JAARVERSLAG 2005 AFDELING ENDOCRINOLOGIE VAKGROEP INTERNE GENEESKUNDE Universitair Medisch Centrum Groningen
Postadres Postbus 30.001 9700 RB Groningen Telefoon: Fax: Website:
Bezoekadres Hanzeplein 1 9713 GZ Groningen
050-3613962 050-3619392 http://www.azg.info; http://www.umcg.net
1
Inhoudsopgave 1. Personele formatie ................................................................................................................... 3 2. Gezondheidszorg / patiëntenzorg............................................................................................. 5 3. Diabetes mellitus / Diabeteszorg .............................................................................................. 6 4. Ontwikkelingen in 2005 .......................................................................................................... 10 5. Onderwijs ............................................................................................................................... 10 6. Nascholing.............................................................................................................................. 11 7. Opleiding tot internist en in het aandachtsgebied Endocrinologie .......................................... 12 8. Wetenschappelijk onderzoek.................................................................................................. 13 9. Activiteiten buiten het UMCG ................................................................................................. 18 Bijlage 1 - Besprekingen............................................................................................................. 19 Bijlage 2 - Publicaties 2005 ........................................................................................................ 20
2
1. Personele formatie De leden van de onderafdeling Endocrinologie en Stofwisselingsziekten zijn verantwoordelijk voor de zorg aan een brede groep van patiënten met endocriene en metabole aandoeningen en voor het onderwijs aan studenten en arts-assistenten, de opleiding tot internist-endocrinoloog en wetenschappelijk onderzoek op deze gebieden. In dit jaarverslag worden de activiteiten gedurende het jaar 2005 kort samengevat. In dit jaar bestond de onderafdeling uit de volgende personen: Mw. drs. A. Alberda (Anny) Dr. A.P. van Beek (André) Dr. G. van den Berg (Gerrit) Mw. drs. S.E. Borggreve (Susan) Dr. R.P.F. Dullaart (Robin) Mw. W. van El (Winnie) Mw. B. Fokkens (Baukje) Mw. M.A. Groeneveld (Mariska) Mw. B.G. Haandrikman (Bettine) Mw. I. Hoekstra (Immie) Mw. drs. A.N.A. van der Horst - Schrivers Mw. A. Jongbloed (Alied) Dr. J.C. Keers (Joost) Dr. M.N. Kerstens (Michiel) Mw. G. Kreugel (Gillian) Mw. dr. T.P. Links (Thera) Mw. E. Maris (Ellis) Mw. drs. S.H. Meeuwisse – Pasterkamp Dr. J.R. Meinardi (Johan) Mw. C. Neperus (Carolien) Dr. P.H.N. Oomen (Peter) Mw. drs. A.C.M. Persoon (Adrienne) Dr. F. Perton (Frank) Mw. I.E. Pop (Inge) Mw. drs. A. Roos (Annemieke) Mw. A.A. Schrader (Anita) Dr. W.J. Sluiter (Wim) Mw. L.G.J. Smit (Linda) Drs. R. de Vries (Rindert) Mw. H.C. Wessels (Ellen) Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel (Bruce) Mw. R. Zuur (Roelie)
internist-endocrinoloog, tot 1 dec 2005 internist-endocrinoloog internist-endocrinoloog arts-onderzoeker, tot 15 nov 2005 internist-endocrinoloog nurse-practitioner medewerker dataverwerking doktersassistente laboratoriummedewerker diabetesverpleegkundige internist, endocrinoloog i.o., vanaf 1 april 2005 diabetesverpleegkundige psycholoog internist-endocrinoloog verpleegkundig consulent internist-endocrinoloog secretaresse internist-endocrinoloog i.o., vanaf 1 okt 2005 internist-endocrinoloog, tot 1 nov 2005 secretaresse, tot 1 aug 2005 internist-endocrinoloog, tot 1 sept 2005 arts-onderzoeker, tot 1 okt 2005 laboratoriummedewerker doktersassistente internist-endocrinoloog i.o. secretaresse biochemicus, statisticus diabetesverpleegkundige arts-onderzoeker, tot 1 oktober 2005 diabetesverpleegkundige, tot 1 oktober 2005 internist-endocrinoloog diabetesverpleegkundige
In de personele bezetting zijn in 2005 enkele belangrijke veranderingen geweest. Per 1 september is dr. Peter Oomen toegetreden als internist-endocrinoloog tot de maatschap Interne Geneeskunde van het Medisch Centrum Leeuwarden, en per 1 november is dr. Johan Meinardi werkzaam binnen het Rijnstate ziekenhuis in Arnhem. Mw. A. Alberda heeft per 1 december van de mogelijkheid gebruik gemaakt tot vervroegde pensionering. Per 1 april resp. 1 oktober startten mw. drs. Anouk van der Horst en mw. drs. Susanne Meeuwisse met hun opleiding in het aandachtsgebied Endocrinologie. Een aantal wetenschappelijk onderzoekers beëindigden hun actieve researchperiode, te weten Susan Borggreve, Adrienne Persoon en Rindert de Vries. Voor hun vorderingen kan mede verwezen worden naar de publicatielijst van de afdeling. Het ligt in de verwachting dat alle drie in 2006 hun proefschrift zullen verdedigen. Helaas moest de afdeling veel te vroeg afscheid nemen van een toegewijd medewerkster, mevrouw Rita van Slooten. Zij overleed na een lang ziekbed. Rita heeft vele jaren toegewijd en vakkundig de afdeling ondersteund in alle poliklinische zorgactiviteiten, en daarnaast meerdere jaren de onderzoeksregistratie verzorgd, zelfs in de perioden dat zij intensief voor haar ziekte werd behandeld. Samen met haar familie en vele vrienden en bekenden werd aan Rita op 3 maart de laatste eer bewezen in het crematorium Groningen.
3
In nauwe samenwerking hebben de afdelingen Heelkunde (prof. dr. R.J. Ploeg), Nefrologie (dr. E.F. de Maar), Radiologie (prof. dr. M. Oudkerk) en Endocrinologie (prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel), en de Raad van Bestuur van het UMCG in september 2004 een vergunningsaanvraag ingediend om transplantatie van Eilandjes van Langerhans te kunnen uitvoeren, en medio 2005 heeft de minister van VWS het besluit genomen om het UMCG als tweede centrum in Nederland (naast het Leids Universitair Medisch Centrum) voor deze bijzondere behandeling een vergunning toe te wijzen. De aan dr. A.P. van Beek toegekende Novo Nordisk Award 2005 stelde hem in staat een bezoek van 3½ maanden te brengen aan de gerenommeerde endocrinologische kliniek in Birmingham van prof. P.M. Stewart (Queen Elisabeth Hospital and Institute of Biomedical Research, Division of Medical Sciences, University of Birmingham, UK). Gedurende deze periode heeft hij zich bezig gehouden met het effect van chronische laaggradige inflammatie op vetcel functie. De invloed van bekende (IL 1 en TNFα) en minder bekende (IL18) interleukinen op cortisol activatie (11βHSD type 1 activiteit), glucose opname, vetzuur- en adipokine productie werden in preklinisch onderzoek in een humane vetcellijn getest. Daarnaast heeft hij als 'visiting consultant' inhoudelijk kennis kunnen nemen van poliklinische activiteiten en de organisatie van endocrinologische patientenzorg. Al met al heeft dit tot dus ver geleid tot een samenwerkingsverband waarbij recent samen een wetenschappelijke onderzoeksvoorstel is geschreven. Tijdens de najaarsvergadering van de NVDO, op 1 december in Doorwerth, ontving dr. Joost Keers de Dr. F. Gerritzenprijs 2005 voor het beste Nederlandse proefschrift op gebied van diabetesonderzoek. Mw. Gillian Kreugel behaalde de graad van ‘Master of Science in Nursing. Mw. Winnie van El rondde haar opleiding 'Advanced Nursing Practice' af met een afstudeerproject dat een kwalitatief onderzoek omvatte op het gebied van ‘Diabeteszelfzorg en Hemodialyse’.
Figuur 1. De nieuwe lay-out van de website van de afdeling Endocrinologie.
