Jaarraportage 2012 Stadsmuseum Zoetermeer
Voorwoord Het Water Wonderland, een pretpark met de strijd van Nederland tegen het water als onderwerp. Dat had, volgens een plan uit de vroege jaren zeventig, gerealiseerd moeten worden aan en in de Dobbe. Er bestaat zelfs een artist impression van, getekend door Rudolf Das, een bekend technisch illustrator en futuroloog. Het pretpark is er niet gekomen, en zo verging het sindsdien vele ideeën, halve en hele plannen voor de stedelijke ruimte rondom de Dobbeplas. Tussen de vroege jaren zeventig en nu groeide Zoetermeer uit tot een stad van ruim 120.000 inwoners. Die fascinerende geschiedenis werd met foto’s van Wim Goutier getoond in de tentoonstelling ‘De polder voorbij; Zoetermeer 50 jaar groeikern’ die dit jaar te zien was in het museum. In die vijftig jaar heeft de stad zich ook sociaal en cultureel ontwikkeld: Zoetermeer is niet alleen de polder voorbij, maar ook de groeikern voorbij. Die vanzelfsprekende ontwikkeling van New Towns gaat gepaard met een toenemende belangstelling voor cultuur, de eigen geschiedenis en het collectieve erfgoed. Het boek ‘Gewenste groei, Het sociale profiel van groeikernen’ van het Sociaal en Cultureel Planbureau laat zien dat het museumbezoek in groeikernen weliswaar lager ligt dan het landelijk gemiddelde, maar ook dat het bezoek aan musea binnen de grenzen van de eigen woonplek juist in groeikernen het sterkst stijgt. Zoetermeer is toe aan een museum dat past bij de huidige schaal van stad. Op 13 februari 2012 stemde de gemeenteraad ermee in om een voorlopig ontwerp te laten maken voor het Stadsforum. Het museum en de bibliotheek hebben in 2012 vol overtuiging gewerkt aan deze nieuwe culturele magneet die gepland is aan de Dobbeplas. Als de gemeenteraad in juni 2013 instemt met de plannen, zal de stad verrijkt worden met een zeer eigentijdse combinatie van museum en bibliotheek in een nieuw gebouw dat levendigheid brengt op een van de mooiste plekken in de stad. Het uitzonderlijke van het Stadsforum zit hem niet alleen in de schitterende locatie en de hoogwaardige architectuur, maar ook in de unieke samensmelting van bibliotheek en museum tot dé plek om te lezen en te kijken, en om Zoetermeer en de wereld ver daarbuiten te verkennen met media, kunst en voorwerpen. Het museum heeft in 2012 met haar kleine staf, maar ook met volle overgave gewerkt aan dat ideaal, in de overtuiging daarmee de stad en zijn culturele toekomst het beste te dienen. De Raad van Toezicht is de directeur en de medewerkers van het museum dankbaar voor de geweldige inspanning die dat gevraagd heeft in het afgelopen jaar.
Chris Groeneveld, Voorzitter Raad van Toezicht
03
Inleiding 2012 was voor het Stadsmuseum Zoetermeer een intensief en productief jaar. Intensief omdat naast de reguliere museumactiviteiten ook hard gewerkt werd aan het Stadsforum Zoetermeer. Bijna wekelijks nam het museum deel aan overleggen met betrekking tot de inhoud, de vorm en de exploitatie van dit mogelijk toekomstige cultuurgebouw - als culturele magneet - aan de culturele as, die de oude dorpskern in Zoetermeer met het nieuwe stadshart moet gaan verbinden. Tegelijkertijd was 2012 een buitengewoon productief jaar. Het museum presenteerde een breed scala aan activiteiten: tentoonstellingen, educatieve activiteiten en een uitgebreid publieksprogramma, waarbij aansluiting gezocht werd bij landelijke en/of stadsbreed gedragen evenementen. Ook in 2012 heeft het museum weer ruimschoots aan de product- en prestatieafspraken met de gemeente Zoetermeer voldaan, waarbij het zelfs 34% meer publieksbereik heeft gerealiseerd dan afgesproken. Het blijft niettemin een gegeven dat het kleine museum hard moet werken voor zijn bezoekers. Enerzijds door de beperkte schaal en fysieke mogelijkheden binnen het huidige gebouw. Anderzijds omdat het te maken heeft met de specifieke ‘Zoetermeerse’ cultuur en de - vaak - geringe mate van identificatie van de eigen inwoners met het verleden, het heden en de toekomst van de stad. Het Stadsmuseum Zoetermeer kan anders dan bij musea in ‘oude’ steden, niet terugvallen op een gedeelde eeuwenoude culturele traditie of een aansprekende canon die als vertrekpunt kan dienen. Om die reden, gaat het Stadsmuseum als ‘gespecialiseerd’ museum niet de directe concurrentie aan met de nabije grotere Randstedelijke musea door tentoonstellingen en activiteiten te programmeren die men qua type en inhoud ook elders vindt.
Positionering en programmering als museum dat zich richt op de eigen stad binnen een grotere nationale en zelfs internationale context, bleek ook in 2012 de belangrijkste driver voor fondsen om het museum ruimhartig te steunen. Ook vonden fondsen het belangrijk dat het museum zijn ervaringen m.b.t. beleid deelde en publiceerde. Die onderzoeksfunctie, waarmee het museum zich de afgelopen jaren heeft geprofileerd, is dus van wezenlijk belang - niet alleen voor de profilering van ons museum, maar ook voor de financiering van projecten. Als gevolg daarvan presenteerde het museum zijn participatieprojecten op meerdere binnen- en buitenlandse congressen en werd ook in 2012 het Zoetermeerse museumbeleid van de afgelopen jaren als casestudie behandeld in internationale publicaties. Het museum intensiveerde - conform zijn beleidsvoornemens - de samenwerkverbanden met culturele en maatschappelijke organisaties uit de stad en in het cultuur- en erfgoedveld. Hierdoor bereikte het nieuwe doelgroepen, en verkreeg het nieuwe verfrissende inzichten over de behoeften die er leven in de stad met betrekking tot vraag en aanbod. Kortom, een intensief en productief jaar. Met veel elan bereidt het Stadsmuseum Zoetermeer zich voor op het cruciale moment van besluitvorming over het Stadsforum in de gemeenteraad van Zoetermeer in juni 2013. Dan hoopt het Museum samen met de Bibliotheek toestemming te verkrijgen om in gezamenlijkheid met partners en stakeholders door te mogen werken aan het Definitief Ontwerp van dit passende en mooie nieuwe gebouw, aan de kop van de toekomstige Culturele As. Dit Stadsforum als cultureel (t)huis, als forum en als trots van de stad en zijn inwoners. Wij verheugen ons op vele inspirerende ontmoetingen.
Jouetta van der Ploeg, Daarom had ook in 2012 elke tentoonstelling, elk evenement en elke maatschappelijke activiteit een directe of indirecte relatie met de eigen stad. Die essentie voor de eigen stad weerspiegelde zich in de samenstelling van het museumbezoek, waarvan het grootste deel afkomstig was uit Zoetermeer en waarvan het aandeel herhaalbezoek ruim 60% betrof.
Directeur
Het museum beleefde mooie, intieme momenten met bezoekers en leerlingen die deelnamen aan de verschillende museale/educatieve programma’s. Vooral in nagesprekken met leerlingen na afloop van een bezoek aan een tentoonstelling, kwamen in openhartige gesprekken - voor deze jongeren - relevante onderwerpen aan de orde, zoals pesten, sexualiteit en het belang van cultuur (historie) voor de hedendaagse samenleving. Dit bewijst maar weer dat cultuur en museumbezoek er toe doen. Juist in de neutrale omgeving van een museum kunnen - ook ingewikkelde en persoonlijke - zaken bespreekbaar worden. In 2012 nam het schoolbezoek ten opzichte van voorgaande jaren toe. Geheel conform de ambitie van het museum om cultuureducatie nog meer tot speerpunt te maken, zette deze opgaande lijn zich door. Bij het verschijnen van dit jaarverslag is inmiddels bekend dat de besluitvorming over het Stadsforum is doorgeschoven naar 2014.
04
05
Publieksbereik
In 2012 heeft het Stadsmuseum Zoetermeer 8747 bezoekers op eigen en/of op andere locatie bereikt met zijn producten en diensten.
60 % van de bezoekers heeft het museum een of meerdere malen bezocht. Voor 40 % van de bezoekers betrof het een eerste bezoek.
Musea veranderen mensen, en helpen mensen zichzelf te veranderen, door te leren. De manier waarop dat gebeurt is in een museum heel anders dan bijvoorbeeld op school. Collecties vormen daarbij ontegenzeglijk een ongelooflijk krachtig medium. Kennis en cultuur worden zo op een volstrekt unieke wijze toegankelijk gemaakt. Musea stellen mensen in staat om hun plaats in de wereld te begrijpen, én de plaats van anderen daarin. Ze pakken onwetendheid aan. Ze helpen mensen respect te ontwikkelen, voor zichzelf en voor anderen. Musea verruimen ons blikveld en doen mensen beseffen dat ze een keuze hebben in wie ze zijn en wat ze doen.
