Jaarverslag 2011 en eerste kwartaal 2012 Verpleeghuisgeneeskunde VU medisch centrum
Inleiding 2011 was een bijzonder jaar voor de afdeling verpleeghuis-
• De onderzoeksgroep verpleeghuisgeneeskunde. Deze maakt deel uit van het EMGO+ Instituut voor onderzoek
geneeskunde en stond in het teken van afscheid nemen, maar ook in het teken van een nieuw begin.
naar gezondheid en zorg, één van de onderzoeks-
In juni namen we afscheid van Frank Hoek, die in de ruim
instituten van het VUmc. Cees Hertogh is hoofd van de
vijftien jaar van zijn dienstverband een krachtig stempel heeft
onderzoeksgroep;
gedrukt op de sectie opleiding & nascholing van de afdeling:
• Het Universitair Netwerk Ouderengeneeskunde (UNO),
GERION is onder zijn leiding een begrip geworden in Neder-
onder de duale leiding van Lizette Wattel en Ruth
land en staat garant voor toonaangevend onderwijs voor pro-
Veenhuizen, die per 1 april 2011 de door het vertrek
fessionals in de ouderenzorg.
van Wilco Achterberg ontstane vacature heeft vervuld;
En op 9 december gaf Miel Ribbe, in aanwezigheid van de
• De sectie studentenonderwijs, van waaruit het onderwijs
Staatssecretaris van VWS, zijn afscheidscollege als hoogleraar
aan studenten geneeskunde georganiseerd en uitgevoerd
verpleeghuisgeneeskunde. Zowel het vertrek van Frank als dat
wordt. Deze sectie wordt aangestuurd door Ariadne
van Miel werden voorafgegaan door een door de afdeling
Meiboom;
georganiseerd symposium, waarin een keur van sprekers een
• De sectie GERION, waarin op opleiding tot specialist
blik wierp in de toekomst van de medische zorg voor kwets-
ouderengeneeskunde, de kaderopleidingen en de nascho-
bare ouderen en – onder de titel ‘onderweg naar morgen’ – in
ling zijn ondergebracht. Martin Smalbrugge is hoofd van
ging op de daarbij behorende agenda voor het wetenschap-
deze sectie.
pelijk onderzoek op het domein van het specialisme ouderengeneeskunde.
Dit verslag bestrijkt de periode van 1 januari 2011 tot 1 mei
Tenslotte namen we afscheid van Jan Eefsting, die gedurende
2012 en is daarmee het laatste jaarverslag van de afdeling
10 jaar een door de Vereniging Het Zonnehuis gefinancierde
verpleeghuisgeneeskunde. In de nieuwe afdeling komt de
bijzondere leerstoel verpleeghuisgeneeskunde bij de afdeling
aanduiding verpleeghuisgeneeskunde niet meer voor. Het
bekleedde. Dankzij deze leerstoel heeft vooral het onderzoek
verdwijnen van de naam verpleeghuisgeneeskunde heeft ook
in de psychogeriatrie een krachtige impuls gekregen, onder
gevolgen voor de sinds 1989 ingestelde leerstoel verpleeg-
meer in de vorm van onderzoek naar de meer-waarde van klein-
huisgeneeskunde, waarvan Miel Ribbe de eerste, maar tevens
schalig wonen voor ouderen met dementie.
laatste leerstoelhouder was. Rechtdoende aan de ontwikke-
Uiteraard bleef de afdeling niet onbeheerd achter: Frank Hoek
lingen in het beroepsveld is de naam van de leerstoel gewij-
is opgevolgd door Martin Smalbrugge en op 1 december nam
zigd in ouderengeneeskunde. Op 1 april is Cees Hertogh,
Cees Hertogh de leiding van de afdeling over van Miel Ribbe.
sinds oktober 2009 reeds hoogleraar ethiek van de zorg voor
Tot 1 mei 2012, want vanaf die datum gaan huisartsgenees-
kwetsbare ouderen, benoemd op deze leerstoel.
kunde en verpleeghuisgeneeskunde samen verder in de nieuw gevormde afdeling huisartsgeneeskunde & ouderengeneeskunde, afgekort als H&O. Aan deze transitie is ruim een jaar van zorgvuldige voorbereiding vooraf gegaan. Een belangrijke reden voor het samengaan in één afdeling is gelegen in de overweging, dat een toekomstbestendige medische ouderenzorg om een intensieve samenwerking vraagt tussen huisarts en specialist ouderengeneeskunde. Uitgangspunt daarvoor is dat beide beroepsgroepen hun eigen profiel behouden én versterken, hetgeen zowel in de naamgeving als in de organisatiestructuur van de nieuwe afdeling tot uitdrukking is gebracht. Met de genoemde transities is veel tijd en energie gemoeid geweest. Toch is daarnaast door de circa 90 medwerkers van de afdeling ook met veel inzet gewerkt aan onze academische
Applaus voor Miel Ribbe v.l.n.r. decaan Wim Stalman, staatssecretaris Marlies Veldhuijzen van Zanten, hoogleraar ouderengeneeskunde & ethiek van de zorg Cees Hertogh en hoogleraar sociale geneeskunde Gerrit van der Wal
kerntaken, onder gebracht in de vier secties van de afdeling:
2
Studentenonderwijs De missie van de sectie studentenonderwijs is het bijdragen Missie en visie afdeling verpleeghuisgeneeskunde
aan de kwaliteit van leven en zorg voor de ouderen en
Missie
te bieden voor de medische besluitvorming bij complexe
De missie van de afdeling is:
patiënten. Het accent in het onderwijs ligt op het leren
• bij te dragen aan een optimale functionele autonomie
klinisch redeneren en wikken en wegen bij de besluitvorming,
chronisch zieken via onderwijs aan geneeskundestudenten. De sectie heeft daarbij de ambitie om de student een handvat
rekening houdend met kwetsbaarheid, multimorbiditeit,
en kwaliteit van leven van kwetsbare ouderen • door het ondersteunen van professionals in de
atypische ziektepresentatie, polyfarmacie, somato-psycho-
sociale verwevenheid, wilsonbekwaamheid, en een reeds
ouderenzorg
kleinere levensverwachting door de leeftijd of door de
• door middel van kennisontwikkeling, kennisoverdracht
prognose van comorbide aandoeningen.
