JAARVERSLAG 2012 BONGER INSTITUUT VOOR CRIMINOLOGIE
April 2013
ALGEMEEN Het Bonger Instituut voor Criminologie is een onderzoeksgroep van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Amsterdam. De hoofdtaak van het instituut is het verrichten van wetenschappelijk onderzoek, daarnaast wordt onderwijs gegeven. De vakinhoudelijke verantwoordelijkheid voor het onderzoek en het onderwijs van het instituut
ligt bij de wetenschappelijk directeur van het instituut, tevens bijzonder hoogleraar Criminologie, in het bijzonder criminaliteitsbeleid. Deze leerstoel is ingesteld vanwege de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Criminaliteitsbeleid en wordt sinds 1 april 2008 vervuld door prof. dr. D.J. Korf.
Bestuur Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Criminaliteitsbeleid Prof. dr. F. Bovenkerk Hr. B.R. Visser, MPA Mr. dr. M.J.M. Verpalen Curatorium bijzondere leerstoel Criminologie Prof. dr. C.E. du Perron Prof. dr. F. Bovenkerk Prof. dr. T. Blom
ONDERZOEKSPROGRAMMA IN HET KORT Het onderzoeksprogramma (“Crime and Control”) richt zich op de relatie tussen rechtshandhaving en criminaliteit, en omvat drie componenten: (1) formele controle; (2) aard en omvang criminaliteit; (3) dynamiek tussen beleid en criminaliteit. Het onderzoeksprogramma spitst zich toe op drugs en geweld. 1.)
2.)
3.)
In hoeverre en op welke wijze doen zich ontwikkelingen voor in het beleid ten aanzien van strafbaar gestelde gedragingen, in het bijzonder op het terrein van drugs en geweld? In hoeverre en op welke wijze wordt criminaliteitsbeleid omgezet in concrete handelingen (handhaving)? Wat zijn de grondslagen voor deze ontwikkelingen?
In welke mate en op welke wijze ontwikkelen zich aard en omvang van criminaliteit, in het bijzonder op het terrein van drugs en geweld? In hoeverre en op welke wijze worden deze ontwikkelingen beïnvloed door criminaliteitsbeleid? En andersom: in welke mate en hoe is dit beleid te beschouwen als reactie op ontwikkelingen in criminaliteit?
Binnen het onderzoeksprogramma kunnen deze drie componenten elk afzonderlijk dan wel in onderlinge samenhang bestudeerd worden, met zowel kwalitatieve als kwantitatieve methoden of een combinatie hiervan.
1
LOPEND EN NIEUW ONDERZOEK Het onderzoek van het Bonger Instituut wordt voornamelijk extern gefinancierd door wetenschappelijke organisaties (zoals NWO, NIDA), overheden (zoals ministeries, gemeenten, Raad van Europa) en maatschappelijke organisaties (zoals Jellinek, RIVM, Parnassia, Forum).
Naast in voorgaande jaren in gang gezette en in 2012 afgeronde (5) of nog lopende (3) projecten zijn in 2012 ook 5 nieuwe onderzoeken gestart. Ter illustratie worden hieronder enkele lopende en nieuwe projecten kort geschetst. Voor een volledig overzicht van de projecten: zie Bijlage.