De beleving van het Stadsmuseum Zoetermeer is over het algemeen positief tot zeer positief. De tentoonstellingen van het museum worden gemiddeld gewaardeerd met een 8,1 en de totale museumervaring en ontvangst met een 8,2. Het aantal MJK-houders dat het museum in 2012 heeft bezocht is 10.8 % Het bereik onder scholieren groeit voorzichtig (2010:14,8 %, 2011:17,3% en in 2012 19.6.%) door een intensievere programmering.
David Fleming, Directeur National Museums Liverpool. David Fleming heeft als onafhankelijk denker en museum professional het denken over musea en hun rol in de samenleving al sinds de jaren ’90 van de vorige eeuw veranderd. Zijn ideeën en opvattingen hebben ook het beleid van het Stadsmuseum Zoetermeer beïnvloed.
De tentoonstelling Ridder willen en de rest. 06
07
Tentoonstellingen Alle musea kampen met vragen als: Hoe krijgen we ons product gefinancierd? Hoe maken we ons product zo aantrekkelijk mogelijk? Hoe maken we ons product uniek? Het Stadsmuseum Zoetermeer - gesitueerd in de Nieuwe Stad Zoetermeer - zet zich in om het eigene van Zoetermeer nader te onderzoeken en te specificeren, als uitgangspunt voor een programma dat uniek is, voor Zoetermeer en daarmee ook voor Nederland. Elke tentoonstelling, elk evenement en elke maatschappelijke activiteit heeft een directe of indirecte relatie met de eigen stad. Om niet in een tot zichzelf gekeerd regionalisme te vervallen, tracht het Stadsmuseum Zoetermeer de kwaliteiten van de stad en haar inwoners altijd in een grotere, nationale en soms ook internationale context te plaatsen en altijd kwaliteit voor ogen te houden. De in 2012 gehouden exposities zijn hier een voorbeeld van. In de tentoonstelling ‘Secret City Zoetermeer’ verkenden de uit Manchester afkomstige fotograaf Andrew Brooks en zijn partner cultureel antropoloog Andy Brydon geheime, spannende plekken in de stad. Zoetermeerders werden uitgenodigd om deel te nemen en een nieuwe ontdekkingsreis door hun eigen woonplaats te maken. Brydon en Brooks verbleven in 2011 twee weken in Zoetermeer om de stad te doorkruisen met de stadsbewoners als reisgidsen. Prachtige foto´s en verhalen in een tentoonstelling en catalogus waren daarvan het resultaat. ´Secret City Zoetermeer´ vormde het startpunt van Brooks´en Brydons´ internationale tour om de geheime plekken in Europese steden zichtbaar te maken. De tentoonstelling ´Levensgroot´ toonde werk van de in Zoetermeer wonende en werkzame, talentvolle en opkomende kunstenares Debora Makkus. Makkus ontwikkelde zich in de afgelopen tien jaar tot een veelgevraagd portrettist. In 2009 had ze de eer om Eurocommissaris Neelie Kroes te portretteren in het tv-programma Sterren op het doek, gepresenteerd door Hanneke Groenteman. Het Stadsmuseum Zoetermeer bood in samenwerking met de Stichting Terra Art Projects Zoetermeer Debora Makkus een platform om haar werken aan de buitenwereld te tonen. In de tentoonstelling ´De polder voorbij´, georganiseerd in het kader van ‘Zoetermeer 50 jaar groeikern’, toonde het museum een fotografisch ooggetuigenverslag van de ontwikkeling van het dorp Zoetermeer tot een zelfstandige stad, met eigen werkgelegenheid, een eigen industrie, woonwijken en stedelijke voorzieningen en plaatste deze ontwikkeling binnen de grotere context van nationale naoorlogse stedelijke ontwikkelingen.
16 september 2011 – 29 januari 2012
Secret City Zoetermeer De stad op een mysterieuze manier in beeld gebracht Voor meer informatie over deze tentoonstelling: zie het jaarverslag van 2011.
De familietentoonstelling ´Ridder Willem en de rest´, over de bewoners van het 15de eeuwse kasteel Palenstein dat in Zoetermeer heeft gestaan, werd georganiseerd op verzoek van inwoners van Zoetermeer. Met het project voldeed het Stadsmuseum aan de behoefte om plaatselijke geschiedenis te presenteren in een grotere context, in dit geval de Middeleeuwen. Deze tentoonstelling voedde de lokale trots, sloot aan bij het onderwijscurriculum maar bood ook bezoekers van buiten Zoetermeer de gelegenheid om zich in de 15de eeuw te verdiepen.
Totaal aantal bezoekers: 3244 Bezoekers in 2012: 265 09
Levensgroot: Debora Makkus Schoonheid met een rauw randje, zo laten de krachtige schilderijen van Debora Makkus zich het beste omschrijven. Haar werken tonen hoe vrouwen in een kwetsbare positie hun krachten hervinden om het leven weer op te pakken. De Zoetermeerse kunstenares kan met recht een aanstormend talent worden genoemd in de kunstwereld. Makkus probeert in haar werk het spanningsveld tussen kwetsbaarheid en kracht weer te geven. In vele lagen verf en kleurnuances creëert zij diepte en levendigheid op het linnen. Tijdens de tentoonstelling stond de serie Rise centraal. De titel geeft letterlijk en figuurlijk het thema weer: de levensgrote naakte vrouwen lijken uit een gevallen positie omhoog te willen komen om op te staan, te herrijzen.
Wat een genot voor het oog. Ben er nu voor de tweede keer, kom zeker weer terug. Kan er geen genoeg van krijgen. Wat een prachtig werk en wat hangt het mooi bij elkaar. Punt gaaf, Punt uit! Geweldig mooie schilderijen gezien. Ik ben er stil van geworden. Dit werk zou in het Mauritshuis niet misstaan. Debora moet wel een fantastische vrouw zijn. Ga zo door met schilderen. Miraculeus! Vooral de uitstraling van de schilderijen, de sfeer, ze roepen van alles op en je kan ernaar blijven kijken. HEEL ERG MOOI. Ellen wordt er blij van. Ik ben HEEL blij dat ik ben geweest om deze expositie te bekijken. Knap. Ik ben erg onder de indruk van deze kunstenares. Ik heb ervan genoten. Heel veel succes! 5 februari t/m 18 maart 2012
Levensgroot: Debora Makkus De tentoonstelling was een samenwerkingsproject met Stichting Terra Art Projects die een springplankfunctie vervult voor Zoetermeerse kunstenaars zoals Debora Makkus. Het Stadsmuseum bood Terra een passende expositieruimte voor dit project.
Met dank aan: Debora Makkus en Stichting Terra Art Projects
Totaal aantal bezoekers: 982 11
De polder voorbij De tentoonstelling toonde een selectie foto’s uit het omvangrijke archief van de fotograaf Wim Goutier (30 aug 1931 - 9 feb 2001), die de groei van de stad vanaf 1970 tot en met het jaar 2000 heeft vastgelegd. Binnen de muren van het museum konden de bezoekers de sensatie van een stad in ontwikkeling, van het experiment Zoetermeer, aan de hand van tijdgebonden foto’s beleven en ervaren. Jeugdige bezoekers gingen in de tentoonstelling als ontwerper aan de slag om hun eigen Zoetermeer in beeld brengen. De tentoonstelling in het museum liep gelijktijdig met en maakte deel uit van een kunsttentoonstelling van Stichting Terra Art Projects. Zes professionele kunstenaars waren uitgenodigd om installaties te ontwikkelen in de voormalige Vuurtorenschool aan de Leidsewallen. Deze kunstenaars lieten zich inspireren door het thema ‘Groei(kern)’ en door de locatie zelf. De deelnemende kunstenaars waren: Mariah Blue, Annemie Bogaerts, Adri de Fluiter, Marus van der Made, Stephanie Rhode en Marion Vriens. Daarnaast bood de locatie ruimte aan kunstenaar Vera Zegerman en haar community art project ‘1001 dromen’, waarbij inwoners van Zoetermeer in één zin mochten verwoorden welke toekomst zij voor zichzelf en de stad zien. Deze teksten werden rond de zomer in plexiglazen bollen in de Dobbeplas te water gelaten.
Mijn voorouders woonden hier. Ik ben nu teruggekeerd naar “oude grond”. Wat een leuk en instructief museum. Goed om even stil te staan bij de ontwikkeling van onze stad. Mooie foto’s. Leuk om te zien. Zoetermeer is een prima stad om in te wonen. Nieuw gekomen in 1983 vanuit Vlaardingen! Interessant museum. Knap ingericht. Wat je al niet kunt tentoonstellen op een paar vierkante meter aan historie van Zoetermeer. Geweldig.
27 maart t/m 1 juli 2012
De polder voorbij
Het was een leuke tentoonstelling en ik zag auto’s die mijn moeder vroeger heeft gepoetst als vakantiebaantje en de daktuin waar ze heeft gespeeld. Ik kom nog een keer terug met mijn opa.
