JAARVERSLAG KUNSTMUSEA 2005

JAARVERSLAG KUNSTMUSEA 2005 Hoofdstuk 1 Missie en doelstellingen van de Kunstmusea Antwerpen De beleidsnota 2003-2009 formuleert een aantal algemene principes en beleidsvisies die ook van toepassing zijn op onderstaand werkingsverslag van het jaar 2005 Hoofdstuk 2 Beheer van de collectie – de vier basisfuncties van de museumwerking AFDELING 1. VERWERVEN VAN DE COLLECTIE A. Rubenshuis In 2005 ontving het Rubenshuis een nieuw bruikleen : Gildebreuk of koningsbreuk van een kolveniersgilde, de zogenaamde ‘Rubens-breuk, Valenciennes, 1614 ,verguld zilver. Langdurig bruikleen overeenkomstig de uitdrukkelijke wilsbeschikking van Baron Robert de Vinck de Winnezeele (1907-1983). Een gildebreuk of koningsbreuk is een rijkversierde zilveren halsketting die bij plechtigheden werd gedragen door de jaarlijks wisselende koning van het kolveniersgilde. De heilige Christoffel die is afgebeeld op het borstschild, was de beschermheilige van dit gilde. De vorm van het juweel gaat terug op de ketting van het Gulden Vlies die in de Bourgondische tijd door vorsten werd gedragen. Bij de kolveniers hangt onderaan de ketting een vogel of papegaai, die verwijst naar de hoofdvogel, die door de gildekoning bij de schietwedstrijd van de wip werd afgeschoten. Oorspronkelijk waren de gilden een soort burgerwacht, maar in de loop van de zeventiende eeuw werden zij meer en meer een soort van gezelligheidsvereniging voor welgestelde burgers. Ook Peter Paul Rubens is lid geweest van de kolveniers, die bovendien zijn naaste buren waren. Het Kolveniershof grenst aan de Rubenstuin. Volgens een Franstalig opschrift dat is gegraveerd op de achterzijde van het borstschild werd deze gildebreuk in 1614 door de burgemeester van Antwerpen, Nicolaas Rockox, aan Rubens geschonken. In het kader van de herschikking en nieuwe presentatie van de collectie waarvan de voltooiing is gepland voor einde 2006, selecteerde het Rubenshuis een aantal schilderijtjes van onder meer Pieter Aertsen, Pieter Claesz, Abel Grimmer, Melchior de Hondecoeter, Jan Porcellis, Harmen van Steenwijck en Sebastiaan Vrancx uit de collectie van het Museum Smidt van Gelder, die in de collectie werden opgenomen. Bij dit langdurig bruikleen hoort ook een fraai ebbenhouten kunstkastje met geschilderde tafereeltjes naar Otto van Veen. De meeste van deze werken werden opgehangen in de Kunstkamer. Verder werd een aanvraag van langdurig bruikleen van diverse schilderijen in juni bij het KMSKA ingediend.Tot op heden is het wachten op een officiële reactie.

1

B. Mayer van den Bergh Het schilderij met de ‘Verzoeking van Antonius’ van David Teniers, dat in 1998 uit het museum gestolen was, was de laatste jaren enkele keren het voorwerp van onderhandelingen via de politiediensten in Duitsland. Dit leidde uiteindelijk tot het terugvinden en inbeslagname van het schilderij, en tot de aanhouding van de helers. Op 24 mei kon Hans Nieuwdorp het in Eschlingen komen identificeren en ophalen, en bracht hij het werk terug naar het museum. Het verkeerde in goede staat. Het stedelijk restauratieatelier van de musea (Marc Leenaerts) zorgde voor een opfrissing van de vernislaag, waarna het werk weer op zijn oude plaats kon worden teruggehangen. C. Smidt van Gelder Het aankoopbudget is nog steeds geschrapt. D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing

AFDELING 2. BEWAREN VAN DE COLLECTIE – BEHOUD EN BEHEERSFUNCTIE 1. Conservering 1.1. Passieve conservering De restaurateurs van de centrale dienst Collectiebeleid/Behoud & Beheer voeren regelmatige controles uit van de collecties. A. Rubenshuis Naast een verbeterde registratie van de collectie documenten van het museum worden ook optimale bewaringsomstandigheden van deze collectie beoogd. De voorbereiding van een nieuwe gestructureerde opstelling in een zuurvrij klimaat werd voorbereid. Concreet werd hiervoor reeds zuurvrij papier en dozen in zuurvrij karton besteld. B. Mayer van den Bergh Niet van toepassing C. Smidt van Gelder De collectie bevindt zich volledig in het depot Luchtbal. De bewaringsomstandigheden zijn hier zeer goed. Initiatieven en controles in verband met de passieve conservering van de collectie worden genomen door de medewerkers van Collectiebeleid/B&B. Dit betreft : onderhoud van de ruimtes, controle en beheer van licht, tempereratuur en vocht, sleutelbeheer, enz.

2

D. Rubenianum Naar aanleiding van het onderzoek m.b.t. de bewaringstoestand van de foto's in het Rubenianum, werd het actieplan om dit kostbaar wetenschappelijk apparaat voor de toekomst veilig te stellen, verder gezet. Losse foto’s uit het archief worden opgeborgen in doorzichtige, beschermende fotozakjes (polyester ‘sleeves’). E. Kunstmusea Niet van toepassing 1.1.1. Gebouwen en voorzieningen A. Rubenshuis De grote glazen deuren van het paviljoen (balie en museumwinkel) en de educatieve ruimte (architect Stefan Beel, 1999) werden op 11 april op advies van de veiligheidsmanager door de burgemeester als gevaarlijk bestempeld en in het kader van de veiligheid vergrendeld. Dit hield in dat de ticketbalie tijdelijk in de antichambre werd ingericht en de museumshop in de educatieve ruimte. Er kon beroep gedaan worden op het calamiteitenfonds en op 22 september was alles vernieuwd en hersteld. De pergola in de tuin bleek manifest gevaarlijk: er dreigde instortingsgevaar. Door de Technische Dienst werd hij gestut, beveiligd en ontoegankelijk gemaakt. Een bestek voor restauratie werd opgemaakt. Het schilderen van het hout – en ijzerwerk werd goedgekeurd en zal in de loop van 2006 worden uitgevoerd. Daarvoor dienen eerst de lekken aan de dakgoten van de Italiaanse vleugel te worden hersteld. Op 4 juli na een hevige stortbui, lekte het dak van de educatieve ruimte op verschillende plaatsen. De verstopte afvoer werd vrijgemaakt. In het leerlingenatelier werd een nieuw voorzetraam geïnstalleerd. Voor de museumwinkel werd een nieuwe inrichting en meubilair ontworpen en goedgekeurd. Realisatie in 2006. B. Mayer van den Bergh Van 3 tot en met 14 oktober was het museum gesloten voor de volgende werkzaamheden: 1. Herstellen parket zaal 2 na schadegeval Karma 2. Ophangen nieuwe verlichting Karma. De voorlopige verlichting, aangebracht na een defect aan de ophanging van de verlichtingsrails in zaal 2, kon in oktober opnieuw worden vervangen. De firma Karma stond in voor de vervanging. 3. Behandelen inkomhal door restauratrice Kim Raymakers 4. Fotocampagne KIK

3

C. Smidt van Gelder Collectie 1 (Schilderijen, Tekeningen & Prenten) en Deelcollectie 2/2 (Interieurkunst: Textiel) zijn uitgepakt en hebben een definitieve opstelling gekregen, maar de houten rekken moeten nog vernist worden. Voor Deelcollectie 2/1 (Interieurkunst: Meubels) werd een compactus aangekocht – de leggers moeten nog verstevigd worden vooraleer de voorwerpen een definitieve plaats kunnen krijgen. Bij de opmaak van begroting 2007 werden middelen voorzien voor de aankoop van bergkasten voor de rest van de collecties, nl. Deelcollectie 2/3-4 (Interieurkunst: Bronzen & Siervoorwerpen), Collectie 3 (Europese Ceramiek & Glas), Collectie 4 (Oosters Porselein & Siervoorwerpen) en Collectie 5 (Edelsmeedwerk & Objets de Vertu). Voor het ogenblik zitten deze collecties nog steeds in hun verpakkingskisten. Raadpleging van deze stukken is zeer tijdrovend en zeker niet zonder gevaar voor breuk. Er wordt een systematiek uitgewerkt waarbij het eigenlijke uitpakken en het toekennen van vaste standplaatsen gecombineerd kan worden met de uitgebreide fysische confrontatie, de registratie in Adlib en het fotograferen van de stukken, zodat ze daarna niet meer gemanipuleerd moeten worden. D. Rubenianum De vergaderruimte van het Rubenianum (zolder Kolveniershof) werd voorzien van nieuw meubilair: tafels en stoelen voor ca. 26 personen. Ook het meubilair van de ernaast gelegen kantine werd vernieuwd. De kantoren en ateliers van de voormalige fotodienst werden ontruimd. Deze afdeling werd ondergebracht bij de dienst Behoud & beheer / registratie beeld in het Hessenhuis. De beschikbare ruimte werd ter beschikking gesteld van de administratie van het museum Smidt van Gelder. Het Rubenianum biedt nu onderdak voor het verdere onderzoek op deze collectie. E. Kunstmusea 4.1.1. Andere Niet van toepassing A. Rubenshuis B. Mayer van den Bergh C. Smidt van Gelder D. Rubenianum E. Kunstmusea 4.2.

Actieve conservering

In de Kunstmusea werden werken uit de verschillende deelcollecties actief geconserveerd. Het restauratieatelier Stad Antwerpen behandelde een aantal dossiers. Een aantal restauraties werden uitbesteed aan privé-restaurateurs. Voor een gedetailleerde opgave zie bijlage. A. Rubenshuis In 2005 ontving het Rubenshuis een mooi stuk zilver de zgn. Rubensbreuk (zie hierboven) in langdurig bruikleen. 4

Voor deze nieuwe aanwinst werd opgenomen in de presentatie van de collectie, onderging het stuk een conservatiebehandeling, die werd toevertrouwd aan Nicky Vergouwen, restaurator van metalen. Zij heeft de breuk gereinigd van een vlekkerige sulfidelaag en restanten van poetsmiddelen. Na ontvetting met aceton werd Silverdip gebruikt om de zwarte aanslag te verwijderen. Dit product op zurige basis diende grondig nagespoeld te worden. Na droging volgde nog een spoeling met ethanol waarna een beschermende vernislaag werd aangebracht, namelijk Paraloid B72. De restaurator adviseerde ook in verband met de opstelling in de vitrine en de daarvoor te gebruiken materialen. B. Mayer van den Bergh Het toezichtspersoneel controleert dagelijks de staat van de voorwerpen. De restaurateurs van de dienst Collectiebeleid/Behoud en Beheer voeren regelmatige controles uit. C. Smidt van Gelder Initiatieven voor actieve conservering van de collectie worden veelal genomen door de depotbeheerders en door de gespecialiseerde restaurateurs (schilderijen, textiel en meubels). Het betreft vooral het oppervlakkig reinigen en de opmaak van conditierapporten van stukken bij bruikleen. Clara Vanderhenst neemt deze taak voorlopig zelf waar voor wat betreft de collecties die geen eigen restaurateur hebben (vooral porselein). D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing 5. Restauraties In de Kunstmusea werden werken uit de verschillende deelcollecties gerestaureerd. Het restauratieatelier Stad Antwerpen behandelde een aantal dossiers. Een aantal restauraties werden uitbesteed aan privé-restaurateurs. Voor een gedetailleerde opgave zie bijlage. A. Rubenshuis Volgende werken kregen een conservatiebehandeling van Marc Leenaerts, restaurator schilderijen Antwerpse musea: Conservaties: RH-S 115, P. J. Van Bree, Afscheid van Van Dyck RH-S 216, P. P. Rubens, Portret van Van Dyck B. Mayer van den Bergh Zie bijlage C. Smidt van Gelder Verschillende Hollandse Meesters werden in voorbereiding van de tentoonstelling: ‘Hollandse Meesters uit de Gouden Eeuw’ gerestaureerd. Zie bijlage.

