beleef de natuur!
2012
jaarverslag
dichtbij
Voorwoord De natuur is er om te beleven. Niet alleen in nationale parken of grote
natuurgebieden. Maar ook dicht bij huis: in parken,
tuinen, op pleinen, rondom scholen en op straat. In 2012 lieten we tienduizenden
mensen, jong en oud, de natuur beleven. In hun
directe leefomgeving en daarbuiten. In dit jaarverslag een impressie van onze
vele activiteiten en projecten in 2012.
Een jaar waarin de overheid zocht naar haar eigen rol, en de maatschappij ook. Steeds meer mensen zijn bereid om verantwoordelijkheid te nemen voor hun leefomgeving. Wij stimuleren deze nieuwe energie dan ook graag. Bijvoorbeeld met Groen Dichterbij. Hiermee inspireren we bewoners van vijfhonderd wijken in het land om samen hun buurt groener te maken. Ook bedrijven bezinnen zich vaker op hun rol. Zij voelen zich meer en meer verantwoordelijk voor onze aarde, en hoe zij deze achterlaten voor toekomstige generaties. Daarom zochten wij de samenwerking op met bedrijven die onze missie delen. Samen ontwikkelden we activiteiten en producten, zoals de Natuur Actief Polis met Menzis. Met onze kennis en hun communicatiekracht creëren we grote impact. Kinderen stonden weer centraal in veel van onze activiteiten. De afstand tussen jeugd en de natuur is nog nooit zo groot geweest. Terwijl spelen in de natuur kinderen creatiever, slimmer, zelfverzekerder en fitter maakt. We zorgen ervoor dat het kind van nu betrokken raakt bij de natuur. Zodat de volwassene van de toekomst dat ook is. Door onze campagne Scharrelkids leren kinderen hoe leuk buitenspelen is. Ook via scholen verleidden we in 2012 weer duizenden kinderen om de vrije natuur te beleven. We willen de rijkdom en tegelijkertijd de kwetsbaarheid van de natuur laten zien. Zodat zij er goed voor blijven zorgen. We zien dat mensen zich graag inzetten voor de natuur. Maar niet iedereen wil dat voor een lange tijd op dezelfde plaats en dezelfde manier. Dat vraagt een nieuwe dynamiek.
Peter Visser
Het vraagt om continuïteit én flexibiliteit. Dat is onze kracht. Ons kloppend hart bestaat uit een actief ledenbestand dat zich consequent inzet. Die inzet vullen we aan met mensen die op projectbasis werken. Met dit enorme netwerk van groene vrijwilligers en beroepskrachten kunnen we mensen en organisaties verbinden. Om nog meer mensen te bereiken, verbeterden we in 2012 onze zichtbaarheid. We vernieuwden onze huisstijl, website en ons magazine. We organiseerden een grote landelijke campagne: het Natuurontbijt. Lokale successen verspreidden we over het hele land. Activiteiten en cursussen maakten we overzichtelijker. En sinds dit jaar kunnen mensen zich ook landelijk aanmelden voor het IVN-lidmaatschap. We koppelen onze activiteiten aan maatschappelijke thema’s. Problemen of zorgen die al gevoeld worden, stellen we centraal. Onderwerpen als voeding, gezondheid en energie verbinden we aan groene initiatieven door het hele land. Financieel sloten we het jaar positief af. We blijven onze organisatie ontwikkelen, zodat we in staat zijn om, naast overheidsopdrachten, onze eigen inkomsten te genereren. Zo kunnen we ook in de toekomst doorgaan met waar we goed in zijn: educatie en communicatie inzetten om mensen na te laten denken over hun gedrag. En ze zo te motiveren samen voor een duurzame samenleving te zorgen. Voor onszelf, maar zeker ook voor onze kinderen.
Jelle de Jong, algemeen directeur IVN Peter Visser, voorzitter Raad van Toezicht en Landelijke Vereniging IVN
Jelle de Jong
Inhoud Voorwoord
1 IVN
6
6
Leden en vrijwilligers
Beroepsorganisatie
7
Strategie
7
Focus op jeugd en jongeren
Vrijwilligers: het hart van onze organisatie
10
8
2 Natuureducatie en duurzaamheid
11
Grootste groene opleidingsorganisatie
11
Educatie op scholen
12
Nationale Parken: met educatie bijdragen aan behoud
14
Een duurzame samenleving
16
3 Natuurbeleving verbinden met maatschappelijke thema’s
18
Natuur en gezondheid: groen doet goed
18
Duurzaam voedsel: weet wat je eet
19
Klimaat en energie: duurzame energie voor de wereld van morgen
20
Duurzame recreatie: groen genieten
20
Water: onmisbaar voor mens, dier en natuur
21
Groen Dichterbij: samen aan de slag voor een groene buurt
22
4 Communicatie en fondsenwerving
24
Een frisse, nieuwe uitstraling
24
Steun van publiek en zakelijke partners
25
Meer landelijke zichtbaarheid
25
2012 in beeld
26
5 Organisatie & bestuur
28
Vereniging
28
Stichting
28
6 Financiën 31 Kerncijfers
31
Balans
32
Baten en lasten
33
Toelichting lastenverdeling
Accountantsverklaring
34 34
1
IVN Educatie en natuurbeleving
voor een duurzame samenleving IVN, Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid, zet zich in voor een duurzame samenleving. Wij werken vanuit de overtuiging dat betrokkenheid bij de natuur bewust maakt van de eigen leefomgeving, wat duurzaam handelen stimuleert. Daarom laten wij jong en oud de natuur van dichtbij beleven. Zo ervaren zij zelf wat de waarde is van de natuur. We verbinden hen met groene initiatieven rond natuur en milieu, en rond actuele maatschappelijke thema’s als water, gezondheid en energieverbruik. Hierbij focussen we ons in het bijzonder op de volwassenen van de toekomst: kinderen. Dagelijks werken we met ruim 20.000 vrijwilligers en 110 beroepskrachten aan deze missie, die actueler is dan ooit. De constante spanning tussen economische belangen en de noodzaak om zuinig om te gaan met natuurlijke hulpbronnen en het klimaat, beheersen het maatschappelijke debat. Hierbij worden duurzame initiatieven steeds vaker gezien als economische groeikans. Tegelijkertijd leidt verstedelijking ertoe dat we - vooral kinderen verder van de natuur af staan dan ooit. Contact met de natuur draagt bij aan de ontwikkeling van een kind. En bewustwording van de kwetsbaarheid van ons ecosysteem stelt hen in staat in de toekomst goede keuzes maken op het gebied van natuur en milieu.
Leden en vrijwilligers Vrijwilligers zijn het hart van onze organisatie. Met hun activiteiten bereiken we tienduizenden Nederlanders per jaar. Deze activiteiten worden gefinancierd vanuit contributies en de gift van de Nationale Postcode Loterij. Daarnaast stellen provincies
6
Vrijwilligers | Zuid-Holland In Zuid-Holland geven vrijwilligers van 14 afdelingen met hun inzet en expertise uiting aan campagnes, cursussen en diverse andere activiteiten van IVN. In 2012: · Organiseerden de Zuid-Hollandse afdelingen 400 excursies, waaraan ruim 5.000 mensen deelnamen. · Werden er vanuit de afdelingen 35 cursussen gegeven met in totaal 550 deelnemers. · Namen 120 Zuid-Hollandse IVN’ers deel aan 5 gevarieerde bij- en nascholingen.
geld beschikbaar voor de ondersteuning van ‘groene’ vrijwilligers. Onze leden en vrijwilligers zijn onderdeel van de vereniging IVN. Georganiseerd in 170 afdelingen verspreid over heel Nederland werken zij aan: · Het verzorgen van opleidingen en cursussen op het gebied van natuur, milieu en duurzaamheid. · Het organiseren van activiteiten in en over de natuur. ‘Kind en natuur’ is hierbij een belangrijk aandachtspunt. · Het op talloze andere manieren betrekken van jong en oud bij de natuur.
Beroepsorganisatie
Binnen de beroepsorganisatie van IVN, ondergebracht in een stichting, werkten in 2012 zo’n 110 beroepskrachten. Vanuit elf provinciale vestigingen, verdeeld over vier regio’s en het landelijk bureau in Amsterdam, ondersteunen zij de vrijwilligers. Daarnaast vervullen de beroepskrachten op verzoek van de provincies de rol van ‘netwerkbeheerder’ en ‘kennismakelaar’ naar professionals in het NME-werkveld. Deze rol beperkt zich niet tot alleen NME-professionals. We brengen ook groene professionals, beleidsmakers, vrijwilligers, bedrijven en burgers bij elkaar om tot Groen doet Goed duurzame initiatieven te komen. Noord-Holland In opdracht van de rijksoverheid verzorgen onze beroepskrachten de educatie en communicatie in de Nationale Parken. Dit doen we in nauwe samenwerking met andere partijen die daarbij betrokken zijn.
Strategie Educatie is onze kerntaak. Bij al onze educatieve activiteiten staan natuurbeleving en bewustwording centraal.