en academische patiëntenzorg. VISIE
BKO (basis kwalificatie onderwijs)
De ambitie van de afdeling is om:
De BKO is een landelijk erkend traject, gericht op het ver-
• een toonaangevende multidisciplinaire afdeling op het
werven en ontwikkelen van onderwijscompetenties. Het
gebied van de zorg en geneeskunde voor kwetsbare
VUmc, evenals de Vrije Universiteit, heeft ervoor gekozen om
ouderen met multimorbiditeit te vormen en
iedereen die universitair onderwijs geeft hiervoor te scholen
• onderscheidend te zijn door:
en kwalificeren. Twee docenten van de sectie studentenon-
- wetenschappelijk onderwijs en onderzoek op het
derwijs van de afdeling verpleeghuisgeneeskunde hebben
gebied van de zorg en geneeskunde voor ouderen,
hun BKO behaald in 2010. Een docent heeft haar BKO in 2011
- disseminatie van onderzoeksresultaten ten behoeve
aangevraagd via de overgangsregeling. Twee docenten staan ingeschreven voor deelname aan het BKO traject in 2012.
van ouderen en ouderenorganisaties, - academische patiëntenzorg, vormgegeven als ‘best practice’ in samenwerking met andere afdelingen
Nieuwe activiteiten
binnen VUmc.
In 2011 is het hoofd van de sectie studentenonderwijs benoemd als lid in de examencommisie en benoemd als
Overzicht onderwijs Coördinatie
Uitvoering onderwijs ouderengeneeskunde
Uitvoering discipline-overstijgend onderwijs
Bachelor 1
Praktijkstage zorg
Bachelor 2
Cursus ouder worden
Colleges en practica ouder - tutorschappen worden - mentoren - competentiepractica
Bachelor 3
Wetenschappelijk focusonderwijs extramurale geneeskunde (samen met huisartsgeneeskunde en sociale geneeskunde)
Werkgroepen WFO
Master 1
Leerstage ouderengeneeskunde
Colleges, trainingen en nabesprekingen ouderengeneeskunde
- tutorschappen - mentoren - competentiepractica
Master 2 Master 3
- mentoren - competentiepractica
Intervisie Keuzeonderwijs Buitenlandse stage Semi-arts stage
Intervisie
3
Wetenschappelijk onderzoek examinator voor de landelijke voortgangstoets.
Speerpunten en nieuwe ambities
Een van de docenten is in 2011 coördinator van het portfolio
Hoewel ook enkele onderzoeksprojecten met jongere patiënten
geweest en heeft als afsluiting een eindproduct geschreven:
en andere doelgroepen worden uitgevoerd, ligt het accent van
’Portfolio van het portfolio‘. Dit eindproduct bestaat uit een
het wetenschappelijk onderzoek vanuit het specialisme oude-
kritische reflectie met aanbevelingen voor de toekomst, waar
rengeneeskunde in belangrijke mate op de ‘oudste ouderen’.
een opvolger en het IOO mee verder kunnen.
Belangrijke thema’s zijn:
Alle docenten van de sectie hebben geparticipeerd als bege-
1 Psychogeriatrie
leider van intervisiegroepen van coassistenten in het tweede
Onderzoek binnen dit thema richt zich op dementie en
en derde masterjaar.
andere hersenaandoeningen zoals CVA. 2 Gerontopalliatieve zorg
Leerstage ouderengeneeskunde
Dit type zorg kan worden omschreven als: de medische en
In 2011 is wederom aandacht besteed aan de verdere ontwik-
multidisciplinaire zorg voor ouderen met gevorderde stadia
keling en verbetering van de leerstage ouderengeneeskunde,
van chronische aandoeningen en multimorbiditeit in de
welke gestart is in de zomer van 2009. In deze leerstage
laatste levensfase (levensverwachting enkele jaren) voor wie
lopen studenten in hun eerste masterjaar vier weken stage in
kwaliteit van leven het voornaamste zorgdoel is.
het verpleeghuis, na een voorbereidende week onderwijs in
Tussen beide thema’s bestaat overlap, omdat veel ouderen
het klinisch trainingscentrum en met een wekelijkse terug-
met multimorbiditeit en palliatieve zorgvragen tevens cogni-
komdag in het klinisch trainingscentrum. Door middel van
tieve problemen hebben, cq aan een vorm van dementie lijden.
bezoeken aan de verpleeghuizen en het opzetten van
Daarnaast doen zich bij het onderzoek op deze thema’s
scholing voor de begeleiders is gewerkt aan kwaliteits-
geregeld ethische vragen voor. Ethiek vormt hier dan ook een
verbetering van de stageplekken. De stage wordt goed
belangrijk dwarsverband.