5

Er werden 5 schilderijen in restauratie gegeven bij Catherine Van Herck, privé-restaurateur, ten behoeve van de tentoonstelling “Hollandse Meesters”. D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing 6. Beveiligings –en risicoplan A. Rubenshuis Vanaf januari 2005 is er een Calamiteitenplan in enkele Antwerpse musea opgesteld en waar mogelijk in werking gesteld. Voor het Rubenshuis werd Georges Delcart de functie van crisismanager toegekend. Hij heeft de vergaderingen van de werkgroep bijgewoond en het CP voor het RH opgesteld. Eind juni kregen we een gierzwaluw op bezoek in het Groot Atelier. Vermoedelijk via de open deur van de tribune, waar op dat moment elektriciens binnen en buiten liepen. Georges en de bijgeroepen Marc Vandenven van het Rubenianum hebben het diertje met een groot schepnet gevangen en na controle en inventarisering gelost in de tuin. Er werd geen schade aan de werken noch aan de zwaluw vastgesteld. Op 31 augustus vond een jaarlijkse evacuatieoefening plaats. Ditmaal zonder publiek. Onafhankelijk waarnemer was Marc Vandenven van het Rubenianum. De ontruimingstijd was exact 2 minuten, een goed resultaat. Er werd ook geoefend op het gebruik van de losse brandblussers. Bij de jaarlijkse controle door de brandweer, bleek dat de aanwezige hydranten aan vervanging toe zijn. Een bestelbon werd opgemaakt en aan TL verzonden. B. Mayer van den Bergh In de zalen 7 en 8 werd de camerabeveiliging aangepast aan de nieuwe ruimten ten gevolge van de verbouwingswerken van 2004. C. Smidt van Gelder Voor wat betreft de collecties, resorteert deze taak onder de gebouw- en veiligheidsverantwoordelijke van het depot Luchtbal. Voor wat betreft het personeel, voegde Clara Vanderhenst zich naar de richtlijnen van de gebouw- en veiligheidsverantwoordelijke van het Vleeshuis. D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Calamiteitenproject (zie ook A: Rubenshuis) In 2004 werd vanuit de dienst Collectiebeleid/Behoud en Beheer het initiatief genomen voor het opstellen van een calamiteiten of preventieplan. Onder een dergelijk preventieplan moet 6

een gans draaiboek worden verstaan van wat, in geval van onverwachte en onvoorziene gebeurtenissen, men in een museum met de collectie moet doen. Op voorstel van Culturele Biografie Vlaanderen vzw werkten de Musea stad Antwerpen sinds februari 2005 samen met de Musea provincie Antwerpen, het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten en Museum voor Hedendaagse Kunst en een aantal Mechelse instellingen aan het voorbeeldtraject ‘Wie redt wat? Een calamiteitenplan voor erfgoedinstellingen. Dit project werd begeleid door veiligheidsdeskundigen Ton Cremers en Ellie Bruggeman. Er werd gestreefd naar de ontwikkeling en implementatie van een calamiteitenplan in elk van de 19 deelnemende instellingen – waaronder het museum Mayer van den Bergh -, het betrekken van politie en brandweer bij de voorbereiding ervan en naar het tot stand brengen van een netwerkaanpak om kennis, ervaring en hulpverlening te bundelen. Het traject omvat 3 fasen. In fase 1 wordt een “quick scan” van de huidige situatie gemaakt. Op die manier kreeg men inzicht in de individuele veiligheids- en beveiligingssituatie. Dit is van belang voor het opstellen van een op de specifieke organisatie, collectie en locatie afgestemd calamiteitenplan. Tijdens fase 2 worden de calamiteitenplannen opgesteld en verbeterd. Er werd ingegaan op achtergrond en belang van de verschillende onderdelen van een calamiteitenplan, inclusief de aanwijzingen en handreikingen voor individuele uitwerking. De 3de en laatste fase bestaat uit de implementatie van het calamiteitenplan. Na realisatie dient een calamiteitenplan breed verspreid te worden opdat alle eigen medewerkers en extern betrokken partijen ermee vertrouwd raken, de inhoud kunnen toetsen aan de dagelijkse praktijk en zich uitgenodigd voelen erop te reageren. Het calamiteitenplan van het museum Mayer van den Bergh bevindt zich momenteel nog in fase 2, waarbij verschillende delen zeer exhaustief werden uitgewerkt en andere onderdelen – bij gebrek aan technisch geschoold en daartoe aangesteld personeel – nog op uitwerking wachten. AFDELING 3. ONDERZOEKEN VAN DE COLLECTIE – WETENSCHAPPELIJKE FUNCTIE 1. Wetenschappelijk onderzoek A. Rubenshuis Met het oog op een betere ontsluiting van de collectie documenten van het museum werd half november kunsthistorica Martine Maris als vrijwilligster aangetrokken om een exhaustieve registratie door te voeren. Op dat moment was voor 53 nummers een basisregistratie doorgevoerd volgens de gegevens die op de traditionele fiches staan vermeld: nummer, titel, verwerving, standplaats, afmeting en eventuele vermelding in publicaties. Enkele van deze nummers verwezen echter naar een volledig pakket documenten, zodanig dat een verdere onderverdeling zich opdrong. Daarenboven bleken bij de geregistreerde documenten ook stukken te liggen die nergens opgetekend stonden. Zij werden de nummers 54 tot en met 60 toebedeeld. De nummer 54 staat opnieuw voor een gans pakket en werd bijgevolg opgedeeld. Nummers 59 en 60 betreffen 19de-eeuwse boeken. Door deze nummering grondig te bekijken en te verfijnen werd een duidelijke structuur aangebracht in de collectie waardoor deze toegankelijker is. Vervolgens werd voor elke nummer de basisregistratie geverifieerd en ingebracht in het ADLIB-registratieprogramma. Deze registratie werd vervolgens aanzienlijk uitgebreid. Zo werd bijvoorbeeld de fysieke beschrijving van elk document gedetailleerd ingegeven. Ten slotte werd ook de koppeling tussen deze digitale registratie en het “papieren dossier” gemaakt. Bij elk nummer krijgt men nu in het ADLIB programma een opsomming van wat het bijhorende dossier inhoudt. Deze dossiers werden hierbij eerst grondig nagekeken en opgeruimd. 7

Dankzij de bereidwillige medewerking van het Scheepvaartmuseum, dat zijn zeer goede A3 scanner uitleende, werden alle documenten hoogwaardig ingescand. Deze bestanden werden geleverd aan Collectieregistratie/Beeld. Thumbnails van deze bestanden werden gekoppeld aan de Adlibrecords. Om de registratie compleet te maken werden zuurvrij papier en dozen besteld, waarna alle documenten op een verantwoorde manier werden opgeborgen. Onze dank gaat uit naar Henk Vanstappen voor zijn advies bij de registratie, naar het Restauratieatelier Papier voor hun advies qua conservering en opberging en naar Nora De Poorter. In het kader van het grote Rubens-project van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België (2007-2008) waaraan Rubenshuis & Rubenianum hun medewerking verlenen, voerde Hélène Dubois technisch onderzoek uit op het Zelfportret van Rubens (inv.nr.RH-S180) en het anonieme portret van Helena Fourment (inv.nrRH-S098). B. Mayer van den Bergh Het museum ontving het bezoek van vorsers van diverse universiteiten en musea die er de dossiers van de kunstvoorwerpen kwamen raadplegen: Van de glasramen in het museum werd, aan de hand van de dossiers voorbereid door Hans Nieuwdorp, een inventaris met opmetingen, foto’s en technische gegevens opgemaakt ten behoeve van de uitgave van een ‘Corpus’ van de glasramen in de Nederlanden. De inventaris werd opgemaakt door Joost Caen, prof. aan de Koninklijke Academie te Antwerpen, en de heer Kees Berserik uit Den Haag. In het kader van een onderzoeksproject van het Rubenianum in samenwerking met de Universiteiten van Antwerpen en van Leiden, maakte Ari Verburg uitgebreide IR-opnamen van Pieter Bruegel’s ‘Dulle Griet’. Het was de eerste keer dat dit Bruegel-schilderij op deze wijze werd onderzocht. De resultaten zullen in 2006 worden bekendgemaakt. De deskundigen van het Zilvermuseum (Nanette Claessens en Wim Nys) onderzochten de collectie zilver in het museum ten behoeve van een tentoonstelling, die in 2006 zal doorgaan. Het onderzoek ging gepaard met nieuwe fotografische opnamen en reiniging/restauratie van de stukken. De tentoonstelling zal de resultaten vastleggen en zal aanleiding geven tot een nieuwe en veelbelovende evaluatie van onze collectie. Op 19 mei bracht de University Club Library Associates een bezoek aan het museum. Hans leidde ze rond. Speciale aandacht ging naar onze collectie handschriften. Op 27 mei bekeken Hélène Verougstraete en professor Van Schoute Antwerpen-Baltimore en twee kleine diptieken in het kader van een voorbereiding voor een tentoonstelling. Op 21 juni en op 19 juli bracht Ottelien Muller, studente uit Gent - tweede licentie Geschiedenis - een bezoek aan het museum i.v.m haar thesis over vrouwen en mecenaat vanaf 1850 tot 1914 in Vlaanderen. In dit kader wenste zij informatie over mevr. Henriëtte Mayer van den Bergh. Op 6 september kwam Cor Vanistendael, die aan een nieuwe opstelling van het Vleeshuis werkt waarvan danscultuur een deelaspect vormt, de balboekjes van Fritz Mayer van den 8

Bergh bestuderen, alsook de reeks foto’s van de Antwerpse adel uit het familiearchief van de familie Mayer van den Bergh, genomen t.g.v. een bal in 1900. Op 27 september bracht de heer Jaak De Schryver een bezoek aan het museum om het familiearchief te raadplegen i.v.m zijn onderzoek naar de families Havenith en Fuchs. Op 29 november heeft Annemie de Vos het ‘Kastelenboek’ van Fritz Mayer van den Bergh en de documentatie ervan geraadpleegd i.v.m haar onderzoek omtrent baron de Bieberstein. Op de vele vragen van onderzoekers die per brief, mail of telefoon in verband met de collectie werden gesteld werd steeds een gepast antwoord gegeven. In enkele gevallen werd er doorverwezen naar een specialist. Eigen bijdragen: artikelen, catalogusnota’s: Medewerking aan tentoonstellingscatalogus Alba, Napoleone e il Piemonte. Capolavori ritrovati, met artikel over Antoine de Lonhy en over de verzamelbedrijvigheid van Mayer in Italië, door Hans Nieuwdorp. Bijwonen colloquia, studiedagen: Er werden 5 studiedagen gevolgd en één colloquium bijgewoond. C. Smidt van Gelder Clara Vanderhenst werkte mee aan het diepgaander onderzoek van de volgende eigen museumcollecties: - “De Hollandse Meesters” ten behoeve van de gelijknamige tentoonstelling en catalogus. - “Interieurtextiel” ten behoeve van een overkoepelend Antwerps museumproject. - “Zilver” ten behoeve van de tentoonstelling in het Sterckxhof. In navolging van dit project werden niet louter de geselecteerde voorwerpen grondig bestudeerd door de specialisten van het Provinciale Zilvermuseum, maar werd de volledige Collectie 5 (Edelsmeedkunst en Objets de Vertu) onderzocht. Heel wat voorwerpen, die oorspronkelijk tot het eigen gebruikszilver (serviesgoed) van de verzamelaar behoorden en daarom wellicht, in het verleden minder aandacht gekregen hebben, werden hierbij voor het eerst onderzocht. De collega’s van het Sterckxhof waren zeer te spreken over de kwaliteit van dit ensemble en vooral over het onverwachte en consequente modernisme bij een figuur als Pieter Smidt van Gelder. D. Rubenianum a. Corpus Rubenianum Ludwig Burchard Het uitgeven van deze oeuvre-catalogus van het werk van Peter Paul Rubens behoort tot een van de kerntaken van het Rubenianum Voortgang van het project: In 2005 verscheen geen boekdeel. Het eerstvolgend deel, volume XV (Gregory Martin, 'The Whitehall Ceiling') zal verschijnen in de lente van 2006. Frans Baudouin, de auteur van deel XXII ('Architecture and architectural Sculpture') overleed op 1 januari 2005. Nora De Poorter heeft de verdere afwerking van het onvolledige 9

manuscript op zich genomen; er werd beslist het boek te splitsen, waarbij het eerste deel zou handelen over het Rubenshuis. Aan het deel XI (‘Mythological Subjects’) werd verder gewerkt door drie wetenschappelijke medewerkers in het kader van het onderzoeksproject FWO-Vlaanderen nr. G002602N: 'Mythologische voorstellingen in de Vlaamse kunst van de 17e eeuw geplaatst in hun intellectuele context'. Het project nam een einde op 31 december 2005. Deel V1 (H. Devisscher, ‘The Life of Christ before the Passion : The Youth of Christ’). De auteur werkte verder aan de Nederlandse versie van zijn deel, en zal dit afwerken in de loop van 2006. Deel XXVI, : K. Lohse Belkin, ‘Copies and Adaptations from Renaissance and later Artists : Northern artists’. Een voorlopige versie van de catalogus werd overgemaakt; bepaalde onderdelen van het Corpusdeel werden bovendien door de auteur reeds grondig bewerkt en geredigeerd naar aanleiding van andere initiatieven. Deel XXVI 2 : J. Wood, Copies and Adaptations from Renaissance and later Artists : the Raphael School. De auteur bezorgde reeds een groot deel van zijn manuscript. Op 26 mei 2005 heeft de Algemene Vergadering van de Union Académique Internationale te Ankara het beschermheerschap (‘patronage’) over de publicatie van het ‘Corpus Rubenianum Ludwig Burchard’ aanvaard. Er is aan dit beschermheerschap geen financiële ondersteuning verbonden. b. Wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van het Rubenshuis Het Rubenshuis architectuurhistorisch Aansluitend bij de redactie van deel XXII van het ‘Corpus’ werd door het Rubenianum het architectuurhistorisch onderzoek verder gezet over het Rubenshuis. Meer in het bijzonder behelst dit onderzoek het definiëren van Rubens’ participatie in het ontstaan van zijn huis en het situeren ervan binnen de context van de 16de en 17e- eeuwse architectuurtheorieën . De ‘Rubensbreuk’ Vanuit een jarenlange vertrouwdheid met de materie van de schuttersgilden, en de kolveniers in het bijzonder, verrichtte Nora De Poorter een grondig onderzoek in verband met de zgn. ‘Rubensbreuk’ die aan het Rubenshuis is bruikleen werd gegeven. Dit onderzoek vond zijn neerslag in een onuitgegeven nota. Een juiste identificatie van het stuk verguld gildezilver kon nog niet worden gegeven. De vraag blijft dus open of de kolveniersbreuk (vervaardigd in Valenciennes) iets kan te maken hebben met de Antwerpse kolveniers, en of het juweel inderdaad in het bezit kan geweest zijn van Rubens, die enige tijd lid was van dit gilde Nora De Poorter maakt deel uit van het wetenschappelijkcomité van de tentoonstelling ‘William and Margaret Cavendish in Exile (Rubenshuis, oktober 2006). Zij nam deel aan de vergaderingen in Antwerpen en Londen en aan een werkbezoek in Welbeck Abbey, een belangrijk bruikleengever. c.Huldeboek Frans Baudouin Op 28 juni vond in het Kolveniershof de voorstelling plaats van het huldeboek ter ere van Frans Baudouin (1920-2005), ere-conservator van het Rubenshuis en medestichter van het Centrum voor de Vlaamse kunst van de 16de en 17de eeuw. De publicatie bevat een aantal bijdragen van deze eminente geleerde die verschenen tussen 1977 en 2002, en hier met 10

