Jaarstukken Bernardus Wonen 2013

Jaarstukken Bernardus Wonen 2013

3

Algemene gegevens Naam Stichting Bernardus Wonen Gemeente van vestiging Halderberge Gemeenten werkgebied Bergen op Zoom, Halderberge, Moerdijk, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Woensdrecht, Breda, Etten-Leur, Oosterhout, Drimmelen, Geertruidenberg, Zundert en Baarle-Nassau Adres Bosschendijk 219 4731 DD Oudenbosch Postbus 97, 4730 AB Oudenbosch Telefoon: (0165) 34 92 00 Fax: (0165) 31 83 33 Internet: www.bernarduswonen.nl e-mail: [email protected] Oprichtingsdatum 23 februari 1962 Besluit waarbij de instelling is toegelaten Koninklijk Besluit nr. 14 van 1962 Instellingsnummer L 1761 NRV 01809 Kamer van Koophandel Ingeschreven in het handelsregister onder nummer 20024732 bij de Kamer van Koophandel en Fabrieken voor Westelijk Noord-Brabant te Breda Statuten laatstelijk gewijzigd op 22 september 2008

4

Inhoudsopgave VOORWOORD ....................................................................................................................................... 8 JAARVERSLAG 2013 .......................................................................................................................... 10 Hoofdstuk 1

Organisatie ................................................................................................................... 11

1.1

Van taak naar organisatie .............................................................................................. 11

1.2

Organisatieontwikkeling................................................................................................ 11

1.3

Ondernemingsplan......................................................................................................... 12

1.4

Legitimiteit .................................................................................................................... 14

Hoofdstuk 2

Maatwerk in kernen .................................................................................................... 16

2.1

Samenwerking ............................................................................................................... 16

2.2

Leefbaarheid .................................................................................................................. 18

Hoofdstuk 3

Variatie in huisvestingsbehoeften .............................................................................. 21

3.1

Woningzoekenden ......................................................................................................... 21

3.2

Woningaanbod............................................................................................................... 22

3.3

Wonen en zorg............................................................................................................... 24

3.4

Bijzondere doelgroepen ................................................................................................. 26

3.5

Betaalbaarheid ............................................................................................................... 27

Hoofdstuk 4

Dynamiek in de bestaande voorraad ......................................................................... 29

4.1

Kwaliteitsverbetering .................................................................................................... 29

4.2

Onderhoud ..................................................................................................................... 31

4.3

Verkoop ......................................................................................................................... 33

4.4

Nieuwbouw ................................................................................................................... 33

Hoofdstuk 5

Eigentijdse dienstverlening ......................................................................................... 35

5.1

Informatisering en automatisering ................................................................................. 35

5.2

Klantenpanel .................................................................................................................. 35

Hoofdstuk 6

Beheerste inzet van vermogen .................................................................................... 36

6.1

Financiën ....................................................................................................................... 36

6.2

Treasury ......................................................................................................................... 43

6.3

Beleggingen ................................................................................................................... 47

6.4

Investeringen na 2013 ................................................................................................... 48

6.5

Fiscaliteit ....................................................................................................................... 48

Hoofdstuk 7

Bestuursverslag ............................................................................................................ 50

7.1

Bestuursverslag ............................................................................................................. 50

7.2

Verklaring besteding der middelen in het belang van de volkshuisvesting................... 52

Hoofdstuk 8

Verslag van de Raad van Commissarissen ................................................................ 53

5

BIJLAGEN ............................................................................................................................................ 58 Bijlagen hoofdstuk 1 ............................................................................................................................. 59 Organisatie, nevenstructuren en samenwerkingsverbanden .......................................... 59 Ondernemingsraad (OR) ............................................................................................... 61 Personeel ....................................................................................................................... 61 Ziekteverzuim ................................................................................................................ 61 Sponsoring ..................................................................................................................... 62 Bijlage hoofdstuk 4................................................................................................................................ 63 Nieuwbouwprojecten..................................................................................................... 63 Bijlagen hoofdstuk 6 ............................................................................................................................. 64 Risicobeheer en governance .......................................................................................... 64 JAARREKENING 2013 ....................................................................................................................... 68 Geconsolideerde balans per 31 december 2013 ............................................................ 69 Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2013 .................................................. 71 Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2013 ............................................................. 72 Geconsolideerde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling ........................... 73 Grondslagen voor de waardering van activa en passiva ................................................ 74 Grondslagen voor de bepaling van het geconsolideerde resultaat ................................. 80 Grondslagen voor de opstelling van het geconsolideerd kasstroomoverzicht ............... 83 Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2013 ................................ 84 Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen ............................................. 103 Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2013.................... 106 Toelichting op het geconsolideerd kasstroomoverzicht 2013 ..................................... 114 Enkelvoudige balans per 31 december 2013 ............................................................... 115 Enkelvoudige winst- en verliesrekening over 2013 .................................................... 117 Algemene grondslagen voor de opstelling van de enkelvoudige jaarrekening ........... 118 OVERIGE GEGEVENS ..................................................................................................................... 120 Overige informatie ...................................................................................................... 121 Personeelsleden ........................................................................................................... 121 Bestuurders en commissarissen ................................................................................... 121 Vaststelling en goedkeuring jaarrekening directie ...................................................... 124 Vaststelling en goedkeuring jaarrekening Raad van Commissarissen ........................ 125 Resultaatbestemming................................................................................................... 126 Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum ................................................................ 127 Controleverklaring van de onafhankelijke accountant ................................................ 128 Kengetallen.................................................................................................................. 133 Verbonden rechtspersonen .......................................................................................... 137

6

7

Voorwoord In dit jaarverslag leggen wij verantwoording af over de bedrijfsresultaten die wij dit jaar behaalden. Wij geven inzicht in ons beleid, de werkzaamheden van het afgelopen jaar en de financiële huishouding van Bernardus Wonen. We doen dit met ons spoorboekje in de hand; het ondernemingsplan 2011-2014 “Met vertrouwen de toekomst in. Kerngericht en doelgericht”. Onze hoofdtaak is het bieden van betaalbare huisvesting aan lagere inkomensgroepen en kwetsbare doelgroepen. In 2013 hebben we 93% van onze sociale huurwoningen toegewezen aan huishoudens met een inkomen tot € 34.229. Daarbij ging het in 74% van de gevallen om huishoudens met een inkomen tot de huurtoeslaggrens, onze primaire doelgroep. Eind 2013 bestond ruim 87% van onze totale woningvoorraad uit goedkope en betaalbare huurwoningen (huurprijs tot aftoppingsgrens € 574,35). In 2013 hebben we veel aandacht besteed aan het thema duurzaamheid. Zo voerden we isolatiemaatregelen uit en werden oude CV-ketels door HR- ketels vervangen. Hierdoor werden de energieprestaties van deze woningen verbeterd en daalden de energielasten voor onze huurders. Aansluitend hebben we een digitale enquête rondom het thema duurzaamheid uitgezet onder een groot deel van onze huurders. Bovendien hebben al onze medewerkers persoonlijk interviews afgenomen bij huurders van woningen met een relatief laag energielabel. Hierbij wilden we ophalen welke ervaringen en verwachtingen zij hebben en welke mogelijkheden zij zien als het gaat om energiebesparing in hun woning. De uitkomsten van zowel de interviews als de digitale enquête vormen de basis voor onze verdere aanpak van de duurzaamheid van onze bestaande voorraad. In 2013 werd relatief veel nieuwbouw opgeleverd: 74 huurwoningen, 9 koopwoningen (met Koopgarant) en 2 woongebouwen voor doelgroepen met een (bijzondere) zorgvraag. Naar verwachting is dit voorlopig onze laatste piek in nieuwbouwactiviteiten. De komende periode richten we ons vooral op de kwaliteitsverbetering van de bestaande sociale huurwoningen. Op financieel gebied werd in 2013 € 0,9 miljoen betaald aan saneringsheffing. De verhuurderheffing, oplopend van € 0,1 miljoen in 2013 tot ongeveer € 3,5 miljoen in 2017, zorgt voor een forse afdracht van middelen. Over het boekjaar 2013 heeft Bernardus Wonen een positief resultaat van € 3,1 miljoen behaald. Dit heeft er toe geleid dat het eigen vermogen en de solvabiliteit het afgelopen jaar zijn versterkt. Een sterke financiële positie is van belang om de komende jaren enerzijds onze klanten op een goede manier, in een betaalbare woning te kunnen bedienen en anderzijds de afdrachten ten behoeve van de saneringsheffing en de hogere verhuurderheffing te kunnen blijven realiseren. Hoewel de heffingen onze bestedingsruimte beperken, blijven de komende jaren de betaalbaarheid en beschikbaarheid van woningen voor onze doelgroepen voorop staan. Voor het verzekeren van deze volkshuisvestelijke opgave in ons werkgebied, onze regio, is een schaalvergroting nodig. In deze overweging is meegenomen de ontwikkeling van de corporatiesector en de gevolgen die dat met zich brengt. Tevens is daarin betrokken de verdere regionalisering van ons en onze partners. Wil Hectors Directeur-bestuurder

8

9

JAARVERSLAG 2013

10

Hoofdstuk 1

Organisatie

1.1 Van taak naar organisatie De wereld om ons heen is veranderd. Hierdoor moeten we blijven kijken of we de juiste dingen op de juiste wijze doen. Daarom hebben we in 2012 een takendiscussie gevoerd over onze rol en inzet bij maatschappelijke opgaven. Wij wilden hiermee bepalen welke verantwoordelijkheid Bernardus Wonen heeft als sociaal verhuurder en welke taken daarbij passen. Hieruit kwamen de volgende vier speerpunten voort: 1. Huurders zijn de kern van Bernardus Wonen De kernklanten van Bernardus Wonen zijn bestaande en toekomstige huurders. De kernactiviteit is het bieden van goede huurwoningen. Deze activiteit staat voorop en is niet dienend om overige taken te financieren of mogelijk te maken. 2. Betaalbaarheid Bernardus Wonen ziet de betaalbaarheid van het wonen als onderdeel van haar kerntaak. Wij bieden betaalbare woningen aan mensen met relatief lage inkomens, die niet zelf in hun huisvesting kunnen voorzien. 3. Pro-actieve houding Bernardus Wonen neemt een actieve rol aan bij het signaleren van opgaven rond wonen in de samenleving en maakt heldere keuzes welke taak wij voor onszelf zien bij het aanpakken van deze opgaven. 4. Partnerschap Bernardus Wonen gaat er vanuit dat wij nog sterker toe moeten groeien naar partnerschap met onze belanghouders bij het oppakken van opgaven in de samenleving. Deze 4 speerpunten hebben in 2013 als leidraad gediend voor onze beleidskeuzes. Zo hebben wij veel aandacht besteed aan het optimaliseren van onze woonruimtebemiddeling via Klik voor Wonen, hebben wij bij de uitwerking van de jaarlijkse huurverhoging maatwerk uitgevoerd voor huurders met een lager inkomen, hebben wij de HR-cyclus ingevoerd waarmee medewerkers gestimuleerd worden een proactieve houding aan te nemen en werken wij samen met andere partijen zoals gemeenten en collega-corporaties in de aanpak van maatschappelijke vraagstukken.

1.2 Organisatieontwikkeling Onze organisatie is in ontwikkeling, zodat deze goed blijft aansluiten bij de strategische keuzes die wij hebben gemaakt. De organisatieontwikkeling start vanuit de ambities zoals deze zijn omschreven in ons ondernemingsplan. De doelstellingen die staan omschreven in het ondernemingsplan hebben we verder uitgewerkt in een jaarplan, afdelingsplannen en individuele prestatieafspraken met medewerkers. In 2013 is de HR-gesprekscyclus geïmplementeerd. Hiermee streven we naar een meer resultaatgerichte manier van werken, waarbij eigenaarschap en verantwoordelijkheden laag in de organisatie worden belegd. Om resultaatgericht te kunnen werken is het van belang dat de behaalde resultaten gemeten en gevolgd kunnen worden. In 2013 is gestart met de ontwikkeling van het informatiesysteem "de Barometer". De Barometer verzamelt, vergelijkt en weegt dagelijkse informatie ten opzichte van vooraf gestelde doelen en prestatie-indicatoren. Deze informatievoorziening vervangt vanaf 2014 de huidige managementrapportage. De informatie wordt zoveel mogelijk automatisch uit diverse primaire en secundaire systemen opgehaald.

11

Het informatiemodel van de Barometer is gebaseerd op 3 pijlers: • dagelijkse voortgang van de operationele processen; • realisatie van het gestelde beleid; • tevredenheid van klanten, medewerkers en belanghouders. De informatie die uit deze drie pijlers voortkomt, vormt de basis voor de analyse en rapportage van de prestaties van de organisatie. De dagelijkse voortgang wordt gekoppeld aan de gestelde doelen en die score wordt getoetst aan de kwalitatieve beleving van de betrokkenen. Hierdoor ontstaat een evenwichtig eindoordeel over het functioneren van de gehele organisatie.

1.3 Ondernemingsplan In ons ondernemingsplan 2011-2014 "Met vertrouwen de toekomst in. Kerngericht en doelbewust”, staat omschreven waar Bernardus Wonen voor staat, hoe wij onze maatschappelijke rol zien en welke strategische keuzes wij voor deze periode hebben gemaakt. Hieronder staat weergegeven welke doelen uit ons ondernemingsplan we in 2013 wilden behalen en welke resultaten we daadwerkelijk hebben bereikt. Hieruit komt onder meer naar voren dat het niet altijd haalbaar is gebleken onze geplande doelen tijdig te realiseren. Doordat de uitvoering hiervan naast de reguliere taken moest plaatsvinden, en we te maken hebben met een beperkte capaciteit, zijn sommige projecten in tijd doorgeschoven.

actiepunt ondernemingsplan 2011-2014

bereikte resultaten 2013

Herijken makelaarsonderzoek

Er vindt maandelijks overleg plaats met de makelaars over de ontwikkelingen op de koopwoningmarkt



Afronden 2 pilotprojecten (doorgeschoven vanuit 2012) Opleveren plan van aanpak energielabel (doorgeschoven vanuit 2012)

Beide pilotprojecten zijn in 2013 opgeleverd en geëvalueerd. Zie pagina 29. In 2013 is het nieuwe onderhoudsbeleid opgeleverd Hierin zijn ook de ambities voor de bestaande woningvoorraad met betrekking tot energieprestaties opgenomen. Zie pagina 30.

12



Opleveren digitaal aannemersportaal (doorgeschoven vanuit 2011)

Gebruik maken van klantenpanels in samenwerking met de HBV

In 2013 is prioriteit gegeven aan andere onderdelen op het gebied van informatisering en automatisering Zie pagina 35. In 2013 is prioriteit gegeven aan andere onderdelen op het gebied van informatisering en automatisering Zie pagina 35. Resultaten (in percentages) zijn niet goed meetbaar. De doelstelling om meer klantcontacten digitaal af te kunnen wikkelen wordt in 2014 nader uitgewerkt (kanaalsturing, “click-call-face”). In 2013 zijn interviews gehouden met huurders over energieverbruik Zie pagina 35.



Verkoop minimaal 20 huurwoningen in 2013.

In 2013 zijn 25 huurwoningen verkocht. Zie pagina 33.



Opleveren digitaal huurderportaal (doorgeschoven vanuit 2012) Digitaal afwikkelen van minimaal 30 % van de contacten met (aspirant)huurders.

In 2013 stonden er geen doelen benoemd die betrekking hadden op deze strategische keuze

Organisatie actiepunt ondernemingsplan 2011-2014


Ontwikkelen en implementatie belanghouderstrategie

In 2011 is een eerste aanzet hiertoe gemaakt. De belanghouderstrategie wordt in 2014 verder vertaald naar aanleiding van de te bereiken doelen uit het op te stellen ondernemingsplan. In 2013 is een nieuw sturingsinformatiesysteem ontwikkeld, de “Barometer”. Zie pagina‘s 11 en 12.

Ontwikkelen integraal beleid informatiebeheer (doorgeschoven vanuit 2012)

13

1.4

Legitimiteit

Participatiestructuur In de verschillende dorpen, wijken en complexen zijn diverse bewonersvertegenwoordigers actief, waarmee regelmatig overleg wordt gepleegd door onze woonconsulenten. Er zijn in 2013 verschillende activiteiten georganiseerd samen met huurders en omwonenden in de wijk. In de wijk Brouwerij werd twee keer een wijkavond georganiseerd, waarbij veel wijkbewoners betrokken waren. Vanuit de gemeente was de wethouder aanwezig en ook de wijkagent was er bij. In dezelfde wijk was Bernardus Wonen de sponsor van verschillende activiteiten die met de jeugd werden georganiseerd. Op de nationale straatspeeldag werd een voetbaltoernooi georganiseerd en er is ook een sponsorloop voor Kika gedaan. In de wijk Pagnevaart was Bernardus Wonen nauw betrokken bij een project om de overlast van een groep jongeren in de wijk tegen te gaan. Er werden in samenwerking met de gemeente twee grote bewonersbijeenkomsten georganiseerd, waarbij de burgermeester de avond leidde. Er is gewerkt aan het organiseren en activeren van een bewonersgroep, die met de betreffende jongeren in gesprek gaat. Het jongerenwerk is een belangrijke partner bij dit project. In de wijk Spui werd op initiatief van Bernardus Wonen een wijk- actie dag georganiseerd. Tijdens deze dag brachten wij het tuinonderhoud onder de aandacht van onze huurders. Daarnaast was het verbeteren van de sociale cohesie in de wijk een doel van deze actiedag. In samenwerking met een hovenier, het jongerenwerk, gemeente en de wijkagent werd de wijk op zaterdag 24 mei in het zonnetje gezet. De hovenier gaf bij verschillende woningen een ‘tuinonderhoudsadvies’ en er werden hortensia’s uitgedeeld. De burgermeester heropende op deze dag officieel de speeltuin, die door de gemeente was opgeknapt. Voor de kinderen werden allerlei activiteiten in de speeltuin georganiseerd. In de wijk Velletri werd de Anna Melortlaan in het zonnetje gezet: de bewoners organiseerden een ‘tuinopknapdag’ en wij sponsorden dit initiatief met een bak violen voor alle bewoners. Bernardus Wonen organiseerde in 2013 ook verschillende malen ontmoetingsmomenten voor de bewoners van verschillende complexen. Zo was er een gezellige wintermiddag voor de nieuwe bewoners van het complex aan de Franciscuslaan in december, met vuurkorven en warme chocolademelk. In juni organiseerden we bewonersbijeenkomsten aan het Jezuïtenplein, de Professor Mulderslaan en de Pagnevaartweg. Trouwe huurders werden ook in 2013 persoonlijk door Bernardus Wonen bedankt. Huurders die al 40 jaar bij ons huurden kregen een bezoekje van de directeur en een bos bloemen werd overhandigd. Dat waren ook goede gelegenheden, om te horen hoe onze huurders hun huis of buurt ervaren en welke zaken volgens hen aandacht nodig hebben. Visitatie Bernardus Wonen is in 2013 door Raeflex gevisiteerd. We werden gewaardeerd met het rapportcijfer 7,3 voor ons maatschappelijk functioneren, een resultaat waar wij zeer trots op zijn. Uit de visitatie kwamen ook enkele verbeteradviezen naar voren. Deze worden meegenomen in het nieuw op te stellen ondernemingsplan en onze verdere organisatieontwikkeling in 2014. Verbeteronderzoek Bernardus Wonen heeft in 2013 onderzoek laten uitvoeren naar risicobeheersing, besluitvormingsprocessen en de professionaliteit van de organisatie. Verbeteradviezen die hieruit voortkomen worden meegenomen in het HRbeleid en de organisatiewijzigingen die in 2014 verder worden uitgewerkt en ingevoerd.

14

Sponsoring Als maatschappelijk ondernemer voelen wij ons betrokken bij de kernen waar wij werken. Wij ondersteunen verschillende initiatieven die vanuit het verenigingsleven, door organisaties of door particulieren worden opgezet. Hierbij kijken wij of de activiteit een inhoudelijke of geografische relatie heeft met ons werkterrein. Ook is belangrijk dat het initiatief bijdraagt aan het vergroten van de samenhang of leefbaarheid in een wijk of dorp en of het direct of indirect een toegevoegde waarde biedt voor (een deel van) onze huurders. Op pagina 60 is een overzicht opgenomen van de activiteiten die wij in 2013 hebben ondersteund.

15

Hoofdstuk 2

Maatwerk in kernen

Doelstelling: Inzichtelijk maken wat de ontwikkelingen en behoeften zijn per kern en samen met de gemeente een plan van aanpak vaststellen om hier gericht op in te kunnen spelen.

2.1 Samenwerking Bernardus Wonen biedt maatwerk in kernen. Om de lokale behoeften op een klantgerichte wijze te kunnen bedienen, is het soms nodig om boven het lokale niveau uit te stijgen en de samenwerking te zoeken op regionaal niveau. Samenwerken levert meerwaarde op. Wel vraagt het een andere manier van werken, die vaak complexer is. Schaalvergroting Medio 2013 hebben wij geconcludeerd dat schaalvergroting nodig is om te kunnen blijven voldoen aan de maatschappelijke, volkshuisvestelijke opgaven in ons werkgebied. De doelgroep die van ons afhankelijk is, krijgt het met een terugtrekkende overheid steeds moeilijker. Woningcorporaties krijgen een taakversmalling opgelegd in de aangepaste woningwet (Novelle), terwijl we in de praktijk eerder een uitbreiding van ons takenpakket ervaren vanwege de problemen die bij onze huurders ontstaan dankzij de afnemende zorg en begeleiding voor kwetsbare doelgroepen. De maatschappelijke druk op woningcorporaties om het gat op te vullen dat de terugtredende overheid achterlaat, en de complexiteit van de vraagstukken die daarmee op ons afkomt neemt dus toe. Onze organisatie is vanwege de grootte niet in staat de nodige deskundigheid in huis te halen om hier zelfstandig oplossingen voor te bieden. Ook de beschikbare middelen nemen vanwege de verhuurderheffing, de saneringsheffing en de focus op huurders met een smallere beurs af. Dit kunnen wij niet opvangen door onze huurinkomsten te verhogen. Zouden we dit doen dan worden de huren op termijn immers onbetaalbaar voor onze doelgroep. In 2014 vindt een omgevingsverkenning plaats onder de woningcorporaties in West-Brabant, om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn voor een intensievere samenwerking. Tegelijk onderzoeken we nu al de mogelijkheden tot een vergaande samenwerking met woningcorporatie Brabantse Waard. Ook de mogelijkheden tot verdere ketensamenwerking worden nader uitgewerkt. Regionaal directeurenoverleg Bernardus Wonen zoekt steeds meer regionale samenwerking bij het oplossen van strategische vraagstukken of het invullen van onze maatschappelijk taak. Zo nemen we deel aan het regionale directeurenoverleg. Hierin stemmen wij, samen met woningcorporaties Stadlander, Brabantse Waard, Woningstichting Dinteloord en Woningstichting Woensdrecht, op bestuurlijk niveau de visie, strategie en actuele ontwikkelingen in de regio af. In 2013 kwam het regionaal directeurenoverleg 6 keer bijeen. Dit resulteerde onder meer in een gezamenlijke regionale woonvisie en een gezamenlijke visie op de huurverhoging die per 1 juli 2014 ingevoerd wordt. Daarnaast vonden er 2 gezamenlijke bijeenkomsten van de deelnemende Raden van Commissarissen plaats en 1 gezamenlijke medewerkersbijeenkomst. Regionale beleidsontwikkeling In het kader van de vraagstelling "hoe faciliteren woningcorporaties kwetsbare mensen om langer zelfstandig te wonen" nam Bernardus Wonen samen met woningcorporatie Thuisvester het initiatief voor twee regionale beleidsbijeenkomsten, waaraan alle woningcorporaties uit West-Brabant deelnamen. Dit heeft onder meer geresulteerd in een denktank, die onder begeleiding van onderzoekers van Aedes-Actiz in 2014 een handreiking over dit thema oplevert, bedoeld voor alle woningcorporaties in Nederland. Lees meer over onze inzet op het thema Wonen en Zorg op pagina 24.

16

Regionale woonruimtebemiddeling Klik voor Wonen Op 12 december 2012 ging Bernardus Wonen over van een eigen woonruimteverdeelsysteem naar de regionale woonruimtebemiddeling van Klik voor Wonen. Klik voor Wonen bemiddelt in het verhuren en verkopen van de woonruimten, parkeerruimten en bedrijfsruimten voor zes woningcorporaties in West-Brabant: Bernardus Wonen, Brabantse Waard (gemeente Moerdijk), Laurentius (gemeente Breda en Alphen-Chaam), Singelveste AlleeWonen (gemeente Breda en een complex in Oosterhout), WonenBreburg (gemeente Breda, Alphen-Chaam, Rijen en Werrnhout) en Woonstichting Etten-Leur (gemeente Etten-Leur). Vanwege deze samenwerking hoeven woningzoekenden zich niet meer in te schrijven bij verschillende woningcorporaties, wanneer zij op zoek zijn naar een woning in deze regio. Bovendien biedt het ons de mogelijkheid ons woonruimteverdelingsysteem verder door te ontwikkelen en te professionaliseren. Wij streven naar een gelijke behandeling van woningzoekenden door het hanteren van een eenduidig en uniform toewijzingssysteem voor alle woningzoekenden, onafhankelijk van waar ze wonen of willen wonen, met ruimte voor lokaal maatwerk. Vanwege deze regionale samenwerking op het gebied van woonruimteverdeling vindt beleidsvoorbereiding en besluitvorming op zowel strategisch als operationeel niveau plaats binnen de daartoe ingerichte gezamenlijke commissies. HuurdersbelangenVereniging Bernardus Wonen (HBV) Het jaar 2013 was het eerste volledige jaar in functie voor het HBV-bestuur dat werd geïnstalleerd tijdens de Algemene Ledenvergadering in november 2012. De door het vorige bestuur gekozen werkwijze en de door hen aangegane samenwerkingsverbanden zijn nagenoeg ongewijzigd overgenomen. In 2013 is de HBV twaalf keer benaderd door individuele huurders met vragen of klachten. De HBV heeft alle kwesties bij Bernardus Wonen onder de aandacht gebracht, in sommige gevallen aangevuld met verbetervoorstellen die ook doorgevoerd zijn. De overlegstructuur die al bestond tussen het vorige HBV-bestuur en Bernardus Wonen is onder het nieuwe bestuur nagenoeg ongewijzigd gebleven. Minimaal 1 keer per twee maanden vindt overleg plaats tussen de HBV en Bernardus Wonen. Alle beleidszaken van Bernardus Wonen, alsmede vragen en klachten van huurders worden tijdens dit overleg besproken. Daarnaast vindt 2 keer per jaar overleg plaats tussen beide besturen, onder andere over beleidszaken op langere termijn. Ook heeft een overleg plaatsgevonden tussen HBV en Raad van Commissarissen van Bernardus Wonen. Gemeenten Belangrijke partners bij de aanpak van de maatschappelijke opgaven in ons werkgebied zijn de gemeenten Halderberge en Moerdijk. In 2013 hebben wij met beide gemeenten nieuwe prestatieafspraken gemaakt, die in 2014 worden ondertekend. Bernardus Wonen heeft in maart 2013 een werkconferentie gehouden op strategisch en bestuurlijk niveau, samen met het managementteam en college van de gemeente Halderberge. Daarbij hebben we onder andere werkafspraken gemaakt om meer integraal en gezamenlijk visie en beleid af te stemmen en te ontwikkelen. Deze afspraak is vertaald in een nieuwe overlegstructuur die in 2013 werd ingevoerd. De sectoraal ingerichte overleggen zijn vervangen door het integraal strategisch overleg en het bestuurlijke overleg. Hierin zijn beide organisaties en alle disciplines vertegenwoordigd. Door deze aanpassing werden visievorming en beleidsontwikkeling verbreed en vindt meer afstemming plaats tussen onze beide organisaties en tussen verschillende afdelingen.

17

2.2

Leefbaarheid

Maatschappelijk Steunsysteem (MASS) Het MASS is een multidisciplinaire overlegstructuur. Eens in de 6 weken wordt hier de casuïstiek uit het werkgebied besproken. Dit betreft vooral personen die wel zorg nodig hebben maar alle zorginstanties mijden. Aan het MASS nemen Surplus, GGZ WNB, GGD West-Brabant, MEE, Novadic Kentron, gemeentelijk Meldpunt Schuldhulpverlening, Bureau Jeugdzorg, politie en Bernardus Wonen deel. Het MASS heeft een signalerend, informerend, coördinerend en toewijzend karakter. In de gemeente Halderberge neemt Bernardus Wonen permanent deel aan het overleg, in de gemeente Moerdijk gebeurt dit op afroep. We constateren een stijgende tendens in het aantal kwetsbare huurders dat hulp nodig heeft. In 2013 was er, net als het jaar ervoor, sprake van een forse toename van het aantal gevallen dat via het MASS werd doorverwezen naar een hulpinstelling. In 2013 werden 56 huurders van Bernardus Wonen doorverwezen. Aantallen huurders doorverwezen via MASS

Doorverwijzing Novadik Kentron GGZ-act team OGGZ*/ jeugdgezondheidszorg Budgetbegeleiding juzt/ advies en meldpunt Kindermishandeling (AMK) stichting MEE GGZ dubbele diagnose wijkzuster/ AMW/ schakelteam/ SDW zorg Totaal

2013 1 6 5 13 5 5 3 18 56

2012 3 7 6 4 8 6 2 36

* Openbare Geestelijke GezondheidsZorg is een onderdeel van de GGD (gemeentelijke gezondheidsdienst)

Sinds 2013 werkten we heel intensief samen met de wijkzusters (Surplus) / buurtregisseur (Thuiszorg West Brabant). De wijkzuster bood uitkomst als zorg of ondersteuning noodzakelijk was voor een huurder van Bernardus Wonen, die de andere deelnemende instanties niet (meer) konden bieden. De wijkzuster coördineerde de aanpak en ondersteunde de huurder zolang het nodig is. Zij pakte een breed scala aan problemen op, zoals vervuiling, eenzaamheid, dementerende ouderen en psychiatrische problematiek. Zij werkte in het Schakelteam nauw samen met Algemeen Maatschappelijk Werk (Surplus), waardoor lijnen tussen verschillende hulpverleners kort werden gehouden. Meldingen van leefbaarheidproblemen We zien de afgelopen periode een stijgende tendens in het aantal meldingen van leefbaarheidsproblemen. Jaarlijks neemt dit aantal steeds toe met ongeveer 50. Aantal meldingen leefbaarheidsproblemen per jaar

2013

2012

2011

2010

306

250

156

101

Het grootste deel van de meldingen in 2013 betrof burenoverlast (73 keer) gevolgd door tuinonderhoud (68 keer). Bij burenoverlast maken we vaak gebruik van de doorverwijsmogelijkheid naar buurtbemiddeling.

18

Buurtpreventie Elkaar kennen, elkaar weten te vinden én elkaar aanspreken op leefbaarheid en veiligheid in de buurt is erg belangrijk. Een goed hulpmiddel hierbij zijn buurtpreventieteams. Gesteund door Bernardus Wonen, de gemeente en de politie, zetten buurtbewoners zich in en werken actief mee aan een veilige en leefbare buurt. In 2013 gingen de buurtpreventieteams van start in de wijk Velletri (Oudenbosch) en de wijk Bovendonk (Hoeven). In 2013 zijn bewoners van de wijken Albano, Pagnevaart en Brouwerij in Oudenbosch ook geïnformeerd over buurtpreventie. Het animo om in deze wijken ook van start te gaan met buurtpreventieteams is geïnventariseerd en zal in 2014 een vervolg krijgen. Buurtbemiddeling In 2010 is, in samenwerking met de gemeente Halderberge en de politie, de pilot Buurtbemiddeling Halderberge gestart. In 2011 is dit project uitgebreid naar de gemeente Moerdijk. In 2013 werden door Bernardus Wonen 20 conflicten bij buurtbemiddeling aangemeld vanuit de kern Oudenbosch. Vanuit onze overige kernen werden in totaal 13 conflicten doorverwezen naar buurtbemiddeling. Bij 11 conflicten is dankzij de bemiddeling een oplossing gevonden. Soms is deze oplossing slechts tijdelijk van aard en speelt een probleem later opnieuw op. Sommige conflicten kunnen niet helemaal worden opgelost, maar worden door de bemiddeling voldoende begeleid om escalatie of overlast voor omwonenden tegen te gaan. Politie Keurmerk Veilige Woning (PKVW) Bernardus Wonen vindt een veilige woning en woonomgeving belangrijk. In 2013 hebben wij in onze prestatieafspraken met de gemeente Halderberge dan ook afgesproken dat wij het aandeel woningen met PKVW in onze woningvoorraad de komende jaren met ongeveer 50% zullen vergroten, van 1.283 woningen naar 1.900 woningen. In 2014 stellen we samen met de gemeente een plan van aanpak Veiligheid op. Hierin worden prioriteiten en procesafspraken vastgelegd. Woonfraude Onder woonfraude verstaan wij het illegaal bewonen of gebruiken van een woning. Woonfraude heeft vaak zeer negatieve effecten op de omgeving. De woonfraudeur tast door de illegale en meestal ook anonieme praktijken het sociale leefklimaat van wijken aan. Illegale bewoning, zoals onderhuur, maakt een eerlijke woonruimteverdeling onmogelijk. Illegaal gebruik van de woning, zoals hennepteelt, leidt vaak tot overlast en een onveilige situatie voor de omwonenden. In 2013 zijn er 25 gevallen van woonfraude opgespoord. In 11 gevallen betrof het drugshandel en in 8 gevallen illegale inwoning. Dat zijn er fors meer dan in 2012. Dit heeft te maken met de integrale signalering en bestandvergelijkingen met de gemeente Halderberge. Hierdoor kunnen we meer gevallen van illegale inwoning opsporen. Het aantal gevallen van onderhuur nam juist af. Aantallen gevallen woonfraude

soort woonfraude dealen/drugshandel illegale inwoning hennep onderhuur Totaal

2013 11 8 5 1

2012 6 3 8 7

25

24

Binnen Klik voor Wonen zijn afspraken gemaakt over blokkades en andere preventieve maatregelen. Het doel hiervan is herhaling van overlast door personen die elders in ons werkgebied al problemen hebben veroorzaakt, tegen te gaan. In 2014 wordt een convenant met de gemeente Halderberge gesloten om bestandsvergelijkingen met het bevolkingsregister van de gemeente mogelijk te maken. We verwachten dat we hiermee onder meer het aantal gevallen van illegale inwoning kunnen terugdringen.

19

Maatschappelijke voorzieningen In 2013 verhuurden wij 8 adressen ten behoeve van maatschappelijke voorzieningen. In 5 gevallen betrof dit een steunpunt voor het dorp. Een steunpunt biedt ouderen en anderen ondersteuning in de brede zin van het woord. Zo worden er activiteiten op het gebied van sport, spel en recreatie georganiseerd en kunnen mensen er terecht voor een gezellig praatje of een warme maaltijd. Bij het steunpunt wordt bovendien informatie en advies geboden over de zorgen dienstverlening van de zorgaanbieder die het steunpunt beheert. Ook heeft het steunpunt een doorverwijsfunctie naar andere instanties, bijvoorbeeld bij vragen over Huurtoeslag, zorgverzekeringen, AOW en gemeentelijke heffingen. Maatschappelijk vastgoed

Adres Bisschop Hopmansstraat 1 De Halderberg 74 Prof. Mulderslaan 97 Aloysiushof 70 Dennis Leestraat 5 Pastoor van Breugelstraat 49

Kern Noordhoek Hoeven Oudenbosch Oudenbosch Stampersgat Bosschenhoofd

Polderstraat 2a

Oudenbosch

Stoofstraat 35

Oudenbosch

functie Gemeenschapshuis Steunpunt Surplus Steunpunt St. Groenhuysen Steunpunt St. Groenhuysen Steunpunt St. Groenhuysen Steunpunt St. Groenhuysen Kantoor Markenlanden (o.a. t.b.v. Platform Minima)* Kantoor Huurderbelangenvereniging*

*huurcontract is per 1 april 2014 beëindigd

20

Hoofdstuk 3

Variatie in huisvestingsbehoeften

Doelstelling: Maatwerk aanbieden in het woningaanbod passend bij de wensen en mogelijkheden van specifieke doelgroepen. 3.1

Woningzoekenden

Van lokaal naar regionaal Op 12 december 2012 sloten wij aan bij het regionale woonruimtebemiddelingsysteem Klik voor Wonen. Dit was best een ingrijpende verandering voor de woningzoekenden die voor die tijd al bij ons ingeschreven stonden: Klik voor Wonen is niet gratis, er worden minder woningen via het hen vertrouwde optiemodel aangeboden en bij de bemiddelingsmodellen Loting, Aanbod of Direct te Huur, moeten ze zelf actief reageren. Wij hebben daarom voor, tijdens, maar ook na de overgang naar Klik voor Wonen woningzoekenden begeleid en geholpen bij de eventuele acties die zij zelf moesten ondernemen. Ongeveer 200 bij ons ingeschreven woningzoekenden kozen er voor hun inschrijving niet mee over te laten gaan naar Klik voor Wonen. In december 2012 werden in totaal 3.403 woningzoekenden bij Klik voor Wonen heringeschreven die voorheen bij Bernardus Wonen stonden ingeschreven. Onze woningzoekenden hadden twee maanden de tijd hun nieuwe inschrijving te activeren. Hierbij behielden zij hun opgebouwde wachtduur. De overgang naar Klik voor Wonen is zonder noemenswaardige problemen verlopen. Het merendeel van de woningzoekenden heeft tijdig gereageerd, zichzelf geactiveerd en opnieuw opties gekozen. Ongeveer 150 woningzoekenden hebben zich alsnog uitgeschreven en ruim 100 woningzoekenden hebben niet gereageerd. Dit betekent dat van de 40.000 woningzoekenden die in 2013 stonden ingeschreven bij Klik voor Wonen er ongeveer 3.000 oorspronkelijk stonden ingeschreven bij Bernardus Wonen. Woningzoekenden overgang van Bernardus Wonen naar Klik voor Wonen

totaal december 2012

geactiveerd maart 2013

met opties maart 2013

opties in parkeerstand

uitgeschreven

totaal maart 2013

3.403

1.621

873

496

148

3.138

Van passief naar actief Voor de overgang naar Klik voor Wonen stonden er in totaal 3.616 woningzoekenden ingeschreven bij Bernardus Wonen. Daarvan was ruim de helft (57%) actief op zoek naar een woning. De overige woningzoekenden stonden alleen passief ingeschreven om wachtduur op te bouwen. Binnen Klik voor Wonen vallen echter alle woningzoekenden die een optie op een woning uit het optiemodel nemen in de categorie passief woningzoekenden omdat zij zelf geen zoekactiviteit ondernemen maar slechts op een wachtlijst staan. Het aandeel optienemers onder de woningzoekenden in Klik voor Wonen was in 2013 bijna 40%. Het merendeel van het woningaanbod binnen Klik voor Wonen wordt echter geadverteerd via het aanbodmodel, Direct te huur of het Lotingmodel. Woningzoekenden moeten hierbij zelf reageren op advertenties van vrijkomende woningen. Alleen de ingeschreven woningzoekenden die reageren op advertenties worden actief woningzoekenden genoemd.