Verbinding met maatschappelijke thema’s Vanuit onze visie maken we de verbinding met belangrijke en actuele maatschappelijke thema’s. In 2012 zijn dat de thema’s gezondheid, duurzaam voedsel, klimaat en energie, water en duurzame recreatie. Binnen elk van deze thema’s zetten we onze expertise in op het terrein van educatie, communicatie en participatie om maatschappelijke doelen dichterbij te brengen.
|
In Noord-Holland organiseerden we in 2012 een netwerkdag rond het thema ‘Groen doet Goed’, met als doel de krachten te bundelen, drempels te verlagen en goede initiatieven te ontwikkelen om jong en oud in contact te brengen met groen. Tachtig deelnemers uit de groene en gezondheidssector in Noord-Holland kwamen bij elkaar. We bespraken het belang van groen voor de ontwikkeling van kinderen. En presenteerden initiatieven om jong en oud meer in contact te brengen met groen, zoals Scharrelkids, Biowalking en de Natuurkoffer.
7
Om onze missie te volbrengen, werken we: · Vraaggericht: we luisteren goed naar de behoeften van onze doelgroepen, financiers en partners. · Regisserend en mobiliserend: we ondersteunen met kennismanagement en netwerkbeheer. En zorgen voor (co)financiering voor deze rol en voor de partners. · Verbindend: bij ieder project streven we ernaar onze netwerken van vrijwilligers, NME-beroepskrachten en onderwijs en Nationale Parken in te zetten. We betrekken onze partners bij de ontwikkeling van programma’s, projecten en producten. · Versterkend: onze succesvolle activiteiten op regionaal niveau dragen bij aan een landelijke uitstraling en impact. · Meetbaar: we streven ernaar om het effect van onze inspanningen concreet te maken.
Verankering op meerdere niveau’s Met onze organisatie zijn we diep verankerd in de samenleving. Dankzij ons grote netwerk van vrijwilligers, NME-professionals, overheden en bedrijven opereren we op de plekken waar onze doelgroepen zich bevinden. In en om het huis, met de campagne Scharrelkids waarin we (groot)ouders inspireren om kinderen dicht bij huis de natuur te laten beleven. In de wijk, waar we met ons nieuwe programma ‘Groen Dichterbij’ op ruim 500 plekken in Nederland bijdragen aan het samen vergroenen van buurten. Op scholen, waar we direct of indirect natuur- en milieuonderwijs faciliteren op vrijwel alle 7000 Nederlandse basisscholen. En in het ‘buitengebied’, waar onze doelgroepen in hun vrije tijd kunnen deelnemen aan talloze natuuractiviteiten, ook in de Nationale Parken.
Focus op jeugd en jongeren Op stap met een IVN-gids, hutten bouwen, waterdiertjes onderzoeken; het levert geweldige ervaringen op, het is goed voor de ontwikkeling en het is gezond. En belangrijker: kinderen bouwen een band op met de natuur. Door nu te leren over de kwetsbaarheid van ons ecosysteem, zijn kinderen in de toekomst beter in staat weloverwogen beslissingen over dit onderwerp te nemen. Het thema ‘Kind en natuur’ staat centraal in veel van onze activiteiten. Afdelingen organiseren verschillende jeugdactiviteiten, variërend van natuurexcursies gericht op kinderen tot jeugdnatuurclubs die wekelijks bijeen komen.
Ook de projecten en activiteiten van de beroepsorganisatie zijn vaak gericht op kinderen. Natuureducatie op scholen, maar bijvoorbeeld ook initiatieven gericht op speelnatuur. Neem Natuurweb Noord-Holland. Om speelnatuur in Noord-Holland te bevorderen, hebben wij in 2012 een netwerk van betrokkenen bij dit onderwerp opgebouwd. Dit deden we door een aantal excursies en netwerkbijeenkomsten te organiseren. Met resultaat: we realiseerden 3 natuurspeelplaatsen in Uithoorn en Heemstede, zorgden via een scholencompetitie voor de vergroening van 54 schoolpleinen, ontwikkelden een lespakket en produceerden de film ‘Scharrelkids – avontuurlijk gamen doe je buiten’.
Groen spelen | Zeeland In Zeeland bestonden verschillende initiatieven rond groene speelvoorzieningen, maar werd niet genoeg gebruik gemaakt van elkaars opgebouwde kennis. Daarom hebben we in 2012 een kennisnetwerk opgezet van professionals op het gebied van groene speelplaatsen, schoolpleinen en kinderopvang. Hieruit is een handleiding voortgekomen die gebruikt kan worden bij de aanleg van groene speelplaatsen. Daarnaast is de website www.groenspeleninzeeland.nl ontwikkeld. Vol praktische tips voor de inrichting van natuurspeeltuinen en groene schoolpleinen. En een overzicht van bestaande groene speelterreinen in Zeeland. Bekijk de site voor inspirerende voorbeelden, zoals het speelbos de Boomhut in Terneuzen en Speelhof Hoogerzael in Middelburg.
8
Scharrelkids
WoesteLand
Met de campagne Scharrelkids laten we ouders en kinderen weer ontdekken hoe leuk buitenspelen is. Frisse lucht, vuile modderhanden en van alles ontdekken. Gewoon lekker scharrelen in de natuur. Dit maakt kinderen creatiever, slimmer, zelfverzekerder en fitter.
WoesteLand is de landelijke jongerenwerkgroep van IVN. Deze groep van ongeveer dertig jonge vrijwilligers organiseert week- en weekendactiviteiten in het binnen- en buitenland voor jongeren van 12 tot 30 jaar. Midden in de natuur wisselen ze natuurbeheerwerk af met uitdagende workshops en veel gezelligheid.
In 2011 lanceerden we de cursus Scharrelkids, waarmee IVN-afdelingen (groot)ouders leren hoe ze van ‘buiten’ een natuurbelevenis kunnen maken. In 2012 breidden we het cursusaanbod uit van 9 naar zo’n 20 plekken in het land. Ook vernieuwden we het cursusmateriaal en brachten de Scharrelgids uit. In de Scharrelgids en op scharrelkids.nl inspireren we (groot)ouders en verzorgers met weetjes, tips en doe-ideeën om met kinderen de natuur in te gaan.
WoesteLand bestond in 2012 vijftig jaar. Voor deze gelegenheid werd een expositie ontwikkeld over het werk van Woesteland, en verscheen er een prachtig boek: ‘Van WVK tot WoesteLand, 50 jaar werken in de natuur’. Bekijk de expositie op www.woesteland.nl/expositie
Om buitenspelen te bevorderen, ontwikkelden we in 2012 voor basisscholen de film ‘Scharrelkids – avontuurlijk gamen doe je buiten’, samen met Jantje Beton. In deze film staan de zusjes Bibi en Zoë centraal. De meisjes van 7 en 11 brengen vele middagen door achter de spelcomputer of voor de tv. Hun ouders gaan samen de strijd aan om de meiden buiten te krijgen. Scan deze QR-code om de korte versie van de film te bekijken.
9
Vrijwilligers
het hart van onze organisatie
Harry Kerver vrijwilliger afdeling Heuvelrug en Kromme Rijn
Vrijwilligers zijn het hart van onze organisatie. Zij organiseren natuurexcursies, cursussen en andere activiteiten in de natuur. Met hun inzet bereiken we tienduizenden mensen per jaar.
Al sinds 1976 is Harry vrijwilliger bij IVN. Hij volgde de Natuurgidsencursus en werd daarna actief bij de afdeling Heuvelrug en Kromme Rijn. In de jaren tachtig gaf hij zelf zijn eerste Natuurgidsencursus. En dat doet hij nu nog steeds. In 2012 begonnen 24 mensen onder zijn begeleiding aan de cursus in de Utrechtse Heuvelrug.
Bij het woord natuurgids denk je meestal aan iemand die met een groep mensen de na-
10
Met educatie en communicatie over natuur en duurzaamheid willen wij mensen motiveren tot milieubewust gedrag.
‘Ik werkte in het onderwijs en had Biologie gestudeerd. De combinatie van mijn baan en mijn liefhebberij maakte het een simpele optelsom: ik ging als vrijwilliger bij IVN aan de slag. In de jaren tachtig gaf ik drie Natuurgidsencursussen en acht jaar geleden begon ik daar opnieuw mee. Het is prachtig om te doen. Er is in de jaren veel veranderd aan de opleidingsmethode. Vroeger lag het accent op kennis. We gaven zelfs een toets als afsluiting. Dat doen we niet meer. Nu leren de cursisten vaardigheden. Door zelf een aantal cursusavonden te verzorgen en oefenexcursies uit te voeren, oefenen ze met allerlei werkvormen om - onder andere - groene activiteiten te kunnen organiseren en begeleiden. Zoals het opzetten en leiden van excursies, het ontwikkelen van wandel- of fietsroutes en het werken met basisschoolleerlingen. Ik geloof heilig dat je leert door dingen te doen. En als je iets goed kunt, vind je het ook leuk om dat over te brengen op anderen. Tijdens de Natuurgidsencursus onderzoeken cursisten in groepen de diversiteit van de natuur in de omgeving. Door er tijd door te brengen en de verschillende seizoenen te ervaren, leren ze de natuur- en cultuurhistorische kenmerken en waarden van het gebied rond de afdeling goed kennen. Onze cursisten krijgen in 2013 hun diploma. Met een presentatie sluiten ze de cursus af. Het is geweldig om te zien hoe de gidsen-in-spé vol enthousiasme en vaak op een creatieve manier laten zien wat ze hebben geleerd.
