Jaarverslag Als sterven dichtbij komt

Jaarverslag 2014 Als sterven dichtbij komt

Inhoud 1

Inleiding

2

VPTZ in 2014 Belangenbehartiging en fondsenwerving Deskundigheidsbevordering Kennis en informatie Communicatie en PR Kwaliteit Verenigingszaken

7 7 9 12 14 15 17

3

Financieel De cijfers Stichting Vrienden van VPTZ Nederland

21 22 24

Bijlage De organisatie Ledenraad VPTZ Nederland (per 31-12-2014) Bestuur VPTZ Nederland Landelijk Steunpunt VPTZ (Uitvoerend bureau van de vereniging)

5

25 25 26 28

Aan een ieder in de laatste levensfase en diens naasten bieden opgeleide vrijwilligers - daar waar nodig en gewenst tijd, aandacht en ondersteuning. Missie VPTZ Nederland (Vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg)

Inleiding VPTZ Nederland is de landelijke vereniging van organisaties voor vrijwillige palliatieve terminale zorg. Samen met de mantelzorgers doen de vrijwilligers wat gedaan moet worden in deze bijzondere en onzekere periode. De ruim 10.000 goed opgeleide VPTZ-vrijwilligers bieden tijd, aandacht en ondersteuning, zowel thuis als in hospices. In totaal bestaat de vereniging uit ruim 200 organisaties verspreid over het hele land. Er is er dus altijd één in de buurt. De vereniging VPTZ Nederland ondersteunt deze organisaties op het gebied van communicatie en PR, kwaliteitsbeleid, training en opleidingen, organisatieadvies en belangenbehartiging. Het jaar 2014 was een jaar waarin de transitie van de langdurige zorg in Nederland gestalte begon te krijgen. Met deze transitie komt het werk van de vrijwilligers in een ander perspectief te staan. Dit vraagt grote betrokkenheid van de vereniging, zodat samen met leden snel ingespeeld kan worden op veranderingen. In het hoofdstuk ‘Belangenbehartiging’ leest u meer over de belangrijkste activiteiten van de vereniging op dit gebied. De landelijke samenwerking tussen verschillende vrijwilligersorganisaties in de terminale zorg startte vier jaar na de opening van de eerste VPTZ-thuisorganisatie in 1980 (Leendert Vriel Enschede). De huidige vereniging

is ontstaan na een fusie tussen de VTZ (Vrijwilligers Terminale Zorg) en de VHN (Vrijwilligers Hospice Zorg Nederland), waardoor de samenwerking tussen vrijwilligersorganisaties zowel thuis als in hospices werd geoptimaliseerd. Op 16 maart 2014 bestond de vereniging VPTZ Nederland 30 jaar. In het hoofdstuk Communicatie ziet u welke activiteiten ter ere van het jubileum zijn uitgevoerd. Bovendien was 2014 het jaar waarin de VPTZ Academie is gestart. Dat betekent dat de vereniging niet alleen de trainingen ontwikkelt, maar ook de organisatie ervan volledig in eigen beheer heeft. In voorgaande jaren werd voor dat laatste gebruik gemaakt van externe bureaus. Voor de trainingen voor vrijwilligers zijn speciale VPTZ-trainers opgeleid: trainers die werkzaam zijn (geweest) bij een VPTZ-organisatie. De VPTZ Academie kijkt terug op een succesvol eerste jaar. Aan het eind van 2014 is het landelijke bureau van de vereniging verhuisd van Bunnik naar Amersfoort: Een landelijke vereniging verdient een landelijke uitstraling. Met de verhuizing naar Amersfoort kunnen we die waarmaken. In dit jaarverslag leest u meer over de speerpunten van de vereniging in 2014. Daarnaast worden verschillende activiteiten extra uitgelicht. Wilt u meer weten over VPTZ Nederland? Bezoek dan ook eens www.vptz.nl, of volg ons op twitter: @VPTZNederland.

VPTZ Jaarverslag 2014

5

VPTZ in 2014 Alle activiteiten van VPTZ Nederland zijn erop gericht om de ruim 200 leden van de vereniging te ondersteunen in hun belangrijke werk. Samen met hen en de 10.000 vrijwilligers staan we voor de missie: ‘Aan een ieder in de laatste levensfase en diens naasten bieden opgeleide vrijwilligers daar waar nodig en gewenst - tijd, aandacht en ondersteuning’.

Belangenbehartiging en fondsenwerving Het behartigen van de belangen van de leden van de vereniging was in 2014 belangrijker dan ooit. Hierbij richten wij ons voor een groot deel op de landelijke overheid en politiek, waarbij het vooral om de financiering en continuïteit van de vrijwillige zorgorganisaties gaat. Met het ministerie van VWS hebben we gesprekken gevoerd om te verkennen of en hoe de transitie van de huidige subsidieregeling naar een structurele regeling plaats kan vinden. Wanneer dit vorm krijgt, is dat een belangrijke stap in het borgen van de continuïteit van de zorg door vrijwilligers aan mensen in de laatste levensfase. Daarnaast staat de samenwerking en afstemming met koepels van de beroepsmatige zorg, gemeentelijke overheden en zorgverzekeraars hoog in het vaandel. Gezien de grote veranderingen in de langdurige zorg is het samenspel tussen de informele en formele zorg bij steeds

meer partijen in beeld. Een ontwikkeling die aansluit bij de visie van VPTZ Nederland op hoe de zorg rondom een stervende georganiseerd moet zijn. VPTZ Nederland omschrijft dit als gemeenschapszorg, waarbij de zorg geboden wordt door de mantelzorgers, vrijwilligers en beroepsmatige zorg. Om dit te versterken is er in 2014 contact gelegd met de brancheorganisaties Actiz, BTN en met zorgaanbieders en zorgverzekeraars. Buurtzorg en VPTZ Nederland hebben de intentie uitgesproken hun samenwerking te versterken. Dit resulteert concreet in het samenwerken bij congressen van zowel Buurtzorg als VPTZ Nederland in 2015. In de toekomst worden ook de mogelijkheden onderzocht om trainingen te ontwikkelen die het samenspel tussen (wijk)verpleegkundigen, verzorgenden en vrijwilligers versterken. Regionaal wordt een groot deel van de palliatieve zorg in Nederland gecoördineerd in 66 Netwerken Palliatieve Zorg. De netwerken zetten zich in om de palliatieve zorg efficiënt te coördineren en goed op elkaar te laten aansluiten, de zorg inzichtelijk te maken en kennis en ervaring uit te wisselen. Om de rol die vrijwilligers kunnen vervullen goed vertegenwoordigd te krijgen, zijn de contacten met Fibula, de koepel van de netwerken, aangehaald. Ook is een start gemaakt met het in kaart brengen van de al bestaande samenwerking tussen VPTZ-organisaties en de andere partijen in de Netwerken Palliatieve Zorg. Er wordt letterlijk over grenzen heen gekeken welke