21

Verdeling woningzoekenden naar actief en passief in Klik voor Wonen in 2013

Inschrijvingen Actieve inschrijvingen (reagerend op advertenties) Passieve inschrijvingen, zonder opties Passieve inschrijvingen in parkeerstand met opties Passieve inschrijvingen niet in parkeerstand met opties

aantal 11.301 17.806 8.529 7.853

procent 24,58% 42,30% 20,26% 18,66%

Aantal inschrijvingen met abonnement op tipberichten

31.316

74,39%

Ongeveer een kwart van de woningzoekenden heeft in 2013 actief gereageerd. Ruim 40% van de ingeschreven woningzoekenden reageerde niet op advertenties en nam ook geen opties. In veel gevallen was dit waarschijnlijk omdat er in 2013 geen woningaanbod beschikbaar kwam, dat voldeed aan de vraag van de betreffende woningzoekenden. Ruim 20% van het totale aantal woningzoekenden had een of meer opties genomen, maar had zich daarbij in de parkeerstand gezet omdat ze nog geen aanbod wilden ontvangen. Iets minder dan 20% van de woningzoekenden met opties wilde wel een woningaanbieding ontvangen. Ongeveer 75% van de woningzoekenden stond ingeschreven voor het tipbericht. Zij ontvangen een e-mailbericht zodra een woning die voldoet aan hun zoekprofiel wordt geadverteerd.

3.2 Woningaanbod In 2013 waren er 329 verhuringen, een recordaantal vergeleken bij de vorige jaren. Het ging om 255 mutaties in de bestaande woningvoorraad en 74 nieuwbouwwoningen die in 2013 werden opgeleverd. In totaal betrof het 285 verhuringen in het sociale huursegment (DAEB), overige verhuringen waren liberale huurwoningen1. De mutatiegraad steeg van 5,9 % in 2012 naar 6,5% in 2013. In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de toewijzingen van onze sociale huurwoningen per inkomenscategorie in 2013. Wij hebben 93% van de sociale huurwoningen toegewezen aan huishoudens uit de laagste inkomensgroep. Toewijzing naar inkomenscategorie in 2013

Contracten met toewijzingsinkomen t/m € 34.229 Contracten met toewijzingsinkomen tussen € 34.229 en 43.000 Contracten met toewijzingsinkomen > € 43.000 Totaal aantal DAEB

aantal procent 265 93% 14 5% 6 2% 285 100%

Doelgroepgericht aanbod Waar vrijwel al onze huurwoningen voorheen werden aangeboden via het optiemodel, kunnen de vrijkomende huurwoningen en koopwoningen vanaf 2013 binnen Klik voor Wonen via een combinatiemodel op verschillende manieren worden aangeboden. De keuze voor een specifiek bemiddelingsmodel wordt bepaald door de doelgroep waarvoor het woonproduct bedoeld is. Het merendeel van onze woningen adverteren we via het Aanbodmodel. Woningzoekenden moeten actief op een advertentie reageren. Op basis van de wachtduur wordt bepaald wie de woning uiteindelijk krijgt aangeboden. Het Optiemodel met name geschikt voor mensen die niet op korte termijn op zoek zijn naar een woning, maar wachtduur willen opbouwen. Zodra bij hen de verhuisbehoefte er wel is, zijn ze dan sneller aan te beurt. Een groot deel van onze seniorencomplexen wordt via dit model aangeboden. Loting en Direct te Huur zijn modellen waarbij wachtduur geen rol speelt. Door woningen via deze modellen te adverteren, bieden wij woningzoekenden die nog niet veel wachtduur hebben opgebouwd, zoals jongeren, een kans.

1 m.u.v. drie gevallen waarbij geen sprake was van een verhuizing maar een contractwijziging: nieuwe tenaamstelling huurder n.a.v. overlijden hoofdhuurder

22

In tabel 9 is te zien dat wij onze woningen in 2013 binnen Klik voor Wonen op diverse manieren hebben aangeboden. Verdeling naar bemiddelingsmodellen in 2013

Model Aanbodmodel Bemiddelingsmodel (urgentie en nieuwbouw begin 2013, op basis van belangstellendenregistratie 2012) Direct te huur Lotingmodel Nieuwbouwmodel Optiemodel Totaal

Aantal

% 149

46,13%

87

26,93%

28 25 16 18 323

8,67% 7,74% 4,95% 5,57% 100,00%

Door het combinatiemodel dat we binnen Klik voor Wonen hanteren, konden wij bij moeilijk verhuurbare woningen meer verschillende strategieën toepassen dan voorheen, zoals aanbieden via het Lotingmodel. In 2013 hadden wij dan ook gemiddeld minder leegstandsdagen bij een mutatie dan in 2012. In 2014 gaan we ons mutatieproces aanpassen, zodat we vaker woningen aansluitend kunnen verhuren. Meer acceptaties en meer reacties Door de overgang naar Klik voor Wonen verliep de verhuur in 2013 makkelijker dan in 2012. In 2012 was de verhouding tussen het aantal nieuwe contracten en het aantal weigeringen 1,7. In 2013 was deze verhouding gedaald naar 1,4: er waren 464 weigeringen in verhouding tot 329 nieuwe contracten. Voor de overgang naar Klik voor Wonen bestond maar liefst 60% van de weigeringen uit woningzoekenden die helemaal niet reageerden op een woning die hen werd aangeboden. In 2013, binnen Klik voor Wonen, reageerde nog slechts 20% van de woningzoekenden niet op een woningaanbod of liet de aanbieding verlopen. Een groot deel van de woningzoekenden die in 2013 heeft geweigerd, heeft aangegeven niet op het aanbod in te gaan vanwege "persoonlijke omstandigheden". Hieronder valt niet alleen dat men niet naar een woningbezichtiging kan komen vanwege bijvoorbeeld ziekte of doktersbezoek, maar ook dat men nog niet toe is aan verhuizen dus wenst te wachten op een ander woningaanbod. Weigering/geen acceptatie woningaanbod

reden weigering Aanbieding laten verlopen De omgeving van de woning bevalt niet De woninggrootte (te groot/te klein) Een te hoge huurprijs Het verkeerde woningtype (liever een ander soort woning) Niet komen opdagen na interesse of acceptatie Persoonlijke omstandigheden Overige Totaal

aantal 69 42 49 39 39 25 133 68 464

23

3.3 Wonen en zorg Door bezuinigingen en een terugtrekkende overheid die steeds meer zelfredzaamheid van burgers verwacht, komen steeds meer van onze huurders in de problemen. Onze huurders vallen binnen een kwetsbare doelgroep. Zij zijn niet altijd in staat invulling te geven aan de van hen verwachte zelfredzaamheid. Bovendien ontstaan er veel problemen omdat de mogelijkheden tot (professionele) hulpverlening voor hen zijn afgenomen. Van woningcorporaties wordt steeds vaker gevraagd als sociaal vangnet op te treden. Bernardus Wonen levert een bijdrage aan het ondersteunen en mobiliseren van haar huurders, bij "het zelf doen". In 2014 heroverwegen wij onze inzet voor deze aanpak in het kader van een nieuw ondernemingsplan. Bewustwording eigen verantwoordelijkheid In 2013 organiseerde Bernardus Wonen, samen met de gemeente Halderberge, SDW en GGZ-WNB, de themabijeenkomst "Van verzorgingsstaat naar participatiemaatschappij". Doel van de bijeenkomst was meer bewustwording te creëren onder professionals en non-professionals over de effecten van extramuralisering, bezuinigingen en structurele wijzigingen in het zorgstelsel. Eerdere bijeenkomsten die Bernardus Wonen mede organiseerde gingen vooral over ouderen(huisvesting). De nadruk bij deze bijeenkomst lag daarom juist op andere kwetsbare doelgroepen zoals jong gehandicapten of mensen met een psychische aandoening. In 2014 krijgt deze bijeenkomst een vervolg. We zullen de samenwerking blijven opzoeken met gemeenten en andere partners, als het gaat om integrale thema's zoals leefbaarheid en wonen en zorg. Bernardus Wonen nam in 2013 samen met woningcorporatie Thuisvester het initiatief voor een inventarisatie met betrekking tot de activiteiten die woningcorporaties in West-Brabant uitvoeren op het gebied van bewustwording van ouderen. Uit de inventarisatie bleek dat er veel verschillende initiatieven en projecten op dit gebied zijn, waarbij gebruik gemaakt wordt van diverse informatiekanalen zoals websites. Door de deelnemende woningcorporaties is geconstateerd dat meer bundeling, afstemming en samenwerking is gewenst, waarbij met name samenwerking met gemeenten en zorgen welzijnsorganisaties wenselijk is. Vanuit dit initiatief is een denktank ontstaan over de zorg en begeleiding bij de huisvesting van kwetsbare mensen in zelfstandige sociale huurwoningen. In het zorgstelsel nieuwe stijl vervalt (een deel van de) professionele begeleiding voor enkele kwetsbare doelgroepen, waarvan juist een groot deel in sociale huurwoningen woont. Wij hebben geconcludeerd dat dit begeleidingsprobleem, zonder goede afspraken hierover met gemeenten en zorgpartijen, vanzelf een leefbaarheidsprobleem wordt waar wij als woningcorporaties mee te maken gaan krijgen. In 2014 wordt een vervolgsessie gehouden waarbij ook medewerkers van gemeenten en zorginstellingen worden betrokken. Het doel is in 2014 een handreiking op te leveren voor woningcorporaties, opgesteld vanuit Aedes, over hoe alle betrokkenen hier het beste mee om kunnen gaan. Geschikte woningen Vrijwel alle nieuwbouwwoningen die wij in 2013 opleverden betrof nultredenwoningen, namelijk 66 van de 74 sociale huurwoningen. Verder is Bernardus Wonen in 2013 gestart met het ontwikkelen van een "gereedschapskist" voor het langer zelfstandig wonen. Hierin zitten verschillende (technische) mogelijkheden voor aanpassingen in bestaande huurwoningen, die het langer zelfstandig wonen mogelijk maken. Het keuzepallet varieert van kleine aanpassingen (drempels verwijderen) tot grote verbouwingen (aanbouw aan woning). Met de gereedschapskist willen we maatwerkoplossingen bieden aan onze huurders. De gereedschapskist wordt in 2014 opgeleverd en toegepast. In ons ondernemingsplan hebben wij ons ten doel gesteld om minimaal twee initiatieven te realiseren voor de huisvesting van doelgroepen met een bijzondere (zorg)vraag. Begin 2013 werd in Hoogerheide een nieuwe woon- en dagbestedinglocatie opgeleverd (De Pompier). Deze wordt aan SDW verhuurd ten behoeve van mensen met een verstandelijke beperking.

24

In Oudenbosch werd in de tweede helft van 2013 in het voormalige broederhuis St. Joseph een vestiging van de formule De Herbergier geopend. Deze biedt ruimte aan 15 huurders met geheugenproblemen zoals Alzheimer of dementie. Met deze twee nieuwe woonzorgcomplexen erbij verhuurde Bernardus Wonen in 2013 zes wooncomplexen aan huurders met een zorgbehoefte (met in totaal 165 wooneenheden). Dat wij onze doelstelling hebben behaald betekent niet dat wij nu stoppen met het ontwikkelen en realiseren van huisvesting van bijzondere doelgroepen. In Oud Gastel zijn we in 2013 gestart met de ontwikkeling van een begeleid wonen project voor SDW (Rovohof). Dit project is bedoeld voor jongeren met een beperking. De ontwikkeling en uitwerking van projecten voor bijzondere doelgroepen gebeurt in samenspraak met de betreffende gemeente en specialisten uit de zorg. Het is bij het realiseren van maatschappelijk (zorg)vastgoed van belang dat er een breed draagvlak is voor het bedienen van een specifieke doelgroep op de betreffende locatie. Woningaanpassingen WMO De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Onder deze wetgeving vallen ook de technische voorzieningen in woningen die mensen soms nodig hebben vanwege een handicap. In 2006 zijn we met de gemeente Halderberge overeengekomen dat Bernardus Wonen een deel van de aanvragen voor deze voorzieningen voor haar rekening neemt. Het gaat om kleine aanpassingen zoals het verwijderen van drempels en het aanbrengen van toiletsteunen. Inmiddels vallen deze niet meer onder de WMO-vergoeding, maar neemt Bernardus deze nog steeds voor haar rekening. In 2013 behandelde Bernardus Wonen 71 aanvragen voor aanpassingen in het kader van de WMO, de kosten bedroegen € 29.785 (zie tabel 10). De gemeenten betaalden in 2013 nog slechts 10% van het bedrag dat zij in 2012 uitgaven aan de WMO- vergoedingen in onze huurwoningen. Dit komt enerzijds doordat de kosten voor de plaatsing van trapliften sinds 2013 rechtstreeks aan de leverancier werden betaald, terwijl deze opdrachten voorheen via Bernardus Wonen liepen. Anderzijds waren gemeenten in 2013 terughoudender bij de verstrekking van vergoedingen. Bernardus Wonen nam daardoor aanpassingen vaker mee bij onze kwaliteitsaanpak, bijvoorbeeld bij de vernieuwing van een badkamer die al gepland was. WMO aanvragen

aantal aanvragen gemeente Halderberge aantal aanvragen gemeente Moerdijk aantal aanvragen afgewerkt aantal aanvragen nog in behandeling aantal aanvragen vervallen aantal woningaanpassingen in het kader van WMO voor rekening van Bernardus Wonen bedrag WMO voor rekening Bernardus Wonen bedrag WMO voor rekening gemeente Halderberge bedrag WMO voor rekening gemeente Moerdijk

2013 72 6 78 0 0

2012 85 7 79 8 5

71

79

€ 29.785,00 € 24.215,68 € 2.674,25 € 28.791,55 € 695,00 € 6.006,86

25

3.4

Bijzondere doelgroepen

Tijdelijke verhuur Er is relatief veel vraag naar een tijdelijke huurwoning. Deze vraag komt voornamelijk vanuit "spoedzoekers", woningzoekenden die snel een huis nodig hebben, maar niet in aanmerking komen voor urgentie. In 2013 hadden wij twee complexen in de tijdelijke verhuur, De Halderberg in Hoeven en een complex aan de Markiezaatstraat in Stampersgat (daarvan werden 2 woningen nog regulier verhuurd, maar nieuwe contracten op tijdelijke basis). Het ging in totaal om 34 appartementen. De woonruimtebemiddeling en het beheer van de tijdelijke huisvesting hebben wij uitbesteed aan Ascer, een organisatie die hierin gespecialiseerd is. Urgenten Bernardus Wonen geeft woningzoekenden met een urgentiestatus voorrang bij de toewijzing van sociale huurwoningen. Woningzoekenden kunnen op twee wijzen een urgentiestatus krijgen, namelijk vanwege medische of sociale redenen. Bij het toekennen van urgentie laten wij ons adviseren door onafhankelijke specialisten. De aanvragen voor urgentie om sociale redenen worden beoordeeld door Stichting de Markenlanden, die ons hierop adviseert. Bij het verlenen van medische urgentie baseren wij ons onder meer op het gemeentelijke oordeel over rechten op verhuiskosten in het kader van WMOaanvragen. In 2013 zijn er in totaal 17 urgentieaanvragen behandeld, waarvan 7 met een medische en 10 met een sociale achtergrond. Er werd aan 8 aanvragers urgentie toegekend en een woning toegewezen, waarvan 6 medische urgenten en 2 sociale urgenten. Binnen Klik voor Wonen streven we ernaar zoveel mogelijk dezelfde spelregels bij alle aangesloten woningcorporaties te hanteren om duidelijkheid te bieden en consequent te zijn richting alle woningzoekenden. Voor de regels omtrent urgentie is dit nog niet gelukt. In 2013 heeft onderzoek en afstemming plaatsgevonden over de verschillende urgentieregelingen die de deelnemers aan Klik voor Wonen hanteren. De onderlinge verschillen zitten onder meer in de invulling van wat onder urgentie wordt verstaan en de wijze waarop beoordeling en toekenning in de praktijk is geregeld. In 2014 wordt verder gewerkt aan een meer gelijksoortige urgentieregeling voor alle deelnemers. De medische urgentieregeling vormt in 2014 onderwerp van gesprek met de verschillende gemeenten waarin de Klik voor Wonen corporaties werkzaam zijn. Ons doel is dat de voorrangsregels voor geschikte woningen zo goed mogelijk aansluiten op de indicatiestellingen van de woningzoekenden die het betreft. Statushouders De gemeente is verantwoordelijk voor de plaatsing van statushouders binnen haar werkgebied. Elk half jaar wordt door de provincie aan gemeenten een taakstelling opgelegd met het aantal te plaatsen statushouders. In 2013 was de taakstelling voor de gemeente Halderberge voor de eerste helft van het jaar 8 personen en voor de tweede helft 11 personen. Dit is het aantal waarin Bernardus Wonen moet voorzien, als enige sociale verhuurder binnen de gemeente Halderberge. Bij de gemeente Moerdijk was de taakstelling voor de eerste helft van het jaar 10 personen en voor de tweede helft 14 personen. De taakstelling voor Moerdijk wordt naar rato van het aandeel in de sociale huurwoningvoorraad binnen deze gemeente verdeeld onder alle woningcorporaties die hier werken. Met beide gemeenten hebben wij in de prestatieafspraken opgenomen dat we aan onze taakstelling zullen voldoen. In 2013 werden 29 statushouders in de gemeente Halderberge aan een woning geholpen.. Hiermee is dus ruimschoots voldaan aan onze taakstelling. In de gemeente Moerdijk hebben wij in 2013, net als in 2012, echter geen personen kunnen plaatsen in de kernen Noordhoek en Standdaarbuiten. In deze dorpen komen sporadisch (geschikte) woningen vrij en de statushouders geven zelf meestal de voorkeur aan andere woongebieden (over het algemeen grotere kernen, met betere openbare vervoersmogelijkheden). 26

3.5

Betaalbaarheid

Incassobeleid Door de economische crisis en de inkomensgrenzen die sinds 2011 gelden voor sociale huurwoningen, zien wij de afgelopen jaren een tendens van toenemende betalingsproblemen onder onze huurders, die zich ook in 2013 voortzet. Er werden in 2013 minder WSNP-regelingen getroffen dan in 2012, waardoor het bedrag oninbare vorderingen is gedaald. Het aantal dossiers schuldbewaking is wederom sterk gestegen, van 20 in 2011, naar 56 in 2012 tot 93 in 2013. Het aantal ontruimingen is gedaald van 16 in 2012 naar 15 in 2013. Het aandeel hierin dat wordt veroorzaakt door een huurachterstand is echter fors toegenomen. Was in 2012 huurachterstand nog in minder dan de helft van de ontruimingen de oorzaak (7 van de 16 gevallen), in 2013 was dit toegenomen tot 11 van de 15 gevallen. Onze woonconsulenten benaderen huurders met betalingsproblemen, om samen met hen naar oplossingen te zoeken. Hierdoor proberen wij oplopende betalingsachterstanden en huisuitzettingen te voorkomen. Verder organiseren we twee keer per jaar de cursus ‘uitkomen met inkomen’, waaraan onze huurders gratis kunnen deelnemen. Bij huurders die vaker een huurachterstand oplopen wordt het volgen van deze cursus als voorwaarde gesteld bij het aangaan van een betalingsregeling. Ontstaan er toch betalingsproblemen, dan trachten we die zo beperkt mogelijk te houden door onze begeleiding te intensiveren of door de huurder tijdig door te verwijzen naar de schuldhulpverlening. Het aantal huishoudens dat wordt doorverwezen naar de schuldhulpverlening is de afgelopen jaren toegenomen van 15 in 2011 tot 37 in 2013. Aantal huurders Bernardus Wonen in schuldhulpverlening per jaar

2013

2012

2011

37

31

15

In 2014 ontwikkelen we nieuw prijsbeleid voor onze huurwoningen. Hierbij is de betaalbaarheid voor ons primaire doelgroep het belangrijkste uitgangspunt. Ook in ons toewijzingsbeleid zullen wij in 2014 mogelijk onderscheid gaan maken tussen de laagste inkomensgroepen (inkomens tot de huurtoeslaggrenzen) die echt zijn aangewezen op de goedkoopste huurwoningen, en woningzoekenden met een iets hoger inkomen. Huurprijzen In 2013 hebben wij ons huurbeleid geëvalueerd. Hoewel onze gemiddelde huur relatief laag is en de meeste woningen in onze voorraad goedkoop of betaalbaar zijn (zie tabel pagina 28), moeten wij concluderen dat vooral binnen het beschikbare woningaanbod de betaalbaarheid voor de laagste inkomensgroepen onder druk staat. Dit komt doordat zowel bij de oplevering van nieuwbouwprojecten als op het moment van mutatie het aandeel duurdere sociale huurwoningen relatief hoog is. Op basis van diverse onderzoeken2 concluderen wij echter, dat de huurtoeslag voor huishoudens in de laagste inkomenscategorie soms onvoldoende soelaas biedt. Bovendien heeft een groot deel van onze doelgroep geen recht op huurtoeslag. Het aandeel goedkope en betaalbare sociale huurwoningen in onze totale huurwoningvoorraad is in 2013 met bijna 4 % afgenomen, van 91% in 2012 naar 87,2% in 2013. Door de huurstijgingen is een deel van onze woningen terecht gekomen in de categorie duurdere sociale huurwoningen. Dit zijn de woningen die vallen in het middensegment tussen de hoogste aftoppingsgrens en de huurtoeslaggrens. Dit aandeel is gestegen van 8% naar bijna 11%. Ook het aandeel woningen boven de huurtoeslaggrens nam toe van 1% naar 2%. 2 Onderzoek Nibud/Vidomes, Welke huur is nog betaalbaar? (Tijdschrift voor de Volkshuisvesting, februari 2013), Onderzoeksrapport Marktconforme huren en woonuitgaven. De effecten van het huurbeleid uit het voorjaarsakkoord wonen het regeer-akkoord Rutte II op de ontwikkeling van de woonuitgaven (OTB, maart 2013)

27

Prijsklassen woningvoorraad Bernardus Wonen

≤ € 374,44 : goedkoop > € 374,44 en ≤ € 574,35 : betaalbaar > € 574,35 en ≤ € 681,02 : duur tot HT- grens > € 681,02: duur > HT- grens

2013 14,6 72,6 10,8 2,0

2012 17,9 73,1 8,0 1,0

In 2014 zullen wij onze visie op stijgende huurprijzen als onderdeel van de totale woonlasten, in relatie tot de takendiscussie en ons financiële perspectief, verder uitwerken en expliciet maken in een nieuw ondernemingsplan. Hierbij richten wij ons op het bewaken van de betaalbaarheid voor onze primaire doelgroep. Inkomensgerelateerde huurverhoging De huren worden jaarlijks per 1 juli aangepast aan de inflatie. In 2013 betrof deze 2,5%. In 2013 konden huren voor het eerst extra worden verhoogd, met 1,5%, 2% of 4%, afhankelijk van de inkomenscategorie waartoe een huishouden behoorde. Bernardus Wonen heeft in 2013 niet een maximale huurverhoging nagestreefd. Omwille van de betaalbaarheid hebben we voor de middeninkomens hetzelfde huurverhogingspercentage toegepast als voor de laagste inkomensgroep, te weten 4%. Daarnaast is maatwerk geleverd voor de laagste inkomensgroepen door de huren van de betreffende woningen onder de door ons vastgestelde betaalbaarheidsgrens van € 5553 te houden: huren die bij 4% verhoging hierboven zouden uitkomen, werden alleen verhoogd met het inflatiepercentage. Alle woningen die door de huurverhoging zouden uitkomen boven de liberalisatiegrens werden hierop afgetopt. De gemiddelde huur van woningen bij Bernardus Wonen in 2013 was € 442. Bij de meeste woningen was dus wel ruimte om een verhoging toe te passen, zonder dat de betaalbaarheid voor de doelgroep in het geding kwam. Er kwamen in totaal 95 bezwaren tegen de huurverhoging binnen. Van de 95 bezwaren tegen 6,5% huurverhoging hebben 45 huurders gelijk gekregen. Wij baseerden ons bij het bepalen van de inkomenscategorieën op de informatie die wij van de Belastingdienst ontvingen. Echter, als huurders konden aantonen dat deze informatie niet correct was of hun persoonlijke situatie inmiddels was gewijzigd, werd de huurverhoging aangepast naar 4%. Van 26 huurders was het bezwaar ongegrond en van een deel hebben wij geen verdere gegevens ontvangen om het bezwaar te onderbouwen. In totaal zijn 24 huurders doorverwezen naar de Huurcommissie, om deze uitspraak te laten doen over hun bezwaren. De Huurcommissie heeft hiervan 1 huurder in het gelijk gesteld.

3 betaalbaarheidsgrens gebaseerd op eerder genoemden onderzoeksrapporten, € 555 euro lag tussen laagste en hoogste aftoppingsgrens huurtoeslag

28

Hoofdstuk 4

Dynamiek in de bestaande voorraad

Doelstelling: De bestaande voorraad aanpassen zodat woningen ook in de toekomst zowel technisch als functioneel in orde zijn en aansluiten bij de wensen en mogelijkheden van de beoogde doelgroepen. 4.1

Kwaliteitsverbetering

Evaluatie portfolioplan Bernardus Wonen heeft in 2013 de effecten van het portfoliobeleid, dat in 2011 werd vastgesteld, geëvalueerd. De volgende aanbevelingen uit deze evaluatie zijn in 2013 verder uitgewerkt of overgenomen:    

Er is een nieuw onderhoudsbeleid op hoofdlijnen vastgesteld; Het standaard kwaliteitsniveau “Bernardus Kwaliteit” wordt als minimumniveau gehandhaafd en is in het onderhoudsbeleid opgenomen; “Extra Kwaliteit” is als standaard kwaliteitsniveau vervallen en “Seniorenkwaliteit” is vervangen door labeling op basis van functionaliteit (nultreden, rollator en rolstoelgeschikt, of ongeschikt); Conform de uitgangspunten van het Aedes-convenant Energiebesparing Huursector hebben we ons ten doel gesteld in 2020 een gemiddeld energielabel B te behalen.

In 2014 worden nog een aantal leerpunten uit de evaluatie meegenomen bij de uitwerking van het strategisch voorraadbeleid in 2014. Zo wordt ons verkoopbeleid aangepast, bepalen we opnieuw de gewenste omvang en kwaliteit van de sociale en duurdere woningvoorraad en maken we onze inzet op wonen en zorg, "langer thuis in eigen huis" expliciet. Metamorfose Professor Mulderslaan In 2013 werd de metamorfose van het appartementencomplex aan de Professor Mulderslaan in Oudenbosch voltooid. Het dak werd geïsoleerd en de CV ketels zijn vervangen. Hierdoor is de energiezuinigheid van de woningen verbeterd. Alle hekwerken van de balkons werden vervangen en ook de entree en het trappenhuis zijn aangepakt. Hierdoor verbeterde zowel de veiligheid als de uitstraling van het gebouw. Pilots woningverbetering In 2013 werden twee pilotprojecten woningverbetering opgeleverd en geëvalueerd. Het betrof 6 woningen aan de L.P. van Mallandstraat in Stampersgat en 16 woningen aan de Pagnevaartweg in Oudenbosch. In vervolg op de pilot in Stampersgat werden in 2013 nog 6 woningen in dezelfde straat aangepakt. In 2013 is aan deze projecten € 1,4 miljoen uitgegeven, voor 2013 was een bedrag van € 1,5 miljoen begroot. De belangrijkste conclusies en aanbevelingen uit de evaluatie waren:  zorg voor een goede voorbereiding en neem daar de tijd voor;  laat de start van de uitvoering in het voorjaar plaatsvinden;  oudere huurders willen geen aanpassingen in de woning;  huurders willen niet veel betalen aan energiezuinigheid;  niet alle woningen kunnen in bewoonde staat gerenoveerd worden;  zorg voor een vast aanspreekpunt voor de bewoners. De uitkomsten uit de evaluatie zullen wij in ons werkproces invoeren, om op een meer gestructureerde wijze onze ideeën over de plannen toetsen bij (toekomstige) huurders en andere belanghebbenden. Bernardus Wonen heeft voor de komende tien jaar jaarlijks € 3.000.000 ingerekend voor de projectmatige aanpak van het bestaande bezit.

29

Projectontwikkeling Stampersgat In 2012 werd in samenwerking met bewoners en belanghebbenden een woningmarktonderzoek uitgevoerd in Stampersgat. Hieruit kwam naar voren dat er in Stampersgat behoefte is aan de toevoeging van een beperkt aantal seniorenwoningen. In vervolg hierop is in 2013 een klankbordgroep opgericht. Aan deze klankbordgroep, die grotendeels bestond uit bewoners van Stampersgat, werd gevraagd advies uit te brengen over dit plan. Hiermee wilden we het draagvlak voor het bouwplan in het dorp vergroten en tegelijkertijd ook de afzetmogelijkheden van de woningen verbeteren. In 2013 werden de uitkomsten van de klankbordgroep besproken met de gemeente Halderberge, die in principe akkoord was met het voorstel. Het voorstel is 9 gestapelde levensloopbestendige nultredenwoningen te realiseren aan de Brugstraat. Het plan is gepresenteerd aan de Samenstichting en de bewoners van de Dennis Leestraat. In 2014, nadat de Raad van Commissarissen goedkeuring heeft verleend, kan er een nieuw bestemmingsplan opgesteld en in procedure gebracht worden. Certificeren woningen Vanaf begin 2013 is voor iedere woning het EPA certificaat (energielabel) en de APK keuring voor water, gas en elektra beschikbaar. Woningopnames en conditiemeting In 2012 is een woningopname uitgevoerd in onze gehele woningvoorraad. De gegevens, met name de conditiemeting, zijn onder meer gebruikt om het planmatig onderhoudsbeleid te herijken. De energielabels zijn gebruikt om inzicht te geven in de actuele energieprestaties van onze woningen en de maatregelen die nodig zijn om aan de uitgangspunten van het Aedesconvenant Energiebesparing Huursector te voldoen (in 2020 gemiddeld label B). Een plan van aanpak ten aanzien van Zelf Aangebrachte Voorzieningen wordt in 2014 opgesteld. In het nieuwe onderhoudsbeleid wordt ook het dagelijks onderhoud meegenomen. Energiebeleid In ons ondernemingsplan hadden wij ons als doel gesteld om eind 2014 10% van onze huurwoningvoorraad met energielabel A of B aan te kunnen bieden. Uit de woningopnames bleek echter dat in 2013 al 16% van onze woningen energielabel A of B had. In 2013 hebben wij daarom onze doelstelling naar boven bijgesteld: Bernardus Wonen streeft ernaar te voldoen aan de uitgangspunten uit het Aedesconvenant Energiebesparing Huursector en in 2020 gemiddeld energielabel B voor de gehele woningvoorraad te hebben. Begin 2014 wordt een plan van aanpak opgesteld waarin we onze marsroute tot 2020 vastleggen. Verdere uitwerking en planvorming verloopt via het strategisch voorraadbeleid. In 2013 verbeterden wij bij de energieprestaties van een deel van onze woningen. Door de toepassing van de Bernardus Kwaliteit bij planmatig onderhoud en mutatieonderhoud werden standaard de betreffende woningen voorzien van dubbel glas. Ook de vervanging van CV-ketels bij planmatig onderhoud zorgde voor betere energieprestaties en lagere woonlasten.

30

Energielabels woningvoorraad Bernardus Wonen

Klasse

A

B

C

D

E

F

G

Totaal

Bouwjaar voor 1965

0

16

13

78

235

265

130

737

1965 tot 1975

18

8

84

388

360

291

96

1245

1975 tot 1983

0

21

333

182

46

16

0

598

1983 tot 1988

0

6

98

368

8

0

0

480

1988 tot 1992

2

86

87

22

11

4

1

213

na 1992

104

384

167

8

3

2

0

668

totaal

124

521

782 1046

663

578

227

3941

Klasse

A

B

C

D

E

G

H

Totaal

Bouwjaar voor 1965

0%

0%

0%

2%

6%

7%

3%

19%

1965 tot 1975

0%

0%

2%

10%

9%

7%

2%

32%

1975 tot 1983

0%

1%

8%

5%

1%

0%

0%

15%

1983 tot 1988

0%

0%

2%

9%

0%

0%

0%

12%

1988 tot 1992

0%

2%

2%

1%

0%

0%

0%

5%

na 1992

3%

10%

4%

0%

0%

0%

0%

17%

totaal

3%

13% 20%

27%

17% 15%

6%

100%

4.2

Onderhoud

Planmatig onderhoud Planmatig onderhoud is noodzakelijk om de kwaliteit van onze woningen voor de toekomst te waarborgen. Al onze activiteiten zijn erop gericht de woonkwaliteit van de woningen te verbeteren en daar waar mogelijk ook het energielabel te verhogen. In 2013 zijn er 583 woningen geschilderd, 83 woningen meer dan oorspronkelijk gepland. Bij inspecties voor het opstellen van het definitieve jaarplan bleek dat de kwaliteit van het schilderwerk bij een aantal woningen niet meer voldoende was. Deze zijn vervolgens aan de lijst toegevoegd. In 2013 zijn wij gestart met resultaatgericht schilderen. Dit houdt in dat we een langdurige samenwerking met onze leveranciers aangaan, waardoor we ook op langere termijn garantie hebben op de kwaliteit van het schilderwerk, tegen van te voren vastgestelde prijzen. Hierdoor ontstaat op termijn een financieel voordeel. Ook zorgt het ervoor dat de schildercyclus is verlengd van 4 naar 6 jaar. De inhaalslag om alle oude CV-ketels te vervangen is afgelopen jaar voortgezet. In 2013 zijn 369 CVketels vervangen. Deze maatregel levert een energiebesparing op voor de huurders. In sommige gevallen is ook het energielabel van de woning hierdoor verhoogd. In 2013 is ook het project binnenonderhoud voortgezet. Huurders konden bij dit project zelf kiezen of men de keuken, het toilet en/of de badkamer wilde vervangen. Vernieuwingen gebeurden deels op basis van een projectmatige aanpak en deels op verzoek van huurders ("piepsysteem"). In totaal werden er 100 woningen op deze wijze aangepakt.. Daarnaast zijn er nog andere planmatige werkzaamheden uitgevoerd bij 346 woningen.