voorbeeld door de coassistenten. Met deze stage is ook
In 2011 is een begin gemaakt met het verleggen van de koers
bereikt dat studenten hun beeldvorming over de ouderen-
en de ambitie van het onderzoek in de richting van onderzoek
geneeskunde ten positieve bijstellen.
waarin het dichten van lacunes in kennis en de onderbouwing van het medisch handelen in de ouderengeneeskunde meer centraal staan. Een belangrijk nieuw thema in dit verband is de geriatrische revalidatie. De aanstaande overheveling daarvan naar de zorgverzekeringswet en de ontwikkeling van een dbc geriatrische revalidatie, maken onderzoek naar (de effectiviteit van) interventies op dit zich snel ontwikkelende domein van de ouderengeneeskunde tot een belangrijke prioriteit voor de komende jaren. Academisering van de opleiding In de afgelopen jaren bestond een situatie waarin de opleiding tot specialist ouderengeneeskunde min of meer gescheiden was geraakt van de sectie onderzoek van de afdeling verpleeghuisgeneeskunde. Een gevolg daarvan is geweest dat opleiding en onderzoeksgroep onvoldoende van elkaars expertise gebruik maakten en dat de academische profilering van de opleiding achterbleef. Sinds 2011 is een actief beleid van toenadering ingezet tussen de sectie wetenschappelijk onderzoek en de sectie GERION. Academisering van de opleiding is daarbij tot een gezamenlijk speerpunt van beleid gekozen. Hieronder wordt verstaan: het integreren van de opleiding in de afdeling en het bevorderen van de wisselwerking tussen onderwijs, opleiding, onderzoek en patiëntenzorg. Belangrijke ambities in dit verband zijn: verwetenschappelijking van de opleiding 4
door inbedding van het onderwijsprogramma in wetenschap-
Onderzoeksprojecten in 2011 - mei 2012
pelijk onderzoek, versterking van de wetenschappelijke compe-
Vanuit de afdeling wordt zowel kwantitatief als kwalitatief on-
tenties van docenten en opleiders en verhoging van het aantal
derzoek verricht, waarbij vaak intensief wordt samengewerkt
gepromoveerde specialisten ouderengeneeskunde, onder meer
met andere onderzoeksgroepen, landelijk en internationaal.
door het aanbieden van AIOTO-trajecten
In de verslagperiode werkten we aan 30 onderzoeksprojecten,
(- assistent in opleiding tot onderzoeker, ergo: een traject
waaronder 19 promotiestudies. Hieronder geven we enkele
waarin de opleiding tot SO gecombineerd wordt met het doen
voorbeelden.
van promotieonderzoek).
• Clinical course of dementia: Dit onderzoek richt zich op
In de voorliggende verslagperiode zijn we erin geslaagd om
het beloop van dementie na opname in het verpleeghuis.
subsidie te verwerven voor 2 AIOTO-trajecten, voor een promo-
Hierin gaan we na welke complicatie en intercurrente
tie-onderzoek van één van de zittende arts-docenten én voor
aandoeningen zich voordoen, hoe ze worden gediagnos-
een uitbreiding van de aanstelling van het hoofd van opleiding
ticeerd en behandeld en tot welke uitkomsten dit leidt.
met taken op het gebied van wetenschappelijk onderzoek.
Het antwoord op deze vragen is van belang om een betere onderbouwing te bieden aan de medische besluitvorming
Nieuw en oud: de mensen achter het onderzoek
en het formuleren van beleidsafspraken in het kader van
In 2011 en voorjaar 2012 traden, behoudens de hierboven
advance care planning (AIOTO-traject, gesubidieerd door
en de in de inleiding genoemde, geen wijzigingen op in de
de SBOH).
seniorstaf die het wetenschappelijk onderzoek begeleid. Deze
• Transmurale geriatrie: de specialist ouderengeneeskunde
bestond uit Marja Depla, Franka Meiland, Rose-Marie Dröes,
in de eerste lijn. Dit onderzoek is opgezet als samenwer-
Martin Smalbrugge, Jenny van der Steen, Dinnus Frijters en
kingsverband met huisartsgeneeskunde. De doelstelling is
Cees Hertogh. In diezelfde priode is de onderzoeksgroep
om door middel van een actie onderzoek gezamenlijk een
wel verder uitgebreid met 5 promovendi, 2 post-docs en op
interventie in de eerste lijn te ontwikkelen en te evalueren
1 maart startte Simone Hendriks met haar AIOTO-studie. Na
(promotieonderzoek met subsidie van SBOH).
het vertrek van Miel Ribbe is Cees Hertogh op 1 april 2011
• EAPC recommendations on palliative care in dementia (de-
benoemd tot hoogleraar ouderengeneeskunde & ethiek van
mentia white paper). Nederland heeft een grote voorsprong
de zorg. Hij combineert in deze nieuwe leeropdracht de in
waar het gaat om palliatieve zorg bij dementie. In dit
2009 ingestelde leerstoel ethiek van de zorg voor kwetsbare
project ontwikkelen we, op basis van literatuuronderzoek
ouderen met de nieuwe leerstoel ouderengeneeskunde. Cees
en een delphi studie onder experts, aanbevelingen voor
is sinds 1991 werkzaam bij de afdeling, eerst als docent en
een anderzoeksagenda palliatieve zorg bij dementie ten
curriculumontwikkelaar bij de opleiding en vanaf 2000 als
behoeve van de European Assiociation for Palliative Care
senioronderzoeker.
