Jaarverslag Aangepast Lezen 2014 Algemene lectuurvoorziening voor mensen met een leesbeperking

Jaarverslag Aangepast Lezen 2014 Algemene lectuurvoorziening voor mensen met een leesbeperking

Colofon Contactpersoon: Marja Geevers, [email protected]

mei 2015

Koninklijke Bibliotheek Prins Willem-Alexanderhof 5 2595 BE Den Haag Postbus 90407 2509 LK Den Haag T +31 (0) 70 3090222 www.kb.nl/ob

2

Inhoud 1. 2. 3.

4.

5.

6.

7. 8. 9.

Inleiding ........................................................................................... 3 De opbouw van de voorziening ................................................................. 5 Doel .................................................................................................. 5 Rolverdeling partijen ............................................................................. 5 Aangepast lezen in internationaal perspectief .............................................. 6 Marrakesh Treaty .................................................................................. 6 Faciliteren samenwerking ........................................................................ 6 Internationale uitwisseling van collecties: TIGAR en ETIN .................................. 7 IFLA .................................................................................................. 8 SIOB Activiteiten ................................................................................. 9 Visie Aangepast lezen in 2025 ................................................................... 9 Niet-gebruikersonderzoek ........................................................................ 9 Contributieonderzoek dienstverlening aangepast lezen ..................................... 9 Kwaliteitscriteria ................................................................................. 10 Collectiebeleid .................................................................................... 10 Groter Bereik ...................................................................................... 10 Marketing Aangepast Lezen (MAL) ............................................................. 11 Audiolezen via de openbare bibliotheek ...................................................... 11 Pilot Aangepast Lezen in de Bibliotheek Op School ......................................... 11 Nieuwe (innovatieve) diensten ................................................................. 12 Opbouw collectie AVI brailleboekjes .......................................................... 13 Uitleenservice daisyspelers ..................................................................... 13 Lezersraad ......................................................................................... 14 Nederlands Uitgeversverbond (NUV) ........................................................... 14 Openbare bibliotheken .......................................................................... 14 Stichting Aangepast Lezen ..................................................................... 15 De collectie ........................................................................................ 15 Project jeugd...................................................................................... 15 App ................................................................................................. 16 Pilot bedterminals ziekenhuizen ............................................................... 16 Ontwikkeling site ................................................................................. 16 Workshops ......................................................................................... 16 Presentaties en Beurzen ......................................................................... 17 Acties ............................................................................................... 17 Maatwerk .......................................................................................... 17 Reliëfwerk ......................................................................................... 17 Projecten 2014 .................................................................................... 17 De dienstverlening in cijfers .................................................................... 19 Dedicon ........................................................................................... 24 Prestatiecontract ................................................................................. 24 Programma’s en Projecten 2014 ............................................................... 24 Programma 1: Een testomgeving voor nieuwe producten .................................. 24 Programma 2: De Afspeelkant: Players en Apps ............................................. 25 Programma 3: Toegankelijkheid van de eBook Keten ....................................... 26 Programma 4: Nieuwe diensten voor meer mensen ......................................... 26 Productiecijfers 2014 ............................................................................ 28 CBB ................................................................................................ 29 Productiecijfers 2014 ............................................................................ 29 Vrijwilligers ...................................................................................... 30 Samenwerking met openbare bibliotheken ................................................. 31

1

Subsidiering ....................................................................................... 31 Samenwerkingsconvenant met SAL ............................................................ 32 Fablab Maker Tour ................................................................................ 32 10. Lezersraad ....................................................................................... 33 Informeel overleg................................................................................. 33 11. Financieel overzicht ............................................................................ 34 Toelichting ........................................................................................ 34 Lijst van namen en begrippen ......................................................................... 36 Meer informatie .......................................................................................... 38

2

1. Inleiding Het openbaar bibliotheekbestel heeft ten doel alle burgers toegang te bieden tot een pluriform aanbod aan betrouwbare informatie. Het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) had t/m 2014 de landelijke regiefunctie in dit bestel. Vanaf 1 januari 2015 zijn de activiteiten van SIOB geïntegreerd in de KB. Vanwege die rol in het stelsel en de noodzaak alle burgers toegang tot informatie te verschaffen, is de KB in opdracht van het ministerie van OCW ook regievoerder en eindverantwoordelijk voor de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking. Deze bibliotheekvoorziening valt onder de werkingssfeer van de Wsob. De uitvoering vindt plaats door de landelijk werkende Stichting Aangepast Lezen (SAL), via de provinciale serviceorganisaties (PSO’s) en door de lokaal werkende openbare bibliotheken. De Lezersraad adviseert over de uitvoering. Ook vindt regelmatig overleg plaats met de diverse belangenorganisaties. Om de dienstverlening zo efficiënt mogelijk te laten verlopen werken drie organisaties samen, ieder naar hun eigen kennis en kunde. SAL verzorgt het klantencontact, de selectie van titels voor de collectie en de toegankelijkheid van deze collectie via haar website en catalogi. De collectie omvat 70.000 gesproken boeken, 13.000 brailletitels en een paar honderd kranten en tijdschriften. Dedicon en CBB dragen zorg voor de vervaardiging en distributie van het aangepaste materiaal, te weten de gesproken boeken, braille, grote lettertijdschriften en digitale data. De dienstverlening vindt in grote mate plaats langs de elektronische weg. Een groot deel van de doelgroep is mediawijs en mediavaardig, hoewel de toegankelijkheid van de grote digitale wereld nog veel te wensen overlaat. Nu de digitalisering grote stappen maakt en de ontwikkeling van Bibliotheek.nl de bibliotheek bij mensen thuis brengt, is het van belang de burgers met een leesbeperking scherp in het oog te blijven houden. De integratie van B.nl en SIOB in de Koninklijke Bibliotheek per 1 januari 2015 biedt nieuwe kansen. Doelgroep Aangepast lezen richt zich op mensen bij wie het gewone lezen niet (meer) gaat. Naast mensen met een visuele beperking kunnen ook dyslectici en mensen met een cognitieve beperking of met een motorische beperking gebruik maken van de dienstverlening. Ruim 1,1 miljoen Nederlanders hebben een leesbeperking. Zo telt ons land onder andere 300.000 blinden en slechtzienden. Dit aantal zal naar verwachting de komende vijf jaar met 20% toenemen, onder meer door de vergrijzing. Daarnaast hebben ruim 630.000 Nederlanders dyslexie. Steeds duidelijker wordt dat de groep jonge/beginnende lezers met leesproblemen heel groot is. Om deze groepen ook in de nabije toekomst volwaardig mee te laten komen in een maatschappij waarin alles draait om toegang tot (geschreven) informatie, hebben Stichting Aangepast Lezen, CBB, Dedicon en de Koninklijke Bibliotheek de handen ineen geslagen om het “lezen” van gesproken boeken meer toegankelijk te maken. Op basis van onderzoek kan namelijk gezegd worden dat de voorziening voor veel meer mensen uit de doelgroep van nut kan zijn, dan er nu gebruik van maken. Daarom zet SIOB/KB met haar ketenpartners de komende jaren in op het vergroten van het bereik. Om dit te kunnen verwezenlijken heeft SIOB hen in 2013 ruimte gegeven gezamenlijk een meerjaren marketingbeleidsplan op te stellen en in uitvoering te nemen.

3

Eind 2014 stond iedereen in de startblokken voor de uitvoering van het plan; te beginnen met de campagne Audiolezen. Belangrijke doelstellingen zijn het zorgen voor een goed toegankelijke collectie, het bijdragen aan promotie van deze collectie en het stimuleren van innovaties. Daarbij onderzoekt Dedicon in opdracht van SIOB/KB ook of innovaties op andere terreinen, zoals e-books en digitale luisterboeken, met aanpassingen geschikt gemaakt kunnen worden voor mensen met een leesbeperking. Ook komt een groot deel van de collectie gesproken boeken van Stichting Aangepast Lezen in de nabije toekomst via de gezamenlijke infrastructuur van de Openbare Bibliotheken beschikbaar voor klanten met een leesbeperking die lid zijn van de lokale bibliotheek. Op deze wijze wil SIOB/KB de participatie van mensen met een leesbeperking in de samenleving vergroten en de producten van aangepast lezen onder bereik van deze brede doelgroep brengen. Doelstelling van SIOB is dat de groeiende groep lezers binnen hetzelfde budget bediend wordt. In 2014 zijn veel projecten gerealiseerd. De belangrijkste activiteiten zijn in dit jaarverslag opgenomen. Hierbij leverden natuurlijk Stichting Aangepast Lezen, Dedicon, CBB, de Lezersraad en de andere betrokken organisaties waardevolle inbreng. SIOB/KB en de keten hebben nauw samengewerkt om de gebruiker zo goed mogelijk te bedienen. In december 2014 heeft minister Bussemaker (OCW) een uitgebreide brief gestuurd aan de Tweede Kamer over de motie van het Kamerlid Dik-Faber c.s. (CU). Deze motie verzoekt de regering om met de VNG, de VOB en de Oogvereniging in gesprek te gaan over de toegankelijkheid van informatie voor blinden en slechtzienden. Naar aanleiding van die motie heeft het Ministerie met de verschillende partijen in het veld gesproken. Hoofdconclusie van de gesprekken is, dat de bibliotheekvoorziening voor personen met een leesbeperking in Nederland goed ontwikkeld is vergeleken met andere landen. Op onderdelen is nog verbetering mogelijk, maar de minister kon met zekere tevredenheid aangeven dat aan deze punten al wordt gewerkt. Hoewel de Lezersraad opmerkt dat de aandacht niet mag verslappen geeft de raad in haar jaarverslag aan dat ze de opvatting van de minister onderschrijft. Vele duizenden mensen met een leesbeperking maken, zo meent de Lezersraad te mogen zeggen, tot volle tevredenheid gebruik van de voorziening van aangepast lezen. Daar kunnen we als keten trots op zijn! Gerard van Dijk Clustermanager Lezen leren informeren

4

2. De opbouw van de voorziening Doel Doel van de voorziening Aangepast Lezen is dat mensen met een leesbeperking volwaardig participeren in maatschappelijk en cultureel opzicht. Materialen van aangepast lezen zijn van wezenlijk belang voor mensen die daarop voor het lezen zijn aangewezen. Rolverdeling partijen Het in stand houden van een bibliotheekvoorziening voor mensen met een leesbeperking is een van de stelseltaken die eind 2009 bij de oprichting van het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) bij dit instituut zijn belegd. Per 1 januari 2015 is SIOB geïntegreerd in de Koninklijke Bibliotheek (KB). Uit hoofde van deze stelseltaak voert SIOB/KB de regie over de uitvoering van deze taak. SIOB/KB maakt plannen voor de vernieuwing, uitbreiding en verbreding van de dienstverlening Aangepast lezen. Hierbij ligt de focus op het collectiebeleid, op innovatie in de productie en distributie van producten en op initiatieven die het bereik onder de doelgroep kunnen vergroten. Ook zet de keten in op overdracht van kennis binnen de Koninklijke Bibliotheek over toegankelijkheid van haar diensten en bronnen voor de doelgroep van aangepast lezen. SIOB/KB realiseert deze plannen vervolgens in diverse projecten, in samenwerking met de verschillende organisaties in het netwerk. De feitelijke uitvoering vindt plaats door de volgende organisaties die door SIOB /KB worden aangestuurd: - Stichting Aangepast Lezen (SAL): deze vormt de eerstelijnsvoorziening voor het publiek (bestellen van materialen, voorlichting enz.) en fungeert tevens als backoffice voor andere partijen (vraagbaak, promotie enz.). SAL selecteert de titels die jaarlijks in productie worden gegeven. Zij doet dit op basis van de Collectienota. - Dedicon produceert boeken, kranten en tijdschriften en levert deze in opdracht van SAL rechtstreeks aan de klanten. Bovendien zorgt Dedicon voor veilige opslag en back-up van de bestanden. Dedicon voert ook in opdracht van SIOB/KB onderzoeksen ontwikkelingsprojecten uit. - CBB produceert boeken en tijdschriften en levert die aan voor de collectie. Daarnaast zijn er ook andere organisaties betrokken bij de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking: - Openbare bibliotheken: een deel van de bibliotheken heeft een collectie voor aangepast lezen en biedt (leen-)apparatuur aan. De dienstverlening via de bibliotheken wordt de komende jaren sterk uitgebreid. - Provinciale serviceorganisaties (PSO’s), die de lokale bibliotheken ondersteunen. Zij fungeren ook ten behoeve van deze voorziening als backoffice - De Lezersraad Aangepast Lezen: deze adviseert SIOB en Stichting Aangepast Lezen. - Diverse belangenorganisaties waar SIOB/KB nauw contact mee onderhoudt, als de Oogvereniging, Vereniging voor leesgehandicapten (voorheen NLBB) en Stichting Lezen. - Luisterpunt (Vlaanderen) waarmee wordt samengewerkt op het gebied van kennisdeling en toegang tot wederzijdse collecties.

