob!Wiggers!

! Natuurfotografie! Marjon!Kunst!

Buitenschoolse! jeugdactiviteiten! Walradien!de!Man!

!


De afdeling Educatie van HWL bestaat uit zeven werkgroepen: Jeugd, Excursies, Lezingen, Oeverloop, Cursussen, Buitenschoolse Jeugdactiviteiten en Fotografie. De groep is tevens IVNafdeling. IVN staat voor Instituut voor Natuurbeschermingseducatie. Het is een landelijke vereniging die zich vooral bezighoudt met natuur- en milieueducatie. IVN verzorgt o.a. natuurgidsencursussen en bijscholing voor IVN natuurgidsen en (jeugd-) natuuractiviteiten begeleiders. De werkgroep Jeugd bereikte ook dit jaar weer bijna 9000 leerlingen van basisscholen uit de Hoeksche Waard dank zij onze zeer gemotiveerde, hard werkende vrijwilligers in Numansdorp, OudBeijerland en ‘s-Gravendeel. Aandachtspunt blijft het aantrekken van vrijwilligers. Gelukkig is het dit jaar wederom gelukt om via de introductie cursus voor (nieuwe) vrijwilligers een aantal mensen enthousiast te maken welke dan ook gastvrij zijn ontvangen in een van de drie regio’s. De introductie cursus speelt een belangrijke rol bij het enthousiast maken en houden van nieuwe vrijwilligers voor de gehele HWL. In deze cursus maken potentiële vrijwilligers in twee avonden en een zaterdagochtend kennis met het werk van HWL. De cursus Nationaal Landschap Gids die in maart 2010 is gestart en in 2011 afgerond heeft een mooi resultaat van 25 nieuwe gidsen opgeleverd. Het resultaat van deze cursus is direct zichtbaar in diverse onderdelen van Educatie. Zo is het aantal excursies toegenomen en is er een ruime keuze uit landschap excursies waarin natuur, cultuurhistorie en de landbouw de geïntegreerde onderwerpen zijn. Het afsluiten van de cursus Nationaal Landschap Gids heeft ook direct zichtbaar veranderingen in de werkgroepen excursie en cursussen plaats gevonden , daarnaast hebben de landschapsgidsen welke al actief waren bij jeugd educatie hun opgedane kennis creatief ingezet. De werkgroep cursussen heeft een mooie doorstart gemaakt door een aantaltal enthousiaste vrijwilligers. Een mooi resultaat hiervan is de cursus tuinreservaten waarmee een landelijke bekendheid werd gehaald door onder ander de interesse van VARA’ s Vroege Vogels en het IVN die deze cursus een mooi lesmateriaal in een landelijke cursus om wilt zetten. De buitenschoolse activiteiten met name in de Wijk van je leven, leverde mooie resultaten met een natuurspeeltuin voor kinderen. Daarnaast is bij het NLC een actief leer/speelpad voor kinderen gerealiseerd door fysieke elementen aan te brengen met als doel kinderen in de natuur te laten bewegen.

!

!

13!


!

3.1 De!werkgroepen!Jeugd! Deze werkgroepen zijn actief op drie locaties: Noord: in Oud-Beijerland bij het Natuurbezoekerscentrum Klein Profijt. Oost: in ’s-Gravendeel en Strijen in een door HWL beheerd natuurterrein in de buurt van de school. Zuid: in Numansdorp bij het Nationaal Landschap Centrum. Alle drie dienen hetzelfde doel, namelijk kinderen te leren hoe waardevol de natuur is, ze via verwondering en plezier interesse, respect en liefde voor de natuur bij te brengen.

Jeugd!noord! De belangrijkste gebeurtenis van 2011 was toch wel het overlijden van Huub, dit heeft ons allemaal behoorlijk geraakt. Een bijzondere man, veel kennis, een gemis voor ons allen. Eerst vierden we zijn 80e verjaardag en niet veel later is hij er niet meer. Gelukkig hebben we het parkeerterreintje bij Klein Profijt nog naar hem kunnen vernoemen. Dit was ter ere van zijn 80e verjaardag. Tentoonstellingen Er zijn wat minder tentoonstellingen op de scholen geweest dan andere jaren, in verband met ziekte. Vogels in het voorjaar Vroeg voorjaar Laat in het voorjaar Herfst

3 maal 1 maal 1 maal 1 maal

Verder hebben we het kabouterpad herfst vernieuwd, de bermexcursie is vervangen door: Mei maakt je blij. Er is een vernieuwing / vereenvoudiging van het braakballenpluizen. We hebben in 2011 een paar gezellige werkdagen gehad met ons team. Er is een mooi schilderij in het jeugdlokaal gekomen gemaakt door Kees plomp 1 van onze nieuwe vrijwilligers. Verder hebben we versterking in ons team gekregen van 4 nieuwe vrijwilligers. De uitleen kisten van de werkgroep Jeugd noord: Natuurlijke leefomgeving Kikipad Vlinderkast Pieter de pier

3 maal 2 maal 4 maal 2 maal

Het aantal kinderen die met de kisten gewerkt heeft zijn verwerkt in het totale aantal leerlingen. (Jeugd noord) Hierbij het aantal kinderen per gemeente die deelgenomen heeft aan onze jeugdactiviteiten: Binnenmaas Cromstrijen Korendijk Oud-Beijerland

920 64 256 2468 totaal

14!

3726


Biodiversiteit in de leefomgeving: Biodiversiteit in de leefomgeving is een project van HWL en Bibliotheek Hoeksche Waard. Op de school het Driespan in de Wijk van je Leven in Puttershoek werd één les over waterdiertjes gegeven aan 25 leerlingen.

! Jeugd!oost! In 2011 is een verlaging van het aantal kinderen in Strijen te zien. Dit heeft een aantal redenen: 1. De slootpaden zijn door de vele regen niet doorgegaan voor 3 groepen wat betekent dat er 90 kinderen niet kwamen 2. De scholen kwamen eerst allemaal 2x per jaar, nu komen er enkele nog maar 1 keer omdat er een groot aanbod van activiteiten is in de Hoeksche Waard voor de schooljeugd waar ze aan mee gaan doen 3 De scholen krijgen minder leerlingen.

In ´s Gravendeel was een lichte stijging te zien. Dit komt doordat de scholen weer wat meer leerlingen krijgen. Verwacht wordt wel dat komend jaar het aantal hier zal zakken omdat 1 school besloten heeft om nog maar 1 keer te komen met de groepen in plaats van 2 keer. Reden ook hier het grote aanbod aan activiteiten. Verder hebben we bij onze groep, een jaar van waardering voor het werk wat de vrijwilligers doen gehad. Op 29 april werd An Kievit lid in de orde van Oranje Nassau. Dit voor 20 jaar inzet bij de groep als coördinator en begeleider van jeugdeducatie. Op 14 september kregen Koos Stoop en Margriet Barendregt uit handen van wethouder Joosten van Binnenmaas de waarderingsprijs, een trofee voor hun 17 jarig vrijwilligers werk bij de groep jeugdeducatie. De trofee is een prachtig glazen kunstwerk. Dit alles vond plaats op de locatie in het gebouw van Gemiva die dit welwillend aan ons hebben afgestaan voor deze gelegenheid.

Dit jaar hebben de kabouterpaden een vernieuwing ondergaan de kleertjes werden vervangen door nieuwe, gemaakt door Gerda Quist. De vragen werden aangevuld met nieuwe vragen, en vragen uit andere groepen. Alles is opnieuw geseald en het ziet er weer keurig uit.

De boekjes hebben ook een inspectie ondergaan en sommige hebben al enige nieuwe vragen of opdrachten. Nieuwe kaarten werden aangeschaft. Kortom wij hebben het weer druk en leuk gehad. En de kinderen hebben er ook weer wat van opgestoken.

!

!

15!


! Kabouterpad herfst Weele 1-2Spui Kabouterpad zomer Spui Hooistoof Herfstster Meerwaarde5 Meerwaarde 4a-4b Meerewaarde 5/6 Weele 4 Spui 6 Zomerster Meerwaarde 4a-4b Weele 7 Hooistoof 6-7-8 Meerwaarde 5-6

Paden Strijen schooljaar 2011 Doepad 40 Weele 5 39 Spui 5 Meerwaarde 5 38 Meerwaaarde 5/6 4 Berm Weele 6 29 Lente doepad 48 Meerwaarde 7/8-8 29 Sloot 30 Meerwaarde 7/8 29 Meerwaarde 7 Stippenpad 48 Weele 3 24 Spui 3 8 Hooistoof 3-4-5 59 Aantal kinderen totaal

Paden s’Gravendeel schooljaar 2011 Kabouterpad herfst Berm Boemerang 10 Bouwsteen 6b-6b Bouwsteen 120 Juliana 9 Zomerster Kabouterpad zomer Boemerang3-4-5-6Boemerang 12 Juliana 3-4-5-6 Bouwsteen 150 Bouwsteen 4abc Schelf 105 Schelf 5a-5b Juliana 9 Schelf6a-6b Herfstster Schelf 4a-4b Juliana 3-4-5-6 25 Bouwsteen 7a-7b Schelf 3a-3b 50 Lente doepad Schelf 4a-4b 50 Juliana 7/8 Bouwsteen4a-4b 51 Bouwsteen 7-7/8-8 Bouwsten 5a-5b 50 Boemerang Bouwsteen 6a-6b 56 Sloot Boemerang 7/8 11 Bouwsteen 7a-7b Juliana 7/8 18 Bouwsteen8a-8b Boemerang 3-4-5-6 24 Juliana 6-7-8 Bouwsteen 8 31 Stippenpad Doepad Schelf 3a-3b Bouwsteen5a-5b 50 Bouwsteen 3a-3b

28 31 28 32 24 59 27 30 28 25 13 730

56

23 30 68 50 52 50 54 18 89 9 50 33 18 50 68

Aantal kinderen totaal 1497

16!


Jeugd!zuid! Vrijwilligers: Anneke Orgelist Hilde Visscher Ineke Koevoets Marjolein Verboon Mayke Mulder

Mieke Ravesteijn Ton Hoffers Vincent Koenheim Wim Kleibergen

Nieuwe paden ontwikkeld en gewijzigd Het stippenpadboekje en Herfsterstocht niveau 2 zijn gemoderniseerd. We hebben flink gebrainstormd voor een les Nationaal Landschap voor groep 8. Het ligt nog even op de plank. Misschien wordt het een samenwerking met Elza Dorsser. Een nieuw boekje voor groep 5 is klaar : "Je kan de boom in". Een combinatie van spelen en leren in de natuur met als onderwerp De Boom. Voor groep 3 is een nieuwe binnen/buitenactiviteit in de maak. "Beleef de lente". Deze 2 nieuwe activiteiten zijn al in het boekje 2011-2012 aangeboden en leverden bij elkaar 32 aanvragen op. Een duidelijk bewijs dat scholen graag iets nieuws proberen. Dit jaar is de les "Hommels" voor het eerst bij het NLC gehouden. Dit is goed bevallen.

Overige activiteiten Dit jaar hebben we 82 kinderen uit Oude Tonge ontvangen. Ook dit jaar hadden we weer een hommelkast en een vlinderkast. Met de vlinders hadden we een probleem, de rupsen verdroogden en de vlinders kwamen "gehandicapt" ter wereld. Bij navraag bleek dit aan de vlinderstichting te liggen en kregen we een nieuw pakket. Helaas te laat voor de scholen maar de bezoekers van het NLC hadden er nog plezier van. 2 biologie studenten woonden 2 lesjes bij. Ze komen volgende jaar weer terug.

Scholing Hilde, Ineke en Vincent zijn succesvol geslaagd voor de cursus Nationaal Landschap Gids Kosten/baten In 2011 werd voor 315 euro gefactureerd voor het geven van natuuractiviteiten aan scholen buiten de Hoeksche Waard. Er is aan boetes voor 60 euro gefactureerd voor het niet verschijnen op de afgesproken datum. Er is plm. 200 euro uitgegeven aan vervanging van materialen, materialen voor nieuwe opdrachten, postzegels enz.

Inzetbaarheid vrijwilligers Willemijn Burik is gestopt als vrijwilliger Mayke Mulder heeft zich aangemeld als vrijwilliger

!

!

17!


! Paden Kabouter herfst Natuurlijk afval Herfststertocht Vlieg op Aardige brommers

2010/11 7 6 10 13

2011/12 12 6 5 5

13

5

14 1

4 7

Stippenpad Kabouter zomer Beleef de lente

Goudswaard Heinenoord Klaaswaal Maasdam Mijnsheerenland Nieuw-Beijerland

Paden Prik de egel Paddenstoelen Mossen Kijke en doe Vriendelijke fladderaars Zomerster Je kan de boom in

13

2010/11 18 6 1

2011/12 8 4 -

5

4

10

2 19

104

94

Totaal

Aantal leerlingen per woonplaats 43 Numansdorp 58 Piershil 230 Westmaas 207 Willemstad 166 Zuid-Beijerland 220 Oude Tonge

624 46 58 170 198 82 Totaal

2102

!

3.2 Buitenschoolse!jeugdactiviteiten.! De werkgroep Buitenschoolse Jeugdactiviteiten is eind 2010 gestart met zeven mensen die verschillende vaardigheden hebben. Het doel is kinderen vertrouwd te maken met de natuur en tevens fysieke elementen opnemen in de activiteiten, zodat ze meer bewegen. De verzamelfolder jeugdactiviteiten in/om Klein Profijt aangepast en laten printen. Deze folder per email verzonden aan BSO's in de Hoeksche Waard en Barendrecht. Verder ook een stapel afgegeven bij VVV Oud-Beijerland. Er is een 2e nieuw natuurpad 'Bekijk 't' ontwikkeld (tuin NLC). Activiteiten: 'Staartdag' in februari met 35 kinderen van een BSO Oud-Beijerland: ontvangst, een lesje over zwerfafval, gezamenlijk opruimen van de waterkant van natuurgebied De Staart en na afloop chocolademelk. Na de lunch een verhaal over de Schotse Hooglanders die daarna in het veld geobserveerd werden. -Schotse Hooglander Pad, boekje ontwikkeld, route uitgezet. Officiële opening op 1 april door een wethouder van de gemeente Oud-Beijerland. Hier aan werd door 14 kinderen van de BSO deelgenomen.

18!


Tijdens de jeugdnatuur dag van 1 oktober werden de fysieke elementen in de tuin van het NLC aangelegd en in gebruik genomen. Die dag waren 45 kinderen actief rondom het NLC waar de natuurdag werd gehouden. Overige activiteiten werden zowel individueel als in klein (gezins)groepjes door kinderen ondernomen. Diverse Verjaardagsfeestjes en Vrijwilligersdag op 29 oktober NLC. Jeugdlokaal Klein Profijt tijdens Winterfair 26 november ingericht voor kinderactiviteiten. Voor 2012 gaan we proberen om meer kinderen te enthousiasmeren voor een actieve dag of middag. Hierbij worden beide natuurbezoekerscentra betrokken. Tevens kunnen we diverse paden nog aanpassen aan de huidige jongeren in de leeftijd van vier tot ongeveer elf jaar. Voor de schoolkinderen werd eenmaal een les over uilen en braakballen (pluizen) buiten schooltijd aangeboden. Dit blijft altijd een leuke activiteit waar ook nu weer 30 kinderen aan meededen.

3.3 Excursies! De! werkgroep! heeft! als! hoofdtaak! het! plannen! en! organiseren! van! publieksexcursies! in! de! Hoeksche! Waard.!Ook!het!regelen!van!excursies!op!aanvraag!is!een!taak!van!de!werkgroep.! ! Dit! jaar! is! er! nogal! wat! veranderd.! In! maart! is! de! Nationaal! Landschap! Gidsencursus! afgerond! en! had! HWL! er! in! één! klap! 24! gidsen! bij! die,! naast! natuur,! ook! kennis! hebben! van! de! cultuurhistorie! ! en! de! agrarische!sector!van!de!Hoeksche!Waard.! Daardoor!is!ook!de!samenstelling!van!de!werkgroep!veranderd.!Aan!het!begin!van!2011!bestond!deze!uit! Marjon!Kunst,!Gerda!Quist!en!Aad!Bruijnzeel.! ! In! mei! is! er! een! aantal! nieuwe! leden! bijgekomen:! Bep! Odems,! Jan! Uljee,! Koos! Valkenburg! en! Marianne! van!der!Waal.!Zij!hebben!alle!vier!de!NLGZcursus!gevolgd.! De!belangrijkste!doelstelling!van!deze!cursus!was:!het!vertellen!over!en!onder!de!aandacht!brengen!van! de!kwaliteiten!van!het!Nationaal!Landschap!Hoeksche!Waard.! Vandaar!dat!op!het!excursieprogramma,!naast!natuurexcursies,!nu!ook!excursies!over!cultuurhistorischeZ! en!agrarische!onderwerpen!staan.! ! Marjon!Kunst,!heeft!de!werkgroep!in!augustus!wegens!drukke!werkzaamheden!voor!o.a.!de!Werkgroep! Natuurfotografie!verlaten.!Gerda!Quist!is!haar!opgevolgd!als!aanspreekpunt!van!de!werkgroep.! ! Er! was! een! ruim! aanbod! aan! publieksexcursies.! Helaas! was! het! aantal! bezoekers! een! stuk! minder! dan! vorig!jaar.!Wat!de!oorzaak!daarvan!is!geweest,!is!niet!helemaal!duidelijk.!Ook!het!IVN!heeft!te!maken!met! teruglopende! belangstelling.! Opvallend! was! dat! excursies! op! zaterdagmiddag! en! zondag! beter! bezocht! werden!dan!die!op!zaterdagmorgen.! De!excursies!worden!gepubliceerd!in!de!Waardzegger,!op!de!site!van!HWL!en!verspreid!als!persbericht.! Gerda!stuurt!het!persbericht!naar!kranten!en!vaak!wordt!het!daarin!geplaatst.!Helaas!niet!altijd!op!de!tijd! en!plek!die!we!zouden!willen.! !

!

19!


! Datum 22 januari 20 februari 26 maart 16 april 25 april 8 mei 21 mei 2 juni 18 juni 24 juli 27 augustus 3 september 10 september 17 september 24 september 28 september 9 oktober 16 oktober 29 oktober 30 oktober 30 oktober 5 november 20 november 26 november 10 december 28 december

Excursie Ganzen Oudeland Wandelen op Tiengemeten Geertruida Agathapolder Weidevogels Oudeland Paaswandeling Zomerlanden Gorzenbos Vroege vogels Groeneveld Wandelen op Tiengemeten Dauwtrappen Oude Maas Heemtuin Piershil Vlinders en libellen Trekdambos Fietsexcursie Tiengemeten Wandelen naar de Costa del Sol Fietsexcursie Molentocht Tiengemeten natte voeten tocht Biologische boerderij en paardenmelkerij Elektrische fietsexcursie Paddenstoelen Tunnelbos Boomgaardexcursie Mijsheerenland Muizeninventarisatie Klein Profijt Muizeninventarisatie Klein Profijt Trekvogels Oosterse Bekade Gorzen Wandelen Korendijkse Slikken Wandelen De Staart en Zalmvisserij Dorpsbezoek Strijen Historische panden in Heinenoord Oliebollenwandeltocht Esscheplaat

aantal deelnemers 16 15 15 9 13 7 5 26 1 afgelast 2 3 10 4 6 9 14 afgelast 2 0 24 25 6 6 20 50

In!totaal!waren!er!289!deelnemers!en!was!de!opbrengst!voor!de!vereniging!€783.Z!.! In!2010!waren!dat!389!deelnemers!en!was!het!totaalbedrag!€1048.Z! ! Wel!waren!er,!in!tegenstelling!tot!vorig!jaar,!in!2011!twee!excursies!op!aanvraag.! Op! 26! juni! in! de! Oeverlanden! Hollands! Diep! met! 15! deelnemers! en! op! 5! augustus! in! plan! Argusvlinder! met!30!deelnemers.!De!opbrengst!was!€150.Z!Dat!maakt!het!verschil!met!vorig!jaar!weer!kleiner.!Totale! opbrengst!2011:!€933.Z! ! De! grote! publiekstrekker! van! 2010,! de! Paddenstoelenexcursie! bij! het! Hof! van! Moerkerken! met! 65! deelnemers!stond!in!2011!niet!op!het!programma.!De!vlinderexcursie!van!24!juli!werd!afgelast!vanwege! het! slechte! weer! en! de! Boomgaardexcursie! van! 16! oktober! ging! niet! door! omdat! de! appels! al! geplukt! waren.! ! ! Hoogte!en!dieptepunten! Na!elke!excursie!werd!een!evaluatie!ingevuld!en!daaruit!blijkt!dat!een!excursie!met!weinig!mensen!zeker! geen! slechte! excursie! ! Juist! met! een! kleine! groep! kan! het! contact! beter! en! intenser! zijn.! Nieuw! waren! 20!


fietsexcursies,! excursies! met! elektrische! fietsen! en! bezoekjes! aan! boerderijen! en! historische! panden! in! dorpskernen.! De! dorpswandeling! in! Heinenoord! was! met! 20! deelnemers! de! best! bezochte! cultuurhistorische!excursie.!De!deelnemers!waren!bijzonder!enthousiast!over!het!bezoek!aan!de!kerk!en! de! molen.! Ook! de! (elektrische)fietsexcursies! waren! succesvol! en! voor! herhaling! vatbaar.! De! Paddenstoelen! in! het! Tunnelbos,! de! trekvogels! in! de! Oosterse! Bekade! Gorzen! en! de! wandeling! in! de! korendijkse!Slikken!waren!de!best!bezochte!natuurexcursies.! !

Vrouwtje Blauwe Kiekendief en Klapekster, gezien in de Korendijkse Slikken Jammer!genoeg!was!de!val!van!Els!van!Gemeren!tijdens!de!wandeling!in!de!OBG!waarbij!zij!haar!pols!brak! het!dieptepunt!van!2011.! ! De!afsluiter!van!het!jaar,!de!Oliebollenwandeltocht!spande!met!50!deelnemers!de!kroon.!In!het!gebied!dat! normaal! niet! toegankelijk! is,! werd! een! oude! griendkeet! bezocht! waar! voormalige! griendwerkers! spannende! verhalen! vertelden.! Dit,! samen! met! de! heerlijke! oliebollen! van! Jan! Uljee,! trok! zoveel! belangstellenden!dat!er!een!deelnemersstop!gehanteerd!moest!worden.!! Eén!groep!deelnemers!had!het!geluk!twee!overvliegende!zeearenden!te!spotten!! !

. ! Plannen!voor!2012! Voor! 2012! staan! de! excursies! tot! de! zomervakantie! al! gepland.! Getracht! wordt! een! zo! afwisselend! en! interessant!mogelijk!programma!samen!te!stellen,!in!zoveel!mogelijk!verschillende!gebieden.!Hopelijk!zal! het! aantal! deelnemers! toenemen! nu! er! nieuwe! excursies! aangeboden! worden! zoals! kanovaren! en! een! bustocht.! Maar! de! publiekstrekkers! zoals! Paddestoelen! bij! het! Hof! van! Moerkerken,! Dauwtrappen! op! Hemelvaartsdag!en!de!Oliebollenwandeltocht!worden!zeker!niet!vergeten.! ! Gidsendag! Eenmaal!per!jaar!wordt!er!voor!de!gidsen!een!uitje!georganiseerd,!op!zaterdag!29!oktober.!De!dag!begon! met!koffie!op!het!NLC!in!Numansdorp.!Daarna!vertrokken!we!met!19!personen!naar!de!Hoeksche!Chips! !

!

21!


! Fabriek!in!‘s!Gravendeel.!Henk!Scheele!leidde!ons!rond!en!gaf!enthousiast!uitleg!over!het!ontstaan!en!het! wel!en!wee!van!dit!bijzondere!project.!! Na!afloop!werd!koersgezet!naar!het!Biesboschcentrum!waar!we!de!lunch!gebruikten.!Daarna!stond!een! vaartocht!met!een!fluisterboot!op!het!programma.!Boswachter!Jacques!van!der!Neut!vertelde!ons!tijdens! de!tocht!allerlei!wetenswaardigheden!over!het!gebied.!De!gezellige!dag!werd!met!een!drankje!afgesloten! op!het!NLC.!Leuk!om!elkaar!weer!eens!te!zien!en!te!spreken!! !

3.4 Cursussen! De!werkgroep!is!dit!jaar!vernieuwd!en!bestaat!nu!uit!6!vrijwilligers.!Het!doel!is!tweeledig:! Versterking!van!HWL!organisatie!door!b.v.!vrijwilligers!op!te!leiden!voor!het!werk!binnen!HWL.! Onderwerpen!gelieerd!aan!de!HWL!doelstellingen!in!de!vorm!van!een!cursus!aanbieden!aan!het!publiek.! ! In!maart!werd!de!eerste!cursus!Nationaal!Landschap!Gids!afgesloten.!Deze!cursus!liep!ongeveer!een!jaar! en! in! 25! bijeenkomsten! kregen! de! deelnemers! les! in! natuur,! cultuurhistorie,! landbouw! en! educatieve! vaardigheden.!Naast!theorie!werd!vooral!aandacht!besteed!aan!de!praktijk!van!het!overbrengen!van!het! verhaal!van!ons!Nationaal!Landschap.!Op!2!maart!reikte!burgemeester!Borgdorff!in!zijn!rol!als!voorzitter! van!het!Samenwerkingsorgaan!Hoeksche!Waard!de!certificaten!uit!aan!24!nieuwe!gidsen.! ! Dit!jaar!werd!tweemaal!de!introductiecursus!HWL!georganiseerd.!In!2!avonden!en!een!zaterdagochtend! met!een!excursie!naar!een!HWL!terrein!krijgen!de!deelnemers!informatie!over!ons!Nationaal!Landschap! en! het! werk! van! HWL! daarin.! De! cursus! is! toegespitst! op! het! werk! van! vrijwilligers.! Er! wordt! een! lijst! bijgehouden! van! mensen! die! interesse! hebben! in! de! cursus! en! bij! voldoende! aanmeldingen! wordt! de! cursus! georganiseerd.! In! 2011! nam! een! dertigtal! mensen! deel.! De! cursus! levert! structureel! nieuwe! vrijwilligers!op.!! ! De! cursus! “Tuinreservaten”! werd! in! de! loop! van! het! jaar! door! de! werkgroep! ontwikkeld! en! door! 15! deelnemers! gevolgd.! In! 5! theorieavonden! en! 2! excursies! werden! met! de! cursisten! de! mogelijkheden! verkend! om! een! tuinreservaat! te! maken.! Op! de! inleidende! avond! wordt! gesproken! over! het! Nationaal! Landschap!Hoeksche!Waard,!de!kernkwaliteiten!en!de!natuur!die!bij!dit!landschap!horen!en!het!verlies! aan! biodiversiteit! in! de! stedelijke! omgeving.! Verder! kwamen! trends! in! de! hedendaagse! tuinen! aan! de! orde.! ! In! de! volgende! avonden! ging! het! over! vogels,! vlinders,! waterdieren! en! egels.! Wat! kun! je! doen! om! deze! dieren! aan! te! trekken.! Wat! vraagt! dat! aan! inrichting! van! een! tuin?! Welke! soorten! bomen,! struiken! en! kruiden!kun!je!het!best!toepassen?!Is!bijvoeren!verstandig?!Welke!diersoorten!kun!je!verwachten!en!hoe! herken!je!die?!Deze!en!vele!andere!zaken!kwamen!in!de!cursus!aan!de!orde.! ! Er!is!landelijke!belangstelling!voor!onze!cursus!Tuinreservaten.!HWL!stelt!de!inhoud!van!de!cursus!en!het! cursusmateriaal! ter! beschikking! van! IVN! Vereniging! voor! NatuurZ! en! Milieueducatie.! IVN! werkt! samen! met!Vroege!Vogels!Tuinreservaten!en!wil!de!cursus!graag!omvormen!tot!een!cursus!die!in!het!gehele!land! gegeven!kan!gaan!worden.! ! De!werkgroep!is!gestart!met!de!voorbereiding!van!een!nieuwe!versie!van!de!cursus!Nationaal!Landschap! Gids.!Het!is!de!bedoeling!in!het!voorjaar!van!2012!hiermee!te!starten.!Verder!is!het!voornemen!om!2012! weer! tweemaal! een! introductiecursus! HWL! te! organiseren! en! is! ook! een! cursus! “Scharrelkids”! in! 22!


voorbereiding.! Na! het! beschikbaar! komen! van! het! landelijke! cursusmateriaal! voor! de! cursus! “Tuinreservaten”!wordt!weer!een!dergelijk!cursus!georganiseerd.! ! In! Strijen! heeft! de! werkgroep! Biologisch! onderzoek! in! samenwerking! met! SSOS! een! cursus! van! 10! bijeenkomsten!"Vogels!in!de!Hoeksche!Waard"!gehouden.! ! Natuur!en!Milieu!Educatie!(NME)! ! Activiteiten(NME( Eenheid( Planning(2011( Realisatie( 2011( Natuureducatie!basisschool! Kinderen! 10.000! 8055! Overige!jeugdactiviteiten! Kinderen! 500! 684! Exposities!vast!en!reizend! Locaties!! 15! 12! Cursus!volwassenen! Dagdelen!! 25! 32! Excursies!! Stuks! 50! 53! Lezingen! Stuks! 25! 20! Openstellen!bezoekerscentrum! Dagdelen! 1000! 1040! Activiteiten!markten!! Stuks!! 4! 5!