4
2. Gezondheidszorg / patiëntenzorg Kliniek Het aantal verpleegdagen in 2005 was 1916; in 2004 was dit 2111, bij een ‘budget’ van 2410. Ondanks de toename van de complexiteit van de verwezen patiënten is de gemiddelde verpleegduur afgenomen van 6,7 naar 6,0 dagen, door optimale aandacht voor efficiëntie in planning van ontslag en vervolgbehandelingen. Na een uitgebreide beddenherschikking binnen de disciplinegroep Interne Geneeskunde is de Endocrinologie eind 2004 van de 3e naar de 4e verdieping verhuisd. Op E4 zijn thans de acute opname unit van de Interne Geneeskunde, de klinische bedden van de Endocrinologie en de ‘suites’ voor behandeling met radioactief jodium en brachytherapie gecombineerd. Deze bundeling zorgt voor een grotere efficiëntie van onze klinische activiteiten. Leden van de onderafdeling (dr. A.P. van Beek, dr. P.H.N. Oomen) participeerden in de supervisie van de centrale Spoed Opvang van de Interne Geneeskunde. Polikliniek Ook in de poliklinische consulten zien we een verdere duidelijke toename. Daarbij is het aantal eerste poliklinische consulten gestabiliseerd juist boven de 700, het aantal vervolgconsulten van 8959 naar 9443. Via een 'triage' systeem wordt zo veel getracht dat patiënten met de hoogste urgentie ook daadwerkelijk snel en efficiënt kunnen worden geholpen. Daarom weerspiegelt de gemiddelde 'officiële' toegangstijd, die rond 3 weken ligt, niet de daadwerkelijke gang van zaken. Patiënten met een spoedindicatie worden dezelfde dag gezien, zoals mensen met juist ontdekte type 1 diabetes mellitus, die immers direct met de behandeling met insuline moeten starten. Ook patiënten met het vermoeden op een kwaadaardige endocriene aandoening worden binnen een week gezien, zodat de diagnostiek en behandeling zonder tijdsverlies kunnen aanvangen. Voor mensen met problemen die een minder dringend karakter hebben, bedraagt de gemiddelde wachttijd tussen 3 en 4 weken. Die wachttijd zou nog korter kunnen zijn, wanneer alle polikliniekafspraken daadwerkelijk worden nagekomen. Het komt meer dan incidenteel voor dat patiënten voor een eerste of een vervolg afspraak niet verschijnen, en dan later opnieuw moeten worden ingepland, met alle druk op de poliklinische spreekuren van dien. Ook bij late afzeggingen kunnen open gevallen plaatsen in de spreekuren niet meer worden opgevuld. Daarom zijn we recent gestart om in eerste instantie alle patiënten, die zonder af te zeggen niet verschijnen op de polikliniek, diezelfde dag thuis te bellen. Het ligt in de verwachting dat hierdoor het aantal niet nagekomen afspraken de komende maanden zal afnemen. Tabel 1. Kerngetallen van kliniek en polikliniek Endocrinologie Jaar 2000 2001 2002 2003 2004 2005
Klinische opnames 326 278 281 330 315 322
Poliklinische consulten 8796 8198 8360 8815 9720 10148
Eerste PK consulten 494 512 570 642 761 705
De poliklinische diabeteszorg wordt in nauwe samenwerking met de afdeling Algemene Interne uitgevoerd. Dr. M.N. Kerstens en dr. J.C. ter Maaten hebben de dagelijkse leiding van de diabeteszorg. Goede registratie van de case-mix aan patiënten was tot voor kort een probleem, maar de afdeling is inmiddels per 1 mei 2003 met de DBC / ICD-9 registratie gestart, waardoor het een stuk gemakkelijker is om adequate overzichten te genereren. Een verdere stimulans en optimalisatie van de zorg voor mensen met diabetes in Noord Nederland wordt verwacht van de oprichting van een Universitair Diabetes Centrum, waarvan de ontwikkeling in december 2004 is aangevangen. Verwacht wordt dat vanaf medio 2006 de diabeteszorg binnen een ‘one-stop’ faciliteit kan worden aangeboden, waarbinnen naast de internist en diabetesverpleegkundige ook de oogarts, een podotherapeut, en een DVN informatiepost gevestigd zijn.
5
Figuur 2. De belangrijkste endocriene organen
Topreferente zorg De topreferentie zorg van de afdeling Endocrinologie betreft de volgende patiëntencategorieën: * schildkliercarcinoom * hypofyse tumoren * bijnierproblematiek (tumoren, feochromocytoom, steroidsynthese stoornissen) * erfelijke endocriene en metabole syndromen * zwangerschap en diabetes * diabetische complicaties, waaronder diabetische voetproblematiek * insulinepomp therapie. In de regio wordt steeds meer samengewerkt met de endocrinologen, die in de perifere ziekenhuizen werkzaam zijn. Dit betreft vooralsnog vooral de patiëntenzorg, maar ook steeds meer de opleiding en het wetenschappelijk onderzoek. Er blijft de komende jaren middels nascholing en persoonlijke contacten continue aandacht voor uitbreiding van deze regionale samenwerking, met voldoende mogelijkheden voor onze onderzoekers om over de langetermijn follow-up patiëntengegevens te kunnen beschikken. Gedacht kan worden aan structurele deelname van arts-assistenten of stafleden aan poliklinische activiteiten in perifere ziekenhuizen, c.q. een consultfunctie op locatie. Eén en ander hangt vanzelfsprekend af van de ontwikkelingen in de formatie van de afdeling. Multidisciplinaire begeleiding van patiënten Op dit moment functioneren voor het schildkliercarcinoom, de hypofyse problematiek en de diabetische voet multidisciplinaire behandelteams, met een 2-wekelijkse tot maandelijkse bespreking (zie voor een overzicht van Endocrinologie besprekingen bijlage 1). Het multidisciplinair hypofysespreekuur, dat 1x per 2 weken op de vrijdagmiddag plaats vindt, verloopt succesvol. Ook is met de afdeling Oncologie frequenter overleg over samenwerking op het gebied van de begeleiding van patiënten met neuroendocriene tumoren.
3. Diabetes mellitus / Diabeteszorg Geïntegreerde diabeteszorg Het UMCG onderschrijft de uitgangspunten voor goede diabeteszorg, zoals die in de Zorgstandaard van de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF) zijn vastgelegd. Hierbij spelen drie belangrijke processen een rol: 1. Medische behandeling en zorg. 2. Educatie en het leren omgaan met diabetes, kortweg diabetesrevalidatie genoemd.
6
3. Het proces, waarin de mens met diabetes zijn maatschappelijke positie ervaart, bevecht en verbetert. Goede diabeteszorg vereist adequate en afgesproken financiering en een uitgewerkt zorgsysteem. Dit maakt werken volgens de Zorgstandaard, toepassing van richtlijnen en continue kwaliteitszorg, mogelijk. De uitgangspunten hierbij worden gevormd door de NDF/CBO-richtlijnen en de adviezen voor goede diabeteszorg. Dit zijn richtlijnen die bij voorkeur op basis van ‘evidence based medicine’ zijn vastgesteld. Waar nog niet voldoende evidence voor handen is, is door het Diabetesteam van het UMCG, op basis van ‘experience based medicine’, een richtlijn geformuleerd. Diabeteszorg wordt aan de hand van deze schriftelijke afspraken geleverd.
Figuur 3. Diabetes is voor velen nog een vraagteken.