7

ontwikkelingen er zijn en hoe landen van elkaars ervaringen kunnen leren. VPTZ Nederland heeft deelgenomen aan het European Association for Palliatieve Care (EAPC) research-congres. Tijdens dit congres kwam ook de Taskforce Volunteering in Hospice and Palliative Care bijeen, waar VPTZ Nederland in de stuurgroep vertegenwoordigd is. In december is de stuurgroep nog een keer bijeengeweest in Nederland, op uitnodiging van VPTZ Nederland en de Universiteit voor Humanistiek.

Toekomstagenda Informele zorg VPTZ Nederland heeft een grote bijdrage kunnen leveren bij het opstellen van de Toekomstagenda Informele zorg en ondersteuning. Deze is tot stand gekomen op verzoek van het ministerie van VWS in vervolg op de beleidsbrief Versterken, verlichten en verbinden (2013), in samenwerking met partijen die vanuit verschillend perspectief hierbij betrokken zijn. Dit varieert van het ondersteunen van mantelzorgers tot het toerusten van zorgvrijwilligers, zorg- en welzijnsorganisaties, gemeenten en van verzekeraars tot patiënten- en cliëntenorganisaties. Aanbevelingen en actiepunten van de Toekomstagenda zijn opgesteld rond vier speerpunten: - verbetering van de samenwerking tussen formele en informele zorg; - goede ondersteuning van mantelzorgers en toerusting van zorgvrijwilligers; - deskundigheidsbevordering van beroepskrachten vooral als het gaat om de samenwerking met mantelzorgers en zorgvrijwilligers; - betere aansluiting bij nieuwe vormen van vrijwilligerswerk.

8


Twee beleidsmedewerkers zijn deelnemer geweest van drie tijdelijke werkgroepen: Samenspel, Toerusten, Deskundigheidsbevordering en Vrijwilligers ‘nieuwe stijl’. De beleidsadviseur belangenbehartiging van VPTZ Nederland is voorzitter geweest van de Werkgroep Samenspel tussen formele en informele zorg en heeft deelgenomen aan het voorzittersoverleg van de verschillende werkgroepen met het ministerie. Zowel de contacten met verschillende veldpartijen als met het ministerie VWS (Directie Maatschappelijke Ondersteuning) zijn hierdoor verstevigd. Het project krijgt verder vervolg in 2015. VPTZ Nederland participeert in het NOV-Netwerk Zorg en Welzijn (LOVZ) en heeft meegewerkt aan de totstandkoming van de handleiding www.lokaalsamenwerken.nl over de lokale samenwerking van vrijwilligersorganisaties in de zorg en samen met een ervaren trainer/opleider input geleverd voor de toekomstige beroepenstructuur in de zorg.

Nationaal Programma Palliatieve Zorg

Fondsenwerving

In 2014 nam VPTZ Nederland deel aan de Kerngroep Palliatieve Zorg. Deze groep heeft de afgelopen jaren gestreefd naar een betere palliatieve zorg dat nu resulteert in het vijfjarige Nationaal Programma Palliatieve Zorg. VPTZ Nederland heeft in zowel de Kerngroep Palliatieve Zorg als in twee bijeenkomsten van ZonMw gepleit voor de opname van doelstellingen rond de inzet van vrijwilligers. Vanuit de Coalitie Van Betekenis tot het Einde, waar VPTZ Nederland partner is, is gepleit voor het vrijmaken van gelden vanuit het NPPZ voor gezamenlijke landelijke activiteiten van de Coalitie en haar partners rond het thema Bewustwording en Cultuur.

In 2014 zijn drie aanvragen ingediend voor projecten die niet vanuit de instellingssubsidie gefinancierd kunnen worden: 1. Verdere uitrol inzet vrijwilligers in verpleeghuizen. Twee fondsen hebben een subsidie toegezegd voor 2015. 2. Onderzoek ‘Waarde van het vrijwilligerswerk’ bij de Universiteit van Humanistiek. De financiering is in maart 2015 door de Stichting Roparun toegekend. 3. Dag voor de vrijwilligers. In 2015 organiseert VPTZ Nederland vier regionale VPTZ Vrijwilligersdagen. Het Innovatiefonds Zorgverzekeraars stelt hiervoor de financiering beschikbaar.

Deskundigheidsbevordering Staatssecretaris Van Rijn: ‘Mantelzorgers, vrijwilligers en professionals vullen elkaar aan. Zorg kan alleen passend zijn, als we aansluiten op de persoonlijke situatie van cliënten. De aanwezige mantelzorgers en vrijwilligers zijn daarvan een wezenlijk onderdeel en dienen daarom betrokken te worden’.

VPTZ hecht veel waarde aan het opleiden van vrijwilligers, coördinatoren en bestuurders van de VPTZorganisaties. De landelijke kwalitatief hoogwaardige trainingen dragen er aan bij dat deze mensen hun taak op een waardevolle manier kunnen uitvoeren. 2014 was het eerste jaar voor de VPTZ Academie. Voorheen werden de vrijwilligerstrainingen verzorgd door externe trainingsbureaus. Het eerste operationele jaar was zowel organisatorisch als inhoudelijk een flinke uitdaging. En nu het eerste jaar voorbij is, kunnen we zeggen dat dit succesvol verlopen is. In 2013 is een groep van tien trainers opgeleid, allen afkomstig uit leden van de vereniging. Mensen uit de praktijk, die het werk van de vrijwilligers van dichtbij of uit eigen ervaring kennen, gaven vanaf begin 2014 alle vrijwilligerstrainingen. Hun gedegen opleiding


9

Veel deelnemers merken op dat een trainer met ervaring in de palliatieve terminale zorg een duidelijke meerwaarde heeft. “Ze heeft maar een half woord nodig om te begrijpen waar ik het over heb” en “Wat fijn dat het een trainer is, die weet waar ik mee bezig ben als vrijwilliger”.