! 3.5 Lezingen! De!werkgroep!bestaat!uit!Willem!Star,!Elze!Grootenboer,!Hugo!Jan!Dulfer!en!Gerda!Quist!.! ! Het!streven!om!minstens!één!lezing!per!maand!te!organiseren!werd!in!2011!niet!gehaald.!Dit!jaar!zijn!!er! 8! lezingen! gehouden.! Afwisselend! is! er! op! maandagavonden! een! lezing! met! het! accent! op! natuur! in! Natuurbezoekerscentrum! Klein! Profijt,! op! zondagmiddagen! in! het! Nationaal! Landschap! Centrum,! waar! de! onderwerpen! meestal! een! relatie! hebben! met! het! nationaal! landschap! Hoeksche! Waard.! Naast! geplande! lezingen! hebben! er! 12! lezingen! van! verschillende! onderwerpen! ! aan! specifieke! doelgroepen! plaats!gevonden.! ! Overzicht!van!de!gegeven!lezingen!in!2011! Datum( Locatie( Onderwerp( Spreker( Aantal( 30!januari! NLC! Grienden! Arie!van!Dijk! 20! 28!februari! KP! Bijen! Daan!Blinde! 24! 13!maart! NLC! Oostere!Bekade!Gorzen!+!excursie! Wieger!Pen! 25! 27!maart! NLC! Wijk!van!je!Leven! Henk!Malta! 14! 18!april! NLC! Beroepsvisserij!in!de!HW! Aard!van!de!Waal! 30! 26! KP! Roofvogels!in!de!HW! Martin!Mollet! 25! september! 31!oktober! KP! Van!Antarctica!naar!de!Evenaar! Gerard!Ouweneel! 19! 28! NLC! Bouwen!in!het!Nationaal!Landschap! Mart!Ros! 25! november! ! Naast! geplande! lezingen! hebben! diverse! vrijwilligers! op! aanvraag! ! 12! lezingen! van! verschillende! onderwerpen!voor!diverse!doelgroepen!gehouden.! !

!

23!


!

3.6 Oeverloop! “Hoeksche!Waard!in!woelig!water”.!Het!thema!van!de!21e!oeverloop,!die!werd!gehouden!van!12!tot!en! met!14!augustus!2011! Dit!thema!kun!je!figuurlijk!opvatten,!er!is!zeker!een!en!ander!te!doen!in!de!Hoeksche!Waard,!maar!ook! letterlijk.!Om!het!thema!toe!te!lichten!vanuit!het!perspectief!van!de!wateren!van!de!Zuidwestelijke!Delta! was! Joost! Schrijnen! voorzitter! projectgroep! ZW! Delta,! uitgenodigd.! De! deelnemers! van! de! oeverloos! luisterden! geboeid! naar! zijn! visie! hoe! wij! het! landschap! en! de! rol! van! het! water! in! perspectief! van! veiligheid!en!ontwikkeling!moeten!zien.!Heel!wat!stof!om!te!overdenken,!wanneer!we!langs!de!oevers!van! de!5!rivieren!rond!de!HW!lopen.! De!route!van!de!oeverloop!was!als!van!ouds!in!3!etappes!over!de!dijken!met!de!klok!mee.!We!passeerden! bekende!en!ook!nieuwe!natuurgedeeltes.!Naar!“binnen”!!kijkend!zag!men!de!akkers!met!graan!en!bieten! in!volle!pracht,!soms!met!bloemige!akkerrranden.! Hoewel!wolken!dreigden!werden!de!lopers!grote!regenbuien!bespaard,!één!kort!buitje!in!drie!dagen.!Het! aantal!deelnemers!bedroeg!77,!iets!minder!dan!in!voorgaande!jaren.!Onderweg!waren!er!de!gebruikelijke! stops!voor!versnaperingen!van!de!gemeentes,!een!toelichtend!praatje!of!de!lunch.! Nieuw! in! de! route! was! dit! jaar! de! aansluiting! vanaf! de! Esscheplaat! naar! de! Hoogezandsche! Gors.! Een! nieuw! gemaakt! pad! door! het! buitendijks! gebied! door! een! wilgenbos! en! later! over! een! verlaten! zandvlakte,!die!echter!onder!water!stond.!Men!was!gewaarschuwd!en!velen!liepen!op!blote!voeten.!Het! was!een!hele!beleving!en!iedereen!was!enthousiast.!Dit!is!een!gebied!waar!normaliter!geen!wandelaars! komen! en! er! ongerept! uitziet.! Sinds! heel! veel! jaren! was! nu! de! oeverloop! weer! compleet! zonder! onderbrekingen!of!omwegen!binnendoor.!Het!nut!van!de!oeverversterkingen!–!die!mede!dankzij!de!acties! van!de!eerste!oeverloopZ!aangebracht!zijn!was!direct!zichtbaar.!Fraaie!zandplaten!en!grienden!in!plaats! van!afkalving.! ! De! driedaagse! wandeling! werd! officieel! gesloten! door! Joop! van! de! Berg,! mister! natuur,! die! voor! velen! bekend! is! vanwege! zijn! illustraties! in! HW! magazine! en! de! fraaie! uit! hout! gemotorzaagde! beelden! van! dieren!en!voor!iets!minder!mensen!bekend!is!om!zijn!grote!vogelkennis!en!het!knotten!in!de!gorzen.! Het!aandenken!was!gemaakt!door!een!trouwe!deelnemer!van!de!oeverloop,!Maggy!Deenik.!Zij!had!voor! elke!loper!en!voor!elke!vrijwilliger!een!oeverloper!gemaakt!van!keramiek.!! ! Financieel!was!de!oeverloop!dit!jaar!juist!kostendekkend.!De!kosten!waren!dit!jaar!weer!iets!hoger!en!het! aantal!deelnemers!was!iets!lager.! De! catering! werd! ook! dit! jaar! weer! geheel! door! vrijwilligers! verzorgd! zowel! de! lunches,! de! warme! maaltijden!en!de!drankjes!aan!de!bar.! Erkentelijk! is! de! organisatie! ook! voor! de! sponsoring! van! bedrijven! in! natura! met! voedselZ! en! zuivelproducten! of! het! slechts! tegen! kostprijs! ter! beschikking! stellen! van! twee! autobussen! voor! vervoer.! ! ! ! ! ! ! 24!


3.7 Natuurfotografie! De werkgroep is een jonge, maar zeer enthousiaste, werkgroep van HWL. Begonnen we in mei 2010 met een handvol geïnteresseerde fotografen, eind 2011 hebben we 22 leden. Op dit moment hebben we zelfs een ledenstop ingesteld.

Foto’s: Wilma Kapoen, Jan Plaisier, Marjon Kunst, Liesbeth de Man Maandelijkse activiteiten De werkgroep heeft een jaarprogramma, waarin we elke maand op een dag(deel) een bepaald onderwerp gaan fotograferen in of buiten de Hoeksche Waard. Van de gemaakte foto’s kiest elke fotograaf de drie beste foto’s, die op onze website (www.hwlfoto.nl) worden getoond en besproken tijdens de avondbijeenkomst. In het veld en op de bespreekavonden leren we veel van elkaars kennis. Ons programma dit jaar zag er zo uit: januari Schotse Hooglanders februari Vogels maart Boerderijdieren april Natuurontwikkeling mei Dieren juni Vrije opdracht juli Akkerranden augustus Insecten september Vrije opdracht oktober Paddenstoelen november Molens december Dorpsschoon

Kuipersveer Oudeland van Strijen Boer Ampt Goudswaard Tiengemeten Blijdorp Carnisse Grienden Boomdijk 's-Gravendeel Borrekeen Dintelse Gorzen Tunnelbos Heinenoord Kinderdijk Dorpen Hoeksche Waard

Foto’s: El van Rookhuizen, Leen de Zeeuw, Ger Kortenbach, Ank Kortenbach Opdrachten Naast onze maandelijkse activiteiten hebben de leden van de werkgroep foto’s aangeleverd voor: De reizende HWL-tentoonstelling ‘Wilgen’ De HWL-Brochure ‘Biodiversiteit bij huis’ Illustraties in de Waardzegger en het Hoeksche Waard Magazine

!

!

25!


! De!presentatie!‘Winterlandschap’!tijdens!de!kerstnachtdiensten!van!de!Evangelische!Gemeente!Hoeksche! Waard!in!OudZBeijerland! ! De! vereniging! Hoekschewaards! Landschap! organiseert! jaarlijks! vier! markten,! die! door! leden! van! de! werkgroep!zijn!gefotografeerd.!Deze!foto’s!zijn!te!zien!op!de!website!van!het!Hoekschewaards!Landschap! (http://www.nationaallandschapcentrum.nl/foto/).! Tijdens! de! Jeugdnatuurdag! in! oktober! 2011! heeft! de! Werkgroep! Natuurfotografie! ook! een! workshop! natuurfotografie!verzorgd.! !

! Foto’s:!Kitty!de!Zeeuw,!Jannie!Dam,!Kees!van!den!Berg,!Leen!de!Man! ! Vergroten!kennis! Om!de!kennis!over!het!organiseren!en!digitaal!ontwikkelen!van!onze!foto’s!te!vergroten,!hebben!we!een! cursus!Lightroom!gevolgd!bij!Pieter!Dhaeze.! ! Vooruitblik!2012! Ook!in!2012!gaan!we!met!de!werkgroep!elke!maand!fotograferen!en!de!foto’s!daarna!bespreken.! Onze! eerste! expositie! zal! van! februari! tot! en! met! april! 2012! in! het! Bezoekerscentrum! Klein! Profijt! worden!tentoongesteld.!

26!

!

!


Vlinders'en'Libellen' Henk!Bunjes!

Planten' Truus!van!Belle!

4 Biologisch onderzoek

Vogels'noord' Jaap!Jan! Leeuwenburg!

Vogels'zuid' Renee!den!Ouden!

Vogels'oost' Menno!Korbijn!

Vogels'west' Ruud!Polderman!

Weidevogels' Dick!van! Houwelingen!

Roofvogels' ' Martin!Mollet! Jeugd'zuid' Ineke!Koevoets!

!

' Dick!van!Houwelingen!

Biologisch'onderzoek'

Paddenstoelen'1' Grieta!Fransen!

Paddenstoelen'2' Ineke!Koenis!

27!

Zoogdieren' Merijn!van!den! Hoogenhoff!

Aquatisch' Theo!Schuurmans!


! De werkgroepen die zich bezig houden met biologisch onderzoek monitoren de Hoeksche Waard op vogels, wilde planten, zoogdieren, vlinders, paddenstoelen en nog enkele diergroepen. Er wordt meegewerkt aan landelijk onderzoek en er zijn ook eigen onderzoeksprojecten. Meten is weten. De afdeling Biologisch onderzoek is opgedeeld in een zestal werkgroepen die elk hun eigen specialisme hebben. Door de plantenwerkgroep wordt o.a. gekeken naar de effecten die het beheer van dijken heeft op de daar aanwezige flora en in nieuwe natuurontwikkelingsgebieden zoals plan Argusvlinder wordt de successie van de vegetatie in kaart gebracht. Door de vlinderwerkgroep wordt een aantal monitoringroutes en interessante gebiedjes in de Hoeksche Waard jaarlijks onderzocht op het voorkomen van (dag)vlinders en libellen. Tevens zijn er jaarlijks een aantal nachtvangsten met een lamp en smeer om het voorkomen van nachtvlinders te onderzoeken. Leden van de vogelwerkgroepen houden zich op een breed front bezig met vogeltellingen die voor uiteenlopende doeleinden kunnen worden gebruikt. Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en het Waterschap maken hier dankbaar gebruik van. Ook worden sommige soorten zoals uilen en weidevogels actief beschermd. Zoogdieronderzoek in de Hoeksche Waard vindt plaats door het verzamelen van waarnemingen van interessante zoogdieren zoals vleermuizen of marterachtigen. Tevens worden met zogenaamde life traps natuurgebiedjes onderzocht op het voorkomen van kleine zoogdieren. Door braakballen van uilen te pluizen worden hierover aanvullende gegevens verzameld. De paddenstoelenwerkgroep verricht baanbrekend werk in de Hoeksche Waard. Uit het verleden waren slechts weinig gegevens voorhanden. Nu is er reeds een goed beeld van de meest voorkomende soorten in ons gebied en ieder jaar worden nog vele nieuwe soorten ontdekt. Er is een 2e werkgroep voor beginners actief. Dit jaar is de Aquatische werkgroep opgericht. Deze gaat zich bezig houden met het onderzoeken van het onderwaterleven. Maar ook wat de effecten zijn van baggeren en bestrijdingsmiddelen op het onderwaterleven zijn.

4.1 Vogels! Specifieke!zaken!van!dit!jaar! ;!Eerste!zaterdag!van!2011!excursie!gehele!vogelwerkgroep!naar!Goeree!en!Schouwen!!(al!vanaf! !!1974!toenmalige!KNNV!en!vanaf!1982!met!de!vogelwerkgroep)!! ;!2!bijeenkomsten!van!de!vogelwerkgroep!n.l.!voor!–!en!najaar!met!resp.!35!en!41!deelnemers.!! !!Op!de!voorjaarsbijeenkomst!was!Jan!Willem!Vergeer!van!het!SOVON!gastspreker.! ;!4!nieuwe!deelnemers!verwelkomd.!Afscheid!van!Rob!Burgmans!als!Kerkuilman!west.!(verhuisd)! ;!Kerkuilen!geteld!(minimaal14!eerste!broedsels)!en!geringd!bij!!Hoogendijk,!Veldhoen,! !!Niemansverdriet,!De!Bonte,!van!Gaal,!Hage,!Johan!Dam.!Voorts!nog!7!nesten!gevonden!waar!niet!! !!is!geringd.!! ;!7!nieuwe!Kerkuilkasten!bijgeplaatst,!1!verwijderd!omdat!de!nieuwe!bewoners!bang!waren!van!uilen.! ;!Het!belangrijkste!broedeiland!in!de!APL!polder!is!in!samenwerking!met!SBB!door!leden!van!de! !!vogelwerkgroep!vrij!gemaakt!van!wilgopslag.!(A.C.!Marianne!van!der!Waal)! ;!Nummer!25!van!In!Vogelvlucht!uitgegeven.!Is!gegroeid!van!8!naar!meer!dan!50!pagina`s!met!in! !!uitgave!25!een!lijvig!overzicht!van!alle!verschenen!publicaties.! ;!Bezoek!aan!overleg!Kerkuilen!Zuid;Holland!in!Den!Hoorn.!!! ;!Vogelwachters!de!Kreupel!(!ijsselmeer)!!geleverd!in!najaar.! ;!1!Excursies!gegeven!Haagse!vogelbescherming! 28!


;!1!presentatie!buitenschoolse!opvang!Numansdorp.! ;!!Aanleveren!stukjes!voor!Kompasrubriek.!(velen)! ;!Tellen!van!vogelakkers!in!herfst!en!winter!op!verzoek!van!H;Wodka!(Dick!van!Houwelingen!en! !!!Ruud!Polderman)! ;!Nieuw!project!is!het!tellen!van!Purperreigers!in!Groot!Koninkrijk.!Daar!passeren!tientallen! !!Purperreigers!op!de!trek!naar!het!zuiden.!Tussen!13!augustus!en!28!september!werden!maarliefst! !!343!exemplaren!geteld.!(Arie!en!Leen!van!der!Linden)! ;!Inventarisatie!broedgevallen!van!ijsvogels!2011!resultaat!7!paar!is!evenveel!als!2010! ;!Oeverzwaluwwand!opgeworpen!APL!polders!(resultaat!759!paar)!!!!!!!.!Oeverzwaluwwand! !!afgestoken!OBG!Nieuwe!wand.!1e!telling!282!paar.!Overige!kolonies!geteld!in!de!Hoeksche!Waard.! !!Oude!Maas!Kuipersveer!53!nest!geteld!! !!Vissersvliet!15!! !!Spui!tegenover!jachthaven!Zuidland!73! !!De!kleiput!8!pr.! !!De!Staart!2!paar!! !!Totaal!1192!nesten! ! Deelname! aan! overlegstructuur! voor! akkerrand! beheer! samen! met! LTO,! Provincie,! Rietgors.! Er! werd! gevraagd! om! een! inventarisatie! van! het! pilot! project! Hoeksche! Waard.! ! Hierbij! worden! akkerranden! zodanig! ingericht! dat! bedreigde! akkervogels! nieuwe! kansen! krijgen.! In! 2012! worden! percelen! met;! en! zonder! akkerrandbeheer! vergeleken.! Dit! is! een! haast! professionele! opdracht! die! is! verworven! door! de! vogelwerkgroepen! van! HWL! en! uitgevoerd! gaat! worden! door! de! door! ons! ingehuurde! kracht! Sander! Elzerman!.! ! ;!Nachtzwaluwexcursie!georganiseerd!door!afdeling!west!naar!Bergen!op!Zoom.!4!pr!gehoord!en! !!gezien.! ;Nieuw!Ooievaarsnest!gebouwd!in!Strijen.!Rapportage!aan!landelijke!Ooievaarwerkgroep!(jaarlijks)!! !0!paar!en!weinig!activiteit.!Het!nest!waar!vorig!jaar!een!broedpoging!was!is!ingenomen!door!een! !!paartje!Nijlganzen.! ! ;!Artikel!in!het!Vogeljaar!over!de!inventarisatie!van!Hoogezandsche!Gorzen!door!Gerard!Ouweneel,! !!Hans!Westerlaken!en!Menno!Korbijn.! !!! ;!Soortinventarisatie!Hoeksche!Waard!jaarlijks!van!IJsvogel!7!paar,!Boomklever!2!paar,!Huiszwaluw!!! !!1328!paar,!Oeverzwaluw!1192!paar! !!1!Nieuwe!broedvogelsoort!voor!2011.!Een!paartje!Geelpootmeeuwen!broedde!succesvol!op!de! !!Ventjagersplaten.! ! !Deelname!aan!het!jaar!van!de!Boerenzwaluw.!Regionale!bijdrage!door!Gerda!van!Wageningen.!! ! ;!Vogelexcursie!verzorgd!op!golfclub!Cromstrijen!Jan!Uljee!en!Raimond!Taal)!(jaarlijks)! ! Medewerking!aan!eenmalige!telling!van!overzomerende!ganzen!onder!coördinatie!van!de!! Provincie! Zuid;Holland.! Eindrapportage! hierover! ontvangen.! Totaal:! 139.593! overzomerende! ganzen! verdeeld!over!8!soorten.! ! Medewerking!en!deelname!aan!Eurobirdwatch.!Telpost!Zuidpunt!Hoeksche!Waard.! !

!

29!


! ! 6! weken! bemanning! van! trektelpost! Zuidpunt! Hoeksche! Waard! (zie! trektellen.nl)! door! Menno! Korbijn! ben! vele! anderen.! Bijzonderheden! o.a.! ! Zeearenden,! Visarenden,! Smellekens,! ! Wespendieven,! Kruisbekken,! Appelvinken,! Rode! wouwen,! Ruigpootbuizerds,! Goudvinken,! Klapeksters,! ! Europese! kanarie,!en!heel!veel!meer!moois!!! ! Voor!het!eerst!broedende!Slechtvalken!binnen!de!Hoeksche!Waard.!1!nest!in!Nieuw!Beijerland!(mislukt)! en! 1! nest! in! polder! Nieuw! Bonavontura.! Hier! werd! uiteindelijk! 1! jong! vliegvlug.! Het! paar! op! de! Hellegatsplaten!(broed!in!een!kast)!leverde!dit!jaar!geen!jongen!op.! ! Afronding!van!het!project!het!inventariseren!van!de!door!HWL!beheerde!terreinen!op!broedvogels.! Janus!Verkerk,!Cees!Mesker!eva.!Dit!jaar!gedaan:! • • • • • •

Vlietproject!geheel! Blankertse!griend! Bosje!Hoekse!Dijk! Buitenom!Nieuw;Beijerland! Bos!aan!de!Bovenweg! Eindrapportage!gemaakt!en!aangeboden!aan!het!bestuur.!

! Bestuurswisseling! voor! biologisch! onderzoek.! Afscheid! Janus! Verkerk! en! installatie! Dick! van! Houwelingen.! ! Tellingen! Roofvogeltelling!begin!januari:!alle!afdelingen!doen!hieraan!mee!(Janus!Verkerk)!! In!de!winter!de!maandelijkse!provincie!tellingen!(zes!keer!en!sinds!2!jaar!in!aantal!gebieden!zelfs!8!keer):! (per!afdelingscoördinator!geregeld!A.C.)! Noord:!Gebieden!langs!de!Oude!Maas!en!Binnenmaas!(A.C.)! Oost:! Oudeland! van! Strijen,! (A.C.Tot! april! Arie! en! Leen! van! der! Linden! en! vanaf! september! Hans! Westerlaken).!putten!langs!de!Oude!Maas,!Nw.!Bonaventurapolder!Noord/polder!De!Mijl/Nieuweland!en! de!Ambachtsheerlijkheid!Cromstrijen!(A.C.)! Zuid:!Hellegatsplaten!(A.C.)! West:! Tiengemeten,! ! Korendijksche! Slikken,! Kleiput,! Spui! tussen! Kleiput! en! Droge! Staart! en! Oude! Maas! ter!hoogte!van!Klein!Profijt.!(A.C.)!,!10!telgebieden!binnendijks!(Rob!ter!Horst!en!Lodewijk!Ouwens)! Het!vastleggen!van!bovenstaande!wintertellingen!in!één!overzicht!van!de!HW!! Telling! van! ganzen! en! zwanen:! Korendijksche! Slikken,! Raepshille,! Land! van! Essche,! APL;polder,! Strijensepolder,!Mariapolder,!!ABH!Cromstrijen!en!langs!het!Spui!(Arie!van!der!Linden)! Inventarisatie!van!de!broedende!roofvogels!en!het!ringen!van!hun!jongen!door!onze!roofvogelmensen!in! de!HW!ten!oosten!van!de!A29!(Martin!Mollet)!zie!jaarverslag!Roofvogelclub.! ! Huiszwaluwenproject:! voor! de! 22ste! keer!! wordt! de! ontwikkeling! van! de! Huiszwaluw! wordt! gevolgd.! Hiervan!wordt!jaarlijks!een!prachtig!rapport!opgesteld!door!Jan!Pieter!van!Bennekom!!(2011!1328!paar)! Oeverzwaluwproject!(sinds!12!jaar).!Jan!Pieter!van!Bennekom.!(2011,!1192!paar)! ! Broedvogelmonitoring!(BMP)!volgens!richtlijnen!Sovon:! Korendijksche!Slikken!(A.C.!west/Gert!Huijzers)! Vlietmonding!(A.C.noord)! 30!


Tunnelbos,!Buitenzomerlanden!Heinenoord!(A.C.!noord)!! Oudeland!reservaatgebied!op!speciaal!verzoek!van!SBB!(A.C.!!Peter!de!Barse)! Groote!Gat!(Rob!ter!Horst)!Voor!het!30ste!jaar.!!!Tijdens!de!najaarsvergadering!van!de!vogelwerkgroep!is! een!presentatie!gehouden!over!dit!gebied.! Vastleggen!van!de!BMP!gegevens!in!één!overzicht!van!de!HW!(Frank!van!Gessele)! Hellegatsplaten!worden!maandelijks!het!hele!jaar!rond!geteld!(A.C.zuid)! Broedvogels!in!het!Groot!Koninkrijk,!rietgors!Groot!Koninkrijk,!Nieuwe!poldertje!en!stukje!van!Mijlpolder! (Arie!van!der!Linden)! Melden!aan!RIKZ!van!broedende!kustvogels!(Kleine!plevier,!Kluut,!meeuwen,!sterns)!(Allen)! Trektelpost!Zuidpunt!Hoeksche!Waard!(Menno!Korbijn!e.v.a!!).! Tellen!van!alle!Blauwe!reigerkolonies!in!de!Hoeksche!Waard! ! PTT;routes:! Oude!Maas!(AC)! West:!3!routes!Korendijkse!slikken!,!Oud;Beijerland!en!Hellegatsplaten! Hellegatsplaten!(Rob!ter!Horst/Lodewijk!Ouwens)!!! ´s;Gravendeel.!(Arie!van!der!Linden).! Projecten! Braakbalonderzoek:! op! 15! tot! 20! locaties! worden! braakballen! verzameld! en! vervolgens! uitgeplozen.!! Jaarlijks! worden! tussen! de! 1000! en! 2000! prooidieren! vastgesteld.! Hierbij! wordt! samengewerkt! met! de! Zoogdierenwerkgroep! HWL,! de! Vereniging! van! Zoogdierkunde! en! Zoogdierbescherming! (VZZ)! en! de! Provincie!(Bureau!Natuur).!! Registratie! Bijzondere! Vogelsoorten! Hoeksche! Waard.! Waarnemingen! worden! systematisch! verzameld! en! verwerkt! tot! informatie! voor! Sovon! en! HWL.! Inmiddels! een! indrukwekkende! databank! met! >! 1.000! meldingen! per! jaar! (Menno! Korbijn)! De! beste! soorten! van! de! Hoeksche! Waard! in! 2011:! Ross! meeuw,! Griel! en! Blonde! ruiter.! Door! deze! bijzonder! vogels! kwamen! rond! Pasen! honderden! vogelaars! naar! de! Hoeksche!Waard!! Integrale!inventarisatie!van!broedgevallen!van!de!IJsvogel!en!het!afsteken!van!geschikte!wanden!(Janus! Verkerk)!7!broedsels!in!2011!! Redactie! van! ons! informatiebulletin! ´In! vogelvlucht`,(1e! nummer! in! oktober! 1999,! gegroeid! van! 8! naar! ruim!50!pagina’s!)!Martin!en!Han!Benard! Overige!werkzaamheden!(deels!ook!projectmatig)! Bescherming! weidevogels! in! de! oosthoek.! Van! een! eenmanszaak! naar! een! enthousiaste! groep! van! agrariërs!en!vrijwilligers!gegroeid!(Dick!van!Houwelingen)!Zie!jaarverslag!van!weidevogelwerkgroep.! Nestkasten!bouwen!en!plaatsen,!met!name!Torenvalk,!!Steenuil!en!Kerkuil!! Monitoren!van!Kerkuilen.!(Janus!Verkerk/Dick!van!Houwelingen)! Aanleveren! kopij! voor! In! Vogelvlucht! (velen)! Kompas! (schrijvers! gezocht)en! het! verenigingsblad! de! Waardzegger! Aanleveren!kopij!voor!Hoekschewaards!Magazine.! ´Vergaderingen´! van! de! afdelingen! (A.C.),! onregelmatig! coördinatorenoverleg! (Janus! Verkerk/Peter! de! Barse)!en!de!halfjaarlijkse!VWG;vergaderingen!(Janus!Verkerk/Peter!de!Barse)! Deelnemen!aan!overlegstructuren!binnen!en!buiten!HWL!(diverse!personen)! Overleg!ganzenproblematiek!!gemeente!Strijen!(Gerard!Ouweneel)! Actief! meedraaien! in! natuur;! en! vogelcursussen! aangeboden! door! de! Werkgroep! Educatie.! (Peter! de! Barse)!In!2011!een!vogelcursus!opgestart!in!Strijen!door!Peter!de!Barse,!Marianne!van!der!Waal!en!Janus! Verkerk.! Verzorgen!van!excursies!(A.C.)!!! !

!

31!


! Excursies! voor! andere! vogelwerkgroepen,! bijvoorbeeld! de! Haagse! Vogelbescherming.! (Peter! de! Barse/Janus!Verkerk,Dick!van!Houwelingen)! Assistentie!bij!de!vaarexcursies!van!Staatsbosbeheer!(velen)! Wetlandwacht!(Jan!van!Westen/Hans!Westerlaken/Cees!Mesker)! Moderator! namens! de! vogelwerkgroep! van! de! website! en! rubriek! vogelwaarnemingen! ! Hans! Westerlaken! SOVON!project!Meetnet!Urbane!Soorten!(MUS)!3!plots!in!regio!west! Overleg!regionaal!in!Ackerdijk!2!x!per!jaar.! !