Zoetermeer 50 jaar groeikern
Aantal bezoekers ‘De polder voorbij’ Stadsmuseum: 2172 Aantal bezoekers Vuurtorenschool: 743 Totaal: 2915
Met dank aan: Gemeente Zoetermeer, Stichting Terra Art Projects, Bouwend Nederland, Dura Vermeer Bouw Leidschendam, Van As Makelaardij, Rabobank Zoetermeer-Vlietstreek, Stichting Vrienden van het Stadsmuseum, Ralph Goutier en Botine Koopmans.
13
Ridder Willem en de rest In Zoetermeer heeft ooit een echt kasteel gestaan: kasteel Palenstein’. Het werd meer dan 600 jaar geleden gebouwd voor ridder Willem. Hij woonde samen met jonkvrouw Machteld, hun zoons Jan en Aernt en dochter Otte op het kasteel. Op de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ kwam de tijd van ridder Willem tot leven. Hoe was het om rond 1400 op een kasteel in Zoetermeer te wonen? De tentoonstelling bood veel informatie over kasteel Palenstein en de eerste bewoners. Voor kinderen was er van alles te zien en te doen. Ze mochten zich verkleden als ridder of jonkvrouw, bouwden zelf kasteel Palenstein na, probeerden een ‘snorrebotje’ uit en deden het Speurspel ‘Met Aernt en Otte kasteel Palenstein verkennen’. Ook voor ouders en begeleiders of liefhebbers van kastelen bood de tentoonstelling een aangename ervaring. Hoe zat het ook alweer met de Hoekse en Kabeljauwse twisten en hoe zag een aderlaatmes eruit? Authentieke voorwerpen, gebruikt op kasteel Palenstein of in de omgeving, gaven een goede indruk van het Middeleeuwse Zoetermeer.
Participatie Voor de samenstelling van de tentoonstelling werkte het Stadsmuseum Zoetermeer samen met leerlingen van groep 5 en 6 van Basisschool Da Vinci. De leerlingen schreven een brief met vragen aan ridder Willem en zijn familie. In de tentoonstelling probeerde het museum zo goed mogelijk antwoord te geven op deze vragen.
Een voorbeeld: Geachte ridder Willem, Hoeveel geld was uw harnas waard? Groetjes Miquel, groep 6
Antwoord
15 juli 2012 t/m 3 februari 2013
Ridder Willem en de rest Een familietentoonstelling over kasteel Palenstein
Aantal bezoekers ‘Ridder willen en de rest’ t/m 31 december 2012: 4286 Aantal leerlingen Mijmertuin op locatie Alfrink College: 299 Totaal: 4586
Een harnas was erg duur om te laten maken. Niet iedereen kon dit betalen. Er is een oude tekst bewaard gebleven uit de 8ste eeuw, ver voor de tijd van ridder Willem. Hier staat in hoe duur een uitrusting van een ridder toen was. De prijs werd berekend in koeien, omdat er nog bijna geen geld was. Een uitrusting van een ridder kostte wel 45 koeien. Een goede os kostte 2 koeien en een merrie 3 koeien. Dat betekent dat een ridder 15 merries of bijna 23 ossen moest betalen voor zijn complete harnas. Een helm kostte 6 koeien, een maliënkolder 12 koeien, een zwaard 3 koeien, een schede voor het zwaard 4 koeien, beenplaten 6 koeien en een schild en lans 2 koeien. Een paard kostte 12 koeien. Een compleet harnas kostte in totaal bijna net zo veel als een hele luxe dure auto nu. In de tentoonstelling zelf konden bezoekers via formuliertjes hun vragen aan ridder Willem en zijn familieleden in een Middeleeuwse kist deponeren. De vragen werden door de conservator wekelijks per e-mail beantwoord. Maandelijks werd een selectie van deze vragen en antwoorden op de facebook pagina van het museum geplaatst.
15
Een reactie van Oma Louise (namens haar kleinzoon Jason, 6 jaar) Geachte mevrouw Van Dijk, Ontzettend bedankt voor het antwoord. Jason was beretrots dat hij dit antwoord kreeg. Dank u wel!
Audiotour Een speciale audiotour gaf een intieme blik in het leven van de bewoners van het kasteel. Ridder Willem, Jonkvrouw Machteld en hun kinderen Jan, Aernt en Otte werden vertolkt (op basis van een script door conservator Marjonne Kube van Dijk) door acteurs van Storytellers Zoetermeer.
Mijmertuin
In het kader van De week tegen de Eenzaamheid nodigde het museum mensen uit om naar het museum te komen met een tweede persoon die gratis toegang kreeg tot de expositie ‘Ridder Willem en de rest’ en de vaste presentatie. In de beeldentuin achter het museum, onder de oude bomen en aan het water, waren verschillende zitplekken ingericht waar men elkaar kon ontmoeten, en waar men kon mijmeren, genieten en nadenken aan de hand van op vaandels gedrukte Middeleeuwse tekstfragmenten (over universele thema’s; zoals dood, liefde, verlies en eenzaamheid). De opening van de Week tegen de Eenzaamheid Zoetermeer vond plaats in deze Mijmertuin. Het Alfrink College heeft de vaandels in december 2012 op eigen locatie ingezet om 5 groepen 4 HAVO en 5 groepen 4 VWO, kennis te laten maken met Middeleeuwse literatuur.
Vandaag met mijn 2 dochters bij de opening geweest. Ik vond het geweldig van a tot z. De organisatie heel goed. Het ridderverhaal met de tekeningen op de muur (wat een kunstwerk). Mijn complimenten. Nooit geweten dat er een kasteel bestond in Zoetermeer. Leuk ook om een sprong te maken in het verleden van Zoetermeer! Geweldig. Historie en jeugd bij elkaar brengen. Een prachtige prestatie! Wat paste deze tentoonstelling goed bij ons project over ridders en kastelen. Het was een fantastische afsluiting. Groep 6A OBS Da Vinci Met dank aan: Leerlingen van groep 5 en 6 van basisschool de Da Vinci, Storytellers Zoetermeer, het Alfrink College Zoetermeer, Fonds1818, Prins Bernhard Cultuurfonds Zuid-Holland, Gravin van Bylandt Stichting, Rabobank Vlietstreek Zoetermeer, Gemeente Zoetermeer, Floravontuur Promotie Zoetermeer, het Nationaal Archief, het Rijksmuseum van Oudheden Leiden, Annemieke Willemse, Erfgoedcentrum Diep en het Historisch Genootschap Oud Soetermeer.
16
Verzamelkabinetten Het Stadsmuseum biedt in zijn gangvitrine Zoetermeerse verzamelaars de gelegenheid om een deel van hun dierbare verzamelingen te exposeren. Hiermee ambieert het museum om als ‘Huis van de Stad’ de stem, de verhalen en de passies van Zoetermeerse inwoners te laten horen en zien. Vanaf 14 februari t/m 1 april toonde verzamelaarster Ria Mensch haar collectie eierdopjes in het Eierdopjeskabinet. Van 3 april t/m 3 juni was Elly Mets aan de beurt met haar antieke en moderne parfumflesjesverzameling. Het oudste getoonde flesje was van glas met een zilveren plaatje en dopje en stamde uit de 19de eeuw. Van 5 juni t/m 5 augustus was de reisrariteitenverzameling van Leon van der Berg aan de beurt.
Leon zegt hierover: Mijn collectie is niet openbaar, maar ik stel u nu in de gelegenheid om mijn verzameling te bekijken. Het grote verschil met oorspronkelijke rariteitenkabinetten is dat ik de meeste artefacten zelf heb meegenomen van mijn buitenlandse reizen. Slechts een enkel stuk is door anderen voor mij meegenomen of is via een erfenis in mijn verzameling beland. Tussen 1972 en 1979 reisde ik - toen nog met mijn ouders - naar de Balkan en Turkije, daarna was de rest van de wereld aan de beurt: acht maal Afrika, vier maal Azië en drie maal de Amerika’s.
14 februari t/m 1 april 2012
het Eierdopjeskabinet Ria Mensch 3 april t/m 3 juni 2012
het Parfumflesjeskabinet Elly Mets 5 juni t/m 5 augustus 2012
het Reisrariteitenkabinet Leon van der Berg 7 augustus tot en met 22 november 2012 Dennis Zoet
het SWATCH-kabinet
23 november 2012 t/m 13 januari 2013
het Kerststalletjeskabinet Anne-Marie van der Meer - Leijh
De kern van mijn collectie bestaat uit hoofddeksels. Bijna iedere etnische groep ter wereld heeft wel een petje of hoofdtooi waarmee men zijn of haar afkomst toont. Bij de selectie ben ik uit gegaan van twee zaken: het hoofddeksel moest nog in gebruik zijn (soms heb ik het letterlijk van iemands hoofd gekocht) en ik moest het zelf ook kunnen dragen. Hoofddeksels en klederdracht vind/vond je hoofdzakelijk op het platteland. In de steden is er nauwelijks meer onderscheid met het westen. Mijn collectie telt bijna tachtig hoofddeksels. Het tentoonstellen in een kast zoals nu gebeurt, geeft wel heel letterlijk weer waar mijn verzameling om gaat: een modern rariteitenkabinet. Van 7 augustus tot en met 22 november was het Verzamelkabinet ingericht als SWATCHKabinet. Centraal stond de SWATCH-verzameling van Dennis Zoet. Dennis is een breed verzamelaar, maar zijn favoriete verzameling bestaat uit ca. 150 SWATCH horloges. Hij verzamelt ze sinds 1998. Hij draagt er zelf ongeveer 15. Een selectie van zijn mooiste horloges toonde hij in het Verzamelkabinet in het Stadsmuseum Zoetermeer. Van 23 november 2012 t/m 13 januari 2013 toonde het Verzamelkabinet een selectie bijzondere kerststalletjes uit de hele wereld van Anne-Marie van der Meer - Leijh.