Natuureducatie 2 en duurzaamheid
Grootste groene opleidingsorganisatie Wie meer leert en weet over de natuur, beleeft de natuur intenser. Het maakt mensen betrokken en bewust. Daarom organiseren we cursussen voor iedereen die geïnteresseerd is in de natuur en de eigen leefomgeving graag beter wil leren kennen. IVN is de grootste niet-formele groene opleidingsorganisatie van Nederland. We combineren leren en onderzoeken met het buiten beleven, verkennen en ontdekken van de natuur. En dat al ruim vijftig jaar. tuur intrekt en vertelt over de flora en fauna van dat gebied. Dat is inderdaad wat een gids doet, maar het is niet het enige waar de cursus zich op richt. We gaan ook op zoek naar de kwaliteiten en het talent van de cursisten zelf. De een is goed met kinderen en wordt begeleider van onze jeugdgroep. Een ander heeft interesse in beleid en richt zich op het adviseren van overheden en landschapsbeheerders over de ontwikkeling van het gebied. We bereiden de cursisten voor om zich vanuit hun eigen kracht actief in te kunnen zetten voor allerlei natuuractiviteiten. Dat maakt de Natuurgidsencursus van IVN echt uniek.’ Wij zijn trots op de Natuurgidsencursus. Het is een opleiding van 1,5 tot 2 jaar voor de natuurliefhebber die serieus aan de slag wil met kennisoverdracht en natuurbeleving. De Natuurgidsen zijn onze ambassadeurs naar het publiek. Gemiddeld worden er 15 cursussen per jaar gegeven verspreid door het land. De opleiding tot Natuurgids wordt bekroond met een landelijk erkend diploma.
Publiekscursussen In 2012 hebben we 237 Natuurgidsen opgeleid. Daarnaast volgden duizenden mensen via IVN tal van korte cursussen gericht op natuur: insecten, vogels, planten en bloemen, schimmels, landschap, natuurfotografie. Deze cursussen worden meestal ontwikkeld door onze vrijwilligers zelf. Zo sloegen in Nationaal Landschap de Noordelijke Friese Wouden twee Friese IVN-afdelingen in 2012 de handen ineen om het gebied bekender te maken bij het publiek. Speciaal voor Natuurgidsen ontwikkelden ze een Landschapsgidsencursus, ondersteund met subsidie vanuit de provincie. In een verdiepende cursus van drie maanden werden twintig cursisten opgeleid tot experts van de Noordelijke Friese Wouden.
Cursussen voor vrijwilligers en professionals Vanuit de beroepsorganisatie richten we onze cursussen op vrijwilligers en professionals. Zo kregen veertien vrijwillige jeugdbegeleiders van Nationaal Park Weerribben-Wieden in Overijssel in 2012 een workshop waarin ze om leerden gaan met kinderen met een specifieke hulpvraag. En in Brabant leidden we 45 medewerkers van kinder- en buitenschoolse opvang op tot natuurambassadeur. Met drie koepelorganisaties in dat werkveld ontwikkelden we een natuurbeleid. Samen organiseren ze nu allerlei natuurbelevingsactiviteiten.
11
18
2750
21
2303
10
1808 Noordenveld
18
1758
Tynaarlo
11
21
1245
2854 1585
In Drenthe bouwden we in de loop der jaren een stevig en uniek scholennetwerk op. Hierbij werken we volgens de ‘Drentse formule’, 25 waarbij we leerkrachten en docenten intensief ondersteunen op NME-gebied 2966en ieder scholennetwerk jaarlijks Borger Odoorn aan de slag gaat met een project rond een bepaald thema. In 2012 bedienden we Midden Drenthe 13 scholennetwerken in 10 gemeenten, en zetten een 14de scholennetwerk op in de overige 2 gemeenten in de provincie. Hiermee13 bereikten we een kleine 33.000 leerlingen op ruim 230 van de 300 Drentse basisscholen. 2636
Ook in 2012 besteedden we veel aandacht aan natuureducatie op scholen door heel Nederland.
Hoogeveen
17
13 21 1830
va
3044
l
er
T
2966
18
2303
ge
10
P ro
Le P ro
14
18
1758 Am
Tynaarlo
21
2854
ef N M
E
ef N M
Scholen Leerlingen
ls
1808
e nt
ma
25
1422
2750
Noordenveld
he
derij
Vo
15
1872
10
Bo
De Wolden
Af
Meppel
2334
Emmen
f i b ie ë n
11
1245 Aa en Hunze
Assen
Vis
Midden Drenthe
2340 Westerveld
sen
13
2636
15
1872
10
2334 1422
A f va
17
3044
13
1830
dden
derij
Hoogeveen
20
Pa
er
De Wolden
Emmen
g el s Vo
Coevorden
Meppel
Bo
Bo
Borger Odoorn
11
25
2966
t jes
m de
in e b e
es
K le
1585
Bijen
Basisscholen in Lelystad en Zeewolde konden in het schooljaar 2011-2012 voor het eerst werken met een digitale NME-gids. In deze gids staat een totaalaanbod van NME-materialen, lespakketten en excursies in hun provincie. Dit aanbod, dat wij coördineren, kunnen zij online reserveren. In schooljaar 2011-2012 leenden 34 scholen 62 leskisten en 17 materialen. En reserveerden ze 195 excursies bij de 18 organisaties die activiteiten aanboden in de gids. Hiermee bereikten we in totaal zo’n 10.000 basisschoolleerlingen.
20
Coevorden
l
In alle twaalf provincies bieden we Scholen voor Duurzaamheid aan. Zo bedachten in 2012 meer dan vierhonderd leerlingen in Limburg, in opdracht van de provincie en Rijkswaterstaat, creatieve oplossingen om de waterstand van de Maas op peil te houden en ideeën om jongeren te betrekken bij het Nationaal Landschap Zuid-Limburg. En in Gelderland presenteerden leerlingen van het Johannes Fontanus College in opdracht van de gemeente een advies voor het verduurzamen van de nieuwe wijk Holzenbosch in Barneveld: een windmolen in de wijk, het oprichten van een energiecoöperatie door buurtbewoners en een plan voor flexibel wonen.
In het programma Woordvoerders van de Natuur, dat we samen met Staatsbosbeheer hebben ontwikkeld en al op zo’n twintig plekken in Nederland draait, kruipen basisschoolleerlingen in de huid van een onderzoeker, journalist, ondernemer of andere beroepsbeoefenaar. Door middel van ‘zelfontdekkend leren’ worden zij uitgedaagd meer te weten te komen over de natuur. Wij trainen de leerkrachten en ontwikkelen praktische handleidingen op maat, gericht op het gebied. In 2012 startten we een pilot in Nationaal Park Lauwersmeer, op de grens van Groningen en Friesland. Hier ontdekten leerlingen dat de zee vroeger vrij spel had in het gebied, en er een open verbinding met de Waddenzee was. Nadat ze het park kijkend door een andere ‘bril’ mochten ontdekken, presenteerden zij hun bevindingen aan een publiek. De pilot was een groot succes, en wordt de komende jaren aangeboden aan basisscholen rond het Nationaal Park.
Westerveld
E
Scholen voor Duurzaamheid, ons landelijke programma voor het voortgezet onderwijs, verbindt onderwijs met de maatschappij door jongeren advies uit te laten brengen over actuele maatschappelijke vraagstukken. Het programma werkt met echte opdrachtvragen van echte opdrachtgevers, en is daarmee het grootste junioradviesbureau van Nederland. De thema’s waarmee we binnen Scholen voor Duurzaamheid werken zijn divers, maar altijd gekoppeld aan duurzaamheid. Voorbeelden van thema’s zijn water, energie, klimaat en duurzame ontwikkeling.
11
2340
o el e n
Scholen voor Duurzaamheid | Gelderland
Bijvoorbeeld in Groningen, waar we een basisschool in het dorp Sauwerd trainen, begeleiden en ondersteunen met het lespakket Biologie Plus School. Basisscholen met dit kwaliteitskeurmerk zijn veel met biologie bezig, en leiden hun leerlingen op om zelfstandig bewuste keuzes te kunnen maken rondom voeding, gezondheid en duurzaamheid.
st
Educatie op scholen
Aa en Hunze
Assen
Scholennetwerk Drenthe: leren door te beleven
14
25
2966
Scan deze QR-code en bekijk het filmpje van Scholen voor Duurzaamheid in Gelderland.