4.2 Roofvogels! Onderzoek! Ook! dit! jaar! was! de! voornaamste! bezigheid! het! inventariseren! van! de! broedende! roofvogels! in! de! Hoeksche! Waard.! In! "Oost"! (oostelijk! van! de! A29)! gebeurt! dit! structureel! volgens! de! methode! "territoriumkartering!!met!inspectie!van!de!nestinhoud".!Dit!omvat!het!zoeken!van!territoria!en!nesten,! het!periodiek!bijhouden!van!de!status!en!het!eindresultaat.!Torenvalkkasten!en!sommige!sperwernesten! werden! gecontroleerd! met! behulp! van! een! laptop! met! een! USB;camera! op! een! telescopische! stok,! voor! andere! nesten! wordt! er! indien! mogelijk! geklommen! om! de! nestinhoud! te! inspecteren.! Indien! mogelijk! worden!de!jonge!vogels!gemeten,!gewogen!en!geringd.! ! Voor!"West"!gaat!het!alleen!om!territoriumkartering!met!incidenteel!ook!inspectie!van!de!nestinhoud.! ! Jaarlijks! worden! de! resultaten! gepubliceerd! in! "In! Vogelvlucht"! en! op! de! website,! in! de! vorm! van! nestkaarten,! naar! Werkgroep! Roofvogels! Nederland! (WRN)! en! SOVON! gestuurd.! De! gegevens! gaan! in! tabelvorm!naar!Staatsbosbeheer!en!Natuurmonumenten!van!wie!we!onderzoeksvergunning!hebben!voor! hun!terreinen.!! De! ringgegevens! gaan! naar! het! Vogeltrekstation,! die! ook! de! ringvergunningen! verlenen.! Ontvangen! terugmeldingen!worden!verspreid!onder!belanghebbenden,!b.v.!kasteigenaren.! ! Een!relatief!nieuw!onderdeel!(sinds!2010)!is!de!vertegenwoordiging!van!de!WSN!(Werkgroep!Slechtvalk! Nederland)!voor!geheel!Zuid;Holland.!Ook!de!slechtvalknesten!worden!zoveel!mogelijk!gecontroleerd!en! geringd.! ! Als!onderdeel!van!het!onderzoek!worden!ook!prooiresten!verzameld!en!gedetermineerd.! In!het!seizoen!van!dit!jaar!zijn!er:! in!de!Hoeksche!Waard!110!nesten!vastgesteld!(zie!tabellen)!! 151!nestjongen!geringd:!4!Bruine!Kiek,!61!Buizerd,!9!Havik,!20!Slechtvalk,!4!Sperwer!en!53!Torenvalk.! ! Informeren!/!Publiciteit! Informatie!verstrekken!over!de!roofvogels!in!de!Hoeksche!Waard!is!van!groot!belang:!"Onbekend!maakt! onbemind".! Een! belangrijke! plek! wordt! daarbij! ingenomen! door! de! website! www.roofvogels;hw.nl! Het! doel!van!de!website!is!om!toegankelijke!informatie!te!bieden!aan!zowel!vogelaars!(onderzoeksresultaten)! als!niet!vogelaars!(soorteninformatie).!Alles!voorzien!van!veel!foto's.!! Het!updaten!van!de!website!en!het!publiceren!van!de!resultaten,!het!beantwoorden!van!mails/meldingen! en!het!op!verzoek!toesturen!van!informatie!is!daarbij!onmisbaar.! ! 32!


Het!informeren!omvat!verder:! Lezingen!over!roofvogels!geven!(2011:!Puttershoek,!Oud;Beijerland!en!Delft),! Fotomateriaal!aanleveren!aan!diverse!personen!en!organisaties,! Resultaten!publiceren!(b.v.!in!"In!vogelvlucht"!of!"De!Takkeling"),! Begeleiden!aspirant!werkgroep!leden.!! ! Beschermen! Het! beschermingswerk! omvat! het! bouwen! en! plaatsen! van! slechtvalk;! en! torenvalkkasten! of! het! adviseren!daarbij.!In!2011!zijn!er!3!slechtvalkkasten!geplaatst!in!Rijswijk,!Alphen!a/d!Rijn!en!Heijplaat.! De!eerste!2!zijn!ook!gelijk!in!gebruik!genomen!en!hebben!uitgevlogen!jongen!opgeleverd.!Daarnaast!zijn! er!in!de!Hoeksche!Waard!een!aantal!torenvalkkasten!gereinigd,!geplaatst!of!vervangen.!! ! Ook! worden! er! indien! nodig! contacten! gelegd! met! diverse! organisaties! (b.v.! politie! en! Tennet)! of! particuliere!terreineigenaren!ten!behoeve!van!bescherming!van!nestlocaties.!! ! Een! bijzonder! goede! samenwerking! is! er! met! de! Rotterdamse! vogelopvang! "Vogelklas! Karel! Schot";! daarvoor!laten!we!de!meeste!gerevalideerde!roofvogels!en!uilen!los.!Voor!juveniele!vogels!is!dat!meestal! een!geschikt!biotoop!in!de!Hoeksche!Waard,!voor!volwassen!vogels!wordt!er!vaak!gekozen!om!ze!los!te! laten!nabij!de!vindplaats!(indien!bekend),!eventueel!dus!ook!buiten!de!Hoeksche!Waard.!In!2011!ging!het! om!28!roofvogels!en!17!uilen!en!was!de!WRHW!ook!weer!met!een!stand!aanwezig!op!de!open!dag!van!de! Vogelopvang.! ! Oost! Actieve! Succesvolle! Aantal! Gem.!Aantal! Mislukt! (2010!tussen!haakjes)! Territoria! Paren! Jongen! Jongen! Buizerd! 49!(50)! 40!(36)! 7!(11)! 82!(72)! 2,0!(2,0)! Havik! 4!(4)! 4!(2)! 0!(1)! 8!(7)! 2,0!(3,5)! Sperwer! 9!(8)! 7!(5)! 1!(0)! 20!(17)! 2,6!(3,4)! Bruine!kiekendief! 7! 3! 0! 7! 2,3! Boomvalk! 3!(5)! 2!(4)! 0!(0)! 5!(8)! 2,5!(2,0)! Torenvalk!*! 16!(17)! 14!(15)! 3!(2)! 55!(63)! 3,9!(4,2)! Slechtvalk! 2!(2)! 1!(1)! 0!(1)! 1!(2)! ;!(;)! Totaal**! 83!(86)! 68!(64)! 11!(15)! 171!(169)! ;! ! West! Actieve! Succesvolle! Aantal! Gem.!Aantal! Mislukt! (2010!tussen!haakjes)! Territoria! Paren! Jongen! Jongen! Buizerd! 19!(24)! 13!(10)! 5!(4)! 25!(21)! 1,9!(1,9)! Havik! 1!(5)! 1!(4)! 0!(1)! 3!(7)! ;!(1,8)! Sperwer! 4!(5)! 1!(4)! 2!(0)! 2!(8)! ;!(2,0)! Bruine!kiekendief! 2! 2! 0! 4! 2,0! Boomvalk! 1!(1)! 1!(1)! 0!(0)! 1!(2)! ;!(1,0)! Torenvalk! 1!(5)! 1!(5)! 0!(0)! (19)! ;!(3,8)! Slechtvalk! 1!(1)! 0!(0)! 1!(1)! 0!(0)! ;!(;)! Totaal**! 27!(41)! 17!(24)! 6!(6)! 31!(57)! ;! ! ! ! !

!

33!


!

4.3 Vlinders!en!Libellen! Werkgroep Vlinders van het Hoekschewaards Landschap bestaat uit ca. 17 leden. Wij betreuren het plotseling ontvallen van Huub van den Hoogenhoff. Weliswaar een lid op enige afstand van de werkgroep maar steeds volop in touw zijn belangstelling voor en kennis van de natuur over te brengen op de jeugd. De werkgroep verzamelt gegevens betreffende het voorkomen van dagvlinders, nachtvlinders en libellen en probeert zo een beeld te krijgen van de ontwikkelingen van deze insecten in de Hoeksche Waard e.o. De leden van de werkgroep werken daartoe individueel of gezamenlijk (bij voorbeeld tijdens excursies naar bepaalde gebieden). De verzamelde gegevens worden, naast gebruik voor eigen rapportage en interpretatie, ook doorgezonden aan landelijke overkoepelende instanties zoals De Vlinderstichting te Wageningen, Nederlandse Vereniging voor Libellenstudie, Werkgroep Vlinderfaunistiek en/of EIS Nederland in Leiden. Ten behoeve van de Ver. Natuurmonumenten werden inventarisaties (ten dele via “monitoring”) uitgevoerd op Tiengemeten en (buiten de Hoeksche Waard) op de Dintelse Gorzen (N.Br.). De resultaten daarvan zijn apart gerapporteerd aan Natuurmonumenten (rapport ook in de HWLbibliotheek onder nr. 3.2.4 / 019.11). Evenzo worden al jarenlang diverse terreinen binnen de Hoeksche Waard van Staatsbosbeheer bezocht waaronder de Oeverlanden Hollands Diep (Esscheplaat), het Oudeland van Strijen e.a. Grotendeels ook in de vorm van “monitoring”. Hiervan werd een apart rapport opgesteld en uitgebracht aan Staatsbosbeheer (rapport ook in de HWL-bibliotheek onder nr. 3.2.3 / 014.11) en verder worden de verzamelde gegevens mede gebruikt voor de algehele beeldvorming binnen de Hoeksche Waard. Zo mogelijk werd ook speciale aandacht besteed aan gebieden in de Hoeksche Waard die in eigendom c.q. beheer zijn van het HWL. Een leuke ontwikkeling is hierbij te constateren bij het HWLterreintje aan de Hoekse weg te Oudendijk. Opnieuw dit jaar enkele nieuwe soorten en zeker t.o.v. de start in 2009 een aanzienlijke toename van de aantallen exemplaren. Wel zal er voor moeten gewaakt dat het plasje niet geheel dicht groeit. Helaas een teleurstellende ontwikkeling in Het Groene Veld. De soortenrijkdom loopt ernstig terug, zo ook de aantallen. Achterblijvend beheer lijkt de oorzaak. Met enkele excursies buiten de Hoeksche Waard hebben we getracht onze horizon iets te verbreden. Zo werd een bezoek gebracht aan ‘t-Merkske (N.Br.) bij Castelré, de Avelingen bij Gorinchem, Voornes Duin bij Rockanje, de Schotsman (Zld) op Nrd-Beveland en Huis ter Heide bij Kaatsheuvel. Een geplande publieksexcursie in het Trekdamse bos nabij ’s-Gravendeel moest helaas wegens slecht weer worden afgelast (alleen de pers kwam even kijken!). Voor het inventariseren van nachtvlinders werd in de loop van het jaar op verschillende locaties in de Hoeksche Waard een nachtinventarisatie (vangst van nachtvlinders met behulp van licht en/of geurstoffen) gehouden. De landelijke Nationale NachtvlinderNacht (2/9) die bij ons in de tuin van Klein Profijt werd gehouden trok ca. 25 belangstellenden. Resultaat was ca. 31 soorten macronachtvlinders.

34!


Landelijke ontwikkelingen zijn uiteraard ook onverminderd van kracht voor de Hoeksche Waard. Te denken valt aan de extremen die het weer in 2011 liet zien en in het algemeen aan de klimaatopwarming. Wel of niet daardoor beïnvloed maar dit jaar werd voor het eerst in de Hoeksche Waard een Kleine parelmoervlinder waargenomen. Een andere gunstige ontwikkeling was de toename van het aantal Landkaartjes. Ook de Kleine vos had een bijzonder goed jaar en werd de meest getelde vlinder van 2011. Helaas ook negatieve ontwikkelingen. De Argusvlinder viel verder terug naar zijn op één na laagste niveau ooit terwijl ook het Oranje zandoogje op bijna alle locaties een verontrustende achteruitgang liet zien en terugviel naar minder dan 6% van de jaren negentig. Bij de libellen is positiever nieuws te melden. De Rivierrombout, makkelijk waar te nemen aan de Oude Maasoever bij Kuipersveer krijgt zo langzamerhand landelijke bekendheid terwijl ook Vroege glazenmaker en Glassnijder zich goed ontwikkelen. Alle drie soorten staan nu nog op de Rode Lijst maar verwacht mag worden dat dat in de nabije toekomst met een nieuwe uitgave komt te vervallen. Opvallend is ook de toename van de Azuurwaterjuffer en de Grote roodoogjuffer. Beide soorten waren vroeger uiterst schaars in de Hoeksche Waard. Al onze waarnemingen en ervaringen met vlinders en libellen in 2011 staan in detail beschreven in ons uitgebrachte jaarverslag (in de HWL-bibliotheek opgenomen onder nr. 3.2.3 / 001.11). Voor het komende jaar verwachten wij een voortzetting van de lopende activiteiten waarbij mogelijk de thans afgesloten werkzaamheden aan het Vlietproject in het westelijk gedeelte van de Hoeksche Waard in onze aandacht kunnen worden betrokken. Het waarnemen en bestuderen van vlinders en libellen blijft hiermee een boeiende hobby! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

!

35!


!

4.4 Planten! De! werkgroep! inventariseert! planten,! grassen,! en! bomen! in! de! Hoeksche! Waard! vanaf! april! t/m! september.! In! de! winter! houden! we! ons! bezig! met! o.a.! mossen,! bomen! herkennen! in! de! winter,! wilgenkatjes!enz.!De!inventarisatie!gegevens!verzamelen!we!voor!de!planten!database!van!HWL!die!door! Rook! Goudswaard! beheerd! wordt.! Wij! inventariseren! in! de! eerste! plaats! voor! Hoekschewaards! Landschap!en!geven!de!gegevens!door!aan!FLORON,!staat!voor!floristisch!onderzoek!Nederland,!die!het! weer! doorgeven! aan! het! Rijksherbarium.! Verder! worden! er! op! verzoek! van! Natuurmonumenten,! Staatsbosbeheer,! Waterschap,! Gemeenten,! Particulieren! en! de! werkgroep! Eigen! Beheer! van! het! HWL! inventarisaties!gedaan.! De!werkgroep!bestaat!uit!18!personen!die!daadwerkelijk!mee!inventariseren.! ! Het!jaarprogramma.! In!januari!stellen!wij!ons!jaarprogramma!samen!en!werken!dat!af.!De!plannen!voor!2011!hebben!we!wat! de!planten!betreft!op!één!na!kunnen!realiseren,!een!éénmalig!bezoek!aan!het!Natuurontwikkelings!stukje! bij! Westmaas;! Smitsweg! voor! het! Waterschap.! Onze! regio! coördinator! Adrie! van! Heerden! heeft! ! te! kennen! gegeven! niet! langer! als! regio! coördinator! te! willen! doorgaan,! Floron! ging! op! zoek! naar! een! vervanger! en! is! in! november! gevonden,! Willemien! Troelstra! gaat! de! taak! van! Adrie! overnemen.! Per! inventarisatieavonden!of!anderszins!waren!er!ca.10!mensen!aanwezig.!Door!het!uitgebreide!programma! wordt!er!ook!door!2!personen!per!terrein!geïnventariseerd.! Onze! interne! plantencursus! is! een! succes! gebleken,! gemiddeld! waren! 16! mensen! aanwezig! op! de! cursusavonden! en! met! de! excursies! die! daar! aanvast! zaten! deed! ook! bijna! iedereen! mee.! Frank! van! Gessele!heeft!de!cursus!met!succes!geleid.!! ! Het!programma!was!als!volgt;! 11!cursusavonden,!Klein!Profijt!–!Oud;Beijerland,!elke!eerste!dinsdag!van!de!maand.! Natuurontwikkeling!project,!Oudeland!van!Srijen;!Staatsbosbeheer,!3!maal!bezocht! Cillaarshoek,!Zuiddijk;!Staatsbosbeheer,!3!maal!bezocht! Numansdorp,!Oosterse!bekade!gorzen;!Staatsbosbeheer,!3!maal!bezocht! Zuid;Beijerland,!Oranjeweg!/!bos;!Staatsbosbeheer,!3maal!bezocht! ‘s;Gravendeel,!2e.!Kruisweg;!HWL!Natuur!ontwikkelingsproject,!3!maal!bezocht! Goudswaard,!bij!jachthaven!”de!Put”!–!Natuur!Monumenten!3!maal!bezocht! Puttershoek,!Kromme!Elleboog;!HWL!Natuur!ontwikkelingsproject,!3!maal!bezocht! Oud;Beijerland,!dorp,!3!maal!bezocht! Numansdorp,!Muizengat!langs!de!provinciale!weg,!3!maal!bezocht! Puttershoek,!Molendijk;!Natuur!ontwikkelingsproject!HWL,!3!maal!bezocht! Zuidzijde,!Zuidzijdsedijk!/!Noorddijk,!3!maal!bezocht! Puttershoek,!Geertruida!Agathapolder,!maal!bezocht! ‘sGravendeel,!Groot!Koninkrijk,!Staatsbosbeheer,!3!maal!bezocht!! Goudswaard,!Korendijkse!Slikken;!Natuur!Monumenten,!km.hok!43;24;13,!3!maal!bezocht! !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!43;24;14,!3!maal!bezocht! Voor!de!cursus!hadden!we!de!opdracht!een!km.hok!te!inventariseren!alleen!of!met!iemand!samen,!deze! hokken! zijn! minimaal! 3! maal! bezocht,! dit! heeft! tot! nog! ! 9! streeplijsten! geleid,! wat! wel! een! éénmalig! gebeuren!was!o.a.! ! Maasdam;oost,!hele!blok! Westerse!bekade!gorzen,!golfbaan! 36!


Puttershoek;!zuid,!hele!blok! Klaaswaal;!!west,!Schenkeldijk,!hele!blok! Geertruida;!zuid;oost!en!omgeving!dijkvak!achter!de!griend! Oud;Beijerland!havenpoort,!Hoekschewaards!deel! Numansdorp,!Muizengat! Zuid;Beijerland,!Westerse!Laagjes,!dijkvak,!bermen,!deel!bebouwing! Numansdorp,!Numansgors.!! ! Verder!nog;! Numansdorp!–!Golfbaan,!3!mensen!hebben!met!een!ecoloog!de!orchideeën!in!kaart!gebracht! Goudswaard,!Tiendgorzen,!Natuurmonumenten!een!evaluatie!na!5!jaar!beheer!! Goudswaard,!Tiengemeten;!Natuur!Monumenten!een!veldweek!waarin!utrechtse!studenten!begeleid! Excursie!voor!ecologen!op!Tiegemeten!geleid! Oud;Beijerland,!Klein!Profijt!6!leerlingen!van!het!Guido!de!Brês!college!begeleid!met!een!planten!project! Oud;Beijerland,!Klein!Profijt!een!stagiaire!op!de!staart!begeleid!i.v.m.!grassen! Goudswaard,!Tiengemeten!een!stagiair!van!Natuur!Monumenten!geholpen!met!planten! Deze!begeleiding!is!telkens!door!één!persoon!uitgevoerd.!! !! Excursie;!cursus;!! Heinenoord!;!Leenheerpad,!moeras! Oostvoorne!;!Tenellaplas,!duinen! Dinteloord!;!Dintelse!gorzen! Puttershoek!;!Geertruida!Agathapolder,!waterplanten! Rotterdam!;!Waalhaven,!vreemde!planten! ! Geen!regio;excursies!dit!jaar!door!vertrek!van!Adrie!van!Heerden! ! Rapportages!gemaakt!over!de!gebieden!van!Staatsbosbeheer,!Natuur!Monumenten!of!andere!instanties.! ! Bijzonderheden.! Numansdorp,!Oosterse!bekade!gorzen,!de!natuur!heeft!hier!z’n!best!gedaan,!dan!hebben!we!het!over!het! natte! gedeelte! wat! in! één! jaar! tijd! zoveel! soorten! planten! voort! kan! brengen.! Veel! goudzuring,! echte! kamille,! de! rode! en! blauwe! ereprijs,! waterpeper,! slijkgroen! en! ook! verschillende! plantjes! liggende! ganzerik,!allen!pionierplanten.! In! de! Natuurontwikkeling! stukjes! van! het! HWL! hebben! we! o.a.! de! brede! orchis,! moeraswespenorchis,! veel!bijen!en!riet!orchissen!gevonden!en!naast!de!bijen!orchissen!een!30!tal!klavervreters,!heel!bijzonder,! het! beheer! van! deze! plekken! begint! zijn! vruchten! af! te! werpen.! Op! een! locatie! van! SBB! vonden! we! 25! vleeskleurige! orchissen! en! in! een! stuk! bos! het! ronde! wintergroen,! prachtig.! Verder! is! nog! gevonden! in! Numansdorp;zuid! borstel! streepzaad! en! ruige! weegbree.! Op! Tiengemeten! hebben! we! de! zwartsteel,! varensoort,! en! tongvarens! teruggevonden,! deze! zijn! met! de! herinrichting,! ! in! verband! met! de! flora! en! faunawet!50!mtr.!verplaatst!met!basaltkeien!en!al,!we!volgen!dit!al!een!paar!jaar,!nu!na!4!jaar!waren!ze!er! weer.!Op!de!Zuidzijde!vonden!we!aan!de!Noorddijk!ook!soorten!die!je!daar!niet!zou!verwachten!o.a.!een! vijftigtal!knikkende!distels,!deze!soort!komt!normaal!voor!in!duin!of!zand!gebieden.!!!!!! ! Beschrijving!activiteit!voor!derden.! Voor! onze! inventarisaties! gebruiken! we! streeplijsten! van! Floron! en! de! Flora! van! Heukels,! dit! is! een! wetenschappelijk! boek! dat! landelijk! gebruikt! wordt.! We! inventariseren! per! vierkante! km.hok,! meestal! !

!

37!


! zijn!het!deelhokken!doordat!er!stukken!door!landbouw,!!rivieren!of!bebouwing!afvallen.!Al!onze!gegevens! worden! voorts! door! Rook! Goudswaard! in! de! database! verwerkt! en! doorgestuurd! naar! Floron! en! belanden!later!in!Leiden!bij!het!Rijksherbarium.! Natuur!Monumenten,!Staatsbosbeheer,!Waterschap!of!welke!instantie!dan!ook!ontvangen!kopieën!van!de! streeplijsten!als!de!inventarisaties!in!hun!gebieden!hebben!plaats!gevonden.! Wij! maken! van! al! deze! gegevens! een! jaarverslag! dat! op! onze! bezoekers! centra! Klein! Profijt! en! het! Nationaal! Landschap! Centrum! ter! inzage! ligt! of! opgevraagd! kan! worden.! De! voor! Nat.Mon.! PQ’s! zijn! volgens! de! schaal! van! Braun;Blanquet! geïnventariseerd,! d.w.z.! aantal! en! bedekking.! Rode,! aandacht! en! doelsoorten!worden!met!kleine!letters!r;a;d!aangegeven.!De!grote!letters!A!t/m!G!geven!de!abundantie! (hoeveelheid)!aan,!b.v.!A!=!1,!D!=!van!25!tot!50!en!G!is!meer!dan!5000.!Het!Floron!kantoor!is!verhuisd!van! Leiden!naar!Nijmegen.! ! Beschrijving!activiteit!voor!intern!gebruik.!! Wat!onze!activiteit!voor!eigen!gebruik!betreft,!de!inventarisaties!zijn!in!de!database!en!in!het!jaar!verslag! terug! te! vinden.! Ca.! 35! streeplijsten! met! gemiddeld! 120! soorten! is! te! veel! om! in! dit! jaarverslag! te! vermelden!daarom!vindt!u!alleen!de!rode!lijst!en!nieuwe!soorten!voor!de!Hoeksche!Waard!in!de!tabellen! terug.!! ! Belangrijke!veranderingen!voor!activiteiten!binnen!de!eigen!werkgroep.! Er! worden! steeds! meer! natuur! gebieden! ontwikkeld! wat! voor! ons! meer! werk! wordt! want! bestaande! stukken!verdwijnen!meestal!niet!en!mocht!dat!toch!zo!zijn!wordt!het!elders!gecompenseerd!met!nieuwe! natuur.!We!hebben!al!veel!leuke!vondsten!gedaan!en!er!zullen!er!ongetwijfeld!meer!bijkomen.! ! Plannen!voor!2012.!! Inventarisaties;! ! Delta!Natuur,!het!natuurterreintje!aan!de!Smitsweg;Westmaas.! Waterschap,!Zuid;Beijerland!Schoutsdijk!! ! NatuurMonumenten,!o.a.!! Tiengemeten,!assistentie!bij!velddagen!i.s.m.!Utrechtse!Universiteit.! Tiengemeten,!PQ!s!onder!en!boven!de!grote!kreek,!in!totaal!14!opname!stukken.!! Tiengemeten,!deelname!aan!een!inventarisatie!weekend! ! De!Natuurontwikkeling!terreintjes!van!HWL!zullen!extra!nagelopen!worden!voor!bijzondere!soorten! ! SBB,!de!Drom!en!de!Hooilandjes!bij!het!Grote!Gat! Strijen,!de!Oeverlanden!voor!begrazing! Geertruida!Agathapolder,!het!nieuwe!deel! Numansdorp,!Hoogelandse!Gorzen!voor!begrazing! ! HWL,!Oud;Beijerland!De!Staart! Maasdam,!stuk!van!het!Oudeland! Heinenoord,!Blankertsegriend! Een!viertal!km.hokken!die!nu!nog!niet!vast!staan! Presentatie,!12!mei!op!de!Nationale!Landschapsdag!in!het!NLC! 38!


Presentatie,!voor!bestuur!HWL!in!Kl.!Profijt! Aanwezig!op!28!april,!Algemene!Ledenvergadering!! ! Regio!tellingen!met!coördinator!Willemien!Troelstra! 28!mei!Sliedrecht!–!Zijdeweg! 16!juni!’s!Gravendeel!–!Dordrecht,!beide!zijden!Dordtse!Kil! 11!aug.!Middelharnis!–!Westplaat! 16!sept.!Spijkenisse!;!stadsexcursie!! ! ! Rode!lijst! nr.$ RL$ floronnaam$ 15! 43! 62! 63! 76! 279! 373! 386! 461! 509! 532! 637! 642! 692! 734! 750! 862! 877! 884! 886! 901! 949! 1033! 1111! 1180! 1290! 1364! 1422! 1460! 1709!

r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r! r!

Bolderik! Heemst,!echte! Kamille,!valse! Kamille,!stinkende! Selderij! Korenbloem! Streepzaad,!moeras! Kamgras! Orchis,!wespen;,!moeras! Ogentroost,!rode!s.s./late! Kievitsbloem,!wilde! Gerst,!veld! Bilzekruid! Beemdkroon! Zomerklokje! Orchis,!kever;,!grote;! Kattenkruid,!wild! Kattendoorn! Orchis,!vleeskleurige! Orchis,!brede! Klavervreter! Weegbree,!ruige! Wintergroen,!rond! Vetmuur,!sierlijke! Tripmadam! Doornzaad,!knopig! Ereprijs,!brede!s.s.! Kornoelje,!gele! Dotterbloem,!spin! Kattenstaart,!kleine/Hyssop!

wetenschap.$naam$

aant.$ srtn.$ 1! 3! 2! 3! 1! 1! 2! 3! 4! 6! 1! 7! 1! 1! 1! 2! 1! 5! 1! 4! 1! 1! 1! 1! 2! 1! 1! 1! 7! 1!

Agrostemma!githago! Althaea!offinialis! Anthemis!arvensis! Anthemis!cotula! Apium!graveolens! Centaurea!cyanus! Crepis!paludosa! Cynosurus!cristatus! Epipactis!palustris! Odontites!vernus!subsp.!serotinus! Fritillaria!meleagris! Hordeum!secalinum! Hyoscyamus!niger! Knautia!arvensis! Leucojum!aestivum! Listera!ovata! Nepeta!cataria! Ononis!repens!subsp.!spinosa! Dactylorhiza!incarnata! Dactylorhiza!majalis!subsp.!majalis! Orobanche!minor! Plantago!media! Pyrola!rotundifolia! Sagina!nodosa! Sedum!reflexum! Torilis!nodosa! Veronica!austriaca!subsp.!teucrium! Cornus!mas! Caltha!palustris!subsp.!araneosa! Lythrum!hyssopifolia!

! ! ! Nieuwe!soorten! !

!

39!