31

Planmatig onderhoud 2013

onderdeel

aantal woningen

Kozijnen vervangen

101

Binnenonderhoud

100

Voordeuren vervangen CV vervangen Rookgasafvoeren vervangen Voegwerk Schilderwerk Totaal

18 369 74 153 583 1398

Herijking beleid planmatig onderhoud Eind 2013 is ons onderhoudsbeleid op hoofdlijnen vastgesteld. Hierin is de basiskwaliteit van onze woningen, de Bernardus Kwaliteit, beschreven. Hierdoor weten wij wat er jaarlijks nodig is om ons bezit technisch op een goed niveau te houden. En bij mutaties weten de opzichters wat er moet gebeuren om een woning weer op het niveau van de Bernardus Kwaliteit te krijgen voordat de woning weer wordt verhuurd. Kosten voor onderhoud in 2013

(x € mln) Dagelijks onderhoud Kosten Investeringen Totaal uitgaven dagelijks onderhoud

1,8 0,1 1,9

Mutatieonderhoud Kosten Investeringen Totaal uitgaven mutatieonderhoud

0,8 0,6

Planmatig onderhoud Kosten Investeringen Totaal uitgaven planmatig onderhoud

2,9 1,7

Totaal dagelijks-, mutatie- en planmatig onderhoud Kosten Investeringen Totaal uitgaven

5,5 2,4

1,4

4,6

7,9

32

Dagelijks onderhoud In 2013 hebben we meer reparatieverzoeken gekregen dan was ingerekend. De hoge kosten zijn ook ontstaan doordat te repareren schades vaak groot waren, met name bij complexen. Een deel van de schades zijn ontstaan door extreme weersomstandigheden in 2013. Daarnaast is ter verbetering van de veiligheid in de woonomgeving een aantal ingelaste projecten uitgevoerd, die gedeeltelijk het onderhoudsbudget hebben belast. Mutatieonderhoud Het aantal mutaties in 2013 was groter dan vooraf voorzien. Dit komt vooral doordat er relatief veel nieuwbouwprojecten zijn opgeleverd, waardoor er binnen ons woningbestand in verhouding veel verhuizingen plaats vonden. Mutatiewoningen werden consequent op het juiste kwaliteitsniveau gebracht, de Bernardus Kwaliteit. De kwaliteitsaanpak heeft een aanzienlijke druk gelegd op het onderhoudsbudget, mede doordat relatief veel oudere woningen muteerden, waarbij de meeste investeringen nodig waren. 4.3

Verkoop

In 2013 werden in totaal 25 bestaande huurwoningen verkocht. Slechts een beperkt deel van de woningen werd verkocht aan zittende huurders. Het grootste deel betrof verkoop aan derden. In 2012 was dit juist andersom. Dit had te maken met de uitbreiding van ons verkoopaanbod aan huurders in 2011, wat in 2012 resulteerde in meer verkopen aan zittende huurders. De meeste huurwoningen werden verkocht in de kernen Hoeven en Oudenbosch. Overzicht verkochte huurwoningen uit bestaand bezit per kern 2013

Kern Oudenbosch Hoeven Bosschenhoofd Oud Gastel Stampersgat Noordhoek Standdaarbuiten Roosendaal Totaal

4.4

huurder 4 1 0 1 1 0 0 0 7

derde 3 6 3 4 1 0 1 0 18

2012

huurder 18 1 1 4 1 0 3

derde 4 2 3 5 2 2 3

28

21

Nieuwbouw

Planvoorraad en opleveringen In 2013 is, naast onze inzet op de bestaande woningvoorraad, gewerkt aan een nieuwbouwportefeuille. Een overzicht van alle projecten is opgenomen in de bijlage op pagina 61. Er zijn relatief veel woningen opgeleverd in 2013. Dit betrof voor een deel opleveringen die voor 2012 gepland stonden, maar zijn doorschoven naar 2013. De oorzaak hiervoor lag met name in de diverse bestemmingsplanprocedures en de daarbij behorende beroepsmogelijkheden, waardoor vertraging optrad in de uitvoering. In 2013 werden in totaal 74 nieuwbouw huurwoningen opgeleverd. Daarnaast zijn er twee wooncomplexen (30 wooneenheden) voor doelgroepen met een bijzondere (zorg)vraag opgeleverd.

33

Opgeleverde woningen 2013 Projectnaam

Kern

Omschrijving

Huur/koop

aantal

Pompier

Hoogerheide

Begeleid wonen SDW en dagopvang

huur

15

Maria ter Engelen, Franciscuslaan

Oudenbosch

12 seniorenwoningen en 8 eengezinswoningen

huur

20

St. Joseph Tivoli

Oudenbosch

14 wooneenheden voor mensen met geheugenproblemen in voormalig broederhuis

huur

15

Jezuïetenplein, Tivoli

Oudenbosch

34 appartementen

huur

34

Centrumontwikkeling Bosschenhoofd fase 2

Bosschenhoofd

20 appartementen

huur

20

Totaal

104

Het project Achter het Postkantoor (22 huurwoningen) te Oudenbosch werd begin 2014 opgeleverd. Het project Rozenhof te Oud Gastel (15 huurwoningen) werd in 2013 in procedure gebracht. In 2014 wordt gestart met de realisatie van dit complex. De oplevering staat gepland voor 2015. Behoud cultureel erfgoed De kern Oudenbosch is rijk aan cultureel erfgoed. Binnen het project Tivoli, schuin tegenover de basiliek en grenzend aan de Cour voor de kapel Saint Louis, leverde Bernardus Wonen een bijdrage aan het behoud van de monumenten door de voormalige Vincentiusbouw te herontwikkelen tot huurwoningen.

34

Hoofdstuk 5

Eigentijdse dienstverlening

Doelstelling: Klantvriendelijk en efficiënt blijven werken. 5.1

Informatisering en automatisering

Digitaliseren van werkprocessen: digitaal opnemen van woningmutaties Door middel van digitale opname worden opzichters in staat gesteld meer informatie gemakkelijker te verzamelen. Deze informatie is dan tevens beschikbaar in het primaire systeem en de woningcartotheek, zodat de gehele organisatie beschikt over actuele en adequate informatie. Het proces ten aanzien van woningmutaties is met digitale opnames en andere procesaanpassingen vereenvoudigd en verbeterd. De administratieve ‘last’ wordt minder en de ‘foutkans’ kleiner. Internet en intranet In 2013 is hard gewerkt aan een nieuwe website die begin 2014 live is gegaan. In 2014 volgt de intranetsite. Met het vernieuwde content management systeem zijn we beter in staat om klanten werkprocessen digitaal te ondersteunen. 5.2 Klantenpanel In 2013 heeft Bernardus Wonen opnieuw een onderzoek onder haar huurders uitgevoerd in de vorm van een klantenpanel. Alle medewerkers van Bernardus Wonen hebben in duo's huurders bezocht van huurwoningen met een relatief laag energielabel (F of G). In het grootste deel van de woningen waren de huurders 55 jaar of ouder en huurden zij al minstens 5 jaar de betreffende woning.Uit het onderzoek bleek dat 83% van de bewoners tevreden of zeer tevreden was over hun huurwoning. De prijs/kwaliteit verhouding werd gewaardeerd met een 6,7. Uit de bezoeken kwam ook naar voren dat het merendeel van de huurders bewust bezig is met energiebesparing: 80% bestempelde hun eigen gedrag als energiezuinig of heel energiezuinig. Dit bleek ook uit hun woongedrag. Veel van de ondervraagden hadden zelf al energiebesparende maatregelen doorgevoerd zoals tochtstrips, isolatie van leidingen en buizen, spaarlampen of dubbel glas. De meeste kritiekpunten hadden betrekking op de warmte,- en geluidsisolatie van de woning. De bezochte huurders beschouwen het als een taak van Bernardus Wonen om de woningen energiezuiniger te maken. Zij gaven aan zelf geen grote investeringen hierin te willen doen. Als reden hiervoor werd genoemd hun leeftijd en/of de kosten. De uitkomsten uit het onderzoek gebruiken wij in 2014 als input voor ons strategisch voorraadbeleid, waarvan de aanpak van de duurzaamheid van onze bestaande voorraad onderdeel uitmaakt. 5.3 Kwaliteitszorg Woondiensten Huursector (KWH) In het kader van het KWH-Huurlabel meten wij doorlopend de kwaliteit van onze dienstverlening. De huurder is hierbij uitgangspunt: hoe ziet Bernardus Wonen eruit door de ogen van onze huurders? Aan de huurders wordt gevraagd zich uit te spreken over hun beleving bij en waardering voor onze dienstverlening. Daarnaast geeft het KWH-Huurlabel inzicht in de kwaliteit van telefonische dienstverlening, de informatie op de website en de communicatie met huurders, woningzoekenden en andere relaties. Onze huurders beoordeelden in 2013 dat wij een goede kwaliteit van dienstverlening leveren, wij scoorden vrijwel op alle onderdelen een ruime voldoende, waardoor wij het kwaliteitskeurmerk KWH-Huurlabel ook in 2014 kunnen blijven voeren. KWH-resultaten 2013

Bereikbaarheid 7,2 Communicatie en informatie 7,0 Woning zoeken 7,5 Nieuwe woning 7,9 Reparaties 7,5 Onderhoud 7,1 Huur opzeggen 8,3 Klachten behandelen* 6,3 *Klachten behandelen telt niet mee bij het besluit voor het behalen of behouden van het KWH-Huurlabel. 35

Hoofdstuk 6

Beheerste inzet van vermogen

Doelstelling: Investeringen afstemmen op investeringsruimte. Vanuit onze visie richten wij ons op een brede maatschappelijke aanpak van het wonen voor onze doelgroepen en met name onze primaire doelgroep. Hierbij gaat het niet alleen om fysiek bouwen, maar ook om bouwen aan en investeren in de samenleving voor huidige en toekomstige klanten. Het uitvoeren van deze visie vraagt ondernemerschap en een beheerste inzet van vermogen. Succesbepalende factoren  Wij realiseren een kasstroom uit operationele activiteiten die aan de normen van sectorinstituten (WSW, CFV en Ministerie) voldoen;  Wij realiseren een Loan to Value (LTV) die aan normen van sectorinstituten voldoet;  We worden door de sectorinstituten als kredietwaardig en solvabel beoordeeld.

6.1

Financiën

Waarderingsgrondslagen Bernardus Wonen past vanaf verslagjaar 2012 de herziene Richtlijn voor de jaarverslaggeving, 645 Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting (2011) toe. In deze herziene Richtlijn is een aantal belangrijke wijzigingen opgenomen. Zo heeft Bernardus Wonen haar vastgoed in exploitatie geclassificeerd naar de categorieën sociaal vastgoed en commercieel vastgoed, waarbij het sociaal vastgoed als bedrijfsmiddel wordt aangemerkt. Als waarderingsgrondslag kiest Bernardus Wonen er voor dat het sociale vastgoed gewaardeerd wordt tegen de bedrijfswaarde en het commerciële vastgoed tegen marktwaarde. Waardering sociaal vastgoed in exploitatie De bedrijfswaarde is in 2013 gestegen met € 24,4 miljoen tot € 178,8 miljoen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door enerzijds een afname van € 18,1 miljoen door het inrekenen van de Wet Verhuurderheffing en de daaraan gekoppelde inkomensafhankelijke huurverhoging. Anderzijds hebben onderhoudsuitgaven ( € 7,4 miljoen), parameterwijzigingen (€ 3,6 miljoen), verbeteringen (€ 4,5 miljoen) en in exploitatie genomen nieuwbouw (€ 12 miljoen) en het inrekenen van toekomstige verkopen gedurende 5 jaar (€ 11,5 miljoen) tot een toename geleid van € 39 miljoen. De verhuurderheffing is voor de bedrijfswaarde ingerekend tot einde exploitatie en heeft sec een negatief effect op de bedrijfswaarde van € 40,7 miljoen. Van deze € 40,7 miljoen wordt 56% opgevangen door de inkomensafhankelijke huurverhoging, 18% door efficiënter uitvoeren van reparatieverzoeken en mutatie onderhoud. De overige 26% laat zich vertalen in een lagere bedrijfswaard. Marktwaarde van commercieel vastgoed De marktwaarde van het verhuurde commercieel vastgoed (exclusief mutaties in het verslagjaar) is ultimo 2013 2% lager dan een jaar eerder. De leegwaarde van de koopgarantwoningen (exclusief mutaties in het verslagjaar) is 9% lager dan een jaar eerder. Vastgoedresultaat Het vastgoedresultaat over 2013 bedraagt € 0,4 miljoen positief. De waardeveranderingen die samenhangen met het sociaal en commercieel vastgoed in exploitatie en in ontwikkeling staan op enkele plaatsen in de winst- en verliesrekening verantwoord, namelijk:  Post “overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille”, verantwoord onder de bedrijfsopbrengsten voor een bedrag van € 5,2 miljoen (bate);

36



Post “overige waardeveranderingen van vaste activa”, verantwoord onder de bedrijfslasten voor een bedrag van € 1,8 miljoen (last);  Post “niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille”, verantwoord in de winsten verliesrekening voor een bedrag van € 3,0 miljoen (last). Als het vastgoedresultaat van € 0,4 miljoen gerubriceerd wordt naar vastgoedverandering/waardering ontstaat het volgende overzicht: Waarderverandering

Invloed op resultaat

Bedrag x € mln

Toelichting

Sociaal vastgoed in exploitatie

+

5,2

Betreft de vrijval uit de ongerealiseerde waardestijging (onderdeel van het eigen vermogen) c.q. realisatie van de herwaardering over 2013 als gevolg van afschrijving op het sociaal vastgoed in exploitatie en het in 2013 verkochte bezit.


+

0,7

Als gevolg van een toename van de bedrijfswaarde ultimo 2013 kon in 2013 voor circa € 0,7 miljoen aan in eerdere jaren verantwoorde afwaarderingen op het sociaal vastgoed in exploitatie ten gunste van het resultaat worden teruggenomen.


-/-

1,9

Betreft het onrendabel (niet activeerbare) gedeelte van in 2013 gepleegde instandhoudingsinvesteringen in het sociaal vastgoed in exploitatie.

Commercieel vastgoed in exploitatie

-/-

1,7

Betreft de waardedaling in 2013 van het commercieel vastgoed in exploitatie. Aangezien dit deel van het bezit op basis van RJ 645 kwalificeert als een zogenaamde vastgoedbelegging komen de mutatie in de waarde hiervan direct ten laste van het jaarresultaat

Vastgoed verkocht onder voorwaarden

-/-

1,3

Betreft de waardedaling in 2013 van het vastgoed dat is verkocht onder voorwaarden (koopgarant). Aangezien dit deel van het bezit op basis van RJ 645 kwalificeert als een zogenaamde vastgoedbelegging komen de mutaties in de waarde hiervan direct ten laste van het jaarresultaat. NB: hiertegenover staat in de W&V-rekening 2013 een bate van € 1,3 miljoen in verband met het feit dat door de waardedaling van het vov-bezit ook de waarde van de toekomstige terugkoopverplichting is afgenomen.

Mutatie voorziening onrendabele investeringen

-/-

0,1

Eind 2013 zijn de verwachte resultaten op de projecten in ontwikkeling ten behoeve van eigen exploitatie geactualiseerd. Voor een aantal projecten leidt dit tot een bijstelling van de onrendabele investeringsgedeelten in relatie tot hetgeen voorgaande jaren reeds als onrendabel is berekend. Per saldo dient een bedrag van € 0,1 miljoen aan aanvullende onrendabele investeringen ten laste van het resultaat over 2013 te worden verantwoord.

Afwaardering grondposities

-/-

0,5

In 2013 zijn de grondposities evenals in 2013 extern getaxeerd. Dit heeft geleid tot een aanvullende afwaardering op deze posities ten laste van het resultaat over 2013.

Totaal vastgoedresultaat

+

0,4

37

Jaarresultaat

Over 2013 kwam het geconsolideerde jaarresultaat na belastingen uit op € 3,1 miljoen positief, terwijl er € 0,0 miljoen begroot was. Hierna geven we in hoofdlijnen een toelichting op de samenstelling van het resultaat en op de belangrijkste verschillen tussen het geconsolideerde jaarresultaat na belastingen volgens de jaarrekening 2013 en het jaarresultaat volgens de begroting van 2013, waarbij de presentatie van de begroting in overeenstemming is gebracht met die van de jaarrekening. Gerealiseerde versus begrootte resultaten 2013 (geconsolideerd) Realisatie x € mln Bedrijfsopbrengsten

31,9

Begroting x € mln 30,8

Belangrijkste reden van afwijking: realisatie t.o.v. begroting

Invloed op resultaat

Bedrag x € mln

+

1,3

+

0,6

-/-

0,1

-/-

0,7

+

0,9

Overige waardeverandering van vaste activa

-/-

0,3

Netto opbrengst verkopen bestaand bezit (bijzondere verkoop, meer verkopen, lager resultaat per woning) Nagekomen baten (btw gestaakte projecten en btw pro-rataregeling) Overig Lagere huuropbrengsten door latere oplevering en (nog) niet opgeleverd vastgoed

Bedrijfslasten

-/-23,9

-/-24,5

Afschrijvingen (latere en (nog) niet opgeleverd vastgoed, levensduurverlenging van bestaand vastgoed)

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille

-/-3,0

-/-1,9

Waardeverandering vastgoedbeleggingen

-/-

1,1

Financiële baten en lasten

-/-2,0

-/-4,4

Rentebaten en soortgelijke opbrengsten (waardestijging payers swaps)

+

2,3

+

0,3

-/-

-/-0,2

+

0,1

Rentelasten en soortgelijke kosten (latere of (nog) niet opgeleverd vastgoed) Waardeverandering van financiële activa en van effecten (waardeverandering WIF: -1,1 waardeverandering terugkoopverplichting: 0,9) Belastingen

0,1

0,0

Jaarresultaat na belastingen

3,1

0,0

Vennootschapsbelasting

Van de € 31,9 miljoen aan inkomsten werd in 2013 75% (een bedrag van € 23,9 miljoen) uitgegeven aan bedrijfslasten. Dit past binnen onze kaders met betrekking tot de bedrijfsvoering. Het onderhoud van € 5,5 miljoen is, ondanks dat dit bedrag begroot is, een grote uitgave. Dat vinden wij belangrijk in het kader van de kwaliteit van woningen en gezien onze focus op het bestaand bezit. Van de inkomsten resteert uiteindelijk € 3,1 miljoen als jaarresultaat na belastingen, terwijl nihil begroot was. Voor een belangrijk deel is dit het gevolg van de marktwaardestijging (€ 2,3 miljoen) van payers swaps die wij sinds 2012 tegen marktwaarde waarderen.

38

Rendement Het directe rendement kwam uit op 7,2%. De huuromzet nam toe tot € 22,3 miljoen als gevolg van oplevering van woningen, huurverhoging en huurharmonisatie. Verkoop van verhuureenheden had een negatief effect op de huuromzet. We harmoniseerden in 2013 woningen bij leegkomst naar een markthuurpercentage van 75%, gemiddeld. Niet altijd maakten we gebruik van de volledige harmonisatiepotentie, we toppen bijvoorbeeld af bij de huurtoeslaggrens. Bedrijfslasten van corporaties staan in de schijnwerpers. De onzekerheden op de woning(verhuur)markt, overheidsbeleid en toenemende eisen brengen voor de organisatie de verplichting met zich mee om doelmatig en doeltreffend te opereren. Onze netto bedrijfslasten inclusief uitgaven voor leefbaarheid en exclusief uitgaven als gevolg van heffingen bedroeg in 2013 € 1.223 per gewogen verhuureenheid tegen € 1.247 in 2008. In 2012 bedroeg dit bedrag € 1.197 terwijl het gemiddelde voor een referentiecorporatie toen € 1.269 was. Met vertrouwen de toekomst in De financiële positie van Bernardus Wonen is gezond. Bernardus Wonen was in 2013 prima in staat om aan haar financiële verplichtingen te voldoen. De normale exploitatie van het woningbezit genereerde voldoende kasstromen om aan de rente- en aflossingsverplichtingen te kunnen voldoen. Een gezonde financiële positie is een voorwaarde om de doelstellingen uit het ondernemingsplan te kunnen realiseren. Daarom heeft de financiële positie van Bernardus Wonen voortdurend de aandacht. Voor de financiële continuïteit is het van belang dat Bernardus Wonen op zowel korte termijn als lange termijn aan haar financiële verplichtingen kan voldoen. Zowel het inzicht in de fluctuaties van de kasstromen, bepalend voor de continuïteit op korte termijn, als de ontwikkeling van de solvabiliteit, bepalend voor de continuïteit op lange termijn, is daarom van belang. Veranderende context Bernardus Wonen wordt geconfronteerd met snel veranderen externe omstandigheden. De veranderingen in de regelgeving dwingen ons om bij te sturen. Bijgevolg stelt Bernardus Wonen ook de uitgangspunten bij om recht te doen aan veranderende omstandigheden en een reëel toekomstbeeld te presenteren. Bijzonder in 2012 en 2013 zijn de diverse en gewijzigde (voorgenomen) kabinetsmaatregelen voor de gereguleerde huursector en de corporatiesector als geheel. De maatregelen betreffen onder meer: De Wet verhuurderheffing. Deze wet geldt voor alle verhuurders met meer dan 10 woningen in de gereguleerde sector. De heffing loopt op naar € 1,7 miljard in 2017. De heffing voor de jaren 20142018 is vastgelegd in de wet maatregelen woningmarkt, welke inmiddels is aangenomen door de Tweede Kamer. Zolang wettelijk niet anders bepaald, is het tarief voor 2018 vooralsnog hetzelfde tarief als in 2017. WSW wil dat de corporatie vanaf 2019 en verder elk jaar de verhuurderheffing inrekent conform het tarief van 2017 (€ 5,36 per € 1.000 WOZ); Een verruiming van het huurbeleid. In 2013 is de verruiming van het huurbeleid voor 2014 door de Eerste Kamer goedgekeurd. De basis voor de huurprijs blijft het WoningWaarderingSysteem met een toegestane huurverhoging boven inflatie gebaseerd op het inkomen van de huurder; Prijsdalingen op de vastgoedmarkt en een door het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) opgelegde heffing voor saneringssteun voor 2013 van € 503 miljoen (4% van de huursom). Het CFV heeft bij de opvraag van de prognose-informatie 2014-2018 aangegeven dat rekening gehouden moet worden met een heffing voor saneringssteun in de jaren 2014 tot en met 2018 van respectievelijk 3,5%, 2%, 2%, 1% en 1% van de jaarlijkse huursom; Novelle Herziene Woningwet. Met onder andere afbakening taken, werkgebied en het werkdomein van woningcorporaties en de financiering van DAEB en niet-DAEB. Daarnaast is er behoefte aan meer zekerheden en risicobeheer. Bernardus Wonen zal voor mogelijke toekomstige tegenvalles buffers moeten aanhouden. Resultaat van verkopen, opleveringen en vastgoed in ontwikkeling Het gerealiseerde resultaat op verkopen van bestaand bezit is € 3,7 miljoen. Dat is hoger dan begroot (€ 2,4 miljoen). In 2013 hebben we 25 sociale huurwoningen verkocht, in totaal 5 meer dan verwacht, het verkoopresultaat bedraagt € 2,6 miljoen. Daarnaast is de locatie Café de Soeppot verkocht met een 39

verkoopresultaat van € 0,001 miljoen, deze locatie was reeds bestemd voor de verkoop. Tenslotte is onder het verkoopresultaat een bedrag van € 1,1 miljoen verantwoord als gevolg van bijzondere verkopen. In 2013 hebben we 54 huurwoningen in Oudenbosch en 20 huurwoningen in Bosschenhoofd opgeleverd daarnaast zijn er in Oudenbosch 2 woongebouwen voor bijzondere doelgroepen gerealiseerd. Van de 74 huurwoningen zijn er 26 als commercieel en 48 als sociaal te kwalificeren. Bij de 2 woongebouwen gaat het om totaal 30 verhuureenheden (exclusief overige ruimtes). De realisatiekosten van de sociale toevoegingen zijn € 16,5 miljoen terwijl de bedrijfswaarde € 11,8 miljoen bedraagt. Bij de commerciële toevoegingen zijn de realisatiekosten € 6,8 miljoen, is de bedrijfswaarde € 4,1 miljoen en is de marktwaarde in verhuurderde staat € 3,6 miljoen. Van de in 2013 opgeleverde verhuureenheden voldoen 2 projecten met 54 verhuureenheden niet, aan het eind 2013 opgeleverde investeringskader. Deze 2 projecten waren ruime tijd geleden reeds in voorbereiding genomen. Grondposities zijn ten behoeve van de balanswaardering getaxeerd. Deze taxatie heeft geleid tot een afwaardering van € 0,5 miljoen en heeft voor een bedrag van € 0,4 miljoen betrekking op project De Vermuntsche Heeren. Financiële kostbaarheden Wij zetten onze financiële middelen in voor volkshuisvestelijke prestaties, met name in Halderberge en Moerdijk. Daarbij vinden wij het van belang dat onze continuïteitsdoelstelling is gewaarborgd. We willen er ook voor de toekomst zijn. Goed rentmeesterschap en beheerste inzet van middelen hoort hierbij. Wij realiseren een kasstroom uit operationele activiteiten die aan de normen van sectorinstituten en overheid (WSW, CFV en Ministerie) voldoen. En we voldoen aan de kredietwaardigheidsnorm en het Eigen Middelen Beleid van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. In 2013 is in de jaarrekening een geconsolideerd kasstroomoverzicht opgenomen op basis van de directe methode. Zo wordt duidelijk hoe de middelen door ons gegenereerd worden. De effecten van waarderingsgrondslagen en afschrijvingssystemen spelen bij de directe methode geen rol. ad 1. Positieve operationele kasstromen De kasstroom uit operationele activiteiten inclusief genormeerde aflossingen moet positief zijn, vinden wij. Anders worden we in onze kernactiviteiten afhankelijk van verkoopopbrengsten en brengen wij de betaling van rente en aflossingen in gevaar. Een aantal uitgaven mag toegerekend worden aan de investeringen waarmee de exploitatiekasstroom positief wordt gecorrigeerd. De belangrijkste zijn: rente tijdens de bouw en productie eigen bedrijf. Vanaf 2009 rekenen we de rente en productie eigen bedrijf toe aan de projecten. ad 2. Beoordeling door het WSW Bernardus Wonen is deelnemer van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en maakt bij het afsluiten van leningen gebruik van de borgstelling van het WSW. In 2013 verklaarde het WSW dat Bernardus Wonen voldoet aan de eisen van kredietwaardigheid. Van het toegekende faciliteringsvolume resteert nog € 1,3 miljoen. Dit bedrag mogen we onder garantie van het WSW lenen. Wij hebben bij het WSW aangegeven voor de niet-DAEB investeringen gebruik te willen maken van de inzet van Eigen Middelen met toepassing van het daarbij horende beleid. Voor de geprognosticeerde niet-DAEB investeringen in 2013 is een positieve claim opgenomen. Eind 2013 stelde WSW een nieuw risicobeoordelingsmodel vast. Bij de beoordeling van corporaties kijkt het WSW naar Business Risks en Financial Risks. Bij de Financial Risks wordt gekeken naar de korte en lange termijn kasstromen, de balans en het onderpand van Bernardus Wonen, gevisualiseerd in de afbeelding hieronder.

40

In onderstaande tabel zijn de uitkomsten van de Financial Risks opgenomen voor zowel realisatie als prognose. De definitie van de Financial Risks wijkt af van onder “de overige gegevens” gepresenteerde kengetallen. FINANCIAL RISKS

NORM (WSW) Realisatie

Cashflow en interne financiering Interest Coverage Ratio (ICR) Debt Service Cover Ratio (DSCR)

Prognose

>1,4

2011 t/m 2013* 2,07

2014 t/m 2018** 2,12

>1

1,80

1,61

2013

2014

Vermogensstructuur Loan to Value (LTV)

<75%

59%

53%

Solvabiliteitsratio

>20%

41%

42%

Dekkingsratio *evenredige weging **weging: 5,4,3,2,1

<50%

15%

-

ad 3. Beoordeling door het Centraal Fonds Volkshuisvesting (CFV) en risicobuffer Op basis van realisatie (dvi 2012) en de door ons ingediende prognosegegevens 2013-2017 en andere informatie heeft het CFV risicogericht onderzoek gedaan op een zestal toezichtterreinen die van invloed kunnen zijn op de financiële continuïteit van Bernardus Wonen. De beoordeling heeft niet geleid tot het doen van interventies. Ontwikkeling volkshuisvestelijk vermogen en buffer

30 In % van het balanstotaal

25 20 15 10

5 0 2012

2013 Buffer

2014 2015 2016 Volkshuisvestelijk vermogen

2017

Bron: Toezichtbrief CFV, 2012 41

Ontwikkeling langlopende schuld (x € miljoen), DSCR en LTV op basis van leegwaarde 400 300 200 100 0

Langlopende schuld

LTV (leegwaarde)

0,08 0,06 0,04 0,02 0 2013

0,8 0,6 0,4 0,2 0

DSCR o.b.v opgave 2014

2015

2016

2017

Bron: Toezichtbrief CFV, 2013

De door het CFV bepaalde risicobuffer komt uit op zo’n 15% in 2013 tot 20% in 2017 van het balanstotaal. De risicobuffer komt daarmee uit op € 34 miljoen in 2013

42

6.2

Treasury

Dynamische omgeving Treasury opereert in een dynamische omgeving. Ook in het afgelopen jaar zijn er weer diverse omgevingsfactoren gewijzigd. Hierna volgt een beknopt overzicht van de belangrijkste zaken waar de treasury van Bernardus Wonen in haar beleid rekening mee houdt. Herziene Woningwet Minister Blok heeft op 11 februari 2014 een wijziging (novelle) op het wetsvoorstel Herziening Woningwet gepubliceerd. Invoering zal, naar verwachting, per 1 januari 2015 plaatsvinden (waarschijnlijk in fases). Mogelijk zal het treasuryjaarplan 2014 naar aanleiding hiervan op onderdelen aangepast moeten worden. Beoordelingskader WSW Het WSW heeft in het laatste kwartaal van 2013 haar nieuwe beoordelingskader gepubliceerd. In ons treasuryjaarplan is hier zoveel mogelijk rekening mee gehouden. Het valt echter niet uit te sluiten dat er nog toevoegingen/verduidelijkingen van het beoordelingskader volgen, die aanpassing van het treasuryjaarplan op onderdelen noodzakelijk maken. Economische ontwikkelingen Het lijkt erop dat de rentemarkten in 2013 een omslag gemaakt hebben, waarbij een eind gekomen is aan de jarenlange dalende trend. De ingezette opwaartse trend wordt vooralsnog getemperd doordat er nog veel bedreigingen zijn voor de (mondiale) economische ontwikkelingen. Omdat ook de inflatievooruitzichten vooralsnog gematigd zijn, lijkt het meest waarschijnlijke scenario een gematigde opwaartse rentebeweging te zijn. Financiële markten Per saldo is er sprake van een ‘gematigde’ stijging van de lange rente (benchmark 10-jaars swaprente) van circa 1,68% een jaar geleden, naar circa 2,10% eind 2013. De opslagen zijn in het afgelopen jaar onder druk gekomen. Eind 2012 brachten banken bij een looptijd van 10 jaar nog een opslag van circa 0,90% in rekening, momenteel is dit gedaald naar zo’n 0,65%. Dit is vooral het gevolg van het toetreden van niet-bancaire partijen (pensioenfondsen/verzekeraars) tot de financieringsmarkt. Bancaire partijen hebben de tarieven aangepast om hun marktaandeel te verdedigen. Het drukkende effect op de opslagen is voor looptijden > 10 jaar nog sterker geweest, omdat hier in het verleden nauwelijks sprake was van concurrentie tussen aanbieders (BNG Bank was hier veelal de enige aanbieder). Beschikbaarheid van financiering Voor ons is de beschikbaarheid van financiering belangrijk. In 2013 zijn de bestaande roll-over leningen volledig opgenomen tot het maximum van € 26 miljoen. De variabele roll-over leningen worden ingezet om schommelingen in de financieringsbehoefte op te vangen. Zij dienen tevens als ‘buffer’ voor de voorfinanciering van eventueel nog aan te trekken langlopende leningsvormen.

43

Financieringstransactie In 2013 zijn de volgende transacties uitgevoerd: Nieuwe financieringen Storing van een basisrentelening à € 5,0 miljoen (BNG). De startdatum is 2 april 2013, de einddatum is 1 april 2032 en op 1 april 2019 vindt een opslagherziening plaats. Het rentetarief inclusief opslag is 3,980%. Storting van 2 roll-over leningen van € 3,0 respectievelijk € 2,0 miljoen. De startdatum is 16 december 2013, de einddatum is 2 oktober 2028 en de spreadherziening vindt plaats op 2 oktober 2017. Met deze 2 roll-over leningen is een onderliggende financiering afgesloten met betrekking tot de al eerder afgesloten swap (IRS 500) van € 5 miljoen. De 2 roll-over leningen hebben een rentetarief van EUR 3M + 40 bpnt.. Aflossingen Vervroegde aflossing van € 2,3 miljoen (BNG). De lening is in zijn geheel op renteconversiedatum boetevrij afgelost. Reguliere aflossingen voor een bedrag van € 3,5 miljoen Deze aflossingen hebben betrekking op leningen die bij de BNG danwel bij de NWB afgesloten zijn. Opslagherziening Met ingang van 1 juli 2013 is een nieuwe opslag overeengekomen voor een basisrentelening van € 6,0 miljoen (BNG). Het rentetarief inclusief opslag is 3,963% tot 1 juli 2015. Met ingang van 2 december 2013 is een nieuwe opslag overeengekomen voor een basisrentelening van € 6,0 miljoen (BNG). Het rentetarief inclusief opslag is 4,070 tot 1 december 2016. Liquiditeitenbeheer Eind 2013 kent Bernardus Wonen een liquiditeit van € 9,9 miljoen. Ook hebben wij de beschikking over een rekening courant krediet van € 1 miljoen, bij de BNG. Om de liquiditeitsrisico’s op de derivatenportefeuille te mitigeren, houden we een liquiditeitsbuffer aan die voldoende groot is om de gevolgen van een marktwaardedaling door een daling van de rente met 2% op te vangen. Ultimo 2013 heeft Bernardus Wonen een liquiditeitsbuffer voor dit doel beschikbaar van € 5 miljoen, zijnde gestalde middelen op een spaarrekening bij Rabobank. Leningenportefeuille In de volgende tabel wordt een aantal kenmerken met betrekking tot de leningenportefeuille weergegeven (met tussen haakjes de cijfers ultimo 2012). Kenmerken leningenportefeuille

(x € 1 mln)

Leningen

Derivaten

Marktwaarde

-130,84 (-133,50)

-6,01 (-8,29)

Nominale waarde

-111,46 (-107,17)

-30,0 (-30,0)

Koers

116,03% (124,57%)

Opgelopen rente

-1,50 (-1,45)

Rwc (excl. opgelopen rente)

6,87 (7,23)

2,41 (2,60)

Gemiddelde rente

4,21% (4,25%)

4,15% (4,15%)

Duration (jaren)

10,8 (11,9)

8,6 (9,4)

Derivaten Derivaten en liquiditeitsrisico’s Bernardus Wonen heeft voor een volume van € 30 miljoen nominaal, aan derivaten in haar portefeuille. Bij de BNG € 14 miljoen en de Rabobank € 16 miljoen. De swaps kennen geen marktwaardeverrekening. De totale marktwaarde van de swaps bedraagt € 5,6 negatief, tegen € 7,9 miljoen negatief ultimo 2012. 44