(www.eapcnet.eu/Themes/Clinicalcare/EAPCWhitepaperon-
De senioronderzoekers bespreken tweemaandelijks de voort-
dementia.aspx)
gang van het onderzoek. Daarnaast is er – eveneens tweemaandelijks – de onderzoekerslunch, waarin onderzoekers
Promoties
(junioren en senioren) hun onderzoek presenteren, elkaar
Op 21 januari verdedigde Selma te Boekhorst met verve
bevragen en met elkaar bediscussiëren over onderzoek en
haar proefschrift Group living homes for older people with
onderzoeksideeën. Deze onderzoekslunches staan open voor
dementia. Concept and effects. Hierin onderzoekt zij het
alle medewerkers van de afdeling.
door beleidsmakers en ideologen van de zorg als panacee
Alle promovendi van de afdeling combineren hun onderzoek
omarmde, maar helaas nauwelijks op effectiviteit en meer-
met het volgen van scholing op het gebied van epidemiologie
waarde onderzochte concept van kleinschalig wonen voor
en onderzoeksmethodiek, verzorgd door het onderzoeksinstituut EMGO+, waarin al ons onderzoek is ondergebracht.
mensen met dementie. Een belangrijk onderdeel van haar
Zo nodig wordt – op maat – scholing uitgebreid en aangepast
eigenlijk onder kleinschaligheid moeten verstaan. Een woord
aan specifieke wensen en behoeften van de onderzoeker. Sinds
is immers nog geen concept en achter kleinschalige zorg gaat
2009 dragen leden van de onderzoeksgroep ook actief bij aan de door Cees Hertogh geinitieerde jaarlijkse EMGO+ themamid-
de nodige spraakverwarring schuil. Voorts lieten de resultaten
dag over kwalitatief wetenschappelijk onderzoek.
vormgegeven zorg op mensen met dementie en hun verzor-
onderzoek betrof de conceptuele verheldering van wat we
van Selma’s onderzoek zien, dat de effecten van kleinschalig gers vooralsnog uiterst bescheiden zijn en zich nauwelijks 5
gunstig onderscheiden van traditionele verpleeghuiszorg. Een
Crome, P., Lally, F., Cherubini, A., Oristrell, J., Beswick, A.D.,
belangrijke boodschap, die op z’n minst aanzet tot bezinning.
Clarfield, A.M., Hertogh, C.M.P.M., Lesauskaite, V., Prada, G.I.,
Marike de Boer onderzocht de uitvoeringspraktijk van schrif-
Szczerbinska, K., Topinkova, E., Sinclair-Cohen, J., Edbrooke,
telijke euthanasieverklaringen gericht op dementie. Zij ging
D. & Mills, G. (2011). Exclusion of older people from clini-
na wat de in 2002 geïntroduceerde wetgeving inzake eutha-
cal trials professional views from nine european countries
nasie voor effect heeft gehad op de praktijk van specialisten
participating in the PREDICT Study. Drugs and Aging, 28(8),
ouderengeneeskunde en de zorg voor mensen met een gevor-
667-677.
derde dementie én een euthanasieverklaring. Daarnaast heeft zij door middel van interviews onderzocht wat de impact van
Hertogh, C.M.P.M. (2011). The misleading simplicity of advance
de aandoening is op de mensen die het betreft. De conclusies
directives. International Psychogeriatrics, 23(4), 511-515.
van haar proefschrift Advance directives in dementia care, dat zij op 20 december op indrukwekkende wijze verdedigde, zijn
Niemeijer, A.R., Frederiks, B.J.M., Depla, M.F.I.A., Legemaate, J.,
van groot belang voor de praktijk van de zorg en de gedach-
Eefsting, J.A. & Hertogh, C.M.P.M. (2011). The ideal application
tenvorming over wat dementie voor patiënten betekent. Niet
of surveillance technology in residential care for people with
alleen blijken euthanasieverklaringen nauwelijks effect te heb-
dementia. Journal of Medical Ethics, 37(5), 303-310.
ben, ook blijkt de wijze waarop patiënten hun situatie beleven in gunstige zin te verschillen van de beeldvorming daarover in
Steen, J.T. van der, Toscani, F., Graas, T. de, Finetti, S., Nakanishi,
algemene bevolking.
M., Nakashima, T., Brazil, K., Hertogh, C.M.P.M. & Arcand, M. (2011). Physicians’ and nurses’ perceived usefulness and
Overige opbrengsten van het onderzoek
acceptability of a family information booklet about comfort care in
In 2011 en de eerste maanden van 2012 is door de leden van
advanced dementia. Journal of Palliative Medicine, 14(5), 614-622.
de onderzoeksgroep gewerkt aan de verwerving van nieuwe onderzoekssubsidies en aan het presenteren en publiceren
Steen, J.T. van der (2011). Prolonged life and increased
over lopend onderzoek. De onderzoekers droegen tevens bij
symptoms vs prolonged dying and increased comfort after
aan onderwijsactiviteiten, (leer)boeken, vakpublicaties en me-
antibiotic treatment in patients with dementia and pneumonia.
diapresentaties. Een selectie van deze ‘output’ is opgenomen
Archives of Internal Medicine, 171(1), 93-94.
in het kader. Zwijsen, S.A., Niemeijer, A.R. & Hertogh, C.M.P.M. (2011). Ethics Selectie internationale publicaties sectie wetenschappelijk
of using assistive technology in the care for community-
onderzoek (2011).
dwelling elderly people: An overview of the literature. Aging and Mental Health, 15(4), 419-427.