! Aant.$ 1! 1! 1! 1! 1! 1! 1! 1! 2! 2! 3! 20!

nr.$ 925! 2412! 5362! 5479! 2477! 642! 15! 1033! 64! 5334! 886! 901!

eers t$ 2011! 2011! 2011! 2011! 2011! 2011! 2011! 2011! 2011! 2011! 2011! 2011!

floronnaam$ Waterpostelein! Zandteunisbloem! Knoproos! Smalle!aster! Ganzevoet! Bilzekruid! Bolderik! Rond!wintergroen! Gele!kamille! Walstroleeuwenbek! Brede!orgis!(subsp.!majalis)! Klavervreter!

wetenschappelijke$naam$ Lythrum!portula! Oenothera!deflexa! Lemna!turionifera! Aster!lanceolatus! Ambrosioides! Hyoscyamus!niger! Agrostemma!githago! Pyrola!rotundifolia! Anthemis!tinctoria! Lineria!purpurea! Dactylorhiza!majalis!subsp.!majalis! Orobanche!minor!

RL$ ! ! ! ! a! r! r! r! ! ! r! r!

! !

4.5 Paddenstoelen!1! Achtergrond van de werkgroep De Paddenstoelenwerkgroep Oud Beijerland (PWOB), die tevens een werkgroep is van de Nederlandse Mycologische Vereniging (http://www.mycologen.nl), is in 1997 opgericht om lokale paddenstoelenliefhebbers bij elkaar te brengen en gezamenlijk de lacunes in de kennis over het voorkomen van paddenstoelen in de Hoeksche Waard te dichten. Via een eigen website, die vanaf de website van het HWL te bereiken is, kan men in contact komen met de werkgroep voor vragen of meldingen. Daar is ook het excursieschema te vinden en van tijd tot tijd wordt er een paddenstoel in beeld gebracht en besproken. Mycologische waarde van de Hoeksche Waard Door de grotendeels agrarische bestemming is de Hoeksche Waard over het geheel genomen een relatief paddenstoelenarm gebied. In het algemeen kan een grote paddenstoelenrijkdom en diversiteit worden aangetroffen op schrale en/of met bomen en struiken beplante gronden, mede in afhankelijkheid van de grondsoort, de aanwezige boomsoorten, en de ouderdom daarvan. Tussen de bemeste graslanden en akkers moeten wij dus speuren naar de schaarse beboste terreinen en boomrijke dijken en bermen, die soortenrijke “eilanden” kunnen vormen in het landschap. Veelal betreft het dan vrij recent aangeplante bospercelen, die zijn aangelegd in het kader van natuurontwikkeling of inrichting van recreatieterreinen en nu een leeftijd bereiken waarop een gevarieerde paddenstoelenflora mogelijk is. Helaas treffen we daar veelal boomsoorten als Es en Esdoorn aan, die weinig of geen relatie hebben met paddenstoelen. Onder de loofbomen hebben met name Eiken, Beuken, Berken, in iets mindere mate Populieren, en, naar de laatste tijd steeds meer blijkt, ook Linden een symbiotische relatie met diverse soorten paddenstoelen. Qua diversiteit en omvang zijn de bossen in het gebied rondom de Heinenoordtunnel mycologisch het meest belangrijk, met name het zgn. Tunnelbos West (het gedeelte westelijk van de Rijksweg), dat ook lijkt te profiteren van een deels kalkhoudende bodem. Parken en landgoederen kunnen bijzondere paddenstoelen herbergen, afhankelijk van het aanwezige bomenbestand en het beheer. Zo hebben we eerder gerapporteerd over de opvallende paddenstoelenflora van ‘t Hof van Moerkerken

40!


(Mijnsheerenland) en ook het park De Laning in Oud-Beijerland, waar met name de Lindenlanen een voor de Hoeksche Waard bijzondere paddenstoelenrijkdom hebben. Werkwijze Aan het begin van het kalenderjaar wordt een selectie gemaakt van de te bezoeken terreinen, aan de hand waarvan een schema wordt opgesteld, zodanig dat alle terreinen zoveel mogelijk in alle jaargetijden bezocht worden. Meestal zijn er in een jaar één of twee gebieden (bijvoorbeeld nieuwe terreinen) die extra aandacht krijgen. Op elke tweede en vierde woensdag van de maand vindt ’s middags een inventarisatie-excursie plaats, waarna in de avond het meegenomen materiaal wordt gedetermineerd in het bezoekerscentrum Klein Profijt. Sommige deelnemers bezoeken alleen de excursies. Sinds 2006 bezoeken we ook zo nu en dan een terrein buiten de Hoeksche Waard. Er is inmiddels al heel veel bekend uit de Waard en het aantal nieuwe soorten neemt nog maar mondjesmaat toe. Als werkgroep van de NMV zijn we natuurlijk toch ook geïnteresseerd in andere terreinen met een andere soortensamenstelling, waardoor we onze soortenkennis kunnen uitbreiden. Excursies Onderstaande tabel geeft het excursieschema weer, met data, het aantal deelnemers en het aantal genoteerde soorten. Voor het reguliere schema (2e en 4e woensdag van de maand) werden 23 excursies gepland, en daarnaast nog vier extra excursies in perioden waarin sprake was van een interval van 3 weken. Er werden 18 verschillende locaties bezocht, waarvan twee voor het eerst. Geen enkele excursie hoefde wegens de weersomstandigheden te worden afgelast. Naast een selectie uit de bekende terreinen werd een nieuw terrein bezocht: het Moricaanse Bos in Strijen. Een relatief jonge aanplant, waarin het mogelijk interessant is om de ontwikkeling van de paddenstoelenflora te volgen. Zoals de laatste jaren gebruikelijk zijn ook enkele excursies gehouden buiten de Hoeksche Waard. Deze keer is daarvoor een nieuw terrein gekozen: het Mallenbos in Spijkenisse. Een van onze werkgroepleden (Ad Vliegenthart) is actief in dit bos in zijn woonplaats, en meldde regelmatig interessante vondsten. Om dit eens nader te bestuderen gingen alle vier extra excursies daarom naar deze locatie.

Maand Dag Terrein (cursief: buiten de Hoeksche Waard) 1 12 Strijen, voormalige vuilstortplaats 1 26 Zuid-Beijerland, Borrekeen 2 9 Numansdorp, Westersche Bekade Gorzen 2 23 Strijen, Moricaanse Bos 3 9 Heinenoord, Zanddepot H. tunnel oost 3 23 Blaakschedijk, Bos Barendrechtse Brug 3 30 Spijkenisse, Mallenbos 4 13 Mijnsheerenland, parkje bij tennisbaan 4 27 Strijen, Moricaanse Bos 5 11 Numansdorp, Westersche Bekade Gorzen !

!

Aantal Aantal Deelnemers* soorten 9 32 14 60 12 51 10 27 12 29 13 47 8 60 10 33 7 12 8 11 41!


! 5 5 6 6 6 7 7 7 8 8 8 8 9 9 10 10 11 11 11 12

25 25 8 22 29 13 27 27 10 24 24 31 14 28 12 26 9 23 30 14

Heinenoord, Koos Monspark Oud-Beijerland, rondom Klein Profijt Numansdorp, Molendijkse Bos Zuid Beijerland, Kleine Gat Spijkenisse, Mallenbos Heinenoord, Tunnelbos West Piershil, Heemtuin Piershil, Piershilse Bos Oud Beijerland, Park De Laning Maasdam, tuin Lageweg 9 Maasdam, berm Beukenlaan voor tuin Lageweg 9 Spijkenisse, Mallenbos Strijen, voormalige vuilstortplaats Heinenoord, Tunnelbos West Mijnsheerenland, bosje bij tennispark Oud Beijerland, Park De Laning Mijnsheerenland, 't Hof van Moerkerken Heinenoord, Zanddepot H. tunnel oost Spijkenisse, Mallenbos Numansdorp, Westersche Bekade Gorzen

10 10 7 9 8 13 10 10 12 10 10 11 10 + 1 13 + 1 12 13 14 + 1 14 + 1 9+1 10

12 10 23 45 49 67 7 31 39 47 5 94 29 77 52 59 53 89 66 72

*Het aantal deelnemers betreft reguliere bezoekers van de excursies. In enkele gevallen is aangegeven dat daarnaast ook een gast is meegegaan. Op 28 september gaf de nieuwe coördinator biologisch onderzoek Dick van Houwelingen blijk van zijn belangstelling door onze excursie naar het Tunnelbos en de aansluitende determinatieavond bij te wonen. Resultaten Na het slechte jaar 2010 bracht 2011 landelijk gezien een niet veel positiever beeld door langdurige droogte in voorjaar, zomer en delen van de herfst. Ook in de betere perioden waren de aantallen vruchtlichamen meestal klein, hoewel het aantal verschillende soorten soms nog wel meeviel. Het uitzonderlijk zachte slot van het jaar zorgde echter toch nog voor een leuke bonus. Het totale aantal meldingen lag daardoor toch duidelijk boven het treurige dieptepunt van vorig jaar, zelfs wanneer je het grotere aantal excursies in aanmerking neemt. Onderstaande tabel geeft een overzicht van het huidige totale aantal soorten in de dit jaar bezochte terreinen en de aantallen die daarvan nieuw waren voor het betreffende terrein of voor de gehele Hoeksche Waard (Kolom HW). Ook zijn de aantallen soorten van de Rode Lijst 2008 aangegeven (RL). De totalen zijn gebaseerd op alle gegevens die voorkomen in het bestand van de NMV, dus naast de waarnemingen van de werkgroep ook van afzonderlijke leden van de werkgroep en overige waarnemers. Het aantal “externe” waarnemingen is overigens zeer beperkt. Waarnemingen die op basis van de km-hok coördinaten en locatie-info niet duidelijk aan een bepaald gebied konden worden toegedeeld, zijn niet gebruikt. De totalen kunnen buiten de gegevensaanwas altijd wijzigingen ondergaan t.o.v. van eerder gepubliceerde waarden, door toevoeging of correctie van oudere waarnemingen. Dit is nu in het bijzonder het geval bij de soortenaantallen in de Borrekeen en het 42!


Kleine Gat, die een km-hok gemeen hebben, wat in het verleden kennelijk geleid heeft tot dubbeling van een deel van de waarnemingen. Aantal nieuwe soorten per in 2011 bezocht gebied en het resulterende totaal. Cursief weergegeven voor terreinen buiten de Hoeksche Waard. Nieuwe soorten

Terrein Heinenoord, Bos Barendrechtse Brug Heinenoord, Koos Monspark Heinenoord, Tunnelbos west Heinenoord, Zanddepot H. tunnel oost Maasdam, Beukenlaan/Rommelbosje Maasdam, Tuin Lageweg 9 Mijnsheerenland, Hof van Moerkerken Mijnsheerenland, parkje bij tennisbaan Numansdorp, Molendijkse bos Numansdorp, Westersche Bekade Gorzen Oud Beijerland, Klein Profijt Oud Beijerland, Park De Laning Piershil, Heemtuin Piershil, Piershilse Bos Spijkenisse, Mallenbos Strijen, Moricaanse Bos Strijen, voormalige vuilstortsplaats Zuid Beijerland, Borrekeen Zuid Beijerland, bosjes Kleine Gat

gebied HW RL 7 2 7 7 4 2 15 2 4 12 1 9 1 1 33 1 1 0 21 2 1 3 14 1 7 1 10 2 179 4 32 7 1 15 24 1

Totaal aantal soorten RL 282 9 117 5 470 27 351 18 66 3 244 8 364 34 196 10 296 13 296 15 99 3 273 26 20 202 7 179 4 32 296 12 194 5 112 2

Het Tunnelbos west blijft met afstand het soortenrijkste gebied, en desalniettemin werden toch weer 7 nieuwe soorten aangetroffen, waarvan er 4 nieuw waren voor de Hoeksche Waard. Zonder uitputtende analyse lijkt het er op dat in een bos van een redelijke omvang bij een behoorlijke inventarisatieinspanning over een aantal jaren toch wel zo’n 300 soorten kunnen worden geteld. De Tunnelbossen west en oost alsmede ’t Hof van Moerkerken lijken dus relatief soortenrijk, een indruk die we eigenlijk al snel kregen. Van de dit jaar niet bezochte terreinen heeft het bosje bij Strijensas/Mariapolder momenteel het grootste aantal soorten: 242. N.B. Dat drie terreinen het precies gelijke aantal van 296 soorten tellen, berust geheel op toeval. Overzicht van de soorten die nieuw zijn voor de Hoeksche Waard Onder de nieuwe soorten die in de verschillende terreinen binnen de Hoeksche Waard werden aangetroffen waren er ook 19 die nieuw waren voor de gehele Hoeksche Waard (2 van de Rode Lijst). De meeste daarvan zijn ook landelijk zeldzaam.

!

!

43!


!

Nieuwe soorten voor de Hoeksche Waard in 2011 Soortnaam Nederlandse naam RL Terrein Bourdotia galzinii Slijmerig waskorstje Heinenoord, Zanddepot Ceraceomyces crispatus Aderig wasvlies Piershil, Piershilse Bos Conocybe excedens Kleinsporig breeksteeltje Maasdam, Tuin Lageweg 9 Conocybe rostellata Bermbreeksteeltje* Numansdorp, Westersche bekade gorzen Conocybe rugosa Rimpelig breeksteeltje Heinenoord, Tunnelbos Coprinus geesterani Klein hazepootje Heinenoord, Tunnelbos Cyathicula striata Gestreept geleikelkje Blaaksedijk, Barendrechtse brug Hebeloma hiemale Kleine vaalhoed Oud-Beijerland, Park de Laning Hemimycena cucullata Gipsmycena Mijnsheerenland, 't Hof van Moerkerken Leptosphaeria agnita Koninginnenkruidvulkaantje* Mijnsheerenland, bosje bij Tennispark Leptosphaeria culmifraga Pluizig vulkaantje* Piershil, Piershilse Bos Melanoleuca verrucipes Spikkelsteelveldridderzwam Strijen, voormalige vuilstortplaats Myxarium crystallinum Kristaltrilzwam* Heinenoord, Zanddepot Nitschkia confertula Essenpokzwammetje* Blaaksedijk, Barendrechtse brug Physarum psittacinum Oranjesteel kalkkopje Heinenoord, Tunnelbos Pluteus leoninus Goudgele hertezwam KW Heinenoord, Tunnelbos Scleroderma bovista Kale aardappelbovist Piershil, Heemtuin Tomentella lateritia Steenrood rouwkorstje* Mijnsheerenland, 't Hof van Moerkerken Tricholoma lascivum Vuilwitte ridderzwam KW Numansdorp, Westersche bekade gorzen *Nederlandse namen die tot nu toe ontbraken in soortenlijsten, maar zullen worden toegekend in de nieuwe Standaardlijst 2012 (zie het hoofdstuk “Vooruitzicht”). Korte karakteristiek van enkele nieuwe soorten Om te beginnen drie soorten uit het geslacht Conocybe (Breeksteeltje). Een moeilijk geslacht, waarvan bijna alle soorten alleen met de microscoop met zekerheid benoemd kunnen worden. Conocybe rostellata, Bermbreeksteeltje Sinds 2008 bekend van 3 locaties in Nederland. Lijkt een voorkeur te hebben voor weinig bemeste graslanden. Conocybe excedens, Kleinsporig breeksteeltje. Een vrij zeldzame soort van kleigrond in tuinen en parken. In het ZW alleen bekend uit Vlaardingen (Volksbos), en zowel daar als hier gevonden door Ina Venne, die bij ons graag naar Breeksteeltjes kijkt. Conocybe rugosa, Rimpelig breeksteeltje. Vrij zeldzaam, maar niet erg kieskeurig qua standplaats. Nog niet eerder bekend van de eilanden. Coprinus geesterani, Klein hazepootje. Hazepootjes en Plooirokjes zijn bekende namen van inktzwammetjes op bodems met houtresten, die zonder kennis van zaken in het veld gemakkelijk fout benoemd worden. Er zijn verschillende op elkaar lijkende soorten en microscopische controle is zoals zo vaak onontbeerlijk. Deze soort is zeer zeldzaam, vnl. bekend uit de directe omgeving van de overleden inktzwammenspecialist Kees Uljé. Mogelijk vaak niet of niet correct geïdentificeerd. 44!


Hebeloma hiemale, Kleine vaalhoed. De Vaalhoeden vormen een geslacht dat zelfs de specialisten tot wanhoop drijft. De tabellen spreken elkaar nogal eens tegen. Het is leuk om toch weer eens een andere soort dan de gebruikelijke uit te sleutelen. Hij is zeer zeldzaam, maar mogelijk niet onderscheiden van andere. Hemimycena cucullata, Gipsmycena. De Hemimycena’s vormen een geslacht van kleine, witte, op Mycena’s lijkende paddestoeltjes, met als meest bekende de Smeerwortelmycena (Hemimycena candida), aan de voet van afstervende Smeerwortels. Lastig te determineren, maar sinds kort is er goede literatuur. De Gipsmycena is vrij zeldzaam, maar zal vaak over het hoofd gezien worden of terzijde worden gelegd. Hij komt voor op takken en bladstrooisel. Melanoleuca verrucipes, Spikkelsteelveldridderzwam. Een prachtige, bijna witte paddenstoel met opvallende steel, die helaas in nogal droge en versleten staat werd aangetroffen bij de voormalige vuilstort in Strijen. Hij groeit tussen blad- en houtstrooisel en is vooral bekend van strooiselpaden en composthopen. Hoewel hij vrij zeldzaam is en nog niet bekend van de eilanden, lijkt het vreemd dat we hem nooit eerder zijn tegengekomen. Maar alle terreinen overziend zijn er ook niet veel locaties met versnipperd hout. Pluteus leoninus, Goudgele hertenzwam. Een feestelijke paddenstoel met opvallende goudgele hoed. Een Rode Lijst soort die groeit op dood eikenhout. Een soort uit een van de favoriete geslachten van Grieta Fransen. Natuurlijk gevonden in het Tunnelbos west! Scleroderma bovista, Kale aardappelbovist. De Bovisten die niet zo’n grove huid hebben als de Gele aardappelbovist, zijn soms moeilijk uit elkaar te houden. Een beetje kaal uitziende bovist is niet bij voorbaat een Kale aardappelbovist. De soort is niet erg zeldzaam, maar misschien hebben we hem nooit met zekerheid durven benoemen. Heeft een voorkeur voor rijke zandige plaatsen. Tricholoma lascivum, Vuilwitte ridderzwam. Ook een Rode lijst soort, vrij zeldzaam. Makkelijk te verwarren met de Witte ridderzwam (T. album), die ongeveer hetzelfde verspreidingsgebied heeft. Tomentella lateritia (vermoedelijk wordt de Nederlandse naam: Steenrood rouwkorstje). Het klapstuk van de voorstelling was de vondst van een nieuwe soort voor Nederland door Ina Venne in ‘t Hof van Moerkerken. Dit bekende landgoed herbergt vele bijzondere paddenstoelen. Het betreft een korstzwam op hout uit het geslacht Tomentella (Rouwkorstje), een voor vele mycologen afschrikwekkend geslacht, dat voer is voor specialisten. Gelukkig kon de Nederlandse autoriteit Joost Stalpers de determinatie bevestigen. De overige soorten betreffen kleine vruchtlichaampjes die geen enkele wandelaar zomaar op zullen vallen. Mede om die reden is de kans om daarin nieuwe soorten te ontdekken wel relatief groot, mits je er het nodige werk in steekt natuurlijk. Het is prettig dat we leden hebben die zich graag ontfermen over dit soort dingetjes. En dan blijkt zo’n soort van zeer nabij soms toch ook nog van een wonderbare schoonheid, zoals bij de rijpe vruchtlichaampjes van Physarum psittacinum !

!

45!


! (Oranjesteelkalkkopje), een Myxomyceet (Slijmzwam) die door Anneke van den Berg op naam werd gebracht. Tot slot is het aardig om te vermelden dat nog een waarneming is toegevoegd uit het Molendijkse Bos uit 2006, die een tijdje tussen de wal en het schip heeft gelegen na controle door een externe expert. Het betreft Myxarium laccatum (Laktrilzwam), die toen de tweede vondst voor Nederland was en nu nog steeds is. Het totale aantal uit de Hoeksche Waard bekende soorten bedraagt nu 1095. Vooruitzicht In het komende jaar hoopt de werkgroep het 3e lustrum te vieren (augustus). Hoewel de werkgroep geen plannen heeft om met de werkzaamheden te stoppen zou dit een aanleiding kunnen zijn om een overzicht te maken van ruim 15 jaar onderzoek. Dat zal dan in ieder geval niet eerder zijn dan ten tijde van het volgende jaarverslag. Volgens de huidige planning staat ons en alle paddenstoelenliefhebbers in de komende zomer namelijk een belangrijke, maar lastige ontwikkeling te wachten. Van tijd tot tijd is het noodzakelijk om de Nederlandse standaardlijst van de paddenstoelen opnieuw te toetsen aan de nieuwe wetenschappelijke literatuur betreffende de naamgeving en aan de verspreidingsgegevens. In de zomer van 2012 zal een nieuwe lijst verschijnen, met alle tussentijdse aanvullingen sinds 1995, heel veel wijzigingen in de wetenschappelijke namen en in de indeling van soorten in geslachten, en invulling van nog niet eerder toegekende Nederlandse namen. Ook zullen er weer soorten worden samengevoegd of gesplitst. Er zal zowel voor de mycologen als voor de gebruikers van paddenstoelengegevens enige tijd nodig zijn voor de aanpassing aan de nieuwe namen, en e.e.a. zal ook wel tot kleine correcties in de soortentellingen kunnen leiden.

! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! ! 46!


4.6 Paddenstoelen!2! Deze werkgroep is een paar jaar geleden in het leven geroepen en ontstond vanuit de groep die kort daarvoor de IVN cursus voor natuurgids had afgerond. Door het meelopen bij de “grote” paddenstoelengroep was zoveel enthousiasme ontstaan dat er behoefte was aan een nieuwe groep die zich niet zou gaan bezighouden met microscopie, maar alleen veldwerk zou gaan verrichten. In de loop van de jaren is de groep vanuit allerlei richtingen langzaam gegroeid naar zo’n 15 personen. In de herfstperiode gaat de groep eenmaal per 2 weken op excursie, altijd op zaterdag en steeds naar een andere bestemming (ook buiten de Hoeksche Waard). Verder zijn we in 2010 gestart met een aantal determinatieavonden. Deze zijn in het NLC Numansdorp en in Klein Profijt georganiseerd. In november is de afsluitende avond, dan evalueren we het jaar, plannen nieuwe data en bekijken foto’s. Het programma van 2011 omvatte de volgende bestemmingen: Kralingse Bos, Quakjeswater, Tunnelbos, Mattemburgh (NBr), Mallenbos (Spijkenisse) en Valkenberg (N Br.) Er waren 3 determinatieavonden. De excursies werden per keer door 8 tot 12 mensen bezocht. We hebben meer dan 150 soorten paddenstoelen gevonden. Deze zijn zo goed mogelijk gedetermineerd (niet via de microscoop!) en in lijsten gezet. (Zeer) zeldzame vondsten waren: sparreveertje, schaapje en roze poederparasolzwam. Daarnaast is er door enkele leden van onze groep een publieksexcursie georganiseerd in het Tunnelbos op 8 oktober 2011. Door mijn ongeval ben ik niet op de hoogte van het aantal deelnemers bij deze excursie. Ieder jaar wordt een verslag gemaakt over de laatste bijeenkomst, deze wordt naar alle leden van de groep gestuurd en is ook aan de coördinator bij het HWL gezonden. Hierin staan de namen van de deelnemers en hun kijk op het afgelopen jaar. Er zijn geen belangrijke veranderingen te verwachten voor het komende jaar, we hebben wel besloten 1 keer een dagexcursie uit te voeren. Wellicht is er in het voorjaar een excursie naar Oostvoorne om morieljes te gaan zoeken. De plannen voor 2012 Startavond: 13 februari in Numansdorp, vertoon dia’s en foto’s, vaststellen definitief programma 25 augustus Veerbos 08 september Heemtuin Capelle aan de IJssel 22 september Liesbos 24 september Determinatieavond in Numansdorp 06 oktober Huis Ten Donck (Ridderkerk) 08 oktober Determinatieavond in Klein Profijt 20 oktober Dagexcursie naar Groesbeek 27 oktober Hof van Moerkerken 28 oktober Publieksexcursie Hof van Moerkerken 29 oktober Determinatieavond in Klein Profijt 10 november Mildenburg (Oostvoorne) 12 november Slotavond in Numansdorp 13 november Presentatie aan het bestuur van HWL !

!

47!


!

4.7 Zoogdieren! De werkgroep houdt zich bezig met onderzoek en leefgewoonte van de in de Hoeksche Waard voorkomende zoogdieren. Dit wordt gedaan door het inventariseren van gebieden door middel van life traps. Dat zijn vallen met een leefgedeelte waarin lokvoer wordt gedaan en waar de kleine zoogdieren in blijven leven. Ook worden zichtwaarnemingen geregistreerd. Tevens wordt er op kleine schaal geïnventariseerd naar vleermuizen door middel van de batdetector. Dit apparaat verlaagt de voor de mens onhoorbare ultrasone geluiden, naar voor ons hoorbaar geluid. De groep is onveranderd klein met zijn vijf actieve leden, maar daarmee niet minder actief en volhardend. Behalve de jaarrond registratie van verkeersslachtoffers en zichtwaarnemingen van zoogdieren, heeft de werkgroep ook andere activiteiten. Inventarisaties De werkgroep probeert elk jaar een aantal inventarisaties op het gebied van kleine zoogdieren en vleermuizen uit te voeren. In 2011 zijn 4 terreinen geïnventariseerd en is door één van onze leden een aantal maal telefonisch contact geweest met vragen over vleermuizen en zijn er een aantal huisbezoeken gebracht in verband met klachten. Bunkerinventarisaties. - Eind januari 2011 zijn weer bijna alle bunkers in de Hoeksche Waard onderzocht op overwinterende vleermuizen. Er werden diverse levende grootoorvleermuis (Plecotus auritus) gevonden. In mei van dit jaar is één van de terreinen die Hoekschewaards Landschap beheert in plan Argusvlinder onderzocht op het voorkomen van muizen. Het terrein waar het om gaat ligt aan de tweede Kruisweg. Deze strook langs een kreek is erg rijk aan orchideeën, maar niet aan muizen. Er zijn glooiende oevers en er is betrekkelijk veel riet en ruigte. Helaas staan er ook behoorlijk wat wilgen opschot. Er is gebruik gemaakt van 50 Longworth live traps. In totaal zijn er drie individuen gevangen. Allen waren van de soort gewone bosspitsmuis (Sorex araneus. Dit uiterst lage aantal is ondertussen gebruikelijk in natuurterreinen. Eind juni is een terrein onderzocht (oeverlanden Binnenmaas) waar wij als werkgroep maar weer eens hoge verwachtingen bij hadden. Het terrein bevat alles wat een veelzijdig natuurterrein moet hebben. Glooiende oevers, bloemrijk met rietruigte, plassen en open plekken. Langs het terrein is een dijk met lintbebouwing. Er is zeker plaats voor 5 à 6 soorten muizen. Het ligt langs de binnen bedijkte maas (Binnenmaas). Een meer dan 2000 jaar oude rivierarm van de Maas, welke aan twee kanten is afgedamd in de middeleeuwen. De resultaten waren absoluut dramatisch. Er zijn namelijk geen muizen (nog andere dieren) gevangen. Ook hier kan geconstateerd worden, dat natuurterreinen “geen hoge dichtheid aan muizen heeft Voor de maand augustus is het struweel van het Viaduct over de A29 bij de Westdijk geïnventariseerd. Zeven jaar eerder hadden we dat al eens gedaan bij een verderop gelegen viaduct. Daar vingen we toen behoorlijke aantallen muizen. En ook bij deze locatie was het raak. We vingen 101 muizen van drie soorten. Bosmuis (Apodemus sylvaticus), huisspitsmuis (Crocidura russula), rosse woelmuis (Myodes glareolus). Hiervan waren 77 individuen en 24 her vangsten. Dit levert het bewijs dat dit soort terreinen langs de snelweg ideaal is voor muizen. Weinig tot geen onderhoud, rust, voedsel door langsrijdende scholieren en lint bebouwing.

48!


