Post adres: Postbus 74 3800 AB Amersfoort
Bezoekadres Soesterweg 314-A 3812 BH Amersfoort
Telefoon: 033-4650988 06-20425747
Internet en e-mail www.picosol.nl www.cambodia.picosol.nl www.kids.picosol.nl
[email protected] (Nederland)
[email protected] (Cambodja)
Overig: KvK: 30154245 (Utrecht) ANBI fiscaal nummer: 8089.25.192.B01 Bank: ING nr. 1645
Ja a rve rs la g 20 11
Duurzame groei en lokale kennisopbouw Juni 2012
Stichting Pico Sol ondersteunt de introductie van zonne-energie op het platteland in ontwikkelingslanden.
. . . . . . . . .
Samenvatting Stroom uit een stopcontact is voor een kwart van de wereldbevolking niet beschikbaar. Daarmee hebben deze mensen veel minder kans om zich te ontplooien. Het bijzondere van deze mensen is, dat ze vrijwel allemaal in de tropen wonen, waar volop zon is. Pico Sol zet zich al meer dan tien jaar in om voor hen de zon op een betaalbare manier in te schakelen. Het jaar 2011 stond in bij Pico Sol in het teken van duurzame groei en lokale kennisopbouw. Vergeleken met 2010 is dit een duidelijke koerswijziging van systemen-implementatie tot een organisatie die de introductie van zonne-energie op de markt ondersteunt, zoals ook uit het volgende overzicht blijkt. ▼”Pico Sol 2.0: Van demonstratieprojecten naar marktontwikkeling” in de praktijk Aantal systemen geplaatst
2010
2011
40 systemen
5 systemen
Aantal mensen getraind
<10 personen
198 personen
Aantal huishoudens voorzien van zonne-energie
0 huishoudens
1240 huishoudens
3 personen
7 personen
Aantal personeel in loondienst (in Cambodja)
Deze nieuw ingeslagen koers van “Pico Sol 2.0” slaat aan in Cambodja waar onze eerste landen-organisatie sinds 2008 actief is. In het trainingscentrum Solar Campus worden vakopleidingen gegeven door een gemotiveerd team. In Suriname en Oeganda hebben we in 2011 toegevoegde waarde geboden aan respectievelijk Stichting Totomboti en Stichting Steunfonds Kyoga. De meeste targets die we onszelf hadden gesteld, werden in 2011 gehaald. Een aantal ook niet. De onderstaande tabel geeft een overzicht. ▼ Behaalde doelstellingen van Pico Sol in 2011 Land
Target
Cambodja
Opbouw trainingsorganisatie
Gehaald?
Trainers getraind
Blz. 18
Constructie trainingshuis
Opgeleverd mei 11
Blz. 18
Ontwikkeling trainingen
4 trainingen ontwikkeld
Blz. 19
Geven van trainingen
19 sessies 198 pers.
Blz. 19
Opvolging country manager
Jolanda Zwetsloot
Blz. 17
Ontwikkeling Solar Roadmap
Opgeleverd juni 2011
Blz. 24
Pilot SolarSchools (Cambodja)
Vertraging
Blz. 23
Follow up River Dolphins
3 systemen geplaatst
Blz. 25
Lego project
Materiaal verscheept
Blz. 25
Suriname
Solar power Marron Museum
Augustus 2011
Blz. 26
Papoea
Onderhoud dorpspomp Sowek
Onvoldoende capaciteit
Oeganda
Start uitvoer ESCo project
Start april 2011
Nederland
CBF certificaat
Tijdsbeperkingen
Evaluatie Pico Sol 2.0
Dec 2011
Blz. 27
Veiligheidstraining
Maart 2011
Blz. 28
Zonne-energie lessen
15 klassen
Blz. 28
Pilot SolarSchools (NL)
Opstartproblemen
1
Toelichting
Blz. 26
Jaarverslag Pico Sol 2011 Toelichting op de niet gehaalde targets: Het pilot SolarSchools project bleek qua procesgang te veel voeten in aarde hebben om in 2011 tot realisatie te komen. Het CBF-certificaat kon niet worden binnengehaald door tijdsbeperkingen. Voor het vervangen van de dorpspomp in Sowek is geen uitvoeringscapaciteit gevonden. Lego in twee vrachten getransporteerd. Uitvoering project in Cambodja door gebrek aan capaciteit nog niet begonnen. Het trainingsprogramma is verder gekomen dan verwacht. Door een hectische ontwikkeling, waarbij de uitvoer van een groot implementatieproject bij het mede door ons opgezette bedrijf Kamworks terecht kwam, was op korte termijn een technische training nodig. Verder ging het opzetten van een ondernemersnetwerk voor het verhandelen van zonnelantaarns beter dan voorzien, zodat hier een grotere trainingsbehoefte ontstond dan verwacht. Financieel laat Pico Sol een stabiele opgaande trend zien. In 2011 werd de magische grens van 100 duizend euro aan projectuitgaven gepasseerd. Wel moest het jaar met een nadelig saldo van bijna 20 duizend euro worden afgesloten, wat een zorg is. De reden is dat een een aanzienlijke toegezegd bedrag door een fondsenwervende instelling nog niet kon worden ontvangen als gevolg van financiële crisis. Het activiteitenplan van 2012 kenmerkt zich door verdergaande professionalisering van de organisatie. In Cambodja zullen meer trainingen worden gegeven en voorbereidingen worden getroffen aan het Solaa-programma. De uitgestelde proef van SolarSchools zal demonstreren hoe dit tot een programma kan worden opgebouwd waar meerdere scholen baat bij hebben. Een factfinding missie naar Papoea zal duidelijk moeten maken of er daar een vergelijkbaar programma kan worden opgestart. Tevens zal een eerste betaalde deeltijd-functie in Nederland een belangrijke mijlpaal zijn in het creëren van continuiteit. Met een budget van 189 duizend euro zal dit wel om een grote inspanning vragen wat betreft het werven van fondsen. Dankzij een partnership met installatiebedrijf Joulz denken wij dat het een realistisch plan is. In 2012 wil Pico Sol ook verder ontwikkelen tot een professionele en transparante ontwikkelings organisatie. Behalve het aanstellen van een betaalde kracht die hieraan leiding moet geven, is er een aantal leerdoelen waaraan we als organisatie willen werken:
Binnen de fondsenwerving streven naar een betere balans tussen een structurele inkomsten en de projectmatige stroom van gelabeld geld. Hierdoor zal de continuiteit van de organisatie beter geborgd worden.
Het doorontwikkelen op het bestuurlijke model waarbij de rol van het bestuur zich richt op strategie, risicobeheersing en toezicht, en het dagelijkse management zich concentreert op planning en uitvoering. Hierbij richten we ons ook op een versterkte horizontale verbinding tussen het Nederlande en Cambodjaanse bestuur.
2
Jaarverslag Pico Sol 2011
Summary A quarter of the world population has no access to electricity from a plug point. These people’s opportunities for development are considerably less than the others. The good news is that most of them live in tropical areas, with abundant sunshine. Since more than ten years, Pico Sol connects many of them to the sun in an affordable way. 2011 is characterized as a year of “sustainable growth and local capacity build ing”. Comparing to last year’s theme (“volume and vision”) this implied is a clear change of direction, as also becomes visible from the following indicators. ▼The practice of “Pico Sol 2.0: from demonstration projects to market development” according to some indicators. 2010
2011
Amount of systems realized
40 systems
5 systems
Amount of people trained
<10 persons
198 persons
Amount of families provided with solar power
0 families
1240 families
Personnel on the payroll (in Cambodia)
3 persons
7 persons
The new vision “Pico Sol 2.0” leaded to a successful program in Cambodia, where our first country organization is operational. At the training centre Solar Campus a motivated team daily works hard to provide vocational trainings to a network of starting up entrepreneurs and installers. In Suriname en Uganda, we provided added value to respectively Totomboti Foundation and Kyoga Foundation. Most of our targets have been reached in 2011. A few have been delayed to 2012. The following table provides an overview. ▼ Targets realised in 2011 Country
Target
Realized?
Cambodia
Establishment training organisation
Trainers trained
Construction of training house
Commissioned May 2011
Development training materials
4 trainings developed
Piloting trainings
19 sessions 198 persons
Seccussion country manager Mira
Jolanda Zwetsloot
Development Solar Roadmap
Commissioned June 2011
Pilot SolarSchools Cambodian part
Delayed
Follow up River Dolphins
3 systems installed
Lego project
Materials transported
Suriname
Solar power Marron Museum
Commissioned August 2011
Papua
Maintenance village pump Sowek
Limited human capacity
Uganda
Start realisation ESCo project
Start April 2011
Netherlands
CBF certificate
Time constraints
Evaluation Pico Sol 2.0
December 2011
Security training
March 2011
Solar energy lessons primary schools
15 classes
Pilot SolarSchools, Dutch part
Starting up problems
3
Explanation
Jaarverslag Pico Sol 2011
Explanation to the not realized targets: The pilot SolarSchools project seemed to be too challenging to come to realization and is postponed to 2012. The CBF-certificate (for transparent organizations) was not hauled in due to time restrictions. The maintenance of the broken village pump in Sowek could not be realized due to human capacity restriction. The Lego project: Two deliveries of Lego have been organized, but due to capacity constraints the implementation in Cambodia did not take off. The training program was more successful than expected. We were surprised by a high demand for good training services: 1. our partner organization Kamworks, won a bid for a large scale implementation project; and 2. establishing and distribution network for solar lanterns was more successful than expected. Financially, Pico Sol reveals a stable growth. In 2011 the 100 thousand euro’s of project expenses was passed. However, the year was closed with a loss of almost 20 thousand euro’s. The reason is that a considerably amount of promised money could not be disbursed before the end of the year. The 2012 activity planning is characterized by ongoing professionalization of the organization. In Cambodia more training sessions will be given to more people and preparations of the so-called Solaa-program will be started up. The delayed pilot project of SolarSchools will demonstrate how more schools will be benefited by this innovative approach in the future. A fact-finding mission to the Indonesian part of Papua will reveal if and how we can start-up a comparable program. The creation of a first part-time job in the Netherlands will be an important step to build-up continuation for the future. The planned budget of 189 thousand euro will imply high efforts in fund raising. Thanks to a partnership of installation company Joulz, we are confident on realizing this challenge. In 2012 Pico Sol wants to develop further to a professional and transparent development organization. Besides the appointment of a paid manager to guide this process, the following learning goals have been formulated:
To target an improved balance between structural benefits and labeled money from project funds. The aim is to improve the continuity of the organization.
To develop further on the managerial model in which the board’s role will focus to strategy, risk management and supervision, and the daily management will focus to the planning and realization. In these attempts we will also focus to strengthen the horizontal connection between the Dutch and the Cambodian board.
4
Jaarverslag Pico Sol 2011
Voorwoord Met enige trots leg ik u hierbij het jaarverslag van 2011 voor van Pico Sol. Terugkijkend hebben we het jaar gekenmerkt door Duurzame groei en lokale kennisopbouw. Daarop hebben we ons gefocust en daarop hebben we resultaten kunnen boeken. Ons beeld van “Pico Sol 2.0” heeft afgelopen jaar handen en voeten gekregen. De ontwikkeling van een land, een markt, een sector, een organisatie begint met de ontwikkeling van mensen. Daaraan werken wij. We hebben in de opbouw van een trainingsprogramma geïnvesteerd. En dat lukt! We hebben in Cambodja een hectisch jaar meegemaakt. Het trainingscentrum dat we hebben opgebouwd wordt herkend als de beste in zijn soort. Inmiddels hebben honderden mensen hebben er een vakopleiding kunnen volgen in techniek en ondernemerschap. Allemaal op het gebied van zonne-energie. We hebben onze visie en vaardigheden in Cambodja kunnen delen op nationaal niveau. Dit is de weg waarop we verder willen en kunnen groeien. We wensen u plezier en inspiratie toe bij het lezen van dit document. Giel Linthorst, voorzitter, mei 2012
Kantoor van Pico Sol op de Wagenwerkplaats, nabij Centraal Station Amersfoort.
Hoofdkwartier van Pico Sol Cambodia op de Solar Campus. Deze bevindt zich een half uur rijden vanaf de hoofdstad Phnom Penh. Het gebouw is zelf voorzienend door zonneenergie. Het busje wordt gebrukt voor trainingen in de provincies. Het gele huisje is gebouwd volgens Cambodjaans model en wordt gebruikt voor praktische delen van de trainingen.
5
Jaarverslag Pico Sol 2011
Inhoudsopgave 1
Inleiding ................................................................................................................. 7 1.1 1.2 1.3 1.4
2
Terugblik op 2011................................................................................................. 17 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 2.6
3
Opbouw programma in Cambodja .................................................................. 17 Samenwerking met PI’s in andere landen ....................................................... 25 Evaluatie “Pico Sol 2.0” .................................................................................. 27 Draagvlak in Nederland .................................................................................. 28 Ontwikkeling organisatie ................................................................................ 28 Financieel 2011 .............................................................................................. 29
Vooruitzicht 2012 ................................................................................................. 34 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6
4
Waarom Pico Sol? ............................................................................................ 7 Korte terugblik in de geschiedenis .................................................................... 9 Pico Sol nu ..................................................................................................... 10 Een lerende organisatie .................................................................................. 16
Activiteiten in Cambodja ................................................................................ 34 Activiteiten in Papua ...................................................................................... 37 Draagvlak Nederland ...................................................................................... 38 Ontwikkeling SolarSchools.............................................................................. 38 Organisatie ontwikkeling ................................................................................ 39 Begroting 2012 ............................................................................................... 40
Dankwoord .......................................................................................................... 42 4.1 Organisaties ................................................................................................... 42 4.2 Personen ........................................................................................................ 43
Bijlage 1: Pico Sol 2.0: van demonstrtieprojecten naar marktontwikkeling ................... 45 Inleiding ............................................................................................................... 45 Analyse huidige situatie ........................................................................................ 46 Organisatie Ontwikkeling aan hand van CBF-criteria ............................................. 46 Cambodja: werken aan nieuwe focus .................................................................... 47 Landen-beleid ...................................................................................................... 48 Bijlage 2: Summary Business plan Solaa ....................................................................... 49
Training in Cambodja: Startende ondernemers ontvangen MoonLights, kleine lantaarntjes op zonneenergie. Met het verhuren van deze producten, voorzien zij zich in een inkomen om te verhuren in hun eigen dorp
6
1 1
Inleiding In dit inleidende hoofdstuk gaan we in op de missie, visie en strategie van Pico Sol. Nadat we een kleine terugblik op de 14 jarige geschiedenis van Pico Sol hebben gegeven, gaan we in op de wijze waarop Pico Sol vandaag wordt bestuurd, hoe we onze communicatie vormgeven en hoe we als lerende organisatie continu onze positie en activiteiten verbeteren in een veranderende wereld.
