Jaaroverzicht Luisteren naar de klant, begrijpen en alert reageren. Nu en in de toekomst

Jaaroverzicht 2003

“ Luisteren naar de klant, begrijpen en alert reageren. Nu en in de toekomst.”

Het Jaaroverzicht 2003 en de Jaarrekeningen 2003 vormen tezamen het jaarverslag van Fortis. Het deel ‘Jaarrekeningen’ bevat de jaarrekening van Fortis, de statutaire jaarrekening van Fortis SA/NV en de vennootschappelijke jaarrekening van Fortis N.V. Het jaarverslag is verkrijgbaar in het Nederlands, Frans en Engels. In geval van verschillen tussen deze versies hebben de Franse en de Nederlandse versie de voorrang. Fortis heeft verzekerd dat, voor zover mogelijk, er geen verschillen zijn tussen de Franse en Nederlandse versie. Het jaarverslag is ook te vinden op internet: www.fortis.com.

Brought to you by Global Reports

Sur simple demande, nous vous enverrons volontiers le Synopsis de l’année 2003 en français. Les Comptes annuels 2003 et le Synopsis de l’année 2003 constituent ensemble le rapport annuel de Fortis. La partie « Comptes annuels » présente les états financiers de Fortis, les comptes statutaires de Fortis SA/NV et les comptes sociaux de Fortis N.V. Le rapport annuel est publié en français, en néerlandais et en anglais. En cas de divergence entre ces versions, les versions française et néerlandaise feront foi. Fortis a veillé à assurer, dans la mesure du possible, la concordance entre les versions française et néerlandaise. Vous pouvez également consulter le rapport annuel sur Internet : www.fortis.com.

We will be happy to send you the Annual Review 2003 in English on request. Together, the Annual Review 2003 and the Annual Accounts 2003 constitute the Annual Report of Fortis. The Annual Accounts contain the financial statements of Fortis, the statutory accounts of Fortis SA/NV and the company accounts of Fortis N.V. The Annual Report is published in the English, Dutch and French languages. In case of any discrepancy between these versions, the French and Dutch versions shall prevail. Fortis has ensured that, as far as possible, there are no discrepancies between the French and the Dutch versions. The Annual Report is also available on the Internet: www.fortis.com.

Jaaroverzicht 2003

1


Inhoud Fortis in één oogopslag

.....................................3

Kerncijfers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Aandeelhoudersinformatie

...................................5

Bericht van de Raad van Bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Strategie van Fortis

........................................8

Activiteiten van Fortis: een overzicht

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10

Verslag Executive Committee - Synthese van de financiële resultaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 - Network Banking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 - Merchant Banking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 - Investment Services . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 - Verzekeringsbedrijf Nederland

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34

- Verzekeringsbedrijf België en Internationaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 - Verzekeringsbedrijf Verenigde Staten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46 - Maatschappelijk verantwoord ondernemen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 - Risicobeheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54

Corporate governance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Accountantsmededeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Algemene informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71 Begrippenlijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72

In dit Jaaroverzicht zijn verwachtingen omtrent toekomstige gebeurtenissen opgenomen. Voor de waarschuwing ten aanzien van deze mededelingen wordt verwezen naar de Jaarrekening.