nieuw illustratiemateriaal werden verwerkt tot tien hoofdstukken. Het boek behandelt verschillende opmerkelijke facetten van de veelzijdige figuur van Peter Paul Rubens: zijn familiale en sociale achtergrond, zijn interesse voor wetenschappen en voor de antieke cultuur, en zijn contacten met vooraanstaande persoonlijkheden uit zijn tijd. De artikels worden voorafgegaan door een korte biografische schets en een uitvoerige bibliografie. Rubens in Context : selected studies. Liber memorialis Frans Baudouin. Antwerpen : BAI, 2005. 233 p. ISBN 90-76704-98-8 d. Collectieregistratie De ondersteuning aan het overleg collectieregistratie van de Musea stad Antwerpen werd verder gezet en uitgebreid. Een medewerker van het Rubenianum verzorgt de coördinatie van dit overleg op parttime basis. Dit omvat volgende taken: - Bijeenroepen en voorzitten van het maandelijks overleg, dat plaatsvindt in het Rubenianum Ondersteuning van het gebruik en beheer van de registratiesoftware: helpdesk, opleiding, licentiebeheer, etc. - Extern overleg (o.a. Adlib Gebruikersgroep Vlaanderen, Project Move van provincie OostVlaanderen,..) - Ondersteuning en begeleiding van projecten "Geautomatiseerde en gestandaardiseerde registratie van de Collectie Antwerpen" (zie verder) en "Collectiemobiliteit", beide gesubsidieerd door de Vlaamse Gemeenschap. - Ad hoc ondersteuning en overleg bij projecten i.v.m. digitalisering van beeldmateriaal. E. Kunstmusea Niet van toepassing 2. Samenwerking A. Rubenshuis Zie hierboven B. Mayer van den Bergh In samenwerking met het K.I.K. werd verder gewerkt aan de opnamen voor een nieuwe complete fotografische inventaris van de collectie, opgenomen in kleur met digitale apparatuur: 11 april 2005 18 april 2005 Zoals de voorgaande jaren was Hans Nieuwdorp lid van het Nationaal Wetenschappelijk onderzoeksproject pre-Eyckiaanse schilderkunst, doorgevoerd in het K.I.K., o.l.v.Dr. Cyriel Stroo. C. Smidt van Gelder Clara Vanderhenst was betrokken bij de volgende samenwerkingsprojecten: - “Collectiemobiliteit” tussen de Kunstmusea en het museum Vleeshuis, als coördinator van dit project. De stand van zaken van dit project maken het onderwerp uit van het 11

-

-

-

-

-

jaarlijkse ad-rem verslag ten behoeve van het Vlaamse Gewest. Verder nam ze ook deel aan de vergaderingen van de werkgroep “mobiliteitsprincipes”. “Interieurtextiel” tussen de stedelijke en de provinciale musea en het Rockoxhuis, als initiatiefnemer. Omwille van de moeilijke toegankelijkheid van textielcollecties in het algemeen werd naar een boeiende, laagdrempelige en zo mogelijk praktischtoepasbare invalshoek voor het grote publiek gezocht. Dit werd “De aanwending van textiel in historisch perspectief”. Voor de stedelijke collecties leek bovendien de toepassing “Interieurtextiel” interessanter te zijn dan “Kledij” of “Kerkelijk textiel”. Praktische overwegingen maken dat dit project wellicht gereduceerd zal worden tot een veel beperkter “Smidt van Gelder – Kasteel van Hingene” project. Het is immers het onderzoek van de Deelcollectie 2/2 (Interieurkunst: Textiel) van het museum Smidt van Gelder, door Wim Mertens, dat aan de basis van dit project lag. “Klank van de Stad” in Nieuw Museum Vleeshuis. Op vraag van Karel Moens controleerde Clara Vanderhenst de niet-instrumentale collecties van het Vleeshuis en de collecties van het museum Smidt van Gelder op stukken die in aanmerking konden komen voor het nieuwe museum. Dit leverde samen een honderdtal stukken op, die in de nieuwe presentatie zullen opgenomen worden. “Herinrichting Rubenshuis”, op vraag van Lisbeth Wouters en Ben van Beneden. Naast het bruikleen van een aantal schilderijen en een kunstkastje uit de eigen collectie, deed Clara Vanderhenst ook voorstellen voor het optimaliseren van het aanbod “Toegepaste Kunsten” in dit museum. “Registratie van museumvoorwerpen met archeologische herkomst” (werktitel), met het MAS(Vleeshuis), het Sterckxhof, de Opgravingsdienst, de graduaatsopleiding Monumentenzorg en Restauratie en de Vereniging voor Bodem- en Grotonderzoek, op eigen initiatief. Bij de registratie van de Toegepaste Kunsten in het Vleeshuis bleek dat het Adlib-programma niet voldeed voor het registreren van voorwerpen afkomstig van opgravingen en/of recuperatie van Historische Gebouwen. Zo zijn er problemen met de registratie van oorspronkelijke en huidige “adressen” opgravingsen/of afbraakcampagnes enz. Het zou nochtans de moeite lonen deze voorwerpen, die een schitterend beeld kunnen bieden van “Wonen en Leven in Antwerpen” op een gemakkelijk ontsluitbare manier aan het publiek te tonen. Dit project is nog in de studie- en overlegfase. “Thesaurus”, Clara Vanderhenst blijft lid van deze werkgroep en houdt zich hierbij vooral bezig met de problematiek rond de registratie en de terminologie van de Toegepaste Kunsten.

D. Rubenianum Het Rubenianum werkt al jaren lang nauw samen het 'Centrum voor de Vlaamse Kunst van de 16de en de 17de eeuw'. Deze samenwerking uit zich onder meer in het uitgeven van het 'Corpus Rubenianum Ludwig Burchard' (zie hoger) en de gezamenlijke website (www.rubenianum.be). Het Rubenianum verleende zijn medewerking aan het colloquium ‘Classical Mythology in the Netherlands in the Age of Renaissance and Baroque’, ingericht door het Interuniversitair Instituut voor de Studie van de Renaissance en het Humanisme (VUB-ULB). Dit internationale congres vond plaats in het Kolveniershof en het Museum Plantin Moretus (19 en 21 mei 2005). Medewerkers van het Centrum voor de Vlaamse kunst van de 16de en 17de eeuw verzorgden hierop een aantal uiteenzettingen over de mythologische aspecten in het werk van Peter Paul Rubens. 12

Het Rubenianum werkt verder samen met het federale onderzoeksproject “Wetenschappelijk onderzoek van de ‘groep Rubens’ in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, met beredeneerde catalogus” (promotor Joost Vander Auwera); er wordt intensief gebruik gemaakt van de gespecialiseerde Rubens-documentatie in het Rubenianum. Gegevens over de schilderijen worden uitgewisseld. Het Rubenianum is vertegenwoordigd in het bestuur van het overleg Kunstbibliotheken Vlaanderen, het overlegorgaan voor personen werkzaam op het gebied van bibliothecaire en documentaire informatieverzorging met betrekking tot beeldende kunst en architectuur. De deelnemende kunstbibliothecarissen zijn werkzaam in universitaire departements- en hogeschoolbibliotheken, museumbibliotheken, kunst-(historische) documentatiecentra, culturele instellingen en archieven. Het OKBV werd in 2000 opgericht en is sinds 2001 is de eerste intersectorale commissie van de VVBAD, het overkoepelende overlegcentrum voor informatieprofessionals in Vlaanderen. (Meer info op: www.okbv.be). Als bestuurslid van OKBV maakt een medewerker van het Rubenianum ook deel uit van de redactie van Bibliotheek- en archiefgids, het wetenschappelijke tijdschrift van VVBAD. E. Kunstmusea Project Hollandse Meesters: zie tentoonstellingen Project Collectiemobiliteit (2003-2006) Het project collectiemobiliteit ging van start in oktober 2003 en zit momenteel in zijn derde en laatste fase. Hoofddoel van het project is een doorgedreven onderzoek naar de kunsthistorische en historische achtergrond van de kunstcollecties van het museum Vleeshuis om een zo goed mogelijke museale (her-)bestemming van de objecten te kunnen waarborgen. Om dit doel te bewerkstelligen werden twee wetenschappelijke medewerkers en één depotbeheerder aangeworven, die gedurende drie jaar voltijds de zorg voor de collecties op zich nemen. Bij aanvang van 2005 stond de onderzoeksmethode van het project volledig op punt. Zij bestaat uit een uitgekiende registratie die niet enkel voorziet in basisregistratie, maar tevens een minimum aan noodzakelijke gegevens behandelt die nodig zijn voor het advies dat moet geformuleerd worden betreffende herplaatsing van de desbetreffende collecties. Niet enkel neemt hierdoor de kennis van de historische context en van de betekenis van het object en de deelcollectie toe, maar ook van de geschiedenis van het museum Vleeshuis en van het ontstaan van de Musea stad Antwerpen. Er wordt tegelijkertijd een digitaal fotoarchief aangelegd en worden de records gekoppeld aan documentatie en archiefwerk. De deelcollecties die werden behandeld zijn die van tin, ijzer, koper en brons. In 2005 werd veel tijd geïnvesteerd in overkoepelend werk, dat garant staat voor een betere integratie van het project binnen de Vlaamse musea en in de kwaliteitsbevordering van het registratiewerk. Er wordt intensief samengewerkt met de Thesauruswerkgroep Musea Antwerpen, waarin getracht wordt een gestandaardiseerde thesaurus op te stellen. De Thesauruswerkgroep werkt in nauw overleg samen met Move (Musea Oost-Vlaanderen in Evolutie). Daarnaast werd op verscheidene manieren het project en de behandelde collecties 13

bekendgemaakt in de museale sector en zijn er vorderingen inzake de concrete aanpak van de mobiliteit. De laatste maanden werden ook resultaten geboekt op het vlak van ondersteuning bij tentoonstellingen. Zo hebben de wetenschappelijke medewerkers van het Zilvermuseum Sterckshof voor ‘Zilver uit Antwerpen’ op één werkdag vijfhonderd sieraden digitaal kunnen bekijken en maakte de curator van de tentoonstelling ‘Tussen salon en strijdtoneel’ (Kasteel d’Ursel te Hingene) een selectie van de wapencollectie op basis van de verbeterde gegevens in Adlib.

3. Documentatie A. Rubenshuis • •

Georges Delcart nam deel aan de maandelijkse vergadering van de werkgroep Collectieregistratie. Een 60 tal documenten en boeken werden geregistreerd.

Aanvragen foto-en filmopnames Particulieren Oktober: •

Jonas Depelseneer: eindopdracht school, diverse opnamen

Media -

-

7 maart: bezoek Peter Sutton, Brucemuseum Greenwich 14 maart Man bijt Hond en Lutgard Simons, opnamen in het Groot Atelier terwijl zij geïnterviewd werd 15 maart bezoek van de senaat van Kazakstan eerste week van april: de Britse REEF TV BBC komt filmen in het RH, promotie stad Antwerpen 29 april: bezoek van de nieuw aangestelde ambassadeur van China in België, mevrouw Zhang 2 juni: ’s morgens bezoek van prinses Diana von Fürstenbergh. 2 juni: namiddag bezoek van de Amerikaanse acteur Richard Gere. 2 september: het Oostenrijkse ORT komt filmen in het RH, promotie Stad Antwerpen 26 en 27 september 2005 : opnames door DeMensen in het kader van het programma ‘De Grootste Belg’ een documentaire over Rubens 9 oktober: bezoek van de Trustees and Benefactors of the National Galleries of Scotland 18 november: Vlaanderen Vakantieland draait een documentaire met Sam Dillemans en het Rubenshuis in de hoofdrollen. Te bekijken op 3 en 4 december 2005 op VRT. 22 november: bezoek van de zuster van koning Juan Carlos van Spanje december: Toeristische dienst Vlaanderen in Parijs: opname van het Portret van Rockockx, promotiecampagne in de Parijse metro voor Antwerpen

14

Aanvragen foto’s via fotodienst: Januari: - Metropolitan Museum of Art: de Annunciatie, schoolpublicatie - Ashgate Press: Gevecht van de Amazones, uitgave - Alexander Bracht: de Linnenpers, documentatie April: - Noordbrabants museum: Het Afscheid van Van Dyck, catalogus - Noordbrabants museum: Schaalmodel van Rubensstandbeeld, catalogus Mei: - Dhr. Jos Poels: De slag bij Blokkersdijk, onderzoek - Editoriaal Klassa: Het zelfportret van PP Rubens, cover - Museumgids: De tuin van het Rubenshuis, folder Juli: - Nationaal Biografisch Woordenboek: Het zilveren sierstel, repertorium - Royal Academy of History of Spain: Filips IV en de prins kardinaal Ferdinand, uitgave Augustus: - Dhr. Guus Peters: Het oponthoud van het konvooi, studie schuttersverenigingen. - KMSKB: Zelfportret Rubens, catalogus Oktober: - Uitgeverij Larcier: Kunskamer van Cornelis Van der Geest, uitgave - Uitgeverij Waanders: De Vismarkt, uitgave - Herman Vandenbossche: beelden van de restauratie van het Rubenshuis, lezing November: - Appunto Communications: Kunstkamer van Cornelis Van der Geest, uitgave - Bert Watteeuw: Kunstkamer van Cornelis Van der Geest, publicatie - Haboldt & Co: Kunstkamer van Cornelis Van der Geest, documentatie B. Mayer van den Bergh -

Abonnementen: één abonnement 7 boeken als bewijsexemplaar voor copyright, 10 boeken als bewijsexemplaar voor bruikleen 2 boeken in het kader van ruilovereenkomst 11 boeken aangekocht 4 gratis boeken werden ingeschreven. Museumarchief en fotodocumentatie: werd o.a. aangevuld met de opnames van het K.I.K. Aanvulling en uitbreiding dossiers collectiestukken: aan de hand van bruiklenen en wetenschappelijke studies.