1.1 Waarom Pico Sol? Anderhalf miljard mensen op de wereld hebben geen Doel in statuten: Het bevorderen van lokale duurzame ontwikkeling in elektriciteit. Voor de ontwikkeling van het platteland is ontwikkelingslanden door het dit een belangrijke barrière. realiseren van kleinschalige zonnestroom projecten. Elektriciteit uit zonlicht is schone en duurzame energie. Juist op plaatsen waar de meeste mensen zonder stroom leven is het aanbod aan zonlicht het grootst: in ontwikkelingslanden, op het platteland. Onze visie is dat introductie van zonnepanelen het platteland interessanter maakt. Mensen die daar hun eigen stroom opwekken, krijgen toegang tot de “luxe van de stad”. Diverse barieres zijn eraan debet dat de introductie van zonne-energie langzaam gaat. Veel mensen op het platteland hebben nog nooit een zonnepaneel gezien, ze wonen op afgelegen locaties waar ze niet te koop zijn, en bovendien is de koopkracht vaak beperkt. Ons doel is om de zon voor deze mensen op passende wijze in te zetten: Betaalbaar, aantrekkelijk, beschikbaar, goed te onderhouden. Ons uiteindelijke doel is dat er zich in projectlanden een markt ontwikkelt voor zonne-energie. Onze droom is dat zonnepanelen als een logische en geloofwaardig product op grote schaal wordt ingezet: Een brede ontwikkeling van het platteland, en nog milieuvriendelijk ook. Vi s ie en s tr at eg ie : Van d em o n str at ie n aar m ar kton tw i kke l in g Vanouds focust Pico Sol zich op projecten met een gemeenschappelijk belang. Zo kunnen de mensen uit afgelegen dorpen kennis maken met de voordelen van zonnestroom. De doelstelling van Pico Sol, zoals geformuleerd in de statuten, hebben we daarom in onze tien eerste levensjaren vertaald naar de praktijk met de volgende kerntaak:
Demonstratieprojecten: Het uitvoeren van projecten bij gemeenschappen, om de toegevoegde waarde van zonne-energie te demonstreren.
7
De gehanteerde kleur in deze kerntaak komt terug in het activiteitenverslag en financiële verslag van hoofdstuk 2.
Jaarverslag Pico Sol 2011 Om ons hoge doel van marktontwikkeling te bereiken, moet er meer gebeuren dan het uitvoeren van demonstratieprojecten. Samenwerkende bedrijven, instellingen en overheden maken betaalbare en nuttige oplossingen toegankelijk. Vakmensen zijn nodig. Mensen moeten worden voorgelicht. Mensen moeten toegang hebben tot krediet. Als Pico Sol ondersteunen we deze ontwikkeling. In Cambodja doorlopen we een leercurve, waarmee we ons ook in andere landen verdienstelijk willen maken. We begonnen met het ondersteunen van zonne-energiesystemen voor weeshuizen, hebben vervolgens een bedrijf opgericht om dergelijke projecten op te schalen, en werken nu vanuit Pico Sol Cambodia aan het opbouwen van een sector. We maken ons verdienstelijk met het geven van vakopleidingen en bewustwordingscampagnes. Pi co So l 2 . 0 – Str at e gi e vo o r kom en d e j ar en Met het oprichten van onze eerste landen-organisatie in 2008 in Cambodja, hebben we ons verdiept in de optimale rol die je als NGO optimaal kunt vervullen bij het opbouwen van een zonne-energie sector. In dit land wordt de solar markt bepaald door een klein aantal solar bedrijven, die “ieder voor zich” gaan. Ze zitten vooral in de hoofdstad Phnom Penh. De haarvaten van het land zijn nog nauwelijks bereikt. De markt van zonne-energie wordt voor het overgrote deel bepaald door telecom, NGO’s en infrastructuur. De kansen voor rurale elektrificatie worden nog nauwelijks gezien. Begrijpelijk: De doelgroep kent het product nog nauwelijks, woont op onmogelijke plaatsen, en heeft doorgaans weinig koopkracht. Vanuit deze analyse is in 2010 Pico Sol 2.0 geformuleerd, waarbij de focus wordt verlegd van demonstratieprojecten naar marktontwikkelende activiteiten. Bijlage 1 geeft het document staat deze visie geformuleerd. Kijkend naar Pico Sol’s sterke kanten, is hieruit een strategie opgezet die uitgaat van een tweetal kern-taken, die de focus vanaf 2011 bepalen. Om te beginnen in Cambodja, maar een dergelijke formule zal ook voor de opbouw van een programma in andere landen worden gehanteerd.
Solar marktontwikkeling: Het wegnemen van De gehanteerde kleur in deze barrières die momenteel ervoor zorgen dat de verdeling van kerntaken komt terug in het activiteitenverslag en distributie van zonne-energie oplossingen op het financiële verslag van hoofdstuk 2. platteland stagneert. Deze kerntaak verdelen we verder onder in de volgende taken: o Het opbouwen van capaciteit van mensen om bij te dragen aan deze marktontwikkeling door middel van het geven van trainingen o Het opzetten van een netwerk van dorps-ondernemers die de distributie van zonne-energieproducten verzorgt o Het uitvoeren van bewustwordingscampagnes waardoor de doelgroep van plattelanders kennis neemt van de voordelen van zonne-energie. SolarSchools: Het opzetten van structurele langdurige relaties tussen Nederlandse basisscholen en Cambodjaanse scholen, met een educatieve uitwerking van de cross-culturele relatie tussen beiden landen. Deze kernactiviteit kan worden gezien als een logisch vervolg op de Pico Sol strategie van voorgaande jaren, waarbij het accent lag op demonstratieprojecten.
8
Jaarverslag Pico Sol 2011 Deze twee kerntaken vormen de strategie van Pico Sol voor de komende jaren. Voor de korte termijn zal hij vooral uitwerking vinden in het programma dat we in Cambodja uitvoeren. Het opgezette trainingscentrum is de optimale plek om activiteiten op deze drie programma’s te ontwikkelen. In de hoofdstukken 2 (terugblik 2011) en 3 (vooruitblik 2012) wordt toegelicht op welke wijze deze strategie concreet is en wordt uitgewerkt naar concrete activiteiten in 2011 respectievelijk 2012. Een missie naar West-Papua in 2012 zal moeten uitwijzen op welke wijze de strategie kan worden vertaald binnen de situatie van dit nieuwe projectland. Doe l ste l l in gen Uit de strategie volgt voor de lange termijn een tweeledige doelstelling. Deze doelstelling beperkt zich vooralsnog tot Cambodja. Vanuit voortschrijdend inzicht willen we deze doelstelling komende jaren uitbreiden naar meerdere landen. In lijn met de strategie hebben we deze doelstellingen als volgt geformuleerd: 1. 2.
Toegang verlenen tot elektriciteit uit zonlicht voor 200.000 huishoudens in 2020 in Cambodja; Het realiseren van 20 SolarSchools partnerships in 2020 tussen Nederlandse en Cambodjaanse scholen.
1.2 Korte geschiedenis Pico Sol is in 1999 begonnen als een initiatief van een groep jonge zonne-energie vakgenoten die hun tijd en kennis beschikbaar willen stellen voor het goede doel. Enkele jaren lang werden initiatieven in ontwikkelingslanden ondersteund met fondsenwerving en uitzendingen van vrijwilligers. In ▲ De wereld van Pico Sol: Eigen programma in Camboodja, deze periode is een veelheid aan samenwerking met PI’s in andere landen. projecten in tal van landen tot stand gebracht, zoals waterleiding-systemen in Ghanese dorpen en in West-Papua, weeshuizen in Cambodja, ziekenhuizen in Oeganda en Kameroen, dorpshuizen in Marocco, Suriname, Frans Guyana. In Cambodja gingen we een stap verder. Om continuïteit te bieden aan het groeiende projecten-aanbod werd in 2006 een bedrijf opgezet, Kamworks. Dit bedrijf kon de gerealiseerde projecten servicen en veel meer projecten realiseren dan vanuit Nederland gesponsord konden worden. Na de eerste winst in 2008 is Pico Sol teruggetreden ▲ Het solar bedrijf Kamworks, waarvan Pico Sol aan en is Pico Sol Cambodia als lokale NGO de wieg stond. opgezet. De Solar Campus werd gebouwd als
9
Jaarverslag Pico Sol 2011 multifunctioneel centrum vanuit waar een veelheid van activiteiten is ontplooid om de markt voor zonnepanelen op het platteland te ontwikkelen. Vanaf 2010 wordt het centrum in Cambodja door de opkomende solar sector herkend als een kwaliteits vak-school waar inmiddels vele jong-volwassenen een training hebben gevolgd. Het Pico Sol Cambodia team bij de Solar Campus. V.l.n.r: Trainer Bun Than, Huismeester/administrateur Lim Ross, trainer San Sophal, schoonmaakster Mo Chan, country manager Jolanda Zwetsloot, schoonmaakster Sopheap, teamleider oindernemersnetwerk Tra en Henry de Gooijer (Pico Sol NL).
Het succes van het Cambodja-programma, motiveert ons om in de toekomst vergelijkbare programma’s in andere landen op te zetten.
1.3 Pico Sol nu Or gan is at ie str u ct u u r Pico Sol bestaat uit twee formeel onafhankelijke organisaties: Pico Sol in Nederland en Pico Sol Cambodia. De organisaties in Nederland en Cambodja vormen qua visie en financiën een logische eenheid: Vanuit Nederland ligt de focus op coaching, fondsenwerving en productontwikkeling. In Cambodja ligt de focus op implementatie van het programma. Een deel van de fondsenwerving loopt direct via de Cambodjaanse organisatie. De overleg- en management structuur van Pico Sol is schematisch weergegeven in onderstaande figuur. Pico Sol (Nederland)
Pico Sol Cambodia
Toezicht, toetsing beleid
Bestuur
Bestuur
Dagelijks management
Directeur
Country manager
Vrijwilligers
Staff
Operationeel
▲ Bestuurlijk model en overlegstructuur tussen Nederland en Cambodjaanse Pico Sol organisatie.
10
Jaarverslag Pico Sol 2011 Het Nederlandse bestuur bestaat uit de volgende vrijwilligers: 1. Giel Linthorst, unit manager adviesbureau Ecofys, Voorzitter Pico Sol; 2. Maike Ouwerkerk, onderwijskundige bij KNMG, Secretaris Pico Sol; 3. Ewout van der Beek, energie consultant Ecofys, Penningmeester Pico Sol. Het Cambodjaanse bestuur bestaat uit de volgende vrijwilligers: 4. Senleap Ly, CEO First United Global Investment, Voorzitter Pico Sol Cambodia; 5. Rogier van Mansvelt, Rural energy consultant in Phnom Penh, Advisor Pico Sol Cambodia.
▲ V.l.n.r: Giel Linthorst, Maike Ouwerkerk, Ewout van der Beek,
Senleap Ly, Rogier van Mansvelt
Nederlandse en Cambodjaanse worden gevraagd voor hun bestuursfunctie voor een onbepaalde tijd door een systeem van coöptatie. In de praktijk zitten bestuurders enkele jaren. Bestuurders zijn onbezoldigd voor hun bestuurstaken. In Cambodja wordt Rogier naast zijn onbezoldigde bestuurstaken af en toe betaald ingehuurd voor consultancy activiteiten binnen projecten. In 2011 betrof dit € 4727,- voor de ontwikkeling van de Solar Roadmap en € 3471,- voor het ondersteunen van de opstart van het ondernemersprogramma. Het bestuur komt minimaal tweemaal per jaar bijeen. In 2011 betrof het drie vergaderingen in Nederland en twee vergaderingen in Cambodja, waarbij het voltallige bestuur aanwezig waren, plus dagelijks management. Het dagelijkse management bestaat uit Henry de Gooijer (standplaats Nederland); nevenfuncties: consultant zonne-energie ontwikkelingslanden; Jolanda Zwetsloot (standplaats Cambodja); nevenfuncties: bestuurder Khmer Foundation; sport-instructeur.
▲ Henry de Gooijer en Jolanda Zwetsloot
Bezoldiging van het management: Tot op heden is de Nederlandse directeur (nog) niet betaald voor zijn activiteiten binnen een arbeidscontract. Wel ontvangt hij voor een aantal taken binnen het opbouwen van het trainingsprogramma een vergoeding vanuit projectmatige financiering. In 2011 bedroeg deze inspanning € 14.238,-, welke nog niet kon worden overgemaakt vanwege de liquide positie van de organisatie. De Cambodjaanse country manager heeft wel een arbeidscontract, waarin een salaris van $ 900,- (€ 686,-) per maand is vastgelegd. Nederlandse vrijwilligers vormen naast het bestuur de basis van waaruit Pico Sol haar activiteiten onderneemt. Zij zorgen dat de organisatie draait. Een aantal van hen voert missies uit naar alle hoeken van de wereld om projecten te coachen.