Boekhorst, S. te, Depla, M.F.I.A., Pot, A.M., Lange, J. & Eefsting, J.A. (2011). The ideals of group living homes for
Zwijsen, S.A., Smalbrugge, M., Zuidema, S.U., Koopmans,
people with dementia: do they practice what they preach?
R.T.C.M., Bosmans, J.E., Tulder, M.W. van, Eefsting, J.A.,
International Psychogeriatrics, 23(9), 1526-1527.
Gerritsen, D.L. & Pot, A.M. (2011). Grip on challenging behaviour: a multidisciplinary care programme for managing
Boer, M.E. de, Dröes, R.M., Jonker, C., Eefsting, J.A. & Hertogh,
behavioural problems in nursing home residents with demen-
C.M.P.M. (2011). Advance directives for euthanasia in dementia:
tia. Study protocol. BMC Health Services Research, 11.
how do they affect resident care in Dutch nursing homes? Experiences of physicians and relatives. Journal of the
Zwijsen, S.A., Depla, M.F.I.A., Niemeijer, A.R., Francke, A.L. &
American Geriatrics Society, 59(6), 989-996.
Hertogh, C.M.P.M. (2011). The concept of restraint in nursing home practice: a mixed-method study in nursing homes for
Cherubini, A., Oristrell, J., Pla, X., Ruggiero, C., Ferretti, R., Diestre,
people with dementia. International Psychogeriatrics, 23(5),
G., Clarfield, A.M., Crome, P., Hertogh, C.M.P.M., Lesauskaite,
826-834.
V., Prada, G.I., Szczerbinska, K., Topinkova, E., Sinclair-Cohen, J., Edbrooke, D. & Mills, G.H. (2011). The persistent exclusion of older patients from ongoing clinical trials regarding heart failure. Archives of Internal Medicine, 171(6), 550-556. 6
Opleiding en Nascholing GERION: goed opgeleide professionals voor optimale zorg
Opleiding specialisme ouderengeneeskunde
aan kwetsbare ouderen.
De instroom in 2011 was conform het aantal toegekende plaatsen (41): voor het eerst sinds 3 jaar was weer sprake van een
De sectie GERION van de afdeling Verpleeghuisgeneeskunde
volledige bezetting van het aantal opleidingsplaatsen.
verzorgt de opleiding tot specialist ouderengeneeskunde, de
Er zijn twee groepen gestart in Amsterdam en een groep in de
kaderopleidingen (geriatrische revalidatie, psychogeriatrie en
dependance Groningen.
palliatieve zorg), de profielopleiding ouderenpsycholoog, de
De grotere instroom is mede te danken aan de uitgebreide PR-
opleiding tot case-manager dementie en nascholingscursussen
campagne waarin GERION via SOON (Samenwerkende Oplei-
voor universitair en HBO opgeleide professionals in de ouderen-
dingen Ouderengeneeskunde Nederland) geparticipeerd heeft:
zorg.
informatiestands op congressen, aanwezigheid op banen-
Onder de naam GeriMedica heeft GERION een nieuw praktijk-
markten, advertentiecampagnes in NTVG en Medisch Contact,
model voor de medische zorg aan ouderen ontwikkeld en een
meeloopdagen voor basisartsen en co-assistenten.
EPD “Ysis”: bruggen tussen praktijk enerzijds en academisch
Ruim twintig aios kregen hun certificaat in 2011. Tien aios zijn
onderwijs en onderzoek anderzijds.
helaas gestopt met de opleiding. Dit is mede aanleiding geweest om in SOON verband de selectie voor de opleiding aan
Afscheid en start
te scherpen met ingang van 2012.
Op 16 juni 2011 nam Frank Hoek afscheid van ‘zijn’ GERION.
Het aantal samenwerkingsovereenkomsten met verpleeghuizen
Frank Hoek heeft een gedegen opleiding tot specialist
(78), ziekenhuizen (14), ambulante GGZ-zorg instellingen (24)
ouderengeneeskunde neergezet. Met het aanbieden van de
en keuzestage-aanbieders (25) is ongeveer gelijk gebleven.
kaderopleidingen voor specialisten ouderengeneeskunde,
De evaluatie van het cursorisch onderwijs aan aios is gedigi-
de profielopleiding ouderenpsycholoog en de opleiding tot
taliseerd en geïntensiveerd. Cursorisch onderwijs kan op die
casemanager dementie (en alle kortere na- en bijscholingen)
manier snel worden aangepast.
is GERION onder zijn leiding tot een belangrijke aanbieder
In SOON verband is het landelijk opleidingsplan en het proto-
van opleidingen in de ouderenzorg geworden.
col toetsing en beoordeling aangepast. Ook is in SOON ver-
Met GeriMedica heeft hij een belangrijke bijdrage geleverd aan
band, met subsidie van de SBOH, een nieuw landelijk digitaal
de praktijkvoering van de ouderengeneeskunde: van groot
registratie systeem inclusief portfolio voor aios en opleiders/
belang voor de toekomst van het specialisme.
docenten ontwikkeld dat in 2012 operationeel zal zijn. In dit
Martin Smalbrugge is per 1 augustus 2011 begonnen als hoofd
portfolio worden de landelijk uniforme toetsen en beoordelin-
van GERION. Hij is specialist ouderengeneeskunde en senior
gen opgenomen.