C. Smidt van Gelder In de loop van 2005 werd er nauwelijks tijd gestoken in de documentatie en de registratie van de collectie Smidt van Gelder. Een en ander heeft te maken met de locatie van zowel de collectie als de conservator. Er werden wel plannen gemaakt om deze taken in de toekomst op een meer gestructureerde manier uit te voeren.

15

De uitgebreide registratie van de collectie zal aangevat worden bij de fysische reorganisatie van de collecties in het Depot Luchtbal (uitpak en definitieve plaatsing). Zo gauw de gegevens van de fysische confrontatie geregistreerd zijn en er voldoende detailfoto’s gemaakt zijn, kan de inhoudelijke aanvulling van de registratie in het Rubenianum afgewerkt worden. Het uitbreiden van de documentatie zelf, met boeken, tijdschriften enz., krijgt een nieuwe start na de verhuis van Clara Vanderhenst met het museumarchief, de collectiedossiers en de vakbibliotheek van Smidt van Gelder naar het Rubenianum. D. Rubenianum Er zijn 708 publicaties als aanwinst te noteren voor de bibliotheek van het Rubenianum. 617 daarvan werden verworven door de Stad (zowel door aankoop, als gratis verkregen als geschenk of ontvangen via de ruil met andere instellingen). Er werden 91 publicaties aangekocht voor rekening van het FWO-Vlaanderen in het kader van het programma 'Mythologische voorstellingen' (zie hoger, onder wetenschappelijk onderzoek). De abonnementen van 131 lopende tijdschriften werd verder gezet, en tevens de reeksen catalogi van 62 veilinghuizen. De retrocatalografie werd verder gezet en is nu in een eindfase beland. Met de hulp van een stagiaire werden ook alle licentiaats- en doctoraatsverhandelingen in de catalogus ingevoerd. E. Kunstmusea Niet van toepassing AFDELING 4. PRESENTEREN EN INFORMEREN OVER DE COLLECTIE – PUBLIEKSGERICHTE FUNCTIE 1. Diensten voor het publiek A. Rubenshuis Per 1 april werden nieuwe tarieven van kracht. De basis- en reductieprijs werd verhoogd en het aantal speciale categorieën verminderd. Plus 65 werd voortaan ook gratis. zie ook IV.6. E) Tijdens het seizoen werden 100 extra audioguides gehuurd zodat permanent 200 stuks beschikbaar waren. Tevens werd het taalaanbod uitgebreid met het Spaans, wat door het toenemende aantal Spanjaarden fel wordt gesmaakt. Zoals al gemeld onder het hoofdstuk infrastructuur diende door de sluiting van het Beel-pavilijoen de ticketbalie en bookshop tijdelijk terug in het museum te worden ondergebracht.

B. Mayer van den Bergh - Het aanbod in de museumwinkel werd verder uitgebreid met: • DVD Bruegel • E. MAI e.a., Gillis Mostaert. Een tijdgenoot van Bruegel, Munchen, 2005 • W. VANDERSTEEN, Suske en Wiske. De Dulle Griet, Antwerpen, 16

-

Op regelmatige basis raadpleegden externe bezoekers de handbibliotheek en de objectdossiers. Vragen van vorsers en bezoekers over het museum en haar collecties werden door de staf en het administratief personeel beantwoord. De handbibliotheek werd geraadpleegd door 30 vorsers en studenten.

C. Smidt van Gelder Niet van toepassing D. Rubenianum a. Leeszaal Aantal bezoekers leeszaal van het Rubenianum: 1039 Aantal geconsulteerde objecten in de leeszaal van het Rubenianum: 5531 Fotokopieën gemaakt voor het publiek: 8950 (Inkomsten: € 1074.04) b. Adviezen Adviezen en beantwoorden van vragen: er werden 119 dossiers aangelegd van vragen om advies. c. Databank www.rubensonline.be Sinds RubensOnline online ging (februari 2004), werd achter de schermen verder gewerkt aan de uitbreiding van deze databank. In de loop van 2005 werd de achterliggende Adlibdatabase aangevuld met gegevens uit het archief en de bibliotheek van het Rubenianum. Hiervoor werd een tijdelijke medewerker in dienst genomen, die gedurende tien maanden aan het project werkte. Op dit moment is het volledige oeuvre van Rubens beknopt geregistreerd. Door koppelingen met het bibliotheekbestand en toevoegen van de referenties naar het archief, is de documentatie van het Rubenianum op een efficiënte manier verder ontsloten. De gegevens worden vervolgens klaar gemaakt voor publicatie op het web. Lancering van de vernieuwde website is voorzien in 2006. De databank werd aan een gespecialiseerd publiek voorgesteld tijdens de studiedag "De 17de eeuw in digitale sferen (Den Haag, 26 augustus 2005) en het congres "Informatie 2005" (Brussel, 22 en 23 september 2005) E. Kunstmusea Niet van toepassing 2. Presentatie van de collectie A. Rubenshuis Het Rubenshuis werkt momenteel aan een herschikking en nieuwe presentatie van de collectie (2005-2006), waarbij het de bedoeling is om nieuwe verbanden te leggen, waar mogelijk lacunes te vullen en de collectie verder te verrijken met aankopen en langdurige bruiklenen. Wat dit laatste betreft, biedt collectiemobiliteit binnen de Collectie Antwerpen een aantal mogelijkheden, maar daarnaast wordt ook gestreefd naar langdurige bruiklenen uit binnen- en buitenlandse particuliere en publieke verzamelingen. De selectie van deze ‘aanwinsten’ werd in 2005 afgerond. Nadat in 2005 reeds een aantal proefopstellingen werden uitgeprobeerd, waarin onder meer de stukken uit het Museum Smidt van Gelder 17

werden opgenomen (zie hierboven), zal de verzameling in de loop van 2006 verder worden aangevuld met bruiklenen uit het Museum Vleeshuis, het KMSKA en een aantal buitenlandse musea. In het kader van de nieuwe presentatie is het ook de bedoeling om het interieur van het Rubenshuis in 2006-2007 een complete ‘make-over’ te geven met nieuwe vitrines, verlichting en kleuren op de muren. De plannen daarvoor werden het voorbije jaar uitgewerkt. B. Mayer van den Bergh Zie signalisatie C. Smidt van Gelder Niet van toepassing D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing 3. Bruikleenbeleid A. Rubenshuis Voor de tentoonstelling Broedertwist in ’s Hertogenbosch ( 09/2005- 01/2006 ): - het schaalmodel van het Rubensstandbeeld, Geefs, RH-B 013 - Rubens neemt afscheid van Van Dyck, Van Bree, RH-S 115 Voor de dubbelexpo in Berkely, USA, Berkeley Museum of ART, 02/03/05 - 15/05/05, en Cincinnati, USA, Cincinnati Art Museum, 14/06/05 - 11/09/05: "Drawn by the brush", RHS 194, Ontwerpschets voor de bekroning van het hoogaltaar van de CarolusBorromeuskerk te Antwerpen, P.P.Rubens. B. Mayer van den Bergh Zie bijlage C. Smidt van Gelder Ondanks de moeilijke toegankelijkheid van het grootste deel van de museumcollecties in het depot Luchtbal én van de inhoudelijke gegevens, wordt in de mate van het mogelijke op alle bruikleenaanvragen ingegaan. De lijst van deze bruiklenen wordt gegeven in bijlage. D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing

18

4. Tijdelijke tentoonstellingen A. Rubenshuis I.

Sam Dillemans : van 30 september tot 31 december 2005

De presentatie van hedendaagse kunst naast ‘oude’ kunst levert vaak boeiende confrontaties op. Het Rubenshuis is immers meer dan enkel een museum met ‘oude’ kunst. Dit werd al in 2003 duidelijk met de tentoonstelling Tekenen en Rekenen van Panamarenko. Met de expo rond Sam Dillemans zet het Rubenshuis deze trend verder en wordt duidelijk hoe Rubens hedendaagse kunstenaars blijft inspireren. Sam Dillemans (°1965) had liefst het vak geleerd in het atelier van één van zijn favoriete schilders, onder wie uiteraard Rubens. Omdat dit nu niet meer kan laat hij zich inspireren door schilderijen van zijn voorbeelden, maar vooral door eigentijdse gezichten en gestalten, en sinds kort... door boksers. Het is Sam Dillemans echter niet te doen om het vertellen van een verhaal, maar om het gevecht met de verf en met het doek, met het thema en met de vorm, uiteindelijk met zichzelf, altijd op zoek naar dat ene, onbereikbare beeld. In de tentoonstelling werden enkele werken naar de Antwerpse Meester met het origineel geconfronteerd en werd een overzicht getoond van Dillemans’ meest aangrijpende werken uit de laatste jaren. Er werd ook een boek over Sam Dillemans uitgegeven met teksten van Marc Ruyters en Jozef Deleu, waarvan nog tijdens de tentoonstelling een tweede druk verscheen. Ook het campagnebeeld Zelfportret als bokser kende een enorm succes. De tentoonstelling telde 36.181 bezoekers. In bijlage de uitgebreide reacties in de pers. Vorstelijke vluchtelingen. William en Margaret Cavendish in het Rubenshuis (1648-1660) Het Rubenshuis organiseert van 1 oktober tot 31 december 2006 een internationale tentoonstelling over het verblijf van William Cavendish en zijn vrouw Margaret in het huis van Peter Paul Rubens. William Cavendish, graaf, markies, en 1st hertog van Newcastle (1593-1676), was militair bevelhebber en dichter, blonk uit in paardrijden en schermen, en heeft zich zijn hele leven actief bezig gehouden met architectuur, tuinaanleg, wetenschap en muziek. Als collectioneur had Cavendish een voorliefde voor Nederlandse kunstenaars en niemand minder dan Antoon van Dyck schilderde zijn portret. Op de vlucht voor de Engelse burgeroorlog, streek de hertog voor enige tijd neer in Parijs waar hij zijn tweede vrouw Margaret leerde kennen. In 1648 nam het adellijke stel zijn intrek in het vroegere woonhuis van Peter Paul Rubens aan de Wapper in Antwerpen. Cavendish vestigde er een manège, die naam maakte in heel Europa, en entertainde er op niveau hoogwaardigheidsbekleders, diplomaten, geleerden en kunstenaars. Koning Karel II van Engeland en Constantijn Huygens kwamen op bezoek. In Antwerpen schreef hij ook een invloedrijk werk over de paardrijkunst, La Méthode et Invention Nouvelle de dresser les Chevaux (1658). Na de restauratie en het herstel van de monarchie in 1660 keerden William en Margaret terug naar Engeland. De tentoonstelling belicht leven en werk van dit bijzondere koppel en besteedt in het bijzonder aandacht aan de politiek-historische context, Cavendish’ intellectuele en culturele kring, zijn activiteiten als opdrachtgever, zijn contacten met de gemeenschap van Engelse bannelingen en met het Haagse hof, en het culturele leven in Antwerpen rond 1650.

19

De voorbereiding van dit project kwam in 2005 op kruissnelheid. Het finale concept, de bruikleenlijst en ook de begeleidende publicatie kregen vaste vorm. Daarnaast werd ook gewerkt aan het programma randactiviteiten, waaronder het internationale symposium over de activiteiten van Cavendish als opdrachtgever in ballingschap. B. Mayer van den Bergh Gillis Mostaert (1528-1598). Een tijdgenoot van Bruegel (14 mei – 10 juli 2005) Pieter Bruegel de Oude geldt als een van de grootmeesters van de kunst, en Antwerpen als de belangrijkste metropool in de geschiedenis van de Nederlanden in de 16e eeuw. Reformatie en Contrareformatie, Spaanse overheersing en onafhankelijkheidsstrijd kenden in de Scheldestad een merkwaardige historische concentratie. Ondanks en juist wegens deze omwentelingen bloeiden er de kunsten, en waren de meesters en hun ateliers er ongemeen productief. De meesters ontwikkelden er nieuwe schilderkunstige genres en thema’s, die als een spiegel zijn van de toenmalige levensomstandigheden en geloofsverhoudingen. Eén van hen was Gillis Mostaert (1528-1598), een tijdgenoot en concurrent van Bruegel de Oude en diens zonen. Inventarissen van Antwerpse kunstverzamelingen uit zijn tijd vermelden regelmatig duurbetaalde werken van Mostaert en vooral: markten, kermissen, dorpsgezichten, seizoenen, winterlandschappen, krijgs- en brandtaferelen, beelden uit het leven van Maria en Christus, evenals parabels en allegorieën. Ze tonen figurenrijke taferelen uit een onstuimig volksleven van zijn tijd, waarvan de politieke en moraliserende bedoelingen door vergelijking en aandachtige lezing opnieuw ontdekt kunnen worden. En zeker zo belangrijk ze brengen de zo typische nieuwe ontwikkelingen in de figuur- en landschapsschilderkunst naar voren. Het is de eerste maal dat een monografische tentoonstelling aan het werk en leven van Gillis Mostaert wordt gewijd. Het wordt bovendien geplaatst in het kader van het werk van tijdgenoten zoals de zonen van Bruegel, Lucas van Valckenborch, en Hans van Wechelen. De werken komen uit privé-verzamelingen. De tentoonstelling werd georganiseerd door het Wallraf-Richartz-Museum te Keulen, en reisde door naar Antwerpen. Bij de tentoonstelling hoort een boek. Coördinatie: Hans Nieuwdorp m.m.v Ben Van Beneden (Rubenshuis) Vormgeving: Bailleul Ontwerpbureau bvba Opbouw: dienst Collectiebeleid/ Behoud en Beheer: Freddy Lansu, Astrid Hendrix, Marc Leenaerts, Eddy Geeraerts Publieksbegeleiding o.l.v Rita Van Dooren • individuele bezoeker - tekstpanelen en bijschriften in het Nederlands in de tentoonstelling - bezoek met gids op 24 mei en 21 juni om 14 uur • groepsbezoek - opleiding gidsen door K. Michiels, 9 mei - reservering en boeking i.s.m Toerisme Antwerpen/Gidsenwerking Gidsenwerking:

