JAARVERSLAG 2011 AZ
S T.- E L I S A B E T H H E R E N TA L S
Redactie Dienst communicatie van het AZ St.-Elisabeth Herentals Met dank aan alle directieleden, artsen en medewerkers voor hun inbreng
Fotografie Nathalie Leysen, Heidi Rombouts en Jens Daems Met dank aan de bereidwillige modellen
Verantwoordelijke uitgever Bruno Van Eesbeeck - Nederrij 133 - 2200 Herentals
2
Inhoudstafel Voorwoord5 Het AZ St.-Elisabeth Herentals, een voorstelling Structuur van de organisatie
7 8
Wij staan borg voor kwaliteit en zorg
11
Zorg voor de patiënt Zorgmanagement Ziekenhuishygiëne Patiëntveiligheid Patiëntenrechten en de ombudsdienst Medische disciplines
11 11 15 17 19 21
Zorg voor de medewerker Personeelszaken Samen uit, samen thuis In beweging Communicatie en informatiedoorstroming
25 25 27 28 29
Samenwerking in de zorg Vzw HETU Scholen Andere zorgverstrekkers
30 30 31 31
Bouwen met zorg aan zorg - zorg voor de omgeving Bouwwerken Mobiliteit Milieu Veiligheid
33 33 34 34 35
Zorg voor de toekomst – vooruitblik 2012
37
Zorgresultaten39 Kerncijfers39 Ambulante activiteit 39 Hospitalisatie activiteit 40 Personeel 41 Jaarrekening42 Balans 42 Resultatenrekening 43
3
4
Voorwoord Een instelling functioneert pas optimaal wanneer alle raderwerkjes als een geoliede machine in de juiste richting draaien. Dat is de doelstelling in elk bedrijf, dus ook in ons ziekenhuis. Pas wanneer alles klopt kunnen we zeggen dat we borg staan voor zorg; voor de patiënt, voor de medewerker, voor onze partners. Een machine van een omvang als ons ziekenhuis onderhouden doe je niet alleen. Dat vraagt teamwerk, de inzet en het geduld van iedereen - de honderden werknemers, de tientallen artsen, de duizenden patiënten en bezoekers. En dat doe je ook niet op één dag, zelfs niet op één jaar. Dat heeft tijd nodig. In 2011 heeft het AZ St.-Elisabeth in Herentals de olie verder ververst. Niet alleen draaien de verbouwingswerken op volle toeren, ook merken we dat de verzelfstandiging van 2010 nog sporen achterlaat en sommige radertjes weer afgesteld moeten worden. Het ziekenhuis heeft immers voor een grondig onderhoud gekozen en niet voor de gemakkelijkere smeerbeurt. Onze instelling groeit, de activiteiten breiden uit en dus maken we van de bouwwerken gebruik om ook de motor na te kijken en beter te doen draaien: afdelingen worden geclusterd, zodat inhoudelijk verbonden afdelingen ook ruimtelijk verbonden worden; procedures en klinische paden worden opgemaakt of verfijnd; samenwerkingsverbanden worden opgestart of uitgediept. Maar het werk is nog niet af. Wie regelmatig in ons ziekenhuis binnenstapt, zal het merken: we brengen niet alleen een laagje lak aan, niet alleen wat olie, maar we maken onze motor klaar voor de toekomst. Stilaan wordt wel duidelijk welke mooie resultaten het grote onderhoud heeft: niet alleen moderne en comfortabele patiëntenkamers met het gebruik van vrolijke kleuren op de afdelingen, maar ook methodes om efficiënter, veiliger en patiëntvriendelijker te werken. Kortom, we zijn op de goede weg.
Fons Michiels Voorzitter raad van bestuur
5
6
Het AZ St.-Elisabeth Herentals, een voorstelling Het AZ St.-Elisabeth Herentals heeft een lange geschiedenis. Al vanaf 1253 wordt er op de locatie in de Nederrij aan gezondheidsvoorziening gedaan. Daarmee heeft Herentals het oudste ‘gasthuis’ van de Kempen. Tot 2009 maakte het ziekenhuis deel uit van het OCMW, vanaf 1 januari 2010 staat het op eigen benen. Het ziekenhuis heeft 243 erkende bedden, verspreid over de diensten heelkunde, inwendige ziekten, revalidatie (SP), geriatrie, pediatrie, kraamafdeling (met een bijbehorende afdeling voor te vroeg geboren baby’s), intensieve zorgen en spoedgevallen. Daarnaast zijn er ook een MUG-functie en drie daghospitalen (oncologisch, chirurgisch en geriatrisch) te vinden. Het ziekenhuis beschikt over ruim 600 personeelsleden en 90 geneesheerspecialisten. In 2010, met de verzelfstandiging van de instelling, stelde het AZ St.-Elisabeth Herentals zijn vernieuwde slogan voor: ‘Wij staan borg voor kwaliteit en zorg’. Deze slogan legt de nadruk op het belang van een kwalitatieve zorgverlening in het ziekenhuis. Het centraal stellen van de patiënt is het belangrijkste uitgangspunt. Het AZ St.-Elisabeth Herentals steunt op meer dan 750 jaar ervaring en traditie en wil verder blijven bouwen aan kwaliteitszorg voor elke patiënt. Als regionale zorginstelling acht het ziekenhuis het zijn taak om een professionele basiszorg aan te bieden aan alle inwoners van Herentals en de bredere regio. Dit betekent het voortdurend werken aan kwaliteit van en het comfort tijdens consultaties, behandelingen en verblijf, alsook het inspelen op evoluties binnen de zorgsector en zich vernieuwend opstellen. De zorg moet toegankelijk en betaalbaar zijn voor iedereen en vertrekt vanuit een diep respect voor elk individu. Hoffelijkheid is hierbij een sleutelbegrip dat zowel voor artsen, medewerkers als het bestuur cruciaal is. Niet alleen de patiënt wordt als gast beschouwd, ook zijn omgeving. De integrale zorgvisie houdt in dat kwaliteitszorg niet stopt wanneer de patiënt het ziekenhuis verlaat. Samenwerking is dus van groot belang: met andere zorgverleners en -instellingen, mantelzorgers en vrijwilligers. Infrastructuur is een belangrijk instrument. Daarom blijft het ziekenhuis voortdurend investeren in verbetering en vernieuwing. De belangrijkste schakel in het zorgproces zijn de medewerkers. Het ziekenhuis probeert hen een stimulerende en aangename werkomgeving aan te bieden, die ruimte geeft voor persoonlijke ontwikkeling en die inzet en betrokkenheid vanzelfsprekend maakt.
7
Structuur van de organisatie De dagelijkse leiding van het ziekenhuis wordt gedragen door het directiecomité, dat wekelijks bijeen komt. Dit comité bestaat op 1 januari 2012 uit: Dr. Bruno Van Eesbeeck: algemeen directeur a.i. Dr. Luc Belmans: hoofdgeneesheer Danny Dockx: facilitair directeur Wim Gys: diensthoofd personeelsdienst Luc Joren: financieel directeur Claude Strengs: directeur ICT en informatiebeheer Roger Van Beers: administratief en economisch directeur Koen Van Hoolst: verpleegkundig paramedisch directeur
Van links naar rechts: Boven: dr. Luc Belmans - Koen Van Hoolst - Wim Gys - Danny Dockx - Claude Strengs Onder: Roger Van Beers - dr. Bruno Van Eesbeeck - Luc Joren
8
Maandelijks vindt een zitting van de raad van bestuur plaats. Deze vergadering is als volgt samengesteld: Fons Michiels (voorzitter) Peter Bellens (ondervoorzitter) Bruno Van Eesbeeck (secretaris) François Beckx Jan Bertels Joke Bleys Marc De Muynck Guido Gysemans Lieve Kempen Bart Michiels Karel Peeters Paul Timmermans Bart Van Daele Philippe Vandekerckhove
De medische raad vertegenwoordigt de belangen van de artsen. De samenstelling op 1 januari 2012: Dr. Stefan Verfaillie (voorzitter) Dr. Yves Mentens (secretaris) Dr. Paul Corneillie Dr. Jan Degroote Dr. Marc De Maeyer Dr. Lode Sels Apr-biol. Tom Spiritus Dr. Erik Swinnen Dr. Koen Van der Stock Dr. Carl Van Haesendonck
9
10
Wij staan borg voor kwaliteit en zorg Zorg voor de patiënt Zorgmanagement Dienst patiëntenbegeleiding Sinds september 2010 is Liesbet Luyten diensthoofd patiëntenbegeleiding. Door de introductie van deze nieuwe functie binnen het ziekenhuis werd de organisatie gewijzigd van de diensten die onder ‘patiëntenbegeleiding’ horen. Dat zijn de diensten die instaan voor sociale, psychologische en morele opvang en begeleiding van patiënten en hun naasten, met name de sociale dienst, het palliatief support team, de borstverpleegkundige en de levensbeschouwelijke dienst. Zo wil het ziekenhuis de levenskwaliteit, psychische stabiliteit en sociale (re)integratie van de patiënt bevorderen en dat alles in overeenstemming met de levensbeschouwelijke overtuiging van de patiënt. Wat is er veranderd voor de patiënt? ‘Op het eerste zicht mag er voor de patiënt niet veel veranderd zijn’, zegt Liesbet Luyten. ‘Maar door de afzonderlijke diensten te groeperen onder één diensthoofd, kunnen we op een meer gestructureerde manier samenwerken en zo beter op elkaar inspelen. Dat komt natuurlijk de verzorging van de patiënt ten goede.’ Verder kan het ziekenhuis sinds eind 2011 rekenen op een moreel consulent, Sam Geuens. Hij begeleidt mensen die met levensbeschouwelijke vragen zitten, los van enige geloofsovertuiging. De dienst patiëntenbegeleiding heeft een folder gemaakt met een voorstelling en de contactgegevens van alle diensten die eronder vallen. Deze zit standaard bij elke onthaalbrochure.