12
13
Sch Leer
Nationale parken
met educatie bijdragen aan behoud
Thea Peters
coördinator communicatie en educatie in Nationaal Park Weerribben-Wieden in Overijssel
De Nationale Parken in Nederland hebben elk verschillende typen landschappen en bewoners. Wij vertellen aan bezoekers waarom deze gebieden zo speciaal zijn, én laten ze dat beleven. Zo dragen we bij aan het behoud van deze bijzondere natuur. ‘In het park werken we samen met verschillende partners als Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Provinciale Landschappen. Wij verzorgen het basispakket voor communicatie en educatie. Programma’s voor basisscholen, jeugdwerkgroepen, buitenschoolse activiteiten, cursussen, excursies, noem maar op. Het is nooit saai. Het ene moment ben je bezig met een kleuterprogramma, het andere moment neem je een afvaardiging van de Provinciale Staten in een boot mee het gebied in. Een van de dingen waar ik het meest trots op ben, is het Junior Rangers project. We waren al een tijd bezig om jongeren vanaf een jaar of 12 te betrekken bij de Nationale Parken. Dat is een lastige doelgroep. Om te motiveren wanneer ze verplicht langskomen, of om überhaupt in het gebied te krijgen. Via Europarc - de koepelorganisatie voor Nationale Parken in Europa - maakte ik kennis met het Europese Junior Rangers project. Ik dacht: dit is geweldig, dit gaan we ook doen. We zijn meteen begonnen met een groep van zes jongeren die onze JeugdNatuurClubs ontgroeiden. Zij werden onze proefkonijnen. Samen met hen maakten we het programma tot een succes. Ook een mooi voorbeeld is de cursus ‘Gastheerschap voor recreatieondernemers’. Bezoekers komen vaak als eerste bij de recreatieondernemers in en om het park terecht. Wij leiden deze ondernemers op tot ambassadeurs van het gebied. In de cursus leren ze over de bijzondere waarden van het gebied waarin zij ondernemen, zoals de ontstaanswijze en de bijzondere plekken die er te vin-
14
In achttien van de twintig Nationale Parken in Nederland zijn wij actief op het gebied van educatie en communicatie. Dit takenpakket is ontzettend breed, van evenementen voor publieksgroepen tot educatieve programma’s voor het basisonderwijs en cursussen voor recreatieondernemers. Een aantal van onze werkzaamheden in 2012.
den zijn. Deze kennis brengen ze over op hun gasten. Niet: ‘hier heb je een fiets, daar begint een route’. Maar: ‘houd je van vogels? Als je die route volgt, kun je die ene bijzondere vogel tegenkomen. En daar op die plek is een mooi uitkijkpunt’. De afgelopen jaren hebben we al vier van deze cursussen gegeven in de Weerribben-Wieden. In 2012 startte de vijfde, waarin we 23 recreatieondernemers opleiden tot gastheer van de Weerribben-Wieden. Wij zijn als IVN echt een Junior Rangers | spin in het web binnen Overijssel de Nationale Parken. Junior Rangers maken We beschikken over een kennis met het werk van de groot netwerk, brengen ‘ranger’ – de boswachter – mensen bij elkaar en en de omgeving waarin hij zetten ze in hun kracht. werkt, en helpen mee om de Wat ons onderscheidt natuur te beschermen. Ze van bijvoorbeeld terreingaan bijvoorbeeld met een beheerders, is dat we rietsnijder op pad of werken niet gebonden zijn aan een bepaald grondgebied in een eendenkooi. Ze leren: in een park. Door deze zo’n gebied is prachtig, maar je onafhankelijke positie moet wel wat doen om het te kunnen we het hele onderhouden. De combinatie gebied bedienen. Ook van buiten werken, leren en maken we gebruik van veel gezelligheid geeft een elkaars expertise: wat topervaring die ze niet snel we in het ene park ontvergeten. Ook in andere parken wikkelen en succesvol zetten we nu Junior Rangers in. blijkt te zijn, zoals de Junior Rangers, brengen we over naar de andere parken. Voor 2013 is het nog belangrijker dat alle Nationale Parken goed samen werken. Kennis uitwisselen, van elkaar leren, gemeenschappelijke projecten organiseren. Zo versterken we elkaar.’
Nationale Parken in Limburg
Oosterscheldeweek In Nationaal Park de Oosterschelde organiseerden we samen met de terreinbeheerders en de Zeeuwse Milieufederatie het evenement ‘Oosterscheldeweek; gouden randen van de Delta’. Ruim tweeduizend inwoners, recreanten, bedrijven, scholieren en toeristen namen actief deel aan de activiteiten. Het ervaren en beleven van het gebied was hierbij een belangrijk uitgangspunt. De week zorgde voor veel publiciteit. Zowel Omroep Zeeland, de Provinciale Zeeuwse Courant en alle plaatselijke huis-aan-huisbladen besteedden aandacht aan de Oosterscheldeweek.
Samen met terreinbeheerders als Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten organiseren we in Nationaal Park De Meinweg, De Groote Peel en De Maasduinen verschillende educatieve activiteiten. Ook beheren we de websites en leiden gidsen en gastheren op. Onze scholenprogramma’s bereiken jaarlijks zo’n vierduizend leerlingen van de basisschool. In de parken staan we aan de wieg van talrijke innovatieve projecten. Zo organiseerden we in De Meinweg in 2012 een gedichtenwedstrijd en vervulden jongeren een taakstraf in het park. Voor De Maasduinen ontwikkelden we een applicatie waarmee gezinnen het gebied actief ervaren. En in De Groote Peel werkten we aan nieuwe schoolprojecten. In de drie parken samen begeleiden 230 gidsen op vrijwillige basis diverse natuuractiviteiten.
Cijfers Nationale Parken 2012 • 1.900 parkvrijwilligers opgeleid en ingezet • 30.000 jongeren intensieve natuurbeleving aangeboden • 200.000 omwonenden bereikt met informatieavonden, cursussen en campagnes • 2.500.000 recreanten bereikt met communicatie en activiteiten
15
Een duurzame samenleving Met al onze activiteiten dragen we bij aan een duurzame samenleving. Een greep uit onze projecten in 2012.
Duurzame dinsdag Samen met andere (maatschappelijke) organisaties en bedrijven organiseerden we voor de veertiende keer Duurzame Dinsdag. Op deze eerste dinsdag van september vragen we aandacht voor innovatieve ideeën uit de samenleving, die bijdragen aan de verduurzaming van Nederland. En zorgen we voor ondersteuning vanuit de politiek en de samenleving om de ontwikkeling van deze initiatieven te versnellen. De duurzame ideeën verzamelen we in de Duurzame Dinsdagkoffer. Deze geven we op Duurzame Dinsdag aan het kabinet. In 2012 nam staatssecretaris Joop Atsma het koffertje, gevuld met vierhonderd initiatieven, in ontvangst. Ook werd er een nieuwe traditie ingezet, de ‘Duurzame Troonrede’. Bedoeld om ‘Den Haag’ te inspireren om te komen tot een duurzamer beleid. De eerste troonrede werd uitgesproken door Urgenda-directeur Marjan Minnesma.
Duurzame Dates | Utrecht en Flevoland In een aantal provincies organiseren we na Duurzame Dinsdag, Duurzame Dates. Daarbij koppelen we deelnemers met opvallende innovatieve oplossingen op lokaal niveau aan experts, die hen adviseren over de uitvoering van het idee. In 2012 organiseerde de provincie Utrecht voor het eerst Duurzame Dates, met Utrecht als gaststad. 40 indieners van 42 ideeën namen deel aan een dynamische netwerkbijeenkomst, waar flink wat koppelingen zijn gemaakt. Ze gingen in gesprek met experts op het gebied van onder andere energie, voeding, mobiliteit, water en afval. Sommige deelnemers maakten direct een vervolgafspraak, anderen zijn verder geholpen met tips en adviezen.
16
Ook in Flevoland waren de Duurzame Dates met 25 indieners van 30 ideeën een succes. De wethouders uit de initiërende gemeentes waren enthousiast. “Dit project maakt de inwoners, organisaties en instellingen bewust op welke manier zij zelf kunnen bijdragen aan een duurzame samenleving. Er kwamen een aantal fantastische ideeën met een hoog realiteitsgehalte naar voren” vertelt Wethouder Wout Jansen van Lelystad. “Bijvoorbeeld ‘Rij 2 op 5 Flevoland’, waarbij het fietsgebruik onder werknemers gestimuleerd wordt. Met dit project gaat de gemeente dan ook zelf aan de slag.” Wethouder Gerben Dijksterhuis van Zeewolde vult aan: “De dates hebben toegevoegde waarde, omdat initiatiefnemers in contact komen met experts die hen verder helpen. Het resultaat is dat er echt iets gaat gebeuren”.
Inspiratiedag Duurzaam leven? Gewoon doen! Samen met de Gelderse Natuur en Milieu Federatie organiseerden we in Gelderland de Inspiratiedag ‘Duurzaam leven? Gewoon doen!’ in Wageningen. Veertig deelnemers vanuit verschillende organisaties kozen uit workshops als ‘De kracht van de lokale gemeenschap’, ‘Sociaal leren & duurzame ontwikkeling’ en ‘Duurzame Energie uit eigen buurt’. Tijdens de workshops kregen de deelnemers handvatten aangereikt om zelf op lokaal niveau met duurzaamheid aan de slag te gaan. En legden ze contact met elkaar om projecten op te starten of te versterken.