2


Fortis in één oogopslag Profiel Fortis is een geïntegreerde financiële dienstverlener in bankieren en verzekeren. Zij biedt haar particuliere, zakelijke en institutionele klanten een ruim pakket producten en diensten via zowel de eigen distributiekanalen als in samenwerking met tussenpersonen. Die multi-channel distributiestrategie biedt Fortis de flexibiliteit om tegemoet te komen aan de wensen van bereikbaarheid en gebruikersgemak voor de klant. In haar thuismarkt, de Benelux, neemt Fortis een toonaangevende positie in die zij verder wil ontwikkelen en versterken. Vanuit de expertise in de thuismarkt ontplooit zij haar Europese ambities via groeiplatforms. Fortis opereert ook in geselecteerde activiteiten met een wereldwijd bereik. In specifieke Europese en Aziatische landen maakt zij met succes gebruik van haar knowhow en ervaring in bankverzekeren. Met een balanstotaal van EUR 523 miljard en een eigen vermogen van EUR 11,9 miljard behoort Fortis tot de twintig grootste financiële instellingen van Europa. De sterke solvabiliteit, de brede risicospreiding en de stevige expertise van haar 54.000 medewerkers maken dat Fortis internationale kracht kan combineren met lokale flexibiliteit ter ondersteuning van haar klanten. Duurzame economische groei en oog voor de kwaliteit van de samenleving zijn belangrijke randvoorwaarden voor de wijze waarop Fortis opereert. Fortis is immers geworteld in de lokale samenleving door haar betrokkenheid bij het welzijn van haar miljoenen klanten.

Missie Fortis wil een leidende, doeltreffende en klantgerichte financiële dienstverlener zijn. Doelstellingen • Het financiële vermogen van klanten opbouwen, beheren en beschermen. • Klanten goed, snel en doeltreffend bedienen. • Maatschappelijk verantwoord ondernemen. • Aantrekkelijke werkgever zijn. • Duurzame aandeelhouderswaarde creëren. • Kapitaalbeslag optimaliseren. • Groei van het netto operationeel resultaat per aandeel minimaal 12%. • Rendement op eigen vermogen ten minste 15%. • Strikte kostenbeheersing. 3


Strategie Om haar positie te versterken als toonaangevende, in de Benelux gevestigde financiële dienstverlener met Europese ambities, hanteert Fortis de volgende prioriteiten: • Uitstekende dienstverlening tegen aantrekkelijke marges. • Efficiëntieverbeteringen. • Schaalvoordelen. • Optimaliseren van de activiteitenportefeuille. • Versterken van de performance- en risicobeheerssystemen.

Kerncijfers (in miljoenen EUR)