Met dank aan: de verzamelaars.
19
Educatie Het Stadsmuseum Zoetermeer vindt cultuuroverdracht van groot belang voor de betrokkenheid van jongeren bij de samenleving. Cultuureducatie stimuleert kinderen bovendien om andere ‘talen te spreken’, waardoor onvermoede talenten boven kunnen komen. Het museum werkt dan ook samen met scholen in Zoetermeer om zoveel mogelijk leerlingen structureel kennis te laten maken met kunst en erfgoed. Cultuureducatie in een informele leefomgeving zoals een museum inspireert, stimuleert, motiveert en geeft kinderen onvergetelijke ervaringen. Leerlingen leren door het werken met cultuur beter kijken en beter vragen te stellen. Educatie is daarom een integraal en primair doel van het Stadsmuseum Zoetermeer. Tijdens ‘Ridder Willem en de rest’ bood het museum een aantrekkelijk en uitgebreid programma voor een breed publiek. Tal van passende én verrassende activiteiten richtten zich op families met kinderen, diverse onderwijsniveaus en jongeren. Beproefde successen zoals het schoolprogramma ‘Sweet Lake Trivi’ werden herhaald. Het volledige en permanente educatieve aanbod is te vinden op de website van het museum: www.stadsmuseumzoetermeer.nl.
Educatieve projecten 2012 1440 leerlingen uit het Voortgezet Onderwijs hebben in 2012 aan de educatieve programma’s van het museum deelgenomen. Deze programma’s betroffen zowel bestaand, als nieuw op tentoonstellingen afgestemd aanbod.
305 leerlingen van het Basisonderwijs hebben in 2012 meegedaan aan het lesprogramma ‘Ridder Willem en de rest’.
Een educatief project uitgelicht: Jonge ‘journalisten’ op museumbezoek tijdens Kunsthappen 2012 In september bezochten leerlingen van het Erasmus College, het ONC en het Picasso Lyceum van 3 VMBO, 4 HAVO en 4 VWO de verschillende kunst- en cultuurinstellingen in de stad. Een jaarlijks terugkerend project onder de naam ‘Kunsthappen’. In het Stadsmuseum zagen de leerlingen de familietentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ en hiervan maakten zij een recensie onder leiding van José van Bergen en Jackie Bouw, die dit programma voorbereidden met de staf van het Stadsmuseum. De beste recensies werden in het Streekblad gepubliceerd.
Twee recensies van leerlingen Vandaag was het zover. Een dagje naar het enige echte Zoetermeerse museum. Het is klein maar het heeft een belangrijk Zoetermeers thema: ‘Ridder Willem en de rest’. Er zijn veel teksten om te lezen. Zo wordt verteld over kasteel Palenstein, de jonkvrouwen en de zonen van ridder Willem. Het is zeker interessant voor middelbare scholieren maar, zeker weten, ook leuk - als een soort speurtocht - voor de basisschool. Ook mijn meeste klasgenoten vonden het interessant. De tentoonstelling wordt door mij dan ook aangeraden aan ouders en kinderen! Martijn van der Heide, Picasso Lyceum 21
Zodra je binnenkomt, is het eerste wat je ziet een lap tekst. Kijk je even rond, dan realiseer je je al snel dat deze tentoonstelling veel meer is dan wat tekst uit een leerboek. De informatie wordt op logische wijze verwerkt in de verhalen van verschillende karakters. Door extra informatie op vlaggetjes te plaatsen, wordt de belevenis al een stuk interactiever. Voeg daar een maquette aan toe waar je ècht aan mag zitten en de mogelijkheid om ridderkleding aan te doen en je hebt een tentoonstelling die zowel voor jong én oud informatief en aantrekkelijk is. Thijmen de Valk, Picasso Lyceum
Buitenschoolse activiteiten In 2011 is het museum gestart met het aantrekken van een nieuwe doelgroep door voor kinderen van 6-12 jaar aparte kinderworkshops te verzorgen. In 2012 hebben er eveneens kinderworkshops plaatsgevonden. Het museum zal zich blijven inzetten om deze doelgroep met kunst en cultuur in aanraking te brengen en hen een plezierige, leerzame ervaring te bieden. Het museum heeft in 2012 6 kinderknutselateliers georganiseerd onder leiding van Michelle Ouwerkerk (studente Reinwardt Academie).
Een educatief project uitgelicht In het educatieve project ‘Ridder Willem en de rest’ kwamen leerlingen van groep 5 en 6 alles te weten over ridder Willem en zijn familie. Ze leerden hoe het er dagelijks aan toe ging in de 15de eeuw op kasteel Palenstein. Het programma begon met een voorbereidende les in de klas, inclusief het beluisteren van een cd met geluidsfragmenten en verwerkingsvragen. Daarna gingen de leerlingen met een werkblad zelf aan de slag. Optioneel kon de leerkracht verdiepende opdrachten geven. De kernles betrof een bezoek aan de tentoonstelling in het museum met een korte nabespreking.
Nabesprekingen Tijdens een van deze nabesprekingen vertelde een leerling: ‘Ik houd niet van oude dingen’ (‘maar ik moet van school naar het museum’). Het nagesprek ging over deze opmerking. De retourvraag was: Kun je zonder oude dingen? ‘Zouden oude dingen ons iets kunnen vertellen over hoe mensen - ouders, grootouders, voorgaande generaties - vroeger leefden en is dat belangrijk om te weten?’ Dat vonden de leerlingen toch wel belangrijk! En waarom? Ze kwamen zelf op het idee dat je zo iets te weten kon komen over hoe ontwikkelingen zijn verlopen. Geschiedenis vertelt dus iets over onszelf. In een ander kringgesprek met leerlingen na afloop van het bezoek aan de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ kwam opeens en spontaan in de neutrale omgeving van het museum aandacht voor pesten en de gevolgen hiervan, naar aanleiding van de tragische dood van twee jongeren waar de kranten in 2012 bol van stonden.
Vraaggericht werken Op 11 oktober ontving het museum een 12 leden tellend docententeam van het Oranje Nassau College. Tijdens dit - wederzijds zeer goed bevallen - bezoek liet het museum zien wat het kan betekenen voor het - vakoverschrijdend - onderwijs. Het museum nodigde de docenten vervolgens uit hun specifieke wensen uit te spreken en vragen te stellen met betrekking tot het museale aanbod. Het bezoek van het docententeam leverde veel energie op voor investeren in een mooie en blijvende wisselwerking tussen school en museum, tussen behoefte en aanbod.
22
Zo werd er in de Meivakantie de workshop ‘Ik zie, ik zie … mijn wijk’ aangeboden bij de tentoonstelling ‘De Polder voorbij’. Kinderen maakten kennis met de verschillende wijken van Zoetermeer en verwerkten hun eigen wijk en hetgeen ze daar belangrijk in vinden in een kijkdoos. In de Kerstvakantie bood Michelle Ouwerkerk de kinderworkshop ‘Een ridder in 2012’ aan. De workshops werden georganiseerd bij de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’. In het museum maakten de kinderen kennis met Ridder Willem. Via een spel ontdekten de kinderen welke voorwerpen Ridder Willem gebruikte. Ook kwamen ze te weten hoe het leven van een ridder vroeger was. Beeldend kunstenaar Marijke Wijgerinck nam 26 peuters van Kinderopvang Kiwinest, en 36 kinderen BSO het Koekoeknest en het Zwanennest op drie verschillende dagen mee door de beeldentuin achter het museum. Een speciaal kunst- en cultuurprogramma voor de allerkleinsten met als doel: kijken naar kunst, met een mix van ervaren en reflectie door middel van voelen, vergelijken, luisteren, praten, muziek en spel.
Reactie kleuterleiding Kiwinest ‘Wij hebben een erg leuke ochtend gehad dankzij de inzet en het enthousiasme van Mevr. Wijgerinck. Er wordt nu nog door de kinderen over het bezoek aan het museum gesproken. Sommige kinderen wijzen hun ouders op kunst in de stad, iets dat de volwassene nog nooit eerder was opgevallen.’ Als plaatsvervangend conservator voor de op zwangerschap verlof zijnde conservator Marjonne Kube van Dijk begeleidde Marijke Wijgerinck tijdens de Week van het Thrillerfestival in oktober twee kinderworkshops ‘Griezelen met Ridder Willem’. Tijdens de griezelmiddag kregen de kinderen een rondleiding langs de griezelhoogtepunten in de tentoonstelling, zoals het aderlaatmes en de klotendolk. Daarna werd er een Middeleeuws griezelverhaal verteld. Dit verhaal was de inspiratiebron voor een knutselopdracht, waarin de kinderen hun fantasie over de Middeleeuwen de vrije loop konden laten.