Referentieverpleegkundigen De gezondheidszorg wordt steeds gespecialiseerder en dus is het ook nodig om verpleegkundigen te hebben met een bepaalde specialisatie. Zo beschikt het ziekenhuis intussen over ‘referentieverpleegkundigen’ voor onder meer pijn, geriatrie, stoma, palliatieve zorgen, wondzorg en decubitus en ziekenhuishygiëne. Deze verpleegkundigen zijn voor hun collega’s het aanspreekpunt voor vragen over hun onderwerp. Zij krijgen ook regelmatig bijscholing door andere collega’s, zoals door de diëtisten en het palliatief support team, om ook over andere specifieke thema’s meer te weten te komen.
Interne liaison geriatrie Sinds enige jaren werkt het ziekenhuis met een interne liaison geriatrie. In 2011 is de screening die gebruikt wordt om een globaal gezondheidsbeeld van de geriatrische patiënt te krijgen grondig geëvalueerd en herbekeken. ‘Elke 75-plusser die het ziekenhuis binnen komt, wordt - ook als hij niet op de dienst geriatrie terecht komt - gescreend op basis van het Geriatrisch RisicoProfiel (GRP-systeem)’, stelt Liesbet Luyten, diensthoofd patiëntenbegeleiding. ‘Wanneer een patiënt een bepaalde score haalt, dan wordt een grondigere screening georganiseerd met een hele reeks testen. De resultaten worden in een multidisciplinair team besproken, waar niet alleen artsen, maar ook diëtisten, ergotherapeuten en logopedisten deel van uitmaken. Zo wordt de gezondheid van oudere patiënten in ruime zin bekeken.’ De huisarts wordt in dit verhaal niet vergeten. Via Medibridge krijgt hij het overzicht van de GRP-resultaten, bij de ontslagbrief van de patiënt krijgt hij het uitgebreide resultatenoverzicht. Zo kan de huisarts van kortbij de situatie van zijn patiënt opvolgen.
11
Klinisch pad - Integrale zorg suïcidepogers De opvang van suïcidepogers start vaak op de spoedafdeling, waar in eerste instantie het puur medische aspect wordt behandeld. Maar het is belangrijk zo snel mogelijk ook de psychosociale opvang op te starten. Daarom maakt het ziekenhuis sinds 2011 gebruik van het IPEO, het Instrument voor Psychosociale Evaluatie en Opvang. Dit hulpmiddel is ontwikkeld door de Vlaamse overheid voor ziekenhuispersoneel om risico’s en zorgbehoeften te inventariseren en een zorgtraject uit te stippelen. In het ziekenhuis krijgt de patiënt gestructureerde begeleiding, maar die moet ook na het ontslag uit het ziekenhuis verder gezet worden. Hierbij is de huisarts een belangrijke speler. Daarom wordt hij vanuit het ziekenhuis actief in het verhaal betrokken. Hij ontvangt steeds een verslag over zijn patiënt met daarin de probleemomschrijving, risicofactoren en het behandelplan. Zo kan de huisarts voor de nodige opvolging zorgen. Ook de patiënt wordt ten zeerste aangeraden om zijn huisarts te raadplegen voor een vervolgtraject.
Psychiatrisch zorgprogramma Het AZ St.-Elisabeth in Herentals beschikt niet over een psychiatrische afdeling. Toch worden er regelmatig psychiatrische patiënten opgenomen, meestal in eerste instantie voor andere aandoeningen. Om deze patiënten goed op te vangen en aangepaste zorgen te bieden, is er gewerkt aan een procedure, die in de loop van 2012 in werking moet treden. Zo zal er een betere samenwerking zijn tussen psychologen, psychiater en behandelende arts en volgt iedereen dezelfde werkwijze. En dat leidt tot een betere kwaliteit van de zorg voor de patiënt.
Borstkliniek Herentals-Turnhout De ziekenhuizen van Herentals en Turnhout hebben al langer een gezamenlijke Borstkliniek. Voor Herentals zitten in het team van de Borstkliniek gynaecologen, het oncologisch support team, psychologen en verpleegkundigen van de betrokken afdelingen. In 2011 is er een gezamenlijke brochure gemaakt waarin het volledige verloop van borstkanker en de behandeling ervan toegelicht wordt. De brochure kreeg een aparte versie per ziekenhuis zodat elke patiënt de juiste detailinformatie over zijn ziekenhuis krijgt.
Het team van de Borstkliniek in Herentals
Klinisch pad - Meerdaagse chemotherapie Sinds 2011 werken de afdelingen kortverblijf, inwendige ziekten en het oncologisch daghospitaal met het klinisch pad meerdaagse chemotherapie. Een richtlijnenlijst wijst de verpleegkundigen en artsen op de verschillende taken die voor, tijdens en na een chemotherapie uitgevoerd moeten worden. Dat gaat van het informeren van de patiënt voordat de behandeling begint, over het afnemen van een bloedstaal tot het afhalen van de medicatie. Elke patiënt krijgt ook een dagboekje mee, waarin hij niet alleen zijn gegevens en gewaarwordingen, maar ook zijn vragen kan noteren. Verder wordt het oncologisch support team steeds gecontacteerd bij de start van een meerdaagse chemokuur. Dit is een multidisciplinair team waar een psychologe, een diëtiste, de borstverpleegkundige, de palliatief verpleegkundige, de sociale en de levensbeschouwelijke dienst deel van uitmaken. Zo kan men de patiënten sneller en beter opvangen.
12
Dag tegen Kanker Op 15 september vond de jaarlijkse Dag tegen Kanker plaats, die in samenwerking met de Vlaamse Liga tegen Kanker wordt georganiseerd. Het ziekenhuis in Herentals zet op deze dag steeds de kankerpatiënten in de bloemetjes en organiseert voor hen tal van leuke workshops. Aan alle medewerkers en bezoekers wordt bovendien gevraagd om het bekende lintje tegen kanker te dragen, als teken van verbondenheid met alle mensen die geconfronteerd worden met kanker. Elk jaar wordt een bekende Kempenaar uitgenodigd om de kankerpatiënten een hart onder de riem te steken. Zangeres Natalia is met veel plezier op de uitnodiging ingegaan en heeft enkele intense uren beleefd met de patiënten, tot ieders genoegen.
Week van de pijn In 2011 is de pijnverpleegkundige aan de slag gegaan. Samen met haar collega van het AZ Turnhout heeft ze een sensibiliseringscampagne gevoerd tijdens de Week van de pijn, van 10 tot 14 oktober. Die was gericht naar patiënten en naar verpleegkundigen. Voor patiënten is het belangrijk dat ze durven spreken over hun pijn, zodat een oplossing gezocht kan worden. Maar ook moeten verpleegkundigen de pijn van patiënten ernstig nemen en proberen adequaat te reageren.
Mediclowns De Mediclowns zijn de minder bekende collega’s van de Cliniclowns, maar dat maakt hun inzet niet minder belangrijk. Op de kinderafdeling van het AZ St.Elisabeth Herentals komen ze wekelijks langs om de kinderen op te vrolijken. En dat doen ze op een professionele manier, waarbij het gemakkelijk is om goede afspraken met hen te maken. Het ziekenhuis in Herentals is het enige uit de provincie Antwerpen waar de Mediclowns actief zijn. Waar mogelijk krijgen ze dan ook een steuntje in de rug om meer bekendheid in de streek te verwerven. Zo kwam Stefan Everts, een van de peters van MediClowns, in oktober een cheque overhandigen met de opbrengst van zijn liefdadigheidsrace.
13
14
Ziekenhuishygiëne Preoperatieve screening MRSA/MSSA Om postoperatieve wondinfecties te vermijden is er sinds 1 februari 2011 gestart met een preoperatieve screening voor MRSA en MSSA voor alle geplande heup-, knie-, schouder- en enkelprothesen. Sinds 1 april wordt deze screening ook uitgevoerd wanneer iemand opgenomen wordt met een heupfractuur of met een knie-, schouder- of enkelfractuur waarvoor het plaatsen van een prothese vereist is. Deze preoperatieve screening gebeurt in nauwe samenwerking met de huisartsen. Patiënten worden twee weken voor de opname gescreend door de huisarts, zodat indien nodig een gepaste behandeling kan starten nog voor de patiënt wordt opgenomen in het ziekenhuis.
Handhygiëne In 2011 nam het AZ St.-Elisabeth Herentals deel aan de nationale campagne handhygiëne. De score voor het naleven van de voorschriften rond handhygiëne (nameting nationale campagne 2010 - 2011) bedroeg 82,2%, wat beter is dan de gemiddelde score (74,2%) van de andere deelnemende ziekenhuizen. Er werd een quiz georganiseerd over het thema en ook werden de medewerkers opgeroepen om een affiche te ontwerpen. Ook in 2012 blijft handhygiëne een belangrijk aandachtspunt. Voornamelijk aan de basisvereisten, met name het niet dragen van juwelen en polshorloges en het achterwege laten van kunstnagels en nagellak, wordt blijvend gewerkt.