maakt dat zij de mooie combinatie van professioneel trainerschap en praktijkervaring meebrachten. Dit werd door de deelnemers goed herkend en gewaardeerd. Voor de vrijwilligerstrainingen is grote belangstelling. Gemiddeld namen 15,5 mensen per bijeenkomst deel aan de landelijke trainingen, bij een maximum aantal deelnemers van 16. Veel trainingen waren al aan het begin van het jaar volgeboekt. Naast de landelijke trainingen zijn ook een aantal in company trainingen uitgevoerd. Deze zijn gebaseerd op de reguliere VPTZtrainingen en worden op onderdelen aangepast aan de specifieke situatie van de lidorganisatie. In totaal hebben 1.182 deelnemers de vrijwilligerstrainingen gevolgd. E-learning is volop in ontwikkeling binnen de vereniging. Een extern bureau werkt aan een ondersteuningspakket voor de Introductiecursus voor vrijwilligers. Naast de bijeenkomsten die geleid worden door coördinatoren, voeren deelnemers een aantal e-learning modules thuis achter hun computer uit. Zo kunnen zij zich voor een deel op hun eigen tijd in alle rust voorbereiden op hun werk als vrijwilliger. Daarnaast wordt ook

10


het Organisatiehandboek VPTZ omgewerkt naar een digitale kennisbank voor alle leden van de vereniging. Beide zullen in juni 2015 operationeel zijn. De trainingen voor coördinatoren en bestuurders zijn ook goed bezocht (214 deelnemers), zij het dat de aanmeldingen daarvoor trager verlopen en de groepen niet altijd vol zitten. Enkele trainingen zijn geannuleerd. Daarvoor in de plaats zijn andere trainingen aangeboden die wel goed bezocht werden. In 2014 hebben we een onderzoek gedaan naar behoefte en motivatie van coördinatoren om deel te nemen aan de landelijke VPTZ-trainingen. Hieruit bleek dat de trainingen wel degelijk voorzien in een behoefte, maar dat tijden geldgebrek vaak een reden is om niet deel te nemen. Coördinatoren voelen zich snel bezwaard omdat hun afwezigheid gedurende een of twee dagen belastend is voor hun directe collega. En de eigen bijdrage die zij betalen, moet uit middelen komen die ook besteed kunnen worden aan de directe zorg aan cliënten en gasten. Zij voelen niet de vrijheid om dit voor zichzelf uit te geven. Een goede functieomschrijving en een competentieprofiel kunnen behulpzaam zijn bij het opstellen van een opleidingsplan voor coördinatoren. Het onderzoek heeft ook inzicht gegeven in de onderwerpen waarop coördinatoren en bestuurders getraind willen worden. Op basis daarvan is een aantal modules aangepast en zijn nieuwe modules ontwikkeld voor 2015. De trainingen zijn niet meer ingedeeld op basis van functies, maar opengesteld voor iedereen die in een lidorganisatie belast is met specifieke taken. Aan een training kunnen dus zowel bestuurders, als coördinatoren, als vriendenstichtingen deelnemen.

De cijfers De trainingen worden voor een groot deel gefinancierd door het ministerie van VWS. Daarnaast betalen lidorganisaties een eigen bijdrage voor deelname. Het totaal aantal trainingen komt uit op 95 terwijl er 86 begroot waren. Dit komt doordat een aantal tweedaagse trainingen vervangen is door twee eendaagse trainingen. Dit geldt zowel voor coördinatoren- als voor in company trainingen. Tot het einde van het jaar is gestreefd naar een optimale bezetting van de trainingen. Omdat er meer trainingen zijn georganiseerd, zijn

de totale kosten hoger dan begroot. Er moesten immers meer trainers worden ingezet. Tegelijkertijd is de totale verwachte opbrengst van eigen bijdragen hoger dan begroot, omdat relatief gezien meer trainingen zijn georganiseerd voor coördinatoren en bestuurders en er zijn meer in company en maatwerktrainingen georganiseerd. Deze trainingen hebben een hogere eigen bijdrage. Het uiteindelijke resultaat wijkt € 3.084 af van de begroting, oftewel een overschrijding van 1,5%.

Trainingen in 2014 Overzicht trainingen

Begroot Realisatie

Trainingen vrijwilligers

63

61

Trainingen coördinatoren en bestuurders

15

16

In company

8

14

Maatwerk

-

4

Totaal aantal trainingen

86

95

Aantal deelnemers

1376

1365

Eigen bijdrage

€ 193.280

€ 201.070

Kosten

€ 399.430

€ 410.004

Kosten -/- eigen bijdrage

€ 205.850

€ 208.934


11

Kennis en informatie Het cluster Kennis en Informatie is de vraagbaak voor de leden van vereniging. Zij kunnen hier terecht voor informatie over uiteenlopende onderwerpen zoals financiën, subsidies en beleidszaken. Daarnaast informeert en adviseert het cluster de leden proactief op verschillende manieren. Elk jaar verzamelt VPTZ Nederland gegevens onder de leden op het gebied van cliënten, vrijwilligers, coördinatoren en financiën. Deze worden gepubliceerd in de VPTZ Registratierapportage. In 2013 is de manier van uitvragen geëvalueerd en is het proces van analyseren en verwerken aangepast. Daarop aansluitend is in 2014 geïnventariseerd welke wensen en behoeften er binnen de vereniging zijn ten aanzien van een web based registratiesysteem. In 2015 wordt daarvoor een pilot ontwikkeld en wordt voor het project externe financiering gezocht.

Onderzoek In het kader van het 30-jarig bestaan van de vereniging is het VPTZ Trendrapport verschenen. Na dertig jaar is het goed om de balans op te maken. Het rapport geeft informatie over de ontwikkeling en positie van VPTZorganisaties. Gemiddeld worden VPTZ-vrijwilligers ingezet bij 12% van de niet-acute overlijdens. Per provincie zijn bij dit aandeel grote verschillen te zien: zo is het aandeel in de provincies Gelderland, Utrecht, Overijssel en Flevoland het hoogst (15%) en het laagst in Drenthe en Groningen (7%). Wanneer gekeken wordt naar de ontwikkelingen in de langdurige zorg en de demografische veranderingen, is de verwachting dat het aantal cliënten een lange periode (tot aan 2050) blijft groeien. De komende tien jaar