De swaps die met Rabobank zijn afgesloten vallen onder de wettelijk aan te houden liquiditeitsbuffer vanuit de Beleidsregels Derivaten. Bernardus Wonen dient een buffer aan te houden die groot genoeg is om een daling van de marktrente met 2% op te kunnen vangen. De uitkomst van deze berekening kan worden gecorrigeerd met het afgesproken bedrag dat is vastgelegd met Rabobank (drempelbedrag). Voor Bernardus Wonen geldt bij een rentedaling van 2% dat de marktwaarde van de Rabobank swaps € 9,2 miljoen negatief bedraagt, tegen € 11,9 miljoen negatief ultimo 2012. Gecorrigeerd met het afgesproken bedrag van € 6,9 dient Bernardus een liquiditeitsbuffer aan te houden van € 2,3 miljoen, tegen € 5 miljoen ultimo 2012. Eind 2013 hebben we onze liquiditeitsbuffer – door middel van een spaarrekening bij de Rabobank - niet verlaagd en bedraagt evenals eind 2012 € 5 miljoen. De marktwaarde van de swaps wordt periodiek gevolgd en geëvalueerd. Bernardus Wonen neemt zodanige maatregelen dat steeds een voldoende liquiditeitsbuffer aanwezig is. Effectiviteitsrisico van derivaten De Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving geven kaders hoe boekhoudkundig om te gaan met derivaten (waaronder renteswaps). RJ artikel 290 stelt dat de relatie derivaat - actief/passief moet worden getest op haar effectiviteit. Eind 2013 hebben wij voor een bedrag van € 6 miljoen aan renteswaps zonder onderliggende financiering, eind 2012 ging het om een bedrag van € 11 miljoen. Eind 2014 verwachten wij voor alle renteswaps een onderliggende financiering aangetrokken te hebben. Naast investeringen is deze verwachting mede gebaseerd op aflossingen in 2014: reguliere aflossingen ( € 0,7 miljoen) en vervroegde aflossingen bij renteconversie ( € 4,6 miljoen). Desondanks leiden ontwikkelingen op de woningmarkt en het overheidsbeleid er toe dat corporaties hun investeringsprogramma heroverwegen en exploitatie tegen het licht houden, dit geldt ook voor Bernardus Wonen. Hiermee is onzeker of er op lange termijn – met name na 2023 – een af te dekken positie is. Daardoor hebben wij kostprijshedge-accounting in 2012 losgelaten en zijn we overgaan op marktwaardewaardering voor onze renteswaps. Toezichtbelemmerende bepalingen (TBB) van derivaten Bernardus Wonen heeft derivatencontracten bij de BNG Bank en de Rabobank. In de contracten van de BNG zijn toezichtbelemmerende bepalingen van toepassing. Op basis van de brief van de Minister van 7 juni 2013 en de verduidelijking van CFV/BZK van 21 augustus 2013 heeft Bernardus Wonen de volgende toezichtbelemmerende bepaling in haar derivatencontract met BNG Bank vastgesteld: In de Bijlage RFD 5(b): “De Cliënt ontvangt een aanwijzing als bedoeld in artikel 41 van het Besluit beheer sociale huursector of een soortgelijke aanwijzing op basis van een andere toekomstige regeling.” Op basis van de verdere verduidelijking van CFV van 10 oktober 2013 heeft Bernardus tevens de volgende aanvullende toezichtbelemmerende bepaling in het derivatencontract met BNG Bank vastgesteld: In de Bijlage RFD 5(c): “De Cliënt mag bepaalde handelingen niet verrichten zonder de voorafgaande toestemming of instemming van een of meer aangewezen personen of instanties als bedoeld in het Besluit beheer sociale huursector of een andere of toekomstige regeling.” Tot op dit moment voert de BNG overleg met BZK en Aedes om tot een algemene oplossing te komen ten aanzien van de TBB. Bernardus heeft het plan van aanpak ingediend voor 1 maart 2014 bij het CFV. Rapportageplicht met betrekking tot derivaten Met ingang van 15 maart 2013 is een Europese verordening betreffende derivaten van kracht geworden: de European Market Infrastructure Regulation (EMIR). Doelstelling van EMIR is het verkrijgen van inzicht in de (omvang van de) handel in niet beursgenoteerde (over the counter) derivaten. EMIR onderscheidt drie categorieën op basis van drempelbedragen per derivaatsoort, waarvoor aparte regelgeving geldt: FC (Financial Counterparty), NFC+ (Non-Financial Counterparty plus) en NFC-. Bernardus valt in de lichtste categorie, NFC-, omdat zij slechts rentederivaten heeft die zijn afgesloten met het doel het renterisico af te dekken, waardoor zij onder het drempelbedrag van € 3 miljard voor rentederivaten blijft. 45

EMIR leidt voor Bernardus tot de volgende verplichtingen: a. Tijdige bevestiging overeenkomen (bij aangaan van nieuwe derivatentransacties): - Na 31 augustus 2013 tot en met 31 augustus 2014: maximaal 3 werkdagen - Na 31 augustus 2014: maximaal 2 werkdagen b. Rapportageplicht van alle lopende derivaten vanaf 16 augustus 2012 aan een zogenaamde Trade Repository, die is ingegaan op 12 februari 2014. Rabobank biedt aan om de informatieplicht van de woningcorporatie over te nemen. Om aan deze rapportageplicht te voldoen heeft Bernardus een Legal Entity Identifier (LEI) nummer bij de KvK aangevraagd en verkregen. c. Aanpassing van documentatie: er dienen afspraken te worden vastgelegd tussen de bank en de klant, waarin de jaarlijkse reconciliatie (afstemming van modaliteiten van de lopende transacties) en de een geschillenregeling (dispuutresolutie) geregeld worden. Daarnaast dient de NFC classificatie vastgelegd te worden. Zowel de BNG als de Rabobank hebben schriftelijk aangegeven aan Bernardus Wonen rapportageplicht inzake EMIR over te willen nemen. Allen & Overy heeft de betreffende overeenkomsten beoordeelt op zaken die Bernardus Wonen in de toekomst zouden kunnen schaden. Dit bleek niet het geval. Renterisico De norm betreffende het portfoliorisico van het WSW wordt in geen enkel jaar overschreden. In 2016 en 2020 kent het risico wel enkele pieken en zal hierdoor de normlijn bijna raken. Dit komt in 2016 door een opslagherziening van een basisrentelening en in 2020 door eindaflossingen (€ 16 miljoen.). Het bedrijfseconomische renterisico is het grootst in 2015 (€ 15,9 miljoen.) met name als gevolg van de geplande investeringen. Als dit risico in 2015 wordt afgezet tegen de toekomstige leningenportefeuille resulteert dit in een relatief risico van 12,9% (tevens het jaar met het maximale relatieve renterisico); de norm van 15% wordt niet overschreden. Eigen Middelen Beleid (EMB) Het Eigen Middelen beleid van het WSW bepaalt welke middelen wij verplicht moet besteden aan bestedingsdoelen die voor WSW borgbaar zijn en/of aan aflossing van door WSW geborgde leningen en welke ingezet kunnen worden om aan de opbouw van de wettelijk geregelde liquiditeitsbuffer te voldoen. Het WSW toetst of corporaties voldoen aan de basisnormen van het EMB. Dit impliceert dat een corporatie die een voldoende liquiditeitsbuffer heeft opgebouwd in relatie tot de derivaten en verder voldoet aan gestelde WSW criteria, na aangegeven minimale besteding van eigen middelen aan borgbare investeringen of aflossingen op door WSW geborgde leningen, middelen overhoudt; die middelen kan besteden naar eigen inzicht en dus ook aan niet borgbare investeringen of aflossing van ongeborgde leningen, voor zover deze investeringen en/of aflossingen ook daadwerkelijk in de dPi voor het betreffend jaar zijn opgenomen. Het EMB geldt vooralsnog tot inwerkingtreding van de Herziene Woningwet. Wij verwachten op basis van onze operationele kasstromen en de inkomende kasstromen als gevolg van verkopen uit bestaand bezit te voldoen aan het EMB – hierdoor is het mogelijk om onze niet-DAEB investeringen met eigen middelen te financieren. De in 2013 gedane uitgaven voor de in het verslagjaar opgeleverde nietDAEB, zijn € 4,3 miljoen. Toekomstige financiering Bij Business Risks kijkt het WSW naar elementen als de strategische keuzes omtrent vastgoed, het systeem van sturen en het beheersen van risico’s door de corporatie, en specifiek de financiering. Het WSW brengt de Business Risks van een corporatie in kaart door middel van 24 kwalitatieve vragen. Bij de Financial Risks wordt gekeken naar de korte en lange termijn kasstromen, de balans en het onderpand van een corporatie. Het WSW heeft een invulmodel beschikbaar gesteld op basis waarvan corporaties de Financial Risks in kaart kunnen brengen. Wij hebben dit model reeds ingevuld. Op basis van de huidige prognose kunnen wij met het huidige volume tot en met het 3e kwartaal van 2014 in de financieringsbehoefte voorzien door het aantrekken van WSW-geborgde financiering.

46

De financieringsbehoefte is structureel van aard, tot eind 2014 is de behoefte zo’n € 8,3 miljoen waarna deze verder oploopt tot € 42,7 miljoen eind 2021. Vanaf dat jaar neemt de financieringsbehoefte af tot € 32,3 miljoen eind 2023. In de periode 2014 tot en met 2023 is een bedrag van € 44,7 geprognosticeerd voor reguliere aflossingen en aflossingen bij renteconversie. Hoewel wij nog niet alle toekomstige investeringen in beeld hebben zal de toekomstige financieringsbehoefte vooral het resultaat zijn van (vervroegde)aflossingen op leningen.

6.3

Beleggingen

Wooninvesteringsfonds Sinds 2005 participeert Bernardus Wonen voor € 1 miljoen in een obligatielening van het Wooninvesteringsfonds (WIF). Het WIF is een onafhankelijk vastgoedfonds en toegelaten instelling in één. Als vastgoedfonds schrijft het WIF een obligatielening uit voor corporaties die willen beleggen in huurwoningen. Als toegelaten instelling stelt het WIF corporaties in staat woningen aan haar te verkopen. De opbrengst geeft financiële armslag om te investeren in volkshuisvestingsprojecten. De verkochte woningen worden eigendom van het WIF. Het beheer blijft in handen van de verkopende corporatie. Vervolgens verkoopt het WIF de woningen aan zittende huurders of andere particulieren. Voor 2007 hebben wij ervoor gekozen de rente (4,5% op jaarbasis) om te zetten in (deel)certificaten. Sinds 2008 ontvangen we de rente in contanten. Per 1 januari 2012 is door het WIF een renteconversie ingeroepen, met een basisrente van 2,25% en een resultaatafhankelijke rente van 3,25%. Over 2012 en 2013 is (nog) geen rente uitgekeerd. Waardering WIF certificaten ultimo 2013 Uit de prognosecijfers over 2013 en komende jaren blijkt dat de vermogenspositie van het WIF slecht te noemen is. Het eigen vermogen bedraagt, op basis van een waardering van de woningen tegen marktwaarde in verhuurde staat € 85,6 miljoen negatief. Daarbij dient aangetekend te worden dat het WIF nog een actieve belastinglatentie heeft opgenomen van € 25,7 miljoen welke op het vermogen gecorrigeerd dient te worden, omdat het zeer onzeker is of het WIF de komende jaren voldoende winst genereert om de verliezen geheel te kunnen verrekenen. De balans van het WIF is geheel gefinancierd met vreemd vermogen. Van dit vreemd vermogen is eind 2013 ruim € 185,3 miljoen (inclusief nog uit te keren rente) afkomstig van certificaathouders en derhalve achtergesteld. Het aandeel van Bernardus Wonen is hierin ruim 0,6%. Het restant is gefinancierd door ABN AMRO Bank en BNG voor bijna € 305 miljoen. De banken hebben in een convenant opgenomen dat de LTV maximaal 80% mag bedragen. Inmiddels is de LTV opgelopen tot ruim 80%. Belangrijk is de wetenschap dat de huidige bankfinanciering in april 2015 geheel afloopt. Het WIF zal zich dus moeten herfinancieren. De maximale LTV die banken bereid zijn te accepteren is teruggelopen naar 60%. Dit zou betekenen dat het WIF met een financieringstekort van € 80 miljoen te maken kan krijgen. De uitkering van het rendement op de certificaten is in 2012 al gehalveerd en nu voorlopig voor een periode van een aantal jaar helemaal opgeschort. Een reële wijze waarop naar de waarde van de certificaten gekeken kan worden is om uit te gaan van de intrinsieke waarde van het WIF. Op basis van de prognose 2013 bedraagt het eigen vermogen van het WIF € 85,6 miljoen negatief. Na correctie van de achtergestelde leningen (certificaten, inclusief nog te betalen rente hierop) à € 185,3 miljoen bedraagt het risicodragend vermogen van het WIF eind 2013 € 99,7 miljoen. Na correctie van de belastinglatentie (€ 27,8 miljoen) bedraagt het gecorrigeerd risicodragend vermogen nog € 71,9 miljoen. Bernardus Wonen heeft een aandeel van 0,6% in het risicodragend vermogen. Als dit percentage wordt losgelaten op het huidige gecorrigeerde risicodragend vermogen zou het belang van Bernardus Wonen een waarde van € 0,4 tot € 0,5 miljoen bedragen. Desondanks hebben wij, gezien het achtergestelde karakter van de certificaten, besloten om ons gehele belang van € 1,1 miljoen in het WIF af te schrijven. 47

Overige beleggingen Als corporatie hebben we te maken met wisselende kasstromen. Daarvoor trekken we geldleningen aan, soms in de vorm van roll-overs met flexibele hoofdsom. Lopen projecten minder snel dan we verwachten dan kunnen we aflossen op de hoofdsom. Als we tijdelijk geld 'over ' hebben, dan zetten we dat in voor deposito's of gelijkwaardige producten met een korte looptijd van meestal één maand of we lossen af op bestaande leningen. 6.4

Investeringen na 2013

Bestaand bezit We hebben de focus van investeren verlegd naar bestaand bezit. In onze meerjarenbegroting hebben we vanaf 2014 jaarlijks een bedrag ingerekend van € 5 miljoen, waarvan € 3 miljoen per jaar voor metamorfose projecten. Dit bedrag zal de komende jaren beslist moeten toenemen gezien onze voornemens op het gebied van duurzaamheid. Duurzaamheid wordt in 2014 verder uitgewerkt in ons strategisch voorraadbeleid. De investeringen in bestaand bezit worden voor een deel terugverdiend door levensduurverlenging van woningen en huurprijsaanpassingen. (Ver)nieuwbouw Zodra een investering intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd is, dus zekere verplichtingen bevatten, wordt er in financiële zin rekening mee gehouden. Dit wil zeggen dat per investering beoordeeld wordt of er op blokniveau voldoende ruimte is om de investering op te vangen, in het geval de investering niet geheel rendabel is, tot het niveau van de bedrijfswaarde respectievelijk marktwaarde in het geval van commercieel vastgoed. Als er op blokniveau onvoldoende ruimte, wordt een voorziening gevormd. In 2013 is rekening gehouden met een bruto voorziening € 4,6 miljoen. Eind 2013 bedraagt de voorziening in de balans € 2,2 miljoen. Dat wil zeggen dat er tot en met 2013 van de desbetreffende investeringen € 2,4 miljoen ten laste van de voorziening is gebracht. De investeringen hebben betrekking op 63 wooneenheden (59 sociaal vastgoed en 4 commercieel vastgoed) met betrekking tot de volgende projecten: Rozenhof, Rovohof en Achter ‘t Postkantoor. In de bruto voorziening is ook een bedrag van € 0,3 miljoen opgenomen voor het afsluiten van realisatieovereenkomsten met de gemeente Halderberge inzake (ver)nieuwbouwprojecten, en de mogelijke verplichtingen die hieruit kunnen voortvloeien.

6.5

Fiscaliteit

Vennootschapsbelasting Om invulling te geven aan de integrale vennootschapsbelastingplicht hebben corporaties en de Belastingdienst een vaststellingsovereenkomst (VSO 2) opgesteld. Wij hebben die ondertekend. VSO 2 heeft een looptijd tot en met 2014. Fiscale positie 2013 Door verschillen tussen de vennootschappelijk en fiscale waardering kunnen verschillen in het vennootschappelijk en fiscaal resultaat ontstaan. Deze waarderingsverschillen onderscheiden we in tijdelijke en permanente verschillen. Voor tijdelijke verschillen in waardering in de vennootschappelijke en fiscale balans dient een belastinglatentie als schuld en/of als vordering in de vennootschappelijke balans te worden gevormd. Voor permanente waarderingsverschillen wordt, op basis van de huidige richtlijnen, geen belastinglatentie gevormd. Belastinglatenties worden op contante waarde, op basis van netto rente, gewaardeerd. Voor ons betekent dit contante waardefactor van 3,4%. Onze fiscale positie is volledig verwerkt. Dat wil zeggen: er is een voldoende betrouwbare schatting gemaakt, het fiscale resultaat over 2013 is € 0,1 miljoen positief. Eventuele onzekerheden, als gevolg van het ontbreken van jurisprudentie, worden in de jaarrekening toegelicht.

48

ANBI Wij hebben collectief en met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2012 de ANBI-status aangevraagd. De Belastingdienst heeft na overleg met Aedes op 19 juli 2013 een groepsbeschikking afgegeven op de aanvraag van de status van Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) door woningcorporaties. In deze groepsbeschikking staan afspraken die Aedes met de Belastingdienst heeft gemaakt over de invulling van de toetsingscriteria waaraan een corporatie moet voldoen om de ANBI- status te verkrijgen. Om voor een ANBI-kwalificatie in aanmerking te komen, moeten woningcorporaties aan twee voorwaarden voldoen: De beloning van de leden van de Raad van Toezicht moet onder de inkomensnorm blijven van de Vereniging van Toezichthouders in Woningcorporaties (VTW). Daarnaast mag de corporatie geen winstoogmerk hebben. De tweede voorwaarde betekent dat er geen sprake mag zijn van structurele exploitatieoverschotten. Om vast te stellen of een toegelaten instelling voldoet aan deze voorwaarde is Aedes met de Belastingdienst een specifieke winstbepalingsmethode overeengekomen. Corporaties kunnen hun eigen situatie met behulp van het door de deelnemers ontvangen format bepalen. Bernardus Wonen voldoet aan beide voorwaarden. De toekenning van de status geldt voor onbepaalde tijd, maar de Belastingdienst kan op ieder moment toetsen of een individuele corporatie nog voldoet aan de voorwaarden. Integratieheffing Met ingang van 1 januari 2014 is de integratieheffing afgeschaft. Het afschaffen van de integratieheffing brengt met zich mee dat er vanaf 1 januari 2014 geen BTW meer hoeft te worden betaald aan de belastingdienst over bijvoorbeeld de waarde van de eigen grond. Dat scheelt 21% BTW, en dat leidt dus tot aanzienlijk lagere stichtingskosten. Bij toepassing van de integratieheffing is het onvermijdelijk dat er BTW komt te drukken op de grond die voor een project wordt gebruikt. Als de integratieheffing vervalt, is dat niet meer het geval. Daardoor wordt het weer interessant om voor dit soort projecten grond aan te kopen met overdrachtsbelasting in plaats van met BTW. De belastingdruk op die grond blijft dan beperkt tot 6% overdrachtsbelasting in plaats van 21% BTW. Pro rata aftrek ‘gemengde’ BTW Het komt nogal eens voor dat bijvoorbeeld een corporatie goederen en diensten inkoopt die zowel voor BTW-vrijgestelde als BTW-belaste doeleinden (dus ‘gemengd’) worden gebruikt. De BTW op die ‘gemengd gebruikte’ goederen en diensten kan gedeeltelijk in aftrek worden gebracht, op basis van de verhouding “omzet belaste prestaties (exclusief BTW) : omzet totale prestaties (exclusief BTW)”. De aftrek volgens deze verhouding wordt wel pro-rata-regeling genoemd. Het vervallen van de integratieheffing, heeft gevolgen voor de pro-rata regeling. Door het wegvallen van de integratieheffing, zal dan de omzet uit belaste prestaties verminderen. En dat laatste zal dan tot gevolg hebben dat een kleiner deel van de BTW op gemende gebruikte goederen en diensten in aftrek kan worden gebracht. Het afschaffen van de integratieheffing heeft zeker niet alleen voordelen voor Bernardus Wonen.

49

Hoofdstuk 7

Bestuursverslag

7.1 Bestuursverslag Bernardus Wonen is bestuurlijk ingericht volgens het Raad van Commissarissenmodel, waarbij de directeur tevens bestuurder is in de zin der wet. De directeur wordt bijgestaan door het managementteam, bestaande uit drie personen. De taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden van het bestuur zijn in de statuten omschreven. Een en ander is verder uitgewerkt in het bestuursreglement en het directiereglement. De directeurbestuurder van Bernardus Wonen vertegenwoordigt ook het bestuur van de vier onderliggende dochter-BV’s. De Raad van Commissarissen bestaat uit zes personen en oefent het toezicht uit op het bestuur. Zij legt in haar eigen verslag verantwoording af over de manier waarop zij dat toezicht uitoefent (zie pagina 52). Verantwoordelijkheden bestuur Het Bestuur is belast met het besturen van de Stichting dat onder meer inhoudt dat het Bestuur verantwoordelijk is voor:  De realisatie van de doelstellingen van de Stichting, voortvloeiend uit de wet (waaronder in het bijzonder de BBSH) en de statuten van de Stichting;  De strategie en het (meerjaren)beleid en de uit het voorgaande voortvloeiende resultatenontwikkeling;  Het jaarlijks opstellen van het beleidsplan waarin de voornemens met betrekking tot het in een volgend boekjaar te voeren beleid worden uiteengezet;  Het naleven van alle relevante weten regelgeving;  De naleving van de interne procedures en regelingen. Samenstelling bestuur Het bestuur bestaat uit directeur-bestuurder de heer J.W.A. (Wil) Hectors (1958). Hij is in deze functie getreden op 15 februari 1998 en benoemd voor onbepaalde tijd. Verenigbare nevenfuncties Voorzitter bestuur Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland. Geen tegenstrijdige belangen dan wel transacties met tegenstrijdige belangen In 2013 is geen sprake geweest van tegenstrijdige belangen dan wel transacties waarin tegenstrijdige belangen zouden kunnen spelen met betrekking tot de directeur-bestuurder. Strategie in uitvoering 2013 Startpunt voor strategie en beleid is het ondernemingsplan 2011-2014 “Met vertrouwen de toekomst in, kerngericht en doelbewust”. Wij zien het bedienen van de primaire doelgroep als onze kerntaak, waarbij de focus ligt op de bestaande voorraad. Aan de hand van het jaarplan wordt uitvoering gegeven aan het verwezenlijken van de doelstellingen uit het ondernemingsplan. In hoofdstuk 1 van dit jaarverslag op pagina 6 en 7 is duidelijk weergegeven welke resultaten in 2013 zijn behaald. De planning zoals was opgenomen in ons ondernemingsplan in 2011 hebben wij jaarlijks bijgesteld. Gebleken is dat de planning te ambitieus was waardoor we op basis van prioritering een aantal doelen doorgeschoven hebben naar 2014. Belangrijk thema voor de bestuurder in 2013 Betaalbaarheid en beschikbaarheid van sociale huurwoningen voor onze primaire doelgroep stond al op ons netvlies. Met de invoering van de inkomensafhankelijke huurverhoging per 1 juli 2013 en facturering van de Verhuurderheffing is deze aandacht versterkt. Een dilemma dient zich daarbij aan. Maximalisering van de huurverhoging om de verhuurderheffing te kunnen betalen lijkt aantrekkelijk, echter hiermee komt de betaalbaarheid en beschikbaarheid van de woningen voor mensen met een kleine portemonnee in het gedrang. Om betaalbaarheid te kunnen blijven garanderen is blijvende optimalisering van de bedrijfsvoeringnoodzakelijk. Dit wordt naast efficiënt uitvoeren van taken en een lage schuld per woning, gezocht in schaalvergroting 50

Belangrijke thema’s voor de bestuurder in de toekomst. Continuïteit van onze bedrijfsvoering is van belang voor de dienstverlening aan onze klanten; de duurzame relatie die we met hun zijn aangegaan vraagt dat. Daarbij is na klantwaarde de vastgoedwaarde van belang als middel om onze dienstverlening aan onze klanten te kunnen realiseren. We zien in schaalvergroting – het samengaan met andere woningcorporaties – daarbij als een middel. We gaan ons daar de komende jaren verder op oriënteren en inzetten. Prioriteit geven we aan het leveren van wonen aan onze klanten en woningzoekenden. Daarbij is het van belang dat onze woonproducten aansluiten op de vraag. Vanuit ons portfolioplan is een aanpak van het woningbezit op duurzaamheid (naast energie heeft dit zeker ook betrekking op functionaliteit) van belang. Omdat in wonen en woongenot ook beleving zit opgesloten willen we ook faciliterend zijn ten aanzien van participatie-initiatieven die bijdragen aan de zelfredzaamheid van burgers. Resultaatgericht In haar jaarplan 2013 heeft Bernardus Wonen helder haar doelen en te bereiken resultaten weergegeven. We willen op ons presteren afgerekend worden. Deze resultaatgerichtheid wordt ook vertaald in prestatieafspraken met leveranciers, ons personeelsbeleid en prestatieafspraken met de gemeenten Halderberge en Moerdijk. Ook in 2014 willen we de dienstverlening aan onze klant en vooral de beleving daarvan door KWH laten meten. Nabijheid In onze missie is lokale gebondenheid verankerd. Ons handelen is gericht op contact en verbondenheid met onze klanten. Dicht bij onze klanten staand, kunnen we hen optimaal bedienen. Ook in de toekomst willen we een betrouwbare partner zijn en blijven voor onze belanghouders en onze huurders in het bijzonder.

51

7.2

Verklaring besteding der middelen in het belang van de volkshuisvesting

Het bestuur verklaart dat alle middelen in het verslagjaar 2013 zijn besteed in het belang van de volkshuisvesting.

drs. J.W.A. Hectors directeur-bestuurder

Oudenbosch, 26 mei 2014

52

Hoofdstuk 8

Verslag van de Raad van Commissarissen

De Raad van Commissarissen (RvC) ziet toe op de doelstellingen van de woningcorporatie Bernardus Wonen. Gedurende het jaar tijdens de vergaderingen van de RvC legt de bestuurder hiertoe verantwoording af aan de RvC. De RvC benoemt hier enkele bevindingen op hoofdlijnen en geeft zijn werkwijze weer, conform de Governancecode woningcorporaties en regelgeving, voor zover dit relevant is als toezichthouder van Bernardus Wonen. Toezicht De RvC hanteert de Governancecode Woningcorporaties (2011). Het toezicht van de RvC op het bestuur omvat in ieder geval: a. de realisatie van de doelstellingen van de woningcorporatie; b. de strategie en de risico’s verbonden aan de activiteiten van de woningcorporatie; c. de opzet en de werking van de interne risicobeheersing- en controlesystemen; d. het kwaliteitsbeleid; e. de kwaliteit van de maatschappelijke verantwoording; f. het financiële verslaggevingproces; g. de naleving van toepasselijke weten regelgeving; h. het risicomanagement en de interne beheersing van verbindingen. Dynamiek in de sector en binnen de corporatie Bernardus Wonen anticipeert en reageert op de huidige en toekomstige economische - en sociale ontwikkelingen in Nederland en in de regio. De woningcorporatiesector, en dus ook Bernardus Wonen, staan voor nieuwe uitdagingen en kansen op het gebied van volkshuisvesting vooral vanuit nieuw beleid en regelgeving vanuit de overheid, zoals bijvoorbeeld het Woonakkoord. De strategie van Bernardus Wonen en de samenwerking in de regio komen regelmatig aan de orde. De RvC is zich zeer bewust van de dynamiek en zijn rol hierin. Zowel in regionaal verband als intern komen onderwerpen en vraagstukken aan de orde zoals vergrijzing, leefbaarheid, duurzaam ondernemen, betaalbare woningen, leeftijdbestendige woningen, hantering onrendabele top, bedrijfsvoering, en vooral ook de continuïteit in de financiële positie gericht op de toekomst. Dit alles heeft de RvC doen besluiten om nog meer een kritische houding aan te nemen gericht op (meerjaren) financiële regelgeving, investeringen en risico’s. Huisvestingsdoelstellingen Het ingezette beleid voor de uitvoering van projecten staat ook in 2013 ter discussie evenals voorgaande jaren. Dit verslagjaar heeft de RvC geen goedkeuring kunnen verlenen aan twee bouwprojecten die zijn voorgelegd, met als belangrijkste argumentatie het gemis van een heldere risicoparagraaf. De strategie van Bernardus Wonen naar het optimaliseren van het huidige woningbestand sluit aan bij de landelijke ontwikkelingen. Extern onderzoek Mede door de externe dynamiek staat de taakopvatting en organisatie van de corporatie ter discussie, zowel binnen de organisatie als in de RvC. Vanuit de ervaringen in het verleden en gericht op de toekomstige ontwikkelingen heeft de RvC hiertoe zelfstandig een onderzoek laten verrichten met het oog op de professionaliteit van de organisatie. Het onderzoek bevat drie onderdelen, namelijk de governancepraktijk, de kwaliteit van de organisatie en een evaluatie van 3 bouwprojecten. Met de onderstaande globale conclusies en verbeteradviezen op de onderdelen gaan we verder. De RvC pakt zijn toezichtstaak goed op maar kan beter in staat worden gesteld zijn taak solide uit te voeren. De organisatie is in control maar is kwetsbaar in haar omvang en strategisch kader. De bouwprojecten

53

lopen volgens plan maar de juridische invalshoek en inhoudelijke expertise op deelterreinen (scenario’s, blinde vlekken) is voor verbetering vatbaar, vooral bij complexe bouwprojecten. Verantwoording en controlesystemen Er vindt verantwoording plaats op het beleid, de doelstellingen en de strategie in alle facetten. De RvC ontvangt hiertoe onder andere de voortgang van projecten, kwartaalrapportages, jaarrapporten en landelijke rapporten en benchmark om het toezichtskader te kunnen beoordelen. De RvC ontvangt veel informatie en mist informatie. De informatievoorziening is een continue verbeterproces. Er is gewerkt aan een dashbord op hoofdlijnen en risicomanagement. In het voorjaar 2014 is een eerste versie gereed. De RvC is van mening dat de voortgang in dit traject voor verbetering vatbaar is. Het grondbeleid wordt naar aanleiding van de discussie in de Raad herzien. De RvC is tevreden over de resultaten van 2013. Het visitatierapport 2013 geeft aan dat Bernardus Wonen consistent heeft gewerkt aan haar doelstellingen. Het verbindingenstatuut, treasurystatuut en treasuryjaarplan zijn door de RvC goedgekeurd. Jaarverslag en jaarrekening De jaarrekening is door Deloitte Accountants B.V. onderzocht en goedgekeurd. Het jaarverslag en de jaarrekening is door de Raad van Commissarissen goedgekeurd in de vergadering van 20 mei 2014. Werkwijze Raad van Commissarissen De RvC en bestuurder zijn in het verslagjaar negen maal bij elkaar geweest. Daarnaast is er voorbereidend en/of uitvoerend werk verricht in de auditcommissie en remuneratiecommissie. De auditcommissie is driemaal en de renumeratiecommissie is tweemaal bijeengeweest. De auditcommissie gaat dieper in op onderwerpen zoals de begroting, jaarrekeningen, derivaten, treasurystatuut, kwartaalrapportages en rapport externe accountant. Onderwerpen van de remuneratiecommissie zijn onder andere de WNT, beloningen, BTW commissarisvergoeding, werving en selectie nieuw lid en evaluatie RvC. Gericht op de belanghebbenden heeft de RvC overleg met de OR en HBV. In regionaal verband sluit de RvC aan bij informatieve bijeenkomsten die gemiddeld tweemaal per jaar plaatsvinden. Vorig verslagjaar is er een intensief scholingstraject geweest voor alle RvC leden met collega corporatie Brabantse Waard. In 2013 is door twee RvC-leden een workshop gevolgd op het gebied van financiële sturing en toezicht . De RvC heeft het verslagjaar geëvalueerd op inhoud en op de eigen inzet onder leiding van een externe deskundige en in samenspraak met de bestuurder. Gericht op de samenstelling van de Raad is de conclusie dat met de twee nieuwe leden een breed scala aan deskundigheden, rollen en stijlen aanwezig is. Er is voldoende vertrouwen en openheid in de Raad. De RvC is tevreden over het onderzoek medio 2013 (zie eerder Extern onderzoek). De resultaten geven een onderbouwing voor de vervolgtrajecten.

54

Samenstelling 2013 A. Baart MBA, (1962), Stampersgat, gemeentesecretaris/algemeen directeur gemeente Woensdrecht. commissaris sinds: 2012 benoemd tot: 2016 functies in de Raad: voorzitter relevante nevenfuncties: geen drs. R. de Gier, (1962), Achtmaal, divisiemanager TWB te Roosendaal. commissaris sinds: 2008 (op voordracht van de Huurdersbelangenvereniging) benoemd tot: 2016 functies in de Raad: vice voorzitter, secretaris, voorzitter remuneratiecommissie relevante nevenfuncties: toezichthouder Katholieke Schoolgemeenschap Etten-Leur (KSE) en Tragel Zorg te Terneuzen. C.G. Kokke, (1938), Hoeven, gepensioneerd. commissaris sinds: 2002 (op voordracht van de Huurdersbelangenvereniging) benoemd tot: 2014 einde lidmaatschap 9 augustus 2013 functies in de Raad: lid remuneratiecommissie relevante nevenfuncties: geen drs. ing. W. Krzeszewski, (1955), Breda, bestuursvoorzitter woningcorporatie Staedion te 's-Gravenhage. commissaris sinds: 2008 benoemd tot: 2016 functies in de Raad: voorzitter auditcommissie relevante nevenfuncties: lid Raad van Toezicht van de Nederlandse Raad van Winkelcentra (NRW) te Utrecht. A.E. Tevel, (1966), Oudenbosch, zelfstandig consultant en parttime docent/trainer Instituut voor het Bank- en effectenbedrijf/Stichting vakontwikkeling Verzekeringsbedrijf (NIBE SVV) te Amsterdam. commissaris sinds: 2013 benoemd tot: 2017 functies in de Raad: lid auditcommissie relevante nevenfuncties: geen drs. C.J.A.M. de Vetter, (1964), Teteringen, Hoofd Afdeling Verkoop Rijksvastgoed- en Ontwikkelingsbedrijf Directie Zuid. commissaris sinds: 2013 benoemd tot: 2017 functies in de Raad: lid remuneratiecommissie relevante nevenfuncties: bestuurslid Stichting Keurmerk Leegstandsbeheer (KLB). Benoemingen Per 1 januari 2013 zijn de heren Tevel en De Vetter lid van de Raad van Commissarissen. Mevrouw Baart heeft per 1 januari 2013 het voorzitterschap van de RvC overgenomen van de heer Embregts die per 31 december 2012 aftredend was. Mevrouw De Gier is per 1 januari 2013 benoemd tot voorzitter van de remuneratiecommissie. Tot deze datum vervulde mevrouw Baart deze functie. De heer Krzeszewski heeft per 1 januari 2013 het voorzitterschap van de auditcommissie overgenomen van de heer Verstraten die per 31 december 2012 aftredend was.

55

De heer Kokke was benoemd tot 31 december 2013. Hij heeft in de loop van het verslagjaar zijn lidmaatschap van de RvC beëindigd. De heer Kokke is door de RvC per 9 augustus 2013 eervol ontslag verleend. In verband met het vertrek van de heer Kokke is in 2013 het wervingstraject gestart voor een huurdercommissaris. Dit heeft geresulteerd in de benoeming van de heer W. Hoogstad per 1 januari 2014. Belangenverstrengeling De leden van de RvC zijn ten opzichte van elkaar, het bestuur en welk deelbelang dan ook onafhankelijk. Bij de besluitvorming en tijdens de discussies is er geen sprake geweest van tegenstrijdige belangen. De RvC is van mening dat de (neven)functies van mevrouw De Gier en de heer Krzeszewski geen beletsel vormen voor hun functioneren als commissaris bij Bernardus Wonen. Werkgeverschap en beloning De RvC is werkgever van de bestuurder. Voor 2013 is geen variabel deel afgesproken. Het salaris van de directeur-bestuurder is vastgesteld op € 101.075,- incl. 8% vakantiegeld (indeling groep D van de Beloningscode). Met in achtneming de Wet Normering Topinkomens (WNT) is het salaris in 2014 gelijk aan 2013. De bestuurder valt conform de WNT in groep E (WNT staffel maximaal € 130.600,-). Drie leden van de Raad ontvingen in 2013 een vergoeding van € 7.000,- (passend bij de overgangsregeling van de voormalige Honoreringscode, indelingsgroep D). Voor 2013 zijn geen wijzigingen aangebracht in deze vergoedingen vanuit het vorige jaar. Met inachtneming van de Wet Normering Topinkomens (WNT) is de beloning van de bestaande drie RvC leden in 2013 gelijk aan 2012. De RvC anticipeert op de nieuwe staffel en besluit dat de voorzitter per 1 januari 2013 € 6.375,ontvangt. De twee nieuwe leden in 2013 ontvangen de beloning volgens de nieuwe normen namelijk € 4.250,-. Op basis van nieuwe regelgeving eind 2013 blijkt de overgangsregeling ook van toepassing op de overige leden. Dit zal in 2014 worden gecorrigeerd. In 2014 ontvangen de leden een honorering volgens de overgangsregeling WNT namelijk € 7.000,- per jaar en de voorzitter € 8.750,- per jaar. De RvC heeft hiertoe besloten op basis van advisering door VTW en Deloitte. Tot slot De RvC ziet dat Bernardus Wonen er hard aan werkt om te anticiperen en reageren op de nieuwe dynamiek binnen de volkshuisvesting in haar werkgebied. Hij bedankt een ieder die daaraan een bijdrage heeft geleverd in 2013. Namens de Raad van Commissarissen, A.Baart, voorzitter

56

57

BIJLAGEN

58

Bijlagen hoofdstuk 1 Organisatie, nevenstructuren en samenwerkingsverbanden Bernardus Wonen en verbonden rechtspersonen

Bernardus Wonen heeft in 2006 gekozen voor een holdingstructuur met een projectenvennootschap en dienstenvennootschap. De jaarrekening is dan ook opgemaakt op basis van geconsolideerde cijfers. Het is ons streven de structuur eenvoudig en overzichtelijk te houden. In 2013 zijn wij geen nieuwe verbindingen aangegaan. Bernardus Holding B.V., Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij B.V. , Bernardus Verhuur B.V. en Bernardus VSO Rendement B.V. De B.V.’s zijn in 2006 en 2008 opgericht om commerciële activiteiten, fiscaal gezien, buiten Bernardus Wonen als toegelaten instelling uit te kunnen voeren. Deze activiteiten dienen door middel van een correcte juridische constructie te worden uitgevoerd. Met de invoering van een integrale vennootschapsbelasting (vpb) voor woningcorporaties per 1 januari 2008 is de noodzaak om de verschillende vennootschappen in stand te houden enigszins verdwenen. Met de Novelle Herziene Woningwet en in het verlengde daarvan, de door ons te maken beleidskeuzes, worden de verbindingen in 2014 opnieuw beoordeeld op nut en noodzaak van in standhouden. 59

ZAB B.V. ZAB B.V. is in 2006 opgericht door Bernardus Holding B.V., Zorgvoorwonen Ontwikkelingsmaatschappij B.V. en aannemersbedrijf van Agtmaal B.V. ZAB B.V. is opgericht om het nieuwe gemeentehuis voor de gemeente Halderberge te realiseren. Na de verhuizing van de gemeente wordt de locatie van het bestaande gemeentehuis herontwikkeld tot wooneenheden. De samenwerking in deze projecten is opgezet om krachten en competenties te bundelen en risico’s te spreiden. Uiterlijk eind 2015 dient duidelijkheid te zijn omtrent de realiseerbaarheid van de herontwikkeling. Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland In 2001 is door zeven woningcorporaties in West-Brabant, waaronder Bernardus Wonen, de Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland opgericht. Het doel van deze stichting is het in eigendom verkrijgen en vervreemden van woonwagenstandplaatsen en huurwoonwagens en het op een adequate wijze beheren van deze objecten. Inmiddels zijn er ultimo 2013, 13 deelnemende corporaties. Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland heeft eind 2013 242 standplaatsen en 56 huurwoonwagens verspreid over 36 woonwagenlocaties, in bezit. De corporaties geven op deze wijze uitvoering aan de zorg voor het doelgroepenbeleid volgens het BBSH. Regionale Geschillencommissie Samen met enkele andere Brabantse woningcorporaties heeft Bernardus Wonen de afhandeling van geschillen tussen huurders en verhuurder uitbesteed aan de Regionale Geschillencommissie. Het gaat om 6 woningcorporaties (Bernardus Wonen, Stadlander, Aramis AlleeWonen, Woningstichting Dinteloord, WSG en Brabantse Waard), met in totaal ruim 36.000 woningen. Het reglement van de Regionale Geschillencommissie is voor het laatst in 2011 aangepast.