Goede diabeteszorg vereist een multidisciplinaire aanpak, en deze wordt in het UMCG geboden door een team, waarbij de medische eindverantwoordelijkheid berust bij de behandelend arts. Dit team bestaat uit meerdere disciplines: een behandelend arts, een diabetesverpleegkundige, een diëtist, een psycholoog of maatschappelijk werker. Aangezien de zorgzwaarte van individuele patiënten varieert, wordt de rol van coördinator van zorg, zowel door de behandelend arts als door de diabetesverpleegkundige, uitgevoerd. De herschikking van taken binnen de diabeteszorg naar diabetesverpleegkundigen is formeel geregeld in het Diabetesteam binnen de mogelijkheden en regels van de wet BIG. Zorg voor mensen met diabetes mellitus wordt aangeboden op twee locaties. De reguliere poliklinische diabeteszorg vindt plaats op de hoofdlocatie van het UMCG aan het Hanzeplein. De diabeteszorg in het kader van diabetesrevalidatie vindt plaats in de locatie UMCG-Beatrixoord. Het UMCG biedt een multidisciplinaire academische behandeling en begeleiding van mensen met diabetes. Deze behandeling kent meerdere modules: 1. Voor patiënten die relatief weinig somatische complicaties hebben, ligt het accent met name op de diabeteseducatie. Deze mensen worden tenminste tweemaal per jaar uitsluitend door de diabetesverpleegkundige gezien, en éénmaal per jaar door de internist. 2. Voor patiënten met veel complicaties wordt de zorg gecoördineerd en uitgevoerd door de internistendocrinoloog. Gemiddeld wordt de mens met diabetes drie keer per jaar gezien door de internist, en één keer per jaar door de diabetesverpleegkundige. Op indicatie, of bij intercurrente problemen, worden frequentie, intensiteit en duur van de individuele consulten uitgebreid. 3. Voor specifieke categorieën patiënten is een individueel behandelplan van toepassing, zoals voor vrouwen met diabetes die zwanger zijn of willen worden, en voor patiënten met een voetprobleem. 4. Voor nieuw verwezen patiënten waarbij een uitgebreide inventarisatie wordt gemaakt van kennis en vaardigheden, en voor wie een risicoprofiel wordt opgesteld, is een ‘diabetescarrousel’ ontworpen. Hierin participeren de internist, de diabetesverpleegkundige en de diëtist. Na drie maanden waarin een aantal contacten plaatsvindt is voor deze patiënten een behandelplan opgesteld.
7
Gezien de topreferente functie van het UMCG zijn patiënten afkomstig uit heel Nederland. Het merendeel is echter woonachtig in één van de vier noordelijke provincies. De begeleiding van individuele patiënten vindt plaats op basis van een geformaliseerd en schriftelijk vastgelegd behandelplan, dat in het volledige diabetesteam is afgesproken. De hoofdbehandelaar is verantwoordelijk voor de routing van de mens met diabetes langs individuele hulpverleners, zoals de oogarts. Voor deze begeleiding wordt een goed uitgerust ‘elektronisch patiëntendossier’ nog node gemist.
Figuur 4. Klachten en verschijnselen van diabetes mellitus In de locatie UMCG-Beatrixoord, Centrum voor Revalidatie wordt een intensief educatie en revalidatie-programma aangeboden, dat gericht is op mensen met diabetes en onvoldoende regulatie of acceptatie van de diabetes en op specifieke groepen patiënten, die hooggespecialiseerde en multidisciplinaire begeleiding nodig hebben. De deelnemers aan deze programma’s zijn afkomstig uit het UMCG, maar ook uit de adherente regio voor topreferente en topklinische zorg. Aanmeldingen komen zelfs uit Zeeland! Dit programma wordt in meerdere dagdelen gegeven en de multidisciplinaire inzet van hulpverleners heeft tot uitstekende langetermijn resultaten geleid. Blijvende verbetering van de diabetesregulatie en sterke verbetering in alle facetten van ‘Health Related Quality of Life’, zijn hierdoor bereikt. Het programma is door de Vereniging van Revalidatieartsen en de Nederlandse Diabetes Federatie als een onmisbare en kwalitatief hoogstaande schakel in de diabeteszorg beoordeeld. Helaas vindt nog slechts gedeeltelijke financiering plaats vanuit de zgn. zorgvernieuwingsgelden. De afdeling Endocrinologie steunt actief andere instellingen die met een dergelijk 2e/3e lijns revalidatieprogramma van start willen gaan. In dit team waren in 2005 werkzaam: Mw. Rita Wesselius, teamcoördinator Mw. Linda Faber, mw. Ingrid Stoelinga, mw. Madelein Schotman, diabetesverpleegkundigen Mw. Marianne van Dijk, diëtist Mw. Brigitta Joosen, en mw. Renske Bouman, fysiotherapeuten Dhr. Guus van Bochove, bewegingsagoog Mw. Heike Mesch, psycholoog Mw. Tilly Söder, maatschappelijk werk Mw. Franka Waterschoot, ergotherapeute. Zij worden ondersteund door: Mw. Janine Karmer, secretaresse Mw. Elsa Pieterman-Slagter, secretaresse Mw. Hennie Meijer, ondersteuning secretariaat Daarnaast werkt sinds 2005 mw. Brenda Hermse, planningscoordinator, binnen het team.
8
Figuur 5. De gemoderniseerde website diabetes.nl Mw. Madelein Schotman volgde met uitstekend resultaat de post-hbo opleiding tot diabetesverpleegkundige aan de Hogeschool van Utrecht. De medische aspecten van de Diabetesrevalidatie inclusief de algemeen internistische consulten en medebehandelingen in Beatrixoord worden uitgevoerd door dr. A.P. van Beek, mw. drs. A.N.A. van der Horst, dr. M.N. Kerstens en prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel. De diabetesconsultatie wordt ondersteund door mw. L. Faber, diabetesverpleegkundige. Binnen verpleegafdeling G worden de patiënten van de Reuma-, Hart- en Diabetesrevalidatie verpleegd. Het in medio 2004 in Beatrixoord gestarte algemene diabetesspreekuur verloopt uitstekend. Eind 2005 is ook een diabetesverpleegkundig spreekuur van start gegaan. In 2005 werd een multidisciplinair obesitas-revalidatieprogramma ontwikkelt waarbij met name leefstijl modificatie wordt na gestreefd. Het programma is bedoeld voor patiënten met ernstige obesitas, vaak ook met type 2 diabetes mellitus, waarbij er een hoog risico van hart- en vaatziekten bestaat. Door middel van intensieve multidisciplinaire begeleiding worden patiënten begeleid in het hanteren van een gezonde levensstijl. Het programma omvat meerdere fasen waarbij er onder andere aandacht voor voeding, beweging en terugval preventie is. Vanuit het Diabetesteam UMCG -gevormd door hulpverleners vanuit de Endocrinologie en de Algemene Interne Geneeskunde- wordt intensief samengewerkt met andere afdelingen van UMCG en RUG, met ziekenhuizen en medisch specialisten in de regio, en met het huisartsenlaboratorium en individuele huisartsen in Groningen en omstreken.
9
4. Ontwikkelingen in 2005 De afdeling Endocrinologie heeft in 2005 een aantal veranderingen in patiëntenzorg kunnen realiseren: a. Recombinant humaan TSH Gebruik van rhTSH heeft een aantal voordelen. Bij schildkliercarcinoom is geen langdurige onttrekking van schildklierhormoon meer nodig en daardoor ervaren patiënten tijdens diagnostiek en behandeling minder subjectieve klachten. Tevens is er hierdoor een lager risico van groei van grote tumor metastasen. Het was echter nog onduidelijk welke patiënten baat hebben bij gebruik van rhTSH in de follow up. Inmiddels is deze procedure binnen een doelmatigheidsproject uitgebreid geanalyseerd, waaruit bleek dat gebruik van rhTSH voor de diagnostiek geen winst opleverde. De resultaten van dit onderzoek zijn begin 2006 ter publicatie aangeboden, en staan centraal in het proefschrift van Adrienne Persoon. b. Diabeteszorg In Beatrixoord is de verdere ontwikkeling van diabetesrevalidatie in volle gang; diabetesrevalidatie wordt gezien als het “leren omgaan met een chronische ziekte en al zijn beperkingen, door middel van educatie, reïntegratie en patiënt empowerment”. In dit licht is de begeleiding van patiënten inhoudelijk gestroomlijnd, en zijn inmiddels bestaande educatie en empowerment programma’s geëvalueerd en nieuwe programma’s ontwikkeld, o.a. voor begeleiding instellen insulinepomp, voetpreventieprogramma’s, obesitas. c. Endocrinologie Groeihormoon polikliniek: hier worden patiënten met groeihormoondeficiëntie geregistreerd en behandeld; bovendien verwijst de Kinderkliniek een relatief grote groep (ex) oncologische patiënten. De spreekuurfaciliteiten hiervoor zijn begin 2005 uitgebreid naar een wekelijks spreekuur, omdat de afdeling inmiddels al ruim 150 patiënten begeleidt. Dit spreekuur wordt vakkundig ondersteund door de doktersassistente mw. Inge Pop. d. Stofwisselingsziekten Er is een tweewekelijks spreekuur voor de begeleiding van (jong) volwassenen met een congenitale stofwisselingsziekte. Dit spreekuur is opgezet in samenwerking met dr. G.P.A. Smit van de afdeling Kindergeneeskunde. Inmiddels zijn al ruim 30 patiënten in begeleiding, waaronder patiënten met galactosemie en mannosidose, en patiënten met diverse vormen van mitochondriale myopathie, waaronder het Kearns-Sayre syndroom, het Rubinstein-Taybi syndroom, etc. Teneinde de complexe zorg voor deze patiënten de komende jaren te kunnen waarborgen is aan het bestuur van de Interne Geneeskunde uitbreiding van formatie aangevraagd.