2003

Verschil

2002

Verschil

in %

2001

in %

Winst- en verliesrekening Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen

1.611

10

1.462

-36

• bankbedrijf

1.390

11

1.253

1

1.238

405

-3

419

-65

1.209

Netto operationeel resultaat

2.247

423

430

-81

2.267

• bankbedrijf

1.446

25

1.154

-7

1.238

996

*

-616

-151

1.209

Nettowinst

2.197

313

532

-80

2.598

• bankbedrijf

1.495

16

1.293

7

1.204

898

*

-687

-144

1.577

66.210

• verzekeringsbedrijf



2.267

Medewerkers Gemiddelde FTE’s

64.454

-2

65.989

0

• bankbedrijf

38.496

-6

40.768

-5

42.791


25.785

3

25.031

8

23.237

Balans 11.894

9

10.871

-21

13.844

Totaal activa

Eigen vermogen

523.250

8

485.765

1

482.970

Vermogen onder beheer

305.960

6

289.817

-8

313.846

Ratio’s Fortis Rendement op eigen vermogen

19,3%

4,3%

17,9%

Bankbedrijf 7,9%

8,2%

8,5%

Total capital ratio

Tier-1 ratio

12,4%

13,0%

13,5%

Kosten/baten ratio

62,7%

63,0%

65,4%

Kerncijfers per aandeel Netto operationeel resultaat

1,74

422

0,33

-81

1,75

Nettowinst

1,70

313

0,41

-80

2,01

Nettowinst na volledige conversie

1,67

306

0,41

-79

1,97

Dividend

0,92

5

0,88

0

0,88

Eigen vermogen

9,16

9

8,39

-22

10,70

Ratings

Fortis SA/NV en Fortis N.V. Lange termijn

Moody’s

Korte termijn

A1

Fortis Bank SA/NV Lange termijn

Korte termijn

Aa3

P-1

Standard & Poor’s

A+

A-1

AA-

A-1+

Fitch Ratings

A+

F1

AA-

F1+

4


Aandeelhoudersinformatie Het Fortis-aandeel Het Fortis-aandeel vertegenwoordigt één samengevoegd aandeel in de Belgische en Nederlandse moedermaatschappijen, respectievelijk Fortis SA/NV en Fortis N.V. Het aandeel vervangt de vroegere aandelen Fortis (B) en Fortis (NL). De notering van het nieuwe Fortis-aandeel ging van start op 17 december 2001. Eind 2003 waren er 1.298.200.094 uitstaande Fortis-aandelen met stemrecht en dividendgerechtigd.

Beursnoteringen Fortis heeft een hoofdnotering op zowel Euronext Brussels als Euronext Amsterdam en heeft een secundaire notering op de beurs van Luxemburg. In de Verenigde Staten heeft Fortis een gesponsord ADR-programma. Ticker symbolen Euronext Brussels Euronext Amsterdam

Bloomberg FORB BB FORA NA

Reuters FOR.BR FOR.AS

ISIN-code BE0003801181

Indexgewicht (op 11 maart 2004) AEX Index BEL20 Index Euronext 100

9,00% 26,01% 1,72%

MSCI World MSCI Europe MSCI EAFE

0,13% 0,43% 0,30%

Belangrijke aandeelhouders (op 31 december 2003) Suez 6,07% Stichting VSB Fonds 5,53% Dividend per aandeel In principe past Fortis een dividendbeleid toe met een payout ratio tussen 40% en 45% van de nettowinst. 2003 0,92

2002 0,88

2001 0,88

2003 17,80 9,26 15,96

2002 29,10 12,51 16,73

2001 36,19 20,26 29,13

9,4 1,7

40,8 2,0

14,5 2,7

Dividend (in EUR)

Beursgegevens (in EUR) 1) Hoogste koers Laagste koers Koers ultimo jaar Koers/winstverhouding 2) Koers/eigen vermogen 2) 1)

Na samenvoeging van de aandelen op 17 december 2001. Gegevens betreffende de periode vóór de samenvoeging zijn gebaseerd op de cijfers van zowel Fortis (B) als Fortis (NL).

2)

Gegevens per ultimo jaar.

3 12

-2

00

3 11

-2

00 -2 10

00

3

3 00 09 -2

3 08

-2

00

3 -2 07

00 -2 06

00

3

3 05

-2

00

3 04

-2

00

3 03

-2

00

3 00 -2 02

01

-2

00

3

Koersontwikkeling Fortis-aandeel, Euronext (in EUR) Vergeleken met AEX Index, BEL20 Index en DJ EURO STOXX 50

20

18

16

FORTIS AEX Index BEL20 Index DJ EURO STOXX 50

14

12

10

Contactadressen: Voor nadere aandeelhoudersinformatie verwijzen wij naar onze website, www.fortis.com/ir; kredietanalisten kunnen terecht op www.fortis.com/debtinvestors. De afdeling Investor Relations zorgt voor een constante informatiestroom door het onderhouden van contacten met de beleggersgemeenschap. U kunt contact opnemen met deze afdeling via [email protected] of telefonisch op +32 (0)2 510 53 38 of +31 (0)30 257 65 71.