Deze onafhankelijke commissie buigt zich over de door huurders ingediende geschillen, beoordeelt of deze in behandeling genomen moeten worden en ziet erop toe dat er binnen de gestelde termijnen adequaat wordt gereageerd op het geschil. De uiteindelijke beslissing van de geschillencommissie dient door zowel de woningcorporatie als de klant die het geschil heeft ingediend te worden gerespecteerd. De geschillencommissie wordt dus pas ingeschakeld als de woningcorporatie en klant er samen niet uitkomen. In het jaar 2013 zijn er bij de Regionale Geschillencommissie in totaal 24 klachten ontvangen over - al dan niet vermeende - onheuse bejegening door de betreffende corporatie. In veel gevallen wordt in de voorfase van de zitting, ter zitting of na behandeling van de klacht alsnog een oplossing gevonden voor de klacht door de woningcorporatie en de huurder gezamenlijk, waardoor een advies van de commissie niet meer nodig is. Van de 24 klachten in 2013 zijn er slechts 9 uitgemond in een schriftelijk advies. In 2013 zijn 10 klachten van huurders van Bernardus Wonen naar de commissie doorgestuurd. In veel gevallen voelden de huurders zich soms niet serieus genomen door de wijze waarop wij naar hun mening met hun klacht zijn omgegaan. Vaak worden dergelijke klachten na behandeling direct ingetrokken, omdat de bezwaren van de huurder gehoord zijn en voldoende aandacht hebben gekregen van de verhuurder. In 2013 is slechts 1 klacht gegrond verklaard, wat te maken had met een vochtprobleem dat technisch niet afdoende kon worden opgelost. De huurder werd hiervoor financieel gecompenseerd.

60

Ondernemingsraad (OR) De Ondernemingsraad vertegenwoordigt het personeel en is daarvoor de overlegpartner van de directie. De OR bestaat uit vier leden, elke drie jaar tegelijk aftredend. De taak van de OR is om het beleid van Bernardus Wonen te volgen en waar noodzakelijk te beïnvloeden. Daarbij maakt de OR steeds een afweging tussen het personeelsbelang en het bedrijfsbelang. In 2013 is formeel vijf keer vergaderd met de directeur-bestuurder, eenmaal met de directeur-bestuurder en het MT gezamenlijk en eenmaal met de RvC. Vanwege de intensieve behandeling van sommige onderwerpen zat de OR in 2013 tussentijds ook regelmatig aan de tafel met de directeur-bestuurder om hierover van gedachten te wisselen. Onderwerpen van gesprek waren onder andere: - De CAO. Deze is ten opzichte van de CAO Woondiensten 2012 ongewijzigd verlengd. De tekst is niet inhoudelijk aangepast, behalve wijzigingen over de looptijd en wijzigingen in de premies die door SPW worden vastgesteld. - HRM cyclus. De voorgestelde wijze van invoering van de HRM cyclus heeft, na overleg met de achterban, niet de instemming gekregen van de OR. De OR heeft haar besluit en advies gemotiveerd aan de directie verwoord. - Werkdruk en capaciteitsinzet. De OR heeft gevraagd bij voorgenomen besluiten te onderzoeken welke invloed deze hebben op de capaciteit in de gehele breedte van de organisatie. Verzocht is deze invloed mee te wegen bij besluitvorming, zodat de werkdruk voor de medewerkers op een aanvaardbaar niveau blijft. - Arbocommissie. Door de OR is aandacht gevraagd voor het functioneren van de Arbocommissie. - Samenwerkingstraject. Samenwerking- en/of fusieplannen met andere corporaties zijn met regelmaat aan de orde geweest. De OR heeft met name aangegeven dat er aandacht moet zijn voor goede interne communicatie en voor het creëren van draagvlak voor een traject dat leidt tot schaalvergroting. Vaste agendapunten waren het sociale beleid, vacatures, ICT beleid, financieel beleid (met onder andere jaarverslag, begroting, jaarplannen) en terugkoppeling van MT agendapunten. De hoofdthema's van het jaarlijkse overleg tussen RvC en de OR waren de HRM cyclus en het samenwerkingstraject met andere corporaties (schaalvergroting). In 2013 zijn één advies- en vier instemmingsaanvragen door de directie bij de OR ingediend. De OR, bestond tot eind 2013 uit: W.J. Visker (voorzitter), C. Voesenek (secretaris), C.A.M.J. Verheezen en A.N.L. Jansen. Personeel Op 31 december 2013 waren er 41 personen in dienst bij Bernardus Wonen. Door pensionering is het aantal met 1 afgenomen ten opzichte van 2012. In 2013 heeft een van onze projectleiders enige tijd gedetacheerd gewerkt bij Brabantse Waard, in het kader van onze nauwe samenwerking. Ziekteverzuim Hieronder is het ziekteverzuim per kwartaal weergegeven, in 2013 en de voorgaande jaren, exclusief langdurig zieken (>2 jaar) en zwangerschappen. Ziekteverzuim

2013 2012 2011 2010

1e kw 7,90% 4,58% 5,37% 5,56%

2e kw 3,40% 4,96% 4,93% 5,38%

3e kw 4,43% 6,74% 4,90% 4,28%

4e kw 7,39% 9,18% 3,65% 7,90%

Totaal 5,79% 6,37% 4,71% 5,78%

Ondanks de daling ten opzichte van 2012 blijft het ziekteverzuim onverminderd de aandacht hebben.

61

Sponsoring In 2013 hebben wij een sponsorbijdrage geleverd aan onderstaande activiteiten: omschrijving

kern

bijdrage

bijzonderheden

wielerronde Standdaarbuiten

Standdaarbuiten

€ 150

jaarlijkse bijdrage

Sportgala Halderberge

Halderberge

€ 150

jaarlijkse bijdrage

Matthaus Passion

Oudenbosch

€ 450

jaarlijkse bijdrage

Kwaok Carnaval

Oudenbosch

€ 151

jaarlijkse bijdrage

buurtbusvereniging

Standdaarbuiten-Noordhoek

€ 575

jaarlijkse bijdrage

Voetbalvereniging DEVO

Bosschenhoofd

€ 125

bordsponsor

Werkgroep Sport 't Veerke

Oud Gastel

€ 500

jaarlijkse bijdrage

Avondvierdaagse

Oudenbosch

€ 625

uitgekeerd in natura (waterflesjes)

Oranje Comite Oudenbosch

Oudenbosch

€ 100

Festival troonwisseling

Brabantse Ruiterdagen

Oudenbosch

€ 545

advertentie

Arboretum

Oudenbosch

€ 110

advertentieplaatsing

Kiwanis

Oudenbosch

€ 456

eenmalige bijdrage

Seniorenmiddag Midzomerfeesten

Bosschenhoofd

€ 100

eenmalige bijdrage

Voetbalvereniging Victoria 03

Oudenbosch

€ 200

bordsponsor

Stichting Sint Nicolaas

Oudenbosch

€ 50

jaarlijkse bijdrage

Voedselbank Goed Ontmoet

o.a. Oudenbosch

€ 1.500

donatie

Cultureel Centrum Fidei et Arti

Oudenbosch

€ 1.360

advertentieplaatsingen

62

Bijlage hoofdstuk 4 Nieuwbouwprojecten Vernieuwbouw: in de range van ideeënfase tot realisatiefase Projectnaam

Kern

Rozenhof (Blankershove)

Oud Gastel

Rovohof (Kerkstraat)

Oud Gastel

Centrumontwikkeling Stampersgat Metamorfose LP van Mallandstraat

Omschrijving Sociale huurappartementen, nultredenwoningen Beschermd wonen voor jongeren met een beperking

Aantal

Huur/koop

Reeds in aanbouw

15

huur

0

26

huur

0

Stampersgat

Nultredenwoningen

9

huur

0

Stampersgat

Renovatie eengezinswoningen

6

huur

6*

Maria ter Engelen Franciscuslaan

Oudenbosch

12 seniorenwoningen en 8 eengezinswoningen

20

huur

20*

Maria ter Engelen St. Bernaertstraat

Oudenbosch

Locatie kavels voor 2 woningen

2

koop

0

Maria ter Engelen Groene Woud

Oudenbosch

6 kavels

6

koop

0

Maria ter Engelen Marialaan

Oudenbosch

Seniorenwoningen

11

huur

0

Thomashuis in Aula Tivoli

Oudenbosch

Beschermd wonen voor jongeren

9

huur

0

Mariabouw, verlengde Vincentius

Oudenbosch

Appartementen in voormalig onderwijsinstituut

16

huur

0

Achter het Postkantoor

Oudenbosch

Woningen in voormalig opleidingsinstituut

22

huur

22

St. Joseph Tivoli*

Oudenbosch

Wooneenheden voor dementerenden in 15 voormalig broederhuis

huur

15*

Locatie Vermunt

Oudenbosch

Koopwoningen en kavels op voormalig manegeterrein

41

koop

0

Jezuïetenplein Tivoli

Oudenbosch

Appartementen

34

huur

34*

De Halderberg

Hoeven

Renovatie 18 appartementen

18

huur

0

Steunpunt De Halderberg

Hoeven

Verbouwing Steunpunt

1

huur

1

Centrumontwikkeling Bosschenhoofd, fase 2

Bosschenhoofd

20 appartementen, medisch centrum en 20 commercieel

huur

20*

Centrumontwikkeling Bosschenhoofd, fase 3/4

Bosschenhoofd

50 koop/huur en commerciële plint

50

huur/koop

0

Locatie Pastorie

Bosschenhoofd

4

koop

0

Pompier

Hoogerheide

Kavels Wooneenheden voor dementerenden en dagopvang

15

huur

15*

*opgeleverd

63

Bijlagen hoofdstuk 6 Risicobeheer en governance Risicobeheersing Risicomanagement en interne beheersing zijn onderwerpen waaraan Bernardus Wonen veel belang hecht. Het belang hiervan kan op grond van de slechte economische omstandigheden en van het feit dat de activiteiten en de daaraan verbonden risico’s ook nauwelijks worden overschat. Binnen Bernardus Wonen zijn diverse risicobeheersing- en controlesystemen aanwezig. Onderstaand zijn enkele onderdelen hiervan nader beschreven. Dit beoogt echter geen uitputtende opsomming te zijn van alle risico’s waarmee wij van doen hebben. Maatschappelijke bestemming Aedescode Woningcorporaties zijn maatschappelijke ondernemingen. De samenleving kan ons aanspreken op een juiste maatschappelijke bestemming van ons vermogen. Bernardus Wonen wil zich hierover actief verantwoorden en onderschrijft daarom de AedesCode en de normen die hierin zijn vastgelegd. Eind 2007 heeft de Raad van Commissarissen van Bernardus Wonen, in overleg met de directeur, de code vastgesteld voor de governancestructuur van Bernardus Wonen. Daarbij is de AedesCode integraal overgenomen. Integriteitscode Integer ondernemen is een onderdeel van de AedesCode. Hierin staat dat leden van Aedes een eigen integriteitsbeleid moeten hanteren. In 2008 is binnen Bernardus Wonen daarom een integriteitscode vastgesteld. Deze integriteitscode geldt voor iedereen die optreedt namens Bernardus Wonen, zowel intern (medewerkers, MT en directie, commissarissen) als extern (instellingen, aannemers). Leidinggevenden binnen Bernardus Wonen dragen het belang van deze integriteitscode actief uit en vervullen daarin dus een voorbeeldfunctie. Zowel intern als extern is het belangrijk duidelijk te maken waar Bernardus Wonen als bedrijf voor staat en op welke zaken wij aan te spreken zijn. Goede trouw, onomkoopbaarheid, eerlijkheid, onbesproken gedrag en rechtvaardigheid zijn daarbij de kernwoorden. Openheid is een andere voorwaarde. Tevens zijn al de betrokken externe relaties hierover geïnformeerd. Een onderdeel van ons integriteitsbeleid is het aanbestedingsbeleid, dat in 2013 is vastgesteld. Hierin staat omschreven hoe Bernardus Wonen opdrachten verstrekt, aan welke partij en onder welke voorwaarden. Ook is er een reglement voor het gebruik van e-mail en internet, dat ieder personeelslid heeft moeten ondertekenen. Visitatie Elke woningcorporatie die lid is van Aedes moet zich tenminste eens in de vier jaar onafhankelijk, extern en gezaghebbend laten visiteren. Een visitatie is een officiële inspectie door een onafhankelijke visitatiecommissie. Er wordt met name onderzocht welke maatschappelijke prestaties zijn geleverd en of deze overeenkomen met de afspraken die hierover zijn gemaakt. Er wordt ook gekeken hoe het interne toezicht geregeld is en of belanghebbenden worden betrokken bij de totstandkoming van beleid. Bernardus Wonen heeft zich in 2013 laten visiteren. De conclusies van de visitatie zijn te vinden op onze website. In 2014 gaan wij, mede gebaseerd op de uitkomsten van de visitatie, een nieuw ondernemingsplan opstellen.

64

Strategie, beleid, realisatie In 2010 is met inbreng van belanghouders een nieuw ondernemingsplan 2011-2014 vastgesteld “Met vertrouwen de toekomst in, kerngericht en doelbewust”. Daarin wordt aangegeven hoe wij willen komen tot een versteviging van onze kern. Onze kern is daarbij de uitdrukkelijke bediening van onze volkshuisvestelijke doelgroep, met daarbij de focus op de bestaande voorraad en vormt de basis voor onze jaarplannen. De strategische keuzes worden toegelicht in het hoofdstuk Bestuursverslag. Sturing en proces Beleidscyclus en kwartaalrapportage De beleidscyclus is een cyclisch proces van voorbereiding, opstelling, besluitvorming, uitvoering en evaluatie van het bedrijfsbeleid en de hieruit voortvloeiende bedrijfsdoelen. De looptijd van de beleidscyclus is dezelfde als die van het ondernemingsplan, met daarbinnen een jaarlijkse cyclus voor de begroting, de managementrapportages (kwartaalrapportages) en het jaarverslag. Een belangrijk uitgangspunt hierbij is dat bedrijfsdoelen concreet vertaald moeten worden naar prestaties die de afdelingen moeten leveren. In 2013 is gewerkt met afdelingsplannen, waarin de te leveren prestaties per afdeling zijn vastgelegd. De resultaten werden doorlopend gevolgd, zowel door de managers binnen de eigen afdelingen, als door de directie in overleg met de managers. Elk kwartaal werd over de prestaties een kwartaalrapportage uitgebracht. Andere onderdelen van de kwartaalrapportage hebben betrekking op de in het BBSH genoemde prestatievelden en projecten. In het verslagjaar zijn de periodieke rapportages verder aangescherpt en besproken tijdens de vergaderingen van het Management Team en de Raad van Commissarissen. De rapportages hebben tot doel de ontwikkeling op de gebieden van organisatie, financiën, risico’s e.d. te monitoren en waar nodig handvatten aan te reiken om handelend te kunnen optreden. Beoordeling van het stelsel van risicobeheersing Naast controle door de externe accountant voert Bernardus Wonen ook zelf audits uit. Eind 2013 zijn we gestart met het uitvoeren van 25 audits. De audits zijn gebaseerd op onze processen. Ook hebben we in 2013 een extern bedrijf de opdracht gegeven een fiscale audit uit te voeren, de resultaten worden verwacht in april 2014. In aanloop naar het convenant met de Belastingdienst hebben wij de fiscale audit uit laten voeren. De fiscale audit is qua aanpak gebaseerd op de controle aanpak van de Belastingdienst en zorgt voor een scherp inzicht in de fiscale beheersing en fiscale aangiften bij Bernardus Wonen. Risicobeheersing Om het managen van risico's uiteindelijk effectief te laten zijn, is het van groot belang om risicomanagement integraal onderdeel uit te laten maken van de bedrijfsvoering. Oftewel, het risico-denken en het treffen van de juiste beheersmaatregelen dient stap voor stap ‘tussen de oren’ te komen. Daar zijn wij eind 2010 mee gestart door het vaststellen van een ‘top 20’ aan risico’s. Waarbij deze risico’s- conform INK-methodiek – zijn ingedeeld volgens de categorieën: middelen, bedrijfsstrategie, processen en beleid. Naar aanleiding van een uitgevoerde “quickscan frauderisicoanalyse”, is de risicomatrix in 2013 uitgebreid met frauderisico. De bijbehorende beheersmaatregelen zijn worden stapsgewijs ingevoerd. Risicobeheersing verbindingen In 2012 is een verbindingenstatuut als toetsingskader gepositioneerd. Dat betekent dat besluiten rond het aangaan van nieuwe verbindingen of het aanpassen van de relatie met bestaande verbindingen aan dit statuut worden getoetst.

65

Stichting Bernardus Wonen heeft zes verbindingen, Bernardus Holding B.V. (1), Bernardus Verhuur B.V.(2), Bernardus Ontwikkelingsmij B.V.(3), Bernardus VSO-rendement B.V. (4), Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland (5) en ZAB B.V. (6). De verbindingen zijn opgericht om risico’s te beheersen en te beperken met betrekking tot: 1. Meer (eigen) risicovolle activiteiten; 2. Samenwerking met andere corporaties en 3. Uitvoering geven aan de fiscalisering van woningcorporaties en beheersing van fiscale risico’s. Bernardus Wonen geeft veel aandacht aan de organisatie van risicobeheersing. We onderscheiden vijf soorten risico’s. 1. Strategische risico’s Omgeving Novelle Herziene Woningwet. Met onder andere afbakening taken, werkgebied en het werkdomein van woningcorporaties en de financiering van DAEB en niet-DAEB. De mededingingsdiscussie heeft met ingang van 1 januari 2011 geresulteerd in een DAEB en een niet-DAEB etiquettering. Voor ons geldt dat de niet-DAEB een kleine 3% betreft (inclusief 73 woningen verkocht onder voorwaarden), ook zijn er niet-DAEB activiteiten in ontwikkeling. De impact voor de woningzoekenden – als gevolg van aanpassingen in ons toewijzingsbeleid – is direct merkbaar. Kortom, wijzigingen in rijksbeleid zijn de grote veroorzakers van risico’s waarmee wij van doen hebben. Overigens zijn vanaf 2014 onze onderhouds- en verhuurprocessen ingericht voor een DAEB en niet- DAEB verantwoording. Diverse andere posten zijn administratief minder eenvoudig aan het DAEB of niet-DAEB deel toe te wijzen. Deze kunnen op basis van een standaard verdeelsleutel worden toegerekend. 2. Portfolio- en projectenrisico’s Vraag en aanbod van woningen Op basis van het ondernemingsplan, woningmarktonderzoeken, kernvisies, overige beleidskaders en de inventarisatie van ons woningbezit beschrijft het Portfolioplan de ontwikkelrichting van onze totale woningvoorraad. We streven naar een meer gedifferentieerd woningaanbod, gericht op verschillende doelgroepen, waarmee we het verhuurrisico willen beperken. Ons Portfolioplan wordt medio 2014 geactualiseerd. Projectplannen Binnen onze organisatie werken we in het geval van (ver)nieuwbouwprojecten met projectplannen; per planfase een nieuw projectplan. Steeds worden juridische, financierings-, ruimtelijke ordenings- en marktrisico’s benoemd, welke met name worden bepaald door de omvang en complexiteit van de betreffende projecten. Maar minstens zo belangrijk is het beheersen van deze risico’s. Met de risico’s die nog niet acceptabel zijn, gaan we aan de slag met als doel: gevolgen beperken, ervoor zorgen dat het risico niet kan op treden of de kans verkleinen dat een risico optreedt. Worst case scenario (downward risk) Het maximale risico bij het stopzetten van vastgoedprojecten is bepaald op € 5,0 miljoen. Dit bedrag is opgebouwd uit geschatte afwaardering (tot nihil), kosten voortvloeiend uit het afwikkelen van contracten etcetera. Value At Risk (VAR) Periodiek bepalen wij de VAR met betrekking tot onze projecten. Eind 2013 komt de VAR uit op € 1,4 miljoen terwijl deze eind 2012 € 0,6 miljoen bedroeg.

66

3. Organisatierisico’s Organisatierisico’s bevinden zich in de onmiddellijke invloedsfeer van de Bernardus Wonen op de bedrijfsvoering in al haar facetten. Onder organisatierisico’s vallen de risico’s die de effectiviteit en efficiëntie van de bedrijfsprocessen beïnvloeden. Beheersingsmaatregelen die wij in 2014 hebben getroffen zijn onder andere door het realiseren of actualiseren van een: fiscaal statuut, treasurystatuut, investeringskader, waarderingsprotocol, procuratie- en mandateringsregeling. 4. Financiële risico’s (Her)financierings- en renterisico In 2013 is een nieuwe treasurystatuut vastgesteld. In dit statuut is rekening gehouden met de eisen zoals die tot op dit moment worden gesteld aan de treasuryfunctie van woningcorporaties en is invulling gegeven aan de randvoorwaarden voor wat betreft het gebruik van derivaten, functiescheiding, verantwoording en deelnemingen. Ook is het treasuryjaarplan onderdeel geworden van het treasuryproces. Met de uitvoering van een actief treasurybeleid geven wij invulling aan rente- en financieringsrisico’s. Ten aanzien van het renterisico hanteert Bernardus Wonen een maximale norm van 15%. Liquiditeit In het verslagjaar is een kredietfaciliteit bij de BNG afgesproken van € 1 miljoen. Bedrijfswaarde De bedrijfswaarde van het bezit is gestegen. Een analyse is opgenomen in de toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2013. De verwachting is dat onze focus op bestaand bezit, de effecten van het energieconvenant en ons beleid met betrekking tot betaalbaarheid en doelgroepen een negatief effect zullen hebben. Huurprijsbeleid en heffingen Zoals al eerder genoemd, is het rijksbeleid ook op dit punt een bepalende factor voor de financiële continuïteit van woningcorporaties geworden. Gereguleerd huurbeleid lijkt voor de huurders een goede zaak. Heffingen leiden tot een fors uitgaande kasstroom, duur en hoogte zijn onzeker. Het blijft een vreemde situatie dat enerzijds corporaties ‘los’ van de overheid staan, maar dat diezelfde overheid op verschillende processen ingrijpt. Van een ‘normaal’ ondernemerschap kan daardoor geen sprake zijn. 5. Juridische/fiscale risico’s Door de fiscale herpositionering van woningcorporaties zijn deze risico’s in een ander daglicht komen te staan. Waar in voorgaande jaren, maar ook in 2013, voor veel transacties een juridisch/fiscale toets werd gevraagd op voornamelijk de gebieden van BTW en Overdrachtsbelasting, is daar nu de Vennootschapsbelasting met een substantieel belang, bijgekomen. Daarnaast wordt ervoor gezorgd dat ook intern voldoende kennis aanwezig is om de vraagstukken te beantwoorden.

67

JAARREKENING 2013

68

Geconsolideerde balans per 31 december 2013 31 december 2013

31 december 2012

€ x 1.000

€ x 1.000

ACTIVA VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa

(1)

Materiële vaste activa Sociaal vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

(2)

Vastgoedbeleggingen Commercieel vastgoed in exploitatie Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Financiële vaste activa Andere deelnemingen Latente belastingvordering(en) Overige effecten

336

247

178.811 3.117 2.196

154.401 4.639 1.615

184.125

160.655

10.795 10.438 2.135

7.810 10.234 3.185

23.368

21.229

6 2.399 -

6 2.273 1.116

2.305

3.395

210.234

185.526

759 1.985

281 2.645

2.743

2.927

187 82 395 2

137 119 747 9

666

1.012

9.927

13.381

13.336

17.320

223.570

202.846

(3)

(4)

Som der vaste activa VLOTTENDE ACTIVA Vastgoed bestemd voor de verkoop Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor de verkoop

Vorderingen

(5)

Huurdebiteuren Belastingen en premies sociale verzekeringen Overige vorderingen Overlopende activa

Liquide middelen Som der vlottende activa TOTAAL ACTIVA

(6)

69

31 december 2013

31 december 2012

€ x 1.000

€ x 1.000

PASSIVA EIGEN VERMOGEN Overige reserves Resultaat boekjaar

82.498 3.108

66.570 -345

Totaal eigen vermogen

85.606

66.225

Onrendabele investeringen en herstructureringen Latente belastingverplichtingen Overige voorzieningen

2.220 9 5.764

5.239 18 8.035

Totaal voorzieningen

7.992

13.291

Schulden aan kredietinstellingen Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

110.743

103.736

10.530

10.324

Totaal langlopende schulden

121.273

114.060

Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan leveranciers Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overlopende passiva

721 4.039 968 42 2.929

3.433 2.439 613 41 2.744

Totaal kortlopende schulden

8.699

9.270

223.570

202.846

VOORZIENINGEN

LANGLOPENDE SCHULDEN

KORTLOPENDE SCHULDEN

TOTAAL PASSIVA

(8)

(9)

(10)

70

Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2013 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Bedrijfsopbrengsten Huuropbrengsten Opbrengsten servicecontracten Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille Overige waardeveranderingen immateriële vaste activa en vastgoedportefeuille Geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf Overige bedrijfsopbrengsten

22.038 284 3.712

20.919 271 5.683

5.173 92 570

2.303 108 346

31.868

29.630

77 9.522 1.767 2.196 283 369 5.490 41 315 3.848

110 6.795 1.428 2.074 275 361 5.126 126 263 2.932

23.908

19.488

7.961

10.141

(27)

-2.985

1.393

(28)

136

628

25 2.850 -4.978

24 684 -12.794

-1.967

-11.458

3.008 99

77 -422

3.108

-345

(11) (12) (13) (14) (15) (16)

Totaal bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten Afschrijvingen immateriële vaste activa Afschrijvingen materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Overige waardeveranderingen van vaste activa Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Onderhoudslasten Leefbaarheid Lasten servicecontracten Overige bedrijfslasten

(17) (18) (19) (20) (21) (22) (23) (24) (25) (26)

Bedrijfsresultaat Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille Financiële baten en lasten Waardeveranderingen van financiële vaste activa en van effecten Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening Resultaat

(29) (30) (31)

(32)

71

Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2013 (Volgens de directe methode)

Ontvangsten van huurders Ontvangsten van overige

2013 € x 1.000

2012 € x 1.000

22.186 808

21.223 346 22.995

Betalingen aan werknemers Betalingen aan leveranciers onderhoud Betalingen uit hoofde van zakelijke lasten Betalingen aan overige

-2.704 -6.033 -2.911 -984

Kasstroom uit bedrijfsoperaties Ontvangen interest Betaalde interest

-2.709 -4.071 -2.881 -126 -12.632

-9.787

10.362

11.782

85 -4.932

4 -4.894 -4.847 5.515

Kasstroom uit operationele activiteiten Investeringen in immateriële vaste activa Desinvesteringen immateriële vaste activa Investeringen in materiële vaste activa Desinvesteringen materiële vaste activa Investeringen in vastgoedbeleggingen Desinvesteringen vastgoedbeleggingen Investeringen in financiële vaste activa Desinvesteringen financiële vaste activa Kasstroom uit investeringsactiviteiten

-166 -18.158 5.066 -38 -1 -

Mutatie rekening-courantschuld Ontvangsten uit langlopende schulden Aflossingen van langlopende schulden Kasstroom uit financieringsactiviteiten

10.000 -5.672

Mutatie geldmiddelen

21.569

-4.890 6.892 -225 -9.856 7.732 -1.504 1.240 487 -

-13.296

-2.126 -609 11.500 -4.298

4.328

6.593

-3.452

11.359

72

Geconsolideerde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling ALGEMEEN Grondslagen voor de consolidatie In de consolidatie worden opgenomen de financiële gegevens van Bernardus Wonen en haar groepsmaatschappijen. Dit betreft alle maatschappijen waarmee zij een organisatorische en economische eenheid vormt. Het betreft hier een integrale consolidatie, omdat er beslissende zeggenschap op het beleid kan worden uitgeoefend. Nieuwe groepsmaatschappijen worden in aanmerking genomen vanaf het tijdstip waarop invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid is verworven. De in de consolidatie begrepen vennootschappen zijn: - Bernardus Holding B.V. te Oudenbosch (100%); - Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij B.V. te Oudenbosch (100%); - Bernardus Verhuur B.V. te Oudenbosch (100%); - Bernardus VSO-rendement B.V. te Oudenbosch (100%). ZAB B.V., een vennootschap die is opgericht door Thuisvester Participatie B.V., Aannemersbedrijf Van Agtmaal B.V. en Bernardus Holding B.V., is gepresenteerd voor het aandeel van 33 1/3% onder de post 'Deelnemingen'. Zij is derhalve niet in de cijfers van de Bernardus Wonen groep geconsolideerd, aangezien geen overwegende zeggenschap op het beleid kan worden uitgeoefend. De activiteiten van Bernardus Holding B.V. bestaan voornamelijk uit het werkzaam zijn op het gebied van de volkshuisvesting, in de brede zin van het woord. De activiteiten van Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij B.V. bestaan voornamelijk uit (project-)ontwikkeling van woningen en andere gebouwen. De activiteiten van Bernardus Verhuur B.V. bestaan voornamelijk uit het huren en verhuren van registergoederen. De activiteiten van Bernardus VSO-rendement B.V. bestaan voornamelijk uit projectontwikkeling in de meest uitgebreide zin van het woord. De activiteiten van ZAB B.V. bestaan voornamelijk uit projectontwikkeling in de meest uitgebreide zin van het woord. Intercompany-transacties (voor zover deze nog niet buiten de groep zijn gerealiseerd) worden geëlimineerd. Algemene grondslagen voor de opstelling van de geconsolideerde jaarrekening De geconsolideerde jaarrekening van Bernardus Wonen is opgesteld volgens de bepalingen van het Besluit Beheer Sociale Huursector (BBSH). In dit besluit wordt voorgeschreven Titel 9 Boek 2 BW toe te passen, behoudens enkele uitzonderingen van specifieke aard. Tevens is deze geconsolideerde jaarrekening opgesteld volgens de door de Raad voor de Jaarverslaggeving uitgegeven Richtlijn 645 Toegelaten Instellingen Volkshuisvesting. Deze richtlijn is in 2011 herzien. Bernardus Wonen past deze herziene Richtlijn vanaf 2012 toe. De in de jaarrekening opgenomen financiële overzichten zijn afgerond op het dichtstbijzijnde duizendtal. Door deze afronding kunnen minimale afrondingsverschillen in tellingen optreden. De grondslagen van de waardering van de activa en de passiva en de bepaling van het resultaat worden met betrekking tot elk der posten uiteengezet. Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Winsten worden slechts genomen voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd. Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong vinden voor het einde van het verslagjaar, worden in acht genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening bekend zijn geworden. Schattingen Om de grondslagen en regels voor het opstellen van de jaarrekening te kunnen toepassen, is het nodig dat het bestuur van Stichting Bernardus Wonen zich over verschillende zaken een oordeel vormt, en dat het bestuur schattingen maakt die essentieel kunnen zijn voor de in de jaarrekening opgenomen bedragen. Indien het voor het geven van het in art. 2:362 lid 1 BW vereiste inzicht noodzakelijk is, is de aard van deze oordelen en schattingen inclusief de bijbehorende veronderstellingen opgenomen bij de toelichting op de betreffende jaarrekeningposten. 73

Grondslagen voor de waardering van activa en passiva Immateriële vaste activa Computersoftware Gekochte softwarelicenties worden gewaardeerd op het bedrag van de bestede kosten, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De jaarlijkse afschrijvingen bedragen een vast percentage van de bestede kosten, zoals nader in de toelichting op de balans is gespecificeerd. De economische levensduur en de afschrijvingsmethode worden aan het einde van elk boekjaar opnieuw beoordeeld. Uitgaven die worden gedaan voor de productie van identificeerbare en unieke softwareproducten voor Bernardus Wonen worden geactiveerd. Dergelijke intern vervaardigde immateriële vaste activa worden geactiveerd indien het waarschijnlijk is dat er economische voordelen zullen worden behaald en de kosten betrouwbaar kunnen worden vastgesteld. Uitgaven samenhangend met onderhoud van softwareprogramma's en uitgaven van onderzoek worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening.

Materiële vaste activa Sociaal vastgoed in exploitatie Grondslag sociaal vastgoed in exploitatie geclassificeerd als bedrijfsmiddel Sociaal vastgoed omvat woningen in exploitatie met een huurprijs onder de huurtoeslaggrens, het maatschappelijk vastgoed en het overige sociale vastgoed. De huurtoeslaggrens is een algemeen huurprijsniveau dat jaarlijks per 1 juli door de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt vastgesteld. Ultimo 2013 bedraagt deze grens € 681,02 (2012: € 664,66). Maatschappelijk vastgoed is bedrijfsonroerend goed dat is verhuurd aan maatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijns-, onderwijs- en culturele instellingen en dienstverleners en tevens is vermeld op de bijlage zoals deze is opgenomen in de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen. Bernardus Wonen kwalificeert het sociaal vastgoed als bedrijfsmiddel, aangezien Bernardus Wonen een beleid heeft dat gericht is op het realiseren van de volkshuisvestelijke taken. Het volkshuisvestelijk beleid staat hierbij centraal. Grondslag waardering als bedrijfsmiddel en waardering tegen actuele waarde gebaseerd op bedrijfswaarde Sociaal vastgoed in exploitatie wordt gewaardeerd tegen de actuele waarde gebaseerd op bedrijfswaarde. De bedrijfswaarde wordt gevormd door de contante waarde van de geprognosticeerde kasstromen van de kasstroomgenererende eenheid uit hoofde van toekomstige exploitatieopbrengsten en toekomstige exploitatielasten over de geschatte resterende looptijd van de investering, met een minimum van 15 jaar cf. de RJ 645. De indeling naar kasstroomgenererende eenheid is gedefinieerd op blokniveau. Bernardus Wonen kiest voor deze indeling van de kasstroomgenererende eenheden aangezien deze aansluit bij haar interne bedrijfsvoering en hierbij de basis vormt voor haar vastgoedsturing. De reële waarde wordt afhankelijk gesteld van de voorgenomen bestemming van de complexen. De onroerende zaken kunnen voor langere of kortere termijn voor verhuur worden aangehouden.