23
Publieksactiviteiten Het museum is een plek ‘waar iets met je gebeurt’. Het museum is een aanjager, een intermediair, een georganiseerde ontmoetingsplaats. Aansluitend op de tentoonstellingen presenteerde het museum in 2012 een gevarieerd en doelgroepgericht aanbod van evenementen en activiteiten voor zowel jonge als volwassen bezoekers waar ruim 2176 personen aan deelnamen. Uitgangspunt was hierbij steeds een kennismaking met Zoetermeer in de wereld, met waar mogelijk aanhaking bij landelijke en/of lokale manifestaties en festivals. Evenementen zoals de Open Monumentendag, het Museumweekend en het Thrillerfestival trokken veel publiek.
Een Kunstfoyer (georganiseerd door Terra Art Projects) in de tentoonstelling ‘Levensgroot’. Nationaal Museumweekend Ook in 2012 deden meer dan 500 musea mee aan het Museumweekend met activiteiten in en rondom musea in het hele land. Ook het Stadsmuseum Zoetermeer participeerde en was op 2 en 3 april van 11.00 tot en met 17.00 uur gratis open. Tegen de achtergrond van de tentoonstelling ‘De polder voorbij’ bood het museum tijdens het weekend gratis de ’10 vragen quiz: Hoeveel weet u van Zoetermeer’ aan.
3 Filmvertoningen (in samenwerking met het Historisch Genootschap Oud Soetermeer) in het kader van de jubileumactiviteiten rond Zoetermeer 50 jaar groeistad.
11 Kinderworkshops en ateliers (zie onder: buitenschoolse activiteiten). Koninginnedag Op Koninginnedag (30 april) was het Stadsmuseum Zoetermeer van 10.00 -17.00 uur open. Deelname aan de Week tegen de Eenzaamheid: De Mijmertuin (zie onder: tentoonstellingen) Kom de deur uit (26 september t/m 5 oktober) Gezamenlijke organisaties in Zoetermeer organiseerden ruim een week activiteiten om eenzaamheid onder de aandacht te brengen. Ook boden zij hiermee mogelijkheden om eenzaamheid te doorbreken.
Taxatiedag oud speelgoed Op 23 maart kwamen vele mensen met hun oude speelgoed naar het Stadsmuseum Zoetermeer. Er was een groep experts van Speelgoedmuseum Toy Gallery uit Brummen aanwezig om het speelgoed te taxeren en om restauratietips te geven.
Open Monumentendag in samenwerking met de Stichting Vrienden van het Stadsmuseum Zoetermeer, met aansluitend een Vriendenborrel. De Open Monumentendag 2012 trok vele bezoekers naar het Stadsmuseum. Op de traditionele Boekenmarkt in de tuin vonden veel boeken in de loop van de dag een nieuw thuis. De opbrengst van deze verkoop kwam geheel ten goede aan het vrijwilligersbeleid van het museum.
25
Week van de Geschiedenis Oktober is de Maand van de Geschiedenis. In 2012 was
Taxatiemiddag postzegels en munten Ergens slingeren nog postzegelalbums van
het thema: ‘Arm en Rijk’. Ridder Willem - hoofdpersoon in de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ in het Stadsmuseum Zoetermeer was zeker niet arm. De vraag hoe rijk of arm de bewoners van het kasteel en de omgeving echt waren, kwam in de tentoonstelling op verschillende manieren aan de orde.
opa op zolder. Waar zijn de munten van pa eigenlijk gebleven? En zijn die ansichtkaarten bestemd voor het oud papier, of…? Op 20 december faciliteerde het museum de Muntenen postzegel Organisatie (MPO) die haar jaarlijkse gratis taxatiedag in de tentoonstellingsruimte hield.
Leden van Herensociëteit De Vriendschap, de Lions en de Leo’s hebben van het
21 stakeholders uit de Zoetermeerse samenleving hebben deelgenomen aan een
museum gebruikt gemaakt om informeel bijeen te komen om te vergaderen, te netwerken en om de tentoonstelling ‘Levensgroot’ te bezichtigen. De kunstenares Deborah Makkus en de directeuren van de Stichting Terra Art Projects en het Stadsmuseum Zoetermeer waren als gastvrouwen en sprekers aanwezig.
creatieve ontbijtsessie t.b.v. de programmering Stadsforum in de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’.
Tijdens een personeelsfeest in de tuin van het museum trad Jannus de Goochelaar op die in het kader van de tentoonstelling ‘Ridder Willem de rest’, middeleeuwse muziek ten gehore bracht en zijn geboeide publiek met middeleeuwse goocheltrucs verraste. Medewerkers van de gemeentelijke cluster Jeugd/Onderwijs en Sport hebben in het museum een lunch gebruikt en de bij de tentoonstelling ‘De polder voorbij’ uitgebrachte ’10 vragen quiz: Hoeveel weet u van Zoetermeer’ gespeeld.
Kaarsjesavond in samenwerking met de Stichting Vrienden van het Stadsmuseum Zoetermeer: Ook dit jaar was het sfeervol verlichte museum weer gratis open voor het publiek en schonken twee bestuursleden van de Stichting Vrienden, verkleed als Kerstmannen, warme chocolademelk en bisschopswijn. Het Stadsmuseum Zoetermeer ontving een culturele delegatie uit Xiamen, waarbij Cao Fung, delegatieleider Directeur Generaal Erfgoed GulangYu het volgende opmerkte: ‘Hartelijk dank voor het interessante bezoek. Het is een mooi museum. Dat de vriendschap tussen Zoetermeer en GulangYu/Xiamen altijd mag blijven bestaan.’
Twee Afdelingen bestuur van de gemeente Zoetermeer hebben twee keer de tentoonstelling ‘De Polder Voorbij’ op eigen gelegenheid bezocht. Thrillerfestival in samenwerking met Storytellers Zoetermeer: Moord in het museum (31-10-12 en 1-11-12). Stadsmuseum ‘Het Oude Huis’ is een van de oudste gebouwen van Zoetermeer, met een zeer bijzondere geschiedenis. Twee avonden lang kwam deze geschiedenis tot leven toen de historische bewoners terugkeerden naar hun woon- en werkplek. Maar er hing onheil in de lucht en al snel viel er een dode. Wie was de dader? Was het de butler met de schaar in de bibliotheek? ‘Moord in het museum’ was een interactieve voorstelling, waarbij de bezoeker detective werd. Een kruising van een spel en een voorstelling, speciaal voor het Thrillerfestival ontwikkeld door jonge Zoetermeerse theatermakers.
De officiële opening van de Zoetermeerse beeldbank vond in het museum plaats. De beeldbank is een initiatief van het Historisch Genootschap Oud Soetermeer, de Openbare Bibliotheek en het Gemeentearchief en betreft de digitale beschikbaarheid van Zoetermeers beeldmateriaal. Terra Art Projects lanceerde ‘1001 dromen’ (als onderdeel van de tentoonstelling ‘De polder voorbij’) in het Stadsmuseum Zoetermeer.
26
27
Verhuur en Dienstverlening Stadsmuseum
Media-aandacht
Tot de structurele activiteiten behoren de beschikbaarheidstelling van het museum als locatie voor cursussen en lezingen, feesten en partijen van zowel maatschappelijke organisaties als individuen.
Alle marketingcommunicatie activiteiten van het museum zijn gericht op het maximaliseren van merkkracht en bezoekersaantallen met als doel om herhalingsbezoek en nieuw bezoek te stimuleren.
Ook in 2012 organiseerde het Historisch Genootschap Oud Soetermeer wandel en fietstochten, waarvan de ontvangst in het Stadsmuseum plaatsvond. Tevens maakte dit Genootschap gebruik van de museumruimten voor zijn jaarlijkse Nieuwjaarsreceptie en voor een ontvangst van collega-genootschappen uit het land.
Ondanks gebrek aan middelen en mankracht werden in 2012 bescheiden campagnes opgezet ter promotie van de tentoonstellingen, activiteiten en museumbezoek tijdens schoolvakanties. De nadruk lag op een proactieve persbenadering, maar ook de sociale media speelden een grote rol.
Het museum is in 2012 één keer gebruikt als huwelijkslocatie, waarbij zoals gebruikelijk Esquadraat Catering de honneurs waarnam.
Vooral de tentoonstelling ‘De Polder Voorbij’ kreeg veel aandacht in met name de lokale pers. Ook vanwege het feit dat de tentoonstelling onderdeel uitmaakte van meerdere Zoetermeerse jubileumactiviteiten in het kader van Zoetermeer 50 jaar groeistad. Ook de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ kon rekenen op veel free publicity.
Het museum was ook in 2012 traditiegetrouw het inzamelpunt van bloemstukken ten behoeve van de 4 mei herdenking. De Stille Tocht vertrok vanuit het museum. Het Architectuur Platform van de gemeente Zoetermeer huurde het museum en de museumtuin voor zijn jaarlijkse Barbecue.
De AD Haagsche Courant met name volgde de Verzamelkabinetten op de voet en schreef erover.
Social media Amnesty International en de fractie van D66 Zoetermeer hebben het museum gehuurd ten behoeve van een interne vergadering.