5


Bericht van de Raad van Bestuur

Na het turbulente jaar 2002 werd ook het begin van 2003 nog gekenmerkt door een zwak economisch klimaat en lage aandelenkoersen. Pas in de tweede helft van het jaar verbeterde die situatie. Fortis heeft in die omstandigheden een goed resultaat behaald over 2003. Onze nettowinst is gestegen naar EUR 2,2 miljard. Dat is ruim vijf keer zo veel als in 2002, toen de sterke daling van de aandelenbeurzen de resultaten sterk had beïnvloed. Een goede klantgerichtheid, betere rentemarges en strenge controle op de kosten hebben bijgedragen tot deze flinke winstverbetering. Zowel in het bankbedrijf als bij de verzekeringsactiviteiten. Daarmee heeft Fortis ook de solvabiliteit nog verder kunnen versterken. De Raad van Bestuur zal bijgevolg aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders een contant dividend voorstellen van EUR 0,92 per aandeel, een stijging van 4,5%. Fortis ligt dus op koers, en die wordt steeds duidelijker. In 2003 hebben wij belangrijke beslissingen genomen en de strategie aangescherpt. Essentieel is dat Fortis op eigen kracht haar positie versterkt als toonaangevende, in de Benelux gevestigde financiële dienstverlener met Europese ambities. Naast winstgevende klantgerichtheid en kostenbeheersing blijven risicobewaking en solvabiliteit onze prioriteiten. Vanuit die prioriteiten willen we in de Benelux onze banken verzekeringsactiviteiten verder ontwikkelen, de klantrelaties versterken en de activiteiten waarin wij een concurrentievoorsprong hebben, verdiepen. Buiten de Benelux gaan wij door met het uitbouwen van groeiplatformen op basis van de kwaliteit en de deskundigheid die wij in onze thuismarkt hebben ontwikkeld. Daarbij zullen we ons toespitsen op de markten waar we een competitief voordeel hebben en er duidelijk groeipotentieel aanwezig is. Denken we maar aan de snelle groei van leasing, de overnames in Spanje of de ontwikkeling van de private bankingen trustactiviteiten. Verder blijft Fortis ook investeren in geselecteerde activiteiten met specifieke vakkundigheid wereldwijd. Het actief beheer van de activiteitenportefeuille vormt een wezenlijk onderdeel van onze strategie. Omdat het Amerikaanse verzekeringsbedrijf geen strategische band heeft met onze kernactiviteiten in de Benelux, heeft Fortis besloten deze naar de beurs te brengen. De beursintroductie van 65% van Assurant, Inc. (het vroegere Fortis, Inc.) in februari 2004 is erg succesvol verlopen. Het resterende belang van 35% zullen wij afhankelijk van de marktontwikkelingen te zijner tijd eveneens verkopen. Het jaar 2003 is eveneens gekenmerkt door belangrijke ontwikkelingen op het vlak van het ondernemingsbestuur, zowel internationaal als in elk van de Europese landen, ook in Nederland en België. Dankzij haar grensoverschrijdende kenmerken houdt Fortis rekening met al die ontwikkelingen met het oog op het bepalen en bijsturen van haar bestuur. Dit is belangrijk voor de verdere groei van Fortis, voor een adequaat risicobeheer en voor haar innovatieve kracht. Vanuit dit perspectief, en zoals reeds aangekondigd in 2003, zal meer bepaald de Raad van Bestuur in 2004 wijzigingen ondergaan in haar organisatie en samenstelling. Het huidige co-voorzitterschap van de Raad van Bestuur wordt vervangen door één enkele voorzitter. De benoeming van nieuwe non-executive bestuurders, die ter goedkeuring zal worden voorgelegd aan de aandeelhouders, moet de Raad een meer internationaal karakter geven.