74

De kasstroomprognoses zijn gebaseerd op redelijke en onderbouwde veronderstellingen die de beste schatting van de directie weergeven van de economische omstandigheden die van toepassing zullen zijn gedurende de resterende levensduur van het actief. De kasstromen zijn gebaseerd op de eind 2012 intern geformaliseerde meerjarenbegroting en bestrijken een periode van vijf jaar, behoudens de verwachte kosten van groot onderhoud, erfpacht en overige contracten met een werkingsduur van meer dan vijf jaar. De kosten van planmatig onderhoud worden gebaseerd op de in de meerjarenonderhoudsbegroting onderkende cycli per component. Voor latere jaren wordt uitgegaan van de verwachte gemiddelde groeivoeten voor inflatie, huurstijging en rente alsmede genormeerde lastenniveaus. Uitgaven na eerste verwerking (de zogeheten na-investeringen) die leiden tot een waardeverhoging van het actief, worden geactiveerd. Periodiek groot onderhoud wordt volgens de componentenbenadering geactiveerd. Hierbij worden de totale uitgaven toegewezen aan de samenstellende delen. De lasten van onderhoud, niet zijnde periodiek groot onderhoud, waaronder renovatie, onderscheiden zich van activeerbare kosten door het feit dat er geen sprake is van een waardeverhoging van het actief. De lasten van dergelijk onderhoud worden ten laste gebracht van het resultaat op het moment dat deze zich voordoen. Afschrijvingen worden berekend over de bedrijfswaarde. De bedrijfswaarde is gesplitst naar de componenten grond, opstal en overige componenten. Over het aandeel van de grond wordt niet afgeschreven. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur per component en worden berekend op basis van een vast percentage van de bedrijfswaarde. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. De initiële herwaardering van het sociaal vastgoed in exploitatie naar actuele waarde is rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt in de overige reserve. De hierop volgende jaarlijkse waardeveranderingen worden als volgt in de jaarrekening verwerkt: Een waardevermeerdering van een complex onder het sociaal vastgoed wordt in beginsel direct ten gunste van de overige reserve gebracht. Uitzondering betreft het geval wanneer voor een complex in het verleden een afwaardering ten laste van het resultaat is gebracht. In die situatie worden waardevermeerderingen van ditzelfde complex als positief resultaat in de winst-en-verliesrekening verwerkt, voor zover dit een terugname betreft van deze eerdere waardevermindering. Hierbij dient opgemerkt te worden dat de terugneming nooit hoger is dan de boekwaarde die bepaald zou zijn indien in voorgaande jaren geen bijzonder waardeverminderingverlies voor het complex zou zijn verantwoord. Een waardevermindering van een complex onder het sociaal vastgoed wordt in beginsel ten laste van het resultaat gebracht. Indien er echter onder de overige reserves een ongerealiseerde waardeverandering voor dit complex gevormd is, wordt de waardevermindering direct ten laste van de overige reserve gebracht tot het bedrag dat met betrekking tot het desbetreffende complex in de overige reserve is opgenomen. Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie betreft complexen in aanbouw ten behoeve van toekomstige verhuurexploitatie. De complexen in aanbouw worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs en toegerekende kosten van het werkapparaat uit hoofde van voorbereiding, toezicht en directievoering onder aftrek van, indien van toepassing, een bijzondere waardevermindering. Voorts wordt rente tijdens de bouw toegerekend. De geactiveerde rente wordt berekend tegen de gemiddelde rentevoet over het totale vreemde vermogen. Indien de bijzondere waardevermindering hoger is dan de waarde van de onroerende zaken in ontwikkeling, wordt de onroerende zaak op nihil gewaardeerd en wordt een voorziening aan de creditzijde van de balans opgenomen. Ingenomen grondposities worden onder deze post verwerkt tegen verkrijgingprijs en bijkomende kosten. Een afwaardering naar marktwaarde vindt plaats als de verwachte netto opbrengst lager is. Rentetoerekening vindt eerst plaats nadat ontwikkelactiviteiten zijn gestart. Afschrijving vindt plaats na ingebruikneming van de complexen. 75

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie De onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden gewaardeerd op basis van de verkrijgingsprijs, verminderd met de cumulatieve afschrijvingen en indien van toepassing met bijzondere waardeverminderingen. De afschrijvingen worden gebaseerd op de geschatte economische levensduur en worden berekend op basis van een vast percentage van de verkrijgingsprijs. Er wordt afgeschreven vanaf het moment van ingebruikneming. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Niet aan de bedrijfsuitoefening dienstbare activa worden gewaardeerd tegen de verwachte opbrengstwaarde.

Vastgoedbeleggingen Commercieel vastgoed in exploitatie Het commercieel vastgoed omvat woningen in exploitatie met een huurprijs boven de huurtoeslaggrens, het bedrijfsmatig vastgoed (niet zijnde maatschappelijk vastgoed) en het overige commercieel vastgoed. Grondslag classificatie als vastgoedbelegging en waardering tegen actuele waarde Het commercieel vastgoed in exploitatie wordt gewaardeerd op basis van actuele waarde. De actuele waarde wordt vastgesteld aan de hand van courante prijzen op een actieve markt voor gelijksoortige onroerende zaken op dezelfde locatie en in dezelfde staat. Winsten of verliezen, ontstaan door een wijziging in de actuele waarde van het commercieel vastgoed, worden verantwoord in de winst- en verliesrekening over de periode waarin de wijziging zich voordoet, onder de categorie "Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille". Daarnaast wordt ten laste van de resultaatbestemming, hetzij ten laste van de ongerealiseerde waardeveranderingen onder de Overige reserves, een reserve gevormd. Deze ongerealiseerde waardeverandering betreft het ongerealiseerde positieve verschil tussen de actuele waarde en de historische kostprijs. Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden die zijn gekwalificeerd als een financieringstransactie worden gewaardeerd op basis van actuele waarde. De actuele waarde wordt vastgesteld aan de hand van courante prijzen op een actieve markt voor gelijksoortige onroerende zaken op dezelfde locatie en in dezelfde staat. Winsten of verliezen ontstaan door een wijziging in de actuele waarde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden worden verantwoord in de winst-en-verliesrekening over de periode waarin de wijziging zich voordoet, onder de categorie "Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille". Daarnaast wordt ten laste van de resultaatbestemming een overige reserve gevormd. Deze ongerealiseerde waardeverandering betreft het ongerealiseerde positieve verschil tussen de actuele waarde en de historische kostprijs. Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie als vastgoedbelegging betreft complexen in aanbouw ten behoeve van toekomstige verhuurexploitatie als commercieel vastgoed. De complexen in aanbouw worden gewaardeerd tegen verkrijgingprijs en indien van toepassing verminderd met bijzondere waardeverminderingen. De verkrijgingprijs bestaat uit materiaalkosten, toegerekende kosten van het werkapparaat uit hoofde van voorbereiding, toezicht en directievoering en toegerekende rente tijdens de bouw onder aftrek van een bijzondere waardevermindering uit hoofde van te dekken stichtingskosten. De bijzondere waardevermindering wordt bepaald door het verschil tussen de realiseerbare waarde (taxatiewaarde van het object) en de stichtingskosten. Indien de bijzondere waardevermindering hoger is dan de waarde van de onroerende zaken in ontwikkeling, wordt de onroerende zaak op nihil gewaardeerd en wordt een voorziening aan de creditzijde van de balans opgenomen. Ingenomen grondposities worden onder deze post verwerkt tegen verkrijgingprijs, bijkomende kosten en indien van toepassing verminderd met bijzondere waardeverminderingen. Rentetoerekening vindt eerst plaats nadat ontwikkelactiviteiten zijn gestart.

76

Financiële vaste activa Andere deelnemingen Deelnemingen in groepsmaatschappijen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd op verkrijgingprijs en indien van toepassing onder aftrek van bijzondere waardeverminderingen, doch niet lager dan nihil. Het betreft hier een aandeel van 33 1/3% in ZAB B.V. Door Bernardus Holding B.V. is tezamen met Thuisvester Participatie B.V. en Aannemersbedrijf Van Agtmaal B.V. een geplaatst en volgestort aandelenkapitaal ad € 18.000 (18.000 aandelen van € 1) bijeengebracht. Elk der partijen neemt hierin voor een evenredig gedeelte deel. De nettovermogenswaarde per 31 december 2013 bedraagt € 375.786 voor de totale BV. Latente belastingvorderingen Onder de financiële vaste activa zijn actieve belastinglatenties opgenomen, indien en voor zover het waarschijnlijk is dat realisatie van de belastingclaim te zijner tijd zal kunnen plaatsvinden. Deze actieve latenties zijn gewaardeerd tegen contante waarde waarbij discontering plaatsvindt tegen de nettorente en hebben overwegend een langlopend karakter. De nettorente (3,38%) bestaat uit de voor Bernardus Wonen geldende rente voor langlopende leningen (4,23%) onder aftrek van belasting op basis van het effectieve belastingtarief (20%). De actieve belastinglatentie heeft betrekking op tijdelijke verschillen tussen waardering in de jaarrekening en de fiscale waardering en op de aanwezige compensabele verliezen. De opgenomen latentie heeft betrekking op complexen bestemd voor de verkoop, waarderingsverschil in een grondpositie en langlopende schulden (het zogenaamde disagio). Ultimo 2013 zijn er geen verhuureenheden bestemd voor sloop en herontwikkeling. Voor het overige bezit is niet aan te duiden wat de bestemming zal zijn en is vanuit het oogpunt van voorzichtigheid de latentie op nihil gewaardeerd. Overige effecten Deze vorderingen zijn opgenomen tegen de verkrijgingprijs, dan wel lagere marktwaarde. Zij zijn niet opeisbaar binnen 1 jaar.

Voorraden Vastgoed bestemd voor de verkoop Vastgoed bestemd voor verkoop betreft de voorraad woningen (opgeleverd en nog niet verkocht) en percelen met bestaande opstal (niet meer voor projectontwikkeling nodig en nog niet verkocht). Vastgoed bestemd voor verkoop wordt gewaardeerd tegen vervaardigingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde. Deze lagere netto-opbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. De vervaardigingsprijs omvat de bouwkosten, de directe loonkosten en de overige kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend. De netto-opbrengstwaarde is gebaseerd op een verwachte verkoopprijs, onder aftrek van nog te maken kosten voor verkoop.

77

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor de verkoop Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop betreft het onderhanden werk (onroerende zaken onverkocht in aanbouw bestemd voor de verkoop). Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor de verkoop wordt gewaardeerd tegen vervaardigingsprijs of tegen lagere netto opbrengstwaarde. Deze lagere nettoopbrengstwaarde wordt bepaald door individuele beoordeling van de voorraden. De vervaardigingsprijs omvat de bouwkosten, de directe loonkosten en de overige kosten die rechtstreeks aan de vervaardiging kunnen worden toegerekend. De netto-opbrengstwaarde is gebaseerd op een verwachte verkoopprijs, onder aftrek van nog te maken kosten voor voltooiing en verkoop.

Vorderingen De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseerde kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzakelijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorderingen.

Liquide middelen

De liquide middelen bestaan uit kas, banktegoeden en deposito's met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder de kortlopende schulden. De liquide middelen zijn gewaardeerd tegen de nominale waarde. Indien middelen niet ter vrije beschikking staan, dan wordt hiermee bij de waardering rekening gehouden.

Voorzieningen Voorziening onrendabele investeringen en herstructureringen In de jaarrekening worden naast juridisch afdwingbare verplichtingen tevens feitelijke verplichtingen verwerkt die kunnen worden gekwalificeerd als "intern geformaliseerd en extern gecommuniceerd". Hiervan is sprake wanneer uitingen namens de woningcorporatie zijn gedaan richting huurders, gemeenten en overige stakeholders aangaande verplichtingen inzake toekomstige herstructureringen en toekomstige nieuwbouwprojecten. Een feitelijke verplichting is gekoppeld aan het besluitvormingsproces van de woningcorporatie rondom projectontwikkeling en herstructurering. Van een feitelijke verplichting is sprake indien de formalisering van de verplichting heeft plaatsgevonden. Verwachte verliezen als gevolg van onrendabele investeringen en herstructureringen worden als bijzondere waardeverandering in mindering gebracht op de boekwaarde van het complex waartoe de investeringen gaan behoren. Indien en voor zover de verwachte verliezen de boekwaarde van het betreffende complex overtreffen, wordt voor dit meerdere een voorziening gevormd. Onder verwachte verliezen wordt in dit verband verstaan de nominale waarde van alle investeringsuitgaven minus de aan deze investering toe te rekenen bedrijfswaarde of actuele waarde.

78

Voorziening latente belastingverplichtingen Voor in de toekomst te betalen belastingbedragen uit hoofde van verschillen tussen commerciële en fiscale balanswaarderingen wordt een voorziening getroffen ter grootte van de som van deze verschillen vermenigvuldigd met het geldende belastingtarief. De belastinglatentie heeft betrekking op tijdelijke verschillen tussen waardering in de jaarrekening en de fiscale waardering. De latentie is gewaardeerd tegen contante waarde waarbij discontering plaatsvindt tegen de netto rente en hebben overwegend een langlopend karakter. De netto rente (3,38%) bestaat uit de voor Bernardus Wonen geldende rente voor langlopende leningen (4, 23%) onder aftrek van belasting op basis van het effectieve belastingtarief (20%). De opgenomen latentie heeft betrekking op het waarderingsverschil voor het bedrijfspand en langlopende schulden (het zogenaamde agio). Ultimo 2013 zijn er geen verhuureenheden bestemd voor sloop en herontwikkeling. Voor het overige bezit is niet aan te duiden wat de bestemming zal zijn en is vanuit het oogpunt van voorzichtigheid de latentie op nihil gewaardeerd. Overige voorzieningen De overige voorzieningen hebben betrekking op financiële instrumenten, een individueel loopbaanontwikkelingsbudget en jubileumuitkeringen. De voorziening financiële instrumenten is gewaardeerd tegen de nominale waarde van de swaps. De voorziening omvat de marktwaarde op balansdatum van de renteswaps (exclusief de opgelopen rente van de payer swaps) indien deze negatief is. In de CAO Woondiensten 2010-2011 kregen medewerkers de beschikking over een eigen individueel loopbaanontwikkelingsbudget. Deze voorziening is bepaald op basis aantal uren werkzaam en aantal jaar in dienst. Hierbij geldt een maximum van € 4.500 bij fulltime dienstverband en 5 jaar in dienst bij Bernardus Wonen en is gewaardeerd tegen de nominale waarde. De voorziening jubileumuitkeringen omvat de contante waarde van te verwachten gratificatie bij 12,5 jaar, 25 jaar en 40 jaar dienstverband.

Langlopende schulden De langlopende leningen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde. Transactiekosten die direct zijn toe te rekenen aan de verwerving van de schulden worden in de waardering bij eerste verwerking opgenomen. Schulden worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, zijnde het ontvangen bedrag, rekening houdend met agio of disagio en onder aftrek van transactiekosten. Het verschil tussen de bepaalde boekwaarde en de uiteindelijke aflossingswaarde wordt samen met de verschuldigde rentevergoeding zodanig bepaald dat de effectieve rente gedurende de looptijd van de schulden in de winst-en-verliesrekening wordt verwerkt. De aflossingsverplichting voor het komend jaar van de langlopende schulden is opgenomen onder de kortlopende schulden. Bernardus Wonen heeft in het kader van de verkoop van woningen onder voorwaarden een terugkoopverplichting die afhankelijk is van de waardeontwikkeling van de woningen. De terugkoopverplichting wordt jaarlijks gewaardeerd. Indien de verwachting bestaat dat de terugkoop binnen één jaar zal plaatsvinden, is de verplichting onder de kortlopende schulden verantwoord.

Kortlopende schulden

De kortlopende schulden worden bij eerste verwerking opgenomen tegen de reële waarde (indien deze lager is dan de verkrijgings-/vervaardigingsprijs) en vervolgens gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs, welke gelijk kan zijn aan de nominale waarde.

79

Grondslagen voor de bepaling van het geconsolideerde resultaat Bedrijfsopbrengsten Huuropbrengsten De jaarlijkse huurverhoging is van overheidswege gebonden aan een maximum. Voor het verslagjaar 2013 bedroeg dit maximumpercentage 6,5%. De opbrengsten uit hoofde van huur worden aangemerkt als zijnde gerealiseerd in het jaar van opeisbaarheid daar bij tussentijdse beëindiging van het huurcontract geen terugbetalingsverplichting geldt. Opbrengsten servicecontracten Opbrengsten servicecontracten betreffen overeengekomen bijdragen van huurders en worden aangemerkt als zijnde gerealiseerd in het jaar van levering van de goederen en diensten. De bijdragen zijn voor de dekking van de te maken en gemaakte servicekosten. Verrekening op basis van daadwerkelijke bestedingen vindt jaarlijks plaats. Gemaakte servicekosten worden verantwoord onder de lasten servicecontracten. Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille De post nettoverkoopresultaat vastgoedportefeuille betreft het saldo van de behaalde verkoopopbrengst minus de boekwaarde (bestaand bezit) dan wel de vervaardigingsprijs (projecten voor derden). Opbrengsten worden verantwoord op het moment van levering (passeren transportakte). Mogelijke verliezen op nieuwbouw koopprojecten worden verantwoord zodra deze voorzienbaar zijn. Projectopbrengsten uit hoofde van de onderhanden projecten worden als opbrengsten verwerkt in de winst-enverliesrekening naar rato van de verrichte prestaties op balansdatum. De boekwinst van gerealiseerde verkopen van vastgoed in exploitatie betreft het saldo van de behaalde verkoopopbrengst minus de boekwaarde. Resultaten worden verantwoord op het moment van levering (passeren transportakte). Eventuele verliezen op nieuwbouw koopprojecten worden verantwoord zodra deze voorzienbaar zijn. De opbrengst uit woningen verkocht onder voorwaarden wordt alleen als verkoopopbrengst verantwoord als alle belangrijke economische rechten zijn overgedragen aan de koper. Overige waardeveranderingen immateriële vaste activa en vastgoedportefeuille De post overige waardeveranderingen betreft waardeverhogingen voor zover deze niet betrekking hebben op de terugneming van eerder verantwoorde waardeveranderingen. Deze terugneming wordt via de regel overige waardeveranderingen immateriële vaste activa en vastgoedportefeuille onder de lasten verantwoord. Geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf De geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf betreft de activering van door het eigen personeel bestede uren aan onroerende zaken in ontwikkeling. De uren worden gewaardeerd tegen de integrale kostprijs. Overige bedrijfsopbrengsten Hieronder worden onder andere de inschrijfgelden van woningzoekenden, de opbrengsten van overige dienstverlening en incidentele opbrengsten verantwoord.

80

Bedrijfslasten Afschrijvingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille De afschrijvingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille worden gebaseerd op de verkrijgings- of vervaardigingsprijs. Afschrijvingen vinden plaats volgens de lineaire methode op basis van de geschatte economische levensduur. Afschrijving van het actief vindt plaats tot de restwaarde is bereikt. De afschrijvingen op sociaal vastgoed in exploitatie worden gebaseerd op de bedrijfswaarde. Binnen de afschrijving op het sociaal vastgoed in exploitatie worden componenten onderkend met een verschillende levensduur. Naast de grond (geen afschrijving) en de opstal worden installaties en inventaris onderkend. Van een afzonderlijke component is sprake indien deze component meer dan 10 procent uitmaakt van de waarde van het actief en/of indien de afschrijvingslast (als gevolg van een afwijkende levensduur van de component ten opzichte van de opstal) meer dan 10% afwijkt van de situatie dat geen component zou zijn onderkend. Indien een schattingswijziging plaatsvindt van de toekomstige gebruiksduur, dan worden de toekomstige afschrijvingen aangepast. Boekwinsten en -verliezen bij verkoop van onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie zijn begrepen onder de afschrijvingen. Overige waardeveranderingen (im)materiële vaste activa en vastgoedportefeuille (Bedrijfslasten) De overige waardeveranderingen worden gevormd door de waardevermindering die is ontstaan door gedurende het verslagjaar nieuw aangegane juridische en feitelijke verplichtingen met betrekking tot investeringen in nieuwbouw en herstructurering. Lonen en salarissen en sociale lasten Lonen, salarissen en sociale lasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst-enverliesrekening voor zover ze verschuldigd zijn aan werknemers. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden door de werknemers. Pensioenlasten De pensioenlasten worden op grond van de arbeidsvoorwaarden verwerkt in de winst-en-verliesrekening en zijn gelijk aan de over die periode aan het pensioenfonds verschuldigde pensioenpremies. Onderhoudslasten Onder onderhoudslasten worden alle direct aan het verslagjaar toe te rekenen kosten van onderhoud verantwoord. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden. Reeds aangegane verplichtingen waarvan de werkzaamheden nog niet zijn uitgevoerd op balansdatum worden verwerkt onder de niet in de balans opgenomen verplichtingen. De lasten van onderhoud onderscheiden zich van activeerbare kosten door het feit dat er geen sprake is van een waardeverhoging van het actief. Leefbaarheid Leefbaarheid omvat gemaakte kosten voor fysieke ingrepen die de leefbaarheid in buurten en wijken bevorderen. Van toerekenbaarheid is sprake als de daadwerkelijke werkzaamheden in het verslagjaar hebben plaatsgevonden. Lasten servicecontracten De gemaakte servicekosten voor huurders worden verantwoord onder de lasten servicecontracten in het verslagjaar waarop de servicekosten betrekking hebben. Overige bedrijfslasten De overige bedrijfslasten worden toegerekend aan het verslagjaar waarop zij betrekking hebben.

81

Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille betreffen winsten of mogelijke verliezen, die ontstaan door een wijziging in de waarde van de vastgoedbeleggingen in het verslagjaar.

Financiële baten en lasten

Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de betreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen. Rentelasten worden geactiveerd voor kwalificerende activa gedurende de periode van vervaardiging van een actief, indien het een aanmerkelijke tijd vergt om het actief gebruiksklaar of verkoopklaar te maken. De te activeren rente wordt berekend op basis van de verschuldigde rente over specifiek voor de vervaardiging opgenomen leningen en van de gewogen rentevoet van leningen die niet specifiek aan de vervaardiging van het actief zijn toe te rekenen, volgens de verhouding tussen vreemd vermogen en het totale vermogen van het voorafgaand boekjaar, in verhouding tot de uitgaven en periode van vervaardiging. Buitengewone baten en lasten Onder buitengewone baten en lasten worden verstaan baten en lasten die voortvloeien uit gebeurtenissen of transacties die duidelijk te onderscheiden zijn van de activiteiten in het kader van de gewone bedrijfsuitoefening en derhalve naar verwachting zelden zullen voorkomen. Belastingen De belasting over het resultaat wordt berekend over het resultaat voor belastingen in de winst-enverliesrekening, rekening houdend met beschikbare fiscaal compensabele verliezen uit voorgaande boekjaren (voor zover niet opgenomen in de latente belastingvorderingen), vrijgestelde winstbestanddelen en na bijtelling van niet-aftrekbare kosten. Tevens wordt rekening gehouden met wijzigingen die optreden in de latente belastingvorderingen en latente belastingschulden uit hoofde van wijzigingen in het te hanteren belastingtarief. Sinds 1 januari 2008 vallen de woningcorporaties integraal onder de vigerende belastingwetgeving. Eind 2008 is er overeenstemming bereikt tussen Aedes en de Belastingdienst betreffende de Vaststellingsovereenkomst 2 (VSO 2). De VSO 1 is eenzijdig in 2008 door de Belastingdienst opgezegd. Bernardus Wonen heeft de VSO 1 en VSO 2 getekend. Bernardus Wonen heeft op basis van de uitgangspunten van VSO 1 en VSO 2 de fiscale positie ultimo 2013 en het fiscale resultaat 2013 bepaald. Doordat jurisprudentie inzake de uitwerking van VSO 1 en VSO 2 voor woningcorporaties nog ontbreekt, kan de werkelijk te betalen of te verrekenen belasting afwijken van de in de jaarrekening opgenomen schatting.

82

Grondslagen voor de opstelling van het geconsolideerd kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de directe methode. De liquiditeitspositie in het kasstroomoverzicht bestaat uit de liquide middelen. In het kasstroomoverzicht wordt onderscheid gemaakt tussen operationele, investerings- en financieringsactiviteiten. De kasstromen uit hoofde van de financiering zijn gesplitst in kasstromen met betrekking tot mutaties in de hoofdsom (opgenomen onder financieringsactiviteiten) en betaalde interest (opgenomen onder operationele activiteiten). Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest en winstbelastingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. Transacties waarbij geen instroom of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen.

83

Toelichting op de geconsolideerde balans per 31 december 2013 ACTIVA 1. Immateriële vaste activa Het verloop van de immateriële vaste activa in 2013 is als volgt weer te geven: 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Computer software Cumulatieve verkrijgings- of vervaardigingsprijs Cumulatieve waardeveranderingen en afschrijvingen Boekwaarde per 1 januari Mutaties Investeringen Desinvesteringen Afschrijving desinvesteringen Afschrijvingen

Cumulatieve verkrijgings- of vervaardigingsprijs Cumulatieve waardeveranderingen en afschrijvingen Boekwaarde per 31 december

1.221 -975

996 -864

247

131

166 -920 920 -77

226 -110

89

115

467 -132

1.221 -975

336

247

Immateriële vaste activa betreffen gekochte softwarelicenties en uitgaven die worden gedaan voor de productie van softwareproducten voor Bernardus Wonen. Computersoftware wordt geactiveerd tegen verkrijgingsprijs en afgeschreven over de geschatte economische levensduur van 5 jaar.

84

2. Materiële vaste activa Het verloop van de materiële vaste activa in 2013 is als volgt weer te geven:

Boekwaarde per 1 januari 2013 Cumulatieve verkrijgings- of vervaardigingsprijs Cumulatieve herwaarderingen Cumulatieve waardeveranderingen en afschrijvingen

Mutaties Investeringen Desinvesteringen Afschrijving desinvesteringen Herwaardering Afschrijvingen Waardeverminderingen ten laste van het resultaat Terugneming waardeverminderingen ten gunste van het resultaat Herclassificatie/herkwalificatie Waardeverminderingen ten laste van het eigen vermogen Overige waardeveranderingen en terugnemingen daarvan

Boekwaarde per 31 december 2013 Cumulatieve verkrijgings- of vervaardigingsprijs Cumulatieve herwaarderingen Cumulatieve waardeveranderingen en afschrijvingen


Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

Totaal

€ x 1.000

€ x 1.000

€ x 1.000

€ x 1.000

157.401 58.031

12.692 -

2.500 -

172.593 58.031

-61.031

-8.053

-885

-69.970

154.401

4.639

1.615

160.655

13.238 -3.534 334 20.882 -9.411

12.783 -20.748 -

692 -237 237 -111

26.713 -24.518 571 20.882 -9.522

-1.275

-

-

-1.275

1.899 994

-

-

1.899 994

-809

-

-

-809

1.170

6.443

-

7.613

23.488

-1.522

581

22.548

168.099 79.027

4.727 -

2.956 -

175.782 79.027

-68.314

-1.610

-760

-70.684

178.811

3.117

2.196

184.125

85

Herclassificatie/herkwalificatie Jaarlijks wordt getoetst of de huurprijs van de huurwoningen in exploitatie onder of boven de huurtoeslaggrens ligt. In 2013 zijn om deze reden 5 woningen geherclassificeerd van sociaal naar commercieel vastgoed en 11 woningen en 8 garages gingen de omgekeerde weg. Tevens wordt er gecontroleerd of het bedrijfsonroerend goed dat is verhuurd aan maatschappelijke organisaties, waaronder zorg-, welzijns-, onderwijs- en culturele instellingen en dienstverleners, nog voldoet aan de Beschikking van de Europese Commissie d.d. 15 december 2009 aangaande de staatssteun voor toegelaten instellingen. Om deze reden zijn er 4 bedrijfspanden geherclassificeerd van sociaal naar commercieel vastgoed in exploitatie. Aantal verhuureenheden van Sociaal naar Commercieel: 9 2013 € x 1.000

Herclassificatie van Sociaal vastgoed naar Commercieel vastgoed Effect op toename herwaarderingsreserve Effect op afname herwaarderingsreserve

366 -78 288

Effect op overige waardeverminderingen winst-en-verliesrekening Effect op overige waardevermeerderingen winst-en-verliesrekening

-272 493 222

Totaal herclassificatie van Sociaal vastgoed naar Commercieel vastgoed

509

Aantal verhuureenheden van Commercieel naar Sociaal: 19 Herclassificatie van Commercieel vastgoed naar Sociaal vastgoed Effect op toename herwaarderingsreserve Effect op afname herwaarderingsreserve

113 -229 -116

Effect op overige waardeverminderingen winst-en-verliesrekening Effect op overige waardevermeerderingen winst-en-verliesrekening

-907 658 -249

Totaal herclassificatie van Commercieel vastgoed naar Sociaal vastgoed

-365

86

Analyse stijging/daling bedrijfswaarde De bedrijfswaarde ultimo 2013 is ten opzichte van de bedrijfswaarde ultimo 2012 met € 24,4 miljoen gestegen. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door enerzijds een afname van € 18,1 miljoen door het inrekenen van de Wet Verhuurderheffing en de daaraan gekoppelde inkomensafhankelijke huurverhoging. Bij het berekenen van de bedrijfswaarde ultimo 2012 was er destijds nog geen rekening gehouden met de bovenstaande kabinetsmaatregelen maar waren deze voorgenomen kabinetsmaatregelen wel toegelicht onder de belangrijke gebeurtenissen na balansdatum. Anderzijds hebben een schattingswijziging (€ 11,5), de autonome ontwikkeling (€ 2,2 miljoen), een efficiënte en effectieve uitvoering van onderhoudprogramma’s, (€ 7,4 miljoen), parameterwijzigingen (€ 3,6 miljoen), verbeteringen (€ 4,5 miljoen) en in exploitatie genomen nieuwbouw( € 12 miljoen) voor een toename gezorgd van € 41,2 miljoen. Schattingswijziging In 2013 hebben we voor het eerst besloten om voor 5 jaren toekomstige verkopen in te rekenen in de bedrijfswaarde waardoor deze met € 11,5 miljoen toeneemt. Dit kwalificeert zich als een schattingswijziging. Het gaat hierbij om in totaal 100 woningen, namelijk 20 per jaar. Dit past binnen onze opzet om de bedrijfswaarde nog verder te optimaliseren en zo realistisch mogelijk te bepalen. In 2013 zijn we ons nog actiever gaan focussen op de verkopen van bestaand bezit. Het initiatief om meer woningen uit bestaand bezit te verkopen is ingezet in de tweede helft van 2011; 641 woningen werden toegevoegd aan de zogenaamde verkoopvijver waaruit we wilden gaan verkopen. In 2012 wilden we eerst nog afwachten wat uiteindelijk het effect hiervan zou kunnen zijn op het te realiseren aantal in het verkoopvolume. Voorzichtigheidshalve wilden we dat jaar nog afwachten om deze in te rekenen in de bedrijfswaarde. In 2013 werden er 25 woningen verkocht uit bestaand bezit en kunnen we stellen, dat ondanks de wat moeizame beweging op de (ver)koopmarkt, we verkopen van bestaand bezit inmiddels wel in willen rekenen, aangezien dit ook gedaan wordt voor de begroting van 2014 en in onze meerjarenprognose. We hebben in 2013 daarnaast voor het eerst zogenaamde verkoopstimulerende maatregelen ingezet, zoals het beschikbaar stellen van een budget van € 1.000 per woning om deze verkoopgereed te maken (denk hierbij aan cosmetische aanpassingen op het gebeid van verven, tuin gereed maken e.d.). Ook is er in 2013 een enkele woning ingericht als modelwoning om mensen toch meer een beeld te kunnen geven wat zoal de mogelijkheden zijn voor een aan te kopen woning. Hier zullen we in 2014 meer op in gaan zetten, waarbij ook een opleiding door een van de verhuurconsulenten is gevolgd voor de inrichting van (model)woningen. Daarnaast hebben we de zogenaamde meerwerklijst in het leven geroepen, waarbij een potentiële koper werkzaamheden aan de woning kan laten uitvoeren tegen standaardbedragen. Deze worden dan uitgevoerd en in rekening gebracht in de koopprijs. Voordeel hierbij voor de klant is dat deze dan kunnen worden meegefinancierd. Wij stellen dan ook alles in werking om voor de langere termijn minimaal 20 verkopen uit bestaand bezit te kunnen realiseren, daarbij lijken de ontwikkelingen op de koopmarkt weer gunstiger te worden; deze trekt vanaf het vierde kwartaal 2013 weer aan. Een en ander rechtvaardigt ons standpunt om 20 verkopen per jaar voor de komende jaren in te rekenen in de bedrijfswaarde vanaf 2013.

87

Verloop bedrijfswaarde 2013 € x 1.000

Bedrijfswaarde 2012

154.401

Autonome ontwikkeling Verandering bezit met 1 levensjaar Voorraadmutaties Verkoop Overige mutaties (o.a. herclassificatie) Nieuwbouw

2.174 -1.650 1.617 11.962 11.929

Verbeteringen

4.479

Parameterwijzigingen Indexaties Levensduur Mutatiegraad

3.124 -236 697 3.585

Wijzigingen in exploitatiebeleid Huren Inkomensafhankelijke huurverhoging Onderhoud Overige lasten Verhuurdersheffing

2.462 22.589 7.382 -1.002 -40.687 -9.255

Schattingswijziging Verkoop Bedrijfswaarde 31 december 2013

11.498 178.811

Kaderstelling voor de bepaling van de bedrijfswaarde voor het sociaal vastgoed Kasstroom genererende eenheden Om een beter inzicht te verkrijgen in de verdiencapaciteit van de woningen heeft Bernardus Wonen de kasstroomgenererende eenheden gedefinieerd op blokniveau. Een blok bestaat uit een of meerdere aan elkaar grenzende verhuurbare eenheden die (qua type, bouwjaar, ligging etc.) bij elkaar horen. Met de uitkomsten van de in 2012 uitgevoerde conditiemeting, waarbij de technische kwaliteit van zowel de gebouwen als de installaties in kaart is gebracht, kunnen per blok besluiten over o.a. sloop, verkoop, renovatie en onderhoudsbudgetten worden onderbouwd. Parameters Jaarlijks dienen de parameters voor huurstijging, onderhoud, en variabele lasten alsmede de disconteringsvoet opnieuw te worden vastgesteld waarbij afwijkingen t.o.v. de door het WSW gestelde parameters in overeenstemming dienen te zijn met het beleid van Bernardus Wonen. 88

Levensduur De levensduur vormt de basis voor de looptijd van de verwachte kasstromen. Jaarlijks wordt vastgesteld of aanpassing van de levensduurinschatting noodzakelijk is. Bij de geschatte resterende economische levensduur wordt rekening gehouden met marktomstandigheden, huurcontracten, het kwaliteitsbeleid van Bernardus Wonen en de feitelijke staat van onderhoud. Er wordt voor sociale huurwoningen uitgegaan dat de resterende economische levensduur maximaal 50 jaar en minimaal 15 jaar bedraagt. Voor maatschappelijk vastgoed wordt uitgegaan van een economische levensduur van maximaal 40 jaar, tenzij een andere inschatting een kortere levensduur rechtvaardigt. De restant levensduur wordt echter primair bepaald met in achtneming van de reguliere richtlijnbepalingen inhoudende dat een bijstelling van de gebruiksduur periodiek wordt vastgesteld. Indien de administratieve minimale restant levensduur korter is/wordt dan 15 jaar, is bijzondere aandacht nodig voor een hernieuwde inschatting van de restant levensduur. Renovaties en sloopbesluiten kunnen leiden tot een aangepaste levensduurinschatting. Als er nog geen expliciet besluit tot beëindiging van de exploitatie is genomen is het uitgangspunt dat een vhe nog minimaal 15 jaar in exploitatie blijft. Het strategisch voorraadbeheer van Bernardus Wonen is in principe leidend. Onderhoud of investering Er wordt een onderscheid gemaakt tussen uitgaven die noodzakelijk zijn voor de in standhouding van een vhe (onderhoud) en uitgaven die leiden tot een vergroting van de verdiencapaciteit van een vhe (bij gelijkblijvende economische levensduur) of een verlenging van de economische levensduur. Uitgaven die leiden tot een waardeverhoging van het actief, worden gekwalificeerd als een investering en worden voor het rendabele gedeelte (d.w.z. voor de toename van de bedrijfswaarde maar niet meer dan het bedrag van de investering) geactiveerd. Het onrendabele gedeelte wordt in de jaarrekening als verlies onder de overige waardeveranderingen verantwoord. Waardeverhogingen kunnen worden gerealiseerd door enerzijds een levensduurverlenging omdat een vhe langer mee zou kunnen gaan. Anderzijds kan de bedrijfswaarde toenemen door voor een na-investering een huurverhoging in rekening te brengen bij (toekomstige)huurders. Tevens kunnen extra punten tot een waardeverhoging leiden omdat bij harmonisatie de huren naar een hogere streefhuur kunnen worden opgetrokken. Huurderving De huurderving wordt per vhe geschat op 1,8% van de jaarhuur, dit percentage ligt in lijn met de realisatie van voorgaande jaren. Voor de komende jaren verwachten wij dat dit percentage ongeveer op hetzelfde niveau zal liggen. Opbrengsten uit verkoop van huurwoningen Toekomstige opbrengsten uit hoofde van verkoop van bestaande huurwoningen worden in 2013 voor het eerst voor 5 jaar meegenomen in de bepaling van de bedrijfswaarde. De verkoopopbrengsten zijn gebaseerd op de intern geformaliseerde meerjarenbegroting waarin jaarlijks 20 verkopen zijn geprognosticeerd. Algemeen beheer en overige variabele lasten De kasstroomprognoses voor algemeen beheer (o.a. lonen en salarissen, sociale lasten, pensioenlasten, huisvestingskosten, automatisering, etc.) en overige variabele lasten (o.a. belastingen, verzekeringen, contributies) zijn gebaseerd op redelijke en onderbouwde veronderstellingen die de beste schatting van de directie weergeven van de economische omstandigheden die van toepassing zullen zijn gedurende de resterende levensduur van het actief. De kasstromen zijn gebaseerd op de intern geformaliseerde meerjarenbegroting waarbij incidentele kosten/opbrengsten worden geëlimineerd. Middels kostenfactoren (gebaseerd op type, gebruik, oppervlakte etc.) kunnen de overige variabele lasten en de algemeen beheerslasten over de vhe's worden verdeeld. Planmatig onderhoud De kasstroomprognoses van het planmatig onderhoud worden gebaseerd op de in de meerjarenonderhoudsbegroting onderkende cycli per component en worden omgerekend naar een normbedrag per vhe. Middels kostenfactoren (gebaseerd op type, gebruik, oppervlakte etc.) kan het planmatig onderhoud over de vhe's worden verdeeld. 89