11
Jaarverslag Pico Sol 2011
▲ Van Linksboven naar rechtsonder: Peter Scheijgrond (Ghana co-ordinator), Ronald Franken (oud-voorzitter, Suriname-project), Aad Gordijn (redactie nieuwsbrief), Angele Reinders (wetenschappelijke publicaties), Eelco Haarsma (Kameroen-project), Robert Heukelbach (elektrotechnisch specialist), Florian Geyer, Brenda Rietveld (ondersteuning kantoor) en Niek van Baalen (ontwikkeling website SolarSchools.nl)
Toez ic h t o p u it vo er in g van h et p r o gr am m a Met de ontwikkeling van Pico Sol naar een professionele en transparante ontwikkelingsorganisatie, waarbij betaalde krachten uitvoering geven aan de door het bestuur vastgestelde strategie, is behoefte ontstaan aan het onderscheiden van de rol van bestuurders en uitvoerders. Tot in 2010 droegen bestuurders ook actief bij aan de uitvoering. Het uitbreiden van de activiteitenprogramma, met name in Cambodja, maakte het al snel tot een te grote uitdaging. Daarom is destijds Henry de Gooijer uit het bestuur gestapt, om een betaalde functie als uitvoerend manager mogelijk te maken. De rol van het bestuur is daarbij bijgesteld tot die van toezichthouder. Deze actie heft geleid tot het opstellen van een huishoudelijk reglement waarin de rollen van uitvoering en toezicht zijn onderscheiden. De rol van het Nederlandse bestuur richt zich op Het opstellen van strategie, Beheersen van de risico’s, en Toezicht op de uitvoering. De rol van het Cambodjaanse bestuur dient zich komende jaren verder te ontwikkelen. Vandaag de dag vindt vooral de communicatie plaats met het uitvoerend management. De rol van het dagelijks management (Henry en Jolanda) is het vertalen van de strategie in een activiteiten planning en uitvoering daarvan. Hoofdstuk 3 van dit verslag geeft hiervoor de uitgangspunten. Over besteding van bedragen boven de € 1000 vindt overleg plaats tussen management en bestuur. Inhoudelijke en financiele rapportage vindt plaats in de voorbereidende periode van bestuursvergaderingen en bij het opstellen van de jaarrapportages. Sam en wer ki n g en m aat sch ap p e li jk p ar tn er sch a p In andere landen dan Cambodja leveren we onze toegevoegde waarde in samenwerking met andere (Nederlandse) particuliere initiatieven. We noemen in dit verband: St. TroTro (Ghana) St. Babungo (Kameroen) St. Kyoga (Oeganda), St. Rajori (Papoea) en St. Totomboti (Suriname). Deze organisaties voeren projecten uit binnen hun eigen programma en maken gebruik van de expertise van onze
12
Jaarverslag Pico Sol 2011 vrijwilligers. In het verleden hielpen we ook mee met de fondsenwerving van deze projecten. In Cambodja hebben we een groeiende lijst van organisaties met wie we samenwerken. Naast Kamworks trainen we personeel van andere bedrijven, en is een trend ingezet om samen met NGO’s projecten op te zetten. Bij het opzetten van het trainingsprogramma in Cambodja ontvangen we coaching van het Technical Training Program van ETC (Leusden). Namens ETC geeft mw. Melanie Stallen commentaar op ontwikkelde trainingsproducten. Af en toe verleent ze directe coaching in Cambodja. In Nederland werken we aan een maatschappelijk partnerschap met Joulz. Dit elektrotechnisch infrabedrijf heeft de intentie om Pico Sol te sponsoren. Van Universiteit Twente en Technische Universiteit Delft hosten we af en toe afstudeerstudenten voor hun bijdrage aan ons programma in Cambodja. In het laatste hoofdstuk staan diverse organisaties en peronen vermeld die ons afgelopen jaar in het bijzonder een stap verder hebben geholpen. Fon d s en wer v in g en f in a n cier in g Uitgangspunt is financiële duurzaamheid in projecten, door ze op een ondernemende wijze uit te voeren. Hieronder wordt verstaan: 1. Samenwerking met begunstigde partijen bevat ook een financiële component. 2. Het inbouwen van een verdienmodel in uit te voeren projecten. De financiering en fondsenwerving gebeurt zowel in Nederland als Cambodja: Project-financieringen: Geplande activiteiten worden middels projectvoorstellen onder de aandacht gebracht van Nederlandse en internationale programma’s. Donaties vanuit een vriendenkring Verkoop van Tournesols met een marge voor het goede doel. Materiële donaties, bijvoorbeeld tweedehands zonnepanelen. Inkomsten Guest House, voor dekking van onkosten voor beheer en onderhoud Betaalde trainingsactiviteiten voor Cambodjaanse organisaties, zoals bedrijven en NGO’s.
▲Tournesol, een
zelfmaak pakketje waarbij de bloem boven op de steel draait als de zon erop schijnt. Afgelopen jaren inmiddels 15000 gebtuikt in Nederland, vooral op scholen.
Het financieren van en fondsenwerving voor projecten buiten Cambodja wordt georganiseerd door de samenwerkende partner. Voorbeelden van afgelopen jaren zijn de samenwerkingen met stichting Rajori (Papoea), St. Babungo (Kameroen), Stichting TroTro (Ghana) en Stichting Steunfonds Kyoga (Oeganda).
13
Jaarverslag Pico Sol 2011 Ri si co ’s Continuïteit van het werk van Pico Sol kan in gevaar komen door financiële risico’s. We zijn ons bewust van de volgende risico’s, waaraan we blijvend werken om ze tot een minumum te beperken: 1. Grote aandeel gelabeld geld in de begroting. Vrijwel alle activiteiten worden projectmatig gedekt. Dat betekent dat project-overschrijdingen en niet-extern gefinancierde activiteiten moeten dringen voor prioriteit uit een relatief kleine eigen clubkas. 2. Afhankelijkheid van andere fondswervende organisaties. Onlangs is gebleken dat het hebben van een contract met deadline en een voorschot niet betekent dat de financiering rond is. 2011 is financieel met groot verlies afgesloten doordat verwachtingen omtrent fondsenwerving door derden als gevolg van kredietcrisis niet werden waargemaakt. 3. Aansprakelijkheid met betrekking tot ongelukken vrijwilligers: Ondanks intensieve begeleiding tijdens voorbereiding en uitvoering van activiteiten in buitenland, en ondanks samenwerkingsovereenkomsten, zou de organisatie (en daarmee het bestuur) aansprakelijk gesteld kunnen worden voor ongelukken. Dit hebben we afgedekt door een bestuurders-aansprakelijkheidsverzekering. Com m u n ica ti e Communicatie is voor een fondsenwervende organisatie als Pico Sol van groot belang. Personen en instanties die doneren hebben immers recht op eerlijke en transparante informatie over de besteding van de middelen. Het verschaffen van toegankelijke en goede informatie over zonne-energie aan ontwikkelingsorganisaties is bovendien relevant: Wat wij leren in eigen projecten, willen we graag beschikbaar stellen voor andere organisaties. De mix aan middelen en doelgroepen worden in onderstaande overzicht met elkaar in verband gebracht. Op de volgende pagina wordt een aantal middelen toegelicht. ▼ Communicatie en informatie verschaffing voor verschillende doelgroepen.
Nieuws via de websites (www.picosol.nl en www.cambodia.picosol.nl), ongeveer diremaal per maand
X
X
X
Projecten: voortgangs- en eindverslagen
Kinderen en leerkrachten
X
Ontwikkelingsorganisaties (PI's)
Subsidie verstrekkers
Middelen: Nieuwsbrieven (tweemaal per jaar)
Donateurs
Doelgroepen
X
Informatie over zonne-energie voor ontwikkelingslanden op websites, tweetalig (Nederlands en Engels)
X
Op-maat informatie over zonne-energie via telefoon en e-mail
X
Jaarverslagen
X
X
Educatief materiaal over zonne-energie (www.picosol.nl)
X
Website voor kinderen www.kids.picosol.nl
X
14
Jaarverslag Pico Sol 2011 Nieuws uit projecten: Pico Sol heeft een achterban van ongeveer 750 huishoudens, die tweemaal per jaar wordt geïnformeerd met een nieuwsbrief: In juni en in november. Ongeveer de helft van deze doelgroep krijgt de nieuwsbrief via e-mail, de rest per post. Daarnaast worden regelmatig nieuwsberichtjes uit projecten op de website geplaatst, met een frequentie van tweemaal per maand. Vraagbaak voor PI’s: Een groeiend aantal Nederlandse ontwikkelingsorganisaties, met name Particuliere Initiatieven (PI’s) weet Pico Sol te vinden voor een goed advies over de toepassing van zonne-energie in ontwikkelingslanden. Speciaal voor deze organisaties is op de website een tweetal stappen -plannen gepubliceerd waarmee organisaties zelf aan de slag kunnen. Deze gaan over zonne energie voor het laden van accu’s en over zonne-energie voor het oppompen van water. Via de telefoon en per e-mail wordt Pico Sol ongeveer tweemaal per maand benaderd met specifieke vragen. Meestal voldoet een telefonisch of e-mail antwoord, waarbij wordt verwezen naar de website. In een enkel geval vinden er meerdere communicatie-ronden plaats. In enkele uitzonderlijke gevallen komt er een nieuwe samenwerking uit voort, waarbij Pico Sol een vrijwilliger uitzendt voor het lokaal begeleiden van projecten. Project verslagen: Resultaten van projecten worden in door de donor ter beschikking gestelde rapportage formats opgestuurd. Dit betreft voortgangsrapportages (inhoudelijk en financieel) en eindrapportages (inhoudelijk en financieel. Kinderen: Speciale doelgroep van Pico Sol zijn kinderen van de bovenbouw van de basisschool. Zij krijgen de les “Zonnestroom voor rijke en arme landen” op school. Voor veel kinderen is dit niet voldoende. Gegrepen door het onderwerp, gaan ze op zoek naar meer informatie. Speciaal voor deze doelgroep onderhoudt Pico Sol de kinder-website www.kids.picosol.nl waarop kinderen allerlei wetenswaardigheden over zonne-energie kunnen vinden, voor spreekbeurten en werkstukken. Animaties en games maken deze website tot een gewilde webstek . Klachten: Tot op heden zijn er nog nooit klachten binnen gekomen omtrent de besteding van middelen. In 2011 werden we wel verrast door inhoudelijke kritiek op de toepassing van zonne-energie in ontwikkelingslanden in het algemeen en onze wijze van communicatie hierover in onze les voor het basisonderwijs. Wij zijn hierop serieus ingegaan, en zijn inhoudelijk op de kritiek ingegaan met een notitie van het bestuur. Onze indruk was dat betrokken persoon zich baseerde op onvolledige en verouderde informatie. Er is ook nog een poging gedaan om in gesprek met betrokken persoon te gaan, waar uiteindelijk geen opvolging op is gekomen.
15
Jaarverslag Pico Sol 2011 Kengetallen communicatie in 2011: Onderstaande tabel geeft inzicht in de inspanningen en resultaten van de communicatie: ▼ Enkele kengetallen omtrent communicatie Aantal nieuwsbrieven uitgegeven (ca 750 geadresseerden)
2
Aantal nieuwsberichten website
29
Aantal website bezoekers per maand:
2000 (jan) oplopend tot 2600 (dec)
Aantal feesten/ markten met Pico Sol standje:
4
Aantal klassen voorzien van Pico Sol les:
15
1.4 Een lerende organisatie Het pionierende werk van Pico Sol is lastig. Naast vasthoudendheid, tact, vakkennis, cross-culturele vaardigheden en praktische skills is lef nodig: De bereidheid een beslissing te nemen waarvan de gevolgen moeilijk zijn te overzien. Achteraf moeten we soms constatteren dat een gekozen richting niet de juiste was. Ook moeten we soms de conclusie trekken dat door voortschrijdend inzicht onze visie soms moet worden bijgesteld. Om deze reden is Pico Sol in haar genen ook een lerende organisatie. Het zijn niet alleen de activiteiten (zoals trainingen voor specifieke doelgroepen) en projecten die bij afronding worden geëvalueerd, maar ook ingezet beleid dat jaarlijks op de houdbaarheidsdatum wordt gecontrolleerd. Dit heeft in 2010 geleid tot een herformulering van de visie (“Pico Sol 2.0: Van demonstratieprojecten naar marktontwikkeling”, zie bijlage 1). Als lerende organisatie blijven we ingezet beleid toetsen op werkbaarheid, succes en verbeterpunten. Een voorbeeld van onze leergierige attitude biedt Cambodja. Het grootste risico waar onze projecten voorheen mee kampten, was dat er geen technisch service en onderhoud zou worden gepleegd. In een enkel geval deed zich dit risico ook daadwerkelijk voor. We hebben dit probleem kunnen verhelpen door het opbouwen van een bedrijf dat service biedt, en vervolgens een focus met een lokale Pico Sol organisatie op activiteiten waarvan we de continuïteit beter kunnen bewaken. ▲ Evaluatie van een training in Cambodja
16
2 2
Terugblik op 2011 2011 was het jaar van de start “Pico Sol 2.0: Van demonstratieprojecten naar marktontwikkeling”. Met het operationeel brengen van ons trainingscentrum in Cambodja brachten we onze visie op capaciteitsopbouw en sectorontwikkeling in de praktijk met een eerste stap. In dit hoofdstuk blikken we terug op de ingezette ambitie en de behaalde mijlpalen. ▼ Overzicht behaalde targets 2011. Enkele niet gehaald, enkele verder gekomen dan gepland
Land
Target
Gehaald?
Toelichting
Cambodja
Opbouw trainingsorganisatie Constructie trainingshuis Ontwikkeling trainingen Geven van trainingen Opvolging country manager Ontwikkeling Solar Roadmap Pilot SolarSchools; Cambodjaanse deel Follow up River Dolphins Lego project
Blz. 18 Blz. 18 Blz. 19 Blz. 19 Blz. 17 Blz. 24 Blz. 23 Blz. 25 Blz. 25
Suriname
Solar power Marron Museum
Blz. 26
Papoea
Onderhoud dorpspomp Sowek
Oeganda
Start uitvoer ESCo project
Blz. 26
Nederland
CBF certificaat Evaluatie Pico Sol 2.0 Veiligheidstraining Zonne-energie lessen op basisscholen Pilot SolarSchools, Nederlands deel
Blz. 27 Blz. 28 Blz. 28
2.1 Opbouw programma in Cambodja “Empowering rural Cambodia with solar energy” is de missie van de door ons opgezette Cambodjaanse NGO Pico Sol Cambodia. In 2011 hebben we met een aansprekend resultaat hieraan gewerkt. Nieu we c o u n tr y m a n a ge r in Cam b od j a Jolanda Zwetsloot is de opvolger van country manager Mira Weber. Mira heeft 2 jaar lang met daadkracht en pioniersgeest een mooie organisatie opgebouwd. Jolanda zal op deze basis voortbouwen. In maart reisde Jolanda al voor enkele weken om kennis te maken met het werk. Dat dit beviel, blijkt uit dat zij in juni met enkele reis vertrok, met de intentie om er enkele jaren te blijven.
17
Jaarverslag Pico Sol 2011 On tw i kke l in g So lar Cam p u s Het plan om de Solar Campus uit te bouwen tot een Cambodjaans zonnestroom trainingscentrum voor vakopleidingen is tot volle ontplooiing gekomen. De Solar Campus staat stevig op de kaart. Bijna dagelijks vinden er trainingen plaats, welke worden verzorgd door een gemotiveerd team. Begin 2011 vertrok vrijwilliger Mike Otten om de bouw van een trainingshuis ▲ Het nieuwe trainingshuisje werd op 14 mei officieel geopend door projectleider Mike Otten, die voor de gelegenheid naar Cambodjaans model te begeleiden. tot Solar King was gekroond. Ondanks de vele praktische problemen die de dagelijkse gang van zaken bepaalden, heeft hij dit project met een prima resultaat eind mei kunnen afronden. In en op het trainingshuis kunnen veel technische onderdelen van de trainingen plaatsvinden. Rondom de Solar Campus zijn ook diverse demonstratiesystemen met zonnepanelen met een educatieve functie geplaatst. Een zonnepomp levert water voor de Solar Campus, een zonlichtmast verlicht het terrein ’s avonds, een door zonne -energie aangedreven schoonwatersysteem levert schoon drinkwater en last but not least levert een groot centraal systeem voldoende stroom voor het hele centrum. Activiteiten in dit project zijn financieel mogelijk gemaakt door het KPA -programma van de NCDO en diverse andere donateurs. Ook de fondwervings organisatie Net4Kids heeft de intentie om dit project te ondersteunen. We verwachten dat het project hierdoor in 2012 kan worden afgerond. De ontwikkeling van de Solar Campus tot trainingscentrum, droeg bij aan de eerste doelstelling van Pico Sol, zoals geformuleerd in hoofdstuk 1: Het ontwikkelen van de markt door middel van opbouwen van capaciteit. Op b o u w tr a in in gs o r g an i sat ie De uitdaging was in 2011 om de Solar Campus te transformeren van een guest house tot een multifunctioneel trainingsgebouw. Dit betrof behalve de constructieve aanpassingen ook het aannemen en opleiden van een kleine trainingsstaff. Twee toekomstige trainers werden begin 2011 gerecruteerd. Zij werden geselecteerd uit een pool van 17 kandidaten die op de vacature hadden gereageerd. Aan hen is een arbeidscontract aangeboden. Bun Than: Brede ervaring op verschillende technische scholen, eerst als student, later als trainer. Bun Than heft ook enkele jaren ervaring als technicus en aannemer. Het plan met hem is om hem te laten doorontwikkelen tot het technische geweten van de trainingsorganisatie. Men Sophal: Afgestudeerd als bachelor in Engels. Brede ervaring als docent, goede didactische vaardigheden en latente leiderschaps-capaciteiten. Sophal zal doorontwikkelen tot eindverantwoordelijke voor het trainingsprogramma. Bun Than en Sophal hebben gedurende het gehele jaar diverse “train the trainer” sessies doorlopen, deels in de schoolbanken, maar vooral ook door het te doen: Learning on the job.