Beursvloer ‘Wat kan groen voor je doen?’ In Zuid-Holland kwamen ruim tweehonderd deelnemers en standhouders bij elkaar op de maatschappelijke beursvloer ‘Wat kan groen voor je doen?’. De deelnemers, afkomstig uit verschillende sectoren: sociaal, welzijn, recreatie, natuur, gezondheid, lieten we zien wat groen voor hen kan betekenen. Meer groen draagt bijvoorbeeld bij aan het welzijn en de gezondheid van mensen, aan de sociale cohesie en de vastgoedwaarde in de buurt. In een paar uur tijd werden ruim tachtig ‘matches’ gemaakt: afspraken om koffie te drinken met elkaar, een dienst uit te wisselen, samen een idee uit te werken of samen een nieuw project te starten. AVN, de Algemene Vereniging voor Natuurbescherming voor Den Haag en omstreken, en stichting Gezonde Gronden spraken bijvoorbeeld af gezamenlijk een cursus te ontwikkelen. En de directeuren van het Tympaan Instituut, een kennisinstituut voor sociale en culturele vraagstukken, en Sportservice Zuid-Holland spraken af dat het Tympaan Instituut de (groene) samenwerking tussen Staatsbosbeheer en Sportservice Zuid-Holland op kwaliteitswinst bewaakt.
Nieuwe Maatschappelijke Energie In drie provincies werd NME omgedoopt tot Nieuwe Maatschappelijke Energie. En brachten we bedrijfsleven, overheden, maatschappelijke organisaties en NME-organisaties bij elkaar rond thema’s als water, klimaat en energie, voedsel en duurzame recreatie. We vroegen ze om op zoek te gaan naar vernieuwende samenwerkingsprojecten. Deze projecten noemen we Proeftuinen. In een Proeftuin realiseren partners samen een groen doel. Wij faciliteren deze proeftuinen door procesbegeleiding en acquisitieanalyse. In 2012 ontstonden er verschillende proeftuinen, zoals: · Belevingstuin Zeewolde (Flevoland): een belevingstuin waarin biologische groenteteler Bio Brass consumenten laat zien dat duurzaamheid leuk, lekker, makkelijk toepasbaar en betaalbaar is. · Duurzaam Door Utrecht Blauw: een samenwerking waarin verschillende organisaties hun krachten bundelen bij het organiseren van waterprojecten voor kinderen. · Vergroten van jongerenparticipatie bij duurzaamheid: jongeren werden gevraagd advies uit te brengen over het ontwikkelen van een duurzame woonwijk in Barneveld (Gelderland).
17
3
Natuurbeleving verbinden met
weet wat je eet
maatschappelijke thema’s Vanuit natuurbeleving maken we de verbinding met belangrijke en actuele maatschappelijke thema’s. In 2012 waren dat de thema’s gezondheid, duurzaam voedsel, klimaat en energie, water en duurzame recreatie. Binnen elk van deze thema’s zetten we onze expertise op het terrein van educatie, communicatie en participatie in, om maatschappelijke doelen dichterbij te brengen.
Natuur en gezondheid groen doet goed
Steeds meer onderzoeken onderkennen de positieve invloed van natuur op de gezondheid. Kinderen die veel met de natuur in aanraking komen, zijn fitter, creatiever en slimmer. Mensen die wonen in een groene omgeving hebben minder last van stress, depressies en aandoeningen aan de luchtwegen. Daarom brengen we jong en oud in contact met de natuur. Met natuuractiviteiten, maar ook met initiatieven als Biowalking.
18
Duurzaam voedsel Een groot deel van onze voedselproductie heeft een negatief effect op natuur, milieu en dierenwelzijn. Duurzame voedselproductie én -consumptie zijn daarom steeds belangrijker. Samen met boeren, agrarische natuurverenigingen, gemeenten en andere partijen maken wij mensen bewust van de oorsprong en manier van produceren van hun voedsel. Zoals met het Keukentafelfestival en het project Smaakklassen.
Biowalking | Brabant
Keukentafelfestival
Met Biowalking stimuleren we mensen met gezondheidsproblemen meer te bewegen en gezonder te leven. Denk aan mensen met reuma, diabetes of psychische klachten. Dit doen we door ze met wandelingen in contact te brengen met de natuur. Zo ervaren ze wat een natuurlijke omgeving kan betekenen voor hun gezondheid. De Biowalks worden begeleid door een van onze Natuurgidsen en een zorgdeskundige. De pilots die in 2011 gehouden zijn in Brabant, waren een groot succes. Daarom zijn er in 2012 verkennende gesprekken gevoerd met diverse partijen om Biowalking breder uit te zetten. Samen met zorggroep Synchroon, Diabetes Vereniging Nederland en andere organisaties schrijven we een projectplan om gedurende drie jaar Biowalks te organiseren voor mensen met diabetes type II. En we zijn bezig met een concept voor Bioplay, waarin kinderen met overgewicht worden gestimuleerd in de natuur te spelen. Ook kreeg Biowalking een ‘goedgekeurd door’ stempel van Diabetesfonds Nederland.
Met subsidie van de provincie Groningen organiseerden we in 2012, samen met de gemeente Groningen, IKEA en adviesbureau Summersalt, het Keukentafelfestival: een serie van evenementen rondom streekproducten in en rond de stad Groningen. Hier verzorgden we onder andere drie ‘Aan Tafel!’-sessies. Daarbij kregen jongeren, wijkbewoners en ondernemers een kookworkshop met regionale producten. Aan tafel bespraken ze de mogelijkheden om zelf of gezamenlijk aan de slag te gaan met streekproducten. In 2013 onderzoeken we hoe we deze samenwerking verder inhoud kunnen geven. En bereiden een tweede keukentafelfestival voor.
Smaakklassen Smaakklassen is een educatief project voor leerlingen van 10 tot 15 jaar, opgezet in Zeeland. In 2012 maakten zeventig klassen uit Zeeland en Oost- en West-Vlaanderen tijdens een driedaagse schooluitstap kennis met gezonde, smaakvolle en streekgebonden voeding door zelf te koken, te proeven en de streek te verkennen. Met deze kennis en ervaring over gezond en duurzaam voedsel kunnen jongeren betere keuzes maken over hun eten, nu en in de toekomst. Scan deze QR-code om het filmpje van de Smaakklassen te bekijken.
19
Klimaat en energie
Duurzame recreatie
Water
De gemiddelde temperatuur op aarde stijgt, mede door de uitstoot van broeikasgassen. Dit heeft gevolgen voor de voedselvoorziening, veiligheid en biodiversiteit. Door minder energie te gebruiken en over te stappen op duurzame alternatieven, brengen we de uitstoot van broeikasgassen terug. Samen met onze partners ontwikkelen we projecten waarmee we energiebesparend gedrag en klimaatbewust handelen stimuleren.
In Nederland ontspannen we graag in het groen. Dit draagt bij aan de gezondheid en versterkt de band tussen mens en natuur. En het is gunstig voor de economie. Helaas zijn mensen zich vaak niet bewust van de natuurlijke en landschappelijke waarde van het gebied waarin zij recreëren. Of van de invloed die hun ontspanning en vermaak daar op heeft. Samen met partners als RECRON en LTO Nederland werken we aan dit besef, en vergroten we het draagvlak voor de instandhouding van de Nederlandse natuur. Zoals met de cursus Ambassadeurs van het Landschap.
Schoon water is onmisbaar. Het voorziet in de eerste levensbehoefte van mens, dier én natuur. Voor de mens gaat de noodzaak van water verder. We gebruiken water voor zaken als huishouden, landbouw en industrie. En met waterkeringen beschermen we ons tegen het water. Dit alles is van grote invloed op het ecosysteem. Daarom moeten we een goede balans vinden tussen de waterbehoefte van mens en natuur. Wij maken mensen bewust van de waarde van water en hun gedrag rondom water. Bijvoorbeeld met het WaterXploreLab.
duurzame energie voor de wereld van morgen
Zonnepanelenproject In opdracht van de gemeente Coevorden (Drenthe) ontwikkelden we in 2012 een zonne-energielespakket voor de bovenbouw van alle 28 basisscholen in de gemeente, ter ondersteuning van de zonnepanelen die op de scholen werden geplaatst. Ruim 1200 leerlingen leerden hiermee over CO2-uitstoot en energiebesparing. Na deze succesvolle proef starten de andere scholennetwerken het volgende schooljaar ook met het project.
Energieke Scholen Met het project Energieke Scholen leerden zo’n 5000 jongeren van 100 scholen in het basis- en voortgezet onderwijs in Zuid-Holland over energiebesparing en maatregelen om het binnenmilieu van de school te verbeteren. Dit project is onderdeel van het provinciale programma STROOM! dat IVN sinds 2012 faciliteert. De verschillende energieprojecten en -activiteiten binnen dit programma bereikten in 2012 zo’n 50 duizend jongeren op 550 scholen in Zuid-Holland.