5

3. Aangepast lezen in internationaal perspectief Marrakesh Treaty Op 27 juni 2013 is in Marrakesh, Marokko een VN Verdrag overeengekomen dat het internationaal mogelijk moet maken om aangepast lezen werken over landsgrenzen heen uit te wisselen. Dit is het zogenaamde Marrakesh Treaty to facilitate access to published works for persons who are blind, visually impaired, or otherwise print disabled. Dit verdrag, in het vervolg te noemen het VN-Leesgehandicaptenverdrag, is met groot enthousiasme begroet door de internationale belangenorganisaties zoals de WBU, en ook binnen Nederland zijn de verwachtingen rond de inwerkingtreding van het verdrag gewekt. Het wordt gezien als een belangrijke doorbraak in het kunnen verhelpen van het grote tekort aan aangepast lezen boeken in de wereld en in de ontwikkelingslanden in het bijzonder.

Het Marrakesh verdrag geeft in Artikel 3 van de overeenkomst een duidelijke omschrijving van de personen die voor gebruik van de voorziening in aanmerking komen, namelijk iemand die: (a) blind is; (b) een visuele beperking heeft of een zintuigelijke handicap of een leeshandicap die niet kan worden verbeterd tot de visuele functie die wezenlijk gelijk is aan die van iemand die niet een dergelijke beperking of handicap heeft en die derhalve niet in staat is gedrukte werken te lezen in wezenlijk dezelfde mate als iemand die niet een dergelijke beperking of handicap heeft; (c) of anderszins, door een lichamelijk handicap, niet in staat is een boek vast te houden of te hanteren, te focussen of in die mate de ogen te bewegen die gewoonlijk acceptabel zou zijn om te lezen.

Het verdrag schrijft een handicap-exceptie in de auteurswet voor in landen waar deze nog niet bestaat, en maakt de import en export van aangepast lezen titels die onder de exceptie zijn gemaakt mogelijk. Ook SIOB heeft in afstemming met de nationale belangenorganisaties en de betrokken ministeries input geleverd op de concept teksten en de totstandkoming van het verdrag behartigd. Hoe belangrijk het verdrag ook moge zijn, de effecten daarvan kunnen pas zichtbaar worden, als landen het verdrag tekenen, ratificeren en implementeren. Het verdrag komt pas tot werking tussen contractpartijen indien 20 landen hebben geratificeerd. Eind 2014 hebben 81 landen het VN-leesgehandicaptenverdrag ondertekend en zijn 6 landen daarvan overgegaan tot ratificering en implementatie. De minister van OCW “acht het van groot belang dat dit verdrag spoedig geratificeerd wordt.” Er is binnen Europa op hoog ambtelijk niveau een proces gaande om een ratificatie op EU niveau mogelijk te maken: dat wil zeggen dat de ratificatie door ondertekening binnen de Europese Raad direct voor de 28 lidstaten geregeld wordt. Dit traject kent veel etappes en de uitkomst is allerminst zeker. Ook in 2014 spande SIOB zich in om het verdrag tot uitvoer te laten brengen binnen de Nederlandse situatie, onder meer door een beëdigde vertaling van de verdragstekst te regelen en inspraak in afstemming met de belangenorganisaties op het ministerie te hebben. Faciliteren samenwerking SIOB en KB hechten grote waarde aan de grensoverschrijdende uitwisseling van materialen voor mensen met een leesbeperking. De Nederlandse aangepast lezen collectie behoort relatief gezien tot een van de beste in de wereld. In die collectie dient ook substantiële 6

aandacht te zijn voor buitenlandse titels (met name Engels en Duits). Daarom is overeengekomen dat op jaarbasis ruim 200 titels in het buitenland worden ingekocht en aan de uitleencollectie van het SAL worden toegevoegd. Meer dan de helft daarvan wordt besteed aan de inkoop van Vlaamse titels in gesproken vorm, bij de Vlaamse collega bibliotheek Luisterpunt in Brussel. Dit internationale verkeer wordt in eerste instantie bezien vanuit het perspectief van de bij de openbare bibliotheek en Aangepast Lezen verkrijgbare aangepaste titels (fictie en nonfictie). Maar SIOB/KB wil tevens rekening houden met het even zo grote belang van uitwisseling en ontsluiting van toegankelijke educatieve materialen. Denk daarbij aan de benutting van grote collecties in gesproken en/of elektronische vorm van Engelstalige Textbooks in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Zolang ratificering van het Marrakesh Verdrag nog geen voldongen feit is, zal langs andere wegen bekeken dienen te worden of en hoe er in praktische zin aangepast lezen titels kunnen worden ingevoerd dan wel uitgevoerd. Omdat het Nederlands een kleine taal is zal bij ons de nadruk en het belang op de import liggen. SIOB hanteert daarbij een praktisch uitgangspunt. Iedere vorm van legale import is welkom, mits deze ter beschikking komt van de collectie van Aangepast Lezen en daarmee binnen het bereik van alle leden van de doelgroep. SIOB faciliteerde Dedicon om te participeren in internationale initiatieven zoals TIGAR en ETIN en ondersteunt de acties om Dedicon de status van Trusted Intermediairy te geven, zodat zij een erkende partij in het internationaal verkeer van aangepaste werken is en voldoende status heeft om als invoerende/uitvoerende instantie op te treden. TIGAR, ETIN en in het bijzonder ook de Luisterpuntbibliotheek zijn praktische voorbeelden waaraan SIOB heeft bijgedragen ter bevordering van internationale uitwisseling. Internationale uitwisseling van collecties: TIGAR en ETIN TIGAR staat voor Trusted Intermediairy Global Accessible Resources en is een door WIPO ondersteund project om wereldwijd op basis van vrijwilligheid en met de directe instemming van de rechthebbenden een import- en export systeem van aangepaste werken op te zetten. In 2014 is het Tigar project onderdeel geworden van een onder WIPO vlag opgericht consortium, genaamd ABC: the Accessible Book Consortium. Eind 2014 zijn totaal ruim 38.000 titels uit de collectie van SAL en uit de studie- en vak collectie van Dedicon zichtbaar geworden op het Tigar Netwerk. Tevens is een mechanisme gebouwd dat alle nieuwe titels direct plaatst in de catalogus van het Tigar Netwerk. De 13 binnen ABC samenwerkende bibliotheken voor mensen met een leesbeperking hebben hun collecties voor elkaar opengesteld. Totdat het VN-leesgehandicaptenverdrag in werking treedt is een titel-voor-titel inklaringssysteem nodig om tot import (of export) te kunnen overgaan. In het totaal zijn in 2014 meer dan 207.000 Daisy audio titels en meer dan 45.000 braille titels zichtbaar geworden in het Tigar Netwerk. Daarvan zijn tot nu toe 8900 titels voor import en export geklaard. Dedicon ontwikkelt in samenwerking met SAL een aanvraagprocedure waardoor geschikte TIGAR titels herkend en besteld kunnen worden. ETIN, de European Trusted Intermediairy Network, is geschoeid op een Europees Memorandum of Understanding (MoU) uit december 2010. Het is de visie van ETIN dat het binnen Europa mogelijk moet zijn aangepast lezen collecties bilateraal uit te wisselen zonder tussenkomst van een centrale inklarende autoriteit. Deels door het succes van het TigarNetwerk (waar veel Europese bibliotheken voor mensen met een leesbeperking aan deel nemen) en deels door anticipatie op de werking van het VN-verdrag, is in 2014 de werking van ETIN beperkt gebleven tot het stimuleren van taalgebonden (regio-)pilots. De meest succesvolle daarvan is de samenwerking binnen het Nederlandstalige gebied in het bijzonder die met de Vlaamse Luisterpuntbibliotheek.

7

Zo is in 2014 de digitale braille collectie van aangepast lezen in Nederland en die van de Luisterpuntbibliotheek in Vlaanderen samengevoegd en is de gezamenlijke braille collectie van Vlaanderen en Nederland aan weerszijde van de landsgrenzen bestelbaar geworden via de gebruikelijke (nationale) kanalen. In 2015 zal hetzelfde voor de Daisy audio collectie gebeuren. Ook in het jaarlijkse overleg met de NUV waarin de Regeling Toegankelijke Lectuur voor personen met een Leeshandicap centraal staat, heeft SIOB deze Vlaams-Nederlandse samenwerking ter sprake gebracht en bepleit. IFLA Ook Stichting Aangepast Lezen (SAL) volgt de internationale ontwikkelingen op het domein van het blindenbibliotheekwerk op de voet, waarbij naast internationale contacten en communicatie ook het ‘leren’ van andere landen en organisaties ten behoeve van de eigen landelijke dienstverlening het centrale uitgangspunt vormt. Om deze redenen is de Stichting, net als SIOB en Dedicon, lid van de IFLA en bezoekt een afvaardiging van de organisatie het jaarlijkse internationale congres. Sinds 2013 is SAL lid van de Standing Committee for the Libraries of the Print Disabled (LPD). In 2014 heeft de IFLA sectie voor Libraries of the Print Disabled (LPD) een goed bezocht tweedaags congres in Parijs georganiseerd over de kansen en mogelijkheden van eBooks voor de doelgroep. SIOB heeft dit congres financieel mede mogelijk gemaakt. SIOB heeft zich tevens gecommitteerd aan de Nederlandse vertaling van een nieuw tot stand gekomen IFLA richtlijnen voor bibliotheekdiensten aan mensen met dyslexie. Deze verschijnt in het voorjaar van 2015.