18
Jaarverslag Pico Sol 2011 De opbouw van de trainingsorganisatie droeg bij aan de eerste doelstelling van Pico Sol: Het onwikkelen van de zonne-energiemarkt door opbouwen van capaciteit. On tw i kke l in g tr ain in g sp r o gr a m m a Een hele serie trainingen kon in samenwerking met het Technical Training Program van ETC (Leusden) worden ontwikkeld voor diverse doelgroepen. De ontwikkeling werd deels door dit programma financieel ook mogelijk gemaakt, en deels ook door het Daey Ouwens Fonds van AgentschapNL. Begin van 2011 is de spits afgebeten met de ontwikkeling van een eindgebruikerstraining. In een aantal Pico Sol projecten van 2010 waren seriematig systemen geplaatst, waarbij nog geen gelegenheid was geweest om de personen die met het onderhoud belast zijn op te leiden voor deze taak. Deze groepen werd in 2011 alsnog een training gegeven. Een technische installatietraining is ontwikkeld voor installateurs die op het platteland solar home systems gaan installeren. Aan de ontwikkeling van deze training heeft ook Jean-Paul Louineau bijgedragen, een Franse consultant verbonden aan Alliance Soleil die met name in Afrikaanse veel vergelijkbare trainingen heeft ontwikkeld en gegeven. De training kon voor diverse groepen in de loop van het jaar al worden ingezet. Een ondernemerstraining is ontwikkeld in samenwerking met het solar bedrijf Kamworks voor dorpsondernemers die in de dorpen Moonlights gaan verhuren en verkopen. In deze training wordt de doelgroep behalve op de technische vaardigheden vooral getraind op ondernemers-vaardigheden. Hoe zoek je klanten, hoe benader je ze op klantvriendelijke wijze, hoe voer je een goede administratie, en hoe ga je om met technische storingen? Deze training bestaat uit twee dagen met een week ertussen. Tijdens deze tussenliggende week konden
19
▲ Eerste uitvoering van de eindgebruikerstraining , welke nog op de Solar Campus plaatsvond.
▲ Installateurstraining. Hier worden de trainers van Pico Sol Cambodia getraind
▲ De ondernemerstraining wordt in de provincies zelf gegeven, voor groepen van ca 20 kandidaten
▲ De dorpsondernemers komen uit de meest afgelegen gebieden van Cambodja. Hier wijst een van de trainees haar dorp aan bij de trainer
Jaarverslag Pico Sol 2011 de ondernemers ervaring opdoen met het product en met het vinden van een eerste klantenkring. De training is diverse keren gegeven in provinciesteden, waar een interessante samenwerking met de provinciale afdelingen van het Ministry of Mines, Energy and Industry uit is ontstaan. Deze afdelingen hebben behalve het faciliteren bij de trainingen ook meegeholpen om in contact te komen met de juiste kandidaten. Naast de ontwikkeling van de trainingsmaterialen is ook in samenwerking met lokale organisaties, zoals het solar bedrijf Kamworks, het solar bedrijf SunLabob, en het REF (“Rural Electrification Fund”) materialen ontwikkeld die ingezet kunnen worden voor elektrificatie-programma’s. Voorbeelden hiervan zijn: Een manual voor installateurs waarin stap ▲ De eindgebruikersposter geeft stap voor stap weer hoe het systeem werkt, hoe het moet worden bediend en hoe het moet voor stap het installatieproces is worden onderhouden. weergegeven. In deze manual is aandacht gegeven aan het oplossen van technische storingen en het leveren van service. Een eindgebruikers-poster, die wordt opgehangen naast het solar home system in de woningen van de eigenaar. Een viertal filmpjes over het gebruik van de MoonLight. Onderstaande enkele screenshots.
▲ Screenshots uit de vierdelige MoonLight Movie
20
Jaarverslag Pico Sol 2011 De ontwikkeling van het trainingsprogramma droeg bij aan de eerste doelstelling van Pico Sol: Ontwikkelen van de markt door opbouwen vancapaciteit. Op ze tten o n d er n em er s n etwer k In samenwerking met zonne-energiebedrijf Kamworks is in het voorjaar van 2011 een start gemaakt met het opzetten van een distributienetwerk voor hun zonne-energielantaarn “Moonlight”. Het doel was om in een drietal provincies rondom Phnom Penh dorps-ondernemers op te leiden en te coachen in het opzetten van een eigen Moonlight-verhuur-bedrijfje. ▲ Cambodja (totale oppervlakte ruim De gedachte was om de MoonLight voor arme 4 keer Nederland), met uitgelicht de families betaalbaar te maken door ze via provincies Kandal (oostelijk; rondom Phom Penh), Kampong Speu kleinschalige dorpsondernemers te laten verhuren. (westelijk) en Kampong Chnnang Het bleek een lastige opgave. Gedurende de eerste (noordelijk) maanden van dit project werden teleurstellende resultaten geboekt. Het grootste knelpunt was om in contact te komen met de juiste kandidaat ondernemers. Gedurende de zomer zijn de bevindingen uitgebreid geevalueerd, wat leidde tot een set van verbeterpunten die na de zomer zijn doorgevoerd. Belangrijkste verbeterpunten waren: Niet eendaagse, maar meerdaagse trainingen, Het inschakelen van DIME (provinciale departementen van MIME, Ministry of Industry, Mines and Energy) voor het vinden van de juiste kandidaten. Het project groeide in de tweede helft van 2011 uit tot een groot succes. Gedurende enkele maanden werden diverse trainingen gegeven aan kandidaat ondernemers, die grotendeels een contract ondertekenden om het avontuur aan te gaan. Van de 115 getrainde personen tekenden uiteindelijk 75 zo’n samenwerkingscontract. Elke provincie kreeg een eigen ▲ Een van de opgeleide dorpsondernemers “teamleader”, een persoon die contact onderhoudt met de ondernemers en hen regelmatig opzoekt. Tijdens deze bezoekjes wordt de voorraad aangevuld, worden technische problemen opgelost, worden administratieve problemen opgelost en wordt het ingezamelde geld uit de verhuur opgehaald. Er is gedurende het project ge-experimenteerd met verschillende modellen, met als doel om een beter begrip te krijgen van wensen en knelpunten. Aan het einde van het jaar is met het samenwerkende bedrijf Kamworks het project ge-evalueerd op het proces en op het resultaat. De conclusie die werd getrokken,
21
Jaarverslag Pico Sol 2011 was dat de netto baten voor Kamworks te klein zijn om dit project op deze manier voort te zetten. Het onderhouden van het netwerk vroeg veel tijd en aandacht vanwege de enorme afstanden op het platteland. Aan Pico Sol is gevraagd om het initiatief over te nemen, waarbij Kamworks’ rol zou worden aangepast tot het toeleveren van producten. Pico Sol heeft hierop een positief antwoord gegeven, op voorwaarde dat er ▲ Diploma-uitreiking bij juist opgeleide ondernemers externe financiering voor deze activiteiten beschikbaar komt om deze belofte waar te maken. Tijdens een proefperiode van een half jaar in 2012 dient hierover duidelijkheid te komen. Voor deze periode is een samenwerkingscontract met Kamworks ondertekend waarbij alle training, coaching, distributie en geld inzameling bij Pico Sol zijn ondergebracht, en waarbij een van de teamleaders door Pico Sol is overgenomen. Het opzetten van het netwerk van dorpsondernemers droeg bij aan de eerste doelstelling van Pico Sol: Het ontwikkelen van de solar markt in Cambodja. Resu lt aten m ar k tin tr o d u cti e en tr a in in gsp r o gr am m a 2 01 1 In onderstaande tabel staat weergegeven hoeveel personen er zijn getraind, en welk type trainingen zij hebben ontvangen. ▼ Gegeven trainingen in Cambodja Type training
Aantal trainingen
Aantal personen
Eindgebruikers training
3
24
Installateurstraining
3
29
Train de trainer
2
5
Inspecteurs Solar Home Systems
3
25
Moonlight dorpsondernemers
9
115
Totaal
19
198
De activiteiten die in 2011 zijn uitgevoerd binnen het ondernemersnetwerk hebben geleid tot de levering van 1240 MoonLights aan huishoudens op het platteland. Onderstaande figuur toont hoe deze zijn verdeeld over de verschillende provincies en op welke wijze ze zijn verkocht of verhuurd.
22
Jaarverslag Pico Sol 2011 600 500
Rent 4 Ever
MoonLights
Direct sales
400 300
26 weeks scheme 13 weeks scheme
200 100
0 Kandal
Kampong Chhnang
Kampong Speu
▲ MoonLights verspreid in de drie provincies. “Rent for Ever” duidt op een eenvoudig verhuur -model, waarbij de lampjes in eigendom blijven van het leverende bedrijf. “Direct Sales” duidt op verkoop. “26 weeks scheme” duidt op een huurkoop-model waarbij gedurende een half jaar het product wordt afbetaald. Bij het “13 weeks scheme” worden de lampen in drie maanden afbetaald.
So lar Sch o o l s In 2011 wilden we starten aan de pilot van SolarSchools, hetgeen niet gelukt is. Het project bleek qua procesgang te veel voeten in aarde te hebben om tot realisatie te komen. De website blijkt erg ingewikkeld te zijn om te ontwikkelen, het trainingsprogramma in Nederland vraagt veel ontwerp capaciteit, en bovendien is het erg tijdsintensief en juridisch ingewikkeld te zijn om toestemming te krijgen om zonnepanelen op een Nederlands schooldak te mogen plaatsen. Last but not least bleek ook de financiering van dit project vertraging op te lopen. Het project SolarSchools is gedurende het jaar verder ontwikkeld, als voorbereiding op een praktijk experiment in 2012. SolarSchools heeft als doel om scholenbanden op te zetten tussen Nederland en een ontwikkelingsland. SolarSchools is een onderwijsproject. In Cambodja wordt een computerklas uitgerust met zeer energiezuinige computers, gevoed door een zonne-energiesysteem. In Nederland worden ook zonnepanelen geplaatst op de school. Deze zonnepanelen hebben niet alleen een educatieve functie, maar voorzien ook in de econo mische motor om het project in Cambodja mogelijk te maken. De financiële opbrengst van de zonnepanelen wordt op een speciale bankrekening geplaatst die het onderhoud aldaar mogelijk maakt. In het voorjaar zal een studente onderwijskunde van de Universiteit Twente de lessen ontwikkelen. Het zijn lessen gericht op ‘wereldoriëntatie’. Ze gaan over onderwerpen als “Waar woon ik, waar woon jij?”, “Wat ligt daar op jouw bord?”. In zowel Cambodja als Nederland zullen deze onderwerpen in de klas worden besproken. En daar blijft het niet bij. Kinderen gaan in groepjes hun bevindingen uitwisselen met leeftijdsgenoten in het andere land. De SolarSchools activiteiten droegen bij tot de tweede doelstelling van Pico Sol: Opzetten van structurele relaties tussen scholen via het SolarSchools concept .
23
Jaarverslag Pico Sol 2011 So lar Ro a d m ap In Cambodja hebben we in samenwerking met Rogier van Mansvelt gewerkt aan de "Solar Roadmap for Cambodia". Met inbreng van bedrijven, ministeries, NGO's en andere stakeholders uit de Cambodjaanse solar sector heeft Rogier een basis kunnen leggen voor het maken van een strategie en uitvoeringsplan waar iedereen achter kan staan. De "solar roadmap for Cambodia" geeft aan dat het mogelijk is om 200 duizend families op betaalbare wijze toegang tot elektriciteit te verschaffen in het jaar 2020 door middel van zonnestroom. Dat is meer dan 10% van het aantal families dat nog geen elektriciteit heeft. Tot op ▲ De Solar Roadmap werd met de jonge Cambodjaanse solar sector heden zijn er enkele duizenden opgesteld. Op 18 mei 2011 ontvingen we personen van diverse ministeries, gezinnen op het platteland bedrijven en NGO’s op de Solar Campus om resultaten te bespreken. voorzien van een solar home system of een solar lantern. De internationale trend in kostprijsreductie van zonnepanelen draagt bij aan de haalbaarheid van dit zonnige perspectief. Echter, dit enorme aantal zal alleen gerealiseerd kunnen worden als er op dit onderwerp een actieve en vergaande samenwerking tot stand zal komen tussen ministeries, internationale donor organisaties, banken, bedrijven en NGO's. Een voorwaarde is dat er een fonds zal worden gecreëerd, die uiteindelijk arme families de investeringsdrempel over helpt. Ook bedrijven zullen zich moeten inzetten. Allereerst dienen ze zich te organiseren in een branchvereniging. Ook zullen ze hun activiteiten op het platteland moeten uitbreiden. Beschikbaarheid van systemen bij een dealer "om de hoek", maar vooral ook toegang tot reserveonderdelen en service is een voorwaarde om deze sector duurzaam te ontwikkelen. Slimme bedrijven zullen samenwerkingen aangaan met banken om hun klanten de mogelijkheid te bieden om producten met een (micro-) financiering aan te schaffen. De roadmap is zeker niet het eindstation van dit ingezette traject. In de komende jaren zullen we vanuit Cambodja diverse lijnen uitzetten om meer draagvlak te krijgen, zodat het niet blijft bij een zonnig perspectief, maar uiteindelijk daadwerkelijk zal leiden tot een zonnige toekomst. De ontwikkeling van de Solar Roadmap droeg bij tot de eerste doelstelling van Pico Sol: Ontwikkeling van de zonne-energiemarkt in Cambodja.