Cannabismarkt Vanaf maart 2012 onderzoekt het Bonger Instituut twee jaar lang de ontwikkelingen op de illegale detailhandelsmarkt van cannabis na invoering van het besloten clubmodel en het ingezetenencriterium voor coffeeshops (de ‘wietpas’). In 14 Nederlandse gemeenten worden op drie momenten (vóór en na de invoering van de nieuwe maatregelen) lokale experts geïnterviewd en cannabisgebruikers geënquêteerd. Daarnaast wordt een cohort van ca. 200 cannabisgebruikers gevolgd en wordt in vier van de gemeenten etnografisch veldonderzoek gedaan. Coffeeshop en Overlast Lelystad Lelystad bevindt zich in een uitzonderlijke situatie. Daar waar in andere gemeenten coffeeshops verdwijnen, heeft de gemeente Lelystad juist besloten tot de vestiging van een coffeeshop medio 2011. Hierdoor bestaat voor het eerst in de Nederlandse geschiedenis de mogelijkheid eventuele effecten van de komst van een coffeeshop te bestuderen in een gemeente die voorheen nog geen coffeeshop had. In dit onderzoek worden aan de hand van verschillende onderzoeksmethoden (zowel kwantitatief als kwalitatief) verschillende aspecten van coffeeshop-gerelateerde overlast geanalyseerd. Tezamen geven deze een integraal beeld van de coffeeshop-gerelateerde overlast, zowel vanuit het perspectief van de algemene bevolking en bezoekers van de te vestigen coffeeshop, als vanuit gebruikers van de openbare ruimte rond de coffeeshop, politie, ondernemers, hulpverlening en andere betrokkenen. Cannabis Dependence (CanDep) In dit promotieonderzoek worden 600 frequente cannabisgebruikers drie jaar gevolgd. Onderzocht worden (1) het natuurlijke beloop van frequent cannabisgebruik; (2) factoren die betrokken zijn bij de overgang van risicovol cannabisgebruik naar cannabisafhankelijkheid en andersom; (3) de dynamiek onderliggend aan transities in cannabisgebruik en –afhankelijkheid. Het CanDep project wordt uitgevoerd in samenwerking met het Trimbos-instituut en wordt gesubsidieerd door NWO/ZonMw. Crack in drie Nederlandse steden In dit promotieproject worden in Amsterdam, Rotterdam en den Haag in totaal ruim 1000 crackverslaafden, binnen en buiten de hulpverlening, geïnterviewd over o.a. crackgebruik, drugshandel, criminaliteit en gezondheid en hulpbehoefte. Een van de doelen is om betrouwbare schattingen te maken van het aantal crackverslaafden. Het onderzoek is onderdeel van het project “Prevalence, treatment needs and new pharmacotherapeutic options for crack dependent people in the Netherlands”, dat wordt uitgevoerd in samenwerking met het AMC en Parnassia, en gesubsidieerd door NWO/ZonMw. Antenne Antenne is een jaarlijks terugkerend onderzoek dat wordt uitgevoerd in samenwerking met Jellinek Preventie en waarin ontwikkelingen op de drugsmarkt en in middelengebruik in Amsterdam op de voet
2
worden gevolgd en nieuwe trends in een zo vroeg mogelijk stadium worden waargenomen. De kern van Antenne is een panelstudie, waarbij tweemaal per jaar (kwalitatieve) interviews worden gehouden met insider-experts. Daarnaast zijn er kwantitatieve indicatoren, waaronder een jaarlijkse survey gehouden onder een specifieke doelgroep, afwisselend middelbare scholieren, clubbezoekers, jonge cafébezoekers, coffeeshopbezoekers of probleemjongeren. In 2012 werd een survey gehouden onder jongeren in de jeugdzorg. Designer Drugs De afgelopen jaren zijn tal van nieuwe psychoactieve stoffen ('designer drugs', ook wel: 'research chemicals' of 'legal highs') op de Europese drugsmarkt gesignaleerd. Met name het internet lijkt een voorname markt te zijn in het aanbod van nieuwe psychoactieve drugs en/of de grondstoffen v oor de productie daarvan (precursoren). Van sommige van deze middelen is bekend dat zij vrij recent (ook) in Nederland daadwerkelijk op de markt zijn gekomen, waarvan mephedrone de bekendste is. Maar over het geheel genomen weten we nauwelijks iets van de feitelijke aard en omvang van het gebruik van designer drugs. De centrale vraag in dit onderzoek luidt: Wat maakt dat (een) bepaalde (categorie) designer drug(s) al dan niet kans maakt op de Nederlandse drugsmarkt en welke kenmerken dragen bij aan het succes? Deze vraag wordt beantwoord door middel van een combinatie van onderzoeksmethoden, waaronder interviews met intensieve drugsgebruikers uit verschillende 'scenes' en interviews met dealers/producenten. GHB Arrestanten Wekelijks komen in diverse regio’s in Nederland meldingen binnen over excessen van GHB-gebruikers op straat of in huiselijke kringen. Politie en justitie staat hierbij voor een probleem: wat te doen met GHB-verslaafden die worden aangehouden voor strafbare feiten? Bij plotselinge onthouding kunnen GHB-verslaafden ernstige afkickverschijnselen krijgen, die al op het politiebureau kunnen optreden. De politie en het Openbaar Ministerie (OM) bevinden zich in dat soort gevallen in een lastige situatie: kunnen en moeten we een GHB-verslaafde met afkickverschijnselen wel insluiten? Het lijkt er op dat GHBverslaafden regelmatig worden heengezonden in plaats van ingesloten, ook als iemand voor de ernst van het delict normaal gesproken ingesloten zou worden. Doel van dit onderzoek is meer inzicht te krijgen in de aard en omvang van de problematiek en een beter beeld te hebben van de eventuele maatregelen en voorzieningen die genomen zouden kunnen worden.