Op het gebied van social media werden stappen gezet. Bijna dagelijks plaatste het museum berichten op facebook en Twitter. Het bereik hiervan nam in 2012 aanzienlijk toe, waardoor het een belangrijk instrument werd voor promotie van tentoonstellingen en evenementen. Het museum deelde op facebook en Twitter leuke, extra nieuwtjes of reflecteerde op activiteiten en gaf hiermee de fans en volgers een exclusief kijkje achter de schermen.
Website In de eerste helft van 2012 werd de website van het museum vernieuwd. Deze ziet er nu strakker uit, bevat meer en nieuwe informatie en is zelf bij te houden via een Content Management Systeem. De website is ontworpen door Anneliek Holland.
De nieuwe website
28
29
Onderzoek Het Stadsmuseum Zoetermeer is een museum met een beperkte wetenschappelijke functie. Desondanks wordt het doen van onderzoek als een belangrijke taak gezien, met name daar waar het gaat om het vergroten van kennis over de eigen stad en het samen met inwoners onderzoeken van de identiteiten van deze stad. Het museum initieert in dit kader en met dit doel dan ook regelmatig projecten en tentoonstellingen. De analyse van de resultaten en het plaatsen van deze gegevens in een grotere context worden door de directeur en conservator in gezamenlijkheid gedaan met specifieke onderzoeksinstituten, zoals universiteiten en erfgoedinstellingen en/of erfgoedspecialisten. Een voorbeeld daarvan is de in 2012 uitgebrachte catalogus ‘Secret City Zoetermeer’, waarin de zoektocht naar geheime plekken in de stad, vastgelegd in foto’s en verhalen werd vergezeld door een duiding van deze bezochte lieux de mémoire, hun plaats in de geschiedenis en hun betekenis voor de stad en haar inwoners. In 2012 heeft onderzoek hoofdzakelijk in het teken gestaan van het tentoonstellingsproject ‘Ridder Willem en de rest’. Met het Historisch Genootschap Oud Soetermeer werd veelvuldig overlegd over de Middeleeuwen op locatie, terwijl met Annemarieke Willemse, conservator middeleeuwen van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, vooral de nationale context werd besproken. Daarnaast richtte het onderzoek zich in 2012 op de voorbereiding van toekomstige tentoonstellingen. Met het International New Town Institute in Almere werd onderzoek gedaan naar de dromen van de stedenbouwers en planners van Zoetermeer in de jaren ’60 van de vorige eeuw ten behoeve van de in 2013 te openen tentoonstelling ‘Zoetermeer Utopia’. En met universitair docent dr. André Koch van de School of Art History van de Universiteit Leiden werd de tegendraads moderne stroming in de vormgeving van de jaren vijftig van de vorige eeuw onder de loep genomen ten behoeve van de tentoonstelling ‘Gewoon Modern’ die in het najaar 2013 in het museum van start zal gaan.
31
Publicaties en educatief materiaal
Secret City Zoetermeer, de stad op een mysterieuze manier in beeld gebracht, Stadsmuseum Zoetermeer 2012. Hardcover, full color, 75 pg’s, 2-talig, diverse auteurs, onder redactie van Jouetta van der Ploeg en Marjonne Kube van Dijk. Het Stadsmuseum Zoetermeer beoogt het geheugen van de stad te verzamelen en te behouden en samen met de inwoners van Zoetermeer aan de toekomst en identiteit van de stad te bouwen. Het doet dit door bewoners uit te nodigen hun eigen mythes te construeren en verhalen te vertellen over de stad, haar bewoners en haar geschiedenis. De catalogus ‘Secret City Zoetermeer’ is hier een voorbeeld van. Met dank aan: Curated Place, Stichting Terra Art Projects, Gemeente Zoetermeer, Openbare Bibliotheek Zoetermeer, Fonds1818, Van Omme & De Groot, Prins Bernhard Cultuurfonds Zuid-Holland en Fotowerk Zoetermeer
’10 vragen quiz: Hoeveel weet u van Zoetermeer’ In het kader van de tentoonstelling ‘De Polder voorbij’.
Speurspel Zoetermeer (6-12 jaar) Door Vincent van Strien (stagiair van de Reinwardt Academie) in opdracht van het Stadsmuseum Zoetermeer Een speurtocht door de Vaste presentatie van het museum over de verre en recente geschiedenis van Zoetermeer.
Dwaaltocht Palenstein In het kader van de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ door Het kleischip in opdracht van Floravontuur Promotie Zoetermeer. Waar is het kasteel Palenstein gebleven? Met de speurtocht Dwaaltocht Palenstein, konden kinderen na het museumbezoek op onderzoek uit met een 1,5 uur durende speurtocht naar Kasteel Palenstein. Begin- en eindpunt was het museum.
Speurspel ‘Ridder Willem en de rest’ Voor kinderen van 6 t/m 12 jaar Met behulp van deze speurtocht konden kinderen erachter komen hoe het was om op een kasteel te wonen. Bij inlevering van een bon uit het Speelmeerpaspoort (tijdens de zomervakantie) was deze speurtocht gratis te verkrijgen.
Brochure Bij de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ werd een Leporello-brochure (zig-zag gevouwen) uitgebracht. Lespakker ‘Ridder Willem en de rest’ Dit educatieve project bestond uit vijf onderdelen:
- Een lesbrief voor de leerkracht met een beschrijving van het project en suggesties voor verdiepende opdrachten - Een CD met geluidsfragmenten (Ridder willem, jonkvrouw Machteld, Jan, Aernt, Otte) - Werkbladen voor de leerlingen - Brochure ‘Ridder Willem en de rest’ met achtergrondinformatie - De kernles: bezoek aan de tentoonstelling in het museum
32
Samenwerking
Deelname bijeenkomsten
Het Stadsmuseum Zoetermeer is ook een netwerkorganisatie die midden in de maatschappij wil staan, omdat het alleen dan zijn verbindende functie kan vervullen. Om dat te bereiken, werkt het museum graag en veel samen. Een van de redenen om samen te werken is dat deze partners onderwerpen op een nieuwe manier belichten. Een andere reden is dat samenwerkingspartners hun eigen relaties de weg naar het museum wijzen.
Tijdens de eerste helft van 2012 hebben de directeur en de conservator van het museum zitting genomen in de Projectgroep ter voorbereiding van het Voorlopig Ontwerp voor het toekomstige Stadsforum. Daarnaast zat de directeur in de Stuurgroep Stadsforum en in de Selectiecommissie voor de Europese Aanbesteding van de Architect. In de tweede helft van 2012 nam de directeur bijna wekelijks deel aan overleggen met allerhande stakeholders en direct betrokkenen bij de planontwikkeling voor het Stadsforum, van architect tot interieurontwerper, van de Bibliotheek tot adviseurs, van de gemeente Zoetermeer tot organisaties uit de stad.
De tentoonstelling ‘Levensgroot’ was een samenwerkproject tussen de Stichting Terra Art Projects en het museum. De tentoonstelling ‘De polder voorbij’, maakte deel uit van een serie activiteiten in het kader van de festiviteiten rond Zoetermeer 50 jaar Groeikern. De Gemeente Zoetermeer en Stichting Terra Art Projects waren partners in deze tentoonstelling, waarbij de gemeente de inhoud heeft geleverd (foto’s en tekst) en Terra Art Projects een duotentoonstelling organiseerde. In aansluiting op de landelijke campagne ‘Kom de Deur Uit (Week tegen de Eenzaamheid) organiseerden gezamenlijke organisaties in Zoetermeer ruim een week activiteiten om eenzaamheid onder de aandacht te brengen. Het Stadsmuseum Zoetermeer participeerde hierin door een Mijmertuin in te richtten in aansluiting op de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’ en door een tweede toegangskaartje voor het museum gratis weg te geven. In nauwe samenwerking met het Stadsmuseum Zoetermeer en het Historisch Genootschap Oud Soetermeer gaf de Stichting Floravontuur Promotie Zoetermeer de Dwaaltocht Palenstein Zoetermeer uit, in aansluiting op de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’. Storytellers Zoetermeer leverde acteurs voor het inspreken van de teksten ten behoeve van de audiotour bij de tentoonstelling ‘Ridder Willem en de rest’. Daarnaast organiseerde Storytellers het moordspel ‘Moord in het museum’ tijdens het Trillerfestival en voerde deze ook met een aantal acteurs uit. Met de Bibliotheek Zoetermeer en het Centrum voor Kunst en Cultuur werd nauw samengewerkt ter voorbereiding op de gezamenlijke deelname aan Cultuur met Kwaliteit ten behoeve van een betere samenwerking met het Primair Onderwijs.