24
Jaarverslag Pico Sol 2011 Zoetw ater d o l f ijn en In navolging op het zoetwater dolfijnen project van 2010 zijn in 2011 nog enkele systemen geplaatst bij rivierenwachters die werken onder de “River Dolphin Commission”. Dit project vond plaats langs de Mekong, in de provincies Kratie en Stung Treng, waar in totaal 15 van dergelijke wachtersposten zijn gesitueerd. De rivierenwachters hebben als doel om onwenselijke vispraktijken door de lokale bevolking te voorkomen, zodat de zoetwater-dolfijn kans op overleven maakt. Dit project is financieel mogelijk gemaakt door een fondsenwervingscampagne van milieukundige studievereniging Storm uit Utrecht. Het project met de Zoetwaterdolfijnen droeg bij aan de doelstelling die Pico Sol vanuit de strategie van voorgaande jaren had: Opzetten van zonne-energie demonstratieprojecten in rurale gebieden. Le go p r o jec t Jong geleerd is oud gedaan. Het opleiden van vakmensen die in de toekomst gaan werken in de zonnestroom begint wat ons betreft dan ook niet vroeg genoeg. Het is ons opgevallen dat er nauwelijks technisch speelgoed in Cambodja te koop is. We merken dat vaak aan het startniveau van onze studenten: Technische basiskennis ontbreekt. Met veel plezier werd in Cambodja een start gemaakt met dit Lego-project. Op de Solar Campus is een nieuwe zondag-middag activiteit van start gegaan. Onze kerst-2010-oproep om Lego naar ons toe te sturen leverde veel positieve reacties op. Verschillende mensen hebben van zolder een schat aan Lego terug gevonden, die wij in het voorjaar naar Cambodja hebben verscheept. Het viel ons op dat veel mensen moeilijk afstand konden doen van hun Lego. Het is duurzaam speelgoed, waar veel dierbare herinneringen aan kleven. Veel Lego gaat in Nederland van vader op zoon (en dochter!!) een tweede leven in. Nadat de materialen zijn verscheept, kregen we via via lucht van nog veel meer Lego. Stichting Techniek Promotie uit Eindhoven, die de jaarlijkse Lego League organiseert, had nog een veel technisch lego werkloos liggen. We hebben deze materialen in een tweede verscheping ook naar Cambodja toegestuurd . Het Lego-project droeg bij aan de eerste doelstelling van Pico Sol: Het opzetten van vakopleidingen op gebied van zonne-energie in Cambodja.
2.2 Samenwerking met PI’s in andere landen Vanuit het besef “De wereld is te groot voor een pico-organisatie” hebben we onze toegevoegde waarde aan zonne-energieprojecten in andere landen kunnen leveren
25
Jaarverslag Pico Sol 2011 door samen te werken met Nederlandse Particuliere Initiatieven (PI’s) die zich doorgaans op een land of een gebied focullen. In 2011 waren dat Stichting Totomboti (Suriname) en Stichting Steunfonds Kyoga (Kumi-district in Oeganda). Su r in am e : Zo n n e -en er g i e vo o r h et M ar r on M u s eu m In de binnenlanden van Suriname leveren sinds de zomer zonnepanelen de energie voor het Marron museum. Het museum is gevestigd in het dorp Pikin Slee. Oud-voorzitter Ronald Franken ging op pad en begeleidde de realisatie van dit systeem. Het project is geïnitieerd door Stichting Totomboti uit ’s-Hertogenbosch. In augustus vloog Ronald naar Suriname wetende dat de koelkasten en accu’s nog bij de douane stonden, klaar om in te klaren. Het duurde dan ook nog enkele dagen voordat hij tour naar Pikin Slee kon boeken. In een grote truck met 2 koelkasten, 800 kilo aan accu’s en 6 zonnepanelen vertrok hij naar Pikin Slee. Tijdens Ronalds verblijf in het dorp installeerde hij het systeem samen met personeel van de partner-organisatie. De zonnepanelen werden geplaatst op een opslagruimte achter het museum, waar ook het binnenshuis gedeelte van het systeem kon worden geplaatst. Een zestal zonnepanelen zorgt nu voor een duurzame energievoorziening van het Marron Museum. Het project in Suriname droeg bij aan de doelstelling die Pico Sol in voorgaande jaren had: Het opzetten van zonne-energie demonstratiesystemen in rurale gebieden. Oe gan d a : E S Co vo o r Ku m i Ho sp ita l Het project waar we als stichting samen met Stichting Steunfonds Kyoga uit Doorn al een paar jaar bij betrokken zijn in de voorbereidingen, is in 2011 tot uitvoering gekomen. Ouke en Hanneke Dijkstra zijn begin april als vrijwilligers voor ruim een jaar naar Kumi Hospital vertrokken. Hun uitdaging was om het energiesysteem van het ziekenhuis, alsmede voor de ruim 150 woningen eromheen, te renoveren en te reorganiseren. In de loop van 2011 is een ESCo gebouw met staffwoning gebouwd, waar eind van het jaar een manager is ingetrokken. Het gebouw voorziet in de behoefte van een winkel voor energiegerelateerde producten, zoals telefoonopladers op zonne-energie, lantaarntjes op zonne-energie. De woningen zijn voorzien van een prepaid energiemeter. De bewoners van de
26
Jaarverslag Pico Sol 2011 community kunnen bij de ESCo krediet voor hun persoonlijke elektriciteitsgebruik kopen. Last but not least wordt er nog druk gewerkt aan verbetering van het energiesysteem van het ziekenhuis zelf. Het project loopt nog een tijdje door in 2012, maar onze betrokkenheid is tot een afronding gekomen. We zijn enorm blij dat er op doortastende wijze vervolg kon worden gegeven aan de inspanningen. Het ziekenhuis is mede door onze inbreng door een moeilijke en kritische periode heen gekomen, waardoor zij in hun missie van goede gezondheidszorg in dit deel van Oeganda nog vele komende jaren kunnen doorgaan. Het Esco project in Oeganda droeg bij aan de doelstelling die Pico Sol in voorgaande jaren had: Het opzetten van zonne-energie demonstratieprojecten in rurale gebieden. Bij de uitvoering is door voortschrijdend inzicht zonne-energie slechts een klein deel in het project meegenomen.
2.3 Evaluatie “Pico Sol 2.0” In Cambodja is het beleid “Pico Sol 2.0: Van demonstratieprojecten naar marktontwikkeling” geëvalueerd. De evaluatie heeft zich gefocusd op het project “Empowering the Poor through Increasing Access to Energy”, waarin meer dan 100 kandidaat dorps-ondernemers zijn getraind in het verhuren van MoonLights. Dit project is in samenwerking met Kamworks uitgevoerd. Enerzijds is uit de evaluatie gebleken hoe lastig het is de nieuwe ambities van Pico Sol uit te voeren. Met vallen en opstaan is het project opgestart. Het bleek lastig te zijn om met de samenwerkende partner op één lijn te komen, waardoor het succes in de eerste fase uitbleef en kandidaat micro-financierders voor samenwerking wegliepen. Gelukkig is na verloop van tijd een goede formule gevonden om het project vleugels te geven. In de tweede helft van 2011 werden goede successen geboekt. Aan de andere kant bleek uit de evaluatie ook hoe we als organisatie potentie en capaciteit hebben om de geambieerde marktontwikkeling tot een succes te brengen. Bij het uitvoerende team in Cambodja is voldoende zelfvertrouwen ontstaan om door te gaan op de ingeslagen weg. Uit de evaluatie volgden diverse praktische lessen die uitgangspunt zijn voor de komende jaren: Training: De trainingen dienen zo praktisch mogelijk te zijn, waarbij het accent dient te liggen op “learning on the job’. Recrutering studenten: De dorpsondernemers dienen niet door onszelf te worden opgespoord, maar in samenwerking met partijen met geschikt netwerk in het veld. Partners: Opschaling is mogelijk door samenwerking met meerdere leveranciers.
27
Jaarverslag Pico Sol 2011
Promotie: Iedere vorm van PR dient simpel te zijn en in de Khmer-taal. Products: Bewezen technologie nodig voor duurzame marktontwikkeling. Samenwerking financiële sector: Business-model dient bewezen te zijn op een kleine schaal voordat opschaling aan de orde is. Business concept: Het concept dient principieel eenvoudig te zijn. Een verhuurmodel is van nature eigenlijk al te lastig om door iedereen begrepen te worden . Onderhoud van distributienetwerk: Training is een efficient en effectieve manier om de startende ondernemers te coachen. Samenwerking met financiële sector is noodzakelijk voor lange termijn duurzaamheid.
2.4 Draagvlak in Nederland Les sen “Zo n n es tr o o m v o o r ie d er een ” De les “Zonnestroom voor Iedereen, een les over zonnestroom in rijke en arme landen” werd op diverse plaatsen in Nederland gegeven. In totaal werd de les 15 keer gegeven op scholen in Leusden, Amersfoort en Haarlem. Daarnaast wordt het materiaal, inclusief de door ons geleverde Tournesols door veel andere scholen, buurtinitiatieven en andere groepen gegeven. In Amsterdam is daarnaast het project “Plek onder de zon” van start gegaan, waar wij aan meewerken. Hieraan doen 8 basisscholen mee, met in totaal 15 groepen. Kinderen maken kennis met energie, duurzame energie en zonne-energie. Het project is een samenwerking met het Amsterdams Natuur en Milieu Educatie Centrum (Anmec), de Lutherse Diaconie en woningcorporatie De Alliantie, en duurt drie jaar.
2.5 Ontwikkeling organisatie Een van de doelen van 2011 was om een CBF-Certificaat in de wacht te slepen. Dat is niet gelukt, met name door gebrek aan capaciteit om hieraan te werken. Wel is verder gegaan met het ontwikkelen van een organisatie die dit doel in een volgend jaar mogelijk zal maken.
Scheiding van bestuur en werkvloer, om betaald werk binnen de organisatie mogelijk te maken (hetgeen nog niet is gerealiseerd in 2011). Eerste stap in het opzetten van veiligheidsbeleid, door het uitvoeren van een tweedaagse veiligheidstraining voor bestuur en vrijwilligers. Deze tweedaagse training vond plaats in maart en hebben we in samenwerking met Stichting Steunfonds Kyoga uitgevoerd.
28
Jaarverslag Pico Sol 2011
▲Maart 2011: Veiligheidstraining onder leiding van Leonard van Duijn, samen met Stichting Steunfonds Kyoga, in een zorgboerderij in Terwispel.
2.6 Financieel 2011 B al an s P ico So l Deze paragraaf presenteert de financiële resultaten. Voor het financiële verslag hebben we de boekhouding van Pico Sol geconsolideerd met die van Pico Sol Cambodia. Omdat beide organisaties qua visie en financiën nauw met elkaar zijn verbonden, levert dit een beter en completer beeld op dan dat we ons zouden beperken tot de Nederlandse stichting. ▼ Balans Pico Sol begin en eind 2011. ACTIVA Materiële vaste activa Voorraden Vorderingen en overlopende activa Liquide middelen
31 december 2011 € 61.324,29 € 8.663,66 € 7.691,88 € 31.210,29
Totaal PASSIVA Reserves en fondsen Reserves Continuïteitsreserve Bestemmingsreserve Fondsen Bestemmingsfondsen Totaal Reserves en fondsen Kortlopende schulden
31 december 2010 € 57.673,23 € 11.313,81 € 10.470,16 € 33.588,41
€ 47.565,83
€ 55.372,38
€ 108.890,12
€ 113.045,61
31 december 2011
31 december 2010
€ 14.879,55 € 61.324,29
€ 13.852,58 € 57.673,23
€
€ 32.572,23
9.239,01
Totaal
€ 85.442,85 € 23.447,28
€ 104.098,04 € 8.947,57
€ 108.890,12
€ 113.045,61
We lichten deze balans als volgt toe: 1. De materiële vaste activa: Dit betreft de Solar Campus in Cambodja, met inboedel (inventarissen voor kantoor, keuken, onderwijsvoorzieningen) en trainingshuisje.
29
Jaarverslag Pico Sol 2011 2.
3. 4. 5. 6.
7.
8.
De voorraden. Dit betreft de voorraad van ca 3000 Tournesols in Nederland (§ 1.3), plus nog enkele omvormers die in Cambodja in voorraad worden gehouden. Vorderingen: Dit betreft met name onbetaalde rekeningen omtrent uitgevoerd werk voor samenwerkende partners in Cambodja. Liquide middelen verspreid over Nederlandse ING-bank en de ANZ-bank in Cambodja, alsmede een kleine kas-inhoud. Continuïteitsreserve, welke wij hanteren als de vaste lasten voor Beheer en Administratie van een jaar (namelijk het gerapporteerde jaar). Bestemmingsreserve: Hieronder rapporteren wij de boekwaarde van de afbetaalde materiële vaste activa. Bij bedrijven vallen deze onder Eigen vermogen, maar bij fondsenwervende instellingen niet. Bestemmingsfondsen: Dit betreft gelabeld geld. Eind 2011 betrof dit vooruitbetaalde bedragen in het kader van het ontwikkelingsproject van trainingsmaterialen. Kortlopende schulden: Dit betreft enkele crediteuren, waarvan twee opvallen: a. Een openstaande rekening van Nederlandse directeur H. de Gooijer voor dienstverlening in kader van ontwikkeling lesprogramma Cambodja, en b. verzuimde belastingbetalingen het grootste deel van uitmaken. In Cambodja wordt inmiddels met een accountantskantoor formele registratie bij de belastingdienst georganiseerd.
B aten en la sten 2 01 1 De werkelijke baten en lasten van 2011 en 2010, alsmede de begrote baten en lasten van 2011 zijn weergegeven in onderstaande staat. ▼ Baten en lasten Pico Sol van 2010 en 2011. De gekleurde regels hebben betrekking op de genoemde doelstellingen in hoofdstuk 1. Werkelijk 2011 Baten Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Rentebaten en baten uit beleggingen Overige baten Som der baten Lasten Besteed aan doelstellingen Demonstratieprojecten Marktontwikkeling SolarSchools
Begroot 2011
€ 75.692,80 € 19.271,18 € 63,00 € 12.965,50 € 107.992,48
€ 2.000,00 € 93.761,67 € 15.605,31
Werkelijk 2010
€ 63.000,00 € 62.000,00
€ 72.048,92 € € 320,34 € 14.958,34 € 87.327,60
€ 5.000,00 € 130.000,00
€ 2.000,00 € 83.000,00 € 15.000,00
€ 45.975,56 € 11.265,68 € 12.982,53
Werving baten Beheer en Administratie
€ 111.366,98 € 909,38 € 14.879,55
€ 100.000,00 € 1.000,00 € 19.000,00
€ 70.223,77 € 1.101,66 € 13.852,58
Som der lasten
€ 127.155,91
€ 120.000,00
€ 85.178,00
Saldo van baten en lasten Ontrrekking aan Bestemmingsfonds
€ -19.163,43
€ 10.000,00
€
€ -19.163,43
30
2.149,59
Jaarverslag Pico Sol 2011 Uit de staat van baten en lasten vallen de volgende zaken op: 1.
Baten uit eigen fondsenwerving: Nadere toelichting in onderstaande tabel.
▼ Onderverdeling van inkomsten door eigen fondsenwerving 2011 Bron van fondsenwerving
Bedrag
NCDO - Bijdrage KPA fonds voor upgrade Solar Campus
€
27.000,00
Donaties op Pico Sol rekening Nederland ontvangen
€
19.964,51
Bijdrage Agentschap NL voor project Trainingsontwikkeling
€
3.681,53
Bijdrage ADB - Energy for All
€
775,98
Bijdrage ETC - Ease programma
€
3.284,31
Bijdrage EEP project voor trainingen
€
6.999,57
Bijdrage ETC - TTP programma
€
13.986,90
Totaal
€
75.692,80
2.