20

•

lezing K. Michels op ma 9 mei, 14.00-16.00 u in het Rubenianum voor de gidsen Toerisme Antwerpen Merchandising: publicatie • E. Mai e.a., Gillis Mostaert. Een tijdgenoot van Bruegel, 2005 Communicatie en promotie: • folder: - oplage: 25.000 - uitvoering: P. Bailleul - bereik: Vlaanderen: culturele instellingen: musea, culturele centra, bibliotheken en archieven; Antwerpen: + supplementair hotels • affiche - oplage: 600 - uitvoering: P. Bailleul - bereik: Vlaanderen: culturele instellingen: musea, culturele centra, bibliotheken en archieven • banner - uitvoering: P. Bailleul • vernissage 13.05.05 • website MMB Pers en Media • persmap • persartikels: - Jan van Hove, Een meester uit de schaduw. Museum Mayer van den Bergh presenteert onbekende tijdgenoot van Bruegel, in De Standaard, 11 mei 2005 - Tentoonstelling Gillis Mostaert, een tijdgenoot van Bruegel, in Het Nieuwsblad, 20 mei 2005 - Frank Heirman, Gillis Mostaert spiegelt Gouden Eeuw, in Gazet van Antwerpen, 21 mei 2005 - Eric Rinckhout, Bescheiden maar boeiende expositie over Antwerpse schilder Gillis Mostaert. Een vergeten tijdgenoot van Pieter Bruegel, De Morgen, 26 mei 2005 • Knack Special Antwerpen 20 april 2005, advertentie • Interview: Radio 1, Elke Van Der Seypen • Interview Luc Schoeters Radio 2 Cijfers • totaal aantal bezoekers: 3338 • aantal groepen: 23 • verkoop merchandising Gillis Mostaert Voorbereiding tentoonstelling Hollandse meesters Hollandse Meesters uit de Gouden Eeuw – Nederlandse schilderkunst 17de-18de eeuw uit het Museum Mayer van den Bergh en de collectie Smidt van Gelder. Het museum Mayer van den Bergh staat bekend voor zijn verzameling middeleeuwse schilderijen en voor de kunst van Bruegel en zijn tijd. De kunstverzamelaar Fritz Mayer van den Bergh had echter een zeer ruime belangstelling en de schilderkunst van de 17de eeuw is in het museum goed vertegenwoordigd. Naast Vlaamse meesters bezit zijn collectie ook een 21

zestigtal schilderijen van meesters uit de Noordelijke Nederlanden. De Hollandse school van de 17de eeuw behoort van oudsher tot de hoogtepunten van de Europese schilderkunst en ook al bezit het museum geen werk van de grootmeesters als Rembrandt of Frans Hals, toch is deze kleine collectie merkwaardig genoeg om onder de aandacht te worden gebracht, want ook op dit gebied bezit de verzameling een aantal uitgelezen pareltjes van het genre. De keuze van het museum om de schilderkunst van de Hollandse school als thema te kiezen voor een tentoonstelling, bracht aan het licht hoe weinig aandacht hiervoor in eigen land en in het bijzonder te Antwerpen, in het verleden geweest is. Vlaamse kunsthistorici hebben de studie ervan gewoonlijk aan onze noorderburen overgelaten. De wetenschappelijke bestudering van de Hollandse meesters in ons museum is duidelijk achterop gebleven in vergelijking met de Vlaamse kunst en in veel andere musea in ons land is dat meestal niet anders. Illustratief was daarvoor de merkwaardige vaststelling dat er in Antwerpen nog nooit een tentoonstelling van de Hollandse schilderkunst is geweest. Dit was een stimulans om de tentoonstelling door te zetten, omdat het wijzen kan op een al te eenzijdig beeld dat het publiek geboden wordt van de schilderkunst uit een glorieperiode voor Noord én Zuid. De politieke scheiding van 1585 heeft weliswaar verschillen in kunst en cultuur met zich meegebracht, maar de fundamentele culturele verwantschap is een feit gebleven dat al te veel aan het oog onttrokken bleef. Bovendien zijn er heel wat genres en ook schilders in de Hollandse schilderkunst met ‘roots’ in de zuidelijke Nederlanden. Bij de tentoonstelling van de schilderijen uit het museum Mayer van den Bergh werden daarom ook die uit de collectie Smidt van Gelder betrokken. Zo krijgt de bezoeker een breder panorama van het Antwerps museumbezit aan Hollandse meesters en een zo representatief mogelijk overzicht van de verschillende genres. Alles samen zal de tentoonstelling ongeveer 75 tot 80 schilderijen omvatten. De keuze die aldus gemaakt werd uit twee Antwerpse museumcollecties, beide het resultaat van een persoonlijke keuze van twee belangrijke verzamelaars, heeft uiteraard zijn beperkingen. Toch heeft elke collectie zijn sterke punten, en bieden samen een mooi panorama van de Hollandse schilderkunst. In Mayer van den Bergh staan vooral de portretten en de stillevens op de voorgrond. In de collectie Smidt van Gelder vinden we vooral een mooie keuze aan landschappen, marines en genre-voorstellingen. Aan de tentoonstelling is een uitgebreid wetenschappelijk onderzoek voorafgegaan met het oog op de publicatie van een aparte bestandscatalogus van de beide musea. Dit onderzoek werd toevertrouwd aan het Rijksbureau voor Kunsthistorische documentatie (RKD) in Den Haag, waar mevr. Sabine Giepmans de redactie van de catalogus op zich nam en daarbij kon rekenen op de steun van diverse collega’s en specialisten. De catalogus die de tentoonstelling begeleidt beantwoordt aan de meest recente stand van het wetenschappelijk onderzoek en bevat een bespreking van alle Hollandse schilderijen uit de beide verzamelingen. De tentoonstelling loopt van 1 juni tot 29 oktober 2006.

C. Smidt van Gelder Het museum kan in zijn huidige toestand geen eigen initiatieven ontwikkelen voor de organisatie van tentoonstellingen. Er wordt in de mate van het mogelijke meegewerkt aan de verschillende initiatieven die door de stedelijke musea ontwikkeld worden. 22

-

-

“Hollandse Meesters”: een gedeelte van de eigen collectie wordt getoond in samenwerking met Museum Mayer van den Bergh - in voorbereiding. “De tulp”, een ensemble representatieve voorbeelden van het gebruik van de tulp in de toegepaste kunsten van Frankrijk, Duitsland en Holland, zal worden getoond in het Rubenshuis – in voorbereiding. “Interieurtextiel”, wellicht in samenwerking met het kasteel d’Ursel in Hingene – ter studie.

D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing 5. Pubieksbegeleiding – educatieve activiteiten A. Rubenshuis II. Kinderen In 2005 werd een evaluatie gemaakt van het educatieve MuseJA!-spel!. Er werd beslist om het huidige pakket in de toekomst niet meer te gebruiken. Het pakket voldoet niet (meer) aan de kwaliteitsnormen van het Rubenshuis en beantwoordt niet aan de verwachtingen van de gebruikers. Het MuseJa-Spel! voldoet niet meer omdat: • Het pakket niet in orde is, verschillende stukken zijn kapot of ontbreken, het totale pakket is visueel verouderd. • Het pakket werd gemaakt voor een andere situatie dan de huidige: de permanente presentatie van het museum is de laatste jaren flink bijgestuurd waardoor sommige stukken uit het pakket niet meer goed toegepast kunnen worden. • Het staat op een verkeerde plaats – dit pakket heeft altijd als een “fremd körper” in het te druk bezochte huis gestaan, stond steeds in de weg, werd steeds weer verhuisd, kon nooit zijn goede plaats vinden. • Verschillende gidsen hebben het signaal gegeven dat ze bepaalde stukken van het pakket niet kunnen gebruiken tijdens een rondleiding omdat ze niet relevant genoeg zijn. • Het pakket bleek nooit echt geschikt voor het Rubenshuis omdat de verplicht te volgen route en de zoekopdrachten uit het pakket (waarbij de kinderen regelmatig op hun stappen terugkeren en dus tegen de soms drukke bezoekersstroom proberen op te zwemmen) in contradictie zijn met elkaar. Los daarvan blijft het probleem dat het museJA!-pakket in het Rubenshuis nooit op dreef is gekomen. De cijfers van de boekingen bij Prospekta spreken voor zich: 2001: 16 – 2002: 17 – 2003: 8 – 2004: 20 – 2005: 16. Dit staat in schril contrast met de andere stedelijke musea. De lage cijfers in het Rubenshuis kunnen deels verklaard worden doordat dit museum nog veel op klassieke wijze gegidst wordt (en geboekt via andere kanalen) De Zomerateliers “Showtime” werd ook geavaleerd: Deze is gekoppeld aan de werking van Museum Mayer van den Bergh. Indien Mayer van den Bergh een tentoonstelling organiseert - zoals in 2005 (en 2006 de Hollandse meesters) 23

en dus geen ateliers kan organiseren heeft dit zijn invloed op de werking van het Rubenshuis. In 2005 werd dit opgelost door het stuk in Mayer van den Bergh gewoon weg te laten, en het atelier “Showtime” enkel aan te bieden 4 woensdagen in juli. Maar dit is geen volwaardig alternatief en voor 2006 werd dan ook beslist om niet meer op dezelfde manier met een half product uit te pakken. Los daarvan heeft het Atelier “Showtime” te veel invloeden uit de Middeleeuwen en te weinig uit de Baroktijd. Er zal opzoek moeten gegaan worden naar andere vormen voor de educatieve pakketten en deze ook meer inhoudelijk laten afstemmen op de tijdsperiode van Rubens. Wij plannen een nieuw educatief spel voor 2007/2008 Onderwijs Het Rubenshuis ontving in 2005 weer eens 395 schoolgroepen! Nog te ontwikkelen: • opmaat gesneden pakketten voor onderwijs • organiseren van studiedagen voor leerkrachten AmuseeVous & Rock Werchter 2005 Het Rubenshuis werkte samen met AmuseeVous en Rock Werchter. Concreet wil dit zeggen dat de Festivalgangers van Rock Werchter tijdens de zomermaanden (juli, augustus, september 2005) op vertoon van hun festivalbandje gratis toegang tot het Rubenshuis verkregen. Voor het Rubenshuis was “BV-geweld” Axl Pelemans peter. Waarom hij Rubens bewondert kon je lezen in de Ave-eRWee-Museumgids en er werd ook nog een filmpje gemaakt met Axl en andere BV’ers. In totaal kwamen er meer dan 311 jongeren tussen 16 en 26 jaar het Rubenshuis bezoeken tijdens de zomermaanden. B. Mayer van den Bergh Project ‘Weg-wijs in musea’. Vernieuwing van de signalisatie in drie Antwerpse historische huizen: Rubenshuis, Museum Mayer van den Bergh en Museum Plantin-Moretus. Het signalisatiedossier is een breed opgezet, meerjarig project van bovenvermelde musea, drie historische huizen met specifieke eisen en beperkingen aangaande signalisatie (praktische en visuele bewegwijzering in, doorheen en uit het museum) en beteksting (inhoudelijke, tekstuele informatie). Er werd subsidie toegezegd vanuit de Vlaamse Gemeenschap. In de startfase (2003-2004) werd een inventarisatie van problemen en mogelijkheden terzake opgemaakt in het Museum Mayer van den Bergh en het Museum Plantin-Moretus. De realisatie van vernieuwde signalisatie en beteksting in het Rubenshuis door Bailleul ontwerpbureau gebeurde in de loop van 2004.

24

In de loop van 2005 werden, in de tweede fase van het project, de ontwerpen en drukproeven gerealiseerd van hierna vermelde onderdelen in het Museum Mayer van den Bergh: • een nieuw bewegwijzerd circuit • oriënteringsplannen en wettelijke veiligheidssignalisatie • praktische informatie voor de bezoeker aan de inkom en de balie • tekstpanelen per museumzaal • onderschriften per museumobject • bescherming- of afstandhouders in de museumzalen Het werken rond de nieuwe beteksting en berouting maakte het mogelijk om nieuwe toeschrijvingen door te voeren, museumobjecten te herschikken en in bepaalde gevallen voorstellen te formuleren voor vernieuwde presentatie ervan. Implementatie van de nieuwe berouting en beteksting is voorzien voor april-mei 2006. Gidsenpool Museum Mayer van den Bergh. Uitbreiding van bestaande pool met 3 gidsen nieuwe lichting. Op vraag van toerisme Antwerpen/gidsenwerking samenstelling van een reservepool voor tijdelijke tentoonstellingen. De gidsen werden geselecteerd op 2 criteria: hadden zich in 2004 kandidaat gesteld om opgenomen te worden in de gidsenpool van MMB en volgden de inhoudelijke opleiding in oktober 2004. Doelgroepenwerking en Educatief aanbod 6.1.1. Kinderen en Jongeren (al dan niet in schoolverband) • Doorlichting educatief aanbod kinderen en jongeren: Vicky Legrand, 3de licentie onderwijspedagogiek Universiteit Gent • Doorlichting van het museJA!-spel in november-december 2005 door studenten R. van Riel, L. De Maeyer, M. Cosemans, B. Ruyters, 3de jaar Sociaal-Cultureel Werk, van de Karel de Grote Hogeschool, in kader van het vak ‘animatiemethoden’ (docent Dirk Luyten). De studenten bekijken het museJA! pakket vanuit de animatiemogelijkheden voor de doelgroep van mensen met een lichtmentale handicap van 8 tot 14 jaar. Het project houdt volgende stappen in: verkenningsbezoek aan het museum, schriftelijke voorbereiding van museJA!-activiteit, effectieve uitvoering van de activiteit in het museum, opmaken en verdedigen van evaluatieverslag. Gids Anna Van Houtte volgde voor het museum het traject op: rondleiding in het museum, toelichting bij het bestaande museJA!-pakket, beoordeling schriftelijke voorbereiding, observatie van het spel, inbreng bij de verdediging van het evaluatieverslag. Zoekblad ‘Stille Nacht’; promo naar scholen toe voor maanden december 2005-januari 2006. Wat: Kijk- en Doeblad vol opdrachten en vragen voor de kinderen; voor de leerkracht is er een blad met meer achtergrondinformatie Wanneer: december 2005 – januari 2006 Leeftijd: 8 – 12 jaar met (groot)ouders … Prijs? Gratis Aantal groepen/ aantal deelnemers: 21 groepen, 517 leerlingen, 51 begeleiders