100%
handhygiëne AZ St.-Elisabeth Herentals vzw
Temperatuurlogging Temperatuurlogging is het controleren van de temperatuur om ervoor te zorgen dat steeds de vereiste temperatuur behaald wordt. Alle relevante temperaturen van koel- en vrieskasten, van warm en koud water en de temperaturen van relevante ruimtes worden gelogd en bewaard via een centraal gebouwbeheersysteem. Diensten hebben toegang tot hun eigen historiek en kunnen zo zelf de conformiteit met de wetgeving opvolgen. Er werden bovendien alarmen en scripts ingebouwd voor het geval er ontoelaatbare afwijkingen zouden worden vastgesteld. Momenteel wordt dagelijks de temperatuur van de koelkasten handmatig gecontroleerd. In 2012 is het de bedoeling om een automatisch controle- en loggingsysteem te voorzien. Dat bespaart tijd en administratie.
Project preventie van ventilator-geassocieerde pneumonie Het AZ St.-Elisabeth Herentals neemt deel aan het nationaal project zorgbundel ‘preventie van ventilatorgeassocieerde pneumonie’ (VAP) op de dienst intensieve zorgen. De VAP-bundel werd geïmplementeerd. Daarnaast werd ook de procedure mondzorg aangepast. Er wordt voortaan gewerkt met tandenborstels en swabs met suctie, wat de mondzorg bij een mechanisch geventileerde patiënt vergemakkelijkt en de therapietrouw verhoogt.
Sterilisatie van materialen Er werd een nieuwe endoscopendesinfector aangeschaft, zodat de behandeling van de cystoscopen centraal binnen de centrale sterilisatie afdeling (CSA) kan gebeuren. Er werd een Sterrad (sterilisatie door waterstofperoxide - gasplama) aangekocht om flexibele endoscopen die hittegevoelig zijn, naast een high level desinfectie, ook te kunnen steriliseren. In navolging van de aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad heeft het ziekenhuis in 2011 de procedure
15
voor het onderhoud van flexibel en warmtegevoelig endoscopisch materiaal aangepast. Daarbij wordt er minstens één keer per jaar een microbiologische controle uitgevoerd van de endoscopen en de endoscopendesinfectoren. Ook wordt er jaarlijks een interne audit uitgevoerd, zowel op de raadpleging endoscopie als op CSA. Om perforaties te voorkomen in steriele sets (autoclaaf) werden er siliconen matjes aangekocht om in de draadmanden te leggen. Zo is er minder schuifkracht en dus ook minder risico op perforaties. Er werd een klompenwasser aangekocht voor het operatiekwartier. Zo hoeven de klompen niet meer gewassen te worden in de instrumentenwasmachines van CSA. De klompen kunnen nu ook dagelijks gewassen worden.
Patiëntveiligheid Incidentmelding Op elke werkplek vinden incidenten plaats of zijn er risicovolle situaties die tot incidenten kunnen leiden. In een ziekenhuis is dit niet anders, maar hier kunnen de gevolgen zwaarder doorwegen, omdat er met patiënten wordt gewerkt. Daarom is het heel belangrijk om uit die incidenten te leren. Wat wordt beschouwd als een incident? Een incident is een onbedoelde gebeurtenis die tot schade aan de patiënt leidt, heeft geleid of nog zou kunnen leiden, bijv. bij medicatiefouten, valincidenten, operaties aan de verkeerde kant of incidenten met patiëntenidentificatie. Om op een systematische manier te leren uit incidenten, implementeert het ziekenhuis een incidentmeldingssysteem, dat in uitrol is. De firma Infoland biedt een softwarematig systeem aan waarbij de melder van een incident kan volgen wat er gebeurt met de informatie die hij aanleverde. Op die manier hopen we de betrokkenheid en de meldingsbereidheid te verhogen. De invoering van het incidentmeldingssysteem gebeurt stelselmatig op de verschillende afdelingen. Het melden van incidenten is een gevoelige materie, die een open organisatiecultuur vereist. De focus dient te liggen op WAT er gebeurd is, niet op WIE een fout begaan heeft. Het ontstaan van incidenten is immers een samenloop van verschillende factoren die tegelijkertijd plaatsvinden. Het is enkel door al deze factoren samen te bekijken dat men verbeteringen creëert. Het team patiëntveiligheid bespreekt de meldingen van de afdelingen met de medewerkers van de betrokken afdelingen. De stuurgroep kwaliteit en patiëntveiligheid is de instantie binnen het ziekenhuis die de tendensen opvolgt en ook de meer ernstige incidenten bespreekt.
Checklist veilige heelkunde In het operatiekwartier van het AZ St.-Elisabeth Herentals werd in de praktijk al langer een controlelijst overlopen om operaties zo veilig mogelijk te laten verlopen. In 2011 is deze checklist uitgebreid en omgevormd tot een procedure. ‘Op vaste momenten in het proces wordt er een time-out gehouden om een controlelijst te overlopen’, vertelt medisch diensthoofd dr. Bie Van Roy. ‘Dat gebeurt al bij het binnenbrengen van de patiënt bij de hoofdverpleegkundige, tot helemaal op het einde, wanneer de operatie afgelopen is en de patiënt de operatiezaal verlaat. Op die manier zorgen we ervoor dat de juiste ingreep plaatsvindt en dat de operatie niet alleen vlotter, maar ook veiliger verloopt.’ Wanneer de patiënt het operatiekwartier binnenkomt, overloopt de hoofdverpleegkundige de identiteitsgegevens en een preoperatieve checklist. Als daar onzekerheden opduiken, dan wordt de behandelende chirurg verwittigd om de zaak uit te klaren. Pas als alle details in orde zijn, wordt de patiënt naar de operatiezaal gebracht. Het team van anesthesist, chirurg en verpleegkundigen overloopt hier opnieuw een lijst met controlepunten. Wanneer alle punten in orde zijn, mag de operatie starten.
16
Voordat de incisie gesloten wordt, gebeurt een controle van de materialen, zoals de volledigheid van naalden en kompressen. Na de operatie volgt standaard een evaluatie.
Identificatiebandjes Incidenten leggen zwakke plekken bloot. Men moet natuurlijk niet wachten op een incident om een risico aan te pakken. Kwaliteitsvolle zorg bieden betekent o.a. het juiste doen op het juiste moment en bij de juiste patiënt. Elke zorgverlener moet zich ervan vergewissen de juiste patiënt voor zich te hebben alvorens een handeling uit te voeren. Het identificatiebandje kan daarbij helpen. De meest kwetsbare patiënten zijn zij die niet duidelijk kunnen maken wie ze zijn zoals kinderen, dementerenden, bewustelozen en patiënten die een narcose ondergaan. Alle gehospitaliseerde patiënten krijgen een identificatiebandje om met daarop naam, geboortedatum en kamernummer.
Patiëntveiligheidscultuurmeting Incidenten melden en risicovolle situaties herkennen is niet evident. Er moet een open en transparante cultuur aanwezig zijn om dit bespreekbaar te maken. Enkele kenmerken van een transparante cultuur: -- het ziekenhuismanagement moet acties met betrekking tot patiëntveiligheid ondersteunen -- de organisatie moet bereid zijn te leren uit fouten -- er dient een minimum aan personeel aanwezig te zijn -- een melder dient zich veilig te voelen wanneer hij een incident meldt, zonder angst te hebben voor bestraffing. Om te weten op hoe artsen en werknemers denken over patiëntveiligheid en wat daarbij de pijnpunten zijn (de ‘patiëntveiligheidscultuur’), werd in 2011 een meting gehouden. Daaruit blijkt dat goed teamwerk het vaakst geassocieerd wordt met een gunstig effect op patiëntveiligheid. Een hoge werkdruk, daarentegen, wordt gezien als een bedreiging op dit gebied.
Parameters en indicatoren Het AZ St.-Elisabeth volgt indicatoren in verschillende domeinen op om zijn werking bij te sturen. Deze resultaten worden vergeleken met nationale indicatorensets zoals de patiëntveiligheidsindicatoren en de multidimensionele feedback. De verwerkte cijfergegevens gaan terug tot een aantal jaren geleden. Op 18 van de 19 indicatoren, waaronder doorligwonden, wonden die open gaan na hechting, het achterblijven van lichaamsvreemde voorwerpen en complicaties na anesthesie, scoort het ziekenhuis beter dan het nationaal gemiddelde. Wat betreft de klinische indicatoren uit de multidimensionele feedback volgt het ziekenhuis de nationale tendens op 6 van de 7 indicatoren. Enkele voorbeelden: ziekenhuissterftecijfer na hartinfarct, na heupfractuur, na hartfalen en het keizersnedencijfer. Voor het verwijderen van de galblaas via een insnede is het resultaat beter dan de nationale trend. Het ziekenhuis volgt ook regionale indicatoren in samenwerking met het Vlaams Ziekenhuisnetwerk KULeuven en het Centrum voor Ziekenhuis- en Verplegingswetenschap Leuven. Daar zit onder meer een patiënttevredenheidsonderzoek bij.
17
Tot slot zijn er kwaliteitsparameters die intern opgevolgd worden. Het gaat om afdelingsgebonden parameters en parameters die vervat zitten in zorgpaden. Als bijvoorbeeld uit de pijnmeting blijkt dat het voorgeschreven pijnbeleid niet effectief is, dan zal dit aangepast worden.
Patiëntveiligheidskaart Werken aan een veiligere zorg kan een ziekenhuis niet alleen, daarvoor heeft het ook de hulp van de patiënten nodig. Patiënten moeten aangemoedigd worden om kritische vragen te stellen of om meer informatie te vragen wanneer ze de uitleg van artsen en verpleegkundigen niet volledig begrijpen. Maar het is ook de taak van de patiënt om volledige informatie te geven aan de behandelende arts en om de adviezen goed op te volgen. De stuurgroep kwaliteit en patiëntveiligheid heeft in 2011 een patiëntveiligheidskaart ontwikkeld, waarop de patiënt een aantal aandachtspunten vindt bij zijn bezoek aan het ziekenhuis. Deze kaart is opgenomen in de onthaalbrochure en heeft als doel de communicatie tussen hulpverleners en patiënten te bevorderen. De illustraties bij de teksten zijn van de hand van een eigen ziekenhuismedewerker.