Baten uit acties van derden: Nadere toelichting in onderstaande tabel.
▼ Onderverdeling van inkomsten door fondsenwerving van derden 2011 Bron van fondsenwerving
Bedrag
Net4Kids fondsenwerving voor SolarSchools
€
14.746,18
Verjaardagsfeest Dhr. Schaap
€
865,00
Afscheidsfeest Dhr. Lysen
€
1.260,00
Ondernemersprijs Dhr. Gramsbergen, Veldhoven
€
1.500,00
Verjaardagsfeest Dhr. Zegers
€
800,00
Inauguratie Prof vd Meijden - deel 2011
€
100,00
Totaal
€
19.271,18
3. 4.
Rente baten, niet nader toegelicht Overige baten. Nadere toelichting in onderstaande tabel.
▼ Onderverdeling van inkomsten door overige baten 2011 Bron overige inkomsten
Bedrag
Baten verkoop zonnebloemen, gecorrigeerd voor inkoop nieuwe voorraad
€
3.298,29
Inkomsten uit verhuur van kamers en ruimtes Solar Campus
€
2.762,04
Inkomsten vanuit bijdrage deelnemers aan Solar Workshops
€
420,79
Fee ontvangen voor trainen van installateurs voor REF-project
€
2.411,89
Fee ontvangen voor training van inspecteurs voor IED
€
2.614,35
Fee ontvangen voor ontwikkeling manuals voor REF project
€
518,50
Detacheringscontract Kamworks, betreft maand december 2011
€
846,53
Diversen
€
93,12
Totaal
€
12.965,50
5.
Besteed aan doelstellingen. Nadere toelichting in onderstaande tabel.
31
Jaarverslag Pico Sol 2011 ▼ Overzicht van projecten die hebben bijgedragen aan de 3 genoemde doelstellingen van Pico Sol Demoprojecten $ 2.000,00
Project Project 2011 Dolphins Project 2011 Solar Roadmap Project Solar for Kandal Project Upgrade Solar Campus Project SolarSchools Project MoonLight Rental Solar workshops Project LEGO Totaal
6. 7.
Marktontwikkeling
Solar Schools
$ 8.057,07 $ 64.218,13 $ 19.820,39 $15.605,31 $ 846,53 $ 369,85 $ 449,71 $ 93.761,67
$ 2.000,00
$15.605,31
Werving van baten: De kosten voor fondsenwerving betreffen de kosten om twee nieuwsbrieven te kopieren en versturen. Beheer en Administratie. Nadere toelichting in onderstaande tabel
▼ Overzicht van Beheers en Administratiekosten Pico Sol in 2011 Kosten Beheer en Administratie Bank kosten Koersverschillen Contributies Post en vracht Huisvesting Bestuurs Aansprakelijkheids Verzekering Bureaukosten Internet en telefoon Printen en reproductie Gereedschap Training vrijwilligers Reiskosten niet op projecten Onderhoud en beheer Guest house Kas correcties Afschrijvingskosten vaste activa Personeel algemeen Personeel salarissen Belasting over salarissen Kosten accommodatie doorberekend op proj. Kosten personeel doorberekend op projecten Totaal
8.
€ € € € € € € € € € € €
Nederland 251,11 -27,87 217,88 340,22 1.890,00 452,51 2.056,38 367,96 324,00 233,65 709,14 3.299,74
€
10.114,72
€ € € € € € € € € € € € € € € € € € € € €
Cambodja 227,52 154,55 532,61 79,01 86,62 885,48 47,82 3.117,57 360,92 12.435,56 587,71 -2.155,99 -11.594,55 4.764,83
€ € € € € € € € € € € € € € € € € € € € €
Totaal 478,63 -27,87 217,88 340,22 1.890,00 452,51 2.210,93 900,57 403,01 233,65 709,14 3.386,36 885,48 47,82 3.117,57 360,92 12.435,56 587,71 -2.155,99 -11.594,55 14.879,55
Saldo van baten en lasten. Opvallend is het relatief hoge negatieve batige saldo van bijna 20 duizend euro. Zoals eerder vermeld werd dit veroorzaakt door niet ontvangen inkomsten van fondsenwerving door derden. Het saldo is onttrokken aan het bestemmingsfonds voor 2011, in de hoop dat de te ontvan gen bedragen (Het gaat om een totaal van ca € 46000,-) zullen worden overgemaakt.
32
Jaarverslag Pico Sol 2011 Ken ge ta l len Een tweetal kengetallen presenteren de effectiviteit die Pico Sol in 2011 heeft bewerkstelligd met betrekking tot besteding van middelen en kosten van fondsenwerving: 1. Besteding aan middelen aan het goede doel als percentage van het totaal van de baten uit eigen fondsenwerving: Met project-bestedingen van bijna 111 duizend euro en baten van 108 duizend euro, bedroeg dit percentage in 2011 meer dan 100%, een ongekend hoog percentage doordat een aantal niet ontvangen bedragen al wel zijn besteed. 2. Kosten van eigen fondsenwerving als percentage van de baten uit eigen fondsenwerving: Met bestedingen van een kleind duizend euro aan nieuwsbrieven bedraagt dit percentage in 2011 1%. Con c lu d er en d e o p m er k i n g Met getoonde overzichten kunnen we concluderen dat Pico Sol momenteel in een stabiele groei-fase doorontwikkelt, waarbij we het nadelig batige saldo van 2011 zien als een signaal om het komende jaar kritisch en voorzichtig te zijn om een gezonde liquide positie te handhaven. Een en ander heeft ertoe geleid dat in het huishoudelijke reglement is opgenomen om middelen in de regel niet te besteden voordat ze zijn bijgeschreven op de bank. Aangezien veel donoren h et laatste deel pas overmaken na verantwoording, kan deze regel niet te alle tijden worden toegepast. In dergelijke situaties dient er een bestuurs-accoord te worden gegeven op basis van de door projectmanager opgegeven toelichting.
33
3 3
Vooruitzicht 2012 In 2012 gaan we verder op weg naar een professionele organisatie. De positie die we in Cambodja hebben opgebouwd biedt veel mogelijkheden om een rol van betekenis te spelen in de ontwikkeling van een gezonde zonnestroom sector. In Papua kunnen we door samenwerking stappen zetten om iets dergelijks op te bouwen. Dit alles zal alleen mogelijk zijn als we als organisatie meegroeien met de ambities die we hebben. Daarom is 2012 het jaar waar we willen werken aan de continuiteit van Pico Sol voor de komende jaren. In dit hoofdstuk leest u over de plannen die we zowel voor de projecten als de organisatie hebben.
3.1 Activiteiten in Cambodja Voor b er e id en d e act i vi t eit en So laa -d i str ib u t ie m od el Bij het ten einde komen van 2011 werd volop gewerkt aan een business plan dat vervolg dient te geven aan de opgezette trainingsactiviteiten ten behoeve van het opbouwen van een dealer netwerk voor hun zonnelantaarntje MoonLight. Pico Sol is door Kamworks gevraagd om deze activiteiten over te nemen, omdat de exploitatie van het netwerk te zwaar drukte op de cashflow van het bedrijf. We hebben deze bal met een “ja, tenzij” opgepakt, waarbij de tenzij verwijst naar een tweetal voorwaarden: Pico Sol is in staat om fondsen te werven; Het netwerk dient toegankelijk te zijn voor meerdere bedrijven. Het plan zal voorzien in een meerjaren programma waarin Pico Sol Cambodia kan groeien en ontwikkelen tot een sector-ondersteundende partij met slagkracht. Het plan voorziet een groei van het ondernemersnetwerk van 50 naar 500 ondernemers, en om dit op te bouwen en te exploiteren, zal ook Pico Sol Cambodia komende jaren groeien naar een organisatie van 20 stafleden. In 2020 dienen de activiteiten uiteindelijk te leiden tot een totaal van 200.000 families die toegang tot elektriciteit zullen krijgen middels een zonne-energie oplossing. Ondertussen is parallel aan dit traject een overeenkomst gesloten tussen Kamworks en Pico Sol Cambodia om het netwerk te onderhouden met kennis (trainingen) en logistiek (producten en financien) totdat er een start kan worden gemaakt met de nieuwe activiteit.
34
Jaarverslag Pico Sol 2011 Voordat het plan, dat met de naam Solaa is gedoopt, tot uitvoering kan komen in 2013, zal Pico Sol Cambodia in 2012 de volgende activiteiten uitvoeren: 1.
2. 3.
Uitvoeren van drie proeven met verschillende modellen en bedrijven. Behalve een proef met Kamworks is inmiddels het plan tot twee meer pilots opgepakt: Met solar bedrijf Yejj en met NGO Progretti. Ontwikkeling Management System voor logistiek en financieel management. Zoeken partnership met een gevestigde micro-financierings instantie (MFI).
Een samenvatting van het ondernemingsplan van Solaa is toegevoegd als bijlage 2 bij dit jaarverslag. De activiteiten binnen het nieuwe Solaa-programma sluiten aan bij de eerste doelstelling van Pico Sol: Het ontwikkelen van de markt van zonne-energie, door middel van capaciteitsopbouw, opbouw ondernemersnetwerk en creeren van bewustwording omtrent de voordelen van zonne-energie bij de plattelandsbevolking. On tw i kke len v an n ieu w e tr a in in gen Voor de verdere ontwikkeling van de mogelijkheden van de Solar Campus voor de zonne-energiesector in Cambodja in het algemeen, en de trainingsactiviteiten binnen Solaa in het bijzonder, dienen in 2012 trainingen te worden ontwikkeld. De volgende trainingen staan op dit ontwikkelingsprogramma: Een training t.b.v. het servicen van Solar Home Systems en het oplossen van technische problemen. Enkele refresher’s trainingen voor het onderhouden van het ondernemers netwerk, waarbij de goed presterende ondernemers ook de gelegenheid wordt geboden om hun producten-range uit te breiden, bijvoorbeeld met Solar Home Systems. Een Teamleaders training, gericht op het coachen van startende o ndernemers. De ontwikkeling van de nieuwe trainingen sluit aan bij de eerste doelstelling van Pico Sol: Ontwikkelen van de markt door middel van opbouw van capaciteit. Tar get s vo o r tr a in in gsp r o gr a m m a 20 1 2 Onderstaande tabel geeft een overzicht van de gestelde targets in 2012 voor het geven van trainingen aan diverse doelgroepen. ▼ Targets trainingsprogramma 2012 Code
Omschrijving training
trainingen
personen
U E
Instructie eindgebruikers solar systems
3
30
Opstart training nieuwe ondernemers
5
80
E-R
Opfristraining bestaande ondernemers
4
80
IST
Installateurstraining solar systems
2
20
TS
Technische service training
4
60
E-SHS
Verkooptraining Solar Home Systems
2
25
TL
Teamleaders training
1
5
21
300
35
Jaarverslag Pico Sol 2011 Pu b li cat ie v an d e p ap er to o l Een handboek voor zonne-energie technici in de Khmertaal ontbreekt nog. We willen in 2012 het boekje “A practical guide to solar photovoltaic systems for technicians” van Jean Paul Louineau (van het Franse bedrijf Alliance Solair) vertalen, voorzien van passende illustraties en uitgeven onder eigen vlag. Het boekje wordt vooral gebruikt in Afrika. Dit boekje staat ook wel bekend als de “papertool” en blinkt uit in praktische waarde voor de uitvoerende technicus. De uitdaging is om er een aansprekende Khmer versie van te maken, waarin de startende solar technicus zich herkent in de gehanteerde terminologie en de gebruikte illustraties. De publicatie van de papertool sluit aan bij de eerste doelstelling van het uitvoeringsprogramma: Ontwikkelen van de markt door opbouwen van capaciteit. A fr on d in g Up gr ad e So la r Cam p u s De educatieve waarde van de Solar Campus kan op enkele fronten nog worden aangescherpt met een interactief monitoringssysteem. De bezoeker zal in de toekomst een beter begrip van de mogelijkheden van zonne-energie krijgen. We willen deze ambitie in 2012 realiseren met een studentenproject. Op s tar t en n ieu w sb r ie f vo o r d e S ol ar sector Om verder uitvoering te geven aan het programma van de Roadmap, zal Pico Sol Cambodia in 2012 een nieuwsbrieven-dienst opstarten voor de solar sector. Doel hiervan is het samenbinden van de sector als voorwaarde voor verdere ontwikkeling. De uitwerking zal naar verwachting bestaan uit een informatie -dienst waarbij de input uit de sector zelf komt. De nieuwsbrief sluit aan bij de eerste doelstelling van Pico Sol: ontwikkeling van de solar markt. U it vo er en p r o e f m et So lar Sch oo l s Het ICT onderwijsproject van SolarSchools zal in 2012 worden ontwikkeld in samenwerking met specialistische NGO’s op het gebied van ICT onderwijs. Het opgezette pilot project (§4.2) biedt volop de ruimte om hieraan te werken. Vanuit een tweetal samenwerkingen (met de kleine InITiate, en het middelgrote Open Institute) zullen we een onderwijsprogramma in de Khmer taal adopteren en aanpassen tot een werkbaar programma voor onze doelgroep.
36
Jaarverslag Pico Sol 2011 Binnen de op te zetten SolarSchool partnerships zullen kinderen over de grenzen van taal, cultuur en landen heen met elkaar in gesprek gaan. In 2012 willen we de website SolarSchools.nl hiervoor verder ontwikkelen en inzetten in het proefproject. Het installeren van zonnepanelen op een Nederlandse basisschool om het verdienmodel voor Cambodja mogelijk te maken, vraagt om een eigen aanpak. Nederlandse schoolgebouwen hebben doorgaans twee eigenaren: Het schoolbestuur en de gemeente. Dat vraagt om een drie-partijen overeenkomst voor zonnepanelene. In 2012 wordt dit met basisschool De Kubus uitgetest, in samenwerking met Vereniging Duurzaam Soesterkwartier. De vereniging wil de rest van het overblijvende oppervlak van het dak volleggen met zonnepanelen die via een coöperatieve vereniging eigendom worden van de buurt. Concreet betekent dit dat we als Pico Sol lid worden van deze coöperatie, waarmee het technisch onderhoud en juridische risico’s dichtgetimmerd zijn. Het uitvoeren van de pilot SolarSchools sluit nauw aan bij de gestelde tweede doelstelling: opzetten SolarSchools programma.