12


kan de vrijwillige inzet aan de verwachte groei van de vraag voldoen. Daarna breekt een periode aan waarin de groei van het aantal potentiële vrijwilligers stabiliseert. In de verre toekomst (circa 2040) ontstaat een situatie waarin het aantal sterfgevallen blijft stijgen onder gelijktijdige afname van het aantal potentiële vrijwilligers. Het is de ambitie van VPTZ Nederland om niet alleen aan de verwachte groei te voldoen, maar ook om structureel en continu betrokken te zijn in het proces van de indicatiestelling en het organiseren van de zorg voor mensen in de laatste levensfase. De vereniging zal zich de komende jaren inspannen om nieuwe groepen vrijwilligers te benaderen, zodat deze vorm van zorg ook in de toekomst voldoende beschikbaar blijft. Door Berdine Koekoek is in opdracht van VPTZ Nederland onderzoek uitgevoerd naar de voorkeursplaats van overlijden. De meeste mensen (68%) willen bij voorkeur thuis sterven. Als dit niet mogelijk is of als mensen liever niet thuis sterven, zijn er verschillende alternatieven. Het blijkt 23% van de chronisch zieke mensen die thuis willen overlijden niet te lukken om deze wens ook te realiseren. Ook is 20% niet in het gewenste hospice overleden. Van de mensen die niet op de plaats van voorkeur zijn overleden, stierf 20% in een ziekenhuis, 26% in een verpleeghuis en 8% in een verzorgingshuis. Toch blijkt uit interviews dat de discrepantie kleiner is dan de cijfers doen vermoeden. Achteraf blijkt dat ‘thuis voelen’ belangrijker is dan ‘thuis zijn’. Dat betekent dat op welke plek mensen ook sterven, er gestreefd moet worden naar dat thuis voelen, dat bestaat uit veiligheid, vertrouwdheid en aanwezigheid van naasten.

Een kritisch punt bij beide onderzoeken is het feit dat de sterfte in hospices nog niet specifiek geregistreerd wordt. VPTZ Nederland streeft er, in samenwerking met de AHCH en het ministerie van VWS, naar dat het CBS deze plaats van overlijden als vaste categorie op gaat nemen in hun statistieken. Een extra gerealiseerde activiteit was de opdracht aan een student Toegepaste Gerontologie voor een onderzoek onder de leden naar de ervaringen in ondersteuning van mensen met dementie. Het onderzoeksrapport wordt in 2015 verwacht.

Daar doe ik het voor

In 2014 is het eerste deel in de VPTZ-reeks ‘Perspectieven van vrijwilligerswerk’ verschenen. In ‘Daar doe ik het voor’ worden de resultaten van het onderzoek van Anne Goossensen, hoogleraar Informele zorg en Zorgethiek aan de Universiteit voor Humanistiek en masterstudent Humanistiek Mart Sakkers, gepresenteerd. Hieruit blijkt dat het werk zowel de zorgverleners als de zorgontvangers veel oplevert. De vrijwilligers ontvangen niet alleen dankbaarheid, maar ervaren ook voldoening en persoonlijke groei. De onderzoekers verzamelden en analyseerden honderd brieven van vrijwilligers en onderzochten hun motivatie en de manier waarop zij hun werk invulden. Veel vrijwilligers besluiten zich in te zetten voor de palliatieve zorg na een sterfgeval in de nabije omgeving. Ook zijn ze vaak op zoek naar een zinvolle tijdsbesteding, hebben ze intrinsieke interesse in het stervensproces en vinden ze het belangrijk dat mensen thuis kunnen sterven. De vrijwilligers dragen bij aan rust en comfort. Bovendien zijn ze vaak goed in staat af te stemmen op de kwetsbare ander. Goossensen: “Ze staan voor een zoekende aanwezigheid, Daar met aandacht, die de ander do e een aanbod doet om van mens ik tot mens samen te zijn. De het voor ontmoeting die kan ontstaan is van betekenis voor beiden.” Solidariteitsbijdrage van de gezamenlijke religieuzen in Nederland via KNR Projecten in Nederland (PIN).

Ervaringen van vrijwilligers in de palliatieve zorg

Anne Goossensen & Mart Sakkers

In de komende jaren zullen meer delen uit deze reeks verschijnen.

Anne Goossensen & Mart

Sakkers

8133 VPTZ ANNE GOOSSENSE

N OMSLAG.indd 1

14-10-14 13:32


13

Communicatie en PR Het voorjaar van 2014 stond voor het cluster Communicatie in het teken van het 30-jarig jubileum van de vereniging. Zo werd op de jubileumdatum de nieuwe huisstijl gelanceerd. Een groot deel van de leden van de vereniging heeft enthousiast gereageerd op de nieuwe huisstijl. De leden worden gestimuleerd om hier zo veel mogelijk bij aan te sluiten. Dit vergroot de herkenbaarheid en biedt mogelijkheden om elkaar te versterken. Aan het eind van 2014 hadden 33 leden het nieuwe logo overgenomen, vermeldden 76 op hun website dat zij lid zijn van VPTZ Nederland, en hadden 107 organisaties een link naar www.vptz.nl op hun website geplaatst. Een ander hoogtepunt op de jubileumdatum was de lancering van de commercial van VPTZ Nederland. Op 16 maart is deze uitgezonden op alle regionale zenders en aan het eind van jaar opnieuw op een keten van commerciële zenders waaronder 24Kitchen, National Geographic en TLC. Leden leverden een mooie bijdrage in het verder verspreiden van de commercial. Zo is

VPTZ Berkenstein: “Onze coördinator is in december bij een familie geweest voor een intakegesprek voor thuisinzet van vrijwilligers. Ze waren op ons spoor gekomen door de commercial, die ze via 24Kitchen hadden gezien. Ik vond het een mooi resultaat!”

14


deze niet alleen via YouTube en verschillende websites gedeeld, ook hebben meerdere leden hun lokale omroepen benaderd om de commercial als zogenoemde stopper uit te zenden. Om de zichtbaarheid van VPTZ Nederland en de naamsen dienstbekendheid van de vereniging als geheel te vergroten, is er voor gekozen om VPTZ Nederland neer te zetten als merk. Het principe kan hierbij vergeleken worden met het merk BOVAG: de naam op zich geeft niet direct een beeld van de dienst, maar staat wel algemeen bekend als kwalitatief goed en betrouwbaar. Dit beeld wordt versterkt door de leden die hierbij zoveel mogelijk aansluiten. Om hen daarbij te helpen is ondersteunend materiaal ontwikkeld. Zo kunnen zij niet alleen gebruik maken van bijvoorbeeld de huisstijl en de commercial, op de website is nu ook een communicatiemenu beschikbaar met verschillende modellen en handvatten om de naamsbekendheid te vergroten. Sinds 2014 benadert VPTZ Nederland de pers actiever. Er gaan meer persberichten uit en er zijn artikelen verschenen in toBe magazine, Perspectief, Pallium, Trouw en Pal voor U. Op 15 november besteedde Medical Travel van RTL 4 aandacht aan het werk van VPTZ.