Elektrische mobiliteit | Friesland
20
Vijf scholen in Friesland startten in 2012 binnen het programma Scholen voor Duurzaamheid met een maatwerkproject rondom elektrische mobiliteit. Zij richtten een adviesbureau op om de provincie Friesland te adviseren over elektrische mobiliteit. De centrale vraag was: hoe kun je elektrische mobiliteit beter promoten? Leerlingen adviseerden de provincie onder andere over het stimuleren van elektrisch rijden en varen. Door het ontwikkelen van een duurzame haven in Bolsward bijvoorbeeld, met veel oplaadpunten voor elektrische boten.
groen genieten
Ambassadeurs van het Landschap | Limburg In 2012 zijn in Limburg twintig recreatieondernemers opgeleid tot ‘Ambassadeur van het Landschap’. In deze succesvolle cursussen leren we recreatie-, horeca- en agrarisch ondernemers in de toeristische sector over de bijzondere waarden van het gebied waarin zij ondernemen. Over de ontstaansgeschiedenis van het landschap bijvoorbeeld, en wat daarvan nog te herkennen is, of over de natuurwaarde en het beheer van de natuur. Tijdens de cursus kunnen de ondernemers ook zelf producten en activiteiten ontwikkelen. Zo ontwierpen 21 ondernemers in de kop van Noord-Holland in 2012 een landschapsroute rondom hun eigen bedrijf, waarin ze hun gasten wijzen op bijzondere plekken in het gebied. Een extra service, die het verblijf én het gebied aantrekkelijker maakt. Gasten komen daardoor vaker terug en blijven langer. Ook is de cursus het startpunt van een duurzaam regionaal recreatienetwerk. Deelnemers ontmoeten verschillende collega’s uit de regio. Dat biedt een unieke mogelijkheid om samen te werken. Bijvoorbeeld in Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, waar we in 2012 naast tientallen recreatieondernemers ook VVV-medewerkers opleidden tot ambassadeurs. Samen kunnen zij arrangementen opzetten die stad en regio verbinden.
onmisbaar voor mens, dier en natuur
WaterXploreLab | Groningen In de provincies Groningen, Drenthe en Overijssel gingen we in 2012 van start met het WaterXploreLab. Dit is een digitale leeromgeving waarin scholen in het voortgezet onderwijs kant-enklare opdrachten kunnen vinden over het thema water. Ook echte opdrachten van echte opdrachtgevers, waarbij leerlingen optreden in de rol van adviesbureau. Daarnaast bieden we maatwerk op locatie. Zo kiezen scholen een variabel lespakket dat goed bij ze past. Het WaterXploreLab is ontwikkeld samen met de waterschappen, provincies, gemeenten en bedrijven in de drie provincies. De inrichting van het XploreLab vindt plaats in nauwe samenwerking met een docentenpanel. In Drenthe hebben alle zes docenten uit het panel in 2012 met diverse klassen lessen uit het XploreLab uitgevoerd, die positief werden ontvangen. In Groningen gingen twee scholen aan de slag met drie XLopdrachten uit het WaterXploreLab. In deze opdrachten brengen leerlingen advies uit over een echte opdracht aan echte opdrachtgevers. Zo adviseerden 25 leerlingen van een school in Uithuizen het waterschap over vispassages rond de Noordpolderzijl. En ruim 60 leerlingen van een school in de stad Groningen gaven de gemeente advies over duurzame manieren om Lauwersoog te beschermen tegen het water. Acht docenten van andere scholen in Drenthe en Groningen hebben aangegeven WaterXploreLab in 2013 te gaan gebruiken.
21
Groen Dichterbij
samen aan de slag voor een groenere buurt
Rachelle Eerhart projectleider Groen Dichterbij
‘Het ideaal achter Groen Dichterbij is om de natuur dichter bij mensen te brengen. En daarmee mensen dichter bij elkaar. Een plek creëren dicht bij huis, waar het fijn is. Lekker in de
Groen Dichterbij ondersteunt en versterkt de groeiende beweging van mensen die samen aan de slag gaan met de aanleg van groenvoorzieningen in hun directe leefomgeving. In 2012 ontvingen we € 2.259.000 van de Nationale Postcode Loterij om te starten met het project. Samen met partners Oranje Fonds, SME Advies en Buurtlink.nl gingen we aan de slag.
zon, rommelen in de tuin, samen groenten verbouwen. Op zo’n plek komt een ontmoeting makkelijker tot stand dan zomaar op straat. Onze motivatie is heel simpel: de natuur dicht bij huis, daar ben je het meest. Als het daar groen is, heb je alle weldadige voordelen van groen die je in een natuurgebied vindt. Het ontspant, vergroot je kennis en verbetert de leefbaarheid. En dat allemaal in je eigen buurt.
Met Groen Dichterbij stimuleren, inspireren en verbinden we groene buurtprojecten. Op www.groendichterbij.nl kunnen mensen hun eigen project aanmelden, aangeven waar ze hulp bij nodig hebben en kennis en inspiratie opdoen. In 2012 meldden zich zo’n 400 projecten aan. Daaruit kozen we twaalf Icoonprojecten. Deze voorbeeldprojecten kregen extra ondersteuning en een financiële bijdrage van maximaal €20.000,- voor hun verdere ontwikkeling. Door deze projecten op allerlei manieren te etaleren, inspireren we anderen om zelf aan de slag te gaan met groen in hun wijk. De Icoonprojecten zijn stuk voor stuk superleuk. In de Amsterdamse Transvaalbuurt rijdt bijvoorbeeld de MoTuin rond. Een grappig karretje met daarin een minikas, kweekbakken, een zadenuitruilbank en een werkruimte. De MoTuin informeert de mensen in de buurt over stadsmoestuinen en standslandbouw. En iedereen kan meedoen, dat maakt buurtbewoners trots. Het Groen Dichterbij-projectteam bestaat uit medewerkers van vier verschillende organisaties. De kracht binnen het team ligt in het verbinden van onze expertises. IVN heeft veel ervaring met het motiveren en verbinden van vrijwilligers. Groene buurtprojecten bestaan uit vrijwilligers. Daarom vormen IVN-beroepskrachten het Groen Dichterbij Support Team. Binnen dit Support Team zijn
22
we echte kennismakelaars. De bijzondere energie van burgers die zelf met buurtprojecten aan de slag willen gaan, brengen we samen tijdens regiobijeenkomsten. Hier leren ze elkaar kennen en kunnen ze ervaringen uitwisselen. Ook geven we praktische tips: hoe ontwerp je een buurttuin en hoe koppel je daar educatie aan vast? Onze eigen IVN-vrijwilligers beschikken over een schat aan kennis over natuur. En over organisatorische zaken als het omgaan met de gemeente. Deze deskundigheid zetten we slim in, door ze te verbinden met verschillende buurtprojecten. Buurtprojecten ontsluiten op hun beurt nieuwe doelgroepen voor IVN-afdelingen, zoals gezinnen met kinderen. Zo ontstaat er een mooie uitwisseling. Een van de belangrijkste dingen die ik heb geleerd bij het opzetten van een groot project als Groen Dichterbij, is dat het zijn eigen tempo heeft. Zelf ben je er ontzettend enthousiast over, maar het duurt even voordat het voor anderen ook gaat leven. Daarom wil ik in de toekomst mensen van buiten de projectorganisatie meer gaan betrekken. Want wanneer het enthousiasme overslaat, krijg je alleen maar positieve reacties!
Onze vrijwilligers initiëren ook zelf Groen Dichterbij-projecten. Zoals een lid van IVN Best in Brabant. Zij organiseerde in 2012 een initiatief om op een groot grasveld omringd met bos aan de rand van Batadorp, samen met buurtbewoners en IVN’ers een natuurspeeltuin aan te leggen. Hiervoor kregen ze een bijdrage van Groen Dichterbij, waarmee ze het terrein hebben aangekleed met haagbeukjes en lavendelplanten, en graszaad aanschaften.
De bijdrage van de Nationale Postcode Loterij is voor drie jaar. Dus in 2013 gaan we enthousiast verder met het inspireren van mensen om samen hun buurt groener te maken.’
23
4
Communicatie en fondsenwerving Op het gebied van communicatie en fondsenwerving gebeurde er veel in 2012. In 2011 stelden we onze kernwaarden vast: bewustwording, natuur, duurzaam, beleven, dichtbij/persoonlijk, verbinding en ondernemerschap. In 2012 pastten we onze huisstijl daar op aan. Ook werkten we aan meer landelijke zichtbaarheid en het genereren van meer eigen inkomsten.
Een frisse nieuwe uitstraling
Een nieuw logo, waarin de vertrouwde lelie van IVN op een eigentijdse manier is verwerkt, vormde het beginpunt van onze nieuwe huisstijl. We lanceerden in mei 2012 een nieuwe website en vernieuwden ons leden- en relatiemagazine Mens en Natuur. Met een frisse, eigentijdse uitstraling bereiken we nog meer mensen. De nieuwe website is overzichtelijker en de activiteiten van de afdelingen staan centraal. Ook zijn de functionaliteiten verbeterd. Naast het centrale overzicht kregen de afdelingen een eigen plek op de site. Ons magazine kreeg een flinke facelift, passend bij de nieuwe huisstijl. Mens en Natuur biedt nu nog meer inspiratie voor jong en oud om de natuur te beleven.