8

4. SIOB Activiteiten Visie Aangepast lezen in 2025 SIOB heeft opdracht gegeven tot het schrijven van een toekomstvisie Aangepast Lezen met een tijdshorizon van tien tot vijftien jaar: De wereld van aangepaste leesvormen in 2025, strategische toekomstverkenning en innovatieve diensten voor toekomstige gebruikers. Dit rapport bevat een verkenning naar de ontwikkelingen die van invloed zijn op de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking en wat dit betekent voor de ontwikkeling van bestaande en nieuwe diensten. Door technologische ontwikkeling wordt steeds meer mogelijk. Daardoor verandert het gebruiksgedrag van mensen en wordt de leesbehoefte beïnvloed. Maar ook ontstaat het risico dat er nieuwe drempels ontstaan. Steeds meer content wordt gevisualiseerd en toegankelijkheidsnormen voor websites worden steeds minder goed toegepast – ook door de overheid. Daardoor neemt de toegankelijkheid van informatie voor mensen met een leesbeperking steeds verder af. Mogelijk moeten hiervoor nieuwe tools worden ontwikkeld. Het visierapport schetst mogelijke ontwikkelpaden. Het is op een brede bijeenkomst aan stakeholders gepresenteerd. In 2014 zijn in vervolgsessies een aantal onderdelen nader uitgewerkt om tot de eerste concrete plannen te komen. Dit krijgt in 2015 zijn vervolg. Niet-gebruikersonderzoek Er is een grote groep lezers aangewezen op aangepaste leesvormen, maar lang niet iedereen maakt al gebruik van deze dienstverlening die door openbare bibliotheken en Stichting Aangepast Lezen wordt aangeboden. SIOB wil inzicht krijgen in de redenen van het nietgebruiken. SIOB heeft daarom een kwalitatief onderzoek laten uitvoeren door het bureau Next Value. Bartimeus, Visio, de Oogvereniging en een aantal andere partijen werkten mee. Het onderzoek richtte zich op mensen met een visuele handicap. Vraag was hoe zij met hun leesbeperking omgaan en waarom ze (nog) niet van de dienstverlening gebruik maken. Het eindrapport is eind juni verschenen en verspreid. Het is besproken met de directies van SAL, CBB en Dedicon en heeft mede gediend als input voor het strategisch marketingplan. SIOB is tevreden over de wijze waarop NextValue dit onderzoek heeft uitgevoerd. In het rapport zijn veel aansprekende citaten van de geïnterviewden opgenomen waardoor een rijk beeld van de niet-gebruikers ontstaat. Op basis van de bevindingen bevat het rapport aanbevelingen die kunnen bijdragen aan een effectieve inzet van de dienst Aangepast Lezen en vergroting van het bereik. Contributieonderzoek dienstverlening aangepast lezen SIOB heeft het bureau Eiffel opdracht gegeven tot het uitvoeren van een verkenning naar contributieheffing. De Bibliotheekwet (Wsob) regelt zaken over het bibliotheekstelsel in het algemeen, ontwikkelingen als de digitale bibliotheek en een landelijke bibliotheekpas en de plek die (de Stichting) Aangepast Lezen daarin inneemt. SIOB overweegt om contributieheffing in te voeren, vooral ook met het oog op de invoering van een lidmaatschap op de digitale bibliotheek. Streven was om het onderzoek begin 2014 gereed te hebben, maar dat bleek voor het onderzoeksbureau niet haalbaar. Fase 1 was een diepgaande kwalitatieve en kwantitatieve analyse van het ledenbestand van SAL. Daarna vond een schriftelijk onderzoek onder de leden plaats naar het draagvlak voor contributieheffing. Op basis van fase 1 en dit onderzoek is besloten dat er invoering van de contributie in 2015 nog niet haalbaar is maar dat er wel noodzakelijk stappen gezet moeten worden.

9

Kwaliteitscriteria In 2013 hebben SAL en Dedicon in afstemming met de kwaliteitseisen die SIOB aan de diensten en leveringen stelt, Samenwerkingsrichtlijnen opgesteld waarin beschreven staat hoe de aanvragende partij (SAL) en de leverende partij (Dedicon) met elkaar omgaan en wat zij van elkaar verwachten. Samen met de aan de Meerjarenovereenkomst (MJO) toegevoegde productspecificaties vormen deze documenten ijkpunten bij de inrichting en uitvoering van de aangepast lezen diensten en producten. SIOB heeft de Stichting Certificering gevraagd om op basis van in 2013 vastgestelde kwaliteitsnormen audits uit te voeren bij de drie partijen. Begin 2014 zijn de drie organisaties officieel gecertificeerd. Collectiebeleid Op diverse manieren wordt binnen het collectiebeleid door SIOB en SAL geïnnoveerd, met als resultaat een grotere keuze voor de gebruiker. In 2014 werden binnen hetzelfde budget i.o.v. SIOB meer titels door Dedicon en CBB omgezet in een toegankelijke leesvorm dan in voorgaande jaren. De collectie werd uitgebreid met ruim 800 brailletitels en ruim bijna 1900 gesproken boeken, waaronder extra jeugdboeken. Deze zijn zowel op Daisy als via streaming leverbaar. Ook werden in 2014 in een uitwisseling met Luisterpunt Vlaanderen ruim 600 brailletitels uit de Vlaamse collectie aan de collectie van SAL toegevoegd. In opvolging van een advies van de Lezersraad en de wens van de Oogvereniging en Vereniging voor leesgehandicapten heeft SIOB voor 2014 en 2015 extra budget beschikbaar gesteld om de audiotitels die bij Studie & Vak van Dedicon zijn verschenen, ook toe te voegen aan de collectie van SAL. De brailletitels van S&V kunnen op verzoek worden aangevraagd. In 2012 hebben SIOB en SAL geconstateerd dat de jeugdcollectie te mager is. SAL heeft een Meerjarenplan gemaakt waarin uitbreiding, actualisering en betere ontsluiting van de jeugdcollectie is opgenomen en aansluiting wordt gezocht met enkele relevante partijen, zoals Stichting Lezen. De collectie kranten & tijdschriften is in 2014 geanalyseerd. Op basis van het zogeheten kioskbeleid zal een aantal nieuwe titels worden toegevoegd en een aantal dat, op basis van vastgestelde criteria te weinig lezers heeft, zal worden opgeheven. Groter Bereik Veel van de inspanningen zijn gericht op het vergroten van het bereik. In 2012 heeft SIOB goedkeuring verleend aan het meerjaren actieplan Groter Bereik, om de kloof tussen gewoon lezen en aangepast lezen te verkleinen. Daarbij wordt door de ketenpartners, behalve met de openbare bibliotheken, samenwerking gezocht met alle omringende relevante partijen zoals de leveranciers van low vision hulpmiddelen. Daarnaast is er veel aandacht nodig voor de jeugd, door middel van het meerjaren Jeugdplan (zie ook pagina 14). SIOB stimuleert zo veel mogelijk dat de productiemethoden van aangepaste lectuur door Dedicon voortdurend aan de veranderingen in de omgeving worden aangepast. De voortschrijding van de (digitale) techniek maken het mogelijk om ook de distributiemethoden uit te breiden, waardoor bibliotheken de doelgroep beter en gemakkelijker kunnen bereiken, ondermeer via het project Audiolezen. (voorheen Aanvragen Gesproken Boek.)

10

Marketing Aangepast Lezen (MAL) SAL, Dedicon en CBB hebben in opdracht van SIOB een gezamenlijk strategisch marketingplan gemaakt voor het meerjarenplan vergroten bereik. De campagne is voorbereid in de tweede helft van 2014 en zal heel 2015 lopen, onder de naam audiolezen. De focus ligt op de doelgroepen slecht(er)zienden en dyslectici. Doel is om nog meer mensen te interesseren voor wat aangepast lezen te bieden heeft als het gaat om anders lezen voor mensen met een leesbeperking. 25 procent van de Nederlanders is lid van een bibliotheek. Van de totale doelgroep voor aangepast lezen is dat veel minder. SIOB en haar ketenpartners verwachten dan ook dat het bereik van de dienstverlening aanzienlijk kan worden vergroot. De combinatie van marketing en goede voorlichting door openbare bibliotheken, draagt bij aan de naamsbekendheid van Aangepast lezen. Ook een laagdrempelige, toegankelijke dienstverlening speelt daarbij een belangrijke rol. Het marketingplan richt de focus dan ook op een verbetering in drie pijlers: bekendheid, toegankelijkheid en gemak in gebruik. De dienstverlening van Aangepast Lezen zal langdurig en grootschalig onder de aandacht van de diverse doelgroepen worden gebracht. Het afgelopen jaar zijn voorbereidingen getroffen voor een mediacampagne die eind 2014 van start gaat en geheel 2015 zal lopen. Lokale bibliotheken worden actief betrokken bij de campagne. Audiolezen via de openbare bibliotheek SIOB heeft een project gestart om de collectie gesproken boeken van Aangepast Lezen landelijk toegankelijk te maken via de openbare bibliotheken. De boeken worden via streaming aangeboden aan leden van de bibliotheek met een Verklaring Leesbeperking. Het project realiseert hiermee een belangrijk speerpunt van SIOB, in nauwe samenwerking met SAL, Dedicon en Bibliotheek.nl. De landelijke uitrol van audiolezen vormt een eerste stap in het aansluiten van de dienstverlening van SAL op de landelijke infrastructuur. De dienst komt naar verwachting midden 2015 landelijk beschikbaar. Dit is later dan gepland door een aantal vertragingen aan de kant van Bibliotheek.nl. Rechtstreeks aanmelden bij SAL blijft mogelijk voor het lenen van bijvoorbeeld Daisy-roms, abonnementen op kranten en tijdschriften, en braille uitgaven. De nieuwe dienst is tijdens het Nationaal Bibliotheekcongres gepresenteerd. Pilot Aangepast Lezen in de Bibliotheek Op School Begin 2014 is i.s.m. Bibliotheek Den Bosch in twee filialen van haar bibliotheek op school een pilot met het aanbieden van materialen van aangepast lezen gestart. Ook het Makkelijk Lezen Plein (MLP, ProBiblio) is bij de pilot betrokken. Doel van de pilot was het ondersteunen van de scholen om met de aanpak te experimenteren, in beeld te brengen wat het oplevert en daar de vervolgaanpak op te baseren, met bijbehorend kostenplaatje. In juli is deze eerste kleinschalige pilot geëindigd en is er een eindrapport gepubliceerd.

11

De aanpak van de pilot is succesvol gebleken, de reacties van alle betrokkenen zijn zeer positief. Met name Yoleo, de in 2013 ontwikkelde app met een game, waarin hybride boeken gelezen kunnen worden, was populair. Tijdens het Nationaal Bibliotheekcongres zijn de resultaten gepresenteerd. Vervolgens is er i.s.m. Bibliotheek Den Bosch een projectplan gemaakt voor een vervolg project in 2015. Dit is de opmaat voor verdere uitrol van aandacht voor zwakke lezers in de Bibliotheek Op School. Nieuwe (innovatieve) diensten In 2013 zijn een aantal innovatieve diensten/producten ontwikkeld. M.n. hybride boeken, voelboekjes, jumboprints, en e-books voorgelezen met synthetische stem. Implementatie in de staande dienstverlening van SAL bleek op een aantal problemen te stuiten. Om deze diensten toch zo snel mogelijk te laten testen en gebruiken door de doelgroep is een “proeftuin” omgeving gecreëerd. Doel blijft de producten/diensten z.s.m. naar de staande dienstverlening over te hevelen. De voelboekjes kunnen een belangrijke rol spelen in het primair en aanvankelijk onderwijs van blinde en slechtziende kinderen. Ze zijn ook van belang voor het contact tussen ouder en kind. Daarom wordt ook de mogelijkheid van verkoop onderzocht. JumboLetter is een printing on demand dienstverlening voor Groot Letter Jeugdboeken. Vooral vanuit het speciaal onderwijs is hier vraag naar. Het gaat om A4-prints in een groter letterformaat dan nu in de markt wordt aangeboden. Beide producten zijn sinds begin 2014 via SAL verkrijgbaar.