29 & 30 oktober 2011 – Stond voor de 16de keer het terrein rondom NBC Klein Profijt in OudBeijerland op het programma. Bij dit terrein zijn we bezig met een zeer lange reeks van waarnemingen om de populatie te volgen. Elk jaar worden in het laatste volledige weekend van oktober evenveel vallen op ongeveer dezelfde plaats neergezet om een zo gelijkwaardig mogelijke registratie te krijgen. Vandaar dat ook dit jaar (en de komende jaren) dit terrein is bekeken. Dit maal vingen we 106 muizen van zes dwergmuis soorten (bosmuis- Apodus sylvaticus, dwergmuisMicromys minutus, rosse woelmuis- Myodes glareolus , de noordse woelmuis- Microtus oeconomus, huisspitsmuis- Crocidura russula & bosspitsmuis- Sorex araneus) hiervan zijn er 29 meer dan één maal gevangen. Dit was weer goed jaar bij het bezoekerscentrum. Ook dit jaar is er een noordse woelmuis gevangen. Deze soort geniet de hoogste staat van bescherming (EU-regelingen, Habitatrichtlijn, Bern-conventie, IUCN Red List of Threatened Species, Flora- en faunawet) en is de enige endeem van Nederland. Opdrachten & projecten Braakbalonderzoek voor diverse landelijke organisaties. Net als voorgaande jaren zijn er aan het begin van dit jaar samen met de Vogelwerkgroep weer braakballen geplozen voor wetenschappelijk onderzoek. Dit jaar zijn er 2052 prooidieren geplozen. Ook is er dit jaar een verslag gemaakt over 18 jaar braakballen pluizen. In die tijd zijn er ruim 27.000 prooidieren geplozen, waarbij 18 soorten zoogdieren zijn geplozen. Zolang er mensen zijn die willen blijven pluizen, zal deze activiteit door blijven gaan. Lezingen & voorlichting In 2011 was het rustig op de voorlichtingsmarkt. Er is mee gedaan aan de cursus “tuinreservaten”, met een les over egels, mollen en andere zoogdieren in de tuin. Verder zijn er een aantal telefoontjes en mails beantwoord over vleermuizen en andere zoogdieren. 2011 is het jaar van de vleermuizen Eng en toch spannend. Vleermuizen zijn vliegende wondertjes. Het is de enige zoogdier klasse die kunnen vliegen. Wereldwijd zijn er zo’n 1000 soorten en in de Hoeksche Waard 6 soorten. ruige dwergvleermuis, gewone dwergvleermuis, gewone grootoorvleermuis, rosse vleermuis, watervleermuis & laatvlieger. De muis is dood, leve de muis. Is nog steeds bezig. Af en toe komt er nog een muizenmelding binnen. Er is nog geen eind rapport opgemaakt. Tot op heden zijn er 137 prooien gemeld. Volgend jaar wordt deze actie afgesloten. Tot op heden zijn 11 zoogdier soorten gevangen door de katten en klapvallen. Plannen voor 2012 Ondanks dat de werkgroep lijkt te slinken naar 4 of 3 actieve werkgroepleden, is de ambitie niet minder groot. Wederom zullen vier terreinen worden geïnventariseerd op kleine zoogdieren. Als de tijd het toe laat zal worden gekeken of begrazing op de natte Staart schadelijk is voor de noordse

!

!

49!


! woelmuis. Mogelijk wordt er een trainingsweekend begeleid in Brabant, zodat ze zelf kunnen vangen met de life traps.

4.8 Aquatische werkgroep De nieuwe werkgroep onderzoekt het oppervlaktewater in en rond de Hoeksche Waard. De hoofddoelstelling van de groep is tweeledig: - Ten eerste richt de werkgroep zich op het houden van een soorteninventarisatie van flora en fauna in het oppervlaktewater van de Hoeksche Waard. - Ten tweede wil de werkgroep inzicht verschaffen in de gesteldheid van het oppervlaktewater van de Hoeksche Waard, in het bijzonder in relatie tot de biologische waarnemingen. Uit deze doelstelling volgt dat de werkgroep niet alleen een soortendatabase aanlegt, maar ook metingen uitvoert gedurende langere periode op vaste monsterplaatsen. De werkgroep handelt volgens vaste protocollen en met standaardprocedures, waardoor de kwaliteit van het onderzoek gewaarmerkt blijft. De groep bestaat uit een vaste kern van actieve leden, aangevuld met externe krachten, zoals andere werkgroepen van Hoekschewaards Landschap, natuurorganisaties, autoriteiten, onderzoekers en vrijwilligers. De werkgroep stelt haar gegevens beschikbaar aan landelijk coördinerende organen ten einde ook nuttig te zijn bij het samenstellen van landelijke databases. Op deze wijze hoopt de groep ook kennis van buiten aan te trekken aangezien het determinatiegebied vrij breed is. De boekhouding van de werkgroep zal volledig transparant zijn en er worden vaste coördinatoren vastgesteld voor de verschillende werkzaamheden binnen de groep. Op termijn wil de werkgroep ook excursies, lezingen, exposities, lessen en cursussen organiseren om hiermee de kennis uit het aquatisch onderzoek te verspreiden. De kerngroep bestaat uit 4 leden. Wat is van het werkgroepprogramma van het beschreven jaar gehaald/gedaan. De werkgroep heeft zich primair gericht op het zichzelf op de kaart zetten. Diverse artikelen werden geschreven waaronder voor het Glossy magazine, voor Schubben en Slijm het blad van stichting RAVON, Het kompas. Eigen logo ontwikkelt Bijzondere of unieke vermeldenswaardige gebeurtenis(sen). Cursus met RAVON in Klein Profijt Beschrijving per activiteit/project van het beschreven jaar voor derden. Enkele visdag i.s.m. het RAVON. (zie foto)

50!


Beschrijving per activiteit/project van het beschreven jaar voor intern/eigen gebruik. Enkele visdag i.s.m. het RAVON. (zie foto) Diverse tochten per kano om precies in kaart te brengen hoe het staat met de visuele kwaliteit van het water in de grote kreek t/m Negentienmorgen vliet. Wat zijn de plannen voor 2012 hopen we een vaste excursieagenda te kunnen opstellen en publiceren met regelmatige uitstapjes per voet of kano. Samengevat: Over de activiteiten van het eerste jaar van de AW kan ik kort en bondig zijn. Halverwege het jaar is de werkgroep officieel gestart. De eerste doelstellingen waren het op de kaart zetten van de werkgroep en het verzamelen van gereedschappen en literatuur om het voorgenomen veldwerk te kunnen aanvangen. Na contacten met RAVON en ANEMOON zijn we al ver gevorderd in ons ogenschijnlijk pionerende werk. We namen ook deel in 2011 aan het RAVON onderzoek voor de nieuwe visatlas. Een tiental oriënterende vaartochten per kano hebben direct veel vragen opgeroepen over waterkwaliteit in relatie tot biodiversiteit. Netwerken heeft geleid tot goede relaties met voornoemde organisaties en ertoe geresulteerd dat we artikelen schrijven over het aquatische milieu voor het kompas (twee stuks in 2012) en het Hoeksch glossy magazine. We schreven ook een stukje voor het RAVON magazine en voor de HWL website over de werkgroep. Ook heeft de samenwerking ertoe geleid dat RAVON en ANEMOON materialen ter beschikking hebben gesteld als netten en meters. In 2012 hopen we een vaste excursie agenda te kunnen opstellen en publiceren met regelmatige uitstapjes per voet of kano.

!

!

!

51!


!

5 Terreinbeheer! ! $

Terreinbeheer! Cees!Mesker!

Natuurterreinen$ Cees!Mesker!

Heemtuin$ Martijn!Verweijen!

NLC$tuin$ Loek!van!Veen!

Klein$Profijt$tuin$ Cees!Mesker!

Beweiding$ Joost!Kievit!

Inleiding 2011 was een bewogen jaar voor het terreinbeheer. Op beleidsniveau was vooral het nieuwe Landschapbeleidsplan ( LBP) volop in discussie. De verwachtingen waren hoog gespannen, zeker omdat de ambities door diverse bestuurders in de structuurvisie en het uitvoeringsprogramma vastgelegd, daartoe aanleiding gaven. In de ambtelijke projectgroep, waar naast ambtenaren van de Hoeksche Waardse gemeentes en het Waterschap Hollandse Delta, ook maatschappelijke organisaties zitting hadden, moest onze voorzitter Joost Kievit, praten als brugman om resultaat te boeken. Het LBP dat er nu ligt is, gezien de bezuinigingen die uiteraard de basis vormde voor de teruggeschroefde ambities, een realistisch maar sober plan. Positief is dat Groenbeheer Hoeksche Waard de verantwoordelijkheid over het beheer van de krekennatuur in Argus en Vlietproject en HWL de regie houdt over het daadwerkelijke onderhoud. Een ander belangrijk onderwerp het afgelopen jaar heeft ook te maken met geld. Door de landelijke bezuinigingen hebben de provincies de keuze gemaakt de subsidiemogelijkheden voor botanisch beheer in te trekken. Dat betekent dat het HWL op termijn ( na afloop van de bestaande overeenkomsten) geen financiële vergoeding ontvangt voor het beheer van de bloemdijken in de Hoeksche Waard. Alleen voor het botanisch beheer langs de Ecologische Hoofd Structuur, die voor een groot deel door de kreken loopt, is nog hoop op beheersubsidie. Algemeen De werkgroep terreinbeheer is verantwoordelijk voor het beheer van de terreinen van het Hoekschewaards landschap (HWL). De werkzaamheden variëren sterk per terrein en hebben altijd tot doel de natuurwaarden van het terrein te behouden en liefst te vergroten. Uiteraard wordt daarbij rekening gehouden met de verschillende milieutypes die in het betreffende terrein aanwezig zijn. De werkzaamheden in bijna alle terreinen (bijna 200 ha! ) worden uitgevoerd door één vaste kracht en circa 5 oproepkrachten van de Stichting Natuurbeheer HWL, die als uitvoeringsorganisatie voor het beheer functioneert. Daarnaast zijn een klein aantal vrijwilligers actief. De vaste kracht is tevens coördinator van de werkgroep en besteedt ¾ van zijn tijd aan het daadwerkelijke beheer van de objecten, coördinatie van de werkzaamheden en de contacten met eigenaren, diverse instanties enz. Een aparte werkgroep is werkzaam in de Heemtuin en bestaat uit circa 5 personen, die onder leiding van coördinator Martijn Verweijen jaarrond diverse werkzaamheden uitvoert. Een apart verslag van zijn bevindingen staat in dit verslag. Nat seizoen met te weinig hooi! 52!


Ook het hooiseizoen van 2011 kenmerkte zich door slechts korte periodes van droog weer in de maanden juni en juli en augustus Hierdoor is helaas niet al het gras tot verkoopbaar hooi omgezet. Toch lukte het om de meeste dijken te hooien, waarbij ook dit jaar grote pakken hooi en ook kuilgras geperst zijn. Om er zeker van te zijn, dat geen gedroogd Jacobskruiskruid in het hooi terecht komt, worden bloeiende planten van deze soort verwijderd uit de percelen, die gehooid moeten worden. Ook dit jaar werd weer veel tijd besteed aan het opruimen van zwerfafval, om te voorkomen dat het mee geperst wordt, waardoor de pakken hooi onverkoopbaar zijn. Uit de terreinen De terreinen, die door HWL beheerd worden omvatten ruim 80 verschillende locaties, die zeer verspreid door de gehele Hoeksche waard liggen. Elk terrein kent zijn eigen problematiek, waarbij bijvoorbeeld schaduwwerking van activiteiten door aanliggende buren, beheertechnische zaken en beheersubsidies een rol kunnen spelen.Vooral in de gemeenten Korendijk en Binnenmaas zijn flinke stukken toegevoegd aan het bestaande areaal. In enkele nieuw aangelegde projecten van het Vlietprojecten zullen dit jaar de eerste werkzaamheden uitgevoerd moeten worden. Hieronder worden in het kort een aantal terreinen besproken, waar het afgelopen jaar wat bijzonders mee aan de hand was: Argusvlinder Dit beheersobject omvat ruim 20 locaties, die verspreid langs kreken in het oostelijk deel van de Hoekschewaard liggen. De enorme dominantie van riet is op de meeste plaatsten teruggedrongen. Met onze vaste medewerker van Deltanatuur werd ook dit met onze opraapwagen het maaisel ( ruim 2000 m3) opgeraapt en vervolgens op een tweetal locaties gedeponeerd, waarna het opgehaald werd door een biologische agrariër, die met een groot deel van zijn land grenst aan Argusvlinderlocaties. De beheerovereenkomst met Groenbeheer, die in december 2009 afliep, is verlengd met nog eens 6 jaar. In 2010 en 2011 zijn een groot deel van de Argusvlinder- en Vlietproject locaties geïnventariseerd op broedvogels. De resultaten zijn veelbelovend te noemen ; ruim 40 broedvogels zijn waargenomen, waaronder bruine kiekendief, blauwborst, rietzanger en roodborsttapuit. De inventarisatiegegevens zijn opgenomen in een rapport van de Vogelwerkgroep. Ook botanisch gezien ontwikkelen de nieuw aangelegde terreinen zich uitzonderlijk goed! Ook in 2011 is weer een nieuwe orchissoort aangetroffen in een terrein van Argusvlinder; namelijk de Brede orchis! Naast Bijenorchis en Rietorchis( beiden met 100-den exemplaren) op steeds meer verschillende locaties, werd ook de Moeraswespenorchis weer aangetroffen. Een andere rode-lijstsoort was de Klavervreter, die met enkele exemplaren gespot werd. Een ongekend succes, zeker gezien het feit, dat de terreinen nog betrekkelijk nieuw zijn. Vlietproject Het Vlietproject naderde zijn voleinding. In het voorjaar van 2011 werd met een feestelijke opening, georganiseerd door initiatiefnemer en trekker van het project; het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard, het project afgesloten In het winterhalfjaar van 2011 jaar zijn weer enkele nieuw opgeleverde terreinen voor het eerst gemaaid en vooral ontdaan van wilgenopslag. Met behulp van vrijwilligers, HALT-klanten en andere personen, die om verschillende redenen werkstraffen mogen cq moeten uitvoeren zijn 1-jarige wilgen !

!

53!


! uit de grond getrokken, om te voorkomen, dat de terreinen vollopen met wilgen. Paden die door de terreinen lopen worden door het HWL gemaaid en gecontroleerd op beloopbaarheid. Struweel/bosplantsoen Op een aantal dijken en wegen, vooral ook bij kruisingen heeft het Waterschap en Groenbeheer de laatste jaren bosplantsoen en struweelbosjes aangeplant. Als er al onderhoud is uitgevoerd betekende dit meestal het rigoureus afzagen van al de struiken wat ecologisch zeer ongewenst is. Een beheer gericht op faseren in tijd en ruimte zou beter passen en de biodiversiteit vergroten. In overleg met Groenbeheer zijn afspraken gemaakt, dat HWL het beheer en onderhoud van dergelijke struweelbosjes op zich gaat nemen. Op enkele locaties is een start gemaakt met het zaagwerk en is het bosplantsoen gedund. Hier en daar zijn knotbomen gemaakt, die in de toekomst onderkomen gaan bieden aan diverse dieren en planten. Diverse dijkpercelen Op de, Noorddijk, Oud-Beijerlandsedijk, Schoutsdijk, de Gorsdijk en Zuidzijdse dijk kon goed hooi gemaakt worden. De Middelsluisedijk lag klaar om geperst te worden toen er regen viel, waardoor alles niet door ging. Uiteindelijk is het maaisel afgevoerd als compost. Vooral de Schoutsdijk is op sommige plaatsen extra gemaaid op plaatsen waar veel ruigtebegroeiing, zoals brandnetels en berenklauw aanwezig is. Op de Molendijk in ’s-Gravendeel is voor het eerst een stuk gehooid, wat 30 pakken hooi opgeleverd. Op het perceel aan de Spuidijk bij Nieuw-Beijerland kon dit jaar ook gehooid worden en verkocht aan een klant. De Buitendijk is 6 jaar gepacht door het HWL. Het betrof een eenmalige pacht, die in oktober 2010 afliep. Omdat de subsidie voor het beheer pas in mei 2011 eindigde is op verzoek van het HWL de pacht met een jaar verlengd. De eigenaar van de dijk; Ambachtsheerlijkheid Zuid-Beijerland willigde dit verzoek in. Als compensatie voor het verdwijnen van de Buitendijk, zijn enkele andere dijkpercelen aangeboden voord pacht. Eeuwes Een terrein, dat we al heel lang beheren. Ondanks het feit, dat het riet wel heel erg dominant wordt blijft het bijzondere planten herbergen zoals Rietorchis en Zomerklokje. Extra maaien vroeger in het seizoen zal wellicht nodig zijn om de rietvegetatie terug te dringen maar dit mag uiteraard niet botsen met de broedende vogels in het terrein. Het raster dat langs het fietspad loopt is er slecht aan toe en moet nodig vervangen of hersteld worden. Gevolg is dat er de laatste jaren geen beweiding heeft plaats gevonden. Buitenom Een groot deel van dit terrein ligt onder een tracé van hoogspanningsmasten en hun bedradingen. De open container voor de jeugd is gelukkig verwijderd, waardoor een stuk overlast in het terrein is verdwenen. Dit jaar is weer een deel van het struweel gedund en teruggezet. Ook dit jaar zijn er weer gesprekken geweest met het waterschap omtrent het gefaseerd maaien van het riet. Volgens de keur van het Waterschap zou al het riet verwijderd moeten worden, wat niet strookt met de ecologische doelstellingen van dit terrein. Het waterschap is bezig met het digitaliseren van watergangen die in de legger staan. Bij watergangen met een natuurvriendelijke oevers willen zij aangeven, dat er een ander beheersregime voor geldt, waarbij een deel van de vegetatie mag blijven staan. In overleg met de gemeente is na een vorstperiode een deel van riet langs de oevers gemaaid en afgevoerd. Langs de randen van het bloemrijk grasland, worden opvallend veel exemplaren van de 54!


Brede wespenorchis aangetroffen. Een orchideeënsoort, die overigens in meerdere terreinen voorkomt. Diverse terreinen in de woonkernen van Korendijk Op verzoek van de gemeente Korendijk heeft de Stichting HWL in 2010 offertes gemaakt voor het extensief beheer van een aantal groenstroken in bijna alle kernen van Korendijk. Dit heeft geresulteerd in een overeenkomst voor deze nieuwe terreinen. Het betreft circa 4.5 gras, wat voorheen vooral als gazon beheerd werd maar nu omgevormd mag worden tot bloemrijk grasland. Een eenmalige maaibeurt en afvoer van het maaisel zullen op den duur een kruidenrijk grasland opleveren. Op een aantal stroken wordt een bloemenmengsel ingezaaid om al in het eerste jaar resultaat te krijgen. We juichen het initiatief van deze gemeente toe, dat er voor zal zorgen, dat vooral de biodiversiteit in en langs de randen van de bebouwde wordt versterkt. Ritselaarsdijk (Appeldijk) Een prachtige dijk, alom bekend in de streek door de beplanting van hoogstamfruitbomen. Een groot deel van de dijk wordt door het HWL gepacht. De fruitbomen worden elk jaar gesnoeid door vrijwilligers van de knotwerkgroep. Jaarlijks ontvangen we van Groenbeheer een vergoeding waarmee gereedschap e.d. aangeschaft kunnen worden. Over de gehele lengte is het oude raster nu verwijderd en zijn nieuw palen gezet. De schapen van de fam. Lambregts grazen tot nu toe de verschillenden stukken af. Vanuit de knotwerkgroep de Ritselaar zijn er initiatieven om de appels te gaan plukken en sap te persen. Een goed plan, want de hoeveelheid appels neemt jaarlijks toe en benadelen een goed grasland beheer van de dijk. Wijk van je leven Het openbare groen in deze nieuwe wijk, die in het teken staat van biodiversiteit en waarbij het HWL met meerdere vrijwilligers betrokken is bij de inrichting en het beheer, is in 2010 voor de eerste keer onderhouden. Het betreft vooral het maaien van de grasstroken en het wieden van enkele heestervakken. Ook de hagen zullen in de toekomst worden onderhouden. Tijdens het groeiseizoen zijn op meerdere plaatsen herinrichtingwerkzaamheden uitgevoerd, zodat de situatie ter plekke weer van voren moest beginnen. Zo is er een nieuwe voedselarme deklaag aangebracht op de locaties waar bloemrijk grasland moet komen. Natuurspeeltuin Direct grenzend aan bovengenoemde wijk is door het HWL in opdracht van de gemeente Binnenmaas een natuurspeelplaats ingericht. Het grondwerk werd uitbesteed aan loonbedrijf Klootwijk uit Strijen, die de locatie herinrichtte met grondbergen, een kruiptunnel, een eiland en een grote zandbak. Natuurlijke materialen zoals, boomstammen, zware takken, waterpartijen en een waterval bieden de jeugd een uitdaging zelf aan de slag te gaan. Een groot succes zoals het afgelopen jaar bleek, want altijd is er wel jeugd aanwezig in de speeltuin. Vooral de waterloop is een trekpleister. Een deel van de grond, dat nodig was voor de grondpartijen in de natuurspeelplaats kwam uit het vergraven van een steile oeverkant van een sloot langs de woonwijk de Grienden, waardoor op meerdere plaatsen natuurvriendelijke oeverpartijen ontstaan. In maart 2011 zijn langs het pad 80 knotbomen geplant, die voor bijna 100 % aangeslagen zijn.

!

!

55!


! Overzicht terreinen

Nr. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 50 51

56!

Object oeverstrook Immanuel Grasland Griendweg oeverstrook Griendweg Gorsdijk talud (ged) Maasdamseweg talud (oost) Molendijk, Grasland Bovenweg Bos Bovenweg Oeverstroken industrieterrein Bosje Hoekscheweg Weiland Hoekseweg Griendje Vink Nieuw-beijerland Bosstrook langs de Kreek Groenstrook /Spuidijk veer Nbland Schoutsdijk Zuidzijdsedijk Noorddijk noord/west Noorddijk oost Steegjesdijk Heemtuin Buitenom Costa del Spui Groenstroken div kernen Bunker De Staart Klein Profijt groenstrook de Grienden Recreatieoord oost Groenstrook Hoeksedijk Grasstrook Hoeksedijk griendje a/d Polderdijk dijktalud thv Mollekade dijktalud Oosteinde Eeuwes Blankertse griend Molendijk nabij Puttershoek Middelsluisedijk west Middelsluisedijk oost Oud-Cromstrijensedijk Argusvlinder droog Dijktalud Goidsschalksoord Vlietproject Natuurberm fietspad Kleine Loo Klemsedijk Zuid-Kavelsedijk Het Groene veld Oud-Beijerlandsedijk Ritselaarsdijk Maasdam Bosplantsoen Vijf Schelpen Dijktalud Veerweg Numansdorp

Gemeente s-Gravendeel s-Gravendeel s-Gravendeel S-Gravendeel s-Gravendeel s-Gravendeel Strijen Strijen Strijen Strijen Strijen Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Korendijk Strijen Oud-Beijerland Oud-Beijerland Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Binnenmaas Cromstrijen Cromstrijen Cromstrijen diverse Binnenmaas diverse Strijen Strijen Strijen s-Gravendeel Oud-Beijerland Binnenmaas Binnenmaas Cromstrijen

Opp. in ha 0,3 0,5 0,2 0,4 0,4 1,0 1,0 2,3 0,8 0,8 0,7 0,3 1,0 1,5 6,0 2,5 2,3 0,9 0,3 1,0 4,0 0,9 4,0 0,1 26,5 1,0 0,5 0,1 0,2 0,4 0,1 7,2 0,3 1,2 1,0 0,4 5,0 0,7 0,8 22,0 1,0 35,0 1,0 0,8 1,0 1,8 3,0 1,5 0,5 0,5

Beheersdoel (natuurdoeltype) nat grasland/bosplantsoen/fruit grasland ruigte/knotwilgen/bos grasland grasland grasland grasland bosopstand Rietruigte/grasland Bos grasland/poel elzenbosje bosplantsoen grasland grasland/struiken grasland grasland grasland grasland grasland/bosplantsoen/oevervegetatie grasland/ rietruigte/bosplantsoen rietland grasland Vleermuizenbunker/ruigte grasland/ ruigte/bosland tuin/grasland/ruigte/water griend hakbos griend/bosplantsoen grasland griend grasland grasland grasland/knotwilgen griend grasland grasland grasland grasland grasland/ rietruigte grasland grasland/rietruigte grasland grasland/bosplantsoen grasland bos/grasland/waterplas grasland/ struiken grasland/fruitbomen bos/struweel grasland


52 53 54 55

Natte natuur Argus/Vlietproject Educatieve tuin Veerweg Korte Schenkel Diverse struweelbosjes

diverse 40,0 Cromstrijen 2.0 Korendijk 1,5 diverse 5,0 Totaal 193,2

oo pacht WSHD pacht ABH ZB

totaal grasland

rietruigte/wilgenstruweel tuin/grasland/ruigte/water grasland struweel/bos

52,0 18,4 16,2

Schapenbeheer Een groot deel van de 195 ha, die het HWL onderhoud, bestaat uit een graslandbeheer, waarvoor naast maaien ook schapen worden ingezet. Enkele jaren geleden is besloten om voor het beheer met schapen gebruik te maken van de diensten van één grotere schapenhouder, te weten M. Lambrechtse uit Westmaas. De beweiding of nabeweiding staat nadrukkelijk ten dienste van het natuurbeheer. De samenwerking met Lambrechtse liep goed, maar hij kreeg het steeds moeilijker om aan onze vraag te voldoen. Recent heeft hij laten weten dat hij zijn schapenbedrijf door omstandigheden sterk moet inkrimpen. Dit betekent dat het beheer door beweiding verder onder druk komt te staan. Dit heeft consequenties voor de hoeveelheid werk en dus de kosten. Alle aanleiding dus om de ontstane situatie te analyseren en te bezien hoe de toekomst er op dit vlak uit zou moeten zien. Anneke Gouw, een stagiaire, rondde haar onderzoek af en kwam met aanbevelingen voor de inzet van een eigen kudde in de beheerterreinen. Uit haar onderzoek bleek, dat er veel voordelen zijn om te investeren in een eigen kudde: • het is goed voor de biodiversiteit • het is goedkoper dan alle terreinen maaien en het maaisel af voeren • het biedt kansen voor educatie aan het publiek (vooral jeugd). Het bestuur nam hierop de beslissing stappen te zetten voor de aanschaf van een schaapskudde en een schaapskooi. Uit het onderzoek van een nieuwe stagiaire, in de persoon van Kimberly van Hoek, bleek, dat er mogelijkheden zijn voor de bouw van een schaapskooi in de gemeente en wel in de nabijheid van het NLC in de Molenpolder. Met Bas Bestebreur, een jonge schapenboer uit Goudswaard is overeenkomst afgesloten voor het beheer van de dijken van het HWL. Hij wil zijn schaapskudde uit breiden en ook meewerken aan meer educatieve activiteiten met schapen. Op termijn zou ook de verkoop van schaapsvlees vanuit onze bezoekerscentra gepromoot kunnen worden. Daarnaast heeft het HWL zelf een 10-tal schapen aangekocht. Het betreft schapen van het ras Schooneburger, een zeldzaam ras, dat zeer zelfredzaam is. Ondertussen is de kudde al uitgebreid met 1 lam; een onverwacht presentje van een onbekend ram! De Heemtuin in Piershil Het beheer van de afgelopen jaren werd min of meer op dezelfde wijze voortgezet in 2011. De tuin kan rekenen op 6 medewerkers. In grote trekken gaat het om de volgende zaken: • Maaien van de paden • Tweejaarlijks maaien en afvoeren van riet, ruigte en kruiden • Gefaseerd dunnen van de houtopstanden • Knotten van wilgen. !

!

57!