5. Onderwijs De afdeling heeft een omvangrijke onderwijstaak. Het betreft hier onderwijs aan studenten van de Faculteit der Medische Wetenschappen in de diverse jaren. Zoals voor vele klinische vakgroepen neemt het onderwijs aan co-assistenten, 5e jaars studenten die hun stage Interne Geneeskunde in het UMCG lopen, een belangrijke plaats in. Het vakgebied Endocrinologie en Stofwisselingsziekten neemt in het onderwijs aan medisch studenten een belangrijke plaats in. Doordat hormonen een rol spelen bij de handhaving, dan wel verstoring van diverse lichaamsprocessen, en endocriene ziekten aanleiding kunnen geven tot diverse orgaanfunctiestoornissen, onder meer van de ogen, het hart- en vaatstelsel, nieren, skelet en bewegingsapparaat, heeft de Endocrinoloog een duidelijke inbreng in een aantal onderwijsblokken. Daarnaast vormt de Endocrinologie een belangrijk onderdeel van een aantal keuzeblokken in het 3e en 4e studiejaar en in meer praktische zin van het praktisch medisch onderwijs in de kliniek gedurende het 5e en 6e studiejaar. Bovenal wordt steeds getracht de student niet met allerlei details te confronteren, waarvan de betekenis aan de superspecialist is voorbehouden, maar te wijzen op algemene endocrinologische principes en de functies van hormonen, die voor vele vormen van de latere beroepsuitoefening belangrijk kunnen zijn. In 2005 participeerden de stafleden van de afdeling in verschillende onderwijsactiviteiten, waaronder
10
patiënten- en themacolleges in de eerste 3 jaar van de studies Geneeskunde, Tandheelkunde en Life Sciences, het cluster wetenschappelijke vorming in het eerste studiejaar Geneeskunde, en het onderwijs tijdens het co-schap Interne Geneeskunde (Cluster A). Dit omvat o.a. diverse themacolleges op het gebied van de Endocrinologie (diabetes mellitus, de schildklier, M. Addison en Cushing, hypofyse problematiek, en de begeleiding van individuele co-assistenten, die hun klinische stage lopen op de afdeling E4VA (Algemene Interne, Endocrinologie en Reumatologie). Tevens nemen alle stafleden deel aan het 2 weken durende keuzeonderwijs Endocriene Pathologie voor 3e jaars studenten. Daarnaast vervullen stafleden extrafacultaire onderwijsactiviteiten, zoals onderwijs aan dialyse verpleegkundigen en aan verloskundigen, en bij de specialistische verpleegkundige opleidingen.
6. Nascholing De leden van de afdeling Endocrinologie dragen actief bij aan nascholingsactiviteiten, of waren verantwoordelijk voor de organisatie ervan. Op 12 oktober werd door dr. G. van den Berg de jaarlijkse Hypofyse bijeenkomst georganiseerd in Grand Hotel Karel V te Utrecht. Ook namen dr. P.H.N. Oomen, dr. J.R. Meinardi, en prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel deel aan de nascholing voor diabetesverpleegkundigen over Diabetes Mellitus en Complicaties. Deze nascholingscursus wordt jaarlijks door de afdeling Endocrinologie georganiseerd tezamen met De Baar Advies en Organisatie. In het kader van scholing van verpleegkundigen en andere hulpverleners heeft de afdeling, in samenwerking met o.a. het opleidingsinstituut van het UMCG en de uitgever Pronounce, een e-learning module op het gebied van diabetes mellitus gebouwd. Via deze e-learning activiteiten kunnen verpleegkundigen snel nieuwe informatie opdoen over de theoretische en praktische aspecten van begeleiding van diabetes patiënten in een klinische afdeling. Aan de e-learning module is een praktijkmiddag gekoppeld. Thans wordt gewerkt aan uitbreiding van het e-learning programma met module op het gebied van andere deelgebieden binnen de behandeling, zoals behandeling van hoge bloeddruk en dyslipidemie. Samen met dezelfde uitgever, Pronounce, wordt het wetenschappelijke Nederlands Tijdschrift voor Diabetologie uitgegeven. Doel van dit tijdschrift is het verbreden van kennis op het gebied van de diabetologie in de breedste zin, door aandacht voor de onderhavige klinische en wetenschappelijke ontwikkelingen in de vorm van oorspronkelijke artikelen, casuistische mededelingen, besprekingen van boeken of proefschriften, referaten van belangrijke internationale publicaties, een forum met ingezonden brieven en vragen aan de redactie (www.diabetes.nl/ntd.htm). Op 18 oktober organiseerde de afdeling tezamen met het Wenckebach Instituut een jaarlijkse avond voor huisartsen. Dit keer was het thema schildklierziekten. De presentaties van deze drukbezochte en goedgewaardeerde avond zijn te vinden op de website van de afdeling. Leden van de afdeling namen als spreker of organisator deel aan de volgende bijeenkomsten: 4 februari Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie 16 maart Diabetesvereniging Winschoten 17 maart Obstetric Medicine X: endocrinologie en zwangerschap De Reehorst, Ede 23 maart Endocrinologie van het metabolisme, Utrecht 23 maart Diabetesvereniging, Groningen 31 maart Diabetesvereniging, Delfzijl 7-9 april Jaarlijkse congres European Society for Clinical Investigation, Athene 9 april MEN bijeenkomst Utrecht 16 april Diabetesvereniging, West Drenthe 27 juni IKA Werkgroep Neurooncologie, Amsterdam “Hypofysetumoren; complicaties na behandeling, ihbz radiotherapie”
11
30 juni 3 oktober 12 oktober 28 oktober 3 november 16 november 21 november 1 december 20 december
ADA Highlights symposium, Figi, Zeist (i.s.m. Sanofi-Aventis Pharma, en Medcon Europe, Haarlem) Symposium Vertebrale Fracturen, Zwolle 3e Namiddag Neuroendocrinologie, Utrecht Nationale Diabetesdag, Utrecht Revalidatiecentrum de Hoogstraat, Utrecht Studiemiddag Nederlandse Federatie van UMC's, Amsterdam Diabetesvereniging Stadskanaal Jaarlijks symposium van de Nederlandse Vereniging DiabetesOnderzoek, Doorwerth Regionale Thema-Avond Metabool Syndroom, Havixhorst, De Wijk
7. Opleiding tot internist en in het aandachtsgebied Endocrinologie De afdeling leidt specialisten op, die de Endocrinologie in de volle breedte dienen uit te oefenen. Derhalve dienen zij patiënten te zien met een verscheidenheid aan endocrinologische en stofwisselingsaandoeningen: * schildklierdysfunctie * hypofysetumoren * primaire bijnierinsufficiëntie * hypogonadisme * osteoporose e.a. botziekten * diabetes mellitus
* schildkliercarcinoom * bijnierschorstumoren (w.o. feochromocytoom) * (congenitale) afwijkingen hormoon synthese * hyperparathyreoidie * zwangerschap en diabetes * congenitale en verworven stofwisselingsziekten
Het opleidingsschema kenmerkt zich door veel integratie, waaronder: * een gestructureerde polikliniek bespreking * gestructureerde stages bij samenwerkende vakgroepen (Kinderendocrinologie, Gynaecologie, Nucleaire Geneeskunde, Laboratorium) * structurele participatie in de lipiden / atherosclerose polikliniek De AGIO’s in opleiding tot internist (stage Endocrinologie) doen naast de zaal (E4VA) een eigen diabetesspreekuur en een spreekuur Endocrinologie, waarbij met name nieuwe patiënten worden gezien. Tezamen met collega dr. J. Huisman van het Medisch Spectrum Twente en dr. H.G. Kreeftenberg van de afdeling Algemene Inwendige Geneeskunde organiseerde de afdeling in april twee studiedagen in het kader van de regionale scholing voor arts-assistenten in opleiding tot internist, met als onderwerpen calciumstofwisseling en osteoporose, en schildklier- en bijnieraandoeningen.