Bespreek vooraf het verloop van uw operatie
EF O R P
De patiëntveiligheidskaart
Bespreek vooraf met uw zorgverlener het verloop van uw operatie. Laat de zorgverlener op uw huid de plaats van de operatie aanduiden. Vraag of u nuchter moet blijven, welke medicijnen u vooraf moet stoppen, hoe u zich naar verwachting achteraf zal voelen.
De patiëntveiligheidskaart heeft als doel de communicatie tussen patiënten en zorgverleners te bevorderen en zo samen te werken aan een veiligere zorg. Geef alle informatie over uw gezondheidstoestand
Stel vragen als de medicijnen er anders uitzien dan verwacht
Bereidt u goed voor op het gesprek met uw zorgverlener. Vertel de zorgverlener wat hij moet weten over u, om goed voor u te kunnen zorgen. Zet uw vragen op papier. Vertel hoe u zich voelt. Maak duidelijk wat u van de zorgverlener verwacht.
Stel vragen als de kleur of vorm van de medicijnen er anders uitzien dan u verwacht, als u meer of minder medicijnen krijgt dan gewoonlijk. Als de medicatie in een zakje zit, kan u uw naam en de inhoud terugvinden op het zakje.
Geef het aan als u iets niet begrijpt Vertel het als iets niet duidelijk is of als u ergens over twijfelt. Vraag waarom u iets krijgt, wat u moet doen, wat er gaat gebeuren.
Volg de instructies en adviezen goed op Houdt u aan de afspraken die uw zorgverlener met u maakte over de behandeling. Vraag wat u wel en niet mag doen. Laat het weten wanneer u tegenstrijdige informatie krijgt. Zorg dat u weet bij wie u terecht kan met vragen wanneer u naar huis vertrekt.
Enkele tips om te voorkomen dat u valt Schrijf op welke medicijnen u thuis gebruikt Schrijf alle medicijnen die u thuis gebruikt op met naam, dosis, wanneer en hoe vaak u ze gebruikt per dag. Geef dit aan uw zorgverlener. Laat weten voor welke producten u allergisch bent.
De patiëntveiligheidskaart is een initiatief van de stuurgroep kwaliteit en patiëntveiligheid
18
- Kom niet uit uw bed wanneer uw zorgverlener zegt dat u in bed moet blijven. - Doe altijd het licht aan. - Draag anti-slipzolen. - Vraag hulp wanneer u zich niet alleen kan verplaatsen. - Gebruik een hulpmiddel bij het stappen wanneer u dat nodig heeft. - Leun niet op het nachtkastje of de infuusstaander.
met illustraties van Danny Van de Vondel.
Patiëntenrechten en de ombudsdienst Klachten en informatieve vragen over de wet op de patiëntenrechten worden behandeld door de ombudsvrouw. Naast deze dossiers neemt de ombudsvrouw ook andere klachten (al dan niet anoniem) in ontvangst of verwijst ze door naar de juiste dienst. In 2011 werden 291 dossiers geopend (tegenover 190 dossiers in 2010), waarvan 252 dossiers betrekking hadden op de wet op de patiëntenrechten. In vergelijking met het totale aantal patiëntencontacten heeft 1 patiënt op 1000 een klacht en hebben 2 patiënten op 10.000 een informatieve vraag of wensen advies over de wet op de patiëntenrechten. Het klachtenratio is gestegen t.o.v. 2010. De doorlooptijd van een klacht is verminderd. De grote meerderheid van de dossiers wordt nu binnen de maand afgehandeld. In 2011 is de bereikbaarheid van de ombudsdienst verhoogd en dit op verschillende gebieden: op de website, in de onthaalbrochure, telefonisch en infrastructureel. Patiënten klagen het meest over het recht op kwaliteitsvolle dienstverlening. Hoewel verbeteringen steeds mogelijk zijn, toch gaat het bij een klacht om de perceptie van patiënten over de geleverde zorg, wat niet altijd een reëel gebrek aan kwaliteitsvolle zorg blijkt. De ervaring leert dat een gebrek aan informatie en communicatie over de patiënt en zijn/haar ziektetoestand vaak bron van ergernis is, wat tot een klacht leidt. Klachten gebaseerd op financiële aspecten hebben te maken met onduidelijke facturen, een fout in de facturatie, onwetendheid over supplementen. Patiënten richten zich meer (stijging met 5% t.o.v. 2010) tot de ombudsdienst voor het opvragen van een afschrift van een patiëntendossier. De redenen hiervoor zijn: -- onvolledigheid van dossiers bij het opvragen op de diensten zelf -- niet verkrijgen van dossiers -- behoefte aan informatie -- ontevredenheid over (het resultaat van) de behandeling. Andere klachten die gemeld worden hebben betrekking op de afsprakenregeling, wachttijden, verloren voorwerpen, parking en lawaaihinder. Deze aspecten vertegenwoordigen een vierde van de klachten.
19
20
Medische disciplines Labo: turnaround time aanzienlijk verminderd De ‘turnaround time’ (TAT) is de tijd tussen het registreren van een binnengekomen staal en de beschikbaarheid van de resultaten voor de arts. Hoe korter deze tijd, hoe sneller op basis van de laboratoriumresultaten bepaalde medische beslissingen genomen kunnen worden. In 2011 is de turnaround time gevoelig gedaald door een nieuwe werkregeling in het laboratorium. Omdat de meeste stalen in de ochtend binnenkomen, met een verwerkingspiek tot gevolg, bleek het efficiënter om de werkdag vroeger aan te vatten. De laboratoriumtechnoloog met nachtdienst start voortaan de dagelijkse kwaliteitscontroles van de kritische apparatuur rond 6 uur op, zodat de medewerkers van de dagdienst - die ook vervroegd werd - meteen met de stalen aan de slag kunnen. De daling van de turnaround time geniet al enkele jaren de nodige aandacht in het ziekenhuis. Ook investeringen in betrouwbare apparatuur en de ingebruikname van het buizentransport hebben de turnaround time gunstig beïnvloed. Om deze evolutie objectief op te volgen wordt jaarlijks van al deze ‘individuele’ tijden de mediaan en het 90e percentiel berekend voor vier parameters (Natrium, troponine, hemoglobine en de prothrombine tijd) die op verschillende toestellen worden geanalyseerd en representatief zijn voor andere analyses op deze toestellen.
Evolutie van de mediane tijd tussen staalreceptie en beschikbaarheid van het resultaat (TAT) voor een aantal laboratoriumanalyses
50 45 40 35 30 25 20 15
2007
2008 Troponine
2009
Natrium
2010
Prothrombine tijd
8
28
35,5
44
14
33
43
43
19
33
44
43
20
33
45
42
23
35
2011
Hemoglobine
Mediane TAT voor stalen geregistreerd tussen 7u en 9u s'morgens 70 60 50 40 30 20
2010
11
38
0
18
10 60
0
46
5
44
10
2011 Natrium
Hemoglobine
21
Hemovigilantiecomité In de schoot van het bloedtransfusiecomité is er een hemovigilantiecomité opgericht dat toeziet op de veiligheid van de bloedtransfusies. Daarmee volgt het ziekenhuis de aanbeveling van de federale overheidsdienst Volksgezondheid. Van het transfusiehandboek, dat een lijvig en gedetailleerd boek is, maakte het hemovigilantiecomité een praktijkgericht mini-transfusiehandboek dat op elk van de afdelingen werd voorgesteld. In 2012 wordt een opvolgingsactie voorzien voor dit handboek. Om transfusies nog veiliger te maken wordt er ook geïnvesteerd in een scansysteem waarbij een barcode van de patiënt elektronisch wordt gematcht met een barcode op de bloedzak als ultieme controle net voor de toediening.
Prematuurtjes met ademhalingsproblemen vaker in eigen huis behandeld Per jaar belanden in Herentals ongeveer 60 baby’s in de couveuse, omdat ze te vroeg geboren zijn, te weinig wegen of aanpassingsproblemen ondervinden. De prematuurtjes van wie de longen niet volgroeid zijn, ondervinden vaak ademhalingsproblemen omdat ze niet op eigen kracht kunnen ademhalen. Daarom worden zulke baby’s meestal overgebracht naar een gespecialiseerde intensieve afdeling van het UZA. Sinds 2011 beschikt het AZ St.-Elisabeth Herentals over een CPAP-behandeling (voluit: continuous positive airway pressure) waarbij de baby ondersteuning krijgt bij het ademen. Na enkele dagen zijn de longen sterk genoeg om het op eigen kracht te redden. Door deze behandeling moeten te vroeg geboren baby’s minder vaak overgebracht worden naar een gespecialiseerde instelling en kan de behandeling in de eigen regio gebeuren.
Aangepast antibioticabeleid voor kinderen Doordacht omgaan met antibiotica is een algemene bezorgdheid in het ziekenhuis. De kinderartsen hebben beslist om het gebruik van antibiotica in de strijd tegen longontstekingen nog rationeler te benaderen. Op aanraden van de nieuwe microbioloog, dr. Reinout Naesens, wordt er een antibioticum met een smal spectrum gebruikt, dat zich specifiek richt naar één oorzaak van longontsteking, in plaats van het brede spectrum te proberen benaderen. Op deze manier dalen de kosten, zowel voor de patiënt als voor het ziekenhuis, en daalt de kans op resistentie bij bacteriën.