6


De Raad van Bestuur zal ook aan de aandeelhouders voorstellen om Jaap Glasz, Jan-Michiel Hessels en Piet Van Waeyenberge te herbenoemen. Philippe Speeckaert, wiens huidig mandaat dit jaar eveneens ten einde loopt, wenst zijn mandaat niet te hernieuwen. De Raad zal aanbevelen om Philippe Bodson als non-executive bestuurder te benoemen. Valère Croes en Etienne Davignon, die de leeftijdsgrens hebben bereikt, zullen niet meer beschikbaar zijn voor herbenoeming. De Raad van Bestuur wil haar oprechte dankbaarheid uitspreken voor de belangrijke bijdragen die Philippe Speeckaert, Valère Croes en Etienne Davignon hebben geleverd aan de ontwikkeling van Fortis en aan het werk van de Raad van Bestuur. De evolutie die Fortis doormaakt van een maatschappelijk betrokken naar een maatschappelijk verantwoorde onderneming heeft zich in 2003 voortgezet. Er wordt gestreefd naar een eenduidig beleid ter zake voor de gehele organisatie. In wat volgt kunt u lezen hoe de bedrijfsvoering reeds in diverse domeinen is verduurzaamd. Fortis reageert snel op de vele veranderingen in haar omgeving. Dat vergt een groot aanpassingsvermogen van de medewerkers. We willen hen dan ook speciaal van harte danken voor hun blijvende inzet. De keuzes die Fortis maakt, zijn noodzakelijk om een slagvaardige speler te zijn en te blijven in de Benelux, in Europa en op de wereldmarkten waarin we actief zijn. Bovendien is dat belangrijk voor een kwaliteitsvolle dienstverlening aan onze klanten. En daar willen we voortdurend aan blijven werken. Samen met de reeds verbeterde marktomstandigheden zal dit, behoudens onvoorziene omstandigheden, resulteren in een hoger netto operationeel resultaat voor 2004.

Jaap Glasz

Maurice Lippens

Anton van Rossum

Voorzitter Raad van Bestuur

Voorzitter Raad van Bestuur

CEO

7


Strategie van Fortis: in de Benelux gevestigde financiële dienstverlener met Europese ambities In 2000 tekende Fortis haar strategie uit met winstgevende autonome groei als uitgangspunt. De expansiemogelijkheden werden voor elke activiteit en geografische markt zorgvuldig gewogen. Belangrijke factoren daarbij waren groeiperspectief, kapitaalbeslag en bijdrage aan het resultaat. Sindsdien heeft Fortis belangrijke stappen gezet. De bankactiviteiten zijn geïntegreerd. De synergievoordelen die daaruit voortvloeiden hebben een gunstige invloed op de kostenbasis. De activiteitenportefeuille is gestroomlijnd door strategische acquisities en door het afstoten van niet-rendabele of niet-kernactiviteiten. Ten slotte heeft Fortis haar

Sterke punten • Unieke positie in een aantrekkelijke Benelux-markt, die in Europa de vijfde grootste markt voor financiële diensten is. • Grootste financiële instelling in de Benelux voor bankieren en verzekeren, onder meer dankzij grensoverschrijdende samenwerking.

inspanningen voor transparantie vergroot, één Fortis-aandeel ingevoerd en haar corporate governance-benadering verbeterd. De veranderingen in de economische en financiële marktomstandigheden hebben er Fortis toe aangezet haar strategie in 2003 aan te scherpen. Het is haar ambitie om een Europese financiële onderneming te zijn die de eerste keuze van de klant wordt door het aanbieden van uitstekende kwaliteit in haar dienstverlening. Daarbij wil zij zich nog meer focussen op haar kernactiviteiten. In de Benelux betekent dit concreet de ontwikkeling van de banken verzekeringsactiviteiten, gekenmerkt door verschillende distributiekanalen en een intensieve relatieopbouw. Meer bepaald gaat het om een breed scala van financiële diensten die nadrukkelijker op advies, dienstverlening en klanttevredenheid zijn gericht.

• In België marktleider in Network Banking, Merchant Banking, Investment Services en verzekeren; in Nederland tweede verzekeraar en marktleider in bankactiviteiten als Private Banking en Information Banking; in Luxemburg marktleider in bankactiviteiten. • Breed gediversifieerde activiteitenportefeuille in bankieren en verzekeren. • Bewezen capaciteit om waarde te creëren door bundeling van bankactiviteiten en integratie van verzekeringsbedrijven. • Bedreven en gedreven bankiers en verzekeraars die knowhow en ervaring combineren. • Kwaliteitsvolle ratings en stevige solvabiliteit. Zwakke punten • Positie buiten de thuismarkt is minder goed ontwikkeld. • Beperkte marktpositie in Nederland in sommige bankactiviteiten.