24
Fondsenwerving In 2012 startten we met activiteiten op het gebied van (landelijke) leden- en fondsenwerving. Veel organisaties in de (groene) goededoelensector gingen ons daarin voor. Ook voor ons is het steeds belangrijker om het draagvlak voor onze activiteiten te verbreden, en (financiële) steun vanuit publiek en zakelijke partners toe te voegen aan bestaande subsidiestromen en andere inkomstenbronnen. We stuurden voor het eerst in onze geschiedenis een extra giftenmailing naar ons eigen ledenbestand. De inkomsten die we daarmee genereerden, gingen naar de Scharrelkidscampagne en -cursussen. Ook was het voor het eerst mogelijk om je via ivn.nl aan te melden voor het IVN-lidmaatschap. Dat kon eerder alleen via onze afdelingen. Zo maken we natuurbeleving nog toegankelijker. We sloten 2012 af met 20.489 leden en donateurs. We gingen actief op zoek naar samenwerkingsverbanden met zakelijke partners die onze missie delen en ons willen steunen. Zij dragen bij aan onze bestaande projecten en zetten nieuwe projecten met ons op. In 2012 zijn de eerste stappen gezet in een structurele samenwerking met zorgverzekeraar Menzis.
Natuur Actief Polis In 2012 hebben we met zorgverzekeraar Menzis de handen ineen geslagen om buitenspelen te stimuleren. Want buitenspelen is gezond! De eerste stap in deze samenwerking is de Natuur Actief Polis. Een zorgverzekering waarmee IVN-leden profiteren van een korting op hun zorgpremie. Ook krijgen zij extra vergoedingen voor sportmedische behandelingen voor actieve mensen, een gratis Scharrelgids én gaat er voor iedere afgesloten polis € 25,- naar de campagne Scharrelkids.
Meer landelijke zichtbaarheid IVN heeft een lange traditie en diepe wortels in de samenleving. Toch zijn we bij een groot deel van het Nederlandse publiek nog onbekend. In 2012 organiseerden we voor het eerst een landelijke campagne om onze zichtbaarheid te vergroten, mensen kennis te laten maken met IVN en uiteindelijk aan ons te binden: het IVN Natuurontbijt. In de herfstvakantie verzorgden 34 afdelingen uit het hele land bij zonsopgang een excursie, vergezeld van een natuurontbijt. De promotie van het Natuurontbijt via radio en internet bevorderde onze bekendheid onder het grote publiek. De speciaal ontwikkelde campagnesite werd meer dan 50.000 keer bezocht. We kregen ruim 110 boekingen binnen, wat neerkomt op meer dan 300 deelnemers, waarvan 92 nieuwe leden. Een positieve start van de Natuurontbijtcampagne, die we voortzetten in de meivakantie van 2013.
25
2012 in beeld
beleef de natuur!
Natuurontbijt Met de Natuurontbijtcampagne lieten we in de herfstvakantie van 2012 jong en oud de natuur beleven op het meest bijzondere moment van de dag: zonsopkomst. Ruim 300 mensen in heel Nederland maakten zo kennis met IVN.
Floriade: Trough Animal Eyes Eens in de tien jaar vindt in Nederland de wereldtuinbouwexpositie Floriade plaats. In 2012 waren wij erbij. Met onze natuurbelevingstuin ‘Through Animal Eyes’ lieten wij jong en oud de natuur van dichtbij beleven door de ogen van een dier. IVN’ers uit het hele land begeleidden het geheel.
Jaar van de bij 2012 was het Jaar van de Bij. Bijen zijn van cruciaal belang voor de mens, omdat ze zorgen voor bestuiving van planten, bloemen en bomen. Samen met onze partners leerden we bedrijven en gemeenten over bijvriendelijkheid. Veel IVN-afdelingen organiseerden bijenactiviteiten. We gaven lezingen en cursussen, organiseerden lesactiviteiten op scholen en plaatsten bijenhotels. En lieten met een bouwbeschrijving zien hoe mensen deze zelf kunnen maken.
26
Floriade 2012 vond plaats van 5 april tot en met 7 oktober 2012 in Venlo • 4 00
IVN’ers uit 100 afdelingen en 15 beroepskrachten werkten mee provincies waren vertegenwoordigd met minimaal 10 leden • We gaven workshops aan 3200 kinderen van 125 basisscholengroepen • Onze inzending Through Animal Eyes, een samenwerking met Vivara, Vlinderstichting, Vogelbescherming, Egelbescherming Nederland, RAVON en de Eekhoornopvang, werd door zo’n 150.000 mensen bezocht. Dat zijn 750 mensen per dag. • T rough Animal Eyes won de 3e prijs in de categorie Organization Presentation • A lle
27
5
Organisatie en bestuur
Organogram
Raad van Toezicht
IVN is een landelijke organisatie die mensen lokaal bij Algemeen Directeur
natuur betrekt. Op scholen, in nationale parken en in hun eigen buurt. We bestaan uit een vereniging en een stichting. In de vereniging zijn de leden en vrijwilligers georganiseerd, de stichting bestaat uit de beroepskrachten
Verenigingssecretariaat
Financiën, Huisvesting en ICT
Communicatie en Fondsenwerving
P&O
die hen ondersteunen en projecten uitvoeren die passen bij de maatschappelijke doelstelling.
Vereniging Bij IVN zijn ruim 20.000 leden aangesloten. Deze leden, waarvan velen actief zijn als vrijwilliger, zijn georganiseerd in zo’n 170 lokale afdelingen, verspreid over heel Nederland.
Landelijk Bestuur en Landelijke Raad Het Landelijk Bestuur van de vereniging IVN kreeg in 2012 een nieuwe voorzitter: Peter Visser. De overige leden waren eind 2012 Max Leerentveld, Jan Hermans, Arie de Koning, Herman de Meijer, Rens Wisselo, Maartje van Boekel en Inge Vianen. De Landelijke Raad is het verenigingsparlement en bestaat uit een vertegenwoordiging van de leden van de vereniging.
Stichting Binnen de stichting zijn de IVN-beroepskrachten georganiseerd. Zo’n 110 beroepskrachten werken in elf provinciale vestigingen verspreid over vier regio’s en een landelijk bureau in Amsterdam. Subsidies en andere vaste inkomsten staan onder druk. Tegelijk vraagt deze tijd nieuwe competenties van de organisatie, bijvoorbeeld op het terrein van ondernemingskracht en netwerken. Daarom voerden we eind 2012 een reorganisatie door. Als onderdeel daarvan ontstonden nieuwe functies en versterkten we de organisatiestructuur. Het aantal fte daalt van 95 fte begin 2012 tot 80 fte halverwege 2013.
28
Regio Zuid Zeeland Limburg Noord-Brabant
Regio Midden Flevoland Gelderland Utrecht
Regio Noord Overijssel Friesland Groningen Drenthe
Regio West Noord-Holland Zuid-Holland
Jelle de Jong algemeen directeur Erik Ackerman directeur P&O en Communicatie Erwin Willems manager Financiën Fred de Jong regiodirecteur Friesland, Groningen, Overijssel en Drenthe Joline de Weerdt regiodirecteur Zeeland, Noord-Brabant en Limburg Coby Adema regiodirecteur Gelderland, Utrecht en Flevoland Daphne Teeling regiodirecteur Zuid-Holland en Noord-Holland
29
Financiën
Raad van Toezicht De Raad van Toezicht bestond eind 2012 uit zes leden: Peter Visser (voorzitter), Jeannette van Dongen, Elsbeth Koek, Quirine Lisman, Max Leerentveld en Wout Blokhuis. Zij vergaderden vijf keer. Aan de orde kwamen strategie, management en organisatie en financiën. Na het financiële verlies in 2011 was er extra aandacht voor het monitoren van de financiële voortgang en planning. De reorganisatie ‘Naar een kleiner en hoogwaardiger IVN’ is door de raad goedgekeurd. De laatste twee vergaderingen van 2012 stonden voor een groot deel in het teken van de uitvoering van de reorganisatie. Ga voor het volledige verslag van de Raad van Toezicht naar ivn.nl/jaarverslag > jaarrekening 2012
Ondernemingsraad De ondernemingsraad bestond eind 2012 uit: Monique Winters (voorzitter), Ine van Huet, Vasco Dangeli, Petra Schut, Brenda de Schipper en Marieke Ankoné. In 2012 werd de OR om advies gevraagd over de reorganisatie en de verkoop van 20% van de aandelen in SME Advies.