25

•

Sterrenjacht In de donkere maand december fonkelen er sterren aan de hemel of in de kerstboom. Winkeletalages en cadeautjes zijn met sterren versierd. Er staan ijssterren op de ramen en… steracteurs op de planken in het museum Mayer van den Bergh! Terwijl mama en papa de kerstboodschappen doen, spelen wij de pannen van het dak als Jozef of Maria, herder, koning, engel of schaap! We vinden ze allemaal terug op kunstwerken in het museum. Wanneer: Koopzondag 18 december, 14 – 16 uur. We beginnen stipt op tijd en de ouders worden om 15.30 u. terug verwacht voor de opvoering van het kerstspel. Leeftijd: 6 – 12 jaar Prijs: gratis Gids: Anne-Lise Lembrechts Aantal deelnemers: 15

6.1.2. Volwassenen met speciale aandacht voor 55+ • De schatkamers van Mayer van den Bergh en Sint-Andries. A la carte dagprogramma voor volwassenen met museumbezoek in Antwerpen. In de loop van 2004 heeft het museum een publieksbeleid, langetermijnplanning uitgetekend waarbij de belangrijkste doelgroepen voor het museum werden vastgelegd. Voor 55+ers en senioren wenst het museum in de toekomst extra aandacht te besteden en aangepaste publieksbegeleiding en programmatie te voorzien Hierbij werd rekening gehouden met de bevindingen van Paul Cock, laatstejaarstudent cultuur- en kunstmanagement van de Hogeschool Gent (schooljaar 2003-2004) die het potentieel van deze doelgroep in het museum Mayer van den Bergh als onderwerp van zijn eindwerk koos. Uit de diepte-interviews en literatuurstudie blijkt dat senioren een voorkeur hebben voor een uitgewerkt pakket. Vanuit die vaststelling hebben het Museum Mayer van den Bergh en de dienst Toerisme/Gidsenbeurs Antwerpen samen een dagpakket voor groepen volwassenen uitgewerkt. De centrale thema’s en de rode draden van het dagprogramma zijn: Schatkamer – Verzamelen – Collector’s items. Stads- en museumgids Anna Van Houtte werkte het programma uit. In de voormiddag bezoekt de groep het Museum Mayer van den Bergh. Na een vrij te kiezen lunch, vindt de wandeling in de Sint-Andrieswijk plaats. Tijdens deze wandeling is er aandacht voor de modehuizen gelegen in de Sint-Andrieswijk, en worden zowel de Sint-Andrieskerk, de Maesganck, als de Koehouderij bezocht. Ten slotte wordt de Kloosterstraat met haar antiek en brocanteriezaken Communicatie: ‘A la carte’ is een gezamenlijk project van de Antwerpse Musea en hun partners. Het aanbod werd door de dienst Publieksbeleid Musea stad Antwerpen gebundeld en verspreid naar de doelgroep volwassenen/senioren. Promomateriaal: steekkaart; samen met aanbod andere musea in daartoe bestemd mapje. Verspreiding: beurzen (50+beurs, CRM-beurs), mailing naar volwassenen- en seniorenorganisaties, via balies Toerisme Antwerpen en musea en andere

26

•

partners. Coördinatie, verspreiding en communicatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen Reservatie: door Toerisme Antwerpen/Gidsenwerking Opleiding gidsen gidsenpool Mayer van den Bergh op 27 juni 2005, namiddag Evaluatie: ondanks de gedegen inhoud en de uitgebreide communicatie en promotie, wordt het aanbod nauwelijks geboekt. Doelgerichte communicatie dient verder onderzocht te worden alvorens er nieuwe dagprogramma’s worden ontwikkeld. Kerstvisite bij Henriëtte Net voor Kerstmis 1904 zette Henriëtte Mayer van den Bergh de deur van haar nieuwe museum open voor de eerste bezoekers. Zijzelf noemde het niet ‘Museum Mayer van den Bergh’ maar sprak over ‘la Maison des Rois Mages’, het Huis van de Drie Koningen. Ontdek tijdens de eindejaarsperiode de geschiedenis van dit prachtige museum en beleef het kerstverhaal opnieuw aan de hand van de schitterende schilderijen, wandtapijten, glasramen en beeldhouwwerken. Wanneer: donderdag 29 december en donderdag 5 januari, 14 – 15.30 u en zondag 8 januari, 10 30-12 u Prijs: Rondleiding gratis; inkom: € 4 (€3 / gratis voor inwoners van Antwerpen) Gids: Anne-Lise Lembrechts Aantal deelnemers: 29/12: 19; 5/1: 21, 8/1: 18

6.1.3. Gecombineerde doelgroep (groot)ouders – (klein)kinderen, gezinnen • MuseJA!-special op 3 november 2005, 14-16: interactieve rondleiding gecombineerde doelgroep (groot)ouders – (klein)kinderen. Aanbod: op basis van museJA! Leeftijd: 6 - 10 jaar met (groot)ouder Prijs: € 7,50 voor 1 kind met (groot)ouder; (extra kind: € 2,5 – extra volwassene € 5) Gids: Inez van de Leest en Chris Cornelis Aantal deelnemers: 11: 4 volwassenen, 7 kinderen • Zoekblad ‘Stille Nacht’.Waaraan denk jij als je het woord Kerstmis hoort? Aan een boom met lichtjes? Cadeautjes? Zwevende engeltjes? Een kerststal? In het Museum Mayer van den Bergh vertellen meer dan dertig kunstwerken een stukje van het kerstverhaal. Wil je dit met eigen ogen zien? Kom dan tijdens de kerstvakantie met je klas, met je ouders, grootouders, tantes, nonkels, het kerstverhaal ontdekken en vraag dan het gratis zoekblad aan de museumbalie en start je zoektocht. Wat: Kijk- en Doeblad vol opdrachten en vragen voor de kinderen; voor de ouders, grootouders en begeleiders is er een blad met meer achtergrondinformatie Wanneer: december 2005 – januari 2006 Leeftijd: 8 – 12 jaar met (groot)ouders … Prijs? Gratis

27

C. Smidt van Gelder Niet van toepassing D. Rubenianum De traditionele Middagconcerten werden gebracht in de zaal van het Kolveniershof, georganiseerd door ‘Middagconcerten van Antwerpen, vzw’, telkens op vrijdag (ca. 30 concerten).

E. Kunstmusea - Doorlopend permanent educatief aanbod: Atelier ‘Dwepen met Madonna en Venus’ (samenwerking MMB/RH) Leeftijd: 1ste tot 4de jaar secundair onderwijs - Zomeratelier ‘Showtime’ Als je foto’s ziet van vroeger van je mama en papa dan zie je dat ze heel andere kleren droegen dan wij nu. In het museum Mayer van den Bergh zie je op de schilderijen allemaal heel oude, vaak ook feestelijke kleren. Hangt er hier een feest in de lucht? Hoe zou jij naar een middeleeuws banket gaan? In de voormiddag kijken we naar de kleding en tekenen we ze na. In de namiddag draperen we ons met rijkelijke stoffen. In een bonte stoet trekken we naar het feestbanket in het Rubenshuis. Leeftijd: 4de leerjaar / 2de middelbaar Data: 6, 13, 20 en 27 juli 2005 van 10 tot 16 u Begeleiding: Hilde Eykens en Chris Cornelis Cijfers: 6/7: 6, 13/7: 8, 20/7: 5, 27/7: 6 Communicatie en promotie: krantje. Coördinatie, verspreiding en communicatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen. 6. Publiekswerving A. Rubenshuis Aangezien meer dan 75 % van de bezoekers toeristen zijn wordt de publiekswerving voor dit segment vooral waargenomen door Toerisme Vlaanderen en Toerisme Antwerpen. Deze bewerken via hun buitenkantoren vooral de touroperators en journalisten om Antwerpen te promoten. Antwerpen promoten is vanzelfsprekend Rubens en het Rubenshuis promoten. In totaal kwamen 187 journalisten op bezoek en 150 touroperators vooral uit Europa, Japan en USA. De nieuwe museumfolder werd uiteindelijk niet in gebruik genomen; volgend jaar volgt een twee poging die rekening houdt met de nieuwe huisstijl van de stad Antwerpen. Voor de tentoonstelling van Sam Dillemenans werd intensief campagne gevoerd. Vooral het campagnebeeld, een zelfportret van Sam als bokser, maakte dat de tentoonstelling tot ‘the talk of town’ werd. De media belangstelling was enorm (zie bijlage).

Bezoekersaantallen in 2005 : Het Rubenshuis kreeg in 2005 een totaal van 158.317 bezoekers over de vloer.

28

Hiervan waren 859 groepen met in totaal 16.724 personen maar ook 395 scholen met 9.531 leerlingen. Het aantal gratis bezoekers bedroeg 45.647 personen. B. Mayer van den Bergh - Bezoekcijfers:

100%

MMB

4.252

50 % reductie 3.666

Gratis

9.030

Schoolgroepen 1.251

Groepen

594

Totaal per museum 18.793

-

Ontvangsten, officiële delegaties, … • Op 10 januari brachten twee regenten, de heer della faille en de heer Janssens de Varebeke samen met hun familie een bezoek aan de tentoonstelling: ‘ Vorstelijke luxe en devotie. Breviarium Mayer van den Bergh’. • Op 11 januari gaf, Dr. Brigitte Dekeyzer, in het kader van het jaarlijkse Congres van ‘Illuminare. Studiecentrum van de Vlaamse Miniaturisten’ een lezing over het Breviarium Mayer van den Bergh. De lezing werd gevolgd door een bezoek aan de tentoonstelling en een receptie. • Op 17 januari brachten de Regenten samen met familie en vrienden een avondbezoek aan de tentoonstelling vergezeld van een receptie. • Op 10 februari bracht de Pauselijke Nuntius, de heer Carl Joseph Rauber, samen met de bisschop van Antwerpen en schepen Philip Heylen een bezoek aan het museum. • Op zondag 6 maart bezocht de heer Janssens de Varebeke met familie het museum. • Op maandag 18 april bezocht de Spaanse ambassadeur, mevrouw Maria Victoria Morera, in het gezelschap van de ereconsul van Spanje, mevrouw Carmen Bernad, het museum. • Op vrijdag 14 oktober bracht regent Luc Bertrand met leden van de Raad van Bestuur van Ahlers een bezoek aan het museum. Hans Nieuwdorp leidde de bezoekers rond.

-

Pers en media • OKV-gids • Langetermijnplanning Toerisme Antwerpen • 25 mei: Hans Nieuwdorp interview Radio 1 in verband met schilderij David Teniers, Verzoeking van de Heilige Antonius abt’ • 20 juli: Hans werd geïnterviewd door Pascal Gielen, cultuursocioloog • Op 4 oktober waren er opnamen in de Bruegelzaal voor het VRT programma ‘FC De Kampioenen’ (uitzending 11 februari 2006) Er werden 12 foto’s, 5 ekta’s en 31 digitale opnames uitgeleend Filmopname FC De Kampioenen Nieuwe tarieven sinds 1 april 2005: • Standaard tarieven: € 4, € 3 (-26 jaar, groepen vanaf 15 personen), gratis (-19 jaar, +65 jaar, inwoners van Antwerpen, andersvaliden en hun begeleiders, schoolgroepen, VMV, ICOM, Sodipa, Lerarenkaart, stadsgidsen, stempelkaart, Vrienden stad Antwerpen.

-

29

•

Combiticket Mayer van den Bergh/Rubenshuis: € 6, € 4, gratis Tarieven tijdens tijdelijke tentoonstellingen: € 5, € 3 (-26jaar, +65 jaar, inwoners van Antwerpen, groepen vanaf 15 personen, andersvaliden en hun begeleiders, stempelkaart), gratis (-19 jaar, schoolgroepen, VMV, ICOM, Sodipa, Lerarenkaart, stadsgidsen, Vrienden Musea stad Antwerpen) Tijdens tijdelijke tentoonstelling in Museum Mayer van den Bergh en/of Rubenshuis wordt geen combiticket aangeboden

B. Smidt van Gelder Niet van toepassing C. Rubenianum Niet van toepassing D. Kunstmusea

De tarieven van het Rubenshuis werden gewijzigd vanaf 1 april 2005. Hierbij een overzicht van de nieuwe prijsstelling. Individueel

6 Euro

Groepen vanaf 15 personen en -26 jaar 4 Euro Pers/mindervaliden en 1 begeleider/ICOM/ + 65 jaar SODIPA/leden VMV/stadsgidsen/schoolgroepen met leraar/inwoners van A’pen Vrienden van Antwerpse musea/Werkzoekenden op vertoon van stempelkaart gratis toegang Laatste woensdag van de maand

gratis voor iedereen

7. Publiekswerving, i.s.m de dienst Publieksbeleid Musea stad Antwerpen A. Rubenshuis Onder de Loep In samenwerking met de dienst Publieksbeleid werden 2 zoekfolders “Onder de loep” gemaakt:"Thuis bij Rubens" en "Meester Rubens". Deze worden gratis aangeboden aan bezoekers met kinderen. Vooral gezinnen met kinderen van 8-12 jaar. Voor bezoek van 1 uur per zoekblaadje. Het drieluik voor de kinderen staat vol met kijk, doe en denkopdrachten. Voor de begeleiders is er een blad met meer achtergrondinformatie. Nadruk ligt op recreatie en leren kijken naar de voorwerpen. Niet bedoeld als inhoudelijk lespakket. Nacht van de Musea In het Rubenshuis was een verplichte reservatie nodig om een overrompeling te voorkomen. De exclusieve “Zinnenstrelende nacht” in het Rubenshuis, met slechts 100 bezoekers per uur, zou plaatsvinden in de prachtige tuin waar het rijke aanbod aan planten en de extra sfeerverlichting op de Barokgevel zorgde voor een groot succes.