onderzoeker bij de afdeling Verpleeghuisgeneeskunde van het
De opleiding voor opleiders is samen met SOON verder uitge-
VUmc. Hij heeft in 1994 bij GERION de opleiding tot verpleeg-
breid en voor ervaren opleiders is een traject gestart dat tot
huisarts voltooid en is als opleider en later als docent aan
certificering van opleiders leidt op grond van Eerder Verworven
de opleiding verbonden geweest en heeft ook zijn promotie-
Competenties (EVCs).
onderzoek bij de afdeling verpleeghuisgeneeskunde van het
Docenten van GERION hebben docenttrainingen gevolgd en
VUmc uitgevoerd.
er is een start gemaakt met de opzet van een gezamenlijke docenttraining met huisartsopleiding van het VUmc. Nascholing In 2011 is de vijfdaagse cursus “Aan de slag” , waarin een specialist ouderengeneeskunde samen met een huisarts een plan uitwerkt voor samenwerking op dit terrein, opnieuw 2x georganiseerd. Op de slotdag presenteren de cursisten hun plan voor een forum met vertegenwoordigers van de zorgverzekeraars, de LHV en Verenso. De opleiding tot casemanager dementie, die GERION samen met Alzheimer Nederland en Geriant heeft ontwikkeld, is een groot succes gebleken. De eerste groep is in 2011 gecertificeerd en in 2011 zijn nog 4 groepen gestart.
Afscheid Frank Hoek in het Spoorwegmuseum 7
Universitair Netwerk Ouderenzorg UNO-VUmc: door samenwerking beter De Profielopleiding Ouderenpsychologie, een verdiepings-
Eind 2011 vierde het UNO-VUmc zijn eerste lustrum en werd
opleiding na de opleiding tot GZ-psycholoog, gericht op het
teruggekeken op de resultaten van vijf jaar samenwerking. Met
werkveld van de ouderenzorg, die GERION organiseert in
enige trots kon melding worden gedaan van 4 goed lopende
samenwerking met de RINO Noord Holland, is in januari 2011
promotieonderzoeken, 1 afgeronde pilotstudie, 4 afgeronde
van start gegaan.
afstudeeronder-zoeken, ondersteuning bij 6 kleinschalige
Eind 2011 is begonnen met de eerste Delta-lezingen cyclus
onderzoeksinitiatieven binnen UNO-instellingen, 2 afgeronde
rond het thema ‘identiteit bij dementie’, waarin dit thema van-
projecten meetinstrumenten, 7 symposia, 2 thema(mid)dagen,
uit verschillende invalshoeken (filosofie, psychologie, ethiek,
6 x wetenschappelijke scholing, 5x platform presentatie on-
geneeskunde, literatuur) wordt belicht.
derzoek, 1 implementatieproject, 1 website voor praktijkvoor-
De kaderopleidingen Psychogeriatrie, Palliatieve Zorg en Geria-
beelden en uitwisseling van best practices. En dat zijn alleen de
trische Revalidatie hebben hun waarde inmiddels ruimschoots
vergevorderde of reeds afgeronde projecten die volledig binnen
bewezen. Maar liefst een vijfde van alle specialisten ouderen-
UNO-verband zijn uitgevoerd. Er gebeurt nog veel meer. Het
geneeskunde heeft een van de kaderopleidingen van GERION
mag duidelijk zijn dat dit alleen mogelijk is door een samen-
voltooid of is daar nu mee bezig. Na het succesvol voltooien
werking die zich kenmerkt door veel inzet en enthousiasme.
van de opleiding is de kaderarts beschikbaar als consulent voor collega specialisten ouderengeneeskunde, voor huisart-
Organisatie
sen en medische specialisten en ook inzetbaar in de richtlijn-
In 2011 bestond het netwerk – naast VUmc - uit dezelfde 18
ontwikkeling of als docent.
deelnemende instellingen als in 2010. Per 1 april 2012 is het netwerk uitgebreid met locatie de Vreugdenhof van Osira
In 2011 is de onderwijskundige restyling van de kaderopleidin-
Amstelring. Dit betekent dat er in totaal 26 verpleeghuizen
gen volgens de nieuwste inzichten op het gebied van compe-
zijn aangesloten. Na het vertrek van het hoofd van het UNO-
tentiegericht leren afgerond en zijn met Verenso afspraken
VUmc, Wilco Achterberg, in 2010 is het team in 2011 versterkt
gemaakt voor een register van kaderartsen. Dit register wordt
met onderzoekscoördinator Ruth Veenhuizen en secretaresse
operationeel in 2012. Hard gewerkt is ook aan een scholings-
Bernadette Jurriën.
programma om de verworven competenties van de kaderarts Onderzoek
op peil te houden.
Het wetenschappelijk onderzoek van het UNO-VUmc wordt Gerimedica Ysis 2.0
begeleid door de sectie onderzoek van de afdeling verpleeg-
GeriMedica is in 2011 gestaag verder gegaan op de ingeslagen
huisgeneeskunde. Bijzonder aan de projecten is dat deze
weg. Bij 6 instellingen voor V&V is organisatieadvies verleend
worden opgezet in nauwe samenwerking met de deelnemende
bij het verbeteren van de praktijkorganisatie van specialisten
instellingen. Zij hebben een grote inbreng bij het bepalen van
ouderengeneeskunde en psychologen. Deze adviestrajecten
onderzoeksvragen die relevant zijn voor de praktijk. In 2011
verschillen sterk in omvang en duur. De kernbegrippen die
is als nieuw speerpunt gekozen voor het thema ‘transmurale
GeriMedica heeft geformuleerd in haar statuut blijken overal
zorg’. Dit thema is toegevoegd omdat er vanuit de verpleeg-
in het land goed te landen: Kwaliteit, Profilering, Positionering,
huizen steeds meer zorgaanbod wordt ontwikkeld voor men-
Efficiëntie, Dienstverlening, Netwerkvorming, Vernieuwing.