Kwaliteit Ook gaan regelmatig twitterberichten uit en groeit het aantal volgers gestaag. De reguliere activiteiten, zoals VPTZ Nieuws, het magazine Antenne, de website en het op verzoek van leden geven van PR-advies zijn volgens planning uitgevoerd. De pilot met een lidorganisatie uit Venray is succesvol afgerond. Deze organisatie maakt nu gebruik van het CMS-systeem van VPTZ Nederland en de vernieuwde website is in december gelanceerd. Vanuit Drenthe is er ook belangstelling om aan te sluiten. Dit wordt in 2015 verder uitgewerkt. Naast het zoeken van kansen om de vereniging VPTZ Nederland onder de aandacht van de landelijke media te krijgen, werkt VPTZ Nederland actief samen met partners. In sommige gevallen gaat dat verder dan alleen de vrijwillige zorg. Wanneer dat zo is, zorgt de vereniging ervoor dat de positie van de vrijwilligers en de dienstverlening van VPTZ-organisaties goed naar voren komt. Zo was VPTZ Nederland in 2014 actief in het Project Patiënten en Publieksvoorlichting, de Stuurgroep van de Internationale Dag van de Palliatieve Zorg, de klankbordgroep van ‘Pal voor u’ (tijdschrift over palliatieve zorg) en de Coalitie van Betekenis tot het Einde. De zichtbaarheid van VPTZ Nederland en haar leden blijft belangrijk. Dit is tot speerpunt gemaakt in het activiteitenplan van 2015.

In het voorjaar heeft VPTZ Nederland een kwaliteitsplan voor 2014 en 2015 opgesteld. Kwaliteit is een dynamisch proces van groei en ontwikkeling. Het denken over en het bezig zijn met kwaliteit wordt gestimuleerd in relatie met het zichtbaar maken van de essentie van het werk en het aantoonbaar maken van de kwaliteit. De pijlers van het kwaliteitsbeleid: - de missie van VPTZ staat centraal; - kwaliteitszorg is een continu proces; - het is gericht op verbetering; - risico’s worden onder de aandacht gebracht. In 2014 is een pilot gestart om te onderzoeken welke meetinstrumenten geschikt zijn om te gebruiken binnen de vereniging. Daarbij wordt gekeken hoe deze aansluiten op de diverse kwaliteitsmanagementsystemen van de leden van de vereniging. Ook moet de pilot antwoord geven of het mogelijk en wenselijk is om een uniforme vragenlijst voor alle leden op te stellen. De werkgroep Kwaliteit, bestaande uit vertegenwoordigers van de leden en de beleidsmedewerker kwaliteit van VPTZ Nederland, heeft twee vragenlijsten ontwikkeld om de kwaliteit op uitvoeringsniveau aantoonbaar te maken: Ervaringen met (vrijwillige) palliatieve zorg in de thuissituatie of een hospice/palliatieve unit. De vragenlijst is bestemd voor de naasten van cliënten. Daarnaast heeft de werkgroep een vragenlijst ontwikkeld om de kwaliteit op organisatieniveau te meten: Tevredenheid van vrijwilligers. Deze vragenlijst wordt begin 2015 op kleine schaal getest en vervolgens uitgezet in de landelijke pilot.


15

De ontwikkeling en toepassing van een uniform kwaliteitsbeleid voor alle leden van de vereniging krijgt steeds meer draagvlak. Dit was vooral merkbaar tijdens de regionale bijeenkomsten waar het kwaliteitsplan met de leden is besproken. De vereniging blijft zoeken naar de juiste methoden om de kwaliteit van de relatie tussen de cliënt, de naasten en de vrijwilligers in woorden en in metingen te vatten. Er is een mooie start gemaakt met het meten van de tevredenheid van de nabestaanden. Echter, dit gebeurt nog op kleine schaal. In 2015 hopen we op een grotere aansluiting van leden.

Het voornemen is om de toelatings- en lidmaatschapseisen van de vereniging VPTZ Nederland verder aan te scherpen en te verhelderen in 2015. Binnen het landelijke bureau van de vereniging is gestart met een verbetertraject. Tijdens een teamtraining is aan een aantal leden gevraagd of zij tevreden zijn over het bureau van VPTZ Nederland en welke verbeterpunten er zijn. De uitkomsten daarvan liggen ten grondslag aan dit traject.

Laat niemand in eenzaamheid sterven In tumultueuze tijden is het belangrijk goede zorg te blijven bieden aan stervende bewoners in verpleeg- en verzorgingshuizen. VPTZ Nederland startte daarom met lokale VPTZ- en ouderen-organisaties, Vilans en Actiz het project ‘Laat niemand in eenzaamheid sterven’. Tijdens de projectperiode hebben 33 vrijwilligers een speciale training gevolgd. Deze is nu beschikbaar voor alle VPTZ-organisaties in Nederland. Ook is een digitale toolkit ontwikkeld. Hierin zijn onder meer hulpmiddelen voor het leveren van aandachtsvolle zorg en trainingen voor verzorgenden beschikbaar. De medewerkers van zorgorganisaties zijn zich bewuster van zorg rondom het levenseinde. Verzorgenden en vrijwilligers voelen zich zekerder, praten ‘gemakkelijker’ met patiënten die in hun laatste levensfase zitten. Dat het een waardevol project is geweest, bleek ook uit de nominatie voor de Meer dan Handen Vrijwilligersprijzen 2014. Een vervolgproject is in voorbereiding zodat in 2015 de inzet van VPTZ-vrijwilligers in verpleeg- en verzorgingshuizen verder gestimuleerd wordt.

16


VPTZ Nederland is agenda-lid en wordt door leden actief vertegenwoordigd in de Agora-werkgroepen ‘Palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperking’ (VPTZ-lid Humanitas Noord-Kennemerland) en ‘Ethiek en spirituele zorg’ (VPTZ-lid De Luwte). Daarnaast nam VPTZ Nederland deel aan de klankbordgroep van een project over spirituele zorg door vrijwilligers van VPTZ-lid De Luwte uit Soest.