8


Op basis van de deskundigheid die Fortis zich in de Benelux heeft eigen gemaakt, bouwt zij groeiplatforms uit in Europa. Haar ambitie is het ontwikkelen van toonaangevende posities in geselecteerde Europese marktsegmenten. Daarnaast blijft Fortis ook activiteiten met een wereldwijd bereik ontplooien, gebruik makend van de expertise die in de thuismarkten is opgebouwd. En ten slotte richt zij de aandacht op markten waar bij uitstek kan worden geprofiteerd van de bestaande aanwezigheid, zoals specifieke Europese landen en

Azië. In deze markten wordt de in de Benelux opgedane ervaring op het gebied van bankverzekeren toegepast met het oog op groeipotentieel en interessante marges. Omdat de Amerikaanse verzekeringsactiviteiten niet behoren tot deze kernactiviteiten, heeft Fortis beslist over te gaan tot de beursintroductie van Fortis, Inc. onder haar nieuwe naam Assurant, Inc. Die had plaats op 5 februari 2004 toen Fortis 80 miljoen aandelen aanbood tegen een uitgiftekoers van USD 22 per aandeel. Wegens groot succes is de overtoewijzingsoptie van 12 miljoen aandelen eveneens uitgeoefend. Als gevolg hiervan bezit Fortis nog ongeveer 35% aandelen in Assurant. Om zich te ontwikkelen tot de Europese dienstverlener bij uitstek, richt Fortis zich op haar belangrijkste sterke punten en knowhow. Uitgaande van vijf prioriteiten blijft zij investeren in autonome groeikansen, waardevolle overnames en samenwerkingsverbanden. Die moeten een duidelijke verschuiving teweeg brengen van synergievoordelen en kostenverminderingen naar inkomensgroei en winstgevende klantgerichtheid. De vijf prioriteiten zijn:

1. Uitstekende dienstverlening tegen aantrekkelijke marges Fortis stelt de klant centraal en wil de eerste keuze van die klant worden op het gebied van financiële diensten. Hierbij wil zij zich onderscheiden van de concurrentie door de manier waarop zij haar diensten en adviesverlening met een meerwaarde aanbiedt. Daar staat een faire vergoeding tegenover. Fortis wil zich echter niet alleen ontwikkelen tot een echte klantenbank, zij wil ook het verzekeringsintermediair alle voordelen van een geïntegreerd online verwerkingsproces (‘ketenintegratie’) bieden. In alle Fortis-businesses wordt

Kernactiviteiten van Fortis

Geselecteerde activiteiten met een wereldwijd bereik Bankverzekeren, Offshore Private Banking & Trust, Wereldwijd

Export- en Projectfinanciering, Global Markets Europese activiteiten gebaseerd op de Beneluxexpertise van Fortis

Europa

Commercial Banking, Factoring en Leasing, Onshore Private Banking & Trust, Asset Management, Information Banking, Private Equity Distributie- en relatie-intensieve activiteiten die een ruim assortiment aan financiële diensten bestrijken

BeNeLux

Retail Banking (waaronder bankverzekeren), Corporate & Investment Banking, Individuele en Collectieve Levensverzekeringen, Schadeverzekeringen

geïnvesteerd in innovatieve producten, geïntegreerde oplossingen en grensoverschrijdende gespecialiseerde diensten.

Private Banking & Trust, Asset Management, Information Banking en Merchant Banking.

2. Efficiëntieverbeteringen Binnen Fortis kunnen verschillende basisprocessen nog efficiënter en dus kostenbesparend gebeuren. Deze processen in onder meer hypotheek-backoffices, betalings- en effectenverkeer en verzekeringsprocessen zijn geanalyseerd en worden de komende jaren verbeterd.