12

In een hybride boek staan de combinatie van de tekst van het boek, de auditieve ondersteuning door het voorlezen van de tekst door een menselijke stem en een gele meeleescursor (‘karaoke-lezen’) per woord centraal. Deze hybride vorm is uniek en werkt zeer positief bij kinderen die lezen lastig vinden. Het hybride lezen wordt voortgezet in het project Lezen voor de lijst. De in opdracht van SIOB ontwikkelde gratis game Kees Komma en de boekenbende laat (dyslectische) kinderen tussen acht en tien jaar kennis maken met het aanbod van gesproken boeken. Gesproken boeken kunnen hen ondersteunen bij het (makkelijker) lezen. Het online spel is gratis en is sinds het live ging in september 2013 meer dan 10.000 x gespeeld, via www.keeskomma.nl of via de app. Een test met lectuur voorgelezen door de door Dedicon ontwikkelde synthetisch stem is afgerond. Op basis van de kennis en (productie)ervaring die Dedicon nu met het project Computerstemmen heeft opgedaan, de ten opzichte van de start van het project sterk verbeterde kwaliteit van de eigen stem en de financiële analyse zal de eigen computerstem door Dedicon verder worden ontwikkeld en ingezet. (zie ook pagina 24) Opbouw collectie AVI brailleboekjes In 2014 hebben de voorbereidingen plaatsgevonden voor de opbouw van een collectie AVI brailleboekjes voor aanvankelijke lezertjes. Het is van groot belang dat aan blinde kinderen dezelfde mogelijkheden worden geboden als aan ziende kinderen. Zij moeten voldoende boekjes hebben om het (braille-)lezen te oefenen en zij moeten ook samen met hun ouders leesboekjes voor vrijetijdslezen kunnen uitkiezen. Er is nauw overleg geweest met Visio en Bartimeus en de Vereniging van leesgehandicapten over de collectie, de vereiste productspecificaties en de wensen voor promotie van vindbaarheid van de collectie. Vervolgens zijn er productietesten en reproductietesten uitgevoerd. Eind 2014 zijn 64 titels opgeleverd die vanaf begin 2015 leverbaar zijn. Alle betrokkenen zijn zeer verheugd over deze ontwikkeling. Uitleenservice daisyspelers Gedurende drie jaar (2012-2014) rouleerden er i.s.m. Optelec en SAL tweehonderd daisyspelers. Deze konden gratis geleend worden door ouders of scholen om zowel met het apparaat als met gesproken boeken kennis te maken. Dat laatste met als doel het aantal ingeschreven lezers bij SAL te verhogen. Van de mogelijkheid werd goed gebruik gemaakt. Er zijn in totaal 803 spelers uitgeleend in dit project. De dienst werd gewaardeerd door de leners. 23% van de mensen die een speler heeft geleend, heeft een Daisyspeler aangeschaft. 260 lezers hebben zich nieuw ingeschreven bij aangepast lezen. Omdat de dienst gepromoot is bij scholen en bibliotheken is de bekendheid van Daisyboeken verder toegenomen. SIOB concludeert dat de pilot succesvol is geweest maar gezien de aflopende deelname vooralsnog niet wordt gecontinueerd.

13

Lezersraad In 2014 is er prettig en constructief samengewerkt met de Lezersraad Aangepast Lezen. Zie verder hoofdstuk 10. Nederlands Uitgeversverbond (NUV) Eind 2014 loopt de Regeling Toegankelijke lectuur leesgehandicapten af. Met de regeling is een goede invulling gegeven aan wat inzake artikel 15i van de auteurswet gevraagd wordt. In goede afstemming met het NUV wordt (digitaal) materiaal breed beschikbaar gesteld, ook via bibliotheken, maar wel na registratie van de gebruiker van de dienstverlening. Jaarlijks vindt in december overleg plaats met het NUV om de regeling te evalueren en lopende zaken te bespreken. SIOB en Dedicon hebben i.s.m. de jurist van de KB het concept voor een nieuwe regeling voorbereid. Deze is door de GAU en het NUV, onder voorbehoud van instemming van de GEU goedgekeurd. Openbare bibliotheken Over de afgelopen jaren maakten ruim 540 bibliotheekvestigingen gebruik van de mogelijkheid om met een bijdrage van SIOB een aanbod voor aangepast lezen te realiseren. In 2014 konden bibliotheken een bijdrage aanvragen voor deelname aan de introductie van audiolezen in de bibliotheek. Zie verder hoofdstuk 9.

14

5. Stichting Aangepast Lezen Jaarlijks stelt SAL een dienstverleningsplan en een begroting op, die door SIOB wordt goedgekeurd. De activiteiten zijn uitgevoerd conform de subsidieovereenkomst. Aan het eind van 2014 is met SAL een Addendum op de doorlopende overeenkomst afgesloten om een onverstoorde doorgang van de activiteiten bij overgang naar de Koninklijke Bibliotheek te borgen. Stichting Aangepast Lezen (SAL) biedt boeken, kranten en tijdschriften in een aangepaste leesvorm voor als het ‘gewone’ lezen niet (meer) gaat. SAL is onderdeel van het stelsel van openbare bibliotheken en vormt de eerstelijnsvoorziening voor het publiek. SAL selecteert de titels die jaarlijks in productie worden gegeven. Zij doet dit op basis van de Collectienota. Nog meer dan voorheen wordt ingezet op het vergroten van de bekendheid van de dienstverlening. Gebruiksgemak, toegankelijkheid en zichtbaarheid zijn de kernwoorden. Met de ketenpartners CBB en Dedicon bestond de behoefte om de huidige voorziening Aangepast Lezen beter te laten functioneren en beter voorbereid te laten zijn op de toekomst. Onder het motto: “Gezamenlijke toekomstverkenning voor een gezamenlijke toekomst in aangepast lezen” heeft onderzoeksbureau Ecorys een analyse uitgevoerd om de samenwerking tussen CBB, Dedicon en SAL een goede start te geven. Het doel van dit onderzoek was het detecteren van gezamenlijke kansen op korte en middellange termijn door (intensivering van de) samenwerking. Op basis van deze verkenningen is er een scenario tot stand gekomen waarin de ketenpartners de samenwerking stap voor stap uitbouwen. In het algemeen komt het vooral neer op ontdubbelen wat kan worden ontdubbeld en het duidelijk beleggen van taken en verantwoordelijkheden. Dit lijkt een forse stap vooruit met groeiperspectief, zonder (kaders en randvoorwaarden die SIOB daaraan gesteld heeft) te forceren. De collectie De collectie omvat meer dan 70.000 gesproken boeken, 13.000 brailletitels en 175 kranten en tijdschriften. SAL streeft in overeenstemming met SIOB naar het jaarlijks toevoegen van zoveel mogelijk titels en naar een betere (digitale) toegang en presentatie van deze collectie, zodat bestaande en nieuwe klanten steeds gemakkelijker over hun materialen kunnen beschikken. Het project ‘Braille op verzoek’ is in 2012 omgezet naar de vaste dienstverlening. Via een maandelijkse procedure selecteren braillelezers titels uit een aanbod van boeken die voor de gesproken boek collectie in productie gegaan zijn. Op deze manier bepaalt de klant voor een groot deel zelf welke boeken in braille beschikbaar komen. In 2014 werden er ruim 1.400 brailleboeken aan de collectie toegevoegd. Inmiddels zijn meer dan 1000 hoorspelen in de collectie opgenomen. De hoorspelen zijn te leen op Daisy en ook via streaming te beluisteren. Een gedeelte van het aanbod is sinds begin 2014 ook via de Orion Webbox te streamen. Project jeugd In 2012 en 2013 is het project jeugd uitgevoerd met als doel om zowel de collectie als de dienstverlening naar jonge(re) klanten van SAL verder te verbeteren. In dit project vond een belangrijke uitbreiding plaats van het aantal titels. Daarmee is de basis is gelegd voor een stijgend gebruik van de diensten van SAL bij de doelgroep. Doel is om de uitkomsten van het Project jeugd structureel te borgen. 15

Het aantal jeugdleden nam ten opzichte van 2012 toe met ruim 60%; het aantal audio-uitleningen met 26%. Het aantal uitleningen van braille materiaal aan de jeugd bleef ongeveer gelijk. Een deel van de groei van het aantal klanten is nog niet meegeteld bij het totaal aantal klanten 2014: dit betreft de aanmeldingen bij de pilots Voeljeboekje en Jumboletter. Van deze 245 nieuwe klanten in 2014 waren er 199 nog niet ingeschreven bij Aangepast Lezen, aangezien het hier nog geen reguliere gebruikers van de dienstverlening betreft, die in een tijdelijke klantendatabase zijn ingeschreven. Migratie van deze klanten naar het reguliere klantenbestand vindt eerst plaats in het voorjaar van 2015. App In 2014 is een kopie van de Daisylezer-app ontwikkeld onder de naam audiolezen, zodat deze gereed is voor de campagne Audiolezen die in 2015 van start gaat. Deze app komt zowel beschikbaar voor iOS-systemen als voor Android. Onder voorbehoud van een goede internetverbinding zijn lezers voor het lezen van de boeken, kranten en tijdschriften die geschikt zijn voor streaming, niet meer afhankelijk zijn van hun pc. De app kan gratis en eenvoudig worden geïnstalleerd en klanten hebben direct toegang tot hun digitale boekenplank en leesmap. De app leidt tot een structurele stijging van het aantal titels dat via streaming wordt aangevraagd. Het totaal aantal uitleningen stijgt, waarbij het aantal daisy-cd’s afneemt, terwijl het aantal streams sterk toeneemt. Pilot bedterminals ziekenhuizen SAL is mede initiator geweest van een pilotproject met drie bibliotheken en drie ziekenhuizen, waarbij „bibliotheekcontent”, zoals muziek van Muziekweb en een selectie van gesproken boeken en kranten & tijdschriften uit de aangepast lezen collectie, door middel van een gemeenschappelijke portal via bedterminals aan patiënten is aangeboden. De pilot is in maart 2014 gestart en in oktober heeft er een evaluatie plaatsgevonden tussen de deelnemende partijen. De ervaringen zijn tot zo ver positief. Ontwikkeling site De website van SAL is in lijn gebracht met de vereisten die voor de komende campagnes noodzakelijk zijn. Voor de gebruiker is de inschrijving vereenvoudigd, zonder afbreuk te doen aan de waarborgen die nu eenmaal aan het gebruik worden gesteld. Workshops SAL biedt sinds september 2011 workshops aan voor frontoffice medewerkers van bibliotheken. In de gegeven presentatie passeert de volledige dienstverlening de revue en wordt ingegaan op het samenspel met de openbare bibliotheek De reacties hierop waren zeer positief.

16

Presentaties en Beurzen De ZieZo-beurs is dé beurs voor mensen met een visuele beperking. Stichting Aangepast Lezen was aanwezig met een stand en een dagelijkse presentatie over de digitale dienstverlening. Acties De eerste week van februari 2014 was het Poëzieweek. Gedurende deze week was het poëziegeschenk van de hand van K. Schippers Buiten beeld, voor lezers van SAL aan te vragen. Tijdens de Boekenweek werd met hulp van de CPNB een gesproken versie van het Boekenweekgeschenk Een mooie jonge vrouw van Tommy Wieringa aangeboden. Eind 2014 werd het Kinderboekenweekgeschenk Zestig spiegels door Harm de Jonge aangeboden aan de klanten De CPNB organiseerde in november wederom Nederland Leest, de grote landelijke leescampagne van de openbare bibliotheek. Gedurende de campagneperiode konden klanten de gesproken versie van Een vlucht regenwulpen van Maarten ’t Hart aanvragen en behouden. Maatwerk Klanten maken graag gebruik van de mogelijkheid om specifieke informatie, zoals brieven, handleidingen, vergaderstukken, losse krant- of tijdschriftartikelen en brochures, om te laten zetten in een gewenste leesvorm. Om goed te kunnen participeren in leesclubs worden ook steeds meer aanvragen ingediend voor het omzetten van boekbesprekingen. In 2014 ontving maatwerk 677 aanvragen. De lezers krijgen de aangevraagde documenten in de gewenste leesvorm doorgaans binnen twee weken thuisgestuurd. Reliëfwerk Het reliëfwerk is nieuw opgezet. In 2014 is het aantal opdrachten van reliëfwerk sterk gestegen. In het kader van „het jaar van het brein heeft Dedicon in 2014 een special uitgegeven, met een reliëfwerk van het brein. Deze special is veel uitgeleend, wat de groei grotendeels verklaart. Projecten 2014 SIOB, heeft aan Dedicon voor 2014 subsidie ter beschikking gesteld voor onderzoek en ontwikkeling. Het bedrag is bestemd voor projecten, die diensten en producten op het gebied van aangepast lezen verbeteren en ook voor innovatie. SAL levert inhoudelijke bijdragen aan het projectenprogramma, doet projectvoorstellen en is (mede) verantwoordelijk voor actieve bijdragen tijdens het project (inclusief implementatie en communicatie naar de klanten). Het projectenprogramma 2014 kende de volgende programma’s waaruit projecten zijn gestart. Zie voor meer informatie ook Hoofdstuk 6, Dedicon.