12
8. Wetenschappelijk onderzoek Het onderzoek van de afdeling Endocrinologie is ingebed binnen het Kidney Center en het Cardiovascular Center van het onderzoeksinstituut GUIDE (Groningen University Institute for Drug Exploration). De missie van GUIDE is het bevorderen en uitvoeren van innovatief geneesmiddelenonderzoek dat is gebaseerd op een diepgaand begrip van de pathofysiologie van ziekten en het ontwikkelen van nieuwe (toedieningsvormen van) medicamenten. Genomics, proteomics en bioinformatica spelen hierin een steeds groter wordende rol.
Figuur 6. Eén der sleutelpublicaties op het gebied van CETP in het PREVEND onderzoek
Onderzoeksprogramma Programma I: Endocriene tumoren 1. Schildkliercarcinoom: diagnostiek en behandeling a. Doelmatigheid van het gebruik van rhTSH bij de follow-up van patiënten met gedifferentieerd schildkliercarcinoom onderzoeker: mw. drs. A.C.M. Persoon begeleiders: mw. dr. T.P. Links, dr. J.T.M. Plukker, dr. P.L. Jager promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel (verwachte promotie: eind 2006) b. Diagnostic and treatment strategies and prognostic factors in medullary thyroid carcinoma onderzoeker: drs. J.W.B. de Groot begeleiders: mw. dr. T.P. Links, dr. J.T.M. Plukker promotores: prof. dr. T. Wiggers, prof. dr. R.W. Hofstra, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel verwachte promotie: 31 mei 2006 c. Imaging of differentiated thyroid cancer onderzoeker: mw. drs. H. Phan begeleiders: dr. P.L. Jager, mw. dr. T.P. Links promotores: prof. dr. R. Dierckx, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel d. The relation between Hürthle cell carcinoma and RET/PTC rearrangements onderzoeker: mw. drs. M. de Vries begeleiders: prof. dr. R.M.W. Hofstra, mw. dr. T.P. Links
13
2. Hypofyse tumoren a. Radiotherapie van hypofyse adenomen onderzoeker: drs. A.C.M. van den Bergh, radiotherapeut mede-begeleiders: dr. G. van den Berg, dr. R.P.F. Dullaart, dr. J.W. Pott promotores: prof. dr. J.A. Langendijk, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel verwachte promotie: eind 2006 b. Kwaliteit van leven na een hypofyse-adenoom: invloed van operatie en bestraling onderzoeker: mw. drs. L.M. van den Berg, medisch student begeleiders: dr. A.P. van Beek, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel c. Lange termijn effecten van de ziekte van Cushing onderzoeker: mw. drs. B. Meftah begeleiders: dr. G. van den Berg, mw. dr. T.P. Links, dr. H. van der Hoeven
3. Neuro-endocriene tumoren a. Doelmatige diagnostiek bij het carcinoid onderzoeker: mw. drs. A.N.A. van der Horst-Schrivers begeleiders: dr. I.P. Kema, dr. A.H.M. Wijmenga, dr. P.H.B. Willemse, mw. dr. T.P. Links promotor: mw. prof. dr. E.G.E. de Vries
Programma II: Diabetes / Lipiden / Vasculair 1. Diabetische complicaties a. Het belang en de rol van endogene en exogene AGEs bij het ontstaan van diabetische complicaties b. Genomics en proteomics van diabetische complicaties Beide zijn onderzoeksprogramma’s uitgevoerd door de afdeling Endocrinologie (dr. R.P.F. Dullaart, mw. dr. T.P. Links, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel) in nauwe samenwerking met afdelingen Algemene Interne Geneeskunde (AIG) en Nefrologie deelnemers o.a.: dr. S.J.L. Bakker, dr. A.J. Smit, dr. J.C. ter Maaten, prof. dr. R.O.B. Gans, huidige onderzoekers: drs. R. Meerwaldt, mw. drs. H. Lutgers (beide Algemene Interne Geneeskunde), drs. A. de Vries, drs. J.W.L. Hartog (allen afdeling Nefrologie), Groningen; ir. C.J.A.L. Mentink, Maastricht. De promotie van dr. Meerwaldt heeft op 11 januari 2006 plaats gevonden. De promotie van ir. C.J.A.L.Mentink zal plaatsvinden op 21 juni 2006. c. Genetische variatie in cholesteryl ester transfer proteïne Ned Hartstichting subsidie: looptijd augustus 2002 – augustus 2005 AIO: mw. drs. S.E. Borggreve, begeleider: dr. R.P.F. Dullaart, dr. J.L. Hillege promotores: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, prof. dr. P.E. de Jong verwachte promotie: eind 2006 d. HDL, intima-media dikte en vaatreactiviteit bij type 2 diabetes DFN subsidie: looptijd augustus 2002 - augustus 2005 AIO: drs. R. de Vries, begeleider dr. R.P.F. Dullaart, dr. A. van Tol promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel verwachte promotie: eind 2006 In de projecten c. en d. wordt nauw samengewerkt met dr. A. van Tol, afdeling Celbiologie en Genetica, en mw. dr. G. Dallinga-Thie, afdeling Interne Geneeskunde, beide verbonden aan het Erasmus Medisch Centrum Rotterdam. e. Prognostische factoren bij progressie diabetische nefropathie en effect ACE-gen polymorfisme op bloeddrukrespons onder invloed van angiotensine I en II infusie, hoog/laag zout dieet onderzoeker: mw. drs. T. Lely begeleiders: mw. prof. dr. G.J. Navis, dr. R.P.F. Dullaart
14
2. Metabolisme, obesitas en metabool syndroom a. Thyroid (dys)function, metabolic syndrome and incident cardiovascular disease onderzoeker: mw. drs. A. Roos begeleiders: dr. A. Berghout (Zuiderziekenhuis Rotterdam), dr. S.J.L. Bakker, mw.dr. T.P. Links promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel b. Lifestyle modification in obese infertile women: hormonal-metabolic parameters and body-fat distribution Project samen met de afdeling Gynaecologie onderzoekers: mw. drs. J.G. Dolfing, gynaecoloog i.o., drs. W.K.H. Kuchenbecker, gynaecoloog begeleiders: mw. dr. A. Hoek, dr. D.H. Schweitzer (Voorburg) promotor: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, prof. dr. M.J. Heineman c. The effects of intermittent caloric restriction (de ‘balansdag’) on glucose metabolism and sitespecific adipocyte function in prediabetes onderzoeker: t.b.d. begeleider: dr. A.P. van Beek d. Mitochondrial myopathy: a clinical exploration onderzoekers: mw. H. Bangma, t.b.d. (i.s.m. dr. G.P.A. Smit, Kindergeneeskunde; dr. J.B.M. Kuks, Neurologie) begeleider: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
3. Psychosociale aspecten van diabetes en diabetesbehandeling a. Diabetes education: effects of self-adopted therapy goals and partner behaviour onderzoeker: mw. drs. M. Schokker begeleiders: mw. dr. T.P. Links, dr. J. Bouma, dr. J.C. Keers promotores: prof. dr. R. Sanderman, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel
4. Zorg en zorgevaluatie a. GIANTT: structurele evaluatie van de geleverde farmacotherapeutische zorg aan type 2 diabetes patiënten in Noord Nederland Dit is een Transmuraal samenwerkingsproject van de afdelingen Interne Geneeskunde, Endocrinologie, Klinische Farmacologie, Huisartsgeneeskunde, de afdeling Interne Geneeskunde van het Martini ziekenhuis, en het Huisartsenlaboratorium / Lab Noord naar de kwaliteit van zorg bij type 2 diabetes. onderzoeker: drs. J. Voorham, begeleider mw. dr. P. Denig promotores: mw. prof. dr. F. Haaijer-Ruskamp, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel b. Effecten van langwerkende insuline-analogen op diabetesregulatie en kwaliteit van leven onderzoeker: mw. L. Groot begeleider: dr. M.N. Kerstens c. ‘Diabetes VerjaarDAG’: Implementatie van jaarlijkse diabetesverpleegkundige controle van personen met diabetes onderzoeker: mw. C. Annema begeleider: mw. G. Kreugel, prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel d. Van Kopzorg naar Topzorg': ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een integraal zorgmodel voor diabetespatiënten met nefrologische complicaties subtitel: het zorgvacuüm tussen nefrologische en diabeteszorg; samen opgelost. onderzoeker: mw. W. van El begeleiders: dr. C.F.M. Franssen (Nefrologie), dr. J.C. Keers, dr. M.N. Kerstens, mw.dr. T.P. Links