! Bomen In de loop van de jaren is de nodige ervaring opgedaan met het boombeheer. Een aantal soorten is invasief. Deze moeten geregeld worden aangepakt, daar zij anders gaan overheersen. Dit is op zich een natuurlijk gegeven. Er is niet voor gekozen de natuurlijke successie zijn gang te laten gaan. De tuin zou dan veranderen in een bos met aanvankelijk veel van hetzelfde. Op zich is dit interessant, maar het ligt buiten de doelstelling van de heemtuin. De mate waarin bomen zich in de heemtuin verspreiden is weergegeven in onderstaande tabel: Invasief abeel, es, sierkers Matig invasief taxus, hulst , esdoorn, Spaanse aak, hazelaar Zwak invasief kardinaalsmuts, eik, appel, peer, sleedoorn, berk, lijsterbes Min of meer stabiel els, beuk, vlier, wilg, iep, kurkiep Kruiden Ook het voorkomen van kruiden vertoont een bepaald patroon. Een aantal eenlingen dat zich jarenlang kon handhaven is uiteindelijk verdwenen, terwijl andere soorten juist aan de winnende hand zijn. Verdwenen agrimonie, heemst, margriet, aardaker, gele morgenster Afnemend nieskruid, longkruid, leverkruid, stinkende gouwe, berenklauw Stabiel tot licht toenemend paarse schubwortel, bosanemoon, vogelmelk, bostulp, kievitsbloem, botanische narcis, zomerklokje, moerasspirea, dotterbloem, rietorchis, gulden boterbloem Toenemend daslook, sneeuwklokje, gevlekte dovenetel, gele dovenetel, maagdenpalm, hedera, braam Verwacht Canadese guldenroede, Jacobskruiskruid Aan het bovenstaande zou een hele beschouwing gewijd kunnen worden. Het jaarverslag is daarvoor niet de geëigende plek. Enige opmerkingen zijn evenwel mogelijk. Het publiek is in het voorjaar altijd verrast door het massaal optreden van bloeiend daslook. Deze soort verspreidt zich over de hele tuin. Ook paarse schubworte trekt de nodige aandacht. Het is de vraag of de oprukkende bodembedekkers gele- en paarse dovenetel en maagdenpalm op den duur andere soorten zullen doen verdwijnen. Te denken valt aan bijv. de bosanemoon. Reden om e.e.a. in de gaten te blijven houden. Opvallend is het voorkomen van een exemplaar van de Roomse Kervel. Al meer dan twintig jaar houdt deze plant eenzaam stand. Ook werd eenmalig een herfsttijloos aangetroffen. De achteruitgang van de berenklauw is typerend voor de ontwikkeling van onbemest grasland waarvan het maaisel afgevoerd wordt. Aanvankelijk was de berenklauw dominant in de bloemenweide en leek het erop, dat dat zou blijven. Van lieverlee neemt de soort echter af en maakt plaats voor de beemdooievaarsbek. Oever van de vijver In de beginjaren werd de flauw aflopende oever gekenmerkt door een keur van oeverplanten. Langzamerhand ging het riet steeds meer overheersen. Een natuurlijk proces, dat alleen beperkt kan worden door natuurlijke zaken als begrazing, ijsgang met wisselende waterstanden en overstroming met grondverzet. Om toch primaire stadia te handhaven wordt de oevervegetatie op 5 plaatsen in het groeiseizoen elke twee weken gemaaid en of geknipt. Een intensief karweitje, waarbij goed gekeken moet worden wat mag blijven wat weg moet. 58!


Het zorgt weer wel voor, dat o.a. kattenstaart, grote ratelaar en echte koekoeksbloem de ruimte krijgen. Dierenleven Erg leuk is de komst van de groene kikker. De afgelopen jaren werd al af en toe een exemplaar gehoord, maar in 2011 was het pas goed raak. Regelmatig klonk een geweldig koor vanuit de oevers. In de nazomer en het begin van de herfst werden grote aantallen jonge gewone padden en bruine kikkers aangetroffen. Blij waren we met een broedgeval van de grauwe vliegenvanger. Voor het tweede jaar achtereen werd de zomertortel gemist. Gezien de internationale trend moeten we vrezen, dat we deze vogel niet snel meer terug zullen zien. Ook de groene specht werd niet meer gehoord of gezien. In de zomerse avonduren werd de tuin steeds goed bezocht door foeragerende vleermuizen. Minder welkom is een groepje muskuseenden. Waar zij geregeld verblijven is de grond geheel kaal.. Vandalisme In 2011 werd weinig vernield en weinig afval achtergelaten. Twee zaken springen eruit. Diverse bewoners dumpen hun tuinafval in onze tuin. Eenmaal werd een massale hoeveelheid aan gerooide taxus, buxus, hulst en thuja aangetroffen. Op twee plekken werd geregeld door onbekenden gemaaid gras gedeponeerd. Eind november werd door een groep jongeren een aantal vernielingen aangericht in de tuinen van particulieren rond de heemtuin. Bij ons werd slechts het toegangsbord aan de Kievitstraat uit de grond getrokken en in de sloot gegooid. De jeugd tracht af en toe de composthoop in de brand te steken. Omwonenden letten daar op. Machines en gereedschap De gazonmaaier vertoonde afgelopen jaar slechts eenmaal kuren. Verder ging het perfect. De vijverpomp bleek in het voorjaar defect. Een nieuwe werd 15-3 geplaatst. Ook de tijdklok die de pomp aanstuurt begaf het in de loop van het jaar. Deze werd vervangen. In oktober werd een stokzaag aangeschaft. Publieksfunctie De tuin wordt veel gebruikt als doorgangsroute van A naar B en als hondenuitlaatplek. De jeugd speelt er geregeld. In dat kader wordt een hut getolereerd. Al te overdadige bouwsels worden verwijderd. Jaarlijks wordt op verzoek van de stichting Stimulans Korendijk een natuurmiddag voor de jeugd georganiseerd. De geplande excursie in het voorjaar trok slechts een bezoeker. Spaarzaam komt er ook publiek, dat botanisch geïnteresseerd is en/of graag flora fotografeert. Dank Ook dit jaar gaat dank uit naar de gemeente Korendijk. Jaarlijks wordt diverse malen hout versnipperd en worden reparaties verricht aan o.a. de bruggetjes. Doelstellingen voor 2012 De aandacht voor een hoge kwaliteit van het hooi blijft een grote prioriteit. Vooral het handmatig verwijderen van Jacobskruiskruid, zal zeker weer moeten gebeuren. Daarnaast heeft het verwijderen van zwerfafval voor het maaien en persen hoge prioriteit. Andere aandachtspunten c.q. actiepunten voor 2011 zijn: • Overleg eigen werkgroepen HWL inzake monitoren en beheersaspecten (terugkerend) • Informatie terreinen op web-site HWL actualiseren en afronden !

!

59!


! • • • •

Bebording terreinen afronden Rasters herstellen ( o.a Eeuwes) ivm beweiding Werkplan maken voor werkzaamheden in alle terreinen Beweiding met schapen; met eigen kudde en kudde van Bas Bestebreur.

6 Boombeheer! !

$

Boombeheer! Flip!Scherbeijn!

$ Dijkploeg$De$Klem$ Rokus!Goudswaard!

$ Grient$Kuipersveer$ Ad!Huisman!

$ Krasse$knarren$ Henk!Bunjes!

$ Dijkploeg$Ritselaer$ Bert!de!Boer!

Sinds de oprichting in 1973 houdt HWL zich bezig met het onderhouden van knotbomen. Het gaat hoofdzakelijk om wilgen, maar daarnaast ook om essen en elzen. Het onderhouden van hoogstam fruitbomen is van recentere datum. Onderstaand verslag heeft betrekking op het seizoen 2010 2011. Belang knotbomen Knotbomen zijn vaak beeldbepalend. Een mooie rij knoestige knotwilgen onder aan een dijk langs de sloot geeft een fraai beeld. Het is een karakteristiek onderdeel van het Nationaal Landschap Hoeksche Waard. De landschappelijke waarde van deze bomen is dan ook onomstreden. Ook voor de natuur zijn knotbomen van belang. Tal van organismen maken gebruik van deze bomen. Vogels, zoogdieren en insecten gebruiken de bomen als voedselbron, of als schuil- en broedgelegenheid. Minder bekend is dat tal van plantensoorten de knotten als groeiplaats kiezen. Het zachte hout van de wilgen gecombineerd met de humus van afgevallen blad zorgen voor omstandigheden waarvan veel planten profiteren. Uit een oogpunt van cultuurhistorie is het behoud van knotbomen belangrijk. Vroeger werden bomen geplant en onderhouden vanwege de behoefte aan het hout. Het hout werd geoogst voor vele doeleinden, zoals rasterpalen, stookhout, vlechtwerk etc. Door het steeds weer oogsten van het hout ontstond de karakteristieke vorm van de bomen. Na het wegvallen van de behoefte aan het hout, werd het onderhoud vaak overgenomen door organisaties als HWL.

60!


Onderhoud noodzaak Onderhoud is noodzakelijk voor het behoud van knotbomen. Als geen onderhoud plaats vindt wordt de kroon te zwaar. Onder invloed van het gewicht en de wind scheuren takken af en kan de stam splijten. Voor de knotwilgen wordt een cyclus van 3 jaar nagestreefd. Dat betekent dat iedere 3 jaar een boom van zijn kroon wordt ontdaan. Op sommige plekken wordt 2 jaar aangehouden en essen en elzen kennen vaak een langere cyclus. Organisatie Het overgrote deel van het werk wordt gedaan door vrijwilligers, die in de onderstaande vier werkgroepen actief zijn. Knotwilgen in de natuurgebieden langs kreken worden ook wel onderhouden door oproepkrachten in combinatie met vrijwilligers. Knotbomenbestand De door HWL onderhouden knotbomen staan binnendijks langs wegen, dijken en watergangen, maar ook worden bomen beheerd in buitendijkse en binnendijkse grienden. Onderstaand een overzicht van locaties en aantallen: locatie Griend vink Oosthoeksedijk Oosthoek Blaaksedijk Blankert Blankertse griend De Grienden Eeuwes Griend Kuipersveer Hoeksedijk Kreekkade Munnikenweg Polderdijk Provinciale weg Recreatieoord Reedijk Ritselaarsdijk Munnikendijk Vrijland Vingerling Wintersweg Zuiddijk Zwanegatsedijk Kreekweg Molendijk

plaats Nieuw-Beijerland Piershil Piershil Heinenoord Puttershoek Heinenoord Puttershoek Mijnsheerenland Puttershoek Puttershoek Heinenoord Westmaas Maasdam Maasdam Mijnsheerenland Mijnsheerenland Westmaas Westmaas Mijnsheerenland Mijnsheerenland Mijnsheerenland Maasdam Maasdam Klaaswaal Klaaswaal

aant. 120 120 30 30 40 1900 335 123 1500 156 66 144 378 10 80 38 330 29 26 6 50 38 121 19 18

locatie Haven Middelsluissedijk Veerweg Groot Koninkrijk Griendweg Groeneveld Hogedijk Immanuel Strijensedijk Ruisseweg Klein Profijt Zinkweg Boomdijk Bovenweg Buitendijk Esscheplaat Johannapolder Klemsedijk Kooilandsedijk Lugtenburgsedijk Noordkavelsedijk Oud/Bonavent.dijk Schuringsedijk Zuid Kavelsedijk Argusvlinder

plaats aant. Strijensas 10 Numansdorp 83 Numansdorp 137 ’s-Gravendeel 248 ’s-Gravendeel 23 ’s-Gravendeel 15 ’s-Gravendeel 26 ’s-Gravendeel 10 ’s-Gravendeel 20 Oud-Beijerland ? Oud-Beijerland 430 Oud-Beijerland 7 Strijen 10 Strijen 12 Strijen 47 Strijen 40 Strijen 18 Strijen 255 Strijen 57 Strijen 19 Strijen 28 Strijen 5 Strijen 4 Strijen 23 Binnenmaas, 400 Strijen totaal 7638

In het seizoen 2010 – 2011 zijn ruim 1600 knotbomen onder handen genomen. !

!

61!


! Werkzaamheden Het knotten vindt als regel in het winterseizoen plaats. Traditiegetrouw startte het afgelopen seizoen het werk weer op de eerste zaterdag in november, de Nationale Natuurwerkdag. Deze start was op de Klemsedijk in Strijen en de familie Heijboer onthaalde de vrijwilligers weer gastvrij. De ongeveer 80 vrijwilligers, waaronder 30 leerlingen van het Grafisch Lyceum Rotterdam en de kinderen van de Scouting in Korendijk, werden onthaald op soep en andere versnaperingen. Met zaag- en hakgereedschap worden de bomen ontdaan van hun kroon. Het hout wordt opgeruimd. Een deel wordt afgevoerd als haardhout. Er komt steeds meer behoefte aan takken voor vlechtwerk. Een schutting van wilgentenen in een tuin heeft een natuurlijke uitstraling en is een mooie vervanging van houten schuttingen die vaak worden toegepast. De markt voor wilgenhout in waterwerken is zo goed als verdwenen. Het vroege hout met veelal nog blad gaat zoveel als mogelijk naar diergaarde Blijdorp als voer voor de dieren. Waar het mogelijk is wordt het hout op hopen en rillen gelegd, om als nestel- en schuilgelegenheid te dienen voor vogels en andere dieren. Er wordt zoveel als mogelijk een nuttige toepassing gezocht voor het “afvalhout”. Als er geen andere afzet mogelijkheid is wordt het hout versnipperd. Voor het versnipperen van het restant is het loonbedrijf Nico Vos uit Maasdam ingeschakeld. Hierbij werden ook vrijwilligers ingezet om de kosten zoveel mogelijk te beperken. Houtsnippers worden tegenwoordig gebruikt in de biomassa industrie voor energieopwekking. In bijna alle ploegen wordt ook gebruik gemaakt van kettingzagen. De vrijwilligers die hiermee werken hebben de vereiste instructie gekregen en zijn voorzien van de benodigde veiligheidsmiddelen. In maart werd het knotseizoen afgesloten aan de Veerweg in Numansdorp. Ongeveer 75 vrijwilligers van de verschillende knotploegen namen hier de knotwilgen onder handen. Ongeveer een derde van het bestand werd ontdaan van zijn kroon, waarna onder het genot van een kop soep in het Nationaal Landschap Centrum werd terug gekeken op het seizoen. Voor veel vrijwilligers is het knotten niet alleen een nuttige, maar ook heel vaak een heel plezierige bezigheid. In de vrije natuur met een aantal maten lekker met je handen werken, een praatje maken ( het is geen aangenomen werk! ), voelen dat je je lijf gebruikt, en dat alles voor een goed doel, geeft heel veel voldoening en is ook gezellig. Er zijn knotters die geen lid zijn van HWL, maar wel komen werken....En zoals voor al onze activiteiten geldt: We kunnen altijd extra handen gebruiken! Hoogstam fruitbomen Aan de Ritselaarsdijk in Westmaas heeft HWL ruim 80 hoogstam fruitbomen in beheer. Deze fruitbomen zijn beeld bepalend. In de volksmond wordt deze dijk dan ook wel de Appelendijk genoemd. Een deel van de knotters heeft een instructie ontvangen om deze fruitbomen te snoeien. De bomen hebben weer een snoeibeurt gekregen. Dat is nodig om ze vitaal te houden. Het behoud van deze bomen heeft voor HWL prioriteit uit een oogpunt van natuur, landschap en cultuurhistorie. Kosten en baten Voor het boombeheer worden vergoedingen ontvangen van Groenbeheer Hoeksche Waard, Staatsbosbeheer en enkele particulieren. Van deze vergoedingen wordt de voorraad gereedschap die nodig is om 120 vrijwilligers te kunnen laten werken kwantitatief en kwalitatief op peil gehouden.

62!


7 Beleidsbeïnvloeding! ! $

Milieu$en$planologie$ Jan!Prince!

Ruimtelijke$ordening$ Jan!Prince!

Natuur$ Martijn!Verweijen!

Duurzaamheid$ Willem!Star!

Symposia$ Henk!Malta!

De werkgroep Milieu en Planologie houdt zich bezig met een breed palet aan onderwerpen op het gebied van landschap, natuur en milieu. Daarbij is de indeling op hoofdlijnen: • ruimtelijke ordening • natuur • milieu en duurzaamheid • symposiums Doelstelling van de werkgroep is het beïnvloeden van het beleid van overheid en organisaties, om daardoor de kwaliteit van landschap, natuur en milieu in de Hoeksche Waard op hoog niveau te brengen en te houden. In eerste instantie probeert de werkgroep dit te bereiken door overleg met overheden, bestuursorganen en organisaties. Als dit niet het gewenste resultaat oplevert zoekt de werkgroep andere middelen zoals publiciteit en samenwerking met gelijkgestemde organisaties. Vaak ook wordt de formele weg van inspraak gevolgd. Als laatste middel resteren bezwaar en eventueel beroep. De werkgroep telde op 31 december 15 leden. De werkgroep vergadert maandelijks. Tussendoor kan er, al naar gelang omstandigheden, extra overleg worden ingepast. Interne kwaliteitsbeoordeling van de werkgroep De werkgroep kwam in 2011 twee keer in een speciaal overleg bijeen om het functioneren van de werkgroep kritisch onder de loep te nemen. Niet vanwege het feit dat de werkgroep niet goed zou functioneren, maar om te bezien of optimalisaties mogelijk waren, bijvoorbeeld door het vernaderen van ingesleten patronen. De uitkomst leverde verbeterpunten op die in 2012 beslag zullen krijgen. De belangrijkste hiervan zijn: - een meer efficiënte en effectieve wijze van vergaderen. - kennisvermeerdering van de groep door meer interne kennisoverdracht en het organiseren van kennisbijeenkomsten. - Instroom van nieuwe en vooral jongere werkgroepleden door een wervingscursus. - Een meer proactieve en projectmatige aanpak van activiteiten die zich daarvoor lenen. !

!

63!


! Deelname aan bijeenkomsten Werkgroepleden waren aanwezig bij diverse symposia, workshops en bijeenkomsten op het gebied van ruimtelijke ordening, natuur en landschap. Zo was er de ‘Dag van het Landschap’. Een bijeenkomst in Overijssel waar bestuurders, adviesbureaus en maatschappelijke organisaties discussieerden over de mogelijkheden om nationale landschappen te ontwikkelen, te onderhouden en daar ook de financiële middelen voor aan te trekken. Op deze bijeenkomst werd de oprichting van het servicenet nationale landschappen gelanceerd. Het servicenet onderzoekt de mogelijkheden om de kwaliteit van nationale landschappen zonder overheidssubsidie op peil te houden, bijvoorbeeld door private sponsoring vanuit het bedrijfsleven. Meer informatie via www.servicenetnationalelandschappen.nl. Ook werd deelgenomen aan de ‘Dag van de ruimtelijke kwaliteit’, georganiseerd door de provincie. Op 18 november nam de werkgroep deel aan een forumdiscussie van CDA Hoeksche Waard, waarbij ook partijvoorzitter Ruth Peetoom aanwezig was. Relatie met maatschappelijke organisaties Met het maatschappelijk middenveld Hoeksche Waard (LTO, Erfgoedkoepel, Ondernemersvereniging, VVV) werd overlegd over de rol en te volgen koers van de maatschappelijke organisaties bij de door SOHW te coördineren ruimtelijke ontwikkelingen. Gedacht wordt aan de oprichting van een platformorganisatie, bijvoorbeeld in de vorm van een streekcommissie. Dit zal in 2012 worden uitgewerkt. Toenadering werd gezocht met de natuurvereniging Flakkee. Er is sprake van gemeenschappelijke belangen waardoor samenwerking voor de hand ligt. De werkgroep was betrokken bij de herstructurering van de Milieufederatie Zuid-Holland. Deze dreigde opgeheven te worden. HWL schreef onder meer mee aan de statuten van de nieuwe organisatievorm die, als de provincie akkoord gaat, doorgaat onder de naam Natuur- en Milieufederatie Zuid-Holland. Bezoek Henk Bleker De werkgroep nodigde, in samenwerking met LTO-Noord, staatssecretaris Henk Bleker uit voor een excursie door het nationale landschap Hoeksche Waard. In overleg met SOHW werd het bezoek breder getrokken waarbij ook SOHW, Waterschap en provincie acte de presence gaven. Via een bustocht passeerden een aantal karakteristieke aspecten van de Hoeksche Waard de revue, zoals agrarische bedrijfsvoering, functionele agrarische biodiversiteit en op biodiversiteit gericht groenbeheer. De Leenheerenpolder stond natuurlijk hoog op de agenda. In een rondetafelgesprek op het NLC werd verder gesproken over de kernkwaliteiten van de Hoeksche Waard. De bijeenkomst was tevens aanleiding voor de ondertekening van een manifest door SOHW, Waterschap, provincie en HWL met goede voornemens voor de groen-blauwe ontwikkeling van de Hoeksche Waard. ! ! ! ! ! !

64!


7.1 Ruimte! In 2011 werd gepoogd om het maatschappelijk overleg met SOHW, dat door de reorganisatie van het voormalige RIHW op een laag pitje was gezet, weer op gang te krijgen. Het maatschappelijk middenveld constateerde dat er bereidheid was om te contacten weer aan te halen, maar dat SOHW daar organisatorisch nog niet aan toe was. In september was er een informatiebijeenkomst waarin SOHW een overzicht gaf van de in het Uitvoeringsprogramma 2010-2014 vastgelegde projecten. Maatschappelijke organisaties, waaronder HWL, worden, waar nodig en wenselijk bij de projectuitvoering betrokken. Echter was de uitwerking nog niet zover gevorderd dat concreet kon worden aangegeven wie waarin participeert. Een kritische constatering is dat er, een jaar na de vaststelling door de gemeenteraden, nog weinig vaart zit in het uitvoeringsprogramma. Bestemmingsplannen Landelijk gebied In Strijen, Cromstrijen en Korendijk werden de voorbereidende procedures gestart voor een algehele herziening van de bestemmingsplannen landelijk gebied of buitengebied. In Strijen betrof het een structuurvisie, in Cromstrijen een nota van uitgangspunten en in Korendijk een gebiedsvisie. In Korendijk werd kritisch gereageerd op deze visie omdat deze te weinig oog heeft voor landschappelijke inpassing en een, naar onze mening, te uitbundige recreatieve ontwikkeling nabij kreken voorstaat. Het planstadium van Strijen en Cromstrijen gaf geen aanleiding om kritiek te leveren. In december 2011 kondigde Oud-Beijerland aan eveneens met de planherziening te beginnen. De werkgroep Milieu en Planologie zal, door vergelijking van de plannen, toetsen of er sprake is van een uniform ruimtelijk beleid voor de buitengebieden. Regionaal bedrijventerrein Op 3 mei deed de Raad van State uitspraak inzake het beroep van Hoekschewaards Landschap tegen het regionaal bedrijventerrein. De werkgroep had beroep ingesteld omdat zij van mening was dat er, in relatie tot het rijksbeleid voor nationaal landschappen, te weinig was gedaan aan landschappelijke inpassing. Hoewel de Raad van State tijdens de zitting in 2010 zeer kritische vragen stelde op het gebied van landschappelijke inpassing, viel de uitspraak toch uit in het voordeel van het bedrijventerrein. Ons beroep werd, evenals dat van de andere appellanten, ongegrond verklaard. HWL bleef wel betrokken bij de landschappelijke en groene invulling van het terrein. Zo adviseerden we over de groenblauwe zone aan de noordzijde van het bedrijventerrein. De afspraak is gemaakt dat HWL verdere medewerking verleent aan de groen-blauwe ontwikkeling, en waarbij de adviezen van HWL, waar mogelijk, overgenomen zullen worden. Het doel is om de beschikbare groene ruimte op een zo natuurlijke en biodivers mogelijke wijze in te vullen. Dat gaat onder meer over soortaanplanting, taludhelling van de watergangen en waterdiepte. Kartbaan in het Oudeland van Strijen In 2011 diende de werkgroep een verzoek tot handhaving in bij het college van Strijen. Dit verzoek betrof het handhavend optreden tegen de aanwezigheid van het zuidelijk deel van de kartbaan en de bebouwing op de gehele kartbaan, waarvan de strijdigheid met het bestemmingsplan volgde uit de uitspraak van de Raad van State in 2010. Het college verklaarde ons verzoek, en ook het daarop volgend bezwaar, ongegrond. De werkgroep stelde vervolgens beroep tegen dit besluit in bij de rechtbank. De rechtbank behandelde de zaak op een zitting op 9 november. De uitspraak volgt in 2012. Terrein Suikerunie

!

!

65!


! Via! deelname! aan! de! klankbordgroep! werden! de! ontwikkelingen! gevolgd.! Ook! in! 2011! kwamen! Gemeente!Binnenmaas,!Suikerunie!en!de!provincie!niet!tot!overeenstemming!over!de!toekomst!van!het! terrein.!HWL!steunt!de!visie!van!Binnenmaas,!waarin!het!terrein!wordt!getransformeerd!in!een!omgeving! voor!bedrijvigheid!op!het!buitendijks!deel,!wonen!in!het!groen!en!recreatie.!HWL!is!tegen!het!plan!van!de! provincie!om!de!voormalige!bezinkvelden!te!herbestemmen!voor!glastuinbouw!van!buiten!de!Hoeksche! Waard.!Partijen!hebben!wel!toegezegd!dat!het!begraasde!natuurgebied!langs!de!Oude!Maas!in!stand!zal! worden!gehouden.! $ Windturbines! Gereageerd!werd!op!een!onderzoek!dat!de!provincie!uit!heeft!laten!voeren!naar!de!ruimtelijke!impact!van! windmolens! in! nationale! landschappen.! Volgens! het! onderzoek! zouden! nieuw! windmolenparken! langs! de! oevers! van! de! Hoeksche! Waard! gesitueerd! kunnen! worden.! HWL! is! van! mening! dat! er,! landschappelijk! gezien,! weinig! ruimte! is! voor! meer! windturbineparken!boven!de!bestaande!twee! locaties.!Hooguit!zou!een!uitbreiding!van!deze! locaties! of! opwaardering! met! grotere! turbines! een! voor! ons! bespreekbare! optie! kunnen!zijn.! ! Windmolens*in*de*Mariapolder*

!

7.2 Natuur! Laagvliegen boven het Oudeland van Strijen De Luchtmacht gebruikt het Oudeland van Strijen soms als oefengebied voor helikopters. De verstoring van ganzen in het winterseizoen en weidevogels in het broedseizoen kan daarbij aanzienlijk zijn. In eerdere gevallen reageerde de werkgroep door contact op te nemen de luchtmachtbasis in Gilze-Rijen en een brief naar het Ministerie van Defensie. Een laagvliegoefening in januari was wederom reden om contact op te nemen met de Luchtmacht. Dit resulteerde in een gesprek, waarin bleek dat de Luchtmacht tijdens het ganzenseizoen geen oefeningen houdt in het Oudeland vanwege het aanvaringsgevaar met ganzen. Echter bleek het te mijden gebied verkeerd ingetekend in de kaart van de Luchtmacht Dit is rechtgezet, waarbij de Luchtmacht tevens de St. Anthonypolder en Munnikenpolder toevoegde aan het te mijden gebied. De no-fly periode geldt van oktober tot april. Het lukte niet om het Oudeland, met betrekking tot de weidevogels, ook tijdens het broedseizoen als te mijden gebied op de kaart te krijgen. De Luchtmacht vond de toegankelijke periode daarmee wel erg klein worden. Ook bleek uit het gesprek waarom de Luchtmacht bij voorkeur boven het Oudeland oefent. Het uitgestrekte en onbebouwde land wordt als voorbeeldlandschap gebruikt voor uitgestrekte, vlakke gebieden. Biodiversiteit!

66!


Biodiversiteit! wordt! meer! en! meer! een! vast! onderdeel! van! onze! samenleving.! De! werkgroep! speelt! daarbij!een!actieve!rol!door!beïnvloeding!van!overheden!en!organisaties!en!door!een!bijdrage!te!leveren! aan!projecten!waarvan!biodiversiteit!doelstelling!of!onderdeel!is.!Over!2011!valt!het!volgende!te!melden.! - Het!aanschrijven!van!gemeente!Binnenmaas!om!af!te!zien!van!het!omzetten!van!gemeentelijk!groen! in!grasperken!en!kennis!te!nemen!van!mogelijke!alternatieven.! - De! oplevering! van! de! natuurspeelplaats! in! de! Wijk! van! je! leven,! waarbij! HWL! een! voortrekkersrol! heeft!gespeeld.! - Overleg!met!het!Waterschap!om!het!openbaar!groen,!in!beheer!bij!het!Waterschap,!geschikt!te!maken! voor!functionele!agro;biodiversiteit.!Dit!op!basis!van!onderzoek!van!de!Universiteit!Wageningen!en! de!LTO.! !!! Landschapsbeheerplan! HWL! had! pittige! gesprekken! met! SOHW! en! de! LTO! over! het! Landschapsbeheerplan.! Dit! plan! is! een! uitwerking!van!de,!in!2010!vastgestelde,!Ruimtelijke!agenda.!Door!minder!financiële!middelen!werd!de! oorspronkelijke! doelstelling! van! deze! Agenda! fors! teruggeschroefd.! Vooral! het! schrappen! van! de! voorgenomen!30!ha!ecologisch!te!beheren!groen!was!discussiepunt.!Wij!zagen!dit!als!het!terugkomen!op! een! eerdere,! gezamenlijk! overeengekomen,! afspraak.! Ook! was! er! verschil! van! mening! over! het! (door! HWL! uitgevoerde)! beheer! van! kreekoevers.! De! LTO! ziet! dit! als! een! agrarische! bedrijfsactiviteit! die! ook! door!boeren!uitgevoerd!moet!worden.!Er!ging!een!kritische!brief!over!dit!onderwerp!naar!SOHW!en!de! gemeenten.!! Peilbesluiten In 2009 maakte de werkgroep bezwaar tegen de door Gedeputeerde Staten vastgestelde peilbesluiten Molenpolder en Westerse Polder. Kern! van! het! bezwaar! was! dat! het! Waterschap,! naar! onze! overtuiging,! onvoldoende!moeite!heeft!gedaan!om!te! zorgen! voor! voldoende! waterdiepte! in! de! watergangen.! WSHD! wil! een! peil! instellen!van!NAP!;130!cm.!Dat!levert!in! de! Westerse! Polder! op! het! laagste! deel! een! drooglegging! op! van! 120! cm.! Het! betreft! hier! grasland! dat! toe! kan! met! een! drooglegging! van! 70! á! 80! cm.! Gezien de (toen nog lopende) recreatieve ontwikkeling van de Waterpeil

in

de

Molenpolder

Molenpolder was er naar onze mening geen reden meer om, agrarische bedrijfsvoering, een laag peil aan te houden. Het bezwaar werd afgewezen. Vervolgens!ging!HWL!in!beroep!bij!de!Rechtbank!te!Den! Haag.! De! uitspraak! was! in! maart.! De! Rechtbank! constateerde! dat! het! peil! niet! voldeed! aan! de! gestelde! norm!maar!gaf!ook!dat!de!belangen!van!agrariërs!en!golfbaan!in!dot!geval!zwaarder!woog!en!Waterschap! en!Provincie!daarom!een!correcte!belangenafweging!hadden!gemaakt.!! Leenheerenpolder Na!het!besluit!van!de!gemeente!Korendijk!om!geen!getijdennatuur!in!de!Leenheerenpolder!toe!te!staan,! raakte!verdere!ontwikkeling!in!een!impasse.!De!gemeenteraad!wil!geen!bestemmingswijziging!en!wil!de! polder!agrarisch!blijven!gebruiken.!Met!Natuurmonumenten!maakten!we!de!afspraak!om!gezamenlijk!te! !