30

Cultuurweb In 2005 werd de databank van CultuurNet Vlaanderen - Cultuurweb - gelanceerd. Deze website bevat alle Vlaamse culturele activiteiten en wordt geraadpleegd door geïnteresseerde, pers, de professionele sector, ... ook het Rubenshuis heeft zijn aanbod op de website gesplaatst.

B. Mayer van den Bergh - Kerstversiering van 14 december tot 15 januari: i.s.m Tuinpunt. C. Smidt van Gelder Niet van toepassing D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea - Publiekswervende evenementen • 26 maart 2005, 19-24 uur: Cultuurnacht; initiatief: Prospekta vzwArenbergschouwburg Provincie Antwerpen met de steun van het Departement Cultuur Provincie Antwerpen; locatie: Provinciehuis Antwerpen: culturele partners tonen wat ze de komende lente- en zomerperiode te bieden hebben. Verspreiding van promomateriaal: overkoepelende programmabrochure stad en provincie, individuele museumfolder, tentoonstellingsfolders • 4 juni 2005: Ticketbeurs Cultureel Centrum Berchem. Publieksbeleid Musea stad Antwerpen verzorgde verspreiding promomateriaal Musea stad en provincie Antwerpen en het programmaboekje van de Zomerateliers. • 23 juni 2005: CRM-beurs: tweejaarlijkse Cultuur en toerismebeurs. Publieksbeleid Musea stad Antwerpen verzorgde de promo- en infostand. Het doelpubliek van deze beurs zijn de verenigingen van gepensioneerde middenstanders. Op de beurs werden de ‘A la carte’-dagprogramma’s voor volwassenen verspreid. • 12 augustus 2005, 19-24 u: Zomernacht musea Antwerpen. Iedere vrijdag in augustus zetten enkele musea van 19 tot 24 uur de deuren wagenwijd open. Iedere week stond een ander thema centraal en werd het publiek verwend met een extraatje waardoor de bezoeker een nieuwe kijk kreeg op de vaste collecties van de musea. Museum Mayer van den Bergh en het Rubenshuis namen (samen met het Etnografisch museum, het Rockoxhuis en het Volkskundemuseum) deel aan de 2de avond met als thema ‘Zinnenstrelende nacht’. Programma in Mayer van den Bergh: Kunstwerken hebben hun eigen ‘parfum’. In het Museum Mayer van den Bergh kan je aan de schilderijen komen ruiken, proeven en voelen. Oude kunst komt zo terug tot leven in al zijn zintuiglijkheid. Drie museumgidsen zorgden doorlopend voor rondleidingen van 30 minuten; geurpotjes met daarin geuren van bloemen, fruit e.d. stonden bij 12 schilderijen opgesteld; bij het buitengaan kreeg de bezoeker een stuk fruit, uit het stilleven van Jan Van Os, aangeboden. Cijfers: 528 bezoekers

31

-

-

Communicatie: coördinatie door Publieksbeleid Musea stad Antwerpen: flyer, programmaboekje, affiche, bierviltjes, lichtkrant, websites, Den Antwerpenaar, ATV-kalender • 28 augustus 2005, 11-18 u: Cultuurmarkt Vlaanderen. Locatie: Handschoenmarkt Antwerpen. Organisatie: Culturele Biografie Vlaanderen vzw – Prospekta. Coördinatie Antwerpse musea: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen. Promomiddel: museumfolder en www.tento.be. Verspreiding promomateriaal: Am-gadgets, overkoepelende programmabrochure, individuele museumfolder. • 29 september 2005, 13.30-20 u: Stu-Day. Locatie: Theaterplein. Am aanwezig op 2 standjes. Coördinatie door Publieksbeleid Musea stad Antwerpen. : verspreiding jaarprogramma, cultuurkalender, Am-gadgets Publiekswervende publicaties • OKV-museumgids • Herdruk Toeristenfolder met vermelding Antwerpse musea met stratenplan. Coördinatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen • Viertalige beurzenfolder De Wereld in Antwerpen. Coördinatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen • Jaarprogramma 2005 – Musea Antwerpen en erfgoed – stad en provincie. Coördinatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen • Kalender najaar 2005/06. Coördinatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen • Vlaanderen in de wereld: tentoonstellingsbeleid Am 2006: aankondiging tentoonstelling Hollandse meesters (MMB-CSG) en Cavendish tentoonstelling Rubenshuis (RH) • Stad/Provincie. Musea en tentoonstellingen. Kalender 2005/2006 • Presentatie Antwerpen in museumvlucht: Powerpoint-presentatie voor een allochtoon publiek. Samenwerking met Musea provincie Antwerpen. Coördinatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen • Herdruk ‘Educatief aanbod kinderen en jongeren, Musea stad Antwerpen’. Aanbod op steekkaart, in mapje samen met steekkaarten aanbod andere musea. Coördinatie, verspreiding en communicatie: Publieksbeleid Musea stad Antwerpen Advertenties: • Socio-culturele mailing: Organisators: Culturele Biografie Vlaanderen, Cultuurnet Vlaanderen en Toerisme Vlaanderen. Verspreiding tentoonstellingsaanbod van de grote Vlaamse Steden via Socius. Bij mailing boekje gevoegd met educatief aanbod. • Schoolreis.be: vermelding educatief aanbod Musea stad Antwerpen.

32

Hoofdstuk 3 Beheer van het museum als bedrijf – de Bedrijftaken AFDELING 1. ORGANISATIE – HET BESTUUR VAN DE KUNSTMUSEA Organisatiestructuur van het Rubenshuis De vele personeelswissels maken dat de organisatiestructuur van het RH in 2005 niet helemaal op punt stond. Problematisch was vooral het vertrek van de ploegbaas, waardoor de aansturing van de suppoosten door de directie en de personeelsantenne diende te gebeuren. De contactpersoon Behoud en Beheer diende de taak gebouwverantwoordelijke op zich te nemen. Het financieel beheer werd nog maar eens aan iemand anders toevertrouwd. Een opluchting betekende de terugkeer van een administratief assistent die de jaren voordien gans de administratie had gestructureerd. Gelukkig kwamen er diverse nieuwe suppoosten de ploeg vervoegen wat het nijpende tekort verkleinde.

1. Huisvesting van de Kunstmusea A. Rubenshuis De directie en administratie van het Rubenshuis zijn te klein gehuisvest. Ook het ontbreken van een lift en sanitair op die bovenverdieping zijn een minpunt. Ook de kleedruimten van het toezichtpersoneel in de kelder zijn voor verbetering vatbaar. Blijvend probleem blijft de “restyling” van Beel. Zoals dit jaar nog maar eens bewezen door de onmiddellijke sluiting op last van de burgemeester van alle glazen deuren om veiligheidsredenen. B. Mayer van den Bergh Niet van toepassing C. Smidt van Gelder Het dossier van het museumgebouw ligt nog steeds stil. De collectie is ondergebracht in het depot Luchtbal en wordt systematisch uitgepakt en geschikt zodat ze beter zal kunnen ontsloten worden. Clara Vanderhenst zal na tijdelijk verblijven in de oude Bevolkingsdienst (Lange Nieuwstraat) en het Vleeshuis, op korte termijn verhuizen naar het Rubenianum. D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing

33

2. Personeel A. Rubenshuis In dienst Administratie: - administratief bediende, Line Boven vanaf 17 mei 2005 - administratief assistent, Ingrid Claes, terug uit bevallingsverlof vanaf 1 september 2005 Toezichters: -

Jarl Cleyberg en Ronny Jacobs kwamen nieuw in dienst op 1 maart 2005 Chris Smeekens kwam nieuw in dienst op 1 april 2005 Ludo Michiels werd op 1 maart 2005 van het Volkskundemuseum overgeplaatst naar het Rubenshuis Peggy Joosen werd op 1 december 2005 van het AMVC overgeplaatst naar het Rubenshuis Sabine Ferro van het Vleeshuis is tijdelijk tewerkgesteld in het Rubenshuis van 1 december 2005

Uit dienst of langdurig afwezig: Administratie - Bert Van den Eede, ploegbaas werd overgeplaatst op 1 maart 2005. Toezichters: - Maria Sysmans werd op 20 juni 2005 overgeplaatst naar het HH - Inge De Henau werd op 22 februari 2005 toegewezen aan de Culturele Centra Opleidingen en workshops: Administratie: - Ingrid Claes volgde op 1 december 2005 de cursus EHBO, nijverheidshelper: bijscholingscursus - Hilde Bogaerts volgde op 2 maart 2005 de cursus Orkonet, reserveren in Orkonet - Jeanine Lievens volgde op 13 en 18 januari de cursus Excel 2000, basis Toezichters: Eddy Aerts volgde op 15 april de cursus Opkomen voor jezelf Rosalind Priest volgde op 24 maart en 15 april de cursus Omgaan met agressie De andere toezichters van het Rubenshuis hebben de nodige opleidingen gevolgd. Vooral de cursussen “in huis”, belichting, stellingopbouw, scoorden hoog in 2005.

B. Mayer van den Bergh In dienst: Op 1 maart 2005 traden Inga Malatsidze en Nicole Riemis, voltijdse polyvalente werkvrouwen in dienst.

34

Vanaf 1 juni kwam Freya Torfs, consulent wetenschappelijk werk, deeltijds in dienst. Ze werd overgeplaatst van het Middelheim Museum. Op 1 december werd Rita Steukers, polyvalent werkvrouw, toegevoegd aan de suppoostenploeg van Mayer. Ze werd overgeplaatst van het Middelheim Museum. Uit dienst: Op 1 maart 2005 werd voltijds polyvalent werkvrouw, Rita Beniest, overgeplaatst naar het Etnografisch Museum. Op 1 december werd Sabine Ferro, polyvalent werkvrouw, overgeplaatst naar het Rubenshuis. Ze was tijdelijk aan het Mayer toegevoegd omwille van de sluiting van Museum Vleeshuis. Opleidingen: Rita Van Dooren - Depotbeheer in de praktijk. Een ‘gezonde’ kijk op collecties cultureel erfgoed in depot (Antwerpen, 19-20 oktober 2005). Organisatie: Culturele Biografie Vlaanderen - Op maat gesneden: gezinsvriendelijke musea (Brussel, Belvue Museum, 14 november 2005). Organisatie: Culturele Biografie Vlaanderen Freya Torfs en Lieve Loos - Invoeren in de cultuurdatabank (Antwerpen, 21 oktober 2005). Organisatie: Cultuurnet Vlaanderen. C. Smidt van Gelder Behalve Clara Vanderhenst, als conservator, is er geen personeel voorzien voor het beheer van het museum Smidt van Gelder. Zo worden bepaalde behouds- en beheerstaken ook uitgevoerd door het personeel van de Dienst Collectiebeleid/B & B. Regelmatig weerkerende administratieve taken als bruiklenen, restauraties, bestellingen, enz. worden uitgevoerd door de staf van het museum Mayer van den Bergh. D. Rubenianum Een tijdelijke medewerker (Katrien van Laer) werkte gedurende 10 maanden aan de verdere invoer van de database RubensOnline. Op 13 mei nam het personeel deel aan de studiedag ter gelegenheid van het emeritaat van prof. Hans Vlieghe (KULeuven). Op 26 augustus namen Nora de Poorter, Katrien Van Laer, Marc Vandenven en Henk Vanstappen deel aan de studiedag "De 17de eeuw in digitale sferen" (Koninklijke Bibliotheek, Den Haag). Op 3 oktober namen Nora de Poorter, Katrien Van Laer, Marc Vandenven en Henk Vanstappen deel aan het studiebezoek P.P. Rubens (KMSKB, Brussel) in het kader van het samenwerkingsproject met het KMSKB (zie hoger) . Op 26 oktober nam Henk Vanstappen deel aan de studiedag Nationale Thesaurus Referentiestructuur (RKD, Den Haag). Op 9 december nam Nora De Poorter deel aan het internationale Symposium ‘Innovation and Experience in Early Baroque in the Southern Netherlands; the Case of the St Carolus 35

Borromeus Church in Antwerp’, gehouden in het Rockoxhuis op 9 december 2005 (Samenwerking KBC, Henry van de Velde-Instituut en Universiteit Antwerpen). E. Kunstmusea Niet van toepassing

36

BIJLAGEN AANWINSTEN

1. Aankoop A. B. C. D. E.

Niet van toepassing Rubenshuis Mayer van den Bergh Smidt van Gelder Rubenianum Kunstmusea

2. Schenkingen A. B. C. D. E.

Niet van toepassing Rubenshuis Mayer van den Bergh Smidt van Gelder Rubenianum Kunstmusea

3. Bruikleen van lange duur A. Rubenshuis -

-

-

Op 19 april werd vanuit DM een Antwerps Cabinet uit de 17de eeuw (Sm 774), behorende tot de collectie Smidt Van Gelder, in langdurig bruikleen gegeven. Het werd opgesteld in de Kunstkamer. In mei-juni werd vanuit DM vorige bruikleen aangevuld met volgende schilderijen uit de collectie Smidt Van Gelder: o Sm 949: Ecce Homo; Aertsen, Pieter o Sm 873: Stilleven; Claesz, Pieter o Sm 867: Vogelconcert; Hondecoeter, Melchior de o Sm 866: Zeegezicht; Porcellis, Jan o Sm 871: Stilleven; Steenwijck, Harmen van o Sm 962: Oponthoud van een konvooi, Vranckx, Sebastiaan o Sm 950-953 : De vier jaargetijden, Grimmer, Abel In juli ontving het RH van de erven van Baron de Vinck de Winnezeele de zilveren ‘Rubensbreuk’ in langdurig bruikleen, welke eerst voorlopig werd tentoongesteld in het Groot Atelier, om later naar de Familiekamer te verhuizen.