17

Programma 1: Een testomgeving voor nieuwe producten. Het zogenoemde proefportaal waarbinnen de producten (in betaversie) verder ontwikkeld en uitgetest kunnen worden. Te denken valt aan Jumboletter en Voeljeboekje. Programma 2: De afspeelkant, Players en Apps. Er is een aantal updates uitgevoerd op de Daisylezer app, waardoor het bijvoorbeeld mogelijk is geworden om via de app in de catalogus te zoeken en boeken te bestellen. Daarnaast is er een gebruikers-/inventarisatie onderzoek onder de klanten van SAL uitgevoerd. Programma 3: Toegankelijkheid van de e-Book keten. De toegankelijkheid van de e-Book keten is onder de loep genomen, zowel bij het Centraal Boekhuis, waar de e-Books centraal op de markt voor de retailers gebracht worden, als bij de Openbare Bibliotheek, waar e-Books voor leden van de OB’s beschikbaar komen. Dit programma heeft nog niet tot concrete resultaten geleid, maar loopt door in 2015. Programma 4: Nieuwe diensten voor meer mensen. In dit programma ligt het accent op het bereiken van meer mensen door het aanbieden van nieuwe, aansprekende of laagdrempelige diensten. Eind 2014 heeft dit tot een Panel voor (gebruikers-)onderzoek geleid, dat in het voorjaar van 2015 zal worden gerealiseerd.

18

De dienstverlening in cijfers Klanten Het totaal aantal klanten is in 2014 ten opzichte van 2013 met 2.701 toegenomen. Dit is een toename van 8,5%. De groei van het aantal klanten is te danken aan een aantal factoren: De dienstverlening, en de ondersteuning daarvan, richting openbare bibliotheken is verder geïntensiveerd. Dit heeft geresulteerd in een toename van 7% ten opzichte van 2013 in het aantal ingeschreven instellingen, waarvan het merendeel bibliotheken. Eind 2013 is de website voor de jeugd Superboek.nl gelanceerd. Direct vanaf de lancering heeft dit tot veel nieuwe inschrijvingen geleid. Dit verklaart ook grotendeels de toename van het aantal klanten met dyslexie. Het aantal jeugdleden tot en met 17 jaar met dyslexie steeg in 2014 verder met een kleine 23%. Een deel daarvan heeft zich aangemeld via Superboek.nl. Het aantal aanmeldingen via Superboek.nl in 2014 bedroeg 1.838. Een deel van de groei van het aantal klanten is echter nog niet meegeteld bij het totaal aantal klanten 2014, dit betreft de lezers van de pilots Voeljeboekje en Jumboletter, die in een tijdelijke database zijn ingeschreven. Migratie van deze klanten naar het reguliere klantenbestand vindt plaats in het voorjaar van 2015. Het aantal abonnees op kranten en tijdschriften vertoont al enige tijd een licht dalende trend. Deze zet zich door in 2014. Deze trend valt ook waar te nemen in de reguliere markt en valt ook deels hierdoor te verklaren. Een aantal klanten met een kranten- en/of tijdschriftenabonnement bij de CBB werd ten onrechte niet meegeteld in de afgelopen jaren. Dat is in 2014 gecorrigeerd. Hierdoor is het netto resultaat over 2014 een toename van 471. Zonder deze correctie zou er sprake zijn van een reële afname van 565 kranten- en tijdschriften diensten in 2014. Eind 2014 is gestart met een mailing om de kranten en tijdschriften nog eens onder de aandacht te brengen. Uitleningen Gesproken boeken Er is sprake van een daling van het aantal uitleningen op cd, maar tevens van een toename van het aantal uitleningen via streaming met 102 % t.o.v. 2013. Deze toename is vooral te danken aan de Daisylezer app. De toename van het aantal uitleningen via streaming is absoluut gezien groter dan de afname van het aantal uitgeleende cd’s, waardoor het netto aantal uitleningen van de gesproken boeken is gestegen met 5,1%. SAL stimuleert de klanten actief om zelf hun boeken uit te zoeken en te lenen. Brailleboeken Het aantal uitleningen van de brailleboeken is in 2014 met 4,9 % licht gedaald. In de tweede helft van 2013 is veel energie gestoken in het verbeteren van de kwaliteit van brailleboeken, maar ondanks ze verbeteringen zet de daling in het aantal uitleningen door. In 2015 zal nader onderzocht worden waar deze daling door wordt veroorzaakt. Kranten en tijdschriften Ook bij de uitlevering van kranten en tijdschriften valt een flinke toename in het aantal streams waar te nemen, namelijk 16,5% in 2014 ten opzichte van 2013. Net als bij de gesproken boeken speelt hier de Daisylezer app een belangrijke rol. Door de grote daling in het aantal cd’s is het gebruik van de dienst kranten en tijdschriften in totaal wel afgenomen met 7%. Registraties bezoekers website Het gebruik van de online catalogusomgeving is in 2014 min of meer gelijk gebleven in vergelijking met een jaar eerder. Het totaal aantal bezoekers van de online catalogus is licht gedaald, bij unieke bezoekers valt een kleine toename waar te nemen.

19

De introductie van de downloadfunctionaliteit die eind 2013 in de online catalogus omgeving is geïmplementeerd, heeft niet tot de verwachte toename van het aantal bezoekers geleid. Veel downloads vinden namelijk via de app en de Webbox plaats en niet via de website, c.q. de online catalogus omgeving. Maatwerk In 2014 is het aantal maatwerkopdrachten ongeveer gelijk gebleven. Een verklaring hiervoor is dat er een kern van vaste klanten is, die ieder jaar ongeveer het zelfde aantal bestellingen afneemt. Reliëfwerk In 2014 is het aantal opdrachten van reliëfwerk sterk gestegen. In het kader van ‘het jaar van het brein’ heeft Dedicon in 2014 een special uitgegeven, met een reliëfwerk van het brein. Deze special is veel uitgeleend, wat de groei verklaart. De onderstaande tabel geeft de kengetallen over 2009 t/m 2014 weer. 2009

2010

2011

2012

2013

2014

Totaal aantal klanten

29.186

31.035

29.115

29.832

31.759

34.460

klanten

28.529

30.477

28.620

29.330

31.120

33.778

657

558

495

502

639

682

1.379

1.440

1.479

1.505

1.586

1.642

27.640

29.673

27.716

27.952

29.685

32.370

5.137

5.016

4.749

4.491

4.187

4.658

instellingen Aantal diensten (klanten nemen verschillende combinaties van diensten af)

brailleboeken gesproken boeken kranten en tijdschriften

1.324 Braillelezers 1.642

Gesproken boeklezers 32.370

689

774

Abonnees K&T 4.658

3.471

20

Klanten

2009

2010

2011

2012

2013

2014

vrouw

17.514

18.625

17.829

18.063

18.741

19.919

man

11.015

11.852

10.791

11.267

12.379

13.859

2009

2010

2011

2012

2013

2014

16.710

17.715

16.747

17.028

17.228

17.414

6.841

8.041

7.133

8.023

9.733

11.940

overig*

2.626

2.488

3.355

2.277

2.349

2.465

onbekend

2.352

2.233

1.385

2.002

1.810

1.959

Geslacht

Leesbeperking visueel gehandicapten dyslecten

Leeftijd

2009

2010

2011

2012

2013

2014

jeugd (t/m 17 jaar)

4.340

4.637

4.354

4.721

5.777

7.612

10.297

11.000

10.330

10.690

11.459

12.241

senioren (65-79 jaar)

5.112

5.461

5.128

5.081

5.178

5.300

senioren plus (> 80 jaar)

8.780

9.379

8.808

8.838

8.707

8.625

volwassen (18-64 jaar)

Klanten Aangepast Lezen naar Leeftijd 2009-2014 40.000 35.000 30.000

senioren plus (80 jaar en ouder)

25.000

senioren (65-79 jaar)

20.000 volwassen (18-64 jaar)

15.000 10.000

jeugd (t/m 17 jaar)

5.000 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014

21

Collectie

2009

2010

2011

2012

2013

2014

braille

8.335

9.064

9.901

10.733

11.544

12.964

60.581

62.813

64.456

66.231

68.116

69.817

1.073.658

1.067.437

1.064.071

1.054.090

994.350

965.108

4.554

8.648

15.284

42.508

85.349

172.023

1.073.658

1.076.085

1.079.355

1.096.598

1.079.699

1.137.131

6.960

7.148

7.293

6.990

6.458

6.153

306.086

282.988

272.566

254.025

235.117

208.100

-

11.737

25.554

34.656

48.511

56.492

306.086

294.725

298.120

288.681

283.628

264.592

2009

2010

2011

2012

2013

2014

144.977

168.086

142.995

100.260

53.149

59.698

83.300

gesproken Uitleningen Gesproken boeken Daisy stream** totaal gesproken boeken Braille totaal brailleboeken Kranten en tijdschriften Daisy stream totaal kranten & tijdschriften Unieke bezoekers websites aangepastlezen.nl*** waarvan online catalogus

.

122.952

75.460

76.897

www.superboek.nl

.

.

.

.

.

38.985

waarvan online catalogus

.

.

.

.

.

34.470

.

300.577

Totaal bezoekers websites aangepastlezen.nl****

275.941

waarvan online catalogus

253.335

243.756

232.596

www.superboek.nl

.

.

.

.

.

83.083

waarvan online catalogus

.

.

.

.

.

67.176

Maatwerk

2009

2010

2011

2012

2013

2014

totaal aantal opdrachten

898

889

958

976

691

677

waarvan braille

504

476

525

589

385

384

waarvan audio

377

385

355

311

258

278

17

23

66

70

40

4

waarvan groteletter waarvan digitaal

.

5

12

6

8

11

door aantal unieke aanvragers

.