Dagelijks onderhoud De kasstroomprognoses van het dagelijks onderhoud worden gebaseerd op de meerjarenonderhoudsbegroting en worden omgerekend naar een normbedrag per vhe. Middels kostenfactoren (gebaseerd op type, gebruik, oppervlakte etc.) wordt het dagelijks onderhoud over de vhe’s verdeeld. Mutatie onderhoud De kasstroomprognoses van het mutatieonderhoud worden gebaseerd op de meerjarenonderhoudsbegroting en worden omgerekend naar een normbedrag per mutatie per vhe. De mutatiegraad (die per blok/complex/plaats kan verschillen) is bepalend voor de hoogte van het mutatieonderhoud. Restwaarde grond De bepaling van de restwaarde van de grond, opgenomen in de bedrijfswaarde vindt, voor zover er nog geen herbestemming van de grond heeft plaatsgevonden, plaats op basis van de huidige vergelijkbare kavel voor een sociale huur woning, gesteld op € 20.000. Deze kavelprijs verminderd met de verwachte sloopkosten en kosten van uitplaatsing, gesteld op € 15.000. Verhuurderheffing Voor de jaren 2014 t/m 2018 wordt de verhuurderheffing in 2013 voor het eerst meegenomen in de bepaling van de bedrijfswaarde conform de onderstaande uitgangspunten. Vanaf 2019 tot einde looptijd hanteren wij dat de verhuurderheffing tot einde looptijd op hetzelfde niveau van 2018 blijft. Voor het inrekenen van de verhuurderheffing is gebruik gemaakt van onderstaande tabel; Heffing per €1.000 WOZ Begrotingsjaar 2014 € 3,81 € 4,49 2015 2016 € 4,91 € 5,36 2017 2018 e.v. € 5,36 De heffing voor de jaren 2014-2018 is vastgelegd in de wet Maatregelen Woningmarkt 2014, welke inmiddels is aangenomen door de Tweede Kamer. Zolang wettelijk niet anders bepaald, is het tarief voor 2018 e.v. vooralsnog hetzelfde tarief als in 2017. Afschrijvingen Stichting Bernardus Wonen onderscheidt in het sociaal vastgoed in exploitatie de volgende componenten en afschrijvingstermijnen: Grond geen afschrijvingen Casco lineair 50 jaar Garages lineair 50 jaar Installatie/inrichting lineair 15-20 jaar Woningbezit In de post sociaal vastgoed in exploitatie zijn 3.875 woningen en overige wooneenheden, 329 garages en 19 overige verhuureenheden opgenomen. De geschatte waarde gebaseerd op de meest recente WOZ beschikkingen van deze eenheden bedraagt € 603 miljoen. Er is een rentevoet van 4,23% gehanteerd voor de activering van de rente ten behoeve van onroerende zaken in ontwikkeling. Door Bernardus Wonen is een verkoopplan opgesteld waarin ultimo 2013 nog 868 onroerende zaken voor verkoop zijn geoormerkt. Totaal waren er vanuit het verleden tot en met balansdatum aan 1.112 een verkooplabel toegekend. Dit betekent dat er reeds tot en met 31 december 2013 totaal 244 woningen verkocht zijn. De reële waarde (op basis van 100% WOZ-waarden, peildatum 1 januari 2013) van deze 868 90

woningen bedraagt € 131,9 miljoen. In verhuurde staat zal dit zo'n € 92 miljoen. (70%) bedragen. De bedrijfswaarde bedraagt ultimo het verslagjaar ongeveer € 42,1 miljoen. Naar verwachting zullen 20 woningen binnen een jaar worden verkocht, hiervan bedraagt de verwachte opbrengstwaarde zo'n € 2,78 miljoen (inkomende kasstroom onder aftrek van verwachte verkoopkosten). Onroerende zaken ten dienste van de exploitatie Voor de post onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie worden de volgende componenten en afschrijvingstermijnen gehanteerd:  Grond geen afschrijvingen  Bedrijfsgebouwen lineair 50 jaar  Installaties lineair 10-20 jaar  Inventaris lineair 5 jaar  Vervoermiddelen 5 jaar Verzekeringen Bernardus Wonen heeft in 2011 een vastgoed meerkeuzepolis afgesloten bij Centraal Beheer Achmea te Apeldoorn, waarin zijn ondergebracht: brand-, storm-, en vliegtuigschade. Vanaf 2014 zijn deze verzekeringen ondergebracht bij Raetsheren van Orden. Verder beschikt Bernardus Wonen over de volgende verzekeringen:  Brandverzekering kantoor en 'werkplaats' € 1.805.000  Brandverzekering kantoor-/werkplaatsinventaris € 553.300  Glasverzekering kantoor en ‘werkplaats’  Vervoermiddelen cataloguswaarde  Reconstructie/administratie/fraude/geldtransport € 227.000  Wettelijke aansprakelijkheid € 2.500.000  Aansprakelijkheidsverzekering voor bestuurders en commissarissen € 5.000.000  Collectieve glasverzekering woningen  Collectieve ongevallenverzekering Als opdrachtgever voor onderhoud- en nieuwbouwprojecten kan Bernardus Wonen en haar groepsmaatschappijen voor schade aansprakelijk worden gesteld door derden. Ook kan schade ontstaan aan het werk zelf. Om deze risico's in te dekken is een C.A.R.-polis afgesloten. Specificatie van de C.A.R.-verzekering:  Schade aan het werk € 7.500.000  Aansprakelijkheid voor schade aan derden € 1.250.000  Schade aan bestaande eigendommen € 1.250.000  Schade aan bestaande eigendommen van de bewoners € 45.000  Ter zake huurderving en/of renteverlies per uit te voeren project € 750.000 Per balansdatum waren verplichtingen aangegaan met betrekking tot materiële vaste activa voor een bedrag van € 5,3 miljoen. Ingebruikname zal in het volgende boekjaar plaatsvinden. Ten opzichte van voorgaand verslagjaar is de bedrijfswaarde met € 24,4 miljoen gestegen. Voor de toelichting op deze mutatie wordt verwezen naar het mutatieoverzicht bedrijfswaarde. In 2014 heeft Bernardus Wonen het WSW gevolmachtigd om, in voorkomende gevallen, een hypotheek te vestigen op het gehele bezit. Van deze volmacht heeft het WSW tot aan de dagtekening van de jaarrekening geen gebruik gemaakt.

91

3. Vastgoedbeleggingen Het verloop van de vastgoedbeleggingen in 2013 is als volgt weer te geven:

Boekwaarde per 1 januari 2013 Cumulatieve verkrijgings- of vervaardigingsprijs Herwaardering Cumulatieve waardeveranderingen en afschrijvingen

Mutaties Investeringen Desinvesteringen Herwaardering Afschrijvingen Waardeverminderingen ten laste van het resultaat Herclassificatie/herkwalificatie Overige waardeveranderingen en terugnemingen daarvan

Boekwaarde per 31 december 2013 Cumulatieve verkrijgings- of vervaardigingsprijs Herwaardering Cumulatieve waardeveranderingen en afschrijvingen

Commercieel vastgoed in exploitatie

Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

Totaal

€ x 1.000

€ x 1.000

€ x 1.000

€ x 1.000

8.608 1.315

14.402 -2.993

7.409 -

30.419 -1.678

-2.112

-1.175

-4.224

-7.512

7.810

10.234

3.185

21.229

5.792 17 -

1.483 -297 -

4.288 -8.861 -

11.562 -9.158 17 -

-1.782 -1.042

-

-

-1.782 -1.042

-

-981

3.523

2.542

2.985

204

-1.050

2.139

13.357 1.332

15.587 -2.993

2.836 -

31.781 -1.661

-3.894

-2.156

-701

-6.752

10.795

10.438

2.135

23.368

In de post commercieel vastgoed in exploitatie zijn 66 woningen en 12 overige verhuureenheden opgenomen. De geschatte waarde gebaseerd op de meest recente WOZ beschikkingen van deze eenheden bedraagt € 10 miljoen. De bedrijfswaarde van het commercieel vastgoed in exploitatie bedraagt € 11,4 miljoen. In de post onroerende zaken verkocht onder voorwaarden zijn in totaal 73 woningen, waarvan 9 dit jaar opgeleverd, te weten 'Zomervlinder' (Standdaarbuiten), opgenomen. Dit betreffen allen nieuwbouw koopwoningen verkocht met een terugkoopplicht. Gebruik wordt gemaakt van contractvormen die de goedkeuring van de Minister hebben. Het grootste deel van de contracten is gebaseerd op het "Koopgarant" principe waarbij sprake is van verleende kortingen op de marktwaarde tussen 20% en 30%.

92

4. Financiële vaste activa 31-12-2013

31-12-2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Andere deelnemingen ZAB B.V.

6

6

Hieronder is begrepen het door Bernardus Holding B.V.,Thuisvester Participatie B.V. en Aannemersbedrijf Van Agtmaal B.V. per 28 maart 2006 opgerichte ZAB B.V. Alle B.V.'s nemen voor een evenredig (1/3) gedeelte deel in het vermogen van ZAB B.V. Het maatschappelijk kapitaal bedraagt € 90.000 (90.000 aandelen van € 1), waarvan geplaatst en volgestort € 18.000 (18.000 aandelen van € 1). Het bestuur van ZAB B.V. bestaat uit de heer J. Westra (Thuisvester, te Oosterhout), de heer L.H.P. Horsthuis (Aannemersbedrijf Van Agtmaal B.V.) en de heer J.W.A. Hectors (Bernardus Holding B.V.). Op basis van de conceptjaarrekening 2013 van ZAB BV bedraagt de nettovermogenswaarde van onze deelneming in deze BV ultimo 2013 circa € 125.262. De jaarrekening 2013 van ZAB BV moet nog worden gecontroleerd en worden goedgekeurd door de AvA van de BV. De komende periode zal ZAB BV (onder meer) de projectontwikkeling van de locatie c.a. van het voormalige gemeentehuis in Oudenbosch ter hand gaan nemen. Het verwachte resultaat op dit project is momenteel nog erg onzeker en is mogelijk negatief. Op grond van deze feiten hebben wij de waarde van onze deelneming in ZAB BV vooralsnog gehandhaafd op ons aandeel in het gestorte aandelenkapitaal, derhalve € 6.000. Zodra meer duidelijk en bekend is over de ontwikkeling van het eigen vermogen in de BV zullen wij de waardering van onze deelneming hierin dienovereenkomstig beschouwen.

31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Latente belastingvordering(en) Actieve belastinglatentie

2.399

2.273

Deze latentie is gevormd voor: 1. belastbare tijdelijke verschillen in de fiscale waardering en de bedrijfseconomische waardering van (specifieke) materiële vaste activa, het onderhanden werk in de nevenstructuur en de leningen o/g voor wat betreft het zogenaamde disagio. Indien latente vorderingen niet binnen één jaar verrekend kunnen worden, worden zij contant gemaakt tegen de gemiddelde rentevoet van de leningenportefeuille per 31 december 2013, totaal € 1.990.709. Deze wordt netto bepaald (met andere woorden: onder aftrek van vpb-tarief van 20%). De nominale waarde van deze actieve belastinglatentie bedraagt € 2.590.187. Hiervan heeft een bedrag van € 56.850 betrekking op de positie van de dochtervennootschappen. 2. het per 31 december 2013 bepaalde compensabele verlies, hierover is een latentie van nominaal 20% ingerekend, zijnde € 408.400. Er is niet gekozen om deze contant te maken, daar we niet exact kunnen bepalen voor welk bedrag in welk jaar deze tot verrekening zal leiden

93

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Overige effecten Stand per 1 januari Bijgeschreven rente Waardeverminderingen

1.116 25 -1.141

1.092 24 -

Stand per 31 december

-

1.116

Bernardus Wonen neemt voor € 1 miljoen deel in het WIF (Wooninvesteringsfonds) in de vorm van certificaten. Certificaathouders hebben recht op een jaarlijkse vergoeding van rente op de door hen gehouden certificaten. Het Wooninvesteringsfonds keert certificaathouders rente uit, tenzij deze in een bepaald jaar niet voldoet aan de gestelde solvabiliteitseisen. Overeenkomstig het Investeringsmemorandum d.d. 19 mei 2011 zal de vaste rentevergoeding ad 2,25% ook over de niet uitgekeerde rente worden vergoed. Het WIF heeft de status van toegelaten instelling. De verslechterde woningmarkt, de tegenvallende resultaten van het WIF en het achtergestelde karakter van de certificaten zijn voor ons aanleiding geweest om ons gehele belang van € 1,1 miljoen af te schrijven. Dit heeft geleid tot een afwaardering van €1.141K.

VLOTTENDE ACTIVA 31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Vastgoed bestemd voor de verkoop St. Gerardushof 13 Advocatenhof 3 Vader Vincentiusstraat 3 Locatie Prof. Mulderslaan Locatie Oost Vaardeke Locatie Mariabouw en Aula Locatie Café de Soeppot Locatie Beaumont Stampersgat

229 190 180 80 80 -

80 110 65 27

759

281

St. Gerardushof Deze locatie is in het verleden aangekocht voor het project Centrumontwikkeling Bosschenhoofd en in gebruik geweest als informatiepunt. Inmiddels is het pand niet meer in gebruik en bestemd voor de verkoop. De locatie is gewaardeerd tegen de verwachte opbrengstwaarde. Deze waarde is mede bepaald door een onafhankelijk taxatiebureau. Advocatenhof Deze woning is een woning die eerder op de markt gebracht is met een koopgarantregeling. Woning is conform deze regeling teruggekocht en zal te koop worden aangeboden zonder koopgarantregeling. De woning is gewaardeerd tegen de verwachte opbrengstwaarde. Deze waarde is mede bepaald door een onafhankelijk taxatiebureau.

94

Vader Vincentiusstraat Deze woning is een woning die eerder op de markt gebracht is met een koopgarantregeling. Woning is conform deze regeling teruggekocht en zal te koop worden aangeboden zonder koopgarantregeling. De woning is gewaardeerd tegen de verwachte opbrengstwaarde. Deze waarde is mede bepaald door een onafhankelijk taxatiebureau. Prof. Mulderslaan Bij het project Prof. Mulderslaan is het gebiedsontwikkelplan gewijzigd en is besloten om het huidige complex te renoveren. Het onbebouwde deel van het perceel is bestemd voor de verkoop. De locatie is gewaardeerd tegen de netto-opbrengstwaarde. Deze waarde is mede bepaald door een onafhankelijk taxatiebureau. Oost Vaardeke De locatie is in het verleden verworven in het kader van het herontwikkelen van de haven. Omdat deze gebiedsontwikkelingen op korte termijn niet plaats gaan vinden, heeft Bernardus Wonen besloten om de locatie te verkopen. De locatie is gewaardeerd tegen de netto-opbrengstwaarde. Deze waarde is mede bepaald door een onafhankelijk taxatiebureau. Mariabouw en Aula In een voormalig jongensinternaat, Vincentiusbouw, is gestart met de bouw van 22 huurappartementen. In dit gebied bevinden zich tevens een vleugel, Mariabouw en Aula, die in het verleden zijn gebruikt als slaapzalen en toneelzaal. Voor deze panden is onderzocht of een ontwikkeling naar een nieuw cultureel centrum voor de kern Oudenbosch haalbaar was. De panden en locatie zijn hiervoor prima geschikt, maar financieel bleek de ontwikkeling voor de betrokken partijen niet haalbaar te zijn. De locatie is gewaardeerd tegen de nettoopbrengstwaarde. Deze waarde is mede bepaald door een onafhankelijk taxatiebureau. In 2013 is het besluit genomen om voor deze locatie nieuwe plannen met een ander programma te ontwikkelen. Café de Soeppot De locatie is in het verleden verworven voor het herontwikkelen in het project Hart van Oudenbosch. Later is besloten om deze locatie niet te betrekken in dat project en zijn andere mogelijke gebiedsontwikkelingen bekeken. Omdat deze gebiedsontwikkelingen op korte termijn niet plaats gaan vinden of financieel niet haalbaar blijken, heeft Bernardus Wonen besloten om het pand te verkopen. In februari 2013 is het pand verkocht. Beaumont Stampersgat In 2007 is, op basis van de vraag die destijds bestond, op deze locatie een woningbouwprogramma ontwikkeld. Het programma bestond uit 12 huurwoningen voor senioren, 12 koopwoningen voor starters en 1 vrije kavel. In 2011 heeft Bernardus Wonen besloten het woningbouwproject achter de Dennis Leestraat in Stampersgat stop te zetten. Reden is dat het begrote budget met ruim een miljoen euro zou worden overschreden. Dit is onder andere het gevolg van de extra te nemen maatregelen op het gebied van de waterhuishouding en riolering. Deze volgen uit een in opdracht van de gemeente opgesteld rapport. Ook is de waarde van de te bouwen woningen de afgelopen jaren fors gedaald. Bernardus Wonen heeft de verschillende belangen afgewogen en besloten dat zij dit financieel niet verantwoord vindt. Er is in 2011 besloten om de bouwkavel te verkopen en af te waarderen naar agrarische waarde. In 2013 is het besluit genomen om voor deze locatie nieuwe plannen met een ander programma te ontwikkelen.

95

31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor de verkoop De Vermuntsche Heeren (Oudenbosch) Locatie Groene Woud (Oudenbosch) Perceel Pastorie (Bosschenhoofd) Locatie St. Bernaertsstraat (Oudenbosch) Locatie Vlinderbuurt (Standdaarbuiten) Locatie Zegge Locatie Marialaan (Oudenbosch)

1.263 420 189 113 -

1.600 458 107 153 111 216

1.985

2.645

Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop wordt gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs of vervaardigingsprijs dan wel lagere marktwaarde. Deze marktwaarde is bepaald door een onafhankelijk taxatiebureau. Het saldo van het project De Vermuntsche Heeren betreft de kosten voor grond- en bijkomende kosten voor het deelplan dat nog niet gestart is. 5. Vorderingen 31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Huurdebiteuren Achterstand huidige bewoners Achterstand vertrokken bewoners WSNP-huurdebiteuren

120 108 106

107 106 95

Voorziening wegens oninbaarheid

334 -147

308 -170

187

137

De hoogte van de voorziening dubieuze huurdebiteuren is vastgesteld volgens de statische methode: de oninbaarheid is per balansdatum zo nauwkeurig mogelijk vastgesteld. De ouderdom van de huurachterstanden kunnen als volgt worden weergegeven: 31-12-2013 € x 1.000

vanaf 0 t/m 1 maand vanaf 1 t/m 2 maand vanaf 2 t/m 3 maand vanaf 3 t/m 4 maand vanaf 4 t/m 5 maand vanaf 5 t/m 6 maand vanaf 6 maanden Totaal

31-12-2012 € x 1.000

66 42 28 46 15 15 17

40 33 43 40 26 14 16

228

213 96

31-12-2013 € x 1.000

Belastingen en premies sociale verzekeringen Vennootschapsbelasting

€ x 1.000

82

31-12-2013 € x 1.000

Overige vorderingen Debiteuren verkoop woningen Diverse debiteuren Vooruitbetaalde bedragen Waarborgsom Brabant Water Nog te ontvangen huur Overige

31-12-2012

119

31-12-2012 € x 1.000

243 119 25 7

128 299 202 25 53 41

395

747

Onder de opgenomen vorderingen bevinden zich geen posten met een looptijd van meer dan één jaar. 31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Overlopende activa Onderhanden werken WMO

2

9

Onder de overlopende activa bevinden zich geen posten met een looptijd langer dan één jaar. 31-12-2013

31-12-2012

€ x 1.000

€ x 1.000

6. Liquide middelen BNG Spaarrekening Rabobank Rekening courant BNG Kas Kruisposten

4.703 5.085 45 93 1 -

6.208 7.000 109 62 1 1

9.927

13.381

De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. De per 31 december 2013 aanwezige liquide middelen staan de onderneming ter vrije beschikking.

97

7. Eigen vermogen Ongerealiseerde waardestijging sociaal en commercieel vastgoed in exploitatie Overige reserves Resultaat boekjaar

31-12-2013

31-12-2012

€ x 1.000

€ x 1.000

73.316 9.182 3.108

57.043 9.527 -345

85.606

66.225

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Ongerealiseerde waardestijging sociaal en commercieel vastgoed in exploitatie Stand per 1 januari Realisatie door afschrijving Realisatie uit hoofde van verkopen Toename uit hoofde van stijging van de bedrijfswaarde Toename door herclassificaties Overige mutaties Afname door herclassificaties Afname uit hoofde van de daling van de marktwaarde

57.043 -4.768 -448 21.691 480 -255 -307 -120

31.855 -4.826 -767 30.454 399 -30 -41 -


73.316

57.043

De ongerealiseerde waardestijging sociaal vastgoed in exploitatie ad € 71.999.094 betreft het positief verschil tussen de boekwaarde op basis van de bedrijfswaarde en de boekwaarde op basis van de historische kosten ultimo boekjaar. De ongerealiseerde waardestijging commercieel vastgoed in exploitatie ad € 1.256.650 betreft het positief verschil tussen boekwaarde op basis van de historische kosten en de reële waarde ultimo boekjaar. De ongerealiseerde waardestijging voorraad koop betreft de waardestijging 2 teruggekochte woningen ad € 60.350, destijds verkocht in de koopgarantconstructie, als gevolg van waardering tegen de verwachte verkoopprijs.

98

8. Voorzieningen Onrendabele investeringen en herstructureringen De voorziening is gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verwachte verliezen af te wikkelen. De voorziening heeft betrekking op gestarte of nog te starten (ver)nieuwbouwprojecten. De looptijd van de voorziening is langlopend; immers, de looptijd zal nagenoeg even lang zijn als de doorlooptijd van een nieuwbouw project, dat wil zeggen langer dan één jaar. 31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Onrendabele investeringen en herstructureringen Stand per 1 januari Dotatie Onttrekking Stand per 31 december

5.239 -763 -2.256

6.619 -2.719 1.338

2.220

5.239

1.034 901 285 -

1.206 1.073 327 1.083 413 1.137

2.220

5.239

Specificatie voorziening per project Rozenhof - Oud Gastel De Rovohof - Oud Gastel Centrumontwikkeling Oudenbosch Achter het Postkantoor - Oudenbosch Centrumontwikkeling Stampersgat Centrumvisie Bosschenhoofd

31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Latente belastingverplichtingen Stand per 1 januari Onttrekking Stand per 31 december

18 -9

18 -

9

18

Indien latente schulden niet binnen één jaar verrekend kunnen worden, worden zij contant gemaakt tegen de gemiddelde rentevoet van de leningenportefeuille per 31 december 2013. Deze wordt netto bepaald (met andere woorden onder aftrek van een vpb-tarief van 20%). De nominale waarde van de passieve belastinglatentie bedraagt € 20.203. Het aandeel dat betrekking heeft op de positie van de dochtervennootschappen bedraagt € nihil. Deze latentie is gevormd voor belastbare tijdelijke verschillen in de fiscale waardering van leningen o/g voor wat betreft het zogenaamde agio en het verschil in de fiscale waardering voor het bedrijfspand. De looptijd van de voorziening is langlopend, omdat het volledige bedrag niet binnen één jaar verrekend kan worden. 99

Overige voorzieningen De overige voorzieningen hebben betrekking op een voorziening financiële instrumenten, een voorziening voor een individueel loopbaanontwikkelingsbudget en een voorziening voor jubileumuitkeringen. De voorziening financiële instrumenten ad € 5.625.722 is gevormd voor de derivaten. Dit betreffen payers swaps met een nominale waarde van € 30 mln. De voorziening omvat de negatieve marktwaarde exclusief de opgelopen rente van de payers swaps op 31 december 2013. Dit is de waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen af te wikkelen indien besloten wordt om de contracten te vervreemden. De looptijd van de voorziening is langlopend. In de CAO Woondiensten 2009-2010 krijgen medewerkers de beschikking over een eigen individueel loopbaanontwikkelingsbudget. Deze voorziening is bepaald op basis aantal uren werkzaam en aantal jaar in dienst. Hierbij geldt een maximum van € 4.500 bij fulltime dienstverband en 5 jaar in dienst bij Bernardus Wonen. De per 1-1-2010 ingegane rechten hebben een (nominale) tegenwaarde van € 99.961. De voorziening jubileumuitkeringen omvat de contante waarde van te verwachten gratificatie bij 12,5 jaar, 25 jaar en 40 jaar dienstverband en bedroeg ultimo 2013 € 37.935. 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Overige voorzieningen Stand per 1 januari Dotatie Onttrekking

8.035 17 -2.288

145 7.919 -29


5.764

8.035

De onttrekking aan de overige voorziening betreft voor € 2.280 een waardestijging van de derivaten. 9. Langlopende schulden 31-12-2013 € x 1.000

31-12-2012 € x 1.000

Schulden aan kredietinstellingen Leningen kredietinstellingen Stand per 1 januari Opgenomen gelden Aflossing

107.168 10.000 -6.425

99.966 10.300 -6.531

Langlopend deel per 31 december

110.743

103.736

Aflossingsverplichtingen binnen 1 jaar na afloop van het jaar zijn opgenomen onder de kortlopende schulden. Deze aflossingsverplichting voor 2014 bedraagt € 0,7 miljoen. Van het restant van de lening per 31 december 2013 heeft een bedrag van € 106.464.008 een looptijd langer dan vijf jaar. Per balansdatum zijn er geen overeenkomsten aangegaan. Onder de langlopende schulden zijn geen achtergestelde schulden begrepen. In 2004 is Bernardus Wonen deelnemer geworden van het Waarborgfonds Sociale Woningbouw en inmiddels is voor een totaalbedrag van € 90 miljoen aan leningen aangetrokken met behulp van WSWborging. 100

De gemeente Halderberge neemt hiervoor bij alle geldleningen, met betrekking tot ontwikkeling van projecten in de betreffende gemeente, een zogenaamde (ongelimiteerde) achtervangpositie in. De gemeente Moerdijk neemt een gelimiteerde achtervangpositie in. Deze achtervangovereenkomst wordt aangegaan van 1 januari 2011 tot 1 januari 2014, gemaximeerd tot een bedrag van € 8.500.000. In het eerste half jaar van 2014 zullen opnieuw gesprekken plaatsvinden voor een nieuw borgingsbedrag . Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden De terugkoopverplichting woningen v.o.v. betreft de terugkoopverplichting van onroerende zaken die onder een v.o.v.- regeling zijn overgedragen aan derden. De terugkoopverplichting wordt jaarlijks gewaardeerd en getoetst aan de bij overdracht ontstane verplichting. Bij de jaarlijkse toetsing van de terugkoopverplichting wordt rekening gehouden met de waardeontwikkelingen van onroerende zaken en specifieke contractvoorwaarden met derden. 2013 € x 1.000

Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht Vermeerderingen / verminderingen

11.419 -1.096

Boekwaarde per 1 januari 2013

10.323

Toename door opleveringen Afname door 2 teruggekochte woningen Waardeverandering terugkoopverplichting Waardeverandering door opleveringen

1.483 -303 -1.277 304

Terugkoopverplichting ontstaan bij overdracht Vermeerderingen / verminderingen

12.599 -2.069 10.530

Per balansdatum zijn totaal 73 woningen onder een v.o.v.-regeling overgedragen aan derden. Ultimo boekjaar is geen reële inschatting te maken van de terugkoopverplichting binnen 1 respectievelijk 5 jaar. 10. Kortlopende schulden 31-12-2013 € x 1.000

Schulden aan kredietinstellingen Aflossingsverplichtingen welke vervallen binnen 1 jaar

721

31-12-2013 € x 1.000

Schulden aan leveranciers Schulden aan leveranciers

4.039

31-12-2012 € x 1.000

3.433

31-12-2012 € x 1.000

2.439

101

31-12-2013 € x 1.000

Belastingen en premies sociale verzekeringen Vennootschapsbelasting Omzetbelasting

€ x 1.000

968

1 611

968

613

31-12-2013 € x 1.000

Schulden ter zake van pensioenen Schulden ter zake van pensioenen

31-12-2012 € x 1.000

42

31-12-2013 € x 1.000

Overlopende passiva Niet opgenomen vakantiedagen Vooruit ontvangen huurbedragen Vooruit ontvangen huurtoeslag WSNP - debiteuren Transitorische rente Overige

31-12-2012

41

31-12-2012 € x 1.000

139 241 1 106 1.915 529

169 202 86 95 1.837 356

2.929

2.744

Onder de overlopende passiva bevinden zich geen posten met een looptijd van meer dan één jaar. Voor de benoemde schulden zijn geen zekerheden verstrekt.

102

Niet in de balans opgenomen rechten en verplichtingen Wet Ketenaansprakelijkheid Bernardus Wonen is aansprakelijk uit hoofde van de Wet Ketenaansprakelijkheid. Deze wettelijke bepalingen betreffen hoofdelijke aansprakelijkheid voor betaling van premie op grond van werknemers- en volksverzekeringen en van loon- en omzetbelasting bij uitbesteden van werk respectievelijk inlenen van arbeidskrachten. Bernardus Wonen heeft de aansprakelijkheid beperkt door zorgvuldig selecties te maken van (onder)aannemers, kredietbeoordelingsrapporten, uittreksels van handelsregisters en informatie van de Belastingdienst, zoals een schone verklaring, op te vragen. De G-rekeningovereenkomsten worden bewaard en op de G-rekeningen wordt een percentage van de loonkosten afgestort. Voor de omzetbelasting wordt het risico beperkt door de verleggingsregeling toe te passen, waardoor Bernardus Wonen de btw afdraagt voor de bedrijven. Waarborgfonds Sociale Woningbouw WSW-deelnemers hebben naar het WSW een zogeheten obligoverplichting. Deze verplichting is voorwaardelijk. Zolang het risicovermogen van het WSW voldoende is om eventuele betalingsverplichtingen van WSW-deelnemers over te nemen, wordt geen beroep gedaan op deze obligoverplichting. Het WSW verwacht voor de komende vijf jaar conform de actuele meerjarenliquiditeitsprognose geen beroep te doen op deze obligoverplichting. De hoogte van het obligotarief is vastgesteld op 3,85%. De grondslag waarover het obligotarief wordt berekend is het schuldrestant van de geborgde lening, met uitzondering van leningen met variabele hoofdsom en voor collegiale financiering. Voor het type lening met variabele hoofdsom is bepaald dat over 75% van de maximale hoofdsom obligo is verschuldigd. Voor collegiale financieringen is bepaald dat over 1/3 van het schuldrestant obligo is verschuldigd. De obligoverplichting bedraagt in 2013 € 3,2 miljoen (2012 € 3,1 miljoen).

Schuldrestant van de geborgde leningen Roll-over leningen: maximaal € 26 miljoen Totaal

Grondslag € 64.000.000 € 19.500.000

Obligoverplichting € 2.464.000 € 750.750 € 3.214.750

Aangegane verplichtingen inzake (on)roerende zaken De komende jaren wordt geïnvesteerd in nieuwbouwwoningen en maatschappelijke voorzieningen. Hiervoor zijn door Bernardus Wonen al diverse overeenkomsten met grondeigenaren, aannemers en architecten aangegaan. De aangegane verplichtingen bedragen per balansdatum € 5,3 miljoen. Langlopende leningen Per balansdatum zijn er geen overeenkomsten aangegaan. Roll-over leningen Het maximale leningbedrag uit hoofde van de roll-over leningen bedraagt € 26,0 miljoen. Hiervoor zijn 5 rollover leningen afgesloten: twee leningen bij GE Artesia Bank ad € 10,0 miljoen en € 5,0 miljoen (beiden in 2008 overgenomen door de Nederlandse Waterschapsbank), een lening bij de Nederlandse Waterschapsbank ad € 6,0 miljoen en twee leningen bij Bank Nederlandse Gemeenten ad € 3,0 miljoen en € 2,0 miljoen. Per balansdatum bedraagt het totaal opgenomen bedrag € 26,0 miljoen.

103

Derivaten Per balansdatum heeft Bernardus Wonen de volgende derivaten: Hoofdsom € 2.000.000

Product

Rentetype/tarief

payers-swap (BNG)

Bernardus Wonen betaalt jaarlijks

ingangsdatum 05/10/2005

3,735% en ontvangt 3-maands Euribor

einddatum 05/10/2015

€ 2.000.000

payers-swap (BNG)





€ 5.000.000

payers-swap (BNG)





€ 5.000.000

payers-swap (BNG)





€ 6.000.000

payers-swap (Rabobank)





€ 5.000.000

€ 5.000.000



ingangsdatum 01/12/2010 einddatum 02/12/2030







De swap à € 6 mln. is niet gelabeld met onderliggende waarden. Dat wil zeggen dat we nog geen financiering hebben aangetrokken. De lage rente in 2013 heeft tot gevolg gehad dat de door Bernardus Wonen afgesloten derivaten (swaps) een negatieve marktwaarde hebben. Naarmate de rente stijgt neemt de negatieve waarde af en kan deze omslaan naar een positieve waarde. Het merendeel van de contracten heeft een relatief lange looptijd. Bij de drie met de Rabobank afgesloten swapcontracten is sprake van zogenaamd afgesproken bedrag. Dit afgesproken bedrag van € 6.860.000 moet worden gezien als een zekerheidsstelling waaraan Bernardus Wonen op verzoek van de bank moet voldoen. Indien de negatieve marktwaarde van de swaps boven dit afgesproken bedrag uitkomt kan Bernardus Wonen door de Rabobank gedwongen worden tot zekerheidsstelling (alleen voor het overschreden bedrag). Tot op heden begeeft de negatieve marktwaarde van de derivaten zich nog onder het afgesproken bedrag. De bij de Rabobank afgesloten swaps hebben een marktwaarde van -/-€ 3.707.000 en de bij de BNG afgesloten swaps hebben een negatieve marktwaarde van -/-€ 2.174.000. Dit is beiden inclusief opgelopen rente. Op de balans is een voorziening getroffen voor de negatieve marktwaarde van de swaps voor een bedrag van /-€ 5.626.000 exclusief opgelopen rente. Dit bedrag is opgebouwd uit Rabobank swaps -/-€ 3.624.000 en BNG swaps -/-€ 2.002.000. De voorziening is voor het bedrag exclusief opgelopen rente opgenomen omdat de opgelopen rente is verwerkt via de overlopende passiva. Hiermee wordt aangesloten bij de renteverwerking van de totale leningenportefeuille. Bernardus Wonen wenst alle swapcontracten, voor zover dit past binnen het treasurybeleid, aan te houden en de ontwikkelingen in de rente en marktwaarde nauwgezet te blijven volgen.

104

Eind 2014 verwachten wij voor alle renteswaps een onderliggende financiering aangetrokken te hebben. Desondanks leiden ontwikkelingen op de woningmarkt en het overheidsbeleid er toe dat corporaties hun investeringsprogramma heroverwegen en exploitatie tegen het licht houden, dit geldt ook voor Bernardus Wonen. Hiermee is onzeker of er op lange termijn – met name na 2022 – een af te dekken positie is. Daardoor hebben wij in 2012 kostprijshedge-accounting losgelaten en wordt de waarderingsgrondslag voor de renteswaps kostprijs of lagere marktwaarde, waarbij veranderingen in de marktwaarde van de swapportefeuille jaarlijks ten laste van/ten gunste van het resultaat worden verantwoord. Kredietfaciliteit Via de Bank Nederlandse Gemeenten kan Bernardus Wonen gebruik maken van een kredietfaciliteit met een maximum van € 1.000.000 op basis van roodstand van de rekening-courant. De rente wordt berekend op basis van het 1-maands Euribor tarief vermeerderd met een opslag van 0,75%. Het onderdeel depotarrangement kent geen limiet en is op basis van 1-maands Euribor -/- 0,25%. De Financieringsovereenkomst geldt vanaf 1 januari 2010 en is voor onbepaalde tijd. Fiscale eenheid Bernardus Holding B.V., Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij B.V., Bernardus Verhuur B.V. en Bernardus VSO-rendement B. V. vormen tezamen met Stichting Bernardus Wonen een fiscale eenheid voor de vennootschapsbelasting. Een fiscale eenheid voor de omzetbelasting wordt gevormd tussen Bernardus Wonen, Bernardus Holding B.V., Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij B.V. en Bernardus Verhuur B.V. Op grond van de voorwaarden zijn de stichting en de met haar gevoegde dochteronderneming ieder hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de combinatie verschuldigde belasting. Bijdrageheffing saneringssteun De saneringstaak van het Centraal Fonds Volkshuisvesting houdt in dat corporaties die niet beschikken over de noodzakelijke middelen gesteund kunnen worden door middel van subsidiesteun of een renteloze lening. In 1999 heeft het Centraal Fonds Volkshuisvesting voor het laatst een bijdrage saneringssteun van de sector gevraagd. In 2013 is er een bijdrageheffing, percentage van de huuropbrengsten, ad € 889.000 opgelegd. Fiscaal resultaat 2013 Het commerciële resultaat 2013 vóór belastingen bedraagt € 3,1 miljoen positief, het fiscale resultaat 2013 sluit voorlopig positief op ruim € 2,0 miljoen. Voor het fiscaal compensabele verlies, voorlopig vastgesteld op € 1,7 miljoen, is een actieve belastinglatentie gevormd tegen een tarief van 20%, zijnde € 408.400. Deze zal in de loop der tijd worden gecompenseerd met fiscaal positieve resultaten. Bernardus Wonen heeft in 2012 via Aedes de Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI)-status aangevraagd bij de Belastingdienst. In 2013 is de collectieve ANBI-status verkregen en deze is met terugwerkende kracht toegekend tot 1 januari 2012.