B. Mayer van den Bergh Niet van toepassing C. Smidt van Gelder Niet van toepassing D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing

37

RESTAURATIES 1. Restauratieatelier stad Antwerpen (Collectiebeleid/Behoud en Beheer) A. Rubenshuis Niet van toepassing B. Mayer van den Bergh - Koffertjes: Elke Van Herck • koffertje (inv. 383) • draagkistje (inv. 385) • juwelenkoffertje (inv. 390) • juwelenkistje (inv. 392) - Schilderijen project Hollandse meesters: Marc Leenaerts • H. De Fromentiou, Stilleven (inv. 133) • W. Van Aelst, Twee perziken (inv. 145) • G. Horst, Zachtheuvelend landschap (inv. 156) • G. Flinck, Portret van een heer (inv. 142) • P. Quast, Bij de plattelandsheelmeester (inv. 131) • A. Hondius, Honden vallen een stier aan (inv. • D. Teniers, Verzoeking van Antonius abt (inv. 87) - Tapijten: Françoise Therry • De vermomde Celadon ontmaskerd, uit reeks De Astrea (inv. 953) - Deelcollectie tekeningen en prenten: conservatie, restauratie en montage: Elke Van Herck, Hanne Moris C. Smidt van Gelder Schilderijen project Hollandse Meesters: Marc Leenaerts • SM. 1541 Van Goyen "Havenzicht" • SM. 869 Toegeschreven aan Hals "De koopbare liefde" • SM. 949 Pieter Aertsen "Ecce Homo" • SM. 873 Pieter Claesz "Stilleven" • SM. 866 Jan Porcellis "Zeegezicht" • SM. 871 Harmen van Steenwyck "Stilleven met vruchten en dode vogels" • SM. 962 Sebastiaan Vranckx "Oponthoud van een konvooi"

D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing 2. HACOM Niet van toepassing A. Rubenshuis B. Mayer van den Bergh C. Smidt van Gelder D. Rubenianum E. Kunstmusea 38

3. Privé – restaurateurs A. Rubenshuis In augustus werd de Rubensbreuk door Nicky Vergauwen schoongemaakt. B. Mayer van den Bergh - Glasramen: J. Caen • Bisschopswapen (inv. 642) • H. Martinus (inv. 666) • H. Cornelis (inv. 653) • De vreemdelingen herbergen (inv. 637) • Kalvarie (inv. 634) • H. Margaretha (inv. 656) • Pijprokende vrouw (Inv. 661) • Pijprokende man (inv. 662) - Schilderijen: door C. Van Herck (ten dele in kader van tentoonstelling Hollandse meesters 2006) • J. Mijtens, Willem van der Does met vrouw en kinderen (inv. 135) • F. Hals, Jongenskop (inv. 114) • J.M. Molenaer, Lachende mansfiguur (inv. 115) • M. Molanus, Heuvellandschap (inv. 141) • C. van den Berghe, Winterlandschap (inv. 117) • I. Vromans, Planten en diertjes in het bos (inv. 144) • Anthoine De Lonhy, Geboorte van Jezus (inv. 163) (in kader van tentoonstelling in Turijn, 2005-2006) • C. Van Couwenbergh, Allegorisch familieportret (inv. 127) • J. van der Stock, Portret van een jonge dame bij een fontein (inv. 174) • A. van de Venne, Al kromme lappen (inv. 112) - Beelden: Kim Raymakers • Genadestoel, Engeland, ca. 1400 (inv. 322) • H. Johannes de Doper, Engeland, ca. 1400 (inv. 324) • H. Paulus, Engeland, ca. 1400 (inv. 323) • Sarcofaagdeksel (inv. 711) • Maria met Kind (inv. 314) • Medaillon Fritz Mayer van den Bergh - Zilver: Patrick Storme (in kader tentoonstelling Zilvermuseum, Sterckshof van 2006) • Bisschop (Eleutherius) (inv. 466) - Bespreking herinbinding Breviarium Mayer van den Bergh. Lieve Watteeuw legt voorstel tot herinbinden voor: keuze tussen verschillende uitvoeringen van een nieuwe band, eventueel met etui. Daarnaast alternatief tot herinbinden in de oude, in 2000 teruggevonden band: beperkingen qua bruikbaarheid en consultatie. Hiervoor ook advies ingewonnen van Joke Vandermeersch, textielrestauratrice. C. Smidt van Gelder Zie tekst D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing

39

BRUIKLENEN A. Rubenshuis -

-

Berkeley, Museum of Art en Cincinnati, Art Museum, ‘Drawn by the brush’, van 2/03/05 tot 11/09/05 Antwerpen, vzw Museum Nicolaas Rockox, ‘Rockox' huis volgeboekt, de bibliotheek van de Antwerpse Burgemeester en kunstverzamelaar N. Rockox’, van 23 februari 2005 tot 15 mei 2005 ‘s Hertogenbosch, Noordbrabants Museum. ‘Broedertwist’, van 24 september 2005 tot 8 januari 2006

B. Mayer van den Bergh - Cleveland, The Cleveland Museum of Art, Art from the Court of Burgundy. The Patronage of Dukes Philip the Bold and John the Fearless (24 oktober 2004 - 9 januari 2005) • Nederlands Anonymus, Tweeluik Antwerpen-Baltimore: Geboorte van Christus, H. Christoffel, Verrijzenis van Christus, Maaslands-Rijns, ca. 1400 (inv. 1) • Nederlands Anonymus, Klein retabel met taferelen uit Jezus' Kindsheid, Nederrijns, ca. 1400 (inv. 2) • Madonna met Kind, Brugge, ca. 1380 (inv.nr. 349) • Arcade met baldakijn, Nederlands-Bourgondisch, ca. 1400 (inv. 338) - Keulen, Wallraf-Richartz-Museum, Gillis Mostaert und Antwerpen. Ein Maler der BruegelZeit (15 januari – 24 april 2005) • Maarten van Cleef, Boerenbruilof, Zuid-Nederland, Antwerpen, 2de helft 16de eeuw (inv. 53) • Hans Bol, Landschap met val van Icarus, Nederlanden, 1590 (inv. 48) - Bonn, Kunst und Ausstellungshalle der Bundesrepulik Deutschland, Krone und Schleier. Kunst aus Mittelatlerlichen Frauenklöstern (19 maart – 3 juli 2005) • Meester Heinrich te Konstanz, Johannes rust aan de borst van Jezus, Duits, begin 14de eeuw (inv. 224) • Kerstwiegje, Zuidnederlands, 2de derde 15de eeuw (inv. 402) - Gent, Kunsthal Sint-Pietersabdij, Vlaamse kunst op de Canarische eilanden (3 mei – 5 juni 2005) • Sint-Anna-te-drieën, Brabants, ca. 1500 (inv. 253) - Nijmegen, Museum het Valkhof, De Gebroeders van Limburg. Nijmeegse meesters aan het Franse hof (28 augustus – 20 november 2005) ƒ Nederlands Anonymus, Klein retabel met taferelen uit Jezus' Kindsheid, Nederrijns, ca. 1400 (inv. 2) - Mechelen, Lamot T M, Dames met Klasse. Margareta van York en Margareta van Oostenrijk (17 september – 18 december 2005) ƒ Juan de Flandes (werkzaam 1496-1519), Wraak van Herodias (inv. 9) - Antwerpen, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Extravaganza (15 oktober 2005 – 1 januari 2006) ƒ Meester van 1518, Jezus in de tempel (inv. 40) ƒ Meester van 1518, Drieluik: Geboorte van Jezus en Aanbidding van de Aanbidding van de herders, Aanbidding van de Koningen, Opdracht van Jezus (inv. 33) 40

ƒ Meester van Amiens, Sterfbed van Maria (inv. 189) - Turijn, Fondazione Ferrero Alba, Dispersioni napoleoniche (28 oktober 2005 – 27 februari 2006) • De Lonhy, Geboorte van Jezus, Frankrijk, Boergondië en Savoye, ca. 1460-70 (inv. 163) - Hingene, Kasteel d’Ursel, Tussen salon en strijdtoneel. De hertogen d’Ursel en het slagveld van Europa (1690-1790) (29 oktober – 4 december 2006) • K. Breydel, Overval van een hoeve, Zuid-Nederland, Antwerpen, begin 18de eeuw (inv. 101) • Servet in damast ‘Bataille de Fontanoy’ (inv. 1680) • Pijpekop van generaal Chassé (inv. 616) - Frankfurt a/M, Historisches Museum, Glaube macht Kunst. Antwerpen-Frankfurt um 1600 (16 november 2005 – 12 februari 2006) • Verlovingsring, Frankrijk of Zuid-Nederland, 1ste helft 17de eeuw (inv. 479) • Liefdesring, Zuid-Nederland (?), begin 17de eeuw (inv. 478) • Fragment in textiel (1683) • Gillis van Coninxloo, Landschap met profeet Osee, Duitsland, Frankenthal, 158795 (inv. 190) - Lier, Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen, Eén van hart en één van ziel. Geschiedenis van de gasthuiszusters Augustinessen van Lier 1130-2005 (25 november 2005 – 26 februari 2006) • Penning St.-Elisabeth (inv. 172) C. Smidt van Gelder - Stuttgart, Staatsgalerie, The Discovery of Landscape, Netherlandish Landscape painting of the 16th and 17th centuries (15 oktober 2005 – 5 februari 2006) • Jan van Goyen,, pendants of dune Landscapes (inv. SM 880/1 and SM 880/2) - Hingene, Kasteel d’Ursel, Tussen salon en strijdtoneel. De hertogen d’Ursel en het slagveld van Europa (1690-1790) (29 oktober – 4 december 2006) • Turkse legerscharen, (inv. SM 956) • Porseleinen beeldje, twee putti op trommen (inv. SM NN 31) D. Rubenianum Niet van toepassing E. Kunstmusea Niet van toepassing

41

Bijlagen A. Rubenshuis Persberichten - STEVEN PEETERS;, Het Laatste Nieuws, 23/04/2005, p.39, 65 w. Antwerpen Het college besliste gisteren dat zeven dubbele metalen deuren met grote glasplaten in het Rubenshuis en het onthaalpaviljoen op de Wapper onmiddellijk vervangen moeten worden. Die vormen namelijk een gevaar voor de bezoekers en het personeel. Het onthaalpaviljoen met museumshop werd voorlopig gesloten, alsook de drie deuren bij de uitgang. Een voorlopige beperkte ticketbalie, vestiaire en bookshop zijn ingericht in het museum zelf. - PVdP;, Gazet van Antwerpen, 23/04/2005, p.96, 113 w. ANTWERPEN – Het onthaalpaviljoen van het Rubenshuis op de Wapper gaat tijdelijk dicht. Er is een probleem met een metalen deur, waardoor de veiligheid van de bezoekers niet kan worden gegarandeerd. Voor de zomer is het paviljoen opnieuw open. "Een tijdje geleden werd er een probleem vastgesteld met een van de metalen deuren van het paviljoen. Hoewel er geen direct gevaar voor de bezoekers is, kunnen we niet uitsluiten dat de deur stevig blijft zitten. - Steps Magazine – juni 2005 ‘Antwerpenaren zijn echte genieters’ (Interview met Lisbeth Wouters) - Vanaf begin oktober in en op alle media uitgebreide verslagen over Sam Dillemans en het RH Sam Dillemans

Kranten & Tijdschriften • 30/09/2005, Gazet Van Antwerpen, “Een nederig meester” interview Sam Dillemans door Ilse Dewever • 03/10/2005, De Morgen, “De mep van Rubens” interview Sam Dillemans door Eric Rinckhout • Zone03 Expo “Sam Dillemans worstelt met oude meesters” interview - door Bie Van Laer • 26/10/2005, Tertio Magazine, “Vechten met verf en tijdsgeest” interview Sam Dillemans door Sabine Alexander • 09/11/2005, De Standaard, “In de Ring met Rubens” interview Sam Dillemans door Jan Van Hove • 30/09/2005, De Standaard, “Ik kan de mens schilderen” interview Sam Dillemans door Dirk Martens • 02/11/2005, De Tijd, “Dillemans schopt Rubenshuis moderne tijd in”, door Marc Ruyters • SN Brussel Airlines ‘Connect” Newspaper. Issue 113 (19 dec tot 8 jan 2006) Sam Dillemans • 15/10/2005, De Antwerpenaar, “Rubens ontvangt hedendaags talent” • Gazet Van Antwerpen, Wens van Patrick Janssens voor 2006: “Sam Dillemans een tentoonstelling in Tate Modern” • 12/05/2005, Kunstbeeld, Sam Dillemans 42

• • • •

Zone03 Top01 Sam Dillemans “Met penseel en verf een beeld bevechten” nov/dec 2005, Atelier Magazine, Sam Dillemans Pratique Des Arts met Sam Dillemans November 2005, Pas Uit magazine, interview Sam Dillemans “Schilderen is een noodzaak”

Radio • 12 oktober 2005, Klara Fresco, Jeroen Laureyns bespreekt tentoonstelling Sam Dillemans • 26 oktober 2005, Klara Alinea, Interview Sam Dillemans TV • • • •

Terzake, interview Sam Dillemans VRT journaal, interview Sam Dillemans 27 oktober, ATV, interview Sam Dillemans 3 december, Eén Vlaanderen Vakantieland met interview Sam Dillemans

Website • www.galeries.nl “Sam Dillemans - Het gevecht met de verf”

43