250

258

201

178

176

Opdrachten Reliëf totaal aantal opdrachten

243

302

208

248

221

398

door aantal unieke aanvragers

176

107

129

170

149

283

22

Ontwikkeling uitleningen jeugd/volwassenen Uitleningen

Daisy jonger dan 18 jaar volwassenen

Stream jonger dan 18 jaar volwassenen

Totaal gesproken boeken jonger dan 18 jaar volwassenen

Totaal brailleboeken jonger dan 18 jaar volwassenen

2012

2013

2014

1.054.090

994.350

965.108

30.724

23.222

16.090

1.023.366

971.128

949.018

42.508

85.349

172.023

4.484

5.383

28.490

38.024

79.966

143.533

1.096.598

1.079.699

1.137.131

35.208

28.606

44.580

1.061.390

1.051.093

1.092.551

6.990

6.458

6.153

647

598

664

6.343

5.860

5.489

23

6. Dedicon Prestatiecontract Dedicon produceert boeken, kranten en tijdschriften en levert deze in opdracht van Stichting Aangepast Lezen (SAL) rechtstreeks aan de klanten. Bovendien zorgt Dedicon voor veilige opslag en back-up van de bestanden. Dedicon voert ook in opdracht van SIOB/KB onderzoeks- en ontwikkelingsprojecten uit. SIOB sluit ieder jaar een prestatieovereenkomst met Dedicon, welke aansluit op de beleidslijn uit de meerjarige raamovereenkomst 2013-2016. In de prestatieovereenkomst zijn technische (product-/dienst-)specificaties, productiefrequenties en –aantallen, distributiebeleid en collectiebeleid vastgelegd. (Re-)productie aantallen zijn gekwantificeerd door prijs x hoeveelheid. Aan het eind van 2014 is met Dedicon en een Addendum op de doorlopende overeenkomst afgesloten om een onverstoorde voortgang van de activiteiten bij overgang naar de Koninklijke Bibliotheek te borgen. Programma’s en Projecten 2014 SIOB/KB verstrekt jaarlijks aan Dedicon een subsidie voor onderzoek en ontwikkeling. Het bedrag is bestemd voor projecten die zowel diensten als producten op het gebied van aangepast lezen innoveren en verbeteren. Daarom vindt over de projectplannen een consultatie van de doelgroep plaats en neemt het SAL een belangrijke positie in de procesgang van de projecten. De projecten werden voorbereid met inbreng van de Lezersraad en belangenorganisaties, en vervolgens beoordeeld en vastgesteld door SIOB. In 2014 is voor het eerst gewerkt met een viertal meerjarige programma’s. Programma 1: Een testomgeving voor nieuwe producten In de 2013 is besloten een online testomgeving te creëren waarbinnen de producten (in betaversie) verder ontwikkeld en uitgetest kunnen worden. In dit zogenoemde Proefportaal kan een scala aan nieuwe producten en/of diensten tijdelijk voor de relevante doelgroep ontsloten worden. De volgende vier projecten zijn onder programma 1 uitgevoerd: Ontwikkeling van een modulair Proefportaal In het eerste gedeelte van programma 1 lag de nadruk ligt op de modulaire ontwikkeling van het proefportaal en het vormgeven van een gebruikersvriendelijke testmethodiek. Gaandeweg het programma ontstond in 2014 de behoefte de samenwerking tussen SAL en Dedicon verder te professionaliseren. Dit heeft onder meer geresulteerd in een projecten toolkit specifiek voor projecten die onder KB financiering ten behoeve van aangepast lezen worden uitgevoerd, een planning die wekelijks wordt afgestemd en een methodiek om beter de resources te kunnen inschatten en tijdig te reserveren. Voeljeboekje en JumboLetter Dit zijn twee nieuwe leesvormen waar veel vraag naar is onder de doelgroep: vergrotingen op papier van jeugdboeken, en een collectie van aantrekkelijke voelboekjes voor de leeftijdsgroep 0-5 jaar. De diensten voor JumboLetter en VoeljeBoekje zijn verder ontwikkeld en de fouten zijn opgelost. Er is een marketingcommunicatieplan opgesteld en een migratietraject naar de staande dienstverlening afgesproken. De collectie bestaat nu uit 33 titels. Voor de productie van JumboLetter boeken is een conversietool ontwikkeld (xml2pdf). Hiermee kan een bulk

24

aan nieuwe collectie snel en kostenefficiënt worden geproduceerd. De collectie van JumboLetter is uitgebreid van 41 naar 131 stuks. Tekst naar Spraak (TnS) producten en diensten De overkoepelende doelstelling van de verschillende onder TnS gelopen projecten is het verbreden van de collectie gesproken producties door de inzet van Tekst naar Spraak technologie. Door de inzet van spraaksynthese is de productiecapaciteit uit te breiden tegen relatief lage kosten, waardoor het volume aan titels kan worden opgehoogd terwijl de levertijd van gesproken producties bekort kan worden. Het aanbod van artikelen uit kranten en tijdschriften kan verruimd worden. Met de ontwikkeling van eigen stemmen en het opzetten van een interne productiestraat kan de kwaliteit van het synthetisch product verbeterd worden. Het project TnS loopt door in 2015. Deze TnS-dienst zal de gebruikers van SAL in staat moeten stellen om een titel die niet wordt geproduceerd met natuurlijke stem toch met synthetische stem te kunnen lezen en er zal onderzocht worden hoe een aantal titels direct beschikbaar kunnen komen als TnSproduct bij het verschijnen van het boek op de markt (sneldienst TnS). In het project TnS zijn de stemmen verbeterd, is een productiestraat gebouwd en zijn er TnS titels opgeleverd. Deze titels zijn door middel van een gebruikersonderzoek via het Proefportaal voorgelegd aan de gebruikers van SAL. De bevindingen zijn verzameld op basis van een gebruikersonderzoek en vastgelegd in een eindrapport: - Respondenten horen liever een menselijke stem dan een computerstem. - Gewenning aan het fenomeen Computerstem is van invloed op de waardering en acceptatie. - De lectuursoort is een belangrijke factor voor acceptatie van de Computerstem. - Snelheid en volledigheid van publicatie worden gezien als belangrijke factoren. - Het zelf titels kunnen aanvragen die anders niet beschikbaar komen is voor respondenten aantrekkelijk. AVI Braille Boekjes (AVIB) Doelstelling van het project was om een set van 50 AVI Brailleboekjes, in de met VIVIS Onderwijs afgeproken layout, beschikbaar en bestelbaar te maken via de Online Catalogus van Aangepast Lezen. De boekjes, op het niveau Start tot en met E3, moeten voldoen aan de lay-out kenmerken zoals met Visio, Bartimeus en Aangepast Lezen uiteindelijk overeengekomen is. In 2014 hebben alle voorbereidingen plaatsgevonden voor de introductie in maart 2015 van collectie van 64 titels. Deze zijn door experts goedgekeurd. (zie ook p. 12) Programma 2: De Afspeelkant: Players en Apps Ter stimulering van het online gebruik van nieuwe aangepast lezen diensten zijn goede onen offline players en hun mobiele toepassingen (Apps) onontbeerlijk. Doorontwikkeling van de nu bestaande players en apps, en het beheersbaar houden van de daarmee gepaard gaande ontwikkel- en beheerkosten zijn van belang. De nu gebruikte players en apps zijn telkens specifiek voor een apart platform, doelgroep, lectuursoort of producttype opgezet en geprogrammeerd. Dat vermeerdert de beheerskosten. Ontwikkeling binnen een Daisy Player Framework zorgt ervoor dat de onderliggende coderingen van de verschillende players onderling niet meer afwijken en dat upgrades generiek voor alle in beheer zijnde players en apps gedaan kunnen worden. Binnen het framework kunnen nog steeds verschillende specifieke ontwikkelprojecten gedefinieerd worden. Er zal goed kennis genomen worden van wat op dit terrein internationaal ontwikkeld wordt.

25

Players en Apps De volgende resultaten zijn opgeleverd: inzicht in de huidige situatie en gebruik van players en apps; Gebruikersonderzoek; het framework is gebouwd en is operationeel; de nieuwe release voor de Daisylezer app is opgeleverd; de Audiolezen app is opgeleverd; er is een start gemaakt met de bouwwerkzaamheden voor de hybride online player. Aanvragen Gesproken Boek (AGB) De doelstelling van het project AGB is het vergroten van het bereik van aangepast lezen via de Openbare Bibliotheek. Met het laagdrempelig aanbieden van de volledige collectie gesproken boeken via de openbare bibliotheken wordt een nieuwe doelgroep gebruikers van gesproken boeken bereikt. Tot de doelgroep behoren mensen met een zich ontwikkelende leesbeperking (veelal ouderen) en dyslectici (veelal jongeren). Via AGB worden openbare bibliotheekleden met een leesbeperking in staat gesteld de gesproken boeken in streaming formaat te kunnen lenen en beluisteren. In het kader van de landelijke campagne Audiolezen, is besloten de dienst AGB onder de naam Audiolezen uit te rollen. (Zie ook pagina 11). In 2014 is het project grotendeels voorbereid en uitgevoerd voor livegang in december. Door vertraging bij de bouw van het platform (in bibliotheek.nl) zal Audiolezen in de bibliotheek naar verwachting echter pas in de zomer van 2015 beschikbaar komen voor de openbare bibliotheken. Programma 3: Toegankelijkheid van de eBook Keten In programma 3 wordt de toegankelijkheid van de eBook keten onder de loep genomen, zowel bij het Centraal Boekhuis, waar de eBooks centraal op de markt voor de retailers gebracht worden, als bij de Openbare Bibliotheek, waar eBooks voor leden van de OB’s beschikbaar komen. De bedoeling is dat dit ePub programma in 2015 doorloopt Belangrijke vragen daarbij zijn: -Moeten de eBooks als speciale voorziening aan de gesloten doelgroep door sAL worden uitgeleend, of moet de doelgroep gefaciliteerd worden om de eBooks op de markt te verkrijgen dan wel via de regulier OB diensten zelf te lenen.? -Hoe kan de doelgroep deze eBooks het makkelijkst vinden en het beste lezen? Benutten ePubs Het project ePUB heeft als belangrijkste resultaat in 2014 gehad het realiseren van een aansluiting op het online platform van het CB (voorheen Centraal Boekhuis). Hierdoor kan Dedicon beschikken over de eBook bestanden van de uitgevers. Deze bestanden kunnen worden gebruikt voor het verbeteren van het huidige brailleproductieproces, en in de toekomst als bronbestanden voor het voorlezen van de gesproken boeken en mogelijk voor TnS ontwikkelingen. De aansluiting op het CB online platform vereist de toestemming van de afzonderlijke uitgevers, de besprekingen hierover lopen door in 2015. Het NUV heeft haar leden positief geadviseerd. Analyse van de eBook markt In 2014 verscheen werd een korte analyse van de NL eBook markt uitgevoerd. Deze analyse bevat een overzicht van de beschikbaarheid van eBooks op de Nederlandse markt en de penetratie van eBook Readers en Tablets. Programma 4: Nieuwe diensten voor meer mensen In dit programma ligt het accent op het bereiken van meer mensen door het aanbieden van nieuwe aansprekende of laagdrempelige diensten.

26

Actueel nieuws Met het oog op het vernieuwen van de elektronische nieuwsvoorziening Kranten & Tijdschriften (EKT) is een onderzoek gestart voor het in kaart brengen van de wensen onder de groep EKT-gebruikers om een eigen selectie uit meerdere kranten te kunnen samenstellen. De technische haalbaarheid wordt daarbij meegenomen. Dit moet uitmonden in een advies hoe de ontwikkeling van een artikelenserie binnen de EKT dienst vorm gegeven kan worden. Het onderzoek wordt in 2015 afgerond. Karaokelezen en Lezen voor de lijst Voor leerlingen met dyslexie is het verplichte Lezen voor de Lijst een lastige opgave. Zij hebben vaak een laag leestempo en raken, doordat ze regelmatig nog bezig zijn om te decoderen, snel de weg kwijt in een boek. Het project heeft primair de volgende doelen: -De bestaande website www.lezenvoordelijst.nl van de Rijksuniversiteit Groningen (RuG), waar veel leerlingen en docenten in het voortgezet onderwijs (VO) gebruik van maken, inclusiever (passender) te maken voor leerlingen met dyslexie. -Het uitbreiden van de collectie van hybride boeken om een goede aansluiting te vinden bij de (populaire) lijst van “Lezen voor de lijst” (er zijn nu 50 titels online/beschikbaar) In 2014 is onderzoek uitgevoerd en zijn de ervaringen en feedback van lezers met dyslexie, docenten Nederlands en begeleiders (remedial teachers en dyslexiespecialisten) meegenomen bij de verdere uitwerking. De samenwerking met de RuG is in principe ingericht en er is een collectie van 50 hybride boeken beschikbaar via het Proefportaal. Panel voor gebruikersonderzoek (Panel) De doelstelling is om klanten op een eenduidige gestructureerde manier te betrekken bij de ontwikkeling en evaluatie van nieuwe diensten en producten. In 2014 zijn de voorbereidingen getroffen om het panel in te richten met behulp van een externe partij en om de processen te beschrijven. De eerste onderzoeksagenda is opgesteld. Het unificeren van de uitleencollecties NL en VL Tegen de achtergrond van de nauwe samenwerking tussen Dedicon en Luisterpunt is in 2012 gestart met het project Eén Braille Collectie (EBC). Het project EBC heeft ook een gunstige spinoff voor een ander geformuleerd project waarbij de Daisy audio boeken van SAL zowel als van Luisterpunt in één collectie worden samengevoegd (EAC ). Omdat Dedicon en de producenten van Luisterpunt in één en de dezelfde standaard de gesproken boeken maken, is de samenvoeging op technisch vlak minder lastig dan bij de braille. Ook is het dank zij het EBC project mogelijk de titelgegevens van de boeken in elkaars catalogi in te lezen. Na overleg met de rechthebbenden hoe de uniformering van deze Nederlandstalige audio collectie auteursrechtelijk kan plaatsvinden, is toestemming gekomen van zowel NUV en VUV om deze unificering vorm te geven in het kader van het toekomstige juridische verdrag over grensoverschrijdend verkeer van werken in aangepast leesvormen. (Marrakesh). Zie ook hoofdstuk 3. ISAC: International Sharing of Accessible Collections Doelstelling is (bij te dragen tot) de totstandkoming van een praktisch uitvoerbaar en financieel houdbaar internationaal systeem om de aangepast-lezen collecties wereldwijd doorzoekbaar te maken en beschikbaar te brengen aan instellingen die auteursrechtelijk verantwoord omgaan met de distributie van aangepast-lezen boeken. Zie verder hoofdstuk 3.