De directeur van het museum is bestuurslid van de Nederlandse Museumvereniging en jurylid en national correspondent van het Europees Museum Forum. In dit kader vonden verschillende vergaderingen, jurybezoeken aan buitenlandse musea, overleggen en bijeenkomsten plaats. Het stadsmuseum Zoetermeer maakt tevens deel uit van het Informele Netwerk Stadsmusea. In april heeft de directeur een workshop gegeven tijdens het congres ‘Het geheim van de stad’, georganiseerd door het Rotterdam Museum. Op 26 april organiseerde het Erfgoedhuis Zuid-Holland de studiedag Erfgoed & Beleving in het Museon in Den Haag. Conservator Marjonne Kube van Dijk hield daar een lezing over ‘Beleving en participatie van bewoners’. In mei heeft de directeur tijdens de Museum of the Year Award Conferentie 2012 in Penefiel, Portugal, een lezing gehouden over de participatieprojecten van het Stadsmuseum Zoetermeer. Ook presenteerde zij een aantal genomineerde musea door middel van een openbaar interview met de betreffende museumdirecteuren. In juni heeft de directeur als keynote-speaker deelgenomen aan een tweedaags congres van de Civil Society Culture Platforms onder auspiciën van de Europese Commissie in Brussel. De tijdsinspanning die met deze externe functies is gemoeid levert het museum een groot netwerk, vele (nieuwe) relaties en een schat aan informatie op. Met name op het terrein van (internationale) museale trends en innovaties en externe subsidieregelingen.
34
35
Collectie De collectie is het basiskapitaal van het museum en vormt het uitgangspunt van de museale activiteiten en de context voor tijdelijke tentoonstellingen, aanwinsten, educatieve programma’s en overige manifestaties. De collectie van het Stadsmuseum Zoetermeer is compact maar breed en richt zich op de volgende verzamelgebieden:
Collectie Zoetermeer (Dorp en Stad) Een streekgebonden verzameling die zich richt op de geschiedenis van Zoetermeer met als zwaartepunt de overgang van dorp naar New Town.
Ook heeft het 2 objecten aan het Van Eesteren Museum geleverd voor de inrichting van de Van Eesteren Museumwoning, in Amsterdam-West, die geheel in de Goed Wonen jaren vijftig stijl is ingericht en sinds oktober is opengesteld voor het publiek. Wouter Botman van Uitgeverij Boekschap heeft Tomado-objecten uit de collectie van het Stadsmuseum Zoetermeer in bruikleen gekregen om te fotograferen ten behoeve van een in april 2013 uit te komen boek over het bedrijf Tomado.
Collectie Massacultuur en Interieur
Depot
Een collectie massaculturele goederen en interieurobjecten van na de Tweede Wereldoorlog. De objecten zijn niet streekgebonden en getuigen van de recente geschiedenis en de actualiteit van het wonen in de New Town Zoetermeer.
Vrijwillig medewerker Bob Switsar heeft nieuwe stellingen in het extern gelegen museumdepot aangebracht en geretourneerde bruiklenen en voor eigen onderzoek gebruikte objecten een voorlopige standplaatsregistratie gegeven in afwachting van definitieve plaatsing in het depot.
Het museum maakt met regelmaat en succesvol gebruik van bruiklenen uit andere musea.
Registratie In 2012 ontving het museum bruiklenen van het gemeentearchief Zoetermeer (1 tekening), van het Archeologisch Depot Zuid-Holland (26 voorwerpen), van het Rijksmuseum van Oudheden, Leiden (14 voorwerpen), van het Archeologisch Centrum Dordrecht (6 voorwerpen), van het Erfgoedcentrum Diep (20 voorwerpen) en van het Historisch Genootschap Oud Soetermeer (33 voorwerpen). Het Stadsmuseum is de bruikleengevers uiterst erkentelijk voor deze bijdragen aan het functioneren van het museum.
Hedendaags collectioneren Het Stadsmuseum Zoetermeer profileert zich als museum van de stad. De Nieuwe Stad Zoetermeer is relatief jong. Zij werd vanaf 1962 op de tekentafel ontworpen. In aansluiting op deze groeikernstatus – immers tijdgebonden ontwikkelingen zijn direct zichtbaar in de naoorlogse wijken van Zoetermeer - richt het museum zich in zijn verzamelbeleid primair op de naoorlogse wooncultuur. Daarbij hoort dat de ontwikkelingen die een rol spelen in het dagelijks leven van mensen gevolgd worden. Het zogeheten hedendaags collectioneren is dan ook een speerpunt voor ons museum. Tentoonstellingen over de wooncultuur zullen het museum jaarlijks nieuwe collectiestukken opleveren die een beeld geven van naoorlogs Zoetermeer binnen de grotere context van naoorlogs Nederland.
De Officemanager van het museum heeft zich ook in 2012 beziggehouden met het bijhouden van de Adlib collectieregistratie. Zo’n 50 % van de collectie van het Stadsmuseum Zoetermeer is nu in dit digitale registratieprogramma vastgelegd. In 2012 heeft het museum, conform het strikte wervingsbeleid (een kleine en overzichtelijke collectie die te beheren valt) enkele schenkingen in ontvangst genomen. Deze schenkingen betroffen vooral de deelcollectie ‘dorp’. De objecten werden via schenkingsformulieren geregistreerd en zullen in 2013 verder worden verwerkt. Uiteraard is het museum de schenkers zeer erkentelijk voor hun bijdrage(n) aan de versterking van de museumcollectie.
Bibliotheek Een goed beheer van de documentatie met betrekking tot de collectie en tentoonstellingen en van de bibliotheek is verzekerd door de inzet van twee vrijwillige medewerkers. Een van deze medewerkers hield het knipselarchief bij; de andere beheerde de bibliotheek. Deze werd in 2012 uitgebreid met 26 boeken door onder meer schenkingen van de Openbare Bibliotheek Zoetermeer. Ook werden er boeken geschonken naar aanleiding van een tentoonstelling en/of representatieve doeleinden. Ook voor deze schenkingen is het museum de gevers uiterst erkentelijk.
Collega-musea wisten het museum in 2012 te vinden met betrekking tot de deelcollectie ‘Naoorlogse wooncultuur’. Verzoeken tot bruiklenen en inzage in onderzoek namen in 2012 toe. En ook voor 2013 werden er in 2012 al verzoeken voor bruiklenen ingediend. In 2012 heeft het museum ten behoeve van de tentoonstelling ‘Flower Power’ in het Limburgs Museum in Venlo 15 objecten in bruikleen afgestaan.
36
37
Organisatie Raad van Toezicht Het Stadsmuseum Zoetermeer wordt bestuurd door een directeur/bestuurder. Een Raad van Toezicht vervult de toezichthoudende taken. Bestuur en Toezicht verhouden zich tot elkaar conform het Raad van Toezichtmodel zoals dat is beschreven in de Code Cultural Governance. De principes en best practises uit de code Cultural Governance worden door de Stichting Stadsmuseum Zoetermeer zoveel mogelijk toegepast. In 2012 heeft de Raad van Toezicht vier maal vergaderd. Naast de lopende zaken keerde een aantal belangrijke punten in iedere elke vergadering terug op de agenda. Dat waren om te beginnen de bezoekersaantallen en financiële zaken, maar ook de ontwikkelingen rondom het Stadsforum en de rol van het museum daarin. Leden van de Raad van Toezicht hebben - samen met de directeur/bestuurder - buiten de reguliere vergaderingen om regelmatig overleg gevoerd met de gemeente Zoetermeer en met de Raad van Toezicht en directie van de Bibliotheek Zoetermeer (partner in het Stadsforum) om tot een goede juridische samenwerkvorm te komen, als ook om een integrale visie te ontwikkelen. In de Raad van Toezicht hebben zich in 2012 geen mutaties voorgedaan. Eind 2012 bestond de Raad van Toezicht van het museum uit:
Chris Groeneveld, voorzitter Hoofdfunctie
Directeur Cultuurmaatschappij
Rob de Graaf, secretaris Hoofdfunctie
Directeur/eigenaar De Graaf strategie- & beleidsadvies
Cees Molsbergen Hoofdfunctie
Directeur/bestuurder Erasmus College. Zoetermeer
Hans van Bijnen Hoofdfunctie
Bestuurslid Vrienden van Kunst en cultuur, Zoetermeer
39
Stichting Vrienden
Het museum heeft een Vriendenstichting die ca.130 leden telt. De Stichting Vrienden van het Stadsmuseum Zoetermeer werd in 1999 opgericht met als doel om de belangen van het Stadsmuseum Zoetermeer te behartigen in materiële en immateriële zin alsmede het bevorderen en creëren van belangstelling voor het Stadsmuseum in de ruimste zin des woord. De Stichting Vrienden leverde ook dit jaar bijdragen aan het functioneren van het museum. Onder andere door haar bijdrage aan het welslagen van de boekenmarkt en van de traditionele kaarsjesavond. Ook verzorgde zij in de persoon van (ex-bestuurslid) Leon van den Berg (fotografie) en Tycho Huijts (tekst) een rubriek in het Streekblad waarin ingezoomd werd op de verzamelingen in het Verzamelkabinet. Tijdens de jaarlijkse Vriendenborrel werd onder het genot van een glas wijn en een hapje ‘de stand van het museum’ besproken. Eind 2012 bestond het bestuur van de Vrienden uit Jaap Keereweer, Gerard van der Vliet, Henk de Wit, Wolfram Querfurth en Tycho Huijts. Het museum voelt zich door de betrokkenheid van de Vriendenverenging zeer gesteund en dankt bestuur en leden voor hun steun. De Vriendenbijdragen werden in 2012 besteed aan de realisatie van de tentoonstelling ‘De polder voorbij’.