sen die buiten het verpleeghuis verblijven. In het afgelopen
Ysis in de loop van 2011 uitgegroeid tot een volwaardig,
jaar is dit zorgaanbod binnen het UNO-VUmc in kaart gebracht
multidisciplinair EPD dat inmiddels wordt ingezet in een vijftal
en is gewerkt aan een concrete onderzoeksvraagstelling.
grote V&V en VG instellingen in het land. Een groot aantal
Een overzicht van alle onderzoeken binnen het UNO-VUmc
functionaliteiten zijn in de loop van het jaar toegevoegd,
kunt u vinden op de website www.vumc.nl/uno.
steeds in nauw overleg met de eindgebruikers. GeriMedica BV;
Eén van de onderzoeken wordt hier nader toegelicht: Grip op
de rechtspersoon die Ysis op de markt brengt, sluit het jaar af
Probleemgedrag
met gezonde cijfers.
Probleemgedrag, zoals agressie en rusteloosheid, komt veel
“Door Samenwerking Beter” - sinds de start eind 2006 is dit
voor bij verpleeghuisbewoners met dementie. Dit is vaak erg
het motto van het UNO-VUmc. De samenwerking tussen weten-
belastend voor zowel de bewoner zelf als zijn omgeving.
schap en praktijk moet leiden tot meer kennis over de zorg
Binnen ‘Grip op Probleemgedrag’ is een zorgprogramma ont-
aan kwetsbare ouderen. Deze kennis kan vervolgens worden
wikkeld voor de aanpak van probleemgedrag bij verpleeghuis-
gebruikt om de zorg te verbeteren.
bewoners met dementie. Het zorgprogramma is gebaseerd op 8
de bestaande richtlijnen en kent een multidisciplinaire aanpak
Een aantal acties op een rij:
waarin de nadruk ligt op de inzet van psychosociale interven-
• er hebben 16 intakegesprekken plaatsgevonden,
ties een restrictief gebruik van medicatie en vrijheidsbeper-
• er zijn 14 mondzorgteams geformeerd,
kende maatregelen. Door middel van deze gestructureerde
• ruim 700 medewerkers zijn geschoold in mondzorg en/of
aanpak wordt geprobeerd probleemgedrag te verminderen en
projectmanagement,
te voorkomen. Het zorgprogramma wordt geïmplementeerd
• er werd een implementatiepakket samengesteld,
op veertien afdelingen van verschillende verpleeghuizen en
• er is een implementatiewijzer ontwikkeld,
geëvalueerd op effectiviteit en kosteneffectiviteit.
• mondzorgmateriaal werd aangeschaft,
Het onderzoeksproject ‘Grip op Probleemgedrag’ is ontstaan
• mondzorgplannen werden ingevuld.
vanuit de samenwerking tussen de afdeling verpleeghuisge-
Het project heeft in alle deelnemende huizen geleid tot
neeskunde van VUmc en de afdeling Eerstelijnsgeneeskunde
stappen richting betere mondzorg: de ‘mondzorgtrein’ is in
van UMC St Radboud.
beweging gezet. Het project is inmiddels afgesloten, maar de mondzorgteams zijn nog steeds een belangrijke en actieve
Onderwijs en deskundigheidsbevordering
speler in de verpleeghuizen.
Een belangrijk doel van het UNO-VUmc is de kennis op het gebied van de ouderenzorg dichterbij de medewerkers te brengen. In het voorjaar van 2011 organiseerden we een avond waarop vijf onderzoeksideeën en –resultaten werden gepresenteerd en bediscussieerd. Het jaarlijkse symposium in november stond in het teken van ‘gedrag na CVA’ en van het lustrum. Het ochtendprogramma was opgebouwd rondom de presentatie van de resultaten van het Castilon-onderzoek, het eerste grote onderzoek dat in UNO-verband is opgezet en uitgevoerd. Het betreft een crosssectioneel onderzoek naar de (chronische) zorg voor mensen met een CVA in het verpleeghuis. In het middagprogramma was er aandacht voor een verscheidenheid aan UNO-projecten, waarna de dag met een feestelijk tintje werd afgerond. Patiëntenzorg Op het gebied van patiëntenzorg heeft het UNO-VUmc als doel om best practices beschikbaar te stellen en de implementatie hiervan de ondersteunen. Hiervoor worden verschillende manieren gebruikt. Het UNOVUmc ontwikkelt zelf best practices, bijvoorbeeld voor het gebruik van meetinstrumenten. Een voorbeeld hiervan is de ontwikkeling van de UNO-COG, een toolkit van meetinstrumenten die kunnen worden ingezet binnen het onderzoek naar cognitieve problemen bij complexe geriatrische problematiek. De UNO-COG is ontwikkeld door psychologen uit het netwerk. Daarnaast worden best practices die in instellingen van het UNO-VUmc zijn ontwikkeld getoetst en uitgewisseld. In 2010 werd “Mondzorg” uit Naarderheem gekozen tot zogenaamde UNO-Topper en met een subsidie van ZonMw werd deze geïmplementeerd in een deel van de instellingen.