3.2 Activiteiten in Papua Gemotiveerd door de successen in 2007 en 2010 op het eiland Biak, zal in 2012 een eerste stap worden gezet om de mogelijkheden voor het opzetten van een eigen programma, zoals in Cambodja, te onderzoeken. Ha a lb a ar h e id s o n d er z o e k In tweede helft van 2012 zal een factfinding missie plaatsvinden. Dit dient te leiden tot een eerste aanzet tot de ontwikkeling van een activiteiten-programma dat aansluit bij de wensen en mogelijkheden van deze Indonesische provincie. On d er h o u d So wek We hebben in september 2011 signalen gekregen uit Sowek dat er technische problemen zijn opgetreden, welke pleiten voor een nieuwe pomp. Tijdens de missie naar Papua zal gekeken worden wat er aan de hand is, en welke opvolging eraan gegeven kan worden. Dit incident illustreert overigens hoe belangrijk het is om projecten alleen uit te voeren als ze zijn ingebed in een landen-programma met technische back-up. De mensen in Sowek zitten nu gewoon een jaar zonder waterleiding omdat er geen bedrijf is dat onderhoud kan plegen. Het onderhoud aan het watersysteem van Sowek draagt bij aan de doelstelling die Pico Sol in voorgaande jaren hanteerde: Uitvoeren van demonstratie projecten met zonne-energie.
37
Jaarverslag Pico Sol 2011
3.3 Draagvlak Nederland Het versterken van een goed en gezond draagvlak in Nederland is van groot belang om ons werk in de toekomst voort te zetten. We merken dat het klimaatprobleem steeds meer herkend wordt als een belangrijk thema. Het gaat niet alleen over een beter milieu, maar raakt ook grote onderwerpen zoals een rechtvaardige verdeling van middelen en grondstoffen in de wereld. Pico Sol kan met concrete situaties hieraan een sympathieke bijdrage leveren. Ons scholenprogramma biedt verrassend veel aansluiting bij het onderwijs. Door middel van de Tournesol, die kinderen mee naar huis nemen, bereiken we ook families. Vanuit deze basis gaan we in 2012 vooral door op deze ingeslagen weg.
3.4 Ontwikkeling SolarSchools
Nederlandse school
Cambodjaanse school
Dear Tra, how are you?
Dear Sven, I am fine!
In 2010-2011 is veel werk verricht aan de ontwikkeling van ons nieuwe product SolarSchools. Hiermee geven we vorm aan een lang gekoesterde wens om zonne energie projecten met een groot impact op te zetten vanuit structurele relaties tussen Nederland en ontwikkelingslanden. Het product is nog niet klaar. In 2012 gaan we de fase in van demonstratie van het model in een proefproject en willen we ook de lesprogramma’s ontwikkelen. On tw i kke l in g le sm o d u le s Het onderwijsproject in Nederland concentreert zich op wereldorientatie van kinderen van groep 8. Ten behoeve van het proefproject zal een concept lesprogramma worden opgezet rondom vijf thema’s waarop kinderen tussen de twee culturen hun alledaagse leven met elkaar kunnen delen. Omdat deze lessen ook in Cambodja worden gegeven, is het van belang om rondom dezelfde leerdoelen een programma te ontwikkelen met didactische principes die aansluiten bij de verschillende culturen. Voor de uitvoering van deze uitdaging is een onderwijskundige afstudeerder van de Universiteit Twente gevonden. In de loop van 2012 zal zij haar opdracht deels in Cambodja en deels in Nederland uitvoeren. Om implementatie van SolarSchools in Cambodja mogelijk te maken, dienen we rekening te houden met het ontbreken van computer vaardigheden bij de doelgroep. Hieraan willen we in 2012 ook werken, door lesmodules te ontwikkelen over praktische computervaardigheden. Voor een deel zullen we hiertoe gaan
38
Jaarverslag Pico Sol 2011 werken met bestaand materiaal dat wordt aangeleverd door ICT-trainingsorganisaties, voor een deel willen we hiervoor een eigen set van lesmodules voor ontwikkelen. Pi lo tp r o j ect So lar Sch o o ls In Nederland en in Cambodja zijn passende proeflocaties gevonden om een proef uit te voeren. De school in Cambodja is onderdeel van het weeshuis Peaceful Children’s Home, waar kinderen engelse les en binnenkort ook computerkunde krijgen. De school bevindt zich vlakbij ons hoofdkwartier in Cambodja. In Nederland zal de proef worden uitgevoerd bij basisschool De Kubus in Amersfoort, welke zich vlakbij ons hoofdkwartier in Nederland bevindt. On tw i kke l in g p lan vo o r o p sch al in g De focus op product ontwikkeling zal in de loop van 2012 plaats maken voor een focus op het reproduceren van het project naar nieuwe scholen-partnerships voor de toekomst. Hiertoe zal in Nederland aansluiting worden gezocht bij programma’s en contacten-netwerken die zich rondom het thema Wereldburgerschap lijken te vormen. Een en ander dient te leiden tot een activiteiten planning en fondsenwervingsplan voor de komende jaren om opschaling mogelijk te maken van dit boeiende programma.
3.5 Organisatie ontwikkeling 2012 zal voor Pico Sol niet alleen inhoudelijk op de projecten een belangrijk jaar zijn om te laten zien wat we in onze mars hebben. De organisatie moet meegroeien om het mogelijk te maken. Im p lem en tat ie b es tu u r l ij k m o d el Het op pagina 11 geïntroduceerde bestuurlijke model, waarbij onderscheid is gemaakt tussen een toezichthoudend bestuur en uitvoerend dagelijks management zal in 2012 worden verbeterd. De besturen in Nederland en Cambodja functioneren tot op heden afzonderlijk van elkaar. De communicatie verloopt via de uitvoerend directeur. In 2012 willen we een horizontale verbinding creëren tussen beide besturen. Dit zal mogelijk worden door een of meerdere face-to-face momenten te arrangeren waarbij vertegenwoordigers van beide besturen nader kennis met elkaar maken. De intentie van Rogier van Mansvelt om naar Nederland te komen, biedt een goede mogelijkheid hiertoe, en een bezoek van voorzitter Giel Linthorst aan Cambodja in 2012 of 2013 zal hieraan ook bijdragen. CB F Cer t i fi ca at Sinds kort bestaat naast het CBF-keurmerk (voor grote ontwikkelingsorganisaties) ook het CBF-certificaat voor kleine organisaties, zoals Pico Sol. Wij willen in 2012 onze organisatie zo inrichten dat wij in aanmerking komen voor dit certificaat. De gestelde criteria hebben wij herkend als zinvol en bijdragend aan onze wens om te groeien in transparantie en professionaliteit. De kosten die het verkrijgen van dit certificaat met zich meebrengen, zijn in balans met de relatief lage budgetten waarmee Pico Sol haar projecten uitvoert.
39
Jaarverslag Pico Sol 2011 Concrete zaken die in 2012 worden aangepakt: Het uitwerken van een meerjarig beleidsplan waarin de resultaten van het opschalingsonderzoek en mogelijk programma in Papua wordt meegenomen. Ontwikkeling van ons Huishoudelijk Reglement in lijn met de organisatie Vrijwilligersbeleid op schrift stellen. Verbetering van jaarverslaglegging conform criteria. Fon d s en wer v in g Het binnenhalen van een CBF-certificaat heeft tot doel om onze transparantie en doeltreffendheid als organisatie uit te stralen, waarmee de werving van nieuwe en grotere fondsen eenvoudiger zal zijn. De fondsenwerving zal in deze lijn worden geprofessionaliseerd. Activiteiten die hiermee ook samenhangen zijn: Verbeterde balans tussen structurele en projectmatige fondsenwerving: Tot voorheen richtte zich onze fondsenwerving op het vinden van financiering voor de afzonderlijke projecten. In 2012 zal deze werving van fondsen ook de continuiteit van de organisatie mogelijk moeten maken. We zien aanknopingspunten bij het ontwikkelen van partnerships met het bedrijfsleven en het vergroten van structurele geldstromen door middel van machtigingen. Verbeteren van de huisstijl. Er is een veelheid aan uitingen naar buiten toe ontstaan, die qua vormgeving te weinig met elkaar gemeen hebben. In 2012 willen we hieraan werken door een set van goede sjablonen te ontwerpen die wel onderling consistent zijn en bijdragen aan de herkenbaarheid van Pico Sol. Ver b et er i n g o n lin e s am en wer k in g Een veelheid aan personen werkt op diverse fysieke plaatsen (soms ver uit elkaar) aan projecten. In 2012 willen we de voor onze dagelijkse te gebruiken online gereedschapskist van Skype, Internet, en e-mail uitbreiden met nieuw tools om projectmatige samenwerking mogelijk te maken: Worknets en Zimbra. Per so n ee l In 2012 willen we in Nederland een eerste part-time functie creëren om de continuïteit van de activiteiten te borgen. De genoemde professionalisering van de fondsenwerving houdt hiermee ook verband, omdat door deze manouevre de vaste lasten van de organisatie hoger zullen worden. De functie zal voor een klein deel zich richten op “overhead-activiteiten”, en verder vooral op uitvoering en coordinatie van projectmatige activiteiten. In Cambodja willen we het vijfkoppige team uitbreiden met Tra. Als eerste medewerkster is zij een bekende van de organisatie. Ze heeft een kleine twee jaar gewerkt bij Kamworks en in de avonduren een veelheid aan cursussen gevolgd. Met haar voor ons bekende enthousiasme en doortastendheid zal ze in 2012 het team gaan versterken om uitvoering te geven aan de ambities van het ondernemersnetwerk.
3.6 Begroting 2012 De activiteiten planning zoals in voorgaande paragrafen toegelicht, is mogelijk met onderstaande begroting.
40
Jaarverslag Pico Sol 2011 ▼ Geplande baten en lasten 2012 Werkelijk 2011 Baten Baten uit eigen fondsenwerving Baten uit acties van derden Rentebaten en baten uit beleggingen Overige baten Som der baten Lasten Besteed aan doelstellingen Demonstratieprojecten Marktontwikkeling SolarSchools Papua Missie
Begroot 2012
€ 75.692,80 € 19.271,18 € 63,00 € 12.965,50 € 107.992,48
€ 2.000,00 € 93.761,67 € 15.605,31
€ 142.000,00 € 35.250,00 € 12.000,00 € 189.250,00
€ € 103.900,00 € 32.500,00 € 10.000,00
Werving baten Beheer en Administratie
€ 111.366,98 € 909,38 € 14.879,55
€ 146.400,00 € 4.000,00 € 21.500,00
Som der lasten
€ 127.155,91
€ 171.900,00
Saldo van baten en lasten
€ -19.163,43
€ 17.350,00
Uit deze begroting valt af te leiden dat de geplande besteding van middelen aan het goede doel 77% bedragen van de totale verwachte baten. Dit is ook wel nodig, om het geleden verlies van 2011 weer goed te maken (in 2011 bedroegen de project uitgaven meer dan 100% van de totale baten). Een eventueel positief batig saldo wordt gereserveerd voor het volgende verslagjaar. Meerjarenbegroting: Een complete meerjarenbegroting is nog niet beschikbaar. Dit hangt nauw samen met de ontwikkelingsfase waarin Pico Sol zich bevindt. Onderdelen die in 2012 nader worden bekeken voordat er een budget kan worden opgesteld zijn: 1. Het nader te ontwikkelen plan voor opschaling van SolarSchools, zoals genoemd op blz. 35. Het in 2012 uit te voeren experiment dient eerst goed te worden geevalueerd voordat hierop een uitwerking kan worden gemaakt. 2. Het opzetten van een eventueel programma in Papoea, dat we eerst in 2012 willen onderzoeken. De delen van de begroting van 2012 die betrekking hebben op de tweede doelstelling maken deel uit van de meerjaren-begroting van het Solaa programma in Cambodja dat een logische invulling geeft aan deze doelstellingen in Cambodja. In de afsluitende grafiek van bijlage 2 worden de verwachte kosten en baten hiervan weergegeven.
41
4 4
Dankwoord Het werk van Pico Sol zou niet mogelijk zijn zonder donateurs, sponsors, partners, subsidie-verstrekkers en mensen die ons met raad en daad ondersteunen. Wij willen een ieder hartelijk danken die afgelopen jaar hier weer op welke wijze dan ook hebben bijgedragen aan een succesvol 2011. Speciaal willen we hieronder een aantal organisaties en personen noemen.
4.1 Organisaties
Triodos Foundation heeft een fonds ter beschikking gesteld waarmee in 2011 een garantiefonds wordt opgezet die onze activiteiten met startende microondernemers in Cambodja mogelijk maken. Stichting Net4Kids ondersteunt projecten met kinderen in ontwikkelingslanden. Net4Kids ondersteunt twee van onze projecten in Cambodja: De pilot SolarSchools en de ontwikkeling van de Solar Campus. Medewerkers van installatiebedrijf Joulz hebben geld bijeen gebracht voor Pico Sol projecten in Cambodja. Mede hierdoor wordt nu gewerkt aan een structurele samenwerking tussen Joulz en Pico Sol. NS Poort stelde opslagruimte beschikbaar voor Pico Sol. Met name voor de scholenprojecten (zonnebloemen) en het SolarSchools project hadden we tijdelijk flink wat ruimte nodig. Installateurs branch vereniging Uneto-VNI heeft in het kader van hun kerstpakketten actie een donatie gedaan. Het geld wordt ingezet voor het opzetten van ons trainingsprogramma voor installateurs in Cambodja. Agentschap NL ondersteunt met een subsidie uit het Deay Ouwens Fonds een tweetal activiteiten in Cambodja via Pico Sol Cambodia: Het uitvoeren van showcase-projecten (2010) en de ontwikkeling van het trainings-programma (2011-2012).
42
Jaarverslag Pico Sol 2011 Het Energy for All partnership van ADB bood ondersteuning aan het project ‘A business in a box for Cambodian solar rental entrepreneurs’.
ETC Foundation uit Leusden zijn we op twee fronten dankbaar: 1.
In samenwerking met hun TTP (Technical Training Programme) ontwikkelen we het solar technical trainingsprogramma voor de Solar Campus. ETC biedt hiertoe professionele coaching en maakt het project ook financieel mogelijk.
2.
Het Ease-programma (Enabling Access to Sustainable Energy) maakte in 2011 het opstellen van de Solar Roadmap mogelijk.
De NCDO (Nederlandse Comite voor Duurzame Ontwikkeling) beheert het KPA fonds, dat kleinschalige projecten deels financiert. De bouw en verdere ontwikkeling van de Solar Campus in Cambodja werd deels door hen gefinancierd. Milieukunde Studievereniging Storm van Universiteit Utrecht heeft in 2011 diverse activiteiten georganiseerd om fondsen in te zamelen voor het project in Cambodja tot behoud van de zoetwaterdolfijnen. Samen met woningcorporatie De Alliantie, het Amsterdams Natuur en Milieu Educatie Centrum en de Lutherse Diaconie werkt Pico Sol mee aan het zonneenergie educatieproject “Plek onder de zon”. Een 15tal klassen van Amsterdamse basisscholen doet hieraan mee.
4.2 Personen
Mike Ottens heeft 4 maanden als vrijwilliger in Cambodja gewerkt aan de opbouw van de Solar Campus. Opvallend was zijn prestatie om het trainings huisje binnen de tijd te realiseren volgens zijn eigen hoge kwaliteits criteria. Daarnaast heeft hij een maand lang onze country manager Mira weten te vervangen vanwege medische redenen.