Verenigingszaken VPTZ Nederland is een vereniging met een actief en bloeiend verenigingsleven. Er is veel aandacht voor samenwerking tussen en met leden, transparantie en onderlinge feedback. Om hier ruimte aan te geven worden er meerdere landelijke en regionale bijeenkomsten voor de leden georganiseerd die ook in 2014 weer goed bezocht en gewaardeerd zijn. Daarnaast wordt veel beleid ontwikkeld in samenspraak met werkgroepen waarbinnen de leden zijn vertegenwoordigd. Zo waren in 2014 de werkgroepen kwaliteit, Rutte II (over de gevolgen van het overheidsbeleid), registratierapportage en communicatie (vooral als klankbord) actief.

In 2014 is gestart met twee permanente commissies die gevraagd en ongevraagd advies uitbrengen aan (de directie van) VPTZ Nederland: de Commissies Thuis en Hospice. De doelstelling van de commissies is het bevorderen van samenwerking, uitwisseling, kennisoverdracht en meningsvorming binnen deze twee verschillende vormen van inzet van vrijwilligers. Bijkomend voordeel is dat er door het structurele overleg beter en meer uitgewisseld wordt over de landelijke en lokale ontwikkelingen. Begin 2014 was het plan om een werkgroep te starten om te onderzoeken hoe organisaties gestimuleerd kunnen worden om zowel vrijwilligers thuis als in een hospicevoorziening aan te bieden (zgn. beide-organisaties). In plaats daarvan is hier aandacht aan besteed tijdens de regionale bijeenkomsten in het najaar. Hier hebben de deelnemers in een workshop op regionaal niveau verkend op welke vlakken er al samenwerking is, en op welke gebieden meer samenwerking wenselijk is, ook in relatie tot de Netwerken Palliatieve Zorg.


17

Nieuwe initiatieven en lidmaatschappen Een taak van dit cluster is het afhandelen van lidmaatschapsaanvragen door nieuwe organisaties. In 2014 zijn drie nieuwe organisaties lid geworden van VPTZ Nederland. Daarnaast zijn twee organisaties een fusie aangegaan en hebben vier organisaties hun lidmaatschap opgezegd. Drie van de vier opzeggingen in 2014 zijn van thuisorganisaties die hun activiteiten bij een andere VPTZ-organisatie hebben ondergebracht. Daarmee bestond de vereniging op 31 december 2014 uit ruim 200 lidorganisaties. Opvallend is dat het aantal aanvragen voor informatie over het opstarten van hospices sterk is toegenomen. In 2014 is het ‘Stappenplan voor het opzetten van een hospice’ maar liefst 109 keer verzonden. Daar staat tegenover dat met maar zes besturen van een bijnathuis-huis in oprichting zijn gesprekken gevoerd in 2014 (maar die hoeven niet allemaal te vallen onder de 109 die het stappenplan hebben aangevraagd). Hiervan heeft een initiatief besloten niet door te gaan met de oprichting van het BTH, de andere vijf lopen nog maar hebben nog niet geresulteerd in een lidmaatschapsaanvraag.

18


Vanuit de leden worden regelmatig vragen gesteld over de rol en positie van VPTZ Nederland wanneer er een nieuw initiatief is voor het starten van een hospice. In 2015 worden de toelatingseisen geactualiseerd, waarmee onder andere duidelijker moet worden aan welke minimale kwaliteitseisen de leden moeten voldoen. Bij een tweetal lidorganisaties is vanuit VPTZ Nederland in het kader van organisatieadvies een workshop rond het (meerjaren)beleid uitgevoerd. Dit werd door de betrokken leden als bijzonder verhelderend ervaren.

Internationaal In december 2013 is binnen de European Association of Palliative Care een Task Force opgestart rond ‘Volunteering in hospice and palliative care’. VPTZ Nederland neemt deel aan de stuurgroep van deze Taskforce. Binnen Nederland is veel kennis en ervaring aanwezig die we kunnen delen, bijvoorbeeld met landen in Zuid- en Oost- Europa waar (vrijwilligerswerk in) de palliatieve zorg vaak nog in de kinderschoenen staat. Omgekeerd kunnen wij ons laten inspireren door de pioniersgeest en creativiteit van organisaties in die landen. Bijvoorbeeld door de vele projecten met jongeren die in andere landen door vrijwilligers worden uitgevoerd. Of door diensten zoals een telefonische hulplijn of dagzorg voor mensen met een ongeneeslijke ziekte. Of door programma’s waarin vrijwilligers hun kennis en ervaring rond het omgaan met stervenden en hun naasten delen met de gemeenschap waarvan ze deel uitmaken. Of door het bereik van deze organisaties bij bijzondere doelgroepen (als vrijwilliger of als cliënt), zoals een project waarin gevangenen als vrijwilliger worden ingezet in een hospice. Om de positie van vrijwilligers in de palliatieve zorg te versterken wordt binnen de Task Force en in samenwerking met Prof. dr. Anne Goossensen van de Universiteit voor Humanistiek gewerkt aan een white paper en een handvest (‘charter’) waarin de positie en de waarde van vrijwilligerswerk in de palliatieve zorg in Europa wordt belicht.


19

Financieel De vereniging VPTZ Nederland is een landelijke vereniging zonder winstoogmerk die haar activiteiten kan ontplooien dankzij een instellingssubsidie en een projectsubsidie voor deskundigheidsbevordering van het ministerie van VWS. Deze subsidies maken de kern van het werk van het landelijke bureau van de vereniging mogelijk. De subsidies worden verstrekt op basis van een activiteitenplan met beoogde eindresultaten gekoppeld aan inzet van mensen en middelen. Over deze activiteiten wordt separaat op basis van het voorgeschreven model en procedure aan het ministerie van VWS verantwoording afgelegd. In de Jaarrekening (www.vptz.nl) vindt u de financiële verantwoording hiervan terug. Daarnaast zijn er projecten die middels fondsen en bijdragen van leden, e.a. worden gefinancierd. Op de volgende pagina’s vindt u de kerncijfers uit de jaarrekening en een korte toelichting.