27

Productiecijfers 2014 Dedicon produceerde, reproduceerde en distribueerde in 2014 audio, braille en digitale boeken, tijdschriften en kranten. Ook werden nieuwe leesvormen, voelbare tekeningen en reliëfkaarten geproduceerd. Met een inkoopbudget werden bestaande titels ingekocht bij collega producenten, vooral bij Luisterpunt en de RNIB Aan collectie toegevoegde titels (Producties) productie audio algemene lectuur minuten inkoop audio algemene lectuur minuten totaal toegevoegd aan collectie minuten naar braille omgezet en toegevoegd

zwartdrukpagina’s

kranten en tijdschriften audio kranten tijdschriften journalistieke bladen totaal k&t audio

minuten minuten minuten minuten

kranten en tijdschriften digitaal (EKT) edities edities reliëfwerk

Twin Vision mallen 97 revisie mallen swell paper ontwerpen totaal reliëfwerk nieuwe producties Aanwas titels nieuwe leesvormen JumboLetter Karaoke lezen Tekst naar Spraak Voelboekjes

titels titels titels titels

Uitgeleverde exemplaren (Reproducties) braille braillepagina’s audio boeken audio kranten en tijdschriften Totaal verzending op cd

cd roms cd roms

Aantal gebruikers online Aantal titels/edities op boekenplank gezet audiotitels titels k&t periodieken edities hoorspelen aflevering Totaal online op boekenplank Totaal distributie audio totaal (online en fysiek) reliëfafdrukken totaal reliëf producten uitgeleverd

klassiek twin vision swellpaper druk

689.472 141.598 831.070

(1140 titels) ( 194 titels) (1334 titels)

204.621

( 717 titels)

183.857 193.990 17.327 395.174

(1248 edities) (1273 edities) ( 161 edities) (2682 edities)

11.208 712

(37 kranten) (35 tijdschrift)

0 114 211

40 20 50 8

4.347.756 981.040 250.642 1.231.682 9214 184.993 60.320 11.894 245.313 1.476.995 449 1874 118 2441

28

7. CBB CBB produceert boeken en tijdschriften en levert die aan voor de collectie. Na evaluatie van de oude overeenkomst, en het vaststellen van de randvoorwaarden hebben SIOB en CBB eind 2012 een meerjaren-prestatieovereenkomst afgesloten voor 2013-2016. Deze periode komt overeen met de cultuurperiode. Aan het eind van 2014 is met CBB een Addendum op de doorlopende overeenkomst afgesloten om een onverstoorde voortgang van de activiteiten bij overgang naar de Koninklijke Bibliotheek te borgen. Productiecijfers 2014 In 2014 verzorgde de CBB de productie van gesproken boeken algemene lectuur en de productie, reproductie en distributie van tijdschriften, maatwerk en verenigingsdrukwerk. CBB heeft een extra bijdrage ontvangen voor het mede realiseren van de grotere keuze in en hogere productie van brailletitels. Minder vraag naar Maatwerk heeft er toe geleid dat er in 2014 budget is overgeheveld waarmee extra brailleboeken zijn geproduceerd. De verdere activiteiten zijn uitgevoerd conform prestatiecontract. Algemene lectuur productie audio

minuten

Kranten en tijdschriften productie audio braille grote letter

minuten pagina’s pagina’s

45.720 174.026 27.682

reproductie audio braille grote letter

minuten pagina’s pagina’s

15.965 3.532.496 316.838

Maatwerk productie audio braille grote letter

minuten pagina’s pagina’s

16.920 22.409 96

reproductie audio braille grote letter

cd roms pagina’s pagina’s

561 92.848 40

280.028

29

8. Vrijwilligers CBB, Dedicon en SAL maken voor uiteenlopende activiteiten gebruik van vrijwilligers. In 2014 werkten voor de organisaties onderstaand aantal vrijwilligers: CBB Dedicon Stichting Aangepast Lezen Totaal

262 173 44 ---479 personen

De vrijwilligersbijdrage van € 58.000,- is naar rato verdeeld over de instellingen. De CBB zet vrijwilligers in voor redactiewerkzaamheden, voorlichtingsactiviteiten en voor de productie van lectuur in de verschillende leesvormen. Bij Dedicon worden de vrijwilligers vooral ingezet voor de productie van audioboeken. Zij lezen boeken voor in de studio’s, na geselecteerd te zijn op stemkwaliteit en voordracht. Deze kwaliteiten zijn belangrijk bij het voorlezen van algemene lectuur en van kranten en tijdschriften. SAL beschikt over een eigen (bescheiden) netwerk van vrijwilligers die over het land verspreid onder aanvoering van provinciale coördinatoren oudere en aan huis gebonden lezers wegwijs maken in het aangepast lezen. De vrijwilligers helpen ook lokaal bij presentaties en het bemannen van informatiestands van aangepast lezen. De coördinatie wordt uitgevoerd door het Hoofd Publieksdiensten.

30

9. Samenwerking met openbare bibliotheken Subsidiering De afgelopen jaren zijn belangrijke stappen gezet waar het gaat om de integratie van aangepast lezen in het openbaar bibliotheekwerk. Er is een aantal zeer actieve PSO’s en bibliotheken die mede met behulp van de subsidie het aangepast lezen integreren in hun dienstverlening. Ouderen en dyslectici worden meer in beleidsplannen als belangrijke doelgroepen gedefinieerd. Over de afgelopen jaren maakten 540 bibliotheekvestigingen en het merendeel van de PSO’s gebruik van de mogelijkheid om met een bijdrage van SIOB een aanbod voor Aangepast Lezen te realiseren. In 2014 is de subsidieregeling ingezet ter ondersteuning en implementatie door bibliotheken van de nieuwe dienst Audiolezen (voorheen landelijke uitrol Aanvragen Gesproken Boek). Een groot deel van de collectie gesproken boeken van Stichting Aangepast Lezen komt in 2015 via de infrastructuur van bibliotheek.nl ook beschikbaar voor klanten met een leesbeperking die lid zijn van de bibliotheek. Met audiolezen komt de integratie van aangepast lezen in de OB een stuk dichterbij en binnen bereik van ieder die daar gebruik van mag maken (onder de voorwaarden van 15-i van de auteurswet: een verklaring leesbeperking is noodzakelijk). Klanten uit de doelgroep kunnen dan lid blijven van hun eigen bibliotheek en toch gebruik maken van de dienstverlening aangepast lezen. Dat maakt het belang voor de bibliotheek groter om actief de dienstverlening in te passen. Door bij het collectiebeleid aan te sluiten op actuele thema’s wordt getracht drempels zoveel mogelijk weg te nemen, zodat volwaardig participatie mogelijk wordt. De materialen van aangepast lezen kunnen ook binnen de Bibliotheek op School goed gebruikt worden. Via dit programma krijgt de leesbevordering in het basis- en voortgezet onderwijs gestalte. De Bibliotheek op School vormt een onderdeel van het programma Kunst van Lezen, dat gefinancierd wordt door OCW. Dit programma wordt uitgevoerd door de Stichting Lezen in samenwerking met de KB. Pilots in Den Bosch voor het primair onderwijs lieten zien dat toevoegen van materialen van Aangepast Lezen (gesproken boeken) en MLP-boeken aan de Bibliotheek op school een belangrijke verrijking kan betekenen en het leesplezier aanmerkelijk kan vergroten van kinderen met dyslexie.

31

Samenwerkingsconvenant met SAL Sinds november 2012 kunnen bibliotheken met SAL een samenwerkingsconvenant sluiten waarbij ze een wisselcollectie Daisy-roms ontvangen. Deze Daisy-roms kunnen ter kennismaking worden meegegeven aan geïnteresseerde klanten. Fablab Maker Tour In december 2014 gebeurde er iets bijzonders. Een aantal partners op het terrein van leesbevordering voor mensen met een visuele beperking sloeg de handen ineen. Dit had als resultaat dat een maand later het mobiele FabLab van Bibliotheekservice Fryslân, FryskLab, een 16 dagen durende rondreis door Europa zou gaan maken. Tijdens deze roadtrip, MakerTour2015, die voert naar de OCLC EMEARC Meeting in Florence en terug, worden in acht landen twaalf (bibliotheek)FabLabs aangedaan. In deze FabLabs worden ter plaatse sessies georganiseerd waarbij wordt gezocht naar oplossingen voor de doelgroep van mensen met een visuele leesbeperking. Tegelijkertijd wordt er gewerkt aan een prototype ‘uit eigen stal’: een luisterposter, aangestuurd met een Arduino computer. En tot slot proberen de partners het gedachtengoed van het samengaan van Bibliotheek- en de maakfilosofie over te brengen, een zeer interessante ontwikkelingen die inmiddels wereldwijd gestalte begint te krijgen.