PERSONEEL De gemiddelde personele bezetting in 2012 bedroeg ca. 7 fte. Vier medewerkers/ onderzoekers zijn in vaste dienst. Daarnaast waren in 2012 vijf (gast)onderzoekers/promovendi werkzaam, plus enkele assistenten, enkele stagiaires en 18 freelance studenten op pro-
jectbasis. Het Instituut beschikt niet over een vast secretariaat. Deze werkzaamheden worden vervuld door assistenten. Voor een overzicht van het personeel in 2012: zie Bijlage.
PROMOVENDI In 2012 werden 7 promovendi begeleid. Onderdeel van de begeleiding vormden een maandelijkse PhD-class, waarin promovendi
(de voortgang van) hun onderzoek presenteren en bediscussiëren. Voor een overzicht van de promovendi: zie Bijlage.
3
ONDERWIJS Als vast onderdeel van de minor ‘Jeugdcriminaliteit en Justitieel Jeugdbeleid’ (Faculteit Maatschappijwetenschappen, FMG) is in 2012 wederom de cursus Jongeren, risico’s en (lokaal) beleid gegeven (uitgebreid naar 6 EC). Aantal geslaagde studenten: 72.
In het kader van de promovendi-opleiding van de faculteit is de Engelstalige module Law in Action gegeven. Sinds 2011 wordt ook onderwijs verzorgd aan de Politieacademie te Apeldoorn, in het bijzonder de master Criminal Investigation en het vak Drugs en Uitgaan.
CONGRESSEN In samenwerking met de Panteion University of Social and Political Sciences werd 4-6 oktober 2012 in Athene (Griekenland) de 23rd Annual Conference van de European Society
for Social Drug Research (ESSD) georganiseerd. Voor een overzicht van presentaties op congressen: zie Bijlage.
DEELNAME AAN WETENSCHAPPELIJKE FORA EN OVERIGE WETENSCHAPPELIJKE ACTIVITEITEN Prof. dr. D.J. Korf is voorzitter (Chair) van de van de Commissie Risk Assessment en MoniEuropean Society for Social Drug research toring (CAM, Ministerie VWS). Tevens was hij (ESSD), redactielid van verschillende tijdschrifin 2012 voorzitter van de begeleidingscomten (Journal of Drug Issues; European Addictimissie “Omgaan met overlast, agressie en on Research; Alkoholizm I Narkomania; Tijdgeweld als gevolg van alcohol- en/of drugsgeschrift voor Criminologie), lid van het Scientific bruik” (WODC). Committee European Monitoring Centre for Dr. Ton Nabben is plaatsvervangend lid van de Drugs and Drug Addiction (EMCDDA, LissaCommissie Risk Assessment en Monitoring bon), vicevoorzitter van de Wetenschappelijke (CAM, Ministerie VWS) en van de WetenRaad Nationale Drugs Monitor, vicevoorzitter schappelijke Raad DIMS. van de Wetenschappelijke Raad DIMS en lid BESTUURLIJKE EN AANVERWANTE TAKEN Binnen de Faculteit der Rechtsgeleerdheid is Prof. dr. D.J. Korf voorzitter van de Ondernemingsraad (OR), neemt hij deel aan het periodiek overleg van afdelingsvoorzitters en on-
derzoeksdirecteuren (VADO) en is hij lid van de Wetenschapscommissie (WsC). Drs. Annemieke Benschop en drs. Marije Wouters zijn bedrijfshulpverleners (BHV-ers).
MEDIA EN MAATSCHAPPELIJK DEBAT In 2012 werden het Bonger Instituut in het algemeen, respectievelijk specifieke onderzoekers en/of onderzoeken verscheidene keren aangehaald in de media. Voor een overzicht van mediaverschijningen: zie Bijlage. Daarnaast nam Dr. Ton Nabben deel aan de volgende maatschappelijke fora: “Lancering
van de voorlichtingscampagne: Outgaan is nooit OK.” (GGD Amsterdam), “Generatie ik gaat los” (de Balie, Amsterdam) en “Historisch café” (P96, Amsterdam). Tevens verscheen hij in Maastricht als deskundige voor de rechtbank in opdracht van de Rechter Commissaris Sector Strafrecht.