21

Balans per 31 december 2014 (Na resultaatbestemming) Activa (in euro’s)

31 december 2014

31 december 2013

Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa

e e

15.405 40.102

e e

20.540 15.720

Vlottende activa Vorderingen Handelsdebiteuren Overige vorderingen en overlopende activa

e e e

19.429 34.761 54.190

e e e

6.746 36.823 43.569

Liquide middelen Totaal

e 389.246 e 498.943

e e

506.476 586.305

Passiva (in euro’s)

31 december 2014

31 december 2013

Eigen vermogen Algemene reserve* Egalisatiereserve*

e e e

94.044 84.962 179.006

e e e

94.044 78.219 172.263

Voorzieningen

e

15.294

e

15.294

Kortlopende schulden Schulden aan leveranciers en handelskredieten Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige schulden en overlopende passiva Totaal passivazijde

e 146.720 e 2.018 e 155.905 e 304.643 e 498.943

e e e e e

57.129 27.324 314.295 398.748 586.305

* Het resultaat volgens de staat van baten en lasten wordt conform de kaderregeling van het ministerie van VWS toegedeeld naar de egalisatiereserve en algemene reserve. Bij de toelichting op het eigen vermogen is de exacte uitwerking hiervan vermeld.

22


Staat van baten en lasten over 2014 (in euro’s)

2014 realisatie

Baten Instellingssubsidie ministerie WVS E Deskundigheidsbevordering ministerie VWS Eigen bijdrage deelnemers cursussen E Contributieopbrengsten leden E Overige baten E

2014 begroting

1.177.168 E - 201.070 E 121.913 E 85.438 E

2013 realisatie

1.177.996 - 193.280 112.500 47.000

E E E E E

755.686 395.932 139.621 115.695 134.073

Totaal baten E Lasten Projectlasten E Personeelskosten E Huisvestingskosten E IT kosten E Bureaukosten E Algemene kosten E Overige kosten E

1.585.589

E

1.530.776

E

1.541.007

764.330 568.755 88.719 27.837 62.084 58.230 10.915

E E E E E E E

682.940 645.727 60.000 20.400 85.000 15.300 21.409

E E E E E E E

823.832 486.350 76.852 33.166 62.054 3.997 23.947

Totaal lasten

1.580.870

E

1.530.776

E

1.510.198

E

Saldo van baten en lasten E 4.719 - E 30.809 Financiële baten E 2.024 - E 2.724 Resultaat E 6.743 - E 33.533 Resultaatbestemming Toevoeging aan algemene reserve - - E -14.956 Toevoeging aan egalisatiereserve E -6.743 - E -18.577 Saldo na resultaatbestemming - - -


23

Toelichting op de Staat van baten en lasten Voor het jaar 2014 is door het ministerie van VWS een instellingssubsidie verleend van € 1.177.996 waarbij VWS zowel de reguliere instellingssubsidie-activiteiten als deskundigheidsbevordering aanmerkt als instellingssubsidie. In september 2014 zijn daar de OVA-gelden van € 15.997 aan toegevoegd. In de jaarrekening is de indeling bij de vergelijkende cijfers van 2013 en 2014 hier op aangepast. In oktober 2013 is toestemming verleend door het ministerie van VWS voor een verlenging van de projectperiode van 1,5 jaar voor de activiteiten die gepland waren voor deskundigheidsbevordering. Dit betekent dat in 2014 ook gewerkt is aan dit project, dat eindigt op 30 juni 2015. De financiële positie van dit onder handen werk ultimo 2014 bedraagt € 68.827 (2013: € 119.575). In vergelijking met voorgaand jaar is de financiële positie van VPTZ Nederland gewijzigd door een afname van de kortlopende schulden en de verhuizing. De liquide middelen zijn afgenomen en de materiële vaste activa zijn toegenomen. Het verbreden van de financiële positie wordt nagestreefd door actief subsidies te werven bij fondsen. De staat van baten en lasten laat een positief resultaat zien van € 6.743. Het resterende positieve saldo is conform de kaderregeling van het ministerie van VWS toegeschreven aan de egalisatiereserve. Voor meer details over de jaarrekening verwijzen we u naar de volledige jaarrekening op onze website.

24


Stichting Vrienden van VPTZ Nederland De doelstelling van de Stichting Vrienden is primair gericht op het ondersteunen van activiteiten van VPTZ Nederland. Deze steun wordt verleend door het financieren van projecten die niet of deels door de overheid of fondsen worden bekostigd. In 2014 zijn de door de stichting in 2013 gefinancierde projecten ‘Prijs de Vrijwilliger’ en de ‘Elckerlijcklezing’ geëvalueerd. Hieruit blijkt een positieve waardering van de direct betrokkenen. Besloten is om in 2015 opnieuw de Prijs de Vrijwilliger te organiseren en deze te combineren met de vier regionale VPTZ Vrijwilligersdagen. Voor een deel van de financiering van deze vrijwilligersdagen wordt een beroep op de Stichting Vrienden gedaan. Een project dat in 2014 is opgepakt en in 2015 wordt afgerond, is het uitgeven van een boek. Dit bestaat uit enkele hoofdstukken die gebaseerd zijn op exclusieve lezingen die de voorbije jaren zijn gehouden in het kader van de ‘Elckerlijcklezingen’ van VPTZ Nederland. In deze lezingen staat men stil bij het onvermijdelijke: de dood. Mensen als prof. Robbert Dijkgraaf, prof. Cees Dekker, dr. Bert Keizer, Kristien Hemmerechts, prof. Alexander Rinnooy Kan, Arjan Erkel en Gijs Scholten van Aschat gaven de lezingen. Tot slot heeft de Stichting Vrienden financieel bijgedragen aan de inrichtingskosten van het nieuwe kantoor van VPTZ Nederland in Amersfoort.

Bijlage:

De organisatie

Ledenraad VPTZ Nederland (per 31-12-2014) De Ledenraad is het hoogste orgaan binnen de vereniging VPTZ Nederland. De raad bestaat uit 22 leden, die allen zijn gekozen in een VPTZ-regio:

Regio 1. Groningen 2. Friesland 3. Drenthe 4. N.W. Overijssel/Gelderland 5. Twente 6. Steden-Driehoek 7. Arnhem e.o./Achterhoek 8. Zuid Gelderland 9. Utrecht 10. ‘t Gooi, Flevoland 11. Noord Holland-Noord 12. Kennemerland 13. Amsterdam e.o. 14. Zuid-Holland Noord 15. Den Haag e.o. 16. Rotterdam e.o. 17. Z.H. Eilanden, Alblasserwaard 18. Zeeland 19. West Brabant 20. Oost Brabant 21. Noord Limburg 22. Zuid Limburg

Vertegenwoordiger Dhr. G.H. van den Bremen Dhr. R.H. Hamster Mevr. N. van Doesum Vacature Dhr. H.J.P. Hekman Dhr. S. Tromp Dhr. S.P.W. Franses Mevr. G.J. Vermeulen Vacature Dhr. W. Luijkx Mevr. E. Weel Dhr. D. Klunder Vacature Dhr. G. Kulker Dhr. G.J.Th. Lansbergen Mevr. J. Grandia Vacature Vacature Mevr. A. van der Sande-Sinke Dhr. F. de Werdt Mevr. G.M.P. Eekhout-Dumoulin Dhr. J. Ronckaerts


25

Bestuur VPTZ Nederland (per 31-12-2014) Het bestuur van de vereniging VPTZ Nederland is verantwoordelijk voor het beleid van de vereniging op hoofdlijnen, draagt ervoor zorg dat beleid wordt uitgevoerd en houdt toezicht op die uitvoering. Het bestuur legt verantwoording af aan de ledenraad.