De betrokkenheid en inzet van deze medewerkers was ook in 2012 groot en bepaalde mede de ongedwongen en prettige sfeer in het museum. In augustus 2012 verzorgden de conservator en de Officemanager een vrijwilligersfeest om deze medewerkers te bedanken voor hun enthousiasme en inspanning. Daarnaast kregen de medewerkers een kerstpakket en werden de verjaardagen bijgehouden door de baliemedewerkster, die felicitatiekaarten verstuurde.
Vrijwillige medewerkers vervulden de volgende taken: - Opstellen van het suppoostenrooster (ieder kwartaal door twee hoofdsuppoosten) - Bewaking en openstelling van het museum in de weekenden onder verantwoordelijkheid van Hoofdsuppoosten - Depotbeheer - Handmatige registratie objecten - Technische werkzaamheden (t.b.v. tentoonstellingen) en onderhoud gebouw - Ondersteuning en advies financiën - Ondersteuning educatie
Personeel
Stages Vincent van Strien heeft in het kader van zijn opleiding aan de Hoge School van de Kunsten in Amsterdam (Reinwardt Academie) een aantal maanden stage gelopen in het museum, waarbij hij naast hand en spandiensten, ook het Speurspel, een speurtocht door de Vaste Presentatie voor 6 tot 12-jarigen, samenstelde. Ook heeft Vincent Seline Verkaik van het Stedelijk College Zoetermeer begeleid, die in het kader van een maatschappelijke stage een week in het museum heeft meegelopen.
Vrijwilligers Het Stadsmuseum Zoetermeer wil door zich open te stellen voor vrijwilligers een plek zijn waar mensen interessante activiteiten kunnen ontplooien, in contact kunnen komen met de collectie en de geschiedenis van Zoetermeer en waar zij andere mensen kunnen ontmoeten die hun interesses delen. Het Stadsmuseum Zoetermeer is in de gelukkige omstandigheid dat het 35 vrijwilligers aan zich heeft kunnen binden. Veel daarvan betreffen de gastheren en gastvrouwen die in wisseldiensten voor de openstelling van het museum in de weekenden zorgen. Een aantal anderen voert taken uit die eigenlijk bij beroepskrachten thuishoren. Ook de Raad van Toezicht van het museum verricht zijn toezichthoudende taak pro deo. Het werken met vrijwilligers is arbeidsintensief maar ook zeer dankbaar.
40
Formatie
Het Stadsmuseum Zoetermeer heeft de volgende personele bezetting: Functie fte Directeur 1,0 Conservator 0,6 Officemanager 0.89 Baliemedewerker 0.89 Interieurverzorger 0,08
Totaal:
3.46
Danielle Verheul is in 2012 als baliemedewerker aangesteld via de Zoetermeerbaan-regeling. Marijke Wijgerinck heeft in de periode augustus t/m december de op zwangerschap verlof zijnde conservator vervangen.
41
42
43
Verkorte jaarrekening 2012 Balans per 31 december 2012 (na resultaatbestemming)
2 0 1 2
2 0 11
€
€
Vlottende activa
Winkelvoorraad 1.045 Vorderingen 21.143 Liquide middelen 79.996 102.184
1.345 11.222 38.708 51.275
Eigen vermogen
Overige reserves 15.848 Kortlopende schulden 86.336
10.825 40.450 51.275
102.184
Staat van baten en lasten over 2012
2 0 12
€
2 011
€ €
Baten
€
230.350 1.804 52.238
Productsubsidie gemeente Zoetermeer Donaties Overige opbrengsten
254.392 Lasten 137.370 Personeelskosten 37.426 Huisvestingskosten 22.172 Administratie- en organisatiekosten 52.701 Uitvoeringskosten (249.669)
Bedrijfsresultaat
190.300 1.884 69.708 261.892
132.769 36.052 19.906 69.991
(258.718)
4.723
Rentebaten en -lasten
Resultaat
45
3.714
300
(197)
5.023
2.977
Toelichting op de balans
Beoordelingsverklaring
en de staat van baten en lasten Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling
Algemeen In de brief van de gemeente Zoetermeer d.d. 20 december 2011 waarin de productiesubsidie 2012 wordt toegekend, staat dat de te bereiken prestaties voor de Stichting zijn 1.200 leerlingen en 7.700 bezoekers. Het werkelijke aantal bezoekers, inclusief leerlingen, over 2012 bedraagd 8.747. Hiervan zijn 7.705 te herleiden uit de bezoekersaantallenregistratie. Voor het verschil van 1.042 bezoekers geldt dat hier handmatige registraties van aanwezig zijn.
Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling Continuïteit Het Stadsmuseum heeft over 2012 een subsidie aangevraagd en ingediend voor € 234.000. De Gemeente Zoetermeer heeft aangegeven dat ten opzichte van het voorgaande jaar geen verhoging zal plaatsvinden en heeft € 200.350 toegekend. Het begrotingstekort zou door het Stadsmuseum zelf gedeeltelijk worden gecompenseerd.
Opdracht Wij hebben beoordeeld of de in dit jaarverslag opgenomen verkorte jaarrekening 2012 van de Stichting Stadsmuseum Zoetermeer in ´t Oude Huis te Zoetermeer op de juiste wijze is ontleend aan de door ons beoordeelde jaarrekening 2012 van de Stichting Stadsmuseum Zoetermeer in ´t Oude Huis. Bij die jaarrekening hebben wij op 29 april 2013 een goedkeurende beoordelingsverklaring met een toelichtende paragraaf vertrekt. Het bestuur van de stichting is verantwoordelijk voor het opstellen van de verkorte jaarrekening 2012 in overeenstemming met de grondslagen zoals gehanteerd in de jaarrekening 2012 van de Stichting Stadsmuseum Zoetermeer in ´t Oude Huis. Het is onze verantwoordelijkheid een beoordelingsverklaring inzake de verkorte jaarrekening te verstrekken.
Werkzaamheden
Deze subsidie heeft er in 2012 toe geleid dat een positief resultaat is behaald. Het positieve resultaat is toegevoegd aan het eigen vermogen. Op basis van de begroting 2013 geldt dat het Stadsmuseum een subsidie heeft aangevraagd voor € 196.350. De gemeente heeft een subsidie toegekend op 30 mei 2012 van € 194.877. De verlaging wordt gerealiseerd door speciale ontwikkelactiviteiten door te schuiven naar komende jaren. Naar aanleiding hiervan heeft de directie besloten de jaarrekening 2012 op te stellen op basis van de veronderstelling van continuïteit.
Wij hebben onze beoordeling verricht in overeenstemming met Nederlands recht. Dienovereenkomstig dienen wij onze werkzaamheden zodanig te plannen en uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de verkorte jaarrekening 2012 op de juiste wijze is ontleend aan de jaarrekening 2012, waarbij wij een beoordelingsverklaring hebben verstrekt.
In februari 2012 is door de gemeenteraad een krediet verstrekt van € 900.000 ten behoeve van een voorlopig ontwerp Stadsforum. In dit Stadsforum neemt het Stadsmuseum een belangrijke plaats in waarmee de continuïteit voor de toekomst is gewaarborgd. In juni 2013 neemt de gemeente een definitief besluit over het ontwerp. Vooralsnog gaat de directie er vanuit dat in juni een positief besluit zal worden genomen naar aanleiding van het voorlopig ontwerp, met in achtname van de landelijke ontwikkelingen. Naar aanleiding hiervan heeft de directie besloten de jaarrekening 2012 op te stellen op basis van de veronderstelling van continuïteit. De jaarrekening is opgesteld op basis van een stelsel van bepaling van vermogen en resultaat, dat uitgaat van verkrijgingsprijzen.
Oordeel
Wij zijn van mening dat de door ons verkregen informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.
Naar ons oordeel is de verkorte jaarrekening 2012 in alle van materieel belang zijnde aspecten op de juiste wijze ontleend aan de jaarrekening 2012.
Toelichting
Winkelvoorraad
Wij vestigen er de aandacht op dat het inzicht dat vereist is voor een verantwoorde oordeelsvorming omtrent de financiële positie en de resultaten van de stichting en voor een toereikend inzicht in de reikwijdte van onze werkzaamheden de verkorte jaarrekening 2012 dient te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening 2012, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij op 29 april 2013 verstrekte goedkeurende beoordelingsverklaring met een toelichtende paragraaf. Deze toelichting doet geen afbreuk aan ons oordeel.
De winkelvoorraad wordt gewaardeerd tegen verkrijgingsprijzen danwel lagere marktwaarde. Waar nodig is rekening gehouden met afwaarderingen wegens incourantheid.
Den Haag, 29 april 2013
Vorderingen De vorderingen worden gewaardeerd op nominale waarde, rekening houdend met eventuele oninbaarheid.
Ernst & Young Accountants LLP
Overige activa en passiva De overige activa en passiva worden gewaardeerd op nominale waarde.
W. Flikweert AA
Toerekening baten en lasten Baten en lasten worden toegerekend aan de periode waarop zij betrekking hebben.
46
47
Uitgave Vormgeving Fotografie
Stadsmuseum Zoetermeer Anneliek Holland Stadsmuseum Zoetermeer Andrew Brooks Wim Goutier Anneliek Holland
www.stadsmuseumzoetermeer.nl