4
BIJLAGE Lopende en nieuwe onderzoeken 2012 Project
Startjaar
Subsidiegever/financier
Cannabis Dependence
2008
NWO / ZonMw
Crack Study
2008
NWO / ZonMw
Coffeeshop & Overlast Lelystad
2010
Gemeente Lelystad
Antenne 2011
2011
Jellinek Preventie
Subanop
2011
Universiteit Gent
Jeugdcriminaliteit
2011
Ministerie van Veiligheid & Justitie, WODC
GHB & overdosis
2011
RIVM
Flevomonitor 2011
2011
Gemeente Almere
GHB Arrestanten
2012
Ministerie van Veiligheid & Justitie, WODC
Cannabismarkt
2012
Ministerie van Veiligheid & Justitie, WODC
Designer drugs
2012
RIVM
Antenne 2012
2012
Jellinek Preventie
Flevomonitor 2012
2012
Gemeente Almere
ESSD
2012
Council of Europe
Personeel Bonger Instituut in 2012 Naam
Functie
Fte
Periode in dienst/werkzaam
Drs. Annemieke Benschop Mr. Drs. Danielle Chevalier Esther Ettema, MSc Tycho Hellinga, BA Drs. Jaap Knotter Wouter Kolthoff, BA Prof. dr. Dirk J. Korf Nienke Liebregts, MSc Dr. Ton Nabben Karin de Nijs, BSc Sari Nijssen, BSc Alberto Oteo Perez, MSc Rafaela Rigoni, MA Drs. Marije Wouters
Onderzoeker 4 AIO/promovendus Assistent Assistent Gastonderzoeker/promovendus Assistent Directeur/bijzonder hoogleraar AIO/Promovendus Onderzoeker 3 Assistent Assistent AIO/promovendus Gastonderzoeker/promovendus Onderzoeker 4
0,74 1 0,40 0,42 0,32 0,32 1,00 0,84 0,95 0,42 0,42 1,00 0.95
Sinds 01.01.2001 Sinds 01.01.2008 01.10.2011 – 01.08.2012 01.09.2011 – 01.03.2012 Sinds 01.07.2009 01.09.2011 – 01.03.2012 Sinds 01.09.1988 Sinds 01.03.2008 Sinds 01.07.1999 Sinds 15.08.2011 Sinds 01.07.2012 Sinds 01.09.2008 Sinds 27.01.2010 Sinds 01.12.2002
Promovendi prof. dr. D.J. Korf in 2012 Naam Drs. Marije Wouters Alberto Oteo Perez, MSc Rafaela Rigoni, MA Mr. Drs. Danielle Chevalier Nienke Liebregts, MSc Drs. Jaap Knotter Drs. Lianne Kleijer
1
Project/Thema Cannabis control Crack in three Dutch cities Policies for people who use drugs Regulations and public space. Cannabis dependence Ontvoeringen en gijzelingen Politie in de wijk
Gedeelde aanstelling 0,80 fte, helft FdR, helft FMG. 5
Promotie (gepland) 22.01.2013 Voorjaar 2014 Medio 2014 (EUR) Voorjaar 2014 Voorjaar 2014 Januari 2014 30.09. 2013 (UU)
Stagiairs en veldwerkers in 2012 Stagiairs
Veldwerkers
Jens van den Berg
Elsbeth Blom
Nadien Meanwell
Myrthe van den Broek
Tara Chirimar
Gijs Haanschoten
Betz Nantwi
Iris van der Doelen
Antoinette Pronk
Ferdy Hazeleger
Erwin Nuijten
Kim Ribbink
Esther Kamara
Matthijs Pon
Sanja Savor
Walter Koer
Tim Schlangen
Rick Schaap
Marije Kuin
Sterre ten Houten de Lange
Maartje Weyenberg
Daan de Lein
Jens van den Berg
Publicaties in 2012 Benschop, A., Nabben, T. & Korf, D. J. (2012). Trends and patterns in licit and illicit drug use in nightlife and among secondary school pupils in Amsterdam, 2011. Bonger International Bulletin 2(2), 1-6. Benschop, A., Wouters, M. & Korf, D. J. (2012). Flevomonitor 2011. Amsterdam: Rozenberg Publishers. Korf, D.J. (2012). A kaleidoscope of meanings: An introduction. In M. Wouters, J. Fountain & D. J. Korf (eds.), The meaning of high. Variations according to drug, set, setting and time (pp. 9-22). Lengerich: Pabst Science Publishers. Korf, D.J. (2012). Jongeren, alcohol