43
Jaarverslag Pico Sol 2011 Afstudeerder Athalia Ferro Ferreira heeft gedurende drie maanden in Cambodja gewerkt aan een communicatie- en promotieplan voor het nieuwe initiatief Solaa.
Eric Lysen, directeur Utrechts Centrum voor Energiebesparing, ging in 2011 met pensioen. Hij vroeg zijn gasten te doneren aan Pico Sol.
Egbert Gramsbergen van Gramsbergen Solar ontving in 2011 de Veldhovense ondernemersprijs, welke hij ter beschikking heeft gesteld voor Pico Sol.
De vertrekkende directeur van het Amsterdams Klimaatbureau heeft bij zijn afscheid zijn gasten gevraagd om een gift over te maken aan Pico Sol.
Professor Mart van der Meiden heeft tijdens zijn inauguratie als hoogleraar op de TU Delft zijn gasten verzocht een gift over te maken aan Pico Sol.
44
Bijlagen Bijlage 1: Pico Sol 2.0: van demonstrtieprojecten naar marktontwikkeling Van: Henry de Gooijer Voor: Bestuur Pico Sol Datum: 12 oktober 2010
Inleiding Vanaf 1998 ondersteunt Pico Sol zonne-energieprojecten in ontwikkelingslanden. In de praktijk opereert Pico Sol als een liefdadigheids-instelling waar vrijwilligers met raad en daad de toepassing van zonnestroom bij gemeenschappen ondersteunen. Onze aanpak kenmerkt zich door ons te richten op lokale initiatieven op een wijze waarbij op de lange termijn systemen operationeel blijven. Behalve dat het initiatief lokaal wordt genomen, is er zo sprake van een lokale bijdrage die het eigenaarschap van de lokale gemeenschap stimuleert. Het komt erop neer dat we op projectbasis steeds op zoek gaan naar een duurzame aanpak waarbinnen het onderhoud kan worden gefinancierd. Twee gedachten zijn vanaf het begin richting-gevend: Doelgroepen: Lokale gemeenschappen. Dit betreft dorpen, weeshuizen, scholen, ziekenhuisjes, die “naast de pot piesen” bij grootschalige projecten op de consumentenmarkt. Kennis en financiën zijn voor deze doelgroepen schaars. Aanpak: Systemen hebben een demonstratief karakter met als bedoeling dat er een uitstralend effect zal ontstaan. Verder zoveel mogelijk gebruik maken van lokale infrastructuur om onderhoud te faciliteren en lokale economie te stimuleren. Wat betreft het laatste punt zijn er meer uitzonderingen dan regel aan te geven. Allereerst hebben we nauwelijks gezien dat er zich veel uitzaaiingen naar de omgeving hebben plaatsgevonden. Bovendien hebben wij met gedoneerde materialen niet altijd het ontwikkelen van lokale economie voldoende kunnen waarmaken. Daarnaast speelt het punt dat er met Kamworks en het opzetten van ons eerste landen-kantoor in Cambodja het mogelijk maakt om projecten op grotere schaal te ondersteunen. Een exclusieve samenwerking met één bedrijf is onwenselijk, omdat we hiermee de concurrentiekracht niet ontwikkelen en wellicht de markt juist verstoren. Continuïteit is een probleem waar Pico Sol mee worstelt. De inzet van vrijwilligers is krachtig, maar kent ook beperkingen. In de praktijk betekent het dat de inzet van een enkeling de continuïteit bepaalt. Pico Sol maakt een tijd door waarbij het wenselijk is om richting te kiezen voor de toekomst. Hierbij denk ik aan doelgroepen en aanpak, maar ook aan het
45
Jaarverslag Pico Sol 2011 vrijwilligersgehalte van onze organisatie. In deze notitie geef ik een suggestie voor welke richting we op kunnen gaan om anno 2010 als Pico Sol nieuwe stijl een nuttige bijdrage te leveren aan de missie (citaat statuten) : De stichting heeft ten doel: Het bevorderen van lokale duurzame ontwikkeling in zuidelijke landen De stichting tracht haar doel te verwezenlijken door het doen realiseren van kleinschalige photovoltaische projecten in zuidelijke landen en al hetgeen in de ruimste zin daarmede verband houdt.
Analyse huidige situatie
Interne factoren
Onderstaande SWOT analyse geeft een indruk van de huidige situatie. Plus
Min
Sterkten
Zwakten
Capaciteiten vrijwilligers
Beschikbare tijd drukke 30-ers en 40-ers
Goed netwerk
Kwetsbaarheid voortgang projecten
Lage overheadskosten
Onderlinge afstand
Fondsenwerving
Vergaderdiscipline
PR, website, nieuwsbrief
Versnippering projecten
Draagvlak in samenleving (focus kinderen)
Ontbreken continuïteit in focuslanden
Beschikbaarheid vrijwilligers projecten Focus op landen
Externe factoren
Financiële administratie op orde Kansen
Bedreigingen
Vertrouwen bij $-partijen door staat van diensten
Opdrogende fondsen voor PI's 1
Concrete projecten
Doorlooptijd fondsenwerving
Internationale programma's
Lokale slagkracht in landen
CBF-keurmerk voor kleine organisaties nu mogelijk Marktontwikkelingsmodel ontwikkelen Leren van succesvolle collega organisaties (SolarAid)
Organisatie Ontwikkeling aan hand van CBF -criteria Om de continuïteit van de stichting te waarborgen op de schaal en professionaliteit die we voorstaan, is het wenselijk dat er mensen in de stichting hun brood kunnen verdienen met het uitvoeren van activiteiten. Dit heeft gevolgen voor de toekomstige organisatie van Pico Sol. We staan een dualiteit voor waarin het bestuur een controllerende taak heeft over de uitvoerende personen die een inkomen halen uit de activiteiten. Sinds kort heeft het Centraal Bureau voor Fondsenwerving, bekend van het CBF keurmerk, een certificaat voor kleine goede doelen (volgens hun definitie met een
1
PI’s staat voor Particuliere Initiatieven, een grote groep van kleine goede doelen die in hun financiering vooral afhankelijk zijn van vrienden en familie. Diverse subsidieloketten zijn voor hen ingericht, zoals Impulsis en Hivos. Deze fondsen verdubbelen de inkomsten uit vriendenkring. Het KPA-programma van NCDO, waar wij vaak uit putten, is opgehouden met bestaan. De Wilde Ganzen richten zich ook op PI’s.
46
Jaarverslag Pico Sol 2011 som van baten kleiner dan half miljoen euro). Los ervan of wij een dergelijk 2 certificaat gaan aanvragen , biedt dit certificaat een aantal criteria die gericht zijn op hoe een fondsenwervende organisatie er volgens hen qua transparantie uit moet zien om het vertrouwen van donors te verdienen. Dit overzicht biedt kapstok voor hoe Pico Sol er qua organisatie uit kan gaan zien. De criteria betreffen vier thema’s: 1. Bestuur (vertegenwoordiging naar buiten, tegengaan verstrengeling belangen), 2. Beleid en bestedingen (het opereren volgens een beleidsplan en jaarplanning), 3. Fondsenwerving (benaderen doelgroepen en kosten fondsenwerving) 4. Verslaggeving (inhoudelijke en financiële jaarlijkse verslaglegging; transparantie) Op basis van de criteria kunnen we diverse zaken aanpakken. In de bijlage staat het CBF-lijstje met daarachter een opmerkingen-kolom voor ons. Concreet betekent dit: Het financiële jaarverslag conform richtlijn 650 Fondswervende instellingen Het maken van een huishoudelijk reglement om zaken intern te regelen. Een jaarlijks beleidsplan met budget. Verder dienen we ons ervan bewust te zijn dat bestuurders geen inkomsten (anders dan onkostenvergoeding) kunnen halen uit het uitvoeren van activiteiten voor de stichting.
Cambodja: werken aan nieuwe focus Voor Cambodja stel ik voor om een focus aan te brengen. Concreet denk ik hierbij aan twee activiteiten: Het verder ontwikkelen van SolarSchools (indien financieel haalbaar) en het vervullen van een faciliterende rol in de marktontwikkeling. Met het opzetten van Pico Sol Cambodia, is het relevant na te denken wat de optimale rol is die een not-for-profit organisatie kan spelen. Waaraan is behoefte? Diverse donor-organisaties vragen Kamworks naar een zonnestroom-oplossing. Kamworks voert deze projecten uit, en heeft Pico Sol Cambodia daar niet voor nodig. De bouw van de Solar Campus, waar (micro-) ondernemers, installateurs en eindgebruikers worden getraind lijkt een interessante rol, die echter niet op zichzelf dient te staan. Het is een onderdeel van het ontwikkelen van de markt. In Cambodja treffen wij een situatie aan waarin de solar markt wordt bepaald door een klein aantal (dit aantal wordt steeds groter) solar bedrijven, die “ieder voor zich” gaan. Deze bedrijven zitten vooral in en om de hoofdstad Phnom Penh. De haarvaten van het land zijn zodoende nog nauwelijks bereikt. De Nederlandse organisatie Renewable Energy Foundation (www.ruralenergy.nl) richt zich pur sang op het ontwikkelen van solar markten. In een aantal Afrikaanse landen hebben zij landenkantoren opgericht met een (veelal Nederlandse) countrymanager en staff. Deze landenkantoren zetten netwerken op van bestaande en startende ondernemers die onder de naam Solar.Now! hun winkel/ onderneming runnen. Zij ontvangen een training (marketing, sales-vaardigheden, administratief, technisch). Ze worden gewezen op lokale toeleveranciers van materialen, ze worden gekoppeld aan een financierder (krediet zowel voor hun eigen zaak als voor het verkopen op krediet).
2
Een aanvraag kost € 500. De jaarlijkse bijdrage is € 350. Het CBF-Certificaat is drie jaar geldig. Over een periode van drie jaar bedragen de kosten dus totaal € 1.200.
47
Jaarverslag Pico Sol 2011
Een vergelijkbare rol kunnen we voor Pico Sol Cambodia ontwikkelen. De eerste stappen (met name de ontwikkeling Solar Campus) zijn hiervoor in feite al gezet. Met deze voorgestelde totaal-aanpak hebben deze activiteiten een logische plek in een groter geheel.
Landen-beleid In 2007 hebben we voorgesteld ons te gaan richten op drie landen: Cambodja, Ghana en West-Papua. In 2008-2009 zijn daar twee landen door concrete vragen bijgekomen: Uganda en Kameroen. Hoe we hiermee in de toekomst omgaan, is een te voeren discussie. Je zou kunnen denken aan de volgende opties: Optie “Repliceren In deze optie biedt het Cambodja-programma de blauwdruk Cambodja-model” om na te streven in andere landen. Per land dient wel te worden onderzocht of er behoefte aan een dergelijke aanpak is. Ghana en Uganda zouden dan afvallen (zit Solar.Now! al) Optie “Ondersteunen In deze optie gaan we in principe door op de weg die we NL PI’s” bewandelen. In Ghana, Kameroen, Uganda en Papua ligt de lead bij een Nederlandse PI, waarbij onze toegevoegde waarde zit in kennis, toezicht en een stukje fondsenwerving. Het voorstel is om aan de hand van geleerde lessen in Cambodja per land te kijken naar de mogelijkheden om hiermee vergelijkbare programma’s in andere landen op te zetten, hierbij rekening houdend met Behoefte aan deze aanpak, welke samenhangt met het ontwikkelingsstadium in de landen met betrekking tot solar en aanwezige partijen met vergelijkbare doelstelling. Samenwerkende partijen Beschikbare capaciteit (menskracht, fondsenwervingskracht) bij Pico Sol zelf Hoe dit concreet uitwerkt, dient jaarlijks in een jaarplan te worden vastgesteld.
48
Jaarverslag Pico Sol 2011
Bijlage 2: Summary Business plan Solaa Solar companies willing to contribute to rural electrification in Cambodia face a mission impossible. They are supposed to distribute and service solar based solutions to people who hardly ever saw a solar panel before, who live at Cambodia’s most remote places and who have low purchase power. Till now, distribution of solar systems among rural families hardly took off, leaving this clean and abundant energy resource underutilized for promising development opportunities in rural Cambodia. Solaa will create a structural solution by establishing an operational solar infrastructure enabling solar companies to extend their business in the rural areas. Wh a t is So la a Solar companies
Village entrepreneurs
Rural families
Solaa is a service organisation facilitating the marketing and distribution of solar solutions for rural families by exploiting a dealer network to be used by solar companies. Solaa will run a set of provincial based networks of village entrepreneurs (VEs), the Solaa-Network. The Solaa-Network is the missing link between the Phnom Penh based suppliers of consumer goods and rural based families. Solaa supports cash payment on delivery, a three month rental scheme and a multiple year customer’s loan. Partnering financial organisations will enable these dispersed payments and also facilitate the financial handling between the VEs and suppliers. The Solaa-Organisation will generate income by an agreed fee per sold system or product. The VEs get their margin direct on sales. M i ss ion an d v is io n The development of mature solar sector implies a market place where solar solutions will be attractive, competitive, affordable and available for the rural target groups. Solaa will create this situation by developing a solar infrastructure. The network can be utilized by any company willing to market and distribute solar products that fulfill the criteria. B u si n es s go al ▲ Provinces where Solaa wants to be The Solaa-Network wants to gain the target as active, starting in the orange part (2013) expressed in the Solar Roadmap for Cambodia: and extending to the less populated 200,000 families will be provided with solar yellow provinces (2015) solutions in 2020. The Solaa-Network wants to become self-sustaining in seven years. These aims are realized step by step. Starting with a network of 50 VEs in 3 provinces in 2013, the network will grow to 500 VEs in 15 provinces in 2015. Each province will contain a provincial network of 30-40 village entrepreneurs.
49
Jaarverslag Pico Sol 2011 M ar ket fo cu s Solaa’s market focus is the rural Cambodian family who does not have electricity, not now and not in the near future. There are about 2 million of them. This group is divided into “very poor” (typically 30%), “rural poor” (40%), “rural affluent” (20%) and “rural rich” (10%) families. These families form our target group: solar products for low-end, systems for the higher ends of the market. Or gan is at io n an d m an a gem en t The Solaa-Organisation is based on three units: Training, Logistics and Marketing, all managed by unit leaders. They all report to the general director, who is supported by accounting and facilitating personnel. Training will be utilized as a tool to build-up the network and to build-up knowledge, skills and social cohesion among the VEs. The logistics and marketing are centrally managed by means of the Solaa -Database, a web-based information container that will be used by all stakeholders. The Solaa-Organization will start with 6 FTUs in 2012 and grow to 24FTUs in the end of 2014. During the years that follow, this capacity will be maintained. Fin an c ia l During the first three years, the cash flow will be determined by investments for building up the network. The income of the Solaa-Organisation will not keep pace with all these expenditures. Income generated by fees for sold products will come to steam after a few years. To maintain competitiveness, we assume fees of 20% on solar products (typically below $100) and a 10% on solar systems (typically $100 and beyond). The Solaa-Organization needs external funding till 2019. The cumulative loss follows from the graph below and will be $ 960,000.
▲ Start-up loss of the Solaa-Organisation
50