Mevr. mr. A.W. Ouwehand Voorzitter Aangesteld: April 2014 Einde termijn: April 2017

Functie dagelijks leven: Lid Raad van Bestuur Argos Zorggroep Nevenactiviteiten: Vice-voorzitter Raad van Commissarissen Woningbouwvereniging De Sleutels, Forumlid Centrum voor Ethiek en Gezondheid (samenwerkingsverband van de RVZ en de Gezondheidsraad, Plaatsvervangend lid Adviescommissie Rechtspositionele bezwaren Leids Universitair Medisch Centrum, Extern lid Klachtencommissie Leids Universitair Medisch Centrum, Bestuurslid Stichting Atletiek Vereniging Rijnsoever te Katwijk

Mevr.mr. P.Th. Sick Secretaris

Functie dagelijks leven: Advocaat arbeidsrecht bij Boontje Advocaten te Amsterdam

Tweede termijn aangesteld: September 2013 Einde termijn: September 2016

Nevenactiviteiten: Verbonden aan het jurisprudentietijdschrift Rechtspraak Arbeidsrecht (RAR) - Kluwer, Redacteur Tijdschrift Recht en Arbeid - Kluwer, Docent voor diverse doelgroepen (Kluwer, Medilex)

Mevr. J.M.C. Asbreuk Bestuurslid

Functie dagelijks leven: Directeur Aanvullende Diensten Carintreggeland

Aangesteld: April 2014 Einde termijn: April 2017

Nevenactiviteiten: Voorzitter Raad van Toezicht Fulldauerstichting Hengelo Relatie tot VPTZ: Bestuurslid VPTZ Twente, Stichting Leendert Vriel

26


Mevr. P.J. Brand RA Penningmeester Tweede termijn aangesteld: September 2013 Einde termijn: September 2016

Dhr. Th. Brugman Bestuurslid Tweede termijn aangesteld: September 2013 Einde termijn: September 2016

Functie dagelijks leven: Management Consultant Nevenactiviteiten: Docent externe verslaglegging Postdoctorale opleiding Accountancy aan de Vrije Universiteit Amsterdam Relatie tot VPTZ: Oud-bestuurslid Hospice De Cirkel Zwijndrechtse Waard

Functie dagelijks leven: Tot VUT (01-01-2003) Voorzitter Centrale Directie Dr. Nassau College te Assen, 2003 tot heden: interim-directeur/ rector scholen voor voortgezet onderwijs (pensioengerechtigde leeftijd bereikt in 2006) Nevenactiviteiten: Vicevoorzitter Vereniging van Toezichthouders in Onderwijsinstellingen, Vicevoorzitter Vereniging Breed Overleg Kleine Dorpen in Drenthe Relatie tot VPTZ: Voorzitter Vrijwilligers Terminale Zorg Drenthe (VTZD)

Dhr. A.L.F. Trippaers Bestuurslid

Functie dagelijks leven: Tot pensionering in 2010 diverse directeursfuncties in het bankwezen.

Aangesteld: September 2013 Einde termijn: September 2016

Nevenactiviteiten: Lid OC WK Bridge, Voorzitter Nederlandse Federatie Denksporten Relatie tot VPTZ: Voorzitter Hospice De Luwte, Soest


27

Landelijk Steunpunt VPTZ (Uitvoerend bureau van de vereniging) Het Landelijk Steunpunt VPTZ is het bureau van de vereniging en zorgt voor de dagelijkse uitvoering van de activiteiten en de ontwikkeling van nieuw beleid van de vereniging. Directeur Mevr. dr. C.C.M. Holtkamp Beleidsadviseurs Mevr. drs. J. Somsen Mevr. drs. J.M. Streng Beleidsmedewerkers Mevr. M. Barree Mevr. M. Notenboom Beleidsondersteuners Mevr. M.P.J. Gouwenberg Mevr. S. Zwanikken Manager VPTZ Academie Mevr. H.J. Boeschoten-Mulder Cursistenadministratie Mevr. N. Martinot Mevr. R. Middendorp Office manager Mevr. M. de Jong Secretariaat Mevr. L. Warnaar

28


Inmemoriam Gabriëlle Vermeulen Op 29 januari 2014 overleed onze collega Gabriëlle Vermeulen. Gabriëlle is van grote betekenis geweest voor onze vereniging. Zij begon in 2007 bij VPTZ Nederland als beleidsmedewerker deskundigheidsbevordering. Zij gaf kernwoorden aan de essentie van ons werk. Zo werd zij de oprechte en onvermoeibare pleitbezorger van ‘Er zijn’ door deskundige vrijwilligers en gaf dit vorm in trainingen en leermiddelen, zoals de Cirkel ‘Er zijn’. Door haar warme persoonlijkheid, open houding en oprechte belangstelling had zij met menigeen binnen en buiten de vereniging een hechte verbinding.

Inmemoriam Jolanda de Fiouw Ook moesten wij in 2014 afscheid nemen van onze oud-collega Jolanda de Fiouw. Zij is op 11 september 2014 overleden na een periode van ziekte. Tot begin 2013 was zij Bureaumanager bij het Landelijk Steunpunt VPTZ. Haar energie, humor en inspiratie zijn van grote betekenis geweest voor de vereniging. Zij heeft hiermee een onuitwisbare indruk gemaakt op velen.

T 033 - 760 10 70 E [email protected] I www.vptz.nl

Als sterven dichtbij komt

Tekst: VPTZ Nederland | Vormgeving: Van Lint in vorm, Burgh-Haamstede (8219) | April 2015

Barchman Wuytierslaan 10 3818 LH Amersfoort

Jaarverslag Als sterven dichtbij komt

Recommend Documents