9
Internationalisering
Amsterdam Center on Aging
In het kader van internationale onderzoeksprojecten werken
Eén van de grootste uitdagingen in de komende decennia is de
onderzoekers van de afdeling verpleeghuisgeneeskunde
veroudering van de bevolking. Dit brengt complexe problemen
intensief samen met tal van onderzoeksgroepen in Europa,
met zich mee die vragen om innovatieve oplossingen, onder-
de Verenigde Staten en het Midden-Oosten. Voorbeelden van projecten die in de verslagperiode werden gefinancierd door de
steund door multidisciplinair wetenschappelijk onderzoek. Ouderenonderzoekers van VUmc en VU (o.m. EMGO+, MOVE,
EU en waarin de afdeling participeerde zijn: PRISMA (palliatieve
NCA, CAMeRA, Fac. Sociale Wetenschappen, Fac. Psychologie en
zorg in Europese verpleeghuizen), ROSETTA (ondersteunende
Pedagogiek) hebben zich om die reden verenigd in het Amster-
technologie voor thuiswonende mensen met lichte tot matig
dam Center on Aging (ACA). Naast de bevordering van excellent
ernstige dementie), STAR (e-learning over dementie voor leken
multidisciplinair ouderenonderzoek binnen VUmc en VU zet
en professionals door internetcursus en raadpleging van expert
ACA zich in om de kennis die voortkomt uit het ouderenonder-
communities), SHELTER (validering van de Minimum Data Set
zoek beschikbaar en bruikbaar te maken voor de maatschappij
for long term care residents (InterRAI-LTCF) en IMPACT-eu (im-
en andere kennisinstituten.
plementatie van kwaliteitsindicatoren voor palliatieve zorg bij Sinds 2009 is het bureau van ACA gehuisvest bij de afdeling
kanker en dementie).
verpleeghuisgeneeskunde. In de verslagperiode waren bij ACA Onderzoekers van de afdeling presenteerden hun onderzoeks-
vier medewerkers in deeltijd werkzaam (een senior en junior
resultaten voor een breed internationaal forum op verschei-
medewerker kennistransfer, een medewerker ondersteuning on-
dene internationale congressen en symposia, zoals het VIIe
derzoeksacquisitie en een administratief medewerker). Zij wer-
European congress of the International Association of Geron-
den aangestuurd door een dagelijks bestuur en een algemeen
tology and Geriatrics in Bologna (Italië), het congres van de
bestuur, onder voorzitterschap van prof. dr. Rose-Marie Dröes.
European Association for Palliative Care in Lissabon (Portugal), Alzheimer Disease International Congres in London (UK) en het
Om ouderenonderzoekers van VUmc en VU van elkaars werk op
congres van de International Psychogeriatric Association (IPA)
de hoogte te brengen en de gelegenheid te bieden tot net-
in Den Haag.
werken organiseerde ACA in de verslagperiode met regelmaat refereerbijeenkomsten en, in het voorjaar van 2012, een goed
Ter bevordering van de internationale samenwerking parti-
bezochte postersessie.
ciperen verschillende leden van de afdeling in internationale
In de periode 2011 - mei 2012 werden voorts diverse cursus-
netwerken van onderzoekers op het terrein van de ouderen-ge-
sen georganiseerd (voor ouderenadviseurs, voor personeel van
neeskunde en de ouderenzorg, zoals InterRAI, INTERDEM, GSA-
Ontmoetingscentra en van Laagdrempelige Psychogeriatrische
Palliative care interest Group, EU GMS Palliative Care Interest
Dagbehandelingen met mantelzorgondersteuning). Er werden
Group, de American Medical Directors Association International
brochures en factsheets samengesteld en verspreid (o.m. over
Interest Group, International Psychogeriatric Association (task
zorg rond het levenseinde van mensen met dementie, functio-
force mental health in long term care en task force decisonal
nele eisen voor ondersteunende technologie voor mensen met
capacity), het Global Research network on Health and Ageing,
dementie, en het aanleren van een empowerment bevorderende
de European Association of Geriatric Psychiatrists en Alzhei-
attitude in de ouderenzorg). Ook werd ondersteuning verleend
mer Europe. Ook hebben enkele leden van de afdeling zitting
bij het opzetten van een digitale (webbased) informatiedesk voor
in internationale adviesorganen en in ‘editorial boards’ van
Effectieve zorg en behandeling bij dementie en de organisatie
internationale wetenschappelijke tijdschriften. Cees Hertogh is
van de jaarlijkse bijeenkomst van de Landelijke Werkgroep Ont-
lid van de Dementia Ethics Steering Committee van Alzheimer
moetingscentra voor mensen met dementie en hun verzorgers.
Europe, Miel Ribbe is lid van de redactieraad van de Journal of Marie Dröes van de redactieraad van Aging & Mental Health en Non-pharmacological therapies in dementia en Jenny van der
Colofon
Steen is lid van de redactieraad van Palliative Medicine.
Het jaarverslag van de afdeling verpleeghuisgeneeskunde van VUmc komt alleen in digitale vorm uit.
Om internationale uitwisseling van stages voor artsen in op-
Redactie:
leiding mogelijk te maken en interesse voor de ouderenzorg te stimuleren, is er sinds 2010 contact met University College
Rose-Marie Dröes, Cees Hertogh, Ariadne Meiboom, Salomé Sahusilawane, Martin Smalbrugge, Lizette Wattel
Vormgeving: Joost van Ommen, Dienst Marketing & Communicatie VU
London en met verpleeghuis Betèsda op Curaçao.
Druk:
10
Papyrus, Diemen
22327_1 Marketing & Communicatie VU
the American Medical Directors Association (JAMDA), Rose-