Samenwerking met kinderneurologe en kinderpsychologe De behandeling van kinderen omvat een specifieke kennis van hun problemen en ziektebeelden. Daarom werken de kinderartsen van het AZ St.-Elisabeth Herentals samen met kinderneurologe Lieve Verstraete en kinderpsychologe Femke Van Meulenbeke. Dr. Eric Vandenbussche, diensthoofd pediatrie: ‘We hebben gemerkt dat neurologen vaak onvoldoende op de hoogte zijn van specifieke problemen bij baby’s, kinderen en jongeren. Zeker wat epilepsie en ontwikkelingsproblemen betreft is het dan raadzaam om samen te werken met een kinderneurologe.’ Het ziekenhuis doet hiervoor beroep op dr. Lieve Verstraete uit Herenthout. Verder werkt het ook samen met kinderpsychologe Femke Van Meulenbeke uit Herentals. ‘Voor kinderen met gedragsproblemen, ontwikkelingsstoornissen, opvoedingsmoeilijkheden, leerstoornissen en dergelijke is het nuttig een beroep op haar te kunnen doen,’ aldus dr. Vandenbussche. ‘Ook bij tieners is haar hulp vaak belangrijk. Soms worden tieners via de spoeddienst binnengebracht die onder invloed zijn van alcohol of drugs of die een zelfmoordpoging achter de rug hebben. Zij worden in het ziekenhuis in eerste instantie opgevangen door onze eigen psychologe. Maar wanneer blijkt dat deze jongeren ook na hun ontslag uit het ziekenhuis begeleiding nodig hebben, wordt er met de kinderpsychologe een planning voor de verdere opvang gemaakt.’
22
Voorbereiding uitbreiding operatiezalen De vernieuwing van het ziekenhuis biedt soms kansen om diensten uit te breiden. Zo ook wat het aantal operatiezalen betreft. Hoewel de uitbreiding pas tegen 2013 een feit zal zijn, zijn de voorbereidingen voor deze uitbreiding al in 2011 gestart. Bijkomende operatiezalen betekent ook bijkomende medewerkers; zij worden nu al opgeleid. ‘Wanneer de nieuwe operatiezalen klaar zijn, moeten die onmiddellijk ten volle benut kunnen worden. Daarom werken bijkomende verpleegkundigen zich nu al in,’ zegt medisch diensthoofd dr. Bie Van Roy. Ook op organisatorisch gebied wordt de uitbreiding voorbereid. ‘Omdat het werk in een operatiezaal stresserend is, ontstaan er regelmatig spanningen. Extra operatiezalen betekent dat er op eenzelfde moment meer artsen en verpleegkundigen aanwezig zullen zijn, wat de organisatie complexer maakt. Daarom is het belangrijk dat er een overkoepelende verantwoordelijke, een zorgmanager, komt die optreedt als manager van het operatiekwartier.’ Die structuur is in 2011 uitgewerkt en de functie wordt in 2012 ingevuld.
23
24
Zorg voor de medewerker Personeelszaken Aantal medewerkers Op 31 december 2011 telde het ziekenhuis 628 werknemers, goed voor 461,5 voltijdse equivalenten. Er werden 86 nieuwe medewerkers aangenomen, 12 mensen gingen met pensioen (waarvan 11 statutairen) en 49 personen verlieten het ziekenhuis. Ten opzichte van 2010 is het aantal voltijds equivalenten gestegen met 17,99 ofwel 4,1%. De nieuwe aanwervingen zijn niet alleen in het verpleegkundig departement te vinden, maar ook bij de administratie en de directie. Financieel directeur Luc Joren is aangetrokken als vervanger van Jan De Ceuster (pensioen) en Claude Strengs is directeur ICT en Informatiebeheer geworden (nieuwe functie). De functie van diensthoofd administratieve patiëntencontacten is ingevuld door Katrijn Vanlommel; Annelies Vrints is gestart in de nieuwe functie van communicatieverantwoordelijke.
Elektronische personeelsdossiers Om in de toekomst de personeelsdossiers efficiënter te kunnen opvolgen en gemakkelijker uitgebreide rapporten te maken, werd in 2011 een ambitieus project gestart op de personeelsdienst. Alle personeelsdossiers werden gesorteerd en voorbereid om te digitaliseren. Vanaf 2012 zijn de papieren personeelsdossiers dan ook verleden tijd en wordt elk dossier elektronisch bewaard.
Leiderschapsontwikkeling in de zorg Leiderschapsontwikkeling is belangrijk in een organisatie die voortdurend in beweging is. Vanuit dit oogpunt is het ziekenhuis reeds verschillende jaren aangesloten bij het netwerk ‘Leiderschapsontwikkeling in de zorg’ van het CZV van de KULeuven. Jaarlijks worden er vanuit het netwerk seminaries georganiseerd. In 2011 waren de onderwerpen: Het belang van leiderschapsontwikkeling in een gezondheidszorgorganisatie en Inspirerend leiderschap in tijden van verandering. Met de hoofdverpleegkundigen werd in 2011 aandacht besteed aan het opstellen van een afdelingsbeleidsplan, voornamelijk aan wat er inhoudelijk belangrijk is en aan de manieren om medewerkers te betrekken bij het schrijven van een afdelingsbeleidsplan. Vanuit de groep van hoofdverpleegkundigen werd er gestart met een aantal projecten. Zo kan er vanuit de betrokkenheid rond bepaalde thema’s een groeiende invloed ontstaan op de organisatie. Hoofdverpleegkundigen worden ook uitgenodigd en gestimuleerd om mee te werken aan wetenschappelijk onderzoek. Vanuit de resultaten kunnen ze dan weer projecten opstarten om de kwaliteit van zorg te verbeteren.
25
Nieuwe artsen Dr. Jan-Willem Ackermans heeft geneeskunde gestudeerd in Utrecht en heeft daarna in het UZ Leuven de opleiding tot gynaecoloog gevolgd. Hij vervoegt in Herentals het team van gynaecologen.
Dr. Itte Dobbeleir is afkomstig uit Mortsel en studeerde longziekten aan de universiteit van Antwerpen. Naast de opleiding algemeen inwendige ziekten, pneumologie en slaapgerelateerde pathologie heeft zij extra kennis verworven in de endobronchiale echografie (EBUS) en pulmonale oncologie.
Dr. Reinout Naesens is geneesheer-klinisch bioloog en neemt naast zijn taken in het klinisch labo ook deeltijds de functie op van geneesheer-ziekenhuishygiënist.
Dr. Souheila Saikali is huisarts en werkt deeltijds als zaalarts op de afdelingen orthopedie en SP.
Dr. Mike Tengrootenhuysen is een orthopedisch chirurg die zich tijdens zijn opleiding in het bijzonder heeft toegelegd op de behandeling van knie- en heuppathologie. Daarnaast heeft hij ook extra ervaring in de behandeling van fracturen, vooral de bekkenfracturen.
Dr. Eva Vangenechten werkt in het AZ St.-Elisabeth Herentals als abdominaal chirurg. Naast de routine abdominale pathologie en de routine-ingrepen legt zij zich ook toe op bekkenbodem- en prolapspathologie en -heelkunde.
Nieuwe externe artsen met taken in het AZ St.-Elisabeth Herentals Dr. Luc Beaucourt: coördinator dienst spoedgevallen - via UZ Antwerpen Dr. Tommy Bosman: neuroloog - via AZ Turnhout Dr. Kristien Clerinx: neurologe - via AZ Turnhout Dr. Raf Van Reusel: uroloog - via AZ Turnhout
26
Samen uit, samen thuis Nieuwjaarsreceptie Elk jaar organiseren het ziekenhuis en het OCMW van Herentals samen een nieuwjaarsreceptie. De medewerkers werden in januari 2011 in ’t Schaliken ontvangen voor een receptie. Na 23 uur kon wie wilde, het feest verder zetten op een fuif in de nabijgelegen zaal ’t Hof.
Personeelskring De personeelskring organiseert een waaier aan activiteiten voor de medewerkers van het ziekenhuis, het OCMW van Herentals en het RVT Sint-Anna. ‘Frieten in ‘t park’ en het personeelsfeest zijn intussen jaarlijkse klassiekers geworden. Ook maken velen gebruik van de aangeboden kortingen bij de lokale handelaars. In 2011 zijn er verder nog culinaire wandelingen, stadsbezoeken en andere uitstappen georganiseerd. Ook de gepensioneerden worden niet in de kou gelaten. Onder de noemer ‘Profiterollekes’ krijgen ze bijkomende activiteiten aangeboden, waar velen graag op in gaan.
Frieten in ‘t park
Teambuilding Alle afdelingen krijgen de mogelijkheid om een teambuildingsactiviteit te organiseren. Per werknemer is er een budget voorzien van 20 euro, waarvan men de invulling zelf mag bepalen. Populair zijn de traditionele etentjes, maar sommige afdelingen vullen hun teambuilding op hun eigen manier in. Wie met pensioen gaat, heeft bovendien recht op 500 euro om een afscheidsfeestje te organiseren voor de collega’s.
27
In beweging Het AZ St.-Elisabeth Herentals heeft intussen een reputatie opgebouwd in het wielermilieu. Dat maakt dat beweging ook bij het personeel aangemoedigd wordt.
Ziekenhuis Herentals Fietst Sinds een aantal jaren heeft het ziekenhuis zijn eigen wielerploeg. Wanneer het voorjaarsgevoel boven komt, starten de wekelijkse trainingen. Stelselmatig worden de afstanden en het tempo opgedreven, regelmatig gaan de sportievelingen de bergjes verkennen om uiteindelijk klaar te zijn voor de koninginnenuitstap in september. In 2011 stonden onder meer de Alpe d’Huez, Col de Sarenne, de Col de Croix de Fer en de Galibier op het programma.