15
III. Diversen 1. Osteoporose a. De waarde van ultrageluidsonderzoek van de calcaneus voor het voorspellen van botmassa en fracturen bij patiënten met hoog risico van secundaire osteoporose onderzoeker: mw. drs. A.C. Heijckmann, internist-endocrinoloog, Veghel promotores: prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel, prof. dr. P. Geusens (azM)
Van Kopzorg naar Topzorg': ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een integraal zorgmodel voor diabetespatiënten met nefrologische complicaties. Subtitel: het zorgvacuüm tussen nefrologische en diabeteszorg; samen opgelost. Doelstellingen: o S(pecifiek): Kwaliteitsverbeteringproject om ‘goede diabeteszorg voor de patiënt met diabetes mellitus en nierfalen meer toegankelijk en geïntegreerd met de nefrologische behandeling aan te bieden. Het project richt zich op het ontwikkelen, het implementeren en het evalueren van een zorgmodel voor integrale diabeteszorg, waarin de nurse practitioner een centrale coördinerende rol zal vervullen. o Meetbaar: Meetbare projectresultaten zijn; 1) één centrale zorg- en behandelcoördinatie voor diabeteszorg. 2) systematische en geprotocolleerde diabeteszorg volgens huidige kwaliteitseisen (NDF/Zorgstandaard) met adequate evaluatie van zorg/benchmarking. 3) voor de patiënt toegankelijk multidisciplinair zorgaanbod (gecombineerde diabetesspreekuren met predialyse, dialyse en posttransplantatie op locatie). 4) permanente diabeteseducatie, 5) invulling van taakherschikking: (deels) overname van diabetescontroles door NP, Doelgroep is de patiënt met diabetes mellitus in de verschillende stadia van nierfalen (predialyse, dialyse en posttransplantatie) van het UMCG en het DCG. Geschatte omvang van de doelgroep; 140 patiënten. o Acceptabel: Samenwerkingproject van de afdelingen Endocrinologie en Nefrologie. o Realistisch: Fase projectvoorbereiding; uitwerking en accorderen van het projectplan (jan-febr 05). Fase projectuitvoering; streefdatum start maart 2006. Gefaseerde ontwikkeling en implementatie van de drie deelprojecten (predialyse, dialyse en posttransplantatie). o Tijdgebonden: Duur project is 3 jaar. Streven is implementatie derde deelproject eind 2006 zodat 1-jaars evaluatie realiseerbaar is.
Laboratorium Endocrinologie Ondanks alle pogingen daartoe beschikt de afdeling nog altijd niet over eigen 'dedicated' ruimte voor endocrinologisch onderzoek. Om de onderzoeksprojecten goed te kunnen uitvoeren is zowel behoefte aan 2,0 fte laboratorium personeel / analisten, als aan specifieke laboratoriumruimten. Inmiddels is ten laste van het Diabetes Fonds Nederland (DFN) project (zie boven) 0,8 fte analist aangesteld en op 4e geldstroom een 2e analiste, beide vooralsnog voor de duur van 3 jaar. Voorlopig zijn deze medewerkers van de afdeling Endocrinologie te gast binnen de laboratoria van de afdelingen Klinische Farmacologie (prof. dr. D. de Zeeuw) en het Laboratorium Centrum (prof. dr. F. Kuipers).
16
LifeLines De Faculteit der Medische Wetenschappen bereidt een grootschalig epidemiologisch cohort-onderzoek voor, LifeLines genaamd. Het belangrijkste thema is de complexe relatie tussen genen en omgevingsfactoren die van belang zijn voor het ontstaan van welvaartsziekten en beslissend zijn voor succesvol ouder worden. Een aantal onderzoeksgroepen, waaronder Nefrologie, Algemene Interne Geneeskunde, Oncologie, Longziekten, Endocrinologie, Klinische Farmacologie, Epidemiologie, Bioinformatica, Medical Biomics Centrum en Psychiatrie werken samen binnen dit cohort onderzoek. Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel is in de opstartfase de projectleider. Het wetenschappelijke uitgangspunt van LifeLines is, dat het ontstaan van chronische ziekten als astma, diabetes of nierziekten een complex samenspel van factoren is. De invloed van de verschillende factoren en de manier waarop ze op elkaar inwerken zijn alleen te begrijpen wanneer een grote groep mensen uit meerdere generaties langdurig wordt gevolgd op tal van levens- en gezondheidsaspecten. Hierdoor kan duidelijk worden waarom sommige mensen gezond ouder worden en anderen al vroeg in het leven ernstige belemmeringen krijgen. LifeLines is de eerste studie die zoveel levensaspecten bij het onderzoek betrekt, van erfelijkheid en stijl van leven tot en met psychische en sociale factoren. Alleen zo’n multidimensionale aanpak kan diepgaand inzicht opleveren in het ontstaan en beloop van chronische ziekten. Dat kan resulteren in “voorspellers” voor het ontstaan van ziekte en voor een gezonde levensloop. Aan de hand daarvan is straks meer te doen aan preventie en doelmatiger behandelen. Het UMCG vraagt in eerste instantie 30.000 vrijwilligers tussen de 25 en 50 jaar mee te doen aan het onderzoek. Deze worden via de huisartsenpraktijken in Noord-Nederland benaderd. Zij krijgen uitgebreide vragenlijsten voorgelegd over ziekten, gezondheid, medicijngebruik, leefstijl en voedingsgewoonten. Van iedere deelnemer worden zaken als bloeddruk, gewicht, lengte, longfunctie en hartfunctie gemeten. Verder dragen de deelnemers lichaamsmateriaal (bloed en urine) af. Dit materiaal dient als basis voor te verrichten DNA- en eiwitonderzoek. Om te kunnen onderzoeken in hoeverre erfelijkheid en aangeboren afwijkingen een rol spelen bij het ontstaan van chronische ziekten, betrekt LifeLines familieleden van de deelnemers bij het onderzoek. Niet alleen de eventuele partner, maar ook hun kinderen en hun ouders. Deze drie-generatie-aanpak heeft als voordeel dat onderzocht kan worden of en wanneer de eerste symptomen van ziekte zich manifesteren bij kinderen en jong-volwassenen. Uiteindelijk heeft de LifeLines-biobank gegevens van ongeveer 165.000 personen. Deze grote omvang is nodig om nauwkeurige voorspellingen te kunnen doen over het ontstaan van ziekte en de karakteristieken voor een gezond leven. Voor meer informatie wordt verwezen naar de website www.lifelines.nl.
17
9. Activiteiten buiten het UMCG Contacten met patiëntenverenigingen De contacten met de patiëntenverenigingen geven een voortdurende stimulatie tot verbeteren van de patiëntenzorg. Deze contacten bestonden onder andere uit het geven van voorlichting tijdens diverse patiëntenbijeenkomsten. Twee maal per jaar heeft een afvaardiging van de afdeling overleg met het bestuur van de DVN, afdeling Groningen. Sinds begin 2005 fungeert Prof. Wolffenbuttel als medisch adviseur voor de NVACP, de Nederlandse vereniging voor Addison en Cushing patiënten.
Bijzondere functies Diverse stafleden bekleden functies binnen nationaal en internationaal verband. Dr. T.P. Links is bestuurslid van de Landelijke Werkgroep Von Hippel Lindau, lid van de Werkgroep Schildkliercarcinoom van het Integraal Kankercentrum Noord-Nederland, en voorzitter van de CBO werkgroep Richtlijnen Diagnostiek en Behandeling gedifferentieerd schildkliercarcinoom. Dr. R.P.F. Dullaart is lid van de Wetenschappelijke Adviesraad van het Diabetes Fonds Nederland en secretaris-penningmeester van de European Society for Clinical Investigation. Prof. dr. B.H.R. Wolffenbuttel is hoofdredacteur van het wetenschappelijke Nederlandse Tijdschrift voor Diabetologie. Hij fungeert tevens als lid van de redactie van de tijdschriften International Diabetes Monitor en International Growth Monitor, alsmede de adviesraad van Expert Opinion in Pharmacotherapy. Hij is voorzitter van de Stichting Dr. F. Gerritzen Prijs, die jaarlijks een prijs uitreikt voor het beste Nederlandse proefschrift op gebied van diabetes mellitus.