en drugs. In T. Notten & F. Spierings (eds.), Zorgen om de jeugd. Tussen paniek en passende voorzieningen (pp. 63-87). Den Haag: Boom Lemma. Korf, D.J. & Benschop, A. (2012). Geestelijke gezondheid en middelengebruik bij middelbare scholieren in Amsterdam 2011. Bonger Instituut: Universiteit van Amsterdam Korf, D. J., Benschop, A., Blom, T. & Steen, M. (2012). Minder ernstig, Vaker gestraft. Een onderzoek naar de aard en kwalificatie van jeugdcriminaliteit. Amsterdam: Rozenberg Publishers. Korf, D.J., Benschop, A., Blom, T. & Steen, M. (2012). Milder offences, more punishment. A study on the nature and the prosecution of violent youth crime in the Netherlands. Bonger International Bulletin , 2(1), 1-5. Nabben, T., Benschop, A. & Korf, D. J. (2012). Antenne 2011. Trends in alcohol, tabak en drugs bij jonge Amster dammers. Amsterdam: Rozenberg Publishers. Oteo Pérez, A., Benschop, A. & Korf, D.J. (2012). Differential profiles of crack users in respondent-driven and institutional samples: A three-site comparison. European Addiction Research, 18(4), 184-192. Wouters, M., Benschop, A., Van Laar, M. & Korf, D. J. (2012). Cannabis use and proximity to coffee shops in the Netherlands. European Journal of Criminology, 9(4), 337-353. Wouters, M., Fountain, J. & Korf, D. J. (2012) (eds.). The meaning of high. Variations according to drug, set, setting and time. Lengerich: Pabst Science Publishers.
Presentaties op conferenties in 2012 Benschop, A. “Gender and ethnic specific patterns of substance use within a group of marginalised crack users.” ESSD congres, 06.10.2012, Athene Korf, D.J. “Uitgaan, drank en drugs in tijden van toenemende regulering.” Jongeren en Uitgaan, Paard van Troje, 28.11.2012, Den Haag. KEY NOTE Nabben, T. “High Amsterdam. Ritme, roes en regels in het uitgaansleven.” Spinhuis, 15.02.2012, Amsterdam
6
Nabben, T. “Aard en omvang van drugsgebruik in het uitgaansleven.” RIVM, 24.04.2012, Bilthoven Nabben, T. “Drugstrends in Amsterdam. De panelstudie als kompas. Iriszorg (Tendens) 13.06.2012, Arnhem Rigoni, R. “How honest can you be as a researcher?” ESSD congres, 05.10.2012, Athene Wouters, M. “Raising the minimum age in coffee shops” ESSD congres, 06.10.2012, Athene
Mediaverschijningen in 2012 Vermelding van
In
Medium
Datum
Het Bonger Instituut
OM eist 8 jaar cel in zaak vervuilde XTC
Telegraaf
13.02.2012
Het Bonger Instituut
Steeds meer verslaafden in Almere
AlmereVandaag
01.11.2012
Nabben, T.
Opnieuw 8 jaar geëist in XTC-onderzoek
De Limburger
14.02.2012
Nabben, T.
The protest revolution
Lost & Found
April, 2012
Nabben, T.
Sociale controle: over roeskunstenaars en roesknoeiers
Apexx 1
April 2012
Nabben, T.
Over de partydrug GHB in Noord-Holland
RTV-NH
21.05.2012
Nabben, T.
Zerotolerance. De utopie van het drugsvrije feest
Apexx 1
Juni 2012
Nabben, T.
GHB de hype voorbij
DJ- Broadcast
06.04.2012
Nabben, T.
Speed is het nieuwe coke
Editie NL
31.07.2012
Nabben, T.
Speed is niet meer voor losers
Parool
01.08.2012
UvA-Jellinek
Amsterdamse scholieren blowen en drinken minder
Metro
29.08.2012
Wouters, M.
Mensen moeten niet geel en bezweet rondlopen
BLIK
11.06.2012
7