Tegelijkertijd blijft Fortis haar activiteitenmix optimaliseren door het evalueren van de activiteiten die geen strategische relatie (meer) hebben met de kernactiviteiten in de Benelux en daarbuiten. Daarnaast wil zij selectief bedrijven blijven overnemen en samenwerkingsverbanden aangaan met sterke partners om sneller te groeien dan door autonome groei alleen.

3. Schaalvoordelen Het Fortis-breed uitbouwen van een sterke en effectieve systeeminfrastructuur zal schaalvoordelen mogelijk maken en helpen om de klanten nog optimaler te bedienen. 4. Optimaliseren van de activiteitenportefeuille Fortis beschikt over een gediversifieerde activiteitenmix met groeiperspectieven. In groeimarkten bieden vooral Commercial Banking, inclusief leasing en factoring, en het bankverzekeringsconcept beloftevolle mogelijkheden. Andere groeiactiviteiten zijn onder meer

9


Handelsfinanciering, Scheepsfinanciering,

5. Versterken van de performance- en risicobeheerssystemen Fortis heeft de voorbije jaren de systemen voor performance en risicobeheer sterk verbeterd. Toch wil zij verder investeren in effectieve systemen voor onder meer het meten van performance (zoals klanten medewerkerstevredenheid), het invoeren van nieuwe standaarden voor waardering en financiële verslaggeving (zoals Bazel II en IFRS) en het optimaliseren van het beheer van de verschillende soorten risico’s.

Profiel

Fortis Bank biedt financiële diensten aan particulieren, zelfstandigen, vrije beroepen en kleine en middelgrote ondernemingen. In haar thuismarkt, de Benelux, biedt zij advies over alle mogelijke vormen van dagelijks bankieren, sparen, beleggen, lenen en verzekeren, via meerdere distributiekanalen. Ook in Frankrijk en Polen doet Fortis aan retailbankieren. Middelgrote ondernemingen kunnen via een uniek, geïntegreerd netwerk van business centres overal in Europa dezelfde service ontvangen, met dezelfde range aan grensoverschrijdende producten, diensten en specialismen.

Merchant Banking biedt institutionele klanten, financiële instellingen en grote bedrijven een gespecialiseerde dienstverlening op het gebied van financiële markten, corporate and investment banking, onshore fund services en private equity.

Strategie

• • • •

differentiatie in de klantenbenadering integratie van de distributiekanalen stroomlijning backoffice processen ‘cross-selling’ tussen verschillende productdomeinen • evenwicht tussen klanttevredenheid en rentabiliteit • ‘act as one’-strategie voor internationaal actieve Europese ondernemingen

• geïntegreerde verkoop met brede productenmix tegen concurrerende voorwaarden en aansluitend bij het klantenprofiel • optimalisering van operationele structuur vanuit efficiëntie-oogpunt • adequate prijsbepaling

Marktpositie

• leidende positie voor particulier en zakelijk bankieren in de Benelux • marktleider voor bankverzekeren in België • netwerk van 1.560 bankkantoren in de Benelux • Europees netwerk van 100 business centres voor middelgrote ondernemingen • sterke Europese positie in leasing en factoring

• • • •

Belangrijkste ontwikkelingen

• uitbreiding productengamma en online distributiekanalen • lancering personal banking-concept in België • succesvolle reclamecampagne in Frankrijk • voorgenomen verkoop retail- en bedrijfsactiviteiten in Hongkong aan het Chinese ICBC • expansie factoring en leasing voortgezet • implementatie grensoverschrijdend verkoopmanagementsysteem • invoering online ‘Click ’n Trade’-toepassing

• • • •

(in miljoenen EUR)

(in miljoenen EUR)

Kerncijfers 1)

- netto operationeel resultaat - aantal medewerkers (FTE, einde periode) 1)

2002

2001

945

513

868

18.377 21.130 22.604

De kerncijfers voor 2002 en 2001 verwijzen naar de vroegere organisatiestructuur van Fortis: de activiteit Corporate