AZ loopt Drie jaar geleden is voor het eerst gestart met een loopprogramma voor het personeel en hun familie. En intussen wordt er nog steeds gejogd tijdens de middagpauzes. Het ziekenhuis is elk jaar een opvallende deelnemer aan de LU 2U van Hertals, een groepsloopwedstrijd in het centrum van Herentals. Ook in 2011 kon de ziekenhuisploeg de trofee van beste groep binnenhalen.
28
Communicatie en informatiedoorstroming ‘Communicatie’ is een ontzettend breed begrip. Bijna alles heeft van dichtbij of veraf wel met communicatie te maken. Met de uitbreiding van de diensten en het aantal medewerkers in het ziekenhuis, is het stroomlijnen van de informatievoorzieningen een noodzaak.
Ultimo Een lamp is stuk, er ligt afval naast de vuilbak of een alarm blijft maar afgaan… Vroeger kregen de facilitaire diensten en de dienst IT dagelijks vele telefoontjes om zulke onregelmatigheden te melden. Het was aan de betrokken dienst om alle meldingen bij te houden (wat moeilijk is als je het ziekenhuis vaak doorkruist) en alles te regelen. Dat is nu verleden tijd. Sinds 1 februari 2011 gebruikt het ziekenhuis de facilitaire software Ultimo. ‘Via dit programma heeft elk personeelslid toegang tot de dienstverlening van de technische dienst, afvalbeheer, bewaking, schoonmaak, informatica en de personeelsdienst’, aldus facilitair directeur Danny Dockx. ‘Iedereen kan een melding ingeven, die dan in het automatische systeem terechtkomt. De status van die aanvragen kan men in het systeem ook opvolgen.’ En dat Ultimo geen overbodige luxe is, blijkt uit de resultaten: maandelijks worden meer dan 1000 werkaanvragen ingediend. Bovendien is Ultimo ook geschikt om de onderhoudscontracten en het onderhoud van de technische installaties op te volgen.
Ziekenhuiskrantje Om de interne communicatie te verbeteren wordt er sinds het voorjaar van 2011 een maandelijkse nieuwsbrief gemaakt onder de titel ‘Ziekenhuiskrantje’. Het krantje bevat tal van algemene informatie en mededelingen, maar biedt ook de mogelijkheden om acties van diensten in de kijker te zetten, zoals bij Dag tegen Kanker of Week van de diëtist.
Documentbeheersysteem en portaalsites van Infoland Procedures zijn onmisbaar in een ziekenhuis. Het digitale procedureboek, wat belangrijk is in de kwaliteitsbewaking van het geheel, bleek echter niet gebruiksvriendelijk. Daarom is er gezocht naar een documentbeheersysteem dat niet alleen voor procedures, maar voor het volledige ziekenhuis beschikbaar zou zijn om documenten op een gebruiksvriendelijke en veilige manier te beheren en te distribueren. Uiteindelijk is gekozen voor de software van Infoland. iDocument is het documentbeheersysteem van het pakket, iPortal de gebruikerszijde van het systeem, waarbij elke afdeling een eigen portaalsite heeft die dienst doet als intranet. Via die pagina kan men in het systeem documenten zoeken, maar leest men ook de nieuwste mededelingen en nieuwsberichten. Er is zelfs plaats voor zoekertjes. Dit nieuwe systeem bewaakt niet alleen de juistheid van de documenten, maar is ook een vorm van interne communicatie. In 2011 zijn de pilootafdelingen inwendige ziekten 1, materniteit, klinisch labo, personeelsdienst en apotheek met het systeem van start gegaan. In het voorjaar van 2012 schakelen ook de overige diensten over.
29
Samenwerking in de zorg Vzw HETU In 2009 werd er tussen het AZ Turnhout en het AZ St.-Elisabeth Herentals een samenwerkingsovereenkomst gesloten die de vorm kreeg van een ziekenhuisgroepering. Hiermee engageerden de ziekenhuizen zich om de vlotte samenwerking, die er voor een aantal specialismen al was, te bestendigen en verder uit te bouwen. Op 30 mei 2011 gingen beide ziekenhuizen nog een stap verder met de oprichting van de vzw HETU. De samenwerking beperkt zich niet langer tot het niveau van de medische specialismen, maar wordt ook overkoepelend gecoördineerd en gestuurd door één centraal beleid. Door gestructureerd samen te werken binnen een vzw, wordt het zorgaanbod nog beter afgestemd op de behoeften van de patiënt in de Kempense regio. Op tal van medische vlakken werken Turnhout en Herentals nauw samen, zoals voor de uitbating van de NMR in Herentals, voor het zorgprogramma rond (borst)kanker (zie ook Borstkliniek op p. 12) en voor de disciplines neurologie en urologie.
Bestuursorganen HETU De vzw HETU wordt geleid door het managementcomité waarvan Hans Ramaekers (algemeen directeur van AZ Turnhout) de voorzitter is. Namens Herentals nemen Luc Belmans, Bruno Van Eesbeeck, Luc Joren en Koen Van Hoolst deel aan dit overleg. Deze vergadering vindt maandelijks plaats, afwisselend in Turnhout en in Herentals. De raad van bestuur HETU is in november 2011 geïnstalleerd en heeft Fons Michiels als voorzitter. De raad van bestuur van het ziekenhuis wordt vertegenwoordigd door Jan Bertels, Marc De Muynck en Karel Peeters.
Symposium Patiëntveiligheid Op donderdag 24 november organiseerden AZ Turnhout en het AZ St.-Elisabeth Herentals een symposium rond patiëntveiligheid, waarop de directieleden, stafmedewerkers, artsen en hoofdverpleegkundigen van beide ziekenhuizen waren uitgenodigd. Dr. Marc Schepens, diensthoofd hartchirurgie van het AZ St. Jan Brugge, kwam spreken over zijn filosofie ‘Hier werk je veilig, of je werkt hier niet’. Dr. Frans Hiddema van het Oogziekenhuis Rotterdam lichtte het project toe waarbij men principes van de luchtvaart in het ziekenhuis heeft geïntroduceerd.
Vlaams Ziekenhuisnetwerk KULeuven Het AZ St.-Elisabeth Herentals maakt deel uit van het Vlaams Ziekenhuisnetwerk KU Leuven. Dit is een duurzaam kennisnetwerk, gebaseerd op een samenwerkingsprotocol en telt 19 leden. De directieleden van het ziekenhuis maken deel uit van werkgroepen, gegroepeerd volgens functie. Het ziekenhuis maakt deel uit van de Algemene Vergadering en het Netwerkcomité; vanuit het netwerk zetelt Paul Timmermans in de raad van bestuur van het ziekenhuis.
30
Scholen Rondleiding klasjes Het ziekenhuis voorziet na de paasvakantie tot het einde van het schooljaar wekelijks een rondleiding voor klasjes van de derde kleuterklas en de lagere scholen uit de regio Herentals. De kinderen bezoeken de spoedafdeling, de gipskamer (waarbij iemand een gips aan krijgt), een operatiezaal, de kinderafdeling en de couveuses. De leerkracht krijgt een pakketje met educatief materiaal, zoals een spuitje en een mondkapje.
Stagescholen De samenwerking met de scholen is voor het AZ St.-Elisabeth Herentals erg belangrijk om de instroom van nieuwe medewerkers te bevorderen. Het ziekenhuis werkt dan ook met verschillende scholen structureel samen en dat voor diverse functies. De scholen met een opleiding verpleegkunde of vroedkunde, zowel op bachelorniveau als voor gegradueerden, leveren uiteraard de meeste stagiairs, zoals het HIVSET Turnhout, KHK Lier en Turnhout en KH Leuven. Maar ook zorgkundigen, logistieke medewerkers of diëtisten kunnen hun stage in het ziekenhuis vervullen. Hiervoor doen vooral de scholen in en rond Herentals een beroep op het ziekenhuis, zoals Kardinaal Van Roey-instituut (Vorselaar), HIVSET (Turnhout) of De Voorzienigheid (Herentals).
Andere zorgverstrekkers Huisartsen Op tal van vlakken wordt er reeds samengewerkt met de huisartsen. Zoals reeds gezegd, worden huisartsen betrokken bij de behandeling van geriatrische patiënten en suïcidepogers en hebben ze een belangrijke rol in de preoperatieve screening van MRSA/MSSA. Verder is er in 2011 begonnen om de overdracht van patiënteninformatie, zoals verslagen, naar de huisartsen te bekijken. Dit heeft geleid tot nieuwe software voor elektronische communicatie die tevens de mogelijkheid biedt om radiologische beelden te consulteren. Deze zal in de loop van 2012 in gebruik genomen worden.
Websites orthopedie voor huisartsen en kinesisten Patiënten, huisartsen en andere geïnteresseerden goede informatie verschaffen over orthopedische ziektebeelden, dat is het streefdoel van de orthopedisten in het AZ St.-Elisabeth Herentals. De website www.orthopedieherentals.be bestaat al langer en is een voltreffer qua hits. De website krijgt in de nabije toekomst een design- en lay-out update en er wordt gedacht aan vertalingen, gezien het grote aantal buitenlandse bezoekers. Nu zijn er ook twee sites beschikbaar, specifiek voor doorverwijzende artsen enerzijds en kinesisten anderzijds.