18
Bijlage 1 - Besprekingen Hieronder (in alfabetische volgorde) een overzicht van alle besprekingen van de afdeling Endocrinologie: Diabetische Voet Hypofyse MDDO (multidisciplinair diabetes overleg) PA-bespreking Patientenbespreking Refereren (nascholing) Research/staf-bespreking Schildkliercarcinoom Stafbespreking Vasculaire Geneeskunde / Klinische conferentie
1x in de maand (vrijdags) 1x in de 2 week (dinsdag) 1x in de maand (donderdag) 6x per jaar (vrijdag) 1x in de week (vrijdag) 1x in de maand (dinsdag) 4x per jaar 1x in de maand (vrijdag) 1x in de 2 week (dinsdag) alternerend iedere dinsdag
Data en onderwerp nascholing / refereeravonden 2005 17 januari
Zwolle, diverse endocrinologische onderwerpen. Organisator: dr. A.A.M. Franken
21 februari
Endocriene evaluatie na hypofysechirurgie. Dr. J.R. Meinardi, dr. G. van den Berg, dr. M.N.Kerstens
21 maart
Bijnierschorscarcinoom m.m.v. dr. H. Haak, Maxima Medisch Centrum Eindhoven, en mw. dr. A.K.L. Reyners, internist-oncoloog UMCG
30 mei
Minisymposium: Groeihormoonbehandeling bij kinderen en volwassenen' m.m.v. mw. dr. S. de Muinck Keizer, kinderendocrinoloog, Sophia Kinderziekenhuis Rotterdam; dr. A.A.M. Franken, dr. A.P. van Beek
27 september
Leeuwarden, Over gewicht en Overgewicht Organisator: dr. L.J.M. de Heide
8 november
Minisymposium: Nieuwe ontwikkelingen in de diagnostiek en therapie van het schildkliercarcinoom mw. drs. A.C.M Persoon, drs. J.W. de Groot, mw. dr. T.P. Links
19
Bijlage 2 - Publicaties 2005 Publicaties Internationaal: van Aken MO, Pereira AM, van Thiel SW, van den Berg G, Frolich M, Veldhuis JD, Romijn JA, Roelfsema F Irregular and frequent cortisol secretory episodes with preserved diurnal rhythmicity in primary adrenal cushing's syndrome. J Clin Endocrinol Metab. 2005;90:1570-1577 Van Beek AP, van Erpecum K J N-butyl-2-cyanoacrylate pulmonary embolism after sclerotherapy for variceal bleeding. Endoscopy 2005;37:687 Borggreve SE, Hillege HL, Wolffenbuttel BHR, de Jong PE, Bakker SJ, van der Steege G, van Tol A, Dullaart RPF The Effect of CETP -629C>A Promoter Polymorphism on HDL Cholesterol is Dependent on Serum Triglycerides J Clin Endocrinol Metab. 2005;90:4198-4204 Cheung J, Halbertsma JP, Veldhuizen AG, Sluiter WJ, Maurits NM, Cool JC, van Horn JR A preliminary study on electromyographic analysis of the paraspinal musculature in idiopathic scoliosis Eur Spine J 2005;14:130-137 van Cruijsen N, Dullaart RPF, Wit HP, Albers FW Analysis of cortisol and other stress-related hormones in patients with Meniere's disease. Otol Neurotol. 2005;26:1214-1219 van Dillen IJ, Mulder NH, Sluiter WJ, Meijer C, de Jong S, Loncarek J, Mesnil M, de Vries EF, Vaalburg W, Hospers GA Consequences of chemoresistance for the herpes simplex virus thymidine kinase/ganciclovir-induced bystander effect in a human small cell lung cancer cell line model Anticancer Res 2005;25:255-262 Van Dillen IJ, Mulder NH, Sluiter WJ, Meijer C, de Jong S, Loncarek J, Mesnil M, de Vries EFJ, Vaalburg W, Hospers GAP Influence of p53 status on the HSV-Tk/GCV-Induced bystander effect in a panel of human ovarian carcinoma cell lines Oncol Res 2005;15:151-159 Dolfing JG, Dubois EF, Wolffenbuttel BHR, Ten Hoor-Aukema NM, Schweitzer DH Different cycle ergometer outcomes in severely obese men and women without documented cardiopulmonary morbidities before bariatric surgery Chest 2005;128:256-262 Dolfing JG, Wolffenbuttel BHR, ten Hoor-Aukema NM, Schweitzer DH Daily high doses of fluoxetine for weight loss and improvement in lifestyle before bariatric surgery. Obes Surg 2005;15:1185-1191 Dreijerink KM, van Beek AP, Lentjes EG, Post JG, van der Luijt RB, Canninga-van Dijk MR, Lips CJ Acromegaly in a multiple endocrine neoplasia type 1 (MEN1) family with low penetrance of the disease Eur J Endocrinol 2005;153:741-746 Dullaart RPF, Riemens SC, Meinardi JR, Wolffenbuttel BHR, Sluiter WJ Plasma adiponectin is modestly decreased during 24-hour insulin infusion but not after inhibition of lipolysis by Acipimox Scand J Clin Lab Invest 2005;65:523-531
20
Galac S, Kooistra HS, Voorhout G, van den Ingh TS, Mol JA, van den Berg G, Meij BP Hyperadrenocorticism in a dog due to ectopic secretion of adrenocorticotropic hormone Domest Anim Endocrinol 2005;28:338-348 Groninger E, Meeuwsen-de Boer T, Koopmans P, Uges D, Sluiter WJ, Veerman A, Kamps W, de Graaf S Vincristine pharmacokinetics and response to vincristine monotherapy in an up-front window study of the Dutch Childhood Leukaemia Study Group (DCLSG) Eur J Cancer 2005;41:98-103 de Groot JW, Sijmons RH, Links TP, Plukker JT, Hofstra RM Medullary thyroid cancer in a patient with Hirschsprung disease with a C609Y germline RET-mutation J Pediatr Gastroenterol Nutr 2005;40:226-229 de Groot JWB, Zonnenberg BA, Plukker JT, van der Graaf WT, Links TP Imatinib induces hypothyroidism in patients receiving levothyroxine Clin Pharmacol Ther 2005;78:433-438 Haveman JW, Phan HT, Links TP, Jager PL, Plukker JT Implications of mediastinal uptake of 131I with regard to surgery in patients with differentiated thyroid carcinoma. Cancer 2005;103:59-67 Heijckmann AC, Huijberts MS, Geusens P, de Vries J, Menheere PP, Wolffenbuttel BHR Hip bone mineral density, bone turnover and risk of fracture in patients on long-term suppressive Lthyroxine therapy for differentiated thyroid carcinoma Eur J Endocrinol 2005;153:23-29 Hovenga S, Daenen SM, de Wolf JT, van Imhoff GW, Kluin-Nelemans HC, Sluiter WJ, Vellenga E Combined thalidomide and cyclophosphamide treatment for refractory or relapsed multiple myeloma patients: a prospective phase II study Ann Hematol 2005;84:311-316 Huisman RM, van Dijk M, de Bruin C. Loonstra J, Sluiter WJ, Zeebregts CJ, van den Dungen JJ Within-session and between-session variability of haemodialysis shunt flow measurements. Nephrol Dial Transplant 2005;20:2842-2847 Keers JC, Groen H, Sluiter WJ. Bouma J, Links TP Cost and benefits of a multidisciplinary intensive diabetes education programme J Eval Clin Pract 2005;11:293-303 Keers JC, Links TP, Bouma J, Scholten-Jaegers SMHJ, Gans ROB, Sanderman R Diabetes rehabilitation: effects of a multidisciplinary intensive education programme for diabetic patients with prolonged self-management difficulties J Clin Psych Med Settings;12:117-126 Koopmans KP, Brouwers AH, De Hooge MN, Van der Horst-Schrivers ANA, Kema IP, Wolffenbuttel BHR, De Vries EGE, Jager PL Carcinoid crisis after injection of 6-18F-fluorodihydroxyphenylalanine in a patient with metastatic carcinoid J Nucl Med 2005;46:1240-1243 Kuribayashi I, Nomoto S, Massa G, Oostdijk W, Wit JM, Wolffenbuttel BHR, Shizuta Y, Honke K. Steroid 11-beta-hydroxylase deficiency caused by compound heterozygosity for a novel mutation, p.G314R, in one CYP11B1 allele, and a chimeric CYP11B2/CYP11B1 in the other allele Horm Res 2005;63:284-293 Lam MG, Lips CJ, Jager PL, Dullaart RPF, Lentjes EG, van Rijk PP, de Klerk JM Repeated 131I-MIBG therapy in 2 patients with malignant pheochromocytoma J Clin Endocrinol Metab 2005;90:5888-5895