105

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2013

11. Huuropbrengsten Woningen en woongebouwen Onroerende zaken niet zijnde woningen Huurderving wegens leegstand Huurderving wegens overige redenen

12. Opbrengsten servicecontracten Te ontvangen vergoedingen overige zaken, leveringen en diensten Vergoedingsderving wegens leegstand

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

22.033 538 -374 -159

20.962 510 -449 -104

22.038

20.919

313 -29

295 -24

284

271

Dit betreft de vergoedingen die de huurders, naast de netto huur, verschuldigd zijn voor de levering van diensten als energie, huismeesters, schoonmaak en tuinonderhoud. De vergoedingen zijn gebaseerd op de geraamde kosten en zijn verdeeld in afrekenbare en niet-afrekenbare kosten. Voor de afrekenbare kosten vindt jaarlijks, op basis van werkelijke kosten, afrekening c.q. verrekening plaats.

13. Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille Netto opbrengst verkopen bestaand bezit Netto verkoopresultaat woningen projecten

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

3.712 -

5.882 -199

3.712

5.683

In 2013 zijn er 25 huurwoningen (2012: 47 woningen) verkocht en is er 1 bijzondere verkoop gerealiseerd. De verkoopprijs van de verkopen na aftrek van de verkoopkosten bedroeg € 5.180K. De boekwaarde van de verkopen bedroeg € 1.468K 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

14. Overige waardeveranderingen immateriële vaste activa en vastgoedportefeuille Mutatie ongerealiseerde waardeveranderingen

5.173

2.303

De overige waardeveranderingen betreft het verschil tussen respectievelijk de afschrijving op basis van bedrijfswaarde en historische kostprijs (€ 4.725K) en de gerealiseerde herwaardering bij verkoop(€ 448K).

106

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

15. Geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf Geactiveerde productie eigen bedrijf

92

108

De geactiveerde productie eigen bedrijf betreft de activering van de integrale kostprijs van de aan in ontwikkeling zijnde onroerende zaken bestede uren.

16. Overige bedrijfsopbrengsten Vergoedingen voor algemeen beheer Nagekomen baten Overige baten

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

13 540 17

12 328 6

570

346

De onder de nagekomen baten verantwoordde opbrengsten betreffen teruggevraagde omzetbelasting (€ 400K) van gestaakte projecten en terugontvangen pro rata btw van 2011 en 2012 (€ 140K). 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Afschrijvingen 17. Afschrijvingen immateriële vaste activa Computer software 18. Afschrijvingen materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Sociaal vastgoed in exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

77

110

9.411 111

6.693 102

9.522

6.795

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

19. Overige waardeveranderingen van vaste activa

Waardeverandering sociaal vastgoed in exploitatie Waardeverandering vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Waardeverandering vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop

1.986

-2.313

-666 448

2.579 1.162

1.767

1.428

In de post waardeverandering sociaal vastgoed in exploitatie zijn onrendabele investeringen verantwoord van ingrepen die leiden tot een vergroting van de verdiencapaciteit van een vhe voor een bedrag van € 1.883K (2012: € 752K). 107

Tevens zijn hier de afwaarderingen als gevolg van een bedrijfswaarde die lager is dan de boekwaarde verantwoord. Terugnemingen van deze reeds eerder verantwoordde afwaarderingen worden ook in deze post verwerkt. De onrendabele investeringen en waardeveranderingen zijn berekend op bedrijfswaarde. In de post waardeverandering sociaal vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie zijn o.a. onrendabele investeringen nieuwbouw en herstructurering opgenomen waarvoor een voorziening is gevormd. In de post waardeverandering vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop zijn de afwaarderingen van de projecten Vermunt en Groene Woud opgenomen. De afwaarderingen zijn gebaseerd op marktwaarde als gevolg van marktomstandigheden en het daardoor veranderde ontwikkelperspectief. Personeelskosten

20. Lonen en salarissen Bruto salarissen Uitzendkrachten Ontvangen ziekengelden

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

1.955 243 -2

1.904 210 -40

2.196

2.074

21. Sociale lasten Premies sociale verzekeringswetten

283

275

22. Pensioenlasten Pensioenlasten

369

361

De pensioenregeling van SPW is een toegezegde-pensioenregeling. In het geval van een tekort bij SPW bestaat voor Bernardus Wonen geen verplichting tot het voldoen van aanvullende bedragen anders dan hogere toekomstige premies. Als en voor zover een overschot of tekort in het fonds van invloed is op in de toekomst door de werkgever te betalen premies, dan wordt het volgende gemeld: - De beschikbare informatie omtrent het overschot of tekort - De mogelijke gevolgen voor de werkgever. In 2009 is het herstelplan van SPW goedgekeurd. Startsituatie is 2008 toen de dekkingsgraad 95% was. De verwachting is dat de dekkingsgraad binnen 5 jaar weer boven het vereiste minimum uitkomt van 104,4% en binnen de wettelijke termijn boven 116,7%. Eind 2013 is de dekkingsgraad 114%. Bezoldiging van (voormalige) commissarissen De bezoldiging aan (voormalige) commissarissen (zie de overige bedrijfslasten: Bestuurs- en toezichtskosten bedraagt € 33.117 (2012: € 44.600). Personeelsleden Bij de groep waren in 2013 gemiddeld 41 personeelsleden werkzaam (2012: 42). Deze zijn allen werkzaam in de Toegelaten Instelling, en niet in de consolidatie betrokken rechtspersonen. Het aantal personeelsleden op basis van fte's bedraagt 36 (2012: 37) 108

23. Onderhoudslasten Dagelijks- en mutatieonderhoud Planmatig onderhoud Verbruik voorraad

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

2.787 2.668 34

2.714 2.369 42

5.490

5.126

In de post dagelijks- en mutatieonderhoud is een bedrag van € 56.444 (2012: € 26.084) aan leefbaarheid verantwoord. 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

24. Leefbaarheid Leefbaarheid

41

126

In de post leefbaarheid is in 2012 een bedrag van € 76.025 inzake de Vogelaarheffing opgenomen. In 2013 is deze heffing afgeschaft. 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

25. Lasten servicecontracten Servicekosten

315

263

109

26. Overige bedrijfslasten Algemene beheersen administratiekosten Automatiseringskosten Bestuurs- en toezichtskosten Huisvestingskosten Overige personeelskosten Overige beheerskosten Belastingen Verzekeringen Contributie Overige heffingen Dotatie dubieuze debiteuren Diverse bedrijfslasten

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

857 452 51 81 283 5 798 114 38 971 -23 220

889 294 58 102 375 5 776 110 43 9 270

3.848

2.932

Algemene beheersen administratiekosten Bankkosten Drukwerk Portikosten Telecommunicatiekosten Kosten bewonersblad Advertentiekosten Kantinekosten Deurwaarderskosten Contributie en abonnementen Kosten externe controle Kosten samenwerkingsverbanden Makelaarskosten Ondernemingsraad Public relations Arbodienst Kosten huurdersbelangenvereniging Kantoorbenodigdheden Overige algemene beheerskosten Advieskosten Autokosten Kosten KWH-Huurlabel

8 41 30 45 44 40 43 5 20 82 35 48 5 27 17 35 7 26 260 21 18

7 42 33 44 58 22 30 4 19 62 21 40 3 135 20 29 7 26 248 20 19

Totaal Algemene beheersen administratiekosten

857

889

Overige heffingen Saneringssteun Verhuurderheffing

889 83

-

Totaal Overige heffingen

971

-

110

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Accountantshonoraria Controle van de jaarrekening Andere controlewerkzaamheden Fiscale advisering Andere niet-controlediensten

83 36 3

52 7 20 10

121

90

In het boekjaar zijn de bovenstaande bedragen aan accountantshonoraria bij Bernardus Wonen en de in de consolidatie betrokken maatschappijen in rekening gebracht.

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

27. Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille Waardeveranderingen Commercieel vastgoed in exploitatie Waardeveranderingen onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Waardeveranderingen Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie gekwalificeerd als vastgoedbelegging

-1.707 -1.278

-355 -653

-

2.401

-2.985

1.393

De waardeveranderingen commercieel vastgoed in exploitatie betreft de mutatie in de marktwaarde over het boekjaar. De waardeveranderingen onroerende zaken verkocht onder voorwaarden betreffen de waardedalingen en de verleende koperskortingen van de onder een koopgarantconstructie verkochte woningen.

28. Waardeveranderingen van financiële vaste activa en van effecten Waardeverandering overige effecten Waardeveranderingen van terugkoopverplichtingen

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

-1.141 1.277 136

628 628

111

Waardeverandering overige effecten Waardeverandering Wooninvesteringsfonds (WIF)

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

-1.141

-

194 72 313 394 304 1277

60 74 231 263 628

De waardeverandering van het WIF is onder de overige effecten verder toegelicht Waardeveranderingen van terugkoopverplichtingen Afname terugkoopverplichting Hart van Oudenbosch Afname terugkoopverplichting Bosschenhof Afname terugkoopverplichting La Chapelle Afname terugkoopverplichting Maria ter Engelen Afname terugkoopverplichting Zomervlinder

Als gevolg van de waardedalingen van de onder een koopgarant constructie verkochte woningen daalt de terugkoopverplichting. 2013

29. Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten

€ x 1.000

Rente WIF 30. Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Renteopbrengsten activa in ontwikkeling Waardestijging financiële instrumenten Rente rekening-courant Rente vordering Bernardus Wonen

2012 € x 1.000

25

24

483 2.280 85 1

671 4 9

2.850

684

Er is een rentevoet van 4,23% (2012: 4,28%) gehanteerd voor de activering van de rente ten behoeve van onroerende zaken in ontwikkeling.

31. Rentelasten en soortgelijke kosten Waardedaling financiële instrumenten Rente leningen onder garantie Disagio / CAP-premie

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

-

-7.906

-4.970 -8

-4.879 -9

-4.978

-12.794

112

2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

32. Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening De latente belastinglast is als volgt bepaald: Bernardus Wonen (toegelaten instelling) Dochtervennootschappen Verschuldigde winstbelasting

-135 36

526 -104

-99

422

Het gemiddelde wettelijke belastingtarief bedraagt 20%. Het toepasselijke belastingtarief is overeenkomstig voorgaand jaar.

113

Toelichting op het geconsolideerd kasstroomoverzicht 2013 Het kasstroomoverzicht over 2013 is opgesteld volgens de directe methode waarbij de in het kasstroomoverzicht opgenomen bedragen rechtstreeks uit de kas- en bankmutaties komen. De vergelijkende cijfers van het kasstroomoverzicht over 2012 zijn opgesteld door de in de winst- en verliesrekening opgenomen operationele activiteiten te corrigeren met posten die niet hebben geleid tot een kasstroom. Onder de investeringen in (im)materiële vaste activa zijn alleen de investeringen opgenomen waarvoor geldmiddelen zijn opgeofferd.

Samenstelling geldmiddelen 2013 € x 1.000

2012 € x 1.001

Liquide middelen per 31 december 2012 Effecten per 31 december 2012 Geldmiddelen per 31 december 2012

13.381 13.381

2.022 2.022

Balansmutatie geldmiddelen in 2013

-3.454

11.359

9.927 9.927

13.381 13.381

Liquide middelen per 31 december 2013 Effecten per 31 december 2013 Geldmiddelen per 31 december 2013

114

Enkelvoudige balans per 31 december 2013 31 december 2013

31 december 2012

€ x 1.000

€ x 1.000

ACTIVA VASTE ACTIVA Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Sociaal vastgoed in exploitatie Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie Onroerende en roerende zaken ten dienste van de exploitatie

Vastgoedbeleggingen Commercieel vastgoed in exploitatie Onroerende zaken verkocht onder voorwaarden Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor eigen exploitatie

Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen Latente belastingvordering(en) Overige effecten

336

247

178.811 3.117 2.196

154.401 4.639 1.615

184.125

160.655

10.795 10.438 2.135

7.810 10.234 3.185

23.368

21.229

208 2.342 -

655 2.216 1.116

2.550

3.987

210.379

186.118

759 722

281 1.046

1.481

1.327

187 1.918 395 2

137 1.837 747 9

2.501

2.730

(33)

Som der vaste activa VLOTTENDE ACTIVA Voorraden Vastgoed bestemd voor de verkoop Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor de verkoop

Vorderingen Huurdebiteuren Vorderingen op groepsmaatschappijen Overige vorderingen Overlopende activa Liquide middelen

(34)

9.834

13.319

13.816

17.376

224.195

203.494 115

31 december 2013

31 december 2012

€ x 1.000

€ x 1.000

PASSIVA EIGEN VERMOGEN Overige reserves Resultaat boekjaar

82.498 3.108

66.570 -345

Totaal eigen vermogen

85.606

66.225

VOORZIENINGEN Onrendabele investeringen en herstructureringen Latente belastingverplichtingen Overige voorzieningen

2.220 9 5.764

5.239 18 8.035

Totaal voorzieningen

7.992

13.291

110.743

103.736

10.530

10.324

121.273

114.060

KORTLOPENDE SCHULDEN Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan leveranciers Schulden aan groepsmaatschappijen Belastingen en premies sociale verzekeringen Schulden terzake van pensioenen Overlopende passiva

721 4.039 621 974 42 2.927

3.433 2.439 622 641 41 2.742

Totaal kortlopende schulden

9.324

9.918

224.195

203.494

LANGLOPENDE SCHULDEN Schulden aan kredietinstellingen Verplichtingen uit hoofde van onroerende zaken verkocht onder voorwaarden

Totaal langlopende schulden

116

Enkelvoudige winst- en verliesrekening over 2013 2013

2012

€ x 1.000

€ x 1.000

Bedrijfsopbrengsten Huuropbrengsten Opbrengsten servicecontracten Netto verkoopresultaat vastgoedportefeuille Overige waardeveranderingen immateriële vaste activa en vastgoedportefeuille Geactiveerde productie ten behoeve van het eigen bedrijf Overige bedrijfsopbrengsten

22.038 284 3.712

20.919 271 5.683

5.173 92 570

2.303 108 346

Totaal bedrijfsopbrengsten Bedrijfslasten

31.868

29.630

77

110

9.522 1.370 2.196 283 369 5.488 41 315 3.834

6.795 846 2.074 275 361 5.124 126 263 2.917

23.494

18.890

8.374

10.740

-2.985

1.393

136

628

25 2.848 -4.978

24 675 -12.794

-1.969

-11.467

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

3.420 135

666 -526

Resultaat deelnemingen

3.555 -447

140 -486

Resultaat

3.108

-345

Afschrijvingen immateriële vaste activa Afschrijvingen materiële vaste activa en vastgoedportefeuille Overige waardeveranderingen van vaste activa Lonen en salarissen Sociale lasten Pensioenlasten Onderhoudslasten Leefbaarheid Lasten servicecontracten Overige bedrijfslasten

Bedrijfsresultaat Niet-gerealiseerde waardeveranderingen vastgoedportefeuille Financiële baten en lasten Waardeveranderingen van financiële vaste activa en van effecten Opbrengst van vorderingen die tot de vaste activa behoren en van effecten Rentebaten en soortgelijke opbrengsten Rentelasten en soortgelijke kosten

117

Algemene grondslagen voor de opstelling van de enkelvoudige jaarrekening Waarderingsgrondslagen balans- en resultaatbepaling Voor de grondslagen van de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat wordt verwezen naar de op respectievelijk pagina 72 en pagina 78 opgenomen toelichting op de geconsolideerde balans en geconsolideerde winst- en verliesrekening. Voor regelgeving wordt hier ook verwezen naar de toelichting op de geconsolideerde balans en geconsolideerde winst- en verliesrekening. De grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn gelijk aan die van de geconsolideerde jaarrekening, waarbij de geconsolideerde rechtspersonen worden gewaardeerd op netto-vermogenswaarde. Indien de nettovermogenswaarde negatief uitkomt, wordt een voorziening voor deelnemingen gevormd. Algemeen Cijferopstellingen worden hier achterwege gelaten als het posten betreft die in de geconsolideerde en de enkelvoudige jaarrekening gelijk zijn of waar verschillen van te verwaarlozen betekenis zijn voor een juist inzicht.

33. Financiële vaste activa Deelnemingen Bernardus Wonen heeft op 9 februari 2006 Bernardus Holding B.V. opgericht. Het maatschappelijk kapitaal bedraagt € 3.500.000 (35.000 aandelen van € 100), waarvan geplaatst en volgestort € 700.000 (7.000 aandelen van € 100). Bernardus Holding B.V. is op haar beurt houdster van de aandelen in Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij B.V., opgericht per 27 maart 2006. Een maatschappelijk kapitaal van € 90.000 (900 aandelen van € 100), waarvan geplaatst en volgestort € 18.000 (180 aandelen van € 100). Daarnaast heeft Bernardus Holding B.V. op 27 maart 2006 Bernardus Verhuur B.V. opgericht met een maatschappelijk kapitaal van € 90.000 (900 aandelen van € 100), waarvan geplaatst en volgestort € 18.000 (180 aandelen van € 100). Ook hebben Bernardus Holding B.V., Thuisvester Participatie B.V. en Aannemersbedrijf Van Agtmaal B.V. op 28 maart 2006 ZAB B.V. opgericht met een maatschappelijk kapitaal van € 90.000 (90.000 aandelen van € 1), waarvan geplaatst en volgestort € 18.000 (18.000 aandelen van € 1). Allen nemen deel voor een evenredig deel. Op 30 mei 2009 is Bernardus VSO-rendement B.V. opgericht, met een maatschappelijk kapitaal van € 90.000 (900 aandelen van € 100), waarvan geplaatst en volgestort € 18.000 (180 aandelen van € 100). Bernardus Holding B.V. is houdster van de aandelen. Volledigheidshalve wordt hier nog vermeld dat dit het aandeel van 100% in Bernardus Holding B.V. betreft. Hierin zijn opgenomen de 100% deelnemingen in Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij B.V., Bernardus Verhuur B.V. en Bernardus VSO-rendement B.V.

34. Vlottende activa Vastgoed in ontwikkeling bestemd voor verkoop. Het verschil met de geconsolideerde jaarrekening bedraagt € 1.262.500 en betreft project De Vermuntsche Heeren.

118

119

OVERIGE GEGEVENS

120

Overige informatie Personeelsleden Gedurende het jaar 2013 had de corporatie gemiddeld 41 werknemers in dienst (2012: 42). Geen van de werknemers is buiten Nederland werkzaam. Onderverdeeld naar: Directie Staf Woondiensten Vastgoed Financiën & Control Huishoudelijke dienst Totaal

2013 1 6 19 7 7 1 41

2012 1 6 20 7 7 1 42

Bestuurders en commissarissen Lasten ter zake van bezoldiging en ter zake van pensioenen van: - bestuurders en voormalige bestuurders: € 124.493 (voorgaand jaar € - commissarissen en voormalige commissarissen: € 40.992 (voorgaand jaar €

124. 444) 44. 600)

De bezoldiging van bestuurders omvat: - periodiek betaalde beloningen (zoals salarissen, sociale lasten, vakantiegeld, doorbetaling bij vakantie en ziekte, ter beschikking stelling van auto en presentiegelden); - beloningen betaalbaar op termijn (zoals pensioenlasten, VUT, sabbatical leave en jubileumuitkeringen); - uitkeringen bij beëindiging van het dienstverband; - winstdelingen en bonusbetalingen. Conform de Governancecode Woningcorporaties wordt de Sectorbrede Beloningscode Bestuurders nageleefd. De bezoldiging per individueel lid van het bestuur is dan als volgt gespecificeerd: Periodiek betaalde beloningen 2013 2012

Beloningen betaalbaar op termijn 2013 2012

Uitkering bij beëindiging van het dienstverband 2013 2012

Winstdeling en bonus 2013 2012

Naam J.W.A. Hectors

101.075 101.075

22.899

22.864

0

0

0

0

Totaal

101.075 101.075

22.899

22.864

0

0

0

0

121

De bezoldiging van de Raad van Commissarissen kan als volgt worden gespecificeerd: Periodiek betaalde beloningen

Beloningen betaalbaar op termijn

2013

2012

2013

2012

Uitkering bij beëindiging van het dienstverband 2013 2012

Winstdeling en bonus

Naam A.P.E. Baart (lid vanaf 1-1-2012)

2013

2012

8.750

7.000

0

0

0

0

0

0

R. de Gier (lid vanaf 1-1-2008)

7.000

7.000

0

0

0

0

0

0

W.M. Krzeszewski (lid vanaf 1-1-2008)

7.000

7.000

0

0

0

0

0

0

A.E. Tevel (lid vanaf 1-1-2013)

7.000

0

0

0

0

0

0

0

C.J.A.M. de Vetter (lid vanaf 1-1-2013)

7.000

0

0

0

0

0

0

0

C.G. Kokke (lid tot 9-8-2013)

4.242

7.000

0

0

0

0

0

0

J.C. Embregts (lid tot 1-1-2013)

0

9.600

0

0

0

0

0

0

C.J. Verstraten (lid tot 1-1-2013)

0

7.000

0

0

0

0

0

0

Totaal

40.992

44.600

0

0

0

0

0

0

Wet normering bezoldiging topfunctionarissen semipublieke sector Begin 2012 heeft de minister van Wonen en Rijksdiensten een regeling bekendgemaakt waarin de honorering voor bestuurders en commissarissen is opgenomen. Hierin is een overgangsregeling openomen voor huidige bestuurders en commissarissen. Vanaf 1 januari 2013 geldt de Wet Normering Topinkomens in de publieke en semipublieke sector (WNT). Deze wet is van toepassing op bestuurders en commissarissen van woningcorporaties. Het wetsvoorstel Aanpassingswet WNT is nog aanhangig bij de Eerste Kamer. Vooruitlopend op de goedkeuring en inwerkingtreding van deze wet heeft Minister Plasterk op 18 februari 2014 de toezegging gedaan dat de WNT voor het kalenderjaar 2013 zal worden gehandhaafd als ware de Aanpassingswet in werking getreden. Bernardus Wonen dient van iedere topfunctionaris de bezoldiging te vermelden. De maximale bezoldiging is voor 2013 € 228.599. Voor Bernardus Wonen geeft onderstaand overzicht een weergave van de bezoldiging van de topfunctionarissen die blijkens de WNT gepubliceerd dienen te worden. De functionarissen voldoen allen aan de WNT. Met betrekking tot onderstaande bezoldigingen is Bernardus Wonen in 2014 geen crisisheffing verschuldigd.

122

Raad van Bestuur: J.W.A. Hectors Functie

2013

2012

Bestuurder

Bestuurder

101.075

101.075

Beloning Belastbare kostenvergoeding

519

505

Betaalbaar op termijn

22.899

22.864

Totaal bezoldiging

124.493

124.444

WNT-norm 2013

228.599

OVERSCHRIJDING

nee

n.v.t.

Raad van Commissarissen: A.P.E. Baart

Functie

Beloning Belastbare kostenvergoeding Betaalbaar op termijn Totaal bezoldiging WNT-norm 2013 OVERSCHRIJDING

R. de Gier

2013

2012

2013

2012

2013

2012

Voorzitter

Lid

Vicevoorzitter

Vicevoorzitter

Lid

Lid

8.750

7.000

7.000

7.000

7.000

7.000

202

0

27

0

0

0

0

0

0

0

0

0

8.952

7.000

7.027

7.000

7.000

7.000

17.145 nee

11.430 n.v.t.

A.E. Tevel (vanaf 1-1-2013) 2012 2013 Functie

Beloning Belastbare kostenvergoeding Betaalbaar op termijn Totaal bezoldiging WNT-norm 2013 OVERSCHRIJDING

W.M. Krzeszewski

Lid

nee

11.430 n.v.t.

C.J.A.M. de Vetter (vanaf 1-1-2013) 2013 2012 Lid

nee

n.v.t.

C.G. Kokke (tot 9-8-2013) 2013 2012 Lid

Lid

7.000

0

7.000

0

4.242

7.000

0

0

185

0

0

0

0

0

0

0

0

0

7.000

0

7.185

0

4.242

7.000

11.430 nee

11.430 n.v.t.

nee

7.620 n.v.t.

nee

n.v.t.

123

Vaststelling en goedkeuring jaarrekening directie Vastgesteld door directeur-bestuurder op 26 mei 2014.

drs. J.W.A. Hectors

124

Vaststelling en goedkeuring jaarrekening Raad van Commissarissen Goedgekeurd in vergadering Raad van Commissarissen de dato 26 mei 2014.

A. Baart MBA

drs. R. de Gier

W. Hoogstad

drs. ing. W. Krzeszewski

A.E. Tevel

drs. C.J.A.M. de Vetter

125

Resultaatbestemming Bestemming van het resultaat over het boekjaar 2012 De jaarrekening 2012 is vastgesteld in de vergadering Raad van Commissarissen gehouden op 21 mei 2013. De vergadering heeft de bestemming van het resultaat vastgesteld conform het daartoe gedane voorstel. Resultaatbestemming De bestemming van de winst of de verwerking van het verlies wordt vastgesteld na balansdatum. Bernardus Wonen stelt voor om de winst over 2013 ad € 3.107.825 toe te voegen aan de overige reserves.

126

Belangrijke gebeurtenissen na balansdatum Er hebben zich geen gebeurtenissen na balansdatum met belangrijke financiële gevolgen voorgedaan, die hier moeten worden vermeld. Dit geldt zowel voor Bernardus Wonen als de in haar geconsolideerde jaarrekening betrokken maatschappijen.

127

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

128

132

Kengetallen Woningbezit 2013 Woningen en gebouwen Overige woongelegenheden* Garages inclusief parkeerplaatsen Overige objecten

2012

2011

2010

2009

3939

3890

3938

3964

3937

5

3

4

5

5

329 28

329 31

329 32

329 28

321 28

4301

4253

4303

4326

4291

* De overige woongelegenheden betreffen 5 woongebouwen met 148 kamers.

Mutaties in woningbezit 2013 Nieuwe woningen Aankoop bestaand Verkoop bestaand Sloop Overige mutaties In aanbouw

2012 74 0 25 0 0 22

2011 0 0 49 0 0 49

2010 30 0 54 2 1 19

2009 33 10 16 0 0 42

36 7 24 12 4 61

Huurklasse (aantal VHE's) 2013 Goedkope woningen Betaalbare woningen Dure woningen

2012

573 2.864 502

2011

696 2.844 350

2010

770 2.859 309

2009

820 2.909 235

917 2.880 140

De huurklassen voor 'goedkoop', 'betaalbaar' en 'duur' worden elk jaar aangepast. De kengetallen voor de vergelijkende jaren niet. Goedkope woningen: Betaalbare woningen: Dure woningen:

< € 374,44 > € 374,44 en < € 574,35 > €561,98

Kwaliteit 2013 Dagelijks- en mutatieonderhoud Planmatig en renovatieonderhoud Aantal afgewerkte klachten

2012

2011

2010

2009

648

638

545

442

633

620

557

682

619

595

-

2

3

3

2

133

Het verhuren van woningen 2013 Toewijzingen Verhuringen Leegstaande woningen > 3 maanden Huurachterstand in % Huurderving in %

2012

2011

2010

2009

543 329

658 227

577 278

640 262

482 283

11 1 3

15 3

39 1 2

12 1 2

10 1 2

Financiële ratio's* 2013 Solvabiliteit (%) Debt. Ratio (%) Interest-coverage ratio (ICR) Loan to Value (%) Investerings- en financieringsratio Debt Service Cover Ratio (DSCR) Rentabiliteit eigen vermogen (%) Rentabiliteit vreemd vermogen (%) Rentabiliteit totaal vermogen (%) Current ratio

2012

2011

2010

2009

38,3 62,0

32,6 48,5

25,5 34,3

23,9 31,2

24,1 31,8

2,4 19,7

2,4 18,0

2,5 15,7

2,6 16,0

2,5 14,4

3,1

-

5,7

1,6

1,3

1,0

1,2

2,1

1,9

2,0

3,6

-0,5

-1,6

4,2

2,5

3,6

3,6

3,9

3,8

3,9

3,6 1,5

2,2 1,9

2,5 0,8

3,9 0,8

3,5 1,4

* Toelichting: Solvabiliteit (%):

eigen vermogen / totale vermogen

Debt ratio:

eigen vermogen / vreemd vermogen

Interest-coverage ratio (ICR):

(bruto resultaat - opbrengst verkopen - belastingen + afschrijvingen + overige waardeveranderingen) / rentelasten

Loan to Value (%):

lang vreemd vermogen /economische waarde onderpand (economische waarde onderpand = de WOZ waarde )

Inv.- en financieringsratio:

investeringen / financiering vreemd vermogen

Debt Service Cover Ratio (DSCR):

(bedrijfsresultaat - opbrengst verkopen + afschrijvingen + overige waardeveranderingen) / (rentelasten + aflossingen)

Rentabiliteit eigen vermogen (%):

resultaat / eigen vermogen

Rentabiliteit vreemd vermogen (%):

rentelasten / vreemd vermogen

Rentabiliteit totaal vermogen (%):

resultaat + rentelasten / totaal vermogen

Current ratio:

vlottende activa / vlottende passiva

134

Balans en winst-en-verliesrekening per vhe 2013 Eigen vermogen Personeelskosten Overige bedrijfslasten Bedrijfsresultaat Financieringsresultaat Resultaat

19.904 728 829 1.851 -457 723

Concept Jaarverslag Bernardus Wonen 2013

2012 15.572 725 601 2.385 2.367 -81

2011 9.617 697 567 792 941 154

2010 8.501 693 525 1.742 797 357

2009 8.107 626 1.377 984 767 199

136

Verbonden rechtspersonen Holdingstructuur Algemene gegevens Oprichtingsdatum Eerste boekjaar Daarna Rechtsvorm Vestigingsplaats Statutaire doelstelling

Kern/nevenactiviteiten verslagjaar Bankrekeningnummer Kapitaal gestort Procuratie Bankverklaring Volmacht Kvk Fiscaalnummer Beschikking fiscale eenheid vpb Bestuurszetel Directievoering Voorzitter Algemene Raad Financiële gegevens Maatschappelijk kapitaal Aandelen Geplaatst en volgestort kapitaal Aandelen Eigen vermogen Balanstotaal Resultaat project/jaaromzet Exploitatiebijdrage Resultaat Corporatiebelang Consolidatie

Nominale waarde belang Totale intrinsieke waarde Netto-vermogenswaarde Overige participanten Wijze bestuurlijke zeggenschap Intern toezicht Datum vaststelling jaarverslag 2011 Datum accountantsverklaring 2011 Datum vaststelling jaarverslag 2012 Datum accountantsverklaring 2012 Geldstromen van corporatie Overige kosten Activering (incl. rente) Rekening-courantverhouding TI (schuld aan de TI wordt negatief weergegeven) Rentebaten, -lasten

Bernardus Holding BV

Bernardus Ontwikkelingsmaatschappij BV 27-mrt-06 oprichtingsdd. t/m 31-12-2006 kalenderjaar Besloten Vennootschap Oudenbosch

Bernardus Verhuur BV

Ontwikkeling van woningen en andere gebouwen

Huren en verhuren van registergoederen

285.124.390 ja ja ja ja 20124750 (NL)8180.85.113(.B04) 27-mrt-06

285.119.834 ja ja ja ja 20124744 (NL)8180.85.113(.B05) 27-mrt-06

3.500.000 35.000 van € 100 elk € 700.000 7.000 van € 100 elk € 207.888 € 693.895

90.000 900 van € 100 elk € 18.000 180 van € 100 elk € 436.873€ 1.450.953 €0

90.000 900 van € 100 elk € 18.000 180 van € 100 elk € 45.833€ 22.687 €0

€ 447.272100%

€ 437.327100%

€ 8.581100%

ja (tussenconsolidatie kan achterwege blijven; wordt met BW TI geconsolideerd) € 700.000 € 700.000 € 207.888 n.v.t.

ja (Holding is moeder)

ja (Holding is moeder)

€ 18.000 € 18.000 € 436.873n.v.t.

€ 18.000 € 18.000 € 45.833n.v.t.

Aandeelhouder Reglement 9-mei-12 n.v.t. (kleine vennootsch.) 21-mei-13 n.v.t. (kleine vennootsch.)



€ 2.000 € 621.378

€ 2.000 € 4.399 € 1.887.075-

€ 1.000 € 19.185-

€ 1.482

geactiveerd

€ 34-

9-feb-06 oprichtingsdd. t/m 31-12-2006 kalenderjaar Besloten Vennootschap Oudenbosch Verwerven en vervreemden van deelnemingen in rechtspersonen Oprichting dochters en deelneming in ZAB BV 285.119.826 ja ja ja ja 20124028 (NL)8180.85.113(.B03) 27-mrt-06

27-mrt-06 oprichtingsdd. t/m 31-12-2006 kalenderjaar Besloten Vennootschap Oudenbosch

137

Holdingstructuur Algemene gegevens Oprichtingsdatum Eerste boekjaar Daarna Rechtsvorm Vestigingsplaats Statutaire doelstelling

ZAB BV *)

Stichting Woonwagenbeheer Zuid-West Nederland *) 25-okt-00 oprichtingsdd. t/m 31-12-2000 kalenderjaar Stichting Roosendaal Verkrijgen, vervreemden, beheren en exploiteren van woonwagen (plaatsen)

Bernardus VSO-rendement BV 30-mei-08 oprichtingsdd. t/m 31-12-2008 kalenderjaar Besloten Vennootschap Oudenbosch

28-mrt-06 oprichtingsdd. t/m 31-12-2006 kalenderjaar Besloten Vennootschap Oudenbosch

Projectontwikkeling

Projectontwikkeling

285.138.235 ja ja ja ja 20024732 (NL)8194.82.705 30-mei-2008

122.569.229 ja

20124747 (NL)8156.22.260 n.v.t.

90.000 900 van € 100 elk € 18.000 180 van € 100 elk € 7.362 € 19.268

90.000 90.000 van € 1 elk € 6.000 18.000 van € 1 elk € 375.786 € 385.050

n.v.t. n.v.t. n.v.t. n.v.t. € 3.859.528 € 5.730.900

1.656100% ja (Holding is moeder)

€ 1.851 33,33% nee (is deelneming van Holding)

€ 1.492.102 Op basis van vhe’s oprichters n.v.t.

€ 18.000 € 18.000 € 7.362 n.v.t.

€ 6.000 € 18.000 € 375.786 Thuisvester Participatie B.V. Aannemersbedr.Van Agtmaal B.V. Aandeelhouder

n.v.t. n.v.t.

Kern/nevenactiviteiten verslagjaar Bankrekeningnummer Kapitaal gestort Procuratie Bankverklaring Volmacht Kvk Fiscaalnummer Beschikking fiscale eenheid vpb Bestuurszetel Directievoering Voorzitter Algemene Raad Financiële gegevens Maatschappelijk kapitaal Aandelen Geplaatst en volgestort kapitaal Aandelen Eigen vermogen Balanstotaal Resultaat project/jaaromzet Exploitatiebijdrage Resultaat Corporatiebelang Consolidatie

Nominale waarde belang Totale intrinsieke waarde Netto-vermogenswaarde Overige participanten Wijze bestuurlijke zeggenschap Intern toezicht Datum vaststelling jaarverslag 2011 Datum accountantsverklaring 2011 Datum vaststelling jaarverslag 2012 Datum accountantsverklaring 2012 Geldstromen van corporatie Overige kosten Activering (incl. rente) Rekening-courantverhouding TI (schuld aan de TI wordt negatief weergegeven) Rentebaten, -lasten

ja

9-mei-12

9-mei-12

n.v.t. (kleine vennootsch.) 21-mei-13 n.v.t. (kleine vennootsch.)

12-april-13

ja ja ja ja ja ja ja n.v.t. nee de heer H.J. Hoogbergen de heer J. Hectors

n.v.t. Bestuur/Algemene Raad 24-mei-12 24-mei-12 23-mei-13 23-mei-13

€ 1.000 € 11.406-

€ 23 -

*) ten tijde van de opmaak van de geconsolideerde jaarrekening zijn de cijfers nog niet gecontroleerd door een externe accountant.

138

Bosschendijk 219, Oudenbosch Postbus 97, 4730 AB Oudenbosch t 0165 34 92 00 f 0165 31 83 33 i www.bernarduswonen.nl e [email protected]

Jaarstukken Bernardus Wonen 2013

Recommend Documents