31
Op www.doorverwijzer.be kan een huisarts op een eenvoudige manier te weten komen welke behandeling en welke onderzoeken aangewezen zijn bij bepaalde klachten van een patiënt. Op die manier kan een huisarts snel inschatten of de patiënt een specialist moet raadplegen. In de toekomst is het ook de bedoeling dat artsen via deze applicatie een afspraak voor hun patiënten kunnen regelen. ‘Het is voor huisartsen niet altijd mogelijk onze afsprakendienst te bereiken, bijvoorbeeld tijdens hun spreekuren ’s avonds of in het weekend,’ verduidelijkt dr. Gert Van den Bogaert. ‘Daarom willen we een afspraakformulier voorzien dat de huisarts via de website invult en naar onze afsprakendienst stuurt. Tijdens de volgende werkdag kunnen we dan contact opnemen met de patiënt om een afspraak te maken. Dat spaart zowel de huisarts als de patiënt tijd en onnodige telefoontjes uit.’ Op deze manier hoopt de afdeling om de dienstverlening naar huisartsen en hun patiënten gebruiksvriendelijker te maken.
www.doorverwijzer.be
www.revalidatieherentals.be
De website www.revalidatieherentals.be is ontwikkeld voor (en in samenwerking met) kinesitherapeuten. ‘Een operatie of ingreep is een grote stap naar het herstel van een letsel, maar de nazorg is minstens even belangrijk. Daarom is het belangrijk dat de juiste revalidatieschema’s worden gevolgd en de patiënten de oefeningen correct uitvoeren,’ aldus Dirk Claes van de kinesitherapiekring Achilleus, die de dienst orthopedie ondersteunt bij de beschrijving van de oefeningen. Tot nu toe gaf de website enkel informatie over de schouder, maar ook oefeningen en schema’s voor de knie komen snel online. Daarna worden de andere gewrichten stelselmatig uitgewerkt.
Rusthuizen Het AZ St.-Elisabeth heeft een samenwerkingsovereenkomst met 10 woonzorgcentra en rust- en verzorgingstehuizen, voornamelijk uit de directe omgeving van Herentals. Jaarlijks worden er twee overlegmomenten voorzien tussen de directies van de instellingen, aangevuld met de mensen van de externe liaison. De onderwerpen die vaak besproken worden zijn het geriatrisch zorgprogramma en het ontslagprogramma. Er is beslist om vanaf 2012 de invulling van deze bijeenkomsten gerichter te organiseren. In het voorjaar vindt voortaan een werkvergadering plaats waarbij de communicatie en informatiedoorstroming over praktische problemen aan bod komen. In het najaar zijn het de directies die samen komen om de algemene zaken te bespreken.
32
Bouwen met zorg aan zorg – zorg voor de omgeving Bouwwerken Sinds 2009 is het ziekenhuis aan een renovatie- en uitbreidingsproject bezig. De eerste fase van de werken gebeurde met financiële ondersteuning van de Vlaamse overheid, in het kader van VIPA. De projecten in 2011 werden voornamelijk gefinancierd met subsidies van de federale overheidsdienst Volksgezondheid. Omdat het ziekenhuis in de loop der jaren stelselmatig gegroeid is, is er nooit de gelegenheid geweest om de inrichting van de gebouwen globaal te bekijken. Met de huidige renovatie is dat wel het geval. De activiteiten worden per verdieping geclusterd. Zo is de vierde verdieping een internistische afdeling geworden, de vijfde verdieping een chirurgische.
Intensieve zorgen De dienst intensieve zorgen verhuisde eind 2011 naar de nieuwe locatie op de gelijkvloerse verdieping van blok D. Hiermee komt de afdeling vlak naast de dienst spoedgevallen te liggen, waardoor er in urgente situaties een wisselwerking tussen beide diensten kan zijn. Voorheen was de afstand tussen spoed en intensieve zorgen daarvoor te groot.
Spoedgevallen De dienst spoedgevallen moest gerenoveerd worden, maar het was niet mogelijk de dienst te verhuizen of te sluiten. Daarom is er in fases gewerkt. Het aantal behandelboxen werd verhoogd en de functionaliteiten werden verbeterd. De garage voor ziekenwagens en MUG werden uitgebreid, de isoleerkamer werd ingericht volgens de hedendaagse normen en de toegang naar de behandelingen gebeurt nu via een triagebox. In tegenstelling tot vroeger is de nieuwe wachtruimte nu geïntegreerd in de dienst. Bovendien is er nu camerabewaking voorzien.
Afdelingen heelkunde en inwendige ziekten In 2011 werden twee verpleegafdelingen gerenoveerd en gemoderniseerd. De afdeling heelkunde kreeg een nieuwe locatie op de vijfde verdieping van blok D. De afdeling inwendige ziekten verhuisde naar de derde verdieping van blok A. Vanaf nu heeft elke patiëntenkamer eindelijk een eigen toilet, hetgeen tot eind 2011 nog niet het geval was. Het AZ St.-Elisabeth kan nu melden dat zo goed als alle kamers voorzien zijn van modern comfort, zoals LCD-tv, kluis, muziek, eigen koelkast e.d. De kamers werden heel bewust huiselijk ingericht, kaderend in het concept van ‘healing environment’. Patiënten genezen immers beter in een omgeving waar ze tot rust kunnen komen.
33
Centrale sterilisatie afdeling Een toename van het volume aan materieel en een verhoogde activiteit in het operatiekwartier zorgde ervoor dat de afdeling CSA aan uitbreiding en modernisering toe was. De vuile en reine zone, die in het verleden al van elkaar gescheiden waren, zijn beide vergroot. De medewerkers werken nu in een moderne en frisse afdeling, met nieuwe machines.
Administratieve diensten De renovatiewerken gaan uit van het principe dat een afdeling vrijgemaakt wordt (door verhuizing) en daarna gerenoveerd wordt. Om de planning en de uitvoeringstermijn van het masterplan te halen, zijn er extra bureaucontainers geïnstalleerd bovenop blok D. In mei 2011 zijn de algemene directie en een aantal administratieve diensten naar daar verhuisd, om meer ruimte te creëren voor zorgafdelingen.
Mobiliteit Personeelsparking De parkeerdruk rond het ziekenhuis is groot en de parkings zijn, vooral in de winterperiode, vaak volzet. Om de capaciteit te verhogen werd er een personeelsparking aangelegd in de omgeving van het ziekenhuis. Door deze ingreep werd de bezoekersparking vooraan het ziekenhuis ontlast en zijn hier meer plaatsen beschikbaar voor patiënten en bezoekers.
Moberstudie Om alle mobiliteitsaspecten in kaart te brengen werd er in 2011 een moberstudie uitgevoerd. Mobiliteit is en blijft immers een belangrijk aandachtspunt. Het ziekenhuis streeft er naar om alternatieven voor de wagen te promoten en om permanent aandacht te besteden aan parkeerfaciliteiten.
Week van de mobiliteit Het ziekenhuis moedigt zijn medewerkers aan om alternatieve vervoersmodi te gebruiken, zoals het openbaar vervoer of de fiets, om naar het werk te komen. Om die aanmoediging meer kracht bij te zetten, heeft het in oktober 2011 deelgenomen aan de Week van de mobiliteit. Alle werknemers die tijdens deze week te voet, met de fiets of het openbaar vervoer naar het werk kwamen, werden op vrijdag 22 oktober getrakteerd op een gratis ontbijt. Ongeveer 100 werknemers gingen op het aanbod in.
Milieu Groene energie Het ziekenhuis draagt het milieu hoog in het vaandel. Waar mogelijk wordt gekozen voor milieuvriendelijke technieken, groene energie en de beperking van afval. De klimaatregeling in het ziekenhuis wordt gedeeltelijk gerealiseerd via bodemenergie (koude warmteopslag). Daarnaast heeft het ziekenhuis zonnepanelen op zijn dak liggen en werkt het aan de installatie van windmolens en een warmtekrachtkoppeling in 2012.
34
Energiebesparende maatregelen Stelselmatig worden overal waar mogelijk lichtschakelaars vervangen door automatische detectoren die het licht enkel laten branden wanneer er mensen aanwezig zijn in het lokaal. De nachtwakers doven de lichten indien nodig. Bij moderniseringen worden altijd de exploitatie- en energiekosten in relatie tot de levensduur van de installaties mee in rekening gebracht. Een toestel dat duurder in aankoop is, kan immers duurzamer en goedkoper zijn op lange termijn.
Veiligheid Uitbreiding toegangscontrolesysteem Elk jaar wordt het aantal centraal bewaakte deuren uitgebreid. Elke medewerker heeft een persoonlijke badge en via deze badges kan nu perfect worden beheerd en geregistreerd wie waar en wanneer toegang heeft tot bepaalde lokalen. De badges worden bovendien bedrukt met naam en functie en bieden de mogelijkheid zich te identificeren naar andere ziekenhuisbezoekers.
Interne bewakingsdienst De interne bewakingsdienst bestaat uit drie voltijdse equivalenten, die tijdens de nachten een permanentie voorzien. De inzet van deze mensen verhoogt het veiligheidsgevoel van personeel en bezoekers.