32

10. Lezersraad De Lezersraad (LR) is een gezamenlijk adviesorgaan van SIOB/KB en Stichting Aangepast Lezen (SAL). Zij heeft als doel actief en deskundig bij te dragen aan het borgen en waar mogelijk verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking. De leden zijn gebruikers van aangepast Lezen. De Raad is zoveel als mogelijk representatief voor de doelgroep samengesteld. De leden nemen vanuit hun ervaringsdeskundigheid zonder last of ruggespraak deel aan de werkzaamheden van de Raad. Zij onderhouden actief contact met de doelgroep. Als geheel zal de Lezersraad zich niet richten op de belangen van een individuele lezer. Er is afgesproken dat SIOB, SAL en de LR elkaar vroegtijdig betrekken bij de te nemen besluiten, rekening houdend met ieders verantwoordelijkheid. De samenwerking met de Lezersraad verloopt goed en constructief. De Lezersraad publiceert haar eigen jaarverslag. Dit is op te vragen bij de secretaris, [email protected]. De LR heeft haar werkzaamheden gestructureerd rond vijf speerpunten: het organisatorisch kader; digitalisering en inclusie; collectie; kwaliteit en achterban. De LR heeft dit verslagjaar drie maal een gevraagd advies uitgebracht. Twee maal heeft zij aanleiding gezien ongevraagd een advies uit te brengen. De adviezen zijn of worden opgevolgd. Een vertegenwoordiging van de LR heeft eind 2014 bij SIOB kennis gemaakt met de directeur van de KB. Daarbij heeft de LR o.a. aandacht gevraagd voor het aan de bron van digitaliseringsprojecten rekening houden met toegankelijkheid en het betrekken van de doelgroep daarbij. De Lezersraad kan de opvatting van de minister van Onderwijs, Cultuur en recreatie onderschrijven in haar brief van 15 december 2014 aan de voorzitter van de Tweede Kamer dat de Bibliotheekvoorziening voor mensen met een leesbeperking in Nederland in vergelijking met andere landen goed ontwikkeld is. Vele duizenden mensen met een leesbeperking maken, zo meent de Lezersraad te mogen zeggen, tot volle tevredenheid gebruik van de voorziening van aangepast lezen. Dit mag echter niet tot de slotsom leiden dat de aandacht voor de voorziening mag verslappen. In dit verband zijn te noemen de verschuiving van een schriftcultuur naar een beeldcultuur, de onvoorspelbare en snelle ontwikkelingen op het gebied van de digitalisering, en verandering van aanbod- naar vraaggerichte dienstverlening. Informeel overleg In het kader van de lezersinbreng is door SIOB met de diverse partijen in het veld (m.n. Stichting Aangepast Lezen, Lezersraad, Dedicon, Vereniging voor leesgehandicapten en de Oogvereniging) afgesproken dat er minstens twee keer per jaar ook een breed Informeel Overleg plaatsvindt, met wisselende deelnemers naar gelang het onderwerp. Het eerste overleg was in januari. Daarbij stond de nieuwe opzet van het projectenprogramma voor 2014 centraal: geen losse projecten maar meerjarige programma’s waar projecten uit voortkomen. (zie ook hoofdstuk 6). Allen konden zich in principe vinden in de nieuwe opzet. Maar er zijn wel een paar belangrijke punten van aandacht: -Hoe weet de klant wat er allemaal is en waar hij wat kan vinden? -Het is van belang om ook de niet zo ervaren gebruikers te betrekken bij testen -Welke informatiebehoefte is er nog bij onze doelgroep en hoe kunnen we die vertalen. Het tweede overleg vond plaats in oktober. Er werd teruggeblikt op het projectenprogramma 2014 en gesproken over de eerste aanzet voor het programma 2015. De inbreng uit het overleg is meegenomen in de verdere uitwerking. 33

11. Financieel overzicht Omschrijving Loketfunctie Productie algemene lectuur Productie kranten Maatwerk Verenigingsdrukwerk Reliëf Opslag/distributie Integratiebudget Overige posten Totaal

Realisatie 2014

Begroot 2014

Realisatie 2013

1.571.033 2.769.086 2.386.699 116.876 124.133 174.894 2.134.443

1.537.865 2.747.975 2.148.759 114.705 122.024 139.561 2.505.696

1.600.836 3.239.059 2.309.285 116.186 72.174 230.069 1.890.407

443.363 886.141

529.762 862.858

470.706 1.083.705

10.606.668

10.709.205

€ 11.012.427

Toelichting Stichting Aanpast Lezen (SAL) Deze subsidie heeft betrekking op de kernactiviteiten van SAL. Daarnaast is ten behoeve van loon-prijsbijstelling een bedrag ontvangen van OCW, dat aan de subsidie van SAL is toegevoegd. Prestatiecontract Dedicon De activiteiten van Dedicon worden geregeld in het prestatiecontract. De subsidie voor de activiteiten is aangepast met de loon-prijscompensatie. Prestatiecontract CBB De activiteiten van CBB worden geregeld in het prestatiecontract. De subsidie is aangepast met de loon- prijscompensatie. Voor vernieuwing van activiteiten is een investeringsbijdrage toegekend aan CBB van € 133.000. Minder vraag naar maatwerk heeft ertoe geleid dat een bedrag is ingezet voor de productie van extra brailleboeken. Integratiebudget/overige posten € 129.000 van het integratiebudget is besteed aan de uitrol van het project Aanvragen Gesproken Boek (audiolezen). Het project brengt de gebruikers van openbare bibliotheken met een leesbeperking zo veel als mogelijk in contact met materialen van Aangepast Lezen. Het project wordt in 2015 afgerond. Ook heeft SIOB een IFLA sattelite meeting gesponsord. Tijdens deze bijeenkomst is het geschikt maken van materialen voor aangepast lezenden behandeld. Verder is er een bijdrage geleverd aan een tour door Europa, waarbij aangepast lezen onder de aandacht is gebracht. De tour heeft geleid tot een aantal verfrissende (nieuwe) ideeën voor openbare bibliotheken. Voor vertegenwoordiging en ondersteuning van de Lezersraad worden kosten gemaakt. Zoals voor de ambtelijk secretaris en andere vertegenwoordigers. Ook neemt de Lezersraad deel aan studiebijeenkomsten, zoals deelname aan een IFLA sattelite meeting te Parijs voor uitgevers van materialen voor aangepast lezenden.

34

Pilot de Bibliotheek op school De pilot voor Aangepast Lezen materiaal bij twee scholen in Den Bosch is in 2014 succesvol afgerond. De resultaten zijn aanleiding om een werkwijze te ontwikkelen om deze activiteit uit te rollen onder alle openbare bibliotheken. Daarvoor is een tweede pilot opgestart. Deze pilot is uitgerold bij meer scholen in het basisonderwijs, zowel regulier als voor het speciaal basisonderwijs. V-Smart en Iguana De klantvriendelijkheid van de website van SAL heeft al verschillende malen tot opmerkingen geleid van gebruikers en de Lezersraad. Ook kamerleden hebben er vragen over gesteld. Daarom heeft SIOB in 2014 een extra investeringsbijdrage beschikbaar gesteld voor een totale herziening van het digitale platform. Gezien de rol die SAL speelt in de bibliotheekwereld wordt aansluiting gezicht bij een gangbaar pakket. De afronding van het project vindt plaats in het najaar van 2015.

35

Lijst van namen en begrippen Stichting Bibliotheek.nl

B.nl bouwt de landelijke digitale bibliotheek en ondersteunt bibliotheken bij de aansluiting op de infrastructuur (vanaf 2015 onderdeel van de Koninklijke Bibliotheek)

CBB

Christelijke Bibliotheek voor Blinden en Slechtzienden en producent van aangepaste lectuur.

Dedicon

Hoofdproducent van aangepaste lectuur en tevens verantwoordelijk voor de functie studielectuur voor mensen met een leesbeperking in opdracht van het Ministerie van OCW.

Koninklijke Bibliotheek

De Koninklijke Bibliotheek verricht in aanvulling op de taken in de WHW, de volgende taken: a. aansturen van het netwerk van openbare bibliotheekvoorzieningen door: i. afstemming en coördinatie; ii. educatie, informatie en reflectie; en iii. vertegenwoordiging en promotie; b. in stand houden van de landelijke digitale bibliotheek; en c. verzorgen van een bibliotheekvoorziening van noodzakelijk omgezette werken voor personen met een handicap. Vanaf 1 januari 2015 derhalve is de KB regievoerder en als zodanig eindverantwoordelijk voor de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking.

Lezersraad

Uit lezers samengesteld adviesorgaan dat is ingesteld ten behoeve van de lezersinbreng.

NUV

Nederlands uitgeversverbond, brancheorganisatie.

SIOB

Sectorinstituut Openbare Bibliotheken. Tot en met 2014 regievoerder en eindverantwoordelijk voor de dienstverlening aan mensen met een leesbeperking.

Stichting Aangepast Lezen Landelijk klantencontact voor de algemene lectuurvoorziening voor mensen met een leesbeperking. Oogvereniging

Belangenvereniging van mensen met een visuele beperking, oogaandoening of doofblindheid.

VOB

Vereniging van Openbare Bibliotheken in Nederland.

Vereniging van leesgehandicapten

Belangenvereniging van mensen met een leesbeperking.

36

DAISY (Digital Accessible Information System) Een op wereldschaal ontwikkelde standaard, die een set regels en definities omvat voor de aanmaak van een digitaal ingesproken en gestructureerd daisyboek. Daardoor bieden daisyopnames volgende mogelijkheden voor de lezer/luisteraar: • Geluidsfragmenten of delen van de tekst kunnen snel gevonden worden (het is niet nodig om de tekst helemaal af te lopen, men kan navigeren). • De geluidsfragmenten kunnen aangevuld worden met geschreven teksten en afbeeldingen. • De spreeksnelheid kan versneld of vertraagd worden, waarbij de stem goed verstaanbaar blijft. Er is een hoge en constante geluidskwaliteit. • Op één daisy-cd past veel meer informatie (een heel boek) dan op een gewone cd • Gesproken tekst in daisyformaat kan beluisterd worden met een daisyspeler/recorder, een computer of een voorleesmachine. Of via streaming of downloading. • Een gesproken boek is een titel die van band tot band wordt voorgelezen. Streaming Een techniek waarbij audio/video via een digitaal netwerk beluisterd en bekeken kan worden. De digitale gegevens worden in gedeelten verstuurd. Vanaf het moment dat de eerste data arriveren start de audio/video en wordt in real time afgespeeld. Download In tegenstelling tot de streamingtechniek, wordt hierbij eerst het gehele document opgeslagen op de eigen computer of daisyspeler alvorens het kan worden afgespeeld. Maatwerk Het omzetten in aangepaste leesvorm van teksten voor persoonlijk gebruik, zoals: brieven, handleidingen, vergaderstukken, artikelen tijdschriften, brochures, verslagen, recepten, nieuwsbrief/bulletin en facturen. Reliëfwerk Topografische (land)kaarten, situatietekeningen en plattegronden, of afbeeldingen waarop de informatie zó is weergegeven dat elementen voelbaar zijn en dus op een tactiele (aftastbare) wijze kunnen worden onderscheiden.

37

Meer informatie Koninklijke Bibliotheek: www.kb.nl over aangepast lezen: www.kb.nl/ob/aangepast-lezen Stichting Aangepast Lezen: www.aangepastlezen.nl en www.superboek.nl Dedicon: www.Dedicon.nl CBB: www.CBB.nl Lezersraad Aangepast Lezen: www.aangepastlezen.nl/home/over-aangepast-lezen/lezersraad Wet stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen (Wsob) http://wetten.overheid.nl/BWBR0035878 Publicaties: Rapport toekomstvisie Aangepast Lezen: http://www.kb.nl/sites/default/files/toekomst_aangepasteleesvormen2025-def.pdf Verslag pilot Aangepast Lezen in de Bibliotheek op school: http://www.kb.nl/sites/default/files/rapportage-pilot-aangepast-lezen-en-mlp-indbos-v4.pdf Eindrapport niet-gebruikersonderzoek: http://www.kb.nl/sites/default/files/rapportage-niet-gebruikersonderzoek-aangepastlezen.pdf Ketenonderzoek: http://www.kb.nl/sites/default/files/onderzoek-klantbeleving-keten-aangepast-lezenpv2013.pdf Jaarverslag 2013: http://www.kb.nl/sites/default/files/jaarverslag-aangepast-lezen-2013.pdf Evaluatie subsidieregeling aangepast lezen: http://www.kb.nl/sites/default/files/12a0538-rapport-evaluatie-subsidie-aangepast-lezendefinitief.pdf Een bredere blik op lezen: http://www.kb.nl/sites/default/files/een-bredere-blik-op-lezen-onderzoek.pdf Kees Komma www.youtube.com/watch?v=oiD8b2k4PUk#t=35 (trailer) en www.keeskomma.nl (spel voor de pc). En gratis verkrijgbaar in App Store en Google Play. Yoleo www.yoleo.nl en gratis in de App store

Meer weten?

Neem contact op met Marja Geevers, [email protected]

38