!

67!


! blijven!ijveren!voor!natte!natuur.!Staatssecretaris!Bleker!heeft!eind!2011!gezegd!dat!de!polder!niet!meer! nodig! zou! zijn! om! de! Natura! 2000;doelstellingen! te! halen.! De! provincie! Zuid;Holland! ziet! daarom! (voorlopig)!af!van!een!natuurdoelstelling!voor!de!Leenheerenpolder.! Dijkversterking! De! werkgroep! was! betrokken! bij! de! plannen! voor! dijkversterking! in! de! Hoeksche! Waard.! De! dijkversterking! op! zich! is! geen! discussiepunt.! Wel! wordt! kritisch! gekeken! naar! mogelijke! verstorende! effecten!in!of!nabij!natuurgebieden!tijdens!de!uitvoering!en!de!mogelijkheden!voor!ecologische!afwerking! (bijvoorbeeld! in! de! vorm! van! natuurlijke! oevers)! van! de! versterkte! dijken.! Bij! de! uitvoering! zullen! gelijktijdig!fietspaden!worden!aangelegd.!Dat!is!een!punt!waar!kritisch!naar!zal!worden!gekeken!vanwege! mogelijke!verstorende!!effecten!op!kwetsbare!buitendijkse!gorzen.!!! !

Boerengolf Het bleek dat op de Leenheerenbuitengorzen een boerengolfterrein was aangelegd. HWL vind dit een vorm van recreatie die uitstekend past in de recreatieve ontwikkeling van de Hoeksche Waard. Maar de Leenheerenbuitengorzen zijn natuurgebied en onderdeel van Natura2000. Dat betekent dat natuur hier voorrang heeft en verstoring door het spelen van boerengolf niet acceptabel is. De werkgroep verzocht de gemeente Korendijk daarom om handhavend op te treden en het spelen van boerengolf te verbieden. Korendijk oordeelde daarop terecht dat de activiteit strijdig is met de Natura2000 regelgeving. De betrokken agrariër krijgt nog tot oktober 2012 de tijd om een alternatief te zoeken. Waterfront Oud-Beijerland In Oud-Beijerland werd deelgenomen aan de consultatieronden voor het Waterfront.

7.3 Duurzaamheid! In 2011 werd de eerste stap gezet om Klein Profijt duurzamer te maken. De verlichting van de nooduitgangaanduidingen, van de vitrinekasten en de TL-verlichting in de cursusruimte werden vervangen door LED. De terugverdientijd van de nooduitgang- en vitrineverlichting is ongeveer 3 jaar. Voor de TL-verlichting is dit langer, en afhankelijk van het aantal branduren. Voor de cursusruimte komt dit ongeveer neer op 6 jaar. De besparing in CO2 uitstoot van de in 2011 vervangen verlichting is ca. 2800 kg per jaar, als we uitgaan van stroom, afkomstig van fossiele brandstof. De overige verlichting zal stapsgewijs worden vervangen. Vanwege de hoge investeringskosten werd vooralsnog afgezien van het bijplaatsen van zonnepanelen. Gestart werd met een nieuw initiatief op duurzaamheidsgebied, het project C-factor. C staat voor carbon, ofwel koolstof. Het project heeft een tweeledige doelstelling: onderzoek de mogelijkheden voor een natuurvriendelijk beheer van de groene buitenruimte door te maaien in etappes en afvoer van de biomassa naar een verbrandings- of vergassingsinstallatie.

7.4 Symposiums! De! werkgroep! organiseerde! in! april! 2011! het! symposium! ‘Woonlandschappen’.! Het! symposium! richtte! zich! op! het! creëren! van! een! biodiverse! groene! omgeving! in! en! nabij! woongebieden.! Een! landschapsarchitect,! bioloog,! stadsecoloog! en! beleidsmedewerker! van! de! provincie! Zuid;Holland! verzorgden! boeiende! presentaties,! gevolgd! door! een! levendige! forumdiscussie.! In! de! afsluitende! n!

68!


netwerklunch! werden! contacten! aangehaald! en! nieuwe! contacten! gelegd.! Doel! van! de! symposia! is!!!!!!!! Symposium*Woonlandschappen*

om!bestuurders,!politici!en!organisaties!bij!onderwerpen!te!betrekken!die!een!relatie!hebben!met!natuur,! milieu! en! landschap! in! de! Hoeksche! Waard.! Aandachtspunt! is! het! verder! uitdragen! van! symposiumresultaten.! !

Overzicht van reacties, zienswijzen, bezwaar en beroep Hieronder volgt een overzicht van de procedures waar Hoekschewaards Landschap bij betrokken was. De mogelijkheden om te reageren op plannen of vergunningen zijn een reactie, een zienswijze, bedenkingen of, als dat niet afdoende blijkt, bezwaar en - uiteindelijk - beroep. Een inhoudelijke toelichting op de meeste van onderstaande onderwerpen staat in de voorgaande paragrafen. In geval van een Reacties in 2010 Een reactie werd ingediend op de volgende plannen: • voorontwerpbestemmingsplan Schoolstraat Strijen • notitie reikwijdte en detailniveau • opmerkingen uitbreiding kernen Goudswaard en Piershil • uitbreiding kernen Nieuw- en Zuid-Beijerland • voorontwerpbestemmingsplan Broekseweg t/o nr. 1 • actualisatie Provinciale Structuurvisie • voorontwerpbestemmingsplan Puttershoek • Bestuursakkoord rijk-IPO Nationaal landschap Hoeksche Waard • rapport “Windenergie en nationale landschappen’. Zienswijzen in 2010 • het voorgenomen besluit van het college van Korendijk om handhavend op te treden tegen boerengolf op de Leenheerenbuitengorzen Bezwaar en beroep in 2010 • beroep tegen het bestemmingsplan regionaal bedrijventerrein, de uitspraak was op22 juni. • beroep peilbesluiten Westerse Polder Molenpolder, de uitspraak was op 16 maart. • bezwaar en beroep tegen het besluit van burgemeester en wethouders van Strijen om niet te handhaven inzake de kartbaan. De zitting was op 9 november, uitspraak volgt in 2012.

Verzoeken tot handhaving Als er een met de wet strijdige situatie wordt geconstateerd kan een belanghebbende de betrokken bestuurder vragen om handhavend op te treden, dat wil zeggen de met de wet strijdige situatie te beëindigen. Dit komt bij onze organisatie weinig voor. Toch werden in 2010 twee verzoeken tot handhaving ingediend. Het betrof de kartbaan in het Oudeland van Strijen en een boerengolfterrein in de Leenheerenbuitengorzen. De voorgaande keer dat een verzoek tot handhaving werd ingediend was meer dan 15 jaar terug over de oeverafslag van de Hoogezandsche Gorzen.

!

!

69!


!

8 Bezoekerscentra! !

$

Bezoekerscentra$ Bob!Wiggers!

Winkels$ Elisabeth!van!der!Schoot!

Onderhoud$centra$ Cees!Mesker!

Exposities$ Dick!Bussing!

Horeca$ Merijn!van!den! Hoogenhoff!

8.1 Functie! HWL beschikt over twee bezoekerscentra, Klein Profijt in Oud-Beijerland en het Nationaal Landschap Centrum (NLC) in Numansdorp. Beide huizen fungeren als basis voor diverse werkgroepen van HWL, herbergen permanente en tijdelijke exposities en ontvangen individuele bezoekers en groepen. In beide gebouwen worden lezingen gehouden en wordt ruimte beschikbaar gesteld voor vergaderingen of andere evenementen. Belangrijk is ook de functie van beide gebouwen als thuishaven voor natuuronderricht voor kinderen in klassikaal verband en ook bij buitenschoolse activiteiten. Hoewel de scheiding niet absoluut is, ligt de nadruk bij Klein Profijt op het begrip “natuur” en bij het NLC op het begrip “landschap”, hetgeen in 2011 ook uit de aard van de bezoekers en gebruikers is gebleken. Klein Profijt een echt bezoekerscentrum voor recreatieve passanten en het NLC een huis voor het nationaal landschap met nadruk op bijeenkomsten en evenementen waar vele organisaties en overheden zich thuis zijn gaan voelen. Rond beide gebouwen ligt een tuin met een educatief karakter. Zowel in Klein Profijt als in het NLC is een winkel die door 2 vrijwilligers wordt beheerd en bevoorraad. Tevens is de winkel in het NLC een officieel VVV agentschap. Bijzonder is dat in het NLC kantoorruimte verhuurd is aan Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten. !

8.2 Beheer! Het!beheer!van!beide!gebouwen!is!bestuurlijk!in!één!hand!gelegd.!Deze!bestuurder!wordt!bijgestaan!door! de!Beheercommissie!Bezoekerscentra!(BCB).!! Naast!6!vaste!leden!zijn!er!3!agendaleden.! 70!


De!commissie!vergadert!ongeveer!eens!in!de!zes!weken.!Tijdens!die!vergaderingen!wordt!beleid!op!korte! en!langere!termijn!vastgesteld!en!worden!activiteiten!en!(onderhouds)acties!gecoördineerd.! Er! zijn! twee! betaalde! medewerkers.! Voor! de! horecazaken! van! beide! gebouwen! is! één! beheerder! verantwoordelijk.! Hij! heeft! kantoor! in! Klein! Profijt! en! is! daar! voor! zaken! betreffende! KP! het! eerste! aanspreekpunt.! Voor!onderhoud!van!gebouwen!en!opstallen!is!een!andere!beheerder!verantwoordelijk.!Hij!heeft!kantoor! in!het!NLC!en!is!daar!voor!het!NLC!het!aanspreekpunt.! Om!beide!gebouwen!goed!te!laten!functioneren!en!open!te!houden!zijn!er!35!vrijwilligers!werkzaam!als! gastheren! en! –gastvrouwen.! Daarbij! komen! nog! ca! 20! vrijwilligers! voor! onderhoud! en! reparaties! van! gebouwen!en!tuinonderhoud.! Daarbij!worden!voor!specifieke!taken!zowel!in!KP!als!in!het!NLC!oproepkrachten!ingezet.! !

8.3 Openstelling!en!bezoekers! Beide! gebouwen! zijn,! met! uitzondering! van! eerste! Kerstdag! en! Nieuwjaarsdag,! het! hele! jaar! voor! het! publiek!geopend!van!dinsdag!tot!en!met!zondag.!! Klein!profijt!door!de!week!van!10.00!tot!17.00!uur!en!in!de!weekends!van!12.00!tot!17.00!uur.!Het!NLC! door!de!week!en!in!het!weekend!van!12.00!tot!17.00!uur.! De!maandag!wordt!gebruikt!voor!schoonmaak!werkzaamheden.! Overdag! ! en! ’s! avonds! worden! beide! gebouwen! gebruikt! voor! bijeenkomsten! of! vergaderingen! van! werkgroepen!van!HWL.!Gezien!de!historie!het!merendeel!in!Klein!Profijt,!maar!steeds!meer!werkgroepen! weten!de!weg!naar!het!NLC!te!vinden.! Het! aantal! bezoekers! is! in! beide! bezoekerscentra! in! 2011! weer! gestegen! ten! opzichte! van! voorgaande! jaren.!! In!Klein!Profijt!is!zelfs!de!grens!van!20.000!overschreden!! Het!grootste!deel!der!bezoekers!komt!in!de!weekenden,!maar!door!de!week!weten!ook!veel!mensen!met! name!Klein!Profijt!te!vinden.!De!aanloop!van!incidentele!bezoekers!in!het!NLC!is!betrekkelijk!gering!zeker! vergeleken! met! Klein! Profijt.! Het! merendeel! van! de! bezoekers! van! het! NLC! houdt! verband! met! daar! te! houden!evenementen!en!van!diverse!groepen.! Hieronder!vindt!u!enige!overzichten!en!grafieken!over!het!gebruik!van!beide!bezoekerscentra.! ! aantal$gebruikers$Klein$Profijt$in$2011$ maand! januari! februari! maart! april! mei! juni! juli! augustus! september! oktober! november! december! !

!

bezoekers! 1160! 952! 1673! 2232! 2079! 2236! 1835! 1697! 1485! 1689! 1969! 1005! !

cursisten! 17! 0! 28! 0! 20! 0! 0! 0! 0! 9! 20! 0! !

derden! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! !

vergaderingen! 94! 88! 136! 55! 87! 70! 40! 65! 52! 127! 106! 57! !

!

Mars! 13! 0! 12! 22! 14! 11! 18! 9! 53! 5! 19! 40! !

lezingen! 0! 21! 0! 30! 0! 0! 0! 0! 28! 21! 0! 0! !

overigen! 91! 59! 77! 104! 82! 131! 46! 337! 81! 74! 107! 59! !

totaal! 1375! 1120! 1926! 2443! 2282! 2448! 1939! 2108! 1699! 1925! 2221! 1161! !

71!

werkers! 24! 11! 73! 45! 19! 33! 18! 19! 14! 36! 13! 8! !


! Totaal$

20012$

94$

0$

977$

216$

100$

1248$

22647$

313$

! ! ! ! ! aantal$gebruikers$NLC$in$2011$ maand! bezoekers! januari! 418! februari! 219! maart! 218! april! 270! mei! 813! juni! 185! juli! 296! augustus! 242! september! 201! oktober! 412! november! 159! december! 136! ! ! Totaal$ 3569$

cursisten! 65! 0! 0! 0! 15! 0! 0! 0! 20! 18! 32! 0! ! 150$

derden! 35! 223! 42! 202! 310! 141! 85! 60! 34! 140! 118! 218! ! 1608$

vergaderingen! 64! 37! 85! 58! 18! 43! 4! 39! 39! 67! 63! 59! ! 576$

Mars! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 10! 26! 25! 15! 12! 14! ! 102$

lezingen! 38! 0! 39! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 0! 25! 0! ! 102$

overigen! 33! 21! 151! 15! 25! 32! 0! 91! 6! 14! 22! 18! ! 428$

totaal! werkers! 653! 13! 500! 7! 535! 23! 545! 18! 1181! 45! 401! 15! 395! 27! 458! 29! 325! 28! 666! 60! 431! 32! 445! 14! ! ! 6535$ 311$

! ! NBC!Klein!Profijt!heeft!in!2011!de!magische!grens!van!20.000!bezoekers!overschreden!(!20.012).!Dit!is! een! groei! van! 1899! bezoekers! ten! opzichte! van! 2010! (18.113).! Deze! winst! is! vooral! geboekt! in! het! voorjaar.! In! de! maanden! januari! t/m! mei! zijn! er! 1917! bezoekers! meer! langs! geweest! dan! in! deze! maanden!het!jaar!ervoor.!De!oorzaak!hiervan!is!het!schitterende!voorjaar.!Overigens!hebben!we!dat!nu!al! drie! jaar! achter! elkaar.! Maar! de! nog! steeds! groeiende! bekendheid! en! een! grote! groep! vaste! bezoekers! dragen!ook!een!flinke!steen!bij.!Ook!hier!de!twee!grafieken!van!de!dag!bezoekers.!Dit!omdat!die!toch!het! mooiste! beeld! geven! van! de! ontwikkelingen.!! Bij!Klein!Profijt!nemen!de!weekdagen!zoveel!toe!dat!het!absolute!getal!van!de!weekenden!door!de!jaren! heen!is!geslonken!van!ruim!!53!%!naar!nog!maar!47!%!.!Als!je!dan!de!andere!grafiek!nader!bekijkt,!is!ook! bij! Klein! Profijt,! met! name! op! zondag! een! aantal! jaren! een! dip! geweest,! maar! dat! lijkt! zich! weer! te! herstellen.! ! ! ! ! ! MA ! 6% DI 10% ! 31% 12% ! WO ! 10% DO 22% 9% ! VR ! ZA ! ZO

72!


! ! ! ! ! ! ! ! ! 6000 ! maandag ! dinsdag 5000 ! woensdag ! donderdag 4000 ! vrijdag ! zaterdag 3000 ! zondag ! 2000 ! ! 1000 ! ! 0 ! 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 ! ! ! De!cijfers!van!het!NLC!laten!een!lichte!groei!zien!ten!opzichte!van!2010.!Met!de!nadruk!op!licht.!In!totaal! zijn!er!in!2011!221!bezoekers!meer!geweest!(3569)!dan!in!2010!(3348).!! Om! één! en! ander! visueel! duidelijk! te! maken! zijn! de! bezoekers! per! dag! in! twee! verschillende! grafieken! gezet.! Grafiek!1!:!zijn!de!absolute!getallen!per!dag.!Daardoor!wordt!heel!inzichtelijk!dat!het!weekend!het!zwarte! punt!is!met!aantallen.!Zaterdag!en!Zondag!zijn!verantwoordelijk!voor!67!%!van!alle!bezoekers.! Grafiek!2!:!Laat!echter!zien!hoe!de!aantallen!per!dag!zich!ontwikkelen!door!de!jaren!heen.!Dan!is!opeens! heel!opvallend!dat!de!weekdagen!stijgen!(positief)!maar!de!zaterdag!&!zondag!echt!naar!beneden!vallen.!

bezoekers(per(dag(NLC(2009(3 2011 ma.

di.

wo.

do.

4%

30%

vr.

za.

9%

zo.

8%

6% 6% 37%

!

!

73!


!

2000

maandag

1800

dinsdag

1600

woensdag

1400

donderdag vrijdag

1200

zaterdag

1000

zondag

800 600

400 200 0 2009

2010

2011

8.4 Activiteiten!in!de!bezoekerscentra! Zoals!uit!bovenstaande!overzichten!blijkt!zijn!beide!gebouwen!intensief!gebruikt!voor!allerlei!activiteiten.! Als! pilot! is! in! de! zomer! van! 2011! een! mogelijkheid! geschapen! om! in! Klein! Profijt! elektrische! fietsen! te! huren.!Dit!was!een!initiatief!van!de!VVV!in!samenwerking!met!Union.!Hoewel!HWL!zich!ingezet!heeft!om! deze!pilot!te!stimuleren!is!het!geen!succes!gebleken.!De!oorzaken!hiervan!liggen!grotendeels!buiten!HWL.!

8.5 Vergaderingen! Als! oorspronkelijk! verenigingsgebouw! worden! de! meeste! bijeenkomsten! en! vergaderingen! van! HWL! werkgroepen! in! Klein! Profijt! gehouden.! Sommige! werkgroepen! hebben! het! NLC! als! domicilie! gevonden! zoals! bijvoorbeeld! de! werkgroep! Natuurfotografie,! de! Agendacommissie! en! de! werkgroep! websites/internet.!Andere!groepen!vergaderen!afwisselend!in!KP!of!NLC.! Er! zijn! ook! enkele! groeperingen! van! buiten! HWL,! die! regelmatig! gebruikmaken! van! de! faciliteiten! van! Klein!Profijt!of!van!het!NLC.! !

8.6 Lezingen! In!beide!gebouwen!worden!door!de!Werkgroep!Lezingen!voordrachten!georganiseerd!in!Klein!!Profijt!op! de!maandagavonden!en!in!het!NLC!zijn!ze!een!onderdeel!van!de!zondagmiddag!activiteiten.!!

74!


8.7 Symposia!en!andere!maatschappelijke!evenementen! Het! NLC! biedt! onderdak! voor! het! houden! van! symposia,! in! 2011! is! er! in! april! een! symposium! Woonlandschappen!gehouden.! Een!bijzondere!gebeurtenis!in!2011!was!het!bezoek!van!staatssecretaris!Bleker!aan!de!Hoeksche!Waard! en! de! afsluitende! conventie! met! het! tekenen! van! een! samenwerkingsverband! van! diverse! maatschappelijke!organisaties!en!SOHW.! Ook!is!gebruik!gemaakt!van!de!faciliteiten!van!het!NLC!door!gemeenten,!Samenwerkingsorgaan!Hoeksche! Waard!(SOHW)!of!politieke!partijen!(CDA;Duurzaamheid).!

8.8 Markten! Markten!vinden!plaats!op!het!terrein!van!beide!gebouwen.!De!Plattelandsmarkt!en!de!Winterfair!in!Klein! Profijt!en!de!themadag!Nationaal!Landschap!met!activiteiten!rond!de!afsluiting!van!het!Vlietproject!in!het! NLC!en!de!Jeugdnatuurdag.!! In!het!NLC!is!tevens!de!HWL!vrijwilligers!dag!gehouden,!waarbij!de!diverse!werkgroepen!zich!op!diverse! wijzen!konden!manifesteren!en!tonen!waar!ze!mee!bezig!zijn.! Om!deze!markten!meer!profijtelijk!te!maken!voor!HWL!is!een!aantal!biertafels!met!banken!en!een!aantal! marktkramen!aangeschaft.! !

8.9 Cursussen! Ook! worden! in! beide! gebouwen! cursussen! gehouden.! Voor! nieuwe! vrijwilligers! is! er! tweemaal! een! Introductiecursus! gehouden.! De! Nationale! Landschapsgidsen! cursus! is! in! maart! feestelijk! in! het! NLC! afgesloten.! Ook!is!de!HWL!cursus!Tuinreservaten!gehouden!deels!in!Klein!Profijt!en!deels!in!het!NLC.! Tevens!werden!in!het!NLC!enkele!door!Natuurmonumenten!georganiseerde!cursussen!gehouden.!

8.10 Exposities! In! Klein! Profijt! zijn! er! twee! permanente! exposities,! beneden! voor! de! jeugd! over! de! natuur! en! biodiversiteit!en!boven!over!de!geschiedenis!van!de!Zalmvisserij.!Leuk!te!vermelden!is!dat!deze!laatste! expositie!in!2011!de!Kern!met!Pit!prijs!heeft!gewonnen.! Ook! was! er! in! de! vergaderruimte! van! Klein! Profijt! een! tijdelijk! expositie! van! natuurfoto’s! van! Arie! de! Groot!en!in!de!tweede!helft!van!het!jaar!foto’s!van!Maarten.!Gielis.! In! het! NLC! staat! beneden! een! permanente! expositie! bestaande! uit! 8! panelen! met! alle! aspecten! van! het! nationaal!landschap!Hoeksche!Waard.!In!deze!ruimte!is!ook!soms!een!kortdurende!expositie!zoals!die!van! de!nieuwe!banners!van!HWL!en!van!het!Streekmuseum.! Op! de! vide! boven! de! zaal! werden! ook! in! 2011! tijdelijke! exposities! gehouden! met! werken! van! Cathy! Goede,!Lode!Rijks!en!van!Arie!Hartman.! Bovenstaande!opsomming!is!uiteraard!niet!volledig,!maar!wel!komt!hieruit!het!nut!van!de!faciliteiten!van! beide!bezoekerscentra!duidelijk!naar!voren.!

8.11 Winkels! In!de!winkel!van!beide!gebouwen!zijn!milieuvriendelijke,!ecologisch!verantwoorde!en!op!natuur!geënte! artikelen!te!koop.!De!boekenverkoop!loopt!terug,!een!trend!dat!in!de!hele!boekwinkelbranche!gaande!is!.!

!

!

75!


! De!verkoop!van!producten!daarentegen!gemaakt!door!de!gehandicapten!werkplaats!de!Buitenmolen!en! van!Groenvoorziening,!maar!ook!natuurproducten!als!jam!en!honing!en!ook!wenskaarten!waren!dit!jaar! erg!in!trek.!

8.12 Onderhoud!van!de!gebouwen! Gebouwen!zijn!door!intensief!gebruik!aan!slijtage!onderhevig.! Regelmatig!onderhoud!en!aanpassingen!zijn!noodzakelijk.! Belangrijk!is!dat!in!het!kader!van!“Klein!Profijt!klimaat!neutraal”!de!lichtarmaturen!omgezet!zijn!in!LED! lampen.! Het! terras! van! Klein! Profijt! toonde! rotte! plekken! en! derhalve! is! in! 2011! een! nieuwe! vloer! in! het! terras! gelegd.!Tevens!heeft!het!terras!een!verfbeurt!gekregen.! Een!herstel;!en!opknapbeurt!was!ook!nodig!voor!de!kozijnen!bij!de!ingang!van!Klein!Profijt!en!is!in!2011! gerealiseerd.! Omdat!het!NLC!een!vrij!nieuw!gebouw!is,!zijn!er!nog!niet!veel!onderhoudswerkzaamheden!nodig.!Deze! komen!in!2012!aan!de!beurt!zoals!schilderwerk!en!een!goede!regenwater!afvoer!bij!de!ingang.! Wel! is! in! de! loop! van! 2010! en! 2011! gebleken! dat! er! grote! behoefte! bestaat! aan! een! afgesloten! vergaderruimte.!Dat!was!ook!een!belofte!destijds!aan!de!Stichting!Ambachtsheerlijkheid!Cromstrijen!bij! de!sponsoring!van!het!NLC!i.o.! In! 2011! is! er! een! forse! verbouwing! geweest,! waarbij! de! vide! boven! de! zaal! omgezet! is! in! een! fraaie! afgesloten! ruimte.! Pronkstuk! is! het! schitterende! glas;in;lood! raam! aan! de! kopse! zijde.! Dit! raam! was! destijds! een! gift! van! het! ABH! Cromstrijen! aan! de! gemeente! en! heeft! enkele! jaren! in! het! gemeentehuis! gehangen.!Na!verhuizing!naar!het!nieuwe!gemeentehuis!lag!het!jarenlang!opgeslagen!op!een!zolder,!maar! is!nu!ter!beschikking!gesteld!aan!het!NLC!en!is!na!herstel!aan!aanpassing!in!oude!luister!hersteld.! De!vide!boven!de!bar!zal!begin!2012!ingericht!worden!als!ruimte!voor!de!tijdelijke!exposities.!

8.13 De!tuinen! Dankzij! deskundige! en! liefdevolle! verzorging! door! vrijwilligers! staan! de! tuinen! van! Klein! Profijt! en! het! NLC!in!voorjaar!en!zomer!in!volle!bloei!en!dankzij!hun!variëteit!in!flora!trekken!ze!insecten!m.n.!vlinders! en!vogels!aan.! De! tuinen! worden! vaak! gebruikt! voor! educatieve! doeleinden! voor! de! jeugd,! zo! zijn! er! ook! bijenhotels,! broeihutten!en!dergelijke.! Voor!buitenschoolse!activiteiten!zijn!in!2012!leuke!en!leerzame!jeugdpaden!aangelegd.! Het! toegangshek! tot! de! parkeerplaats! van! het! NLC! is! bijzonder! verfraaid! met! op! elke! paal! een! met! de! kettingzaag!gebeeldhouwde!buizerd!respectievelijk!opvliegende!eend.! Het!parkeerterreintje!tussen!Klein!Profijt!en!de!schuur!heeft!de!naam!“Huub!van!den!Hoogenhoffplein”! gekregen.!! Bijzonder! voor! 2011! is! dat! de! Bosman! molen! op! het! terrein! van! het! NLC! weer! een! echte! functie! heeft! gekregen.! Een!deel!van!de!vijver!is!afgedamd!en!in!dat!deel!wordt!met!behulp!van!de!molen!een!hoger!waterpeil! gecreëerd,!zodat!het!griendje!ook!drassiger!is!geworden.! Tevens! zijn! ter! hoogte! van! de! kunstmatige! dam! een! avontuurlijk! hangbrugje! gemaakt! en! zijn! grote! stapstenen!in!het!water!gelegd,!een!trekker!voor!de!jeugd!en!een!kleine!zorg!voor!de!(groot)ouders.!

76!

!

!


Website/internet+ Dick!Bussing!

Voorlichting! Walradien!de!Man!