35
36
Zorg voor de toekomst – vooruitblik 2012 De weg die het ziekenhuis ingeslagen is, loopt nog lang niet ten einde. Op tal van gebieden gaat de vernieuwing en uitbreiding verder. Zo zullen in 2012 weer enkele klinische paden in werking treden, zoals rond pneumonie en borstkanker. Ook wordt een klinisch psycholoog aangeworven om op dat gebied meer ondersteuning in eigen rangen te hebben. Verder organiseert het ziekenhuis opnieuw een patiëntenbevraging, zodat het bestuur de vinger aan de pols houdt over de ervaringen van de patiënten. Ook in 2012 zullen een aantal afdelingen gerenoveerd worden. Onder meer materniteit en het daghospitaal staan op het programma. Verder is het de bedoeling om een gedeelte nieuwbouw te realiseren: de doktersparking wordt uitgebreid en krijgt een parkeergebouw. Bovenop dat gebouw is een uitbreiding van de raadpleging voorzien, die aangesloten wordt op de huidige raadplegingsruimte. Met een infrastructuur die zo sterk moderniseert, is het ook nodig om deze uitstraling door te trekken naar de communicatiemiddelen van het ziekenhuis. In 2012 zal het logo een gedaantewisseling ondergaan, net zoals de huisstijl. Ook de website zal er tegen eind 2012 helemaal anders uit zien. Op deze manier maakt het AZ St.-Elisabeth Herentals zich ook op communicatief vlak klaar voor de toekomst.
37
38
Zorgresultaten Kerncijfers Ambulante activiteit Er worden steeds meer patiënten behandeld in het daghospitaal. Tussen 2002 en 2011 verdubbelde het aantal dagopnames bijna. Evolutie aantal verblijven ( index 2002 ) 210% Opnames daghospitalisatie 199%
190% 182%
170%
199%
187%
156%
150% 130%
123%
110%
130% 120%
115% 100%
90% 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
11297
11604
2008
2009
2010
2011
12345
12318
2010
2011
Evolutie aantal verblijven 15.000 Opnames daghospitalisatie 12.500 9678
10.000
7.500
7153
7608
7461
2004
2005
8055
6198
5.000 2.500
0 2002
2003
2006
2007
Het aantal ambulante inschrijvingen stijgt ook elk jaar verder. In 2011 steeg het aantal ambulante contacten met 2,26%. Hierin zit grotendeels de patiëntencontacten op de raadpleging. Ook deze stegen met 2,17%, al zien we dat hier de maximumcapaciteit bijna bereikt is. Plannen voor uitbreiding van de raadpleging in de nabije toekomst dringen zich op.
39
87.500 75.000
184.344 133.063
130.241
170.166 126.953
128.685
160.778 120.166
112.247
148.027 108.491
140.058 103.508
97.001
124.933 92.430
116.012 83.612
100.000
79.120
112.500
74.775
125.000
104.073
137.500
109.999
150.000
133.255
162.500
152.768
Aantal consultatieprestaties
175.000
165.041
Aantal ambulante inschrijvingen
187.500
180.277
Poliklinische activiteit 200.000
62.500 50.000 1999 2000
2001 2002 2003 2004
2005 2006 2007 2008 2009
2010 2011
Hospitalisatie activiteit Na een piekjaar in 2010 zakt het aantal ligdagen in 2011 met 2,9%. We merkten vooral een daling bij de diensten inwendige ziekten en pediatrie, de afdelingen die klassiek sterk beïnvloed worden door de winterpieken. In 2011 kwam deze piek er niet. De afdelingen van heelkunde kende een groei van het aantal ligdagen. Evolutie ligdagen
64.000
8.547
8.563 8.463
8.610
8.470
8.532
8.167
66.000
62387
2.172
68.000
7.547
70.000
62530
72.000
8.239
74.000
62.000 60.000 58.000 56.000 62875
60819
60994
60337
2006 2007 2008 Aantal ligdagen Sp
58573
2002 2003 2004 2005 Aantal ligdagen acuut
61409
2001
63442
2000
64835
50.000
67537
52.000
68416
54.000
2009
2010
2011
Verblijfsduur 8,0 d 7,5 d
7,5
7,4
7,4 7,2
7,0 d
7,3 7,0
6,9 6,7
6,5 d
6,8 6,6
6,5 6,2
6,4
6,4 6,2
6,2
6,0
6,0 d
5,8
5,5 d
5,6
5,6 5,4
5,5
5,0 d verbl i jfs duur i ncl . Sp-di ens t
4,5 d
verbl i jfs duur excl . Sp-di ens t
4,0 d 2000
40
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Evolutie aantal verblijven ( index 2002 ) 118,26% 117,57%
120% Opnames hospitalisatie 113,75% 113,74%
115% 110,03%
111,27%
108,37%
110% 105% 100,00%
100,77%
102,18%
100% 95% 90% 2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
Het aantal opnames zakte met 0,58%. Het aantal ligdagen daalde sterker met 2,9%. Dit wijst op een kortere gemiddelde verblijfsduur in ons ziekenhuis. Gemiddeld genomen verblijft een patiënt die is opgenomen (behalve op de revalidatie-afdeling ) 5,5 dagen in het ziekenhuis. De trend van de steeds korter wordende verblijfsduur blijft zich doorzetten, ondanks het feit dat de kortste verblijven wegvallen aangezien ze meer en meer in het daghospitaal gebeuren. Deze verkorting van de ligduur en de shift naar daghospitalisatie maken het mogelijk om het steeds groeiende patiëntenaanbod toch op te vangen in de 243 bedden.
Personeel Personeelsinzet 628
650 597 564,58
573,67
418,92
427,25
427,66
2007
2008
2009
600 550
513
525
542
541,5
548,5
500 450 394,13
400
401,91
409,67
443,51
461,5
365,36
350 300
Totaal personeel in FTE (gemiddeld)
250
Totaal aantal personeelsleden
200 2003
2004
2005
2006
2010
2011
Aangezien de activiteit in het ziekenhuis blijft groeien moet er ook steeds gezorgd worden voor voldoende personeel om deze stijging op te vangen. In 2010 en 2011 werd er sterk geïnvesteerd in mankracht om de kwaliteit van de zorg te waarborgen. In 2011 werden er gemiddeld 461,5 voltijdse equivalenten ingezet of 628 mensen.
41
Jaarrekening Balans Realisatie ACTIVA VASTE ACTIVA Oprichtingskosten Materiële vaste activa VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen op meer dan 1 jaar Grondstoffen en leveringen Vorderingen op ten hoogste 1 jaar Liquide middelen Overlopende rekeningen PASSIVA EIGEN VERMOGEN Dotaties, inbreng en giften in kapitaal Herwaarderingsmeerwaarde op MVA Reserves Resultaat huidig en vorige boekjaren Investeringssubsidies Sluitingspremies SCHULDEN Schulden op meer dan 1 jaar Schulden op ten hoogste 1 jaar Overlopende rekeningen
42
boekjaar 2011 99.690.195 € 67.783.485 € 101.144 € 67.682.341 € 31.906.710 € 5.993.662 € 963.237 € 24.847.012 € 48.949 € 53.849 € 99.690.195 € 27.428.408 € 4.692.463 € 5.408.294 € 14.000 € 5.843.489 € 11.225.189 € 244.974 € 72.261.786 € 35.030.210 € 36.748.554 € 483.022 €
Realisatie boekjaar 2010 86.971.371 € 55.053.924 € 28.311 € 55.025.613 € 31.917.447 € 6.244.964 € 734.386 € 24.876.400 € 5.155 € 56.543 € 84.774.394 € 23.909.375 € 4.692.463 € 5.408.294 € - € 1.878.136 € 11.685.507 € 244.974 € 60.865.019 € 31.513.024 € 28.649.819 € 702.176 €
Resultatenrekening Omschrijving 1. Bedrijfsopbrengsten A. Omzet Verpleegdagprijs ( incl. inhaalbedragen ) Supplementen kamers Forfaits conventies RIZIV Farmaceutische en andere producten Honoraria C. Overige bedrijfsopbrengsten 2. Bedrijfskosten A. Voorraden en leveringen B. Diensten en leveringen effectief C. Lonen D. Afschrijvingen F. Waardeverminderingen en voorzieningen G. Overige bedrijfskosten 3. Bedrijfsresultaat 4. Financiële opbrengsten 5. Financiële kosten 6. Winst 7. Uitzonderlijke opbrengsten 8. Uitzonderlijke kosten 9. Winst van het boekjaar
Realisatie boekjaar 2011 82.182.938 € 69.969.541 € 25.006.847 € 237.695 € 7.704.492 € 10.136.199 € 26.884.309 € 12.213.397 € 80.808.143 € 14.026.414 € 38.709.671 € 23.763.728 € 3.995.062 € 216.470 € 96.799 € 1.374.795 € 937.118 € 1.325.846 € 986.067 € 956.424 € 160.116 € 1.768.376 €
Realisatie boekjaar 2010 79.259.553 € 67.684.310 € 24.092.384 € 221.878 € 7.372.579 € 10.131.012 € 25.866.458 € 11.575.243 € 75.869.116 € 13.961.236 € 36.724.954 € 21.464.211 € 3.474.673 € 171.898 € 72.143 € 3.390.437 € 1.004.205 € 995.416 € 3.399.226 € 148.721 € 1.869.811 € 1.678.136 €
43
ZORG VOOR DE PATIENT
ZORG VOOR DE MEDEWERKER
SAMENWERKING
IN DE
ZORG
Nuttige telefoonnummers Algemeen
014 24 61 11
Afsprakendienst Afspraken radiologie Dienst opname Sociale dienst Levensbeschouwelijke dienst Ombudsdienst Informatica
014 24 61 60 014 24 64 10 014 24 61 16 014 24 61 80 014 24 61 91 014 24 64 93 014 24 61 75
Algemene directie Directie verpleging
014 24 61 02 014 24 63 04
BOUWEN MET ZORG AAN
ZORG ZORG VOOR DE TOEKOMST
AZ St.-Elisabeth Herentals vzw Nederrij 133 B - 2200 Herentals Tel: +32 14 24 61 11 Fax: +32 14 24 61 26 www.azherentals.be