21
Links TP, van Tol KM, Jager PL, Plukker JT, Piers DA, Boezen HM, Dullaart RPF, de Vries EG, Sluiter WJ. Life expectancy in differentiated thyroid cancer: a novel approach to survival analysis Endocr Relat Cancer 2005;12:273-280 Meerwaldt R, Hartog JW, Graaff R, Huisman RJ, Links TP, den Hollander NC, Thorpe SR, Baynes JW, Navis G, Gans ROB, Smit AJ Skin autofluorescence, a measure of cumulative metabolic stress and advanced glycation end products, predicts mortality in hemodialysis patients J Am Soc Nephrol. 2005;16:3687-3693 Meerwaldt R, Links TP, Graaff R, Thorpe SR, Baynes JW, Hartog J, Gans ROB, Smit AJ Simple non-invasive measurement of skin autofluorescence Ann N Y Acad Sci 2005;1043:290-298 Meerwaldt R, Links TP, Graaff R, Hoogenberg K, Lefrandt JD, Baynes JW, Gans ROB, Smit AJ Increased accumulation of skin advanced glycation end-products precedes and correlates with clinical manifestation of diabetic neuropathy Diabetologia 2005;48:1637-1644 Meijer JW, Smit AJ, Lefrandt JD, van der Hoeven JH, Hoogenberg K, Links TP Back to Basics in Diagnosing Diabetic Polyneuropathy With the Tuning Fork! Diab Care 2005;28:2201-2205 Nuver J, Smit AJ, Wolffenbuttel BHR, Sluiter WJ, Hoekstra HJ, Sleijfer DT, Gietema JA The metabolic syndrome and disturbances in hormone levels in long-term survivors of disseminated testicular cancer J Clin Oncol 2005;23:3718-3725 Nuver J, Lutke Hozik ME, van Zweeden M, Hoekstra HJ, Meijer C, Suurmeijer AJ, Groen HJ, Hofstra RM, Sluiter WJ, Groen H, Sleijfer DT, Gietema JA Genetic variation in the bleomycin hydrolase gene and bleomycin-induced pulmonary toxicity in germ cell cancer patients Pharmacogenet Genomics 2005;15:399-405 Nuver J, Smit AJ, Sleijfer DT, van Gessel AI, van Roon AM, van der Meer J, van den Berg MP, Hoekstra HJ, Sluiter WJ, Gietema JA Left ventricular and cardiac autonomic function in survivors of testicular cancer Eur J Clin Invest 2005;35:99-103 Oomen PHN, Van Tol A, Hattori H, Smit AJ, Scheek LM, Dullaart RPF Human plasma phospholipid transfer protein activity is decreased by acute hyperglycaemia: studies without and with hyperinsulinaemia in Type 1 diabetes mellitus Diab Med 2005; 22:768-774 Roos A, Zoet-Nugteren SK, Berghout A Evaluation of cardiac ischaemia in cardiac asymptomatic newly diagnosed untreated patients with primary hypothyroidism. Neth J Med 2005;63:97-102 Roos A, Linn-Rasker SP, van Domburg RT, Tijssen JP, Berghout A The starting dose of levothyroxine in primary hypothyroidism treatment: a prospective, randomized, double-blind trial Arch Intern Med 2005;165:14-20 Slot MC, Links TP, Stegeman CA, Tervaert JW Occurrence of antineutrophil cytoplasmic antibodies and associated vasculitis in patients with hyperthyroidism treated with antithyroid drugs: A long-term followup study Arthritis Rheum 2005;53:108-113
22
de Vries R, Kerstens MN, Sluiter WJ, Groen AK, van Tol A, Dullaart RPF Cellular cholesterol efflux to plasma from moderately hypercholesterolaemic type 1 diabetic patients is enhanced, and is unaffected by simvastatin treatment Diabetologia 2005;48:1105-1113 de Vries R, Wolffenbuttel BHR, Sluiter WJ, van Tol A, Dullaart RPF Post-heparin plasma lipoprotein lipase, but not hepatic lipase activity, is related to plasma adiponectin in type 2 diabetic patients and healthy subjects Clin Lab. 2005;51:403-409 de Vries R, Beusekamp BJ, Kerstens MN, Groen AK, van Tol A, Dullaart RPF A low-saturated-fat, low-cholesterol diet decreases plasma CETP activity and pre beta-HDL formation but does not affect cellular cholesterol efflux to plasma from type 1 diabetic patients Scand J Clin Lab Invest. 2005;65:729-737 de Vries R, Dallinga-Thie GM, Smit AJ, Wolffenbuttel BHR, van Tol A, Dullaart RPF Elevated plasma phospholipid transfer protein activity is a determinant of carotid intima-media thickness in type 2 diabetes mellitus Diabetologia 2005;23:1-7 de Vries R, Perton FG, Dallinga-Thie GM, van Roon AM, Wolffenbuttel BHR, van Tol A, Dullaart RPF Plasma cholesteryl ester transfer is a determinant of intima-media thickness in Type 2 diabetic and nondiabetic subjects: role of CETP and triglycerides Diabetes 2005;54:3554-3559 Wolffenbuttel BHR, Franken AA, Vincent HH; THE DUTCH CORALL STUDY GROUP Cholesterol-lowering effects of rosuvastatin compared with atorvastatin in patients with type 2 diabetes - CORALL study J Intern Med 2005;257:531-539
Publicaties Nationaal: van Beek AP, Wolffenbuttel BHR Gewichtstoename als gevolg van insulinebehandeling bij diabetes: niet te zwaar aan tillen? Modern Medicine 2005;11-14 van Beek AP, Wolffenbuttel BHR Diabetes Tutorials Deel 1. Nefropathie Ned Tijdsch Diabetologie 2005;3:82-87 Keers JC, Ubink-Veltmaat LJ Therapietrouw is abnormaal gedrag: 'empowerment' als basis voor adequate zelfzorg bij mensen met diabetes Huisarts en Wetenschap 2005;48:666-670 Kerstens MN, Wolffenbuttel BHR, Dullaart RPF Weefselspecifieke veranderingen in het cortisolmetabolisme en hun mogelijke rol in het metabool syndroom Ned Tijdschr Geneesk 2005;149:871-876 Noordzij MJ, de Heide LJ, van den Berg G, Hoving EW Apoplexie van de hypofyse: een endocrinologisch spoedgeval Ned Tijdschr Geneeskd. 2005 Dec 3;149:2748-2751 Wolffenbuttel BHR, van Beek AP Diabetes Tutorials Deel 2. Retinopathie Ned Tijdschr Diabetologie 2005;3:108-112
23
Wouters RS, van den Ouweland JM, Pouwels JG, Wolffenbuttel BHR Gemiste hyperinsulinemie bij een patiënt met insulinoom Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:944-946
Letter to the editor: Persoon ACM, Smit JW, de Klerk JM, Links TP Clinical application of rhTSH in differentiated thyroid cancer: the facts and the questions. Clin Endocrinol (Oxf)2005;62:261-262 de Groot JWB, Links TP, Plukker J Disseminated medullary thyroid cancer after early thyroid surgery in multiple endocrine neoplasia type 2A Thyroid 2005;15:1205-1206; author reply Rikhof B, van den Berg G, van der Graaf WT Non-islet cell tumour hypoglycaemia in a patient with a gastrointestinal stromal tumour Acta Oncol 2005;44:764-766
Ingezonden brief: Groot JW, Links TP, Plukker JT. Re:"Een maligne mammatumor: niet altijd een primair mammacarcinoom". Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:1426
Meerdere abstracts op diverse congressen en symposia.
24