Markten! Joost!Kievit!

Dick!Bussing!

Communicatie++ en+Voorlichting+

9 Communicatie!en!Voorlichting!

Redactie+ Waardzegger! Iris!van!der!Vlerk!

Agendacommissie! Dick!Bussing!

!

Documentatie; centrum+ Henk!Bunjes!

77!

Kompas;rubriek! Vincent!Koenheim!

HW;Magazine! Dick!Bussing!


! HWL is mensenwerk Hoekschewaards Landschap is een organisatie gericht op natuur, landschap en mensen. Zonder tomeloze inzet van zo’n 400 vrijwilligers zou de vereniging niet zo’n gewaardeerde rol vervullen in Hoeksche Waard. Vele werkgroepen zijn bovendien vooral op mensen (bewoners, bezoekers recreanten) gericht, juist om hen te stimuleren de natuur en het landschap te laten ontdekken beleven. Aandacht voor elkaar, meer echte kontakten en samen betrokken zijn met natuur landschap, daar ging het om in 2011.

de de en en en

Interne communicatie Binnen de vereniging is vooral de interne communicatie tussen de ongeveer 40 werkgroepen van de vereniging gestimuleerd. Het werken met autonome vrijwilligersgroepen vraagt voortdurend aandacht voor onderlinge samenwerking, voorlichting over elkaars werk en het organiseren van bijeenkomsten/evenementen om het vrijwilligerswerk te waarderen. De aandacht voor de externe relaties en doelgroepen van bezoekers en gebruikers is er in 2011 niet minder op geworden. Over de middelen en in te zetten media om zowel interne- als externe relaties en samenwerking te stimuleren, meer in dit hoofdstuk met informatie over een 8-tal werkgroepen: • Redactie De Waardzegger, het verenigingsblad • Werkgroep websites/internet, tevens redactie voor de 2 websites • Agendacommissie • Werkgroep Voorlichting • Werkgroep Markten • Werkgroep Documentatiecentrum • Werkgroep Kompas-rubriek • Werkgroep artikelen in HW-Magazine Drie afdelingsbrede projecten vroegen dit jaar veel aandacht: Intern Communicatie Plan In samenwerking met Hogeschool Rotterdam en haar leerwerkbedrijf Comm2Work hebben 3 studenten een intern communicatieplan voor HWL ontwikkeld. De uitkomsten van het plan en aanbevelingen van de studenten zijn door het Algemeen Bestuur overgenomen en zullen ook in 2012 verder worden uitgevoerd: • HWL heeft een goede formule in handen, maar vele media kunnen worden geoptimaliseerd • Maak een marketingplan zodat de middelen worden aangepast aan de juiste doelgroep • Vergroot de kennis over digitale media en integreer deze in de verenigingsonderdelen. Promotie van het werk van HWL De aanleiding was de organisatie van een algemene vrijwilligersdag. Om het verhaal over het werk van de 7 afdelingen en hun werkgroepen beter te kunnen vertellen aan elkaar en aan de buitenwereld, werden oprolbare banieren op standaards gemaakt. Het geheel is vooral een beeldverhaal met steekwoorden, die de identiteit aangeeft van ieder afdeling en de HWL als geheel. Hiermee wordt iedere afdeling gestimuleerd om in de toekomst ook zelf aan de weg te timmeren met een eigen expositie of voorlichtingsstandje. Verbetering digitaal mediagebruik Aanvankelijk konden plannen voor een nieuwe website, digitale nieuwsbrieven en muurkranten niet van de grond komen door te weinig menskracht. Het lukte echter om medio 2011 drie nieuwe jonge 78!


ICT-vrijwilligers welkom te heten, waarvan 1 met name de ontwikkeling van een nieuwe website op zich wilde nemen. Inmiddels zijn ook initiatieven genomen om met de nieuwe sociale media te experimenteren. Plannen! voor! een! digitaal! managementsysteem! met! intranet! voor! werkgroepen! en! vrijwilligersadministratie!werden!ingevoerd.!! !

9.1 Redactie!Waardzegger! De Waardzegger is het verenigingsblad van Hoekschewaards Landschap. Aan het begin van 2011 bestaat de redactie uit 5 personen: Jan Plaisier beoordeelt de ingezonden foto’s voor de Waardzegger. Hij zoekt daarnaast naar foto's uit het archief van de fotowerkgroep ter illustratie van die artikelen die zonder foto's worden ingeleverd. Hanny Willemstein verzorgt het correctiewerk van de aangeleverde artikelen, Aad Bruijnzeel is achterwacht voor foto's en eindopmaak, Ineke Moll zorgt voor de uitdraai van de adresstickers, het bezorgen bij WHW bedrijven en voor de verzending naar Sandd. Iris van der Vlerk zorgt voor de eindopmaak en onderhoudt de contacten met de drukker en artikelschrijvers. De redactie stelt zich ten doel om met een aantrekkelijke Waardzegger uit te komen, met artikelen voor ieder wat wils en foto illustraties op iedere pagina. Het blad verschijnt vier keer per jaar. De verschijningsdatum is nogal veranderlijk door het lange traject van adressering door WHW bedrijven en met name door verzending door Sandd. Er is een lente-, zomer-, herfst- en een winternummer. Er is een losse verkoopsprijs vastgesteld. Leden ontvangen de Waardzegger per post. Aan niet leden wordt een kleine vastgestelde vergoeding gevraagd. Het winternummer 2011 is in de Hoeksche Waard bezorgd door een team van de Roparun, hiermee werd een goed doel gesteund en voor HWL was het financieel voordeliger zodat het mes aan twee kanten sneed. Aanleveren van artikelen Het aanbod aan kopij kan erg wisselen. Besloten is om zo nodig een pagina te vullen met foto’s om aan het meervoud van vier te komen. Werk van de fotowerkgroep kan op die manier onder de aandacht komen. Er bestaat een klein archief met tijdloze artikelen, dat nog niet erg groot is. Het Algemeen Bestuur krijgt bericht over de sluitingsdata en zij zal de achterban informeren en aansporen op tijd te leveren. De coördinatoren van de diverse werkgroepen krijgen eveneens een reminder. Dick Bussing zorgt voor de communicatie tussen algemeen bestuur en redactie Waardzegger. Waardzegger is een blad ter informatie aan de leden van HWL en aan diverse betrokken instanties. Het doel is de communicatie tussen de werkgroepen te verbeteren en voorlichting te geven over wat er speelt binnen de vereniging en in natuur en landschap. Hoewel iedereen kopij mag aanleveren wordt de meeste kopij door de eigen leden ingezonden, de vaste groep artikelschrijvers is helaas behoorlijk uitgedund. Een belangrijke voorwaarde voor kopij is dat de inhoud gerelateerd moet zijn aan natuur, milieu en of landschap, of aan zaken die HWL en/of de Hoeksche Waard betreffen. In iedere editie vindt men een overzicht van aangeboden excursies, lezingen en cursussen.

!

!

79!


! De diverse werkgroepen van Hoekschewaards Landschap kunnen door middel van een artikel verslag doen van hun activiteiten en bijzondere gebeurtenissen melden. Spontaan ingeleverde verslagen van deelnemers aan een activiteit, al dan niet verzorgd door HWL, worden eveneens zeer op prijs gesteld. In 2011 zijn er twee vaste rubrieken bijgekomen: “Uitgelicht” een rubriek dat steeds een andere werkgroep in de schijnwerper zet en : Nieuw in de bibliotheek, waarin nieuwe boeken en tijdschriften worden besproken en onder welk nummer zij te vinden zijn. De plantenwerkgroep laat als enige iedere editie trouw van zich horen. De inhoud van het blad is soms weinig actueel, daar het blad maar 4 keer per jaar uitkomt. Actuele zaken zijn op de website te lezen en worden aan de streekkranten aangeboden ter publicatie. !

9.2 Websites/internet! Deze werkgroep heeft een 2-ledige doelstelling. Ze is voortdurend op zoek naar informatie en kennis, die van belang is voor bezoekers/leden/het publiek, om die via de beide websites te kunnen publiceren. Enerzijds voert zij de redactie voor publicaties op de websites en andere media van HWL. Anderzijds is het de groep die technische ondersteuning biedt aan de vereniging op het gebied van ICT: aanschaf, beheer, beveiliging van apparatuur en software en hulp verlening aan de gebruikers. Digitale communicatiemiddelen worden steeds belangrijker om onze boodschappen te kunnen overbrengen aan een veranderend publiek. Lange gedrukte verhalen lijken uit en er is meer behoefte aan korte digitale teksten, goede foto’s, video’s met informatie over actuele thema’s en interessante locaties in het nationaal landschap. Naast het ontwerpen van een nieuwe eigentijdse website is een begin gemaakt met het experimenteel gebruik van media als Twitter en Facebook. Voor de interne organisatie is een managementsysteem (eXtplorer) ontwikkeld en in gebruik genomen door een 5-tal groepen, die nu eigen intranetpagina’s hebben. De werkgroep heeft zich van een groep van 3 vrijwilligers kunnen uitbreiden tot een groep van 6, waarvan er 4 geschoold zijn in het ICT-werk. De taken van de werkgroep waren eind 2011 vooral gericht op: • Het ontwikkelen van nieuwe digitale media, met prioriteit voor een nieuwe website als vervanger voor de twee huidige websites • Redactioneel werk voor de beide websites • Beheer en beveiliging ICT-apparatuur en software • Hulp bieden aan gebruikers bij beheer en gebruik apparatuur. Plannen voor 2012 Het ontwerpen en invoeren van de geheel vernieuwde en gemoderniseerde website zal ook mogelijkheden bieden om met de nieuwste media verder te experimenten: Twitter, Facebook, ORcodes, HWL-apps, Google streetvieuw etc. Met het leerwerkbedrijf van Hogeschool Rotterdam (Comm2Work) zal weer een opdracht worden uitgevoerd met aandacht voor marketing en meer doelgroep gerichte externe communicatie, met speciale aandacht voor jongeren. het inventariseren van de huidige hardware en software en het onderzoeken wat de mogelijkheden zijn met de huidige technieken om de hardsoftware te vernieuwen en toegankelijker te maken. 80!


Leden van de werkgroep zijn: Cris IJsselstijn, Bob Wiggers, Peter van Walsem, Eduard Volmer en Dick Bussing (voorzitter). Arthur Baalman geeft sinds eind 2011 ondersteuning door een nieuwe website vorm te geven.

9.3 Agendacommissie! Via [email protected] ontving de werkgroep agendacommissie met regelmaat de berichten voor excursies, lezingen, symposia, markten en de bijzondere aankondigingen zoals de jaarlijkse Oeverloop, ledenvergadering en vrijwilligersdag. De werkgroep stelt zich tot doel, zoveel mogelijk bezoekers naar de Hoeksche Waard te trekken om hen de natuur en het nationaal landschap te laten ontdekken en beleven. De agendacommissie heeft als taak het publiceren van de berichten in de media, de abonneespersberichten, het kwartaalblad De Waardzegger en de websites. In 2011 is daar het medium boodschappenscherm of muurkrant in het Nationaal Landschap Centrum bijgekomen. Het kunnen plaatsen van actuele boodschappen, die voortdurend voor de bezoeker op het grote scherm voorbijkomen, vraagt nog veel oplettendheid en technische vaardigheid. De werkgroep maakt voor alle publicaties gebruik van de technologie van de websites. De agendacommissie is dan ook heel gelukkig met Peter van Walsem, die als webmaster medio 2011 de groep kwam versterken. Plannen: Dit jaar is een begin gemaakt met de start van het project ‘Nationaal Landschap Agenda en – Kalender’, dat zal doorlopen tot circa medio 2012. Het project beoogt om de eigen HWL-agenda te laten uitgroeien tot een brede agenda, waarin meerdere aankondigingen worden opgenomen die betrekking hebben ontwikkelingen of evenementen in het Nationaal Landschap Hoeksche Waard, zoals deze worden vermeld op de beide websites van HWL. De komst van een nieuwe geïntegreerde website is een stimulans om deze NLAgenda en ook een NL-Kalender prominent op de voorpagina te plaatsen. Onderdeel van het project is het stimuleren dat meer media de NL-Agenda willen publiceren, zeker die in de Randstad en Drechtsteden, zodat bewoners hun ‘groene achtertuin’ meer gebruiken en waarderen. Er zal in 2012 met diverse collega-organisaties en media worden samengewerkt om tot een voor het publiek goed vindbare agenda te komen in een aantrekkelijke herkenbare stijl. Voor dit project is een subsidie beschikbaar voor promotie van milieueducatieactiviteiten. De agendacommissie bestaat uit de vrijwilligers: Gerda Quist, Willem Star, Peter van Walsem en Dick Bussing (voorzitter).

9.4 Voorlichting! De werkgroep Voorlichting is al een flink aantal jaren bezig met promotie in bibliotheken, gemeentehuizen en markten. Afgelopen jaar 2011 konden we niet meer terecht in de meeste gemeentehuizen. Men verbouwde de ruimte en nam deze zelf in gebruik. Ook bij bibliotheken treedt een kentering op. De gemeente, waar de bibliotheek onder valt, neemt zelf een flink aantal vierkante meters in gebruik voor andere doeleinden. Daardoor wordt het moeilijker om voor ons materiaal een plaatsje te vinden.

!

!

81!


! Afgelopen jaar hebben we met foto’s van de werkgroep Natuurfotografie een tentoonstelling samen gesteld over “Wilgen” met al hun facetten. Met dit materiaal kunnen we in 2012 ook nog een aantal maanden vooruit. Banieren. Eind 2011 heeft HWL een negental banieren laten maken waarop een deel van de activiteiten van de werkgroepen opstaan en de doelen van HWL. Met deze banieren gaan we in 2012 op pad. In mei 2012 zullen ze tentoongesteld worden in het gemeentehuis van Binnenmaas te Maasdam. Een belangrijke taak van de werkgroep Voorlichting is leden werven, dit is ook in 2011 goed gelukt. In 2012 zullen we de ledenwerving voortzetten. ! locatie( datum( inhoud( plaats( bibliotheek! 5H1H2011! Panelen!HWL!biodiversiteit! Strijen! bibliotheek! 10H3H2011! wilgententoonstelling! NieuwHBeijerland! bibliotheek! 8H6H2011! wilgententoonstelling! ZuidHBeijerland! bibliotheek! 4H8H2011! wilgententoonstelling! OudHBeijerland! bibliotheek! 14H9H2011! wilgententoonstelling! Klaaswaal! bibliotheek! 26H10H2011! wilgententoonstelling! 'sHGravendeel! bibliotheek! 12H12H2011! wilgententoonstelling! Heinenoord! !

9.5 Markten! De werkgroep bestond uit 7 vrijwilligers. Het doel van de werkgroep is om in en om de bezoekerscentra Klein Profijt te Oud-Beijerland en het Nationaal Landschap Centrum in Numansdorp activiteitenmarkten te organiseren om enerzijds de boodschap van HWL uit te dragen en anderzijds een bijdrage te leveren aan de exploitatie van de bezoekerscentra. Een markt bestaat uit een mix van de verkoop van producten, informatie verstrekken en demonstraties geven. Er is altijd veel aandacht voor jeugdactiviteiten. Voor de markten in en rond het Nationaal Landschap Centrum is in 2011 het accent verschoven en ligt de nadruk meer op informatie verstrekken over het Nationaal Landschap Hoeksche Waard. Voor het organiseren van de markten is een draaiboek ontwikkeld, maar de organisatie loopt vooral op de ontstane routine in de werkgroep. Taken als vergunning aanvragen, benaderen van standhouders, publiciteit, verspreiding van posters en flyers, indeling van het marktterrein, opbouw en afbreken van de markt worden volgens een min of meer vast patroon verdeeld onder de werkgroep leden. Ook worden andere vrijwilligers ingeschakeld om hand en span diensten te verlenen. Walradien de Man is de vaste marktmeester. Zij heeft op de marktdag de leiding en de contacten met de standhouders. Iedere markt wordt door de werkgroep geëvalueerd en verbeteringen worden doorgevoerd. Dankzij Europese en provinciale subsidie konden we afgelopen jaar 10 marktkramen aanschaffen en een geluidsinstallatie. Informatiemarkt Nationaal Landschap Op zaterdag 14 mei 2011 vond de informatiemarkt Nationaal Landschap plaats in en rond het Nationaal Landschap Centrum in Numansdorp. Op verzoek van het Samenwerkingsorgaan Hoeksche Waard was de datum verschoven. Nu viel de markt samen met de opening van het Vlietproject, waarmee de afronding van een groot aantal natuurontwikkelingsprojecten langs kreken 82!


in het oosten van de Hoeksche Waard werd afgerond. De markt was een succes. Een wedstrijd voor de schooljeugd waarvan de prijsuitreiking op de markt plaats vond trok heel veel ouders met kinderen. Plattelandsmarkt Op zaterdag 11 juni 2011 was de plattelandsmarkt bij het bezoekerscentrum Klein profijt in OudBeijerland. Het was weer een gezellige en druk bezochte markt. Het is de oudste markt, vanaf 2004, van HWL en ooit bedoeld om ook mensen vanuit IJsselmonde bij het landschap van de Hoeksche Waard te betrekken. Jeugdnatuurdag Op zaterdag 1 oktober 2011 werd voor het eerst een zogenaamde jeugdnatuurdag georganiseerd in en rond het Nationaal Landschap Centrum. Hierbij werd samengewerkt met scouting Driestromengroep uit Numansdorp. De dag stond bol van de activiteiten op het gebied van educatie en fysiek bezig zijn door de jeugd. Het concept werd als waardevol ervaren, zodat dit een blijvertje wordt. Vrijwilligersdag Op zaterdag 29 oktober 2011 werd de vrijwilligersdag HWL gehouden. Op deze dag in en om het Nationaal Landschap Centrum houdt HWL open huis. Vrijwilligers vertellen over hun werk aan andere vrijwilligers en aan het publiek. De dag werd afgesloten met een etentje voor de HWL vrijwilligers met hun partner. Aan de organisatie van deze dag nemen enkele leden van de werkgroep markten deel aangevuld met andere HWL bestuurders. Winterfair Op zaterdag 26 november 2011 vond in en bij Klein Profijt de traditionele winterfair plaats. Met 880 bezoekers was dit een absolute topper. Klein Profijt was in kerstsfeer en het was erg gezellig. De nieuwe geluidsinstallatie deed goed dienst. Organisatie en standhouders waren zeer tevreden. De markten trokken in 2011 ongeveer 2500 bezoekers. Hiermee vormen zij een structurele bijdrage aan de exploitatie van de bezoekerscentra. Verder konden via de markten enkele tientallen nieuwe leden worden ingeschreven. Het is een goed instrument om de betrokkenheid bij natuur en landschap en het werk van HWL te vergroten. Voor 2012 zijn wederom 5 activiteitenmarkten gepland. !

9.6 Documentatiecentrum! Sinds de ingebruikname van Klein Profijt verzorgt een kleine werkgroep (3 leden) het beheer van het “documentatiecentrum” aldaar. Dit bestaat uit een flinke collectie informatie binnen de interessesfeer van de Vereniging Hoekschewaards Landschap in de ruimste zin. Deze collectie bestaat voornamelijk uit boeken, rapporten en tijdschriften. De documentatie staat ter beschikking (inzage en eventueel uitleen) aan bezoekers van Klein Profijt maar ook met name als service aan leden (van werkgroepen) van HWL ter verdieping van hun kennis op specifieke terreinen. Het is daarbij van belang dat ook alle binnen de werkgroepen geproduceerde verslagen of rapporten bij het centrum worden aangeleverd ter opneming.

!

!

83!


! De documenten zijn systematisch (op vakgebied) gerubriceerd en ontsloten door middel van een catalogus. Tevens is zoeken op willekeurige gezichtspunten per computer in principe mogelijk. Voor de aanschaf van nieuwe documenten zijn wij aangewezen op een (uiteraard klein!) budget. Veel meer wordt verkregen via schenkingen, waarvoor onze uitdrukkelijke dank! Naast vele jaargangen van tijdschriften (wel of niet nog “lopend”) bevat de documentatie thans ca 2.830 documenten. In 2011 werden ca. 60 nieuwe documenten aan de collectie toegevoegd. Naar de mening van de beherende werkgroep zou er nog veel meer nuttig gebruik kunnen worden gemaakt van de verzamelde informatie door zowel leden van de diverse werkgroepen als bezoekers van Klein Profijt. Het huidige computerprogramma is zeer gebruiksvriendelijk maar dateert reeds van vele jaren geleden. Zo ook de computer. Bron van zorg blijft het uitblijven van een vervangend data-programma dat op een nieuwere computer kan “draaien” en op een eenvoudige wijze tenminste dezelfde mogelijkheden heeft. Anders zal de continuïteit in de toekomst in gevaar komen. Inlichtingen over (gebruik van) de documentatie bij de balie van Klein Profijt en/of de beheerder Henk Bunjes.

9.7 Rubriek!Het!Kompas! Het afgelopen jaar is er weer iedere week een HWL stukje verschenen. Het aantal schrijvers nam af met 1 persoon, helaas moesten wij afscheid nemen van Huub van den Hoogenhoff. Er werd van tekenares gewisseld. Ria Behet heeft te kennen gegeven te stoppen met het tekenen voor HWL. Voor haar in de plaats heb ik Nadya Korchak van de Hoeksche Waardse Schilder- en tekenkring bereid gevonden het potlood ter hand te nemen. Er zijn 20 schrijvers, zij allen ontvangen ruim op tijd de planningslijst waarop zij geacht worden een stukje in te leveren. Twee weken van te voren stuur ik een herinneringsmail. De samenwerking verloopt zeer naar wens en dat geldt tevens voor Het Kompas. Zodoende is min of meer gewaarborgd dat er altijd een stukje HWL natuurbeleving te lezen valt in Het Kompas. Voor dit jaar heb ik Gerda van Wageningen, lid van de vogelwerkgroep, bereid gevonden om tot het schrijverscollectief toe te treden. Gerda is recentelijk veel in het nieuws ivm het uitgeven van haar 100ste streekroman. In 2012 is er een hoogtepunt te beleven, met 1000ste stukje zal medio april in Het Kompas verschijnen. Bij het 500ste stukje werd Geke Faber (destijds staatssecretaris van Landbouw) gevraagd om dit jubileumstukje te schrijven. Ik heb binnen onze vereniging gezocht naar een prominent persoon en meen die gevonden te hebben in de oud voorzitter en tevens schrijver van het eerste stukje Albert van Alphen. Albert heeft inmiddels spontaan zijn medewerking toegezegd. !

9.8 Rubriek!Hoeksche!Waards!Magazine! In het glossy Hoeksche Waards Magazine kreeg HWL de mogelijkheid om in iedere 2- maandelijkse editie een artikel te plaatsen voorzien van veel foto’s. Daar is graag gebruik van gemaakt. In 2011 werden de volgende artikelen met foto’s geplaatst, die een beeld geven van het werk van de vereniging en/of ingaan op ontwikkelingen in het nationaal landschap die HWL ondersteunt: • Hoekschewaards Landschap werkgroep rijker (Aad Bruijnzeel, werkgroep Natuurfotografie) • Agenda Hoekschewaards Landschap nog altijd goed gevuld (Jan Prince) 84!


• • • •

Nationaal Landschapgidsen aan de slag (Joost Kievit) De natuurspeeltuin in de Wijk van je Leven ( Henk Malta) Vrijwilliger bij HWL, iets voor u? (Bob Wiggers) Wat doet de Aquatische werkgroep van Hoekschewaards Landschap? (Theo Schuurmans)

In 2012 zal helaas nog slechts het eerste nummer verschijnen met een artikel van Henk Malta over kinderspeelplekken in de natuur. De redactie van het blad heeft besloten te stoppen. Als reden wordt genoemd, dat adverteerders moeite hebben te blijven adverteren, wegens de recessie. Wij danken redactie en uitgever dat wij zo lang van hun diensten gebruik konden maken. De coördinatie berustte bij Dick Bussing.

!

!

85!


!

10

Toelichting!op!de!jaarcijfers!2011!

10.1 Rekening!van!baten!en!lasten! Graag begin ik met een compliment aan alle vrijwilligers die ervoor zorgden dat de begrote inkomsten binnenkwamen en de uitgaven onder controle bleven. Dank jullie wel voor je goede zorgen in dit opzicht! De vereniging kon het jaar afsluiten met een positief saldo van € 5.319,--, tegenover een begroot negatief saldo van € 2.200,--, een mooie meevaller dus. Deze meevaller had enkele eenmalige oorzaken, waarvan de belangrijkste waren: Rabobank verleende een eenmalige subsidie van € 13.000,-- voor het realiseren van buitenschoolse jeugdfaciliteiten in de tuin van het NLC in Numansdorp. Dankzij het vele vrijwilligerswerk bleef hiervan wat geld over voor de Vereniging. Enkele Hoeksche Waardse burgers bedachten HWL bij een jubileum en een bijzondere verjaardag. De reguliere opbrengsten waren dit jaar mooi in lijn met de begroting. De baromzet ontwikkelde zich verder doordat nu ook de bar in het NLC door de vereniging wordt geëxploiteerd. De winkel voelt nog steeds de naweeën van de crisis. Met name boeken worden minder verkocht dan vóór 2009.Dit werd ook in 2010 al gevoeld. Ook de kosten bleven netjes in de buurt van de begroting. De algemene kosten zijn hierop een uitzondering, door een donatie aan de Stichting Natuurbehoud. Ook de Algemene voorzieningen vielen duurder uit, door een dotatie in het fonds Klein Profijt Duurzaam. Op termijn zullen uit dit fonds voorzieningen zoals bij voorbeeld zonnepanelen worden bekostigd. De begroting 2012 gaat uit van stabilisering van zowel inkomsten als uitgaven. Er is een klein verlies begroot, van € 5.300,--. !

10.2 Balans! Activa: De enige post die in het oog springt is Overige vorderingen. Deze bestaat uit een voorschot, betaald aan de Stichting Natuurbeheer, voor nog te verrekenen loonkosten van de beheerder en de barmedewerkers. Passiva: Hier is de post Overlopende passiva van belang. De grootste post hierin is de nog te verrekenen loonkosten (zie boven).Verder bestaat deze post hoofdzakelijk uit de saldi van onze educatieprogramma’s en het fonds Klein Profijt Duurzaam.

Guus van der Pal penningmeester ! ! ! 86!


10.3 Financieel!verslag!over!het!verenigingsjaar!2011! 1 Winst- en verliesrekening over 2011 en begroting 2012 begroting 2012 € € Opbrengsten Algemeen Winkel Bar Vrijval projecten Huur NLC Diverse opbrengsten Btw-voorheffing oude jaren Som der opbrengsten Kosten Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Overige personeelskosten Afschrijving materiële vaste activa Algemene kosten Kosten bezoekerscentrum Algemene voorzieningen Werkgroep Milieu en Planologie Werkgroep Educatie Werkgroep Biologisch onderzoek Werkgroep Communicatie Som der kosten

realisatie 2011 € €

44.400 6.900 51.000 12.000 -7.800 300 300

51.443 6.759 49.473 22.181 -7.800 0 320

107.100

122.376

43.000 6.700 6.300 2.700 6.200 14.100 15.800 3.100 1.000 -900 5.400 14.200

41.072 6.507 6.179 2.582 6.135 23.369 18.761 10.621 235 -6.461 424 12.999

117.600

122.423

Bedrijfsresultaat

-10.500

begroting 2011 €

42.900 7.900 50.000 12.000 -7.800 0 300 105.300

42.000 6.500 5.400 2.700 4.900 13.600 15.900 3.100 1.000 -2.000 2.200 17.000 112.300 -47

-7.000

Rentebaten

5.200

5.387

4.800

Rentelasten

0

-21

0

Financiële baten en lasten Resultaat

!

!

5.200

5.366

4.800

-5.300

5.319

-2.200

87!


! De balans per 31 december 2011 en 2010 ACTIVA €

31 december 2011 €

€

31 december 2010 €

Vaste activa Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en -terreinen Inventaris

9.682 11.942

Financiële vaste activa Overige vorderingen

8.939 7.842 21.624

16.781

110.000

110.000

8.757

8.410

Vlottende activa Voorraden Voorraden Vorderingen Debiteuren Overige vorderingen Overlopende activa

5.781 50.341 3.216

Liquide middelen

PASSIVA Vermogen Voorzieningen Overige voorzieningen Kortlopende schulden Crediteuren Overige schulden Omzetbelasting Overlopende passiva

88!

3.731 40.338 2.595 59.338

46.664

36.544

48.946

236.263

230.801

120.430

115.111

13.420

15.000

2.759 6.458 702 92.494

3.324 392 1.505 95.469 102.413

100.690

236.263

230.801

Jaarverslag Natuur en Milieuvereniging

Recommend Documents