Dochtermaatschappij SME SME Advies (Innovatie en Duurzaamheid BV) is een volledige dochter van IVN. Deze bv voert projecten uit op het gebied van duurzaamheid. SME werkt vanuit Utrecht met ruim vijftien adviseurs. De resultaten van SME zijn geconsolideerd in de uitgebreide jaarrekening. Ga voor het volledige verslag van de Raad van Toezicht naar ivn.nl/jaarverslag > jaarrekening 2012
Medewerkers Bij IVN zijn de kerncompetenties visie, verbinding en daadkracht leidend voor alle functies. In 2012 werkten we hieraan door. Ook maakten we stappen om flexibeler werken te bevorderen. Het aantal stagiairs steeg en er werden werknemers op flexibele basis ingezet. Onze ICT-infrastructuur is uitgebreid met het breed gebruik van smartphones.
Kengetallen
2010 2011 2012
Aantal medewerkers Aantal fte Medewerkers uit dienst Ziekteverzuim Gemiddelde leeftijd Percentage vrouwen
126 101 24 6,7 % 44,2 74 %
126 96,3 16 5% 44 72%
109 89,6 25 5,5 % 44,3 72 %
CAO De CAO Welzijn is voor IVN verbindend verklaard. Hierin zijn de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden geregeld. De pensioenvoorziening van onze medewerkers is ondergebracht bij pensioenfonds PGGM.
6
We sloten 2012 financieel positief af. De baten bedroegen op geconsolideerd niveau € 11.4 miljoen, waarvan wij € 10.4 miljoen hebben besteed aan onze missie en doelstelling. De totale baten zijn in 2012 met € 355 duizend afgenomen ten opzichte van vorig jaar. In totaal besteedden we 94% van onze lasten aan de doelstelling. De kosten van de algemene bedrijfsvoering van stichting IVN bedroegen in 2012 € 594 duizend, en zijn daarmee ten opzichte van het jaar ervoor zowel nominaal als procentueel gedaald. Met een percentage van 5.4% (5.9% in 2011) zijn deze kosten binnen de door de Raad van Toezicht gestelde norm van 6%. Het boekjaar 2012 sloten we op geconsolideerd niveau met een positief resultaat van € 385 duizend af. De bestemmingsreserve van de vereniging neemt af met € 42 duizend, doordat er meer besteed is aan projecten dan dat er aan baten is gerealiseerd. Bijzondere mutaties beïnvloeden dit resultaat, zoals voorzieningen, kwijting lening en verkoop aandelen SME advies. De continuïteitsreserve van stichting IVN neemt toe met € 428 duizend. Deze is op enkelvoudig niveau verbeterd naar 17% van de totale personeelskosten. Wij verwachten in 2013 een verdere daling van de totale baten. Vooral de reguliere subsidies van provincies nemen af. Ook eindigden in 2012 enkele grote meerjarige projecten. Met de reorganisatie die we eind 2012 doorvoerden, zorgen we dat de bestedingen in lijn blijven met de lagere baten. Zo kunnen we ook in 2013 een positief resultaat behalen en blijft de continuïteit van IVN gewaarborgd.
Kerncijfers
Baten besteed aan doelstelling Kosten beheer & administratie Resultaat Continuïteitsreserve Reserve als % van de loonsom Bezoldiging bestuurder
2010 2011 2012 € 10,14 mln € 0,62 mln € 0,21 mln € 1,03 mln 17% € 111.942
€ 11,55 mln € 0,69 mln € -0,45 mln € 0,54 mln 9% € 111.260
€ 10,45 mln € 0,59 mln € 0,39 mln € 0,96 mln 17% € 100.952
Ga voor de jaarrekening 2012 naar ivn.nl/jaarverslag > jaarrekening
30
31
Geconsolideerde balans per 31 december 2012 IVN na resultaatbestemming
Geconsolideerde staat van baten en lasten 2012 IVN
Bedragen in euro’s 2012 2012* 2011 Bedragen in euro’s 31 december 2012 31 december 2011 realisatie begroting realisatie Baten
ACTIVA Materiële vaste activa
405.813
Baten uit acties van derden (NPL) 2.137.371 1.350.000 1.350.000 495.216
Voorraden 15.454
Subsidie provincies regulier 0 Subsidie ministerie EZ inzake Nationale Parken
2.686.364
2.686.364
2.750.359
1.478.447
1.478.447
1.478.447
Onderhanden werk Baten eigen fondsenwerving 155.737 149.813 143.404 Personele kosten 2.445.676 2.241.061 Materiële kosten 1.364.151 1.456.858 Overige baten 4.786.138 5.567.635 6.133.925 Voorziening projecten -154.648 -92.000 3.655.179 3.605.919 Mutatie onderhanden werk personeel 204.615 -530.232 -52.454 Vorderingen Subsidies overheden 993.490 1.805.820 Som der baten 11.448.672 10.702.027 11.803.681 Debiteuren en overige subsidies 563.389 120.974 Overige vorderingen 180.570 118.647 1.737.449 2.045.441 Lasten Besteed aan doelstellingen Liquide middelen 3.579.560 1.235.865 Vereniging en vrijwilligers 2.529.033 2.319.775 1.998.000
Nationale Parken en natuur 2.406.087 2.207.001 2.971.564 Onderwijs en educatie 2.145.457 1.967.937 2.599.000 Duurzaamheid en participatie 1.688.212 1.548.525 2.184.000 PASSIVA Landschap 503.661 461.987 497.000 Reserves Water 88.251 80.949 104.000 Continuïteitsreserve 963.236 535.551 SME Overige 1.084.002 1.358.035 1.195.000 Reserve vereniging IVN 116.156 158.272 1.079.392 693.823 Totaal besteed aan doelstellingen 10.444.703 9.944.208 11.548.564 Aandeel derden Kosten beheer en administratie 594.000 538.347 692.000 SME 39.840 0 Werving baten 18.000 0 0 Vennootschapsbelasting 6.400 0 13.232 Voorzieningen Voorziening reorganisatie 271.273 0 Som der lasten 11.063.103 10.482.555 12.253.796 Langlopende schulden Overschot (+) / tekort (-) 385.569 219.472 -450.115 Van Dijk, Nijkamp Stichting 200.000 500.000 Totaal
9.393.455
Kortlopende schulden
Belasting, soc. premies en pensioen Crediteuren Vooruitontvangen subsidies Nog te besteden baten
7.382.441
11.448.672 10.702.027 11.803.681 413.452 552.350 Bestedingsratio 91,2% 92,9% 97,8% 496.750 640.158 4.729.665 4.095.026 Resultaatbestemming
Overschot/tekort is toegevoegd/onttrokken aan Continuïteitsreserve stichting IVN 427.685 219.472 -493.868 Overige schulden 691.454 901.084 Reserve vereniging IVN -42.116 0 43.753 7.802.950 6.188.618 385.569 219.472 -450.115 Totaal 9.393.455 7.382.441 uit acties van derden
1.471.629
0
Ga voor het volledige financieel verslag en de accountantsverklaring naar ivn.nl/jaarverslag > jaarrekening 2012
32
* De begroting 2012 is opgebouwd uit de begroting van stichting IVN, vereniging IVN en SME Advies, waarbij geen rekening is gehouden met eliminaties voor intercompany baten en lasten.
33
Toelichting lastenverdeling
Doelstelling Beheer & Fondsenwerving Totaal administratie Bedragen x € 1.000,-
Directe kosten
Directe kosten
3.040
0
0
3.040
Kosten eigen organisatie
Salarissen en sociale lasten
6.162
425
14
35
6.601
Pensioenlasten
455
1 491
Overige personeelskosten
156
18
0
Huisvestingskosten
507
38
2 547
Bureau- en organisatiekosten
438
60
Afschrijvingen
113
60
9
174 499
9 122
Financiële baten en lasten
-73
-5
0
-78
Bijzondere baten en lasten
-353
14
0
-339
Totaal
10.445
594
18 11.057
Ga voor het volledige financieel verslag en de accountantsverklaring naar ivn.nl/jaarverslag > jaarrekening 2012
Accountantsverklaring Voor het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van Stichting IVN en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van de accountantscontrole dienen de hier gepresenteerde financiële gegevens te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze gegevens zijn ontleend, alsmede met de door PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. verstrekte goedkeurende accountantsverklaring d.d. 24 mei 2013. De jaarrekening inclusief de accountantsverklaring van stichting IVN is te vinden op onze website www.ivn.nl
34
©2013 IVN - Redactie Marleen Benjamins, Karlijn Vos / Grafisch ontwerp KochxBos Studio
Steun van de Nationale Postcode Loterij Al sinds 1996 is IVN begunstigde van de Nationale Postcode Loterij. Met hun jaarlijkse bijdrage financieren we activiteiten en ondersteuning voor onze vrijwilligers. Ook kunnen we met dit geld activiteiten en projecten van de beroepsvereniging bekostigen, waarvoor geen of onvoldoende financiering is verkregen. In 2012 ontvingen we een extra bijdrage van de Nationale Postcode Loterij voor het project Groen Dichterbij. Hiermee krijgen we de kans de komende drie jaar jong en oud actief te stimuleren en te ondersteunen om aan de slag te gaan met groen in hun eigen buurt.
beleef de natuur!
www.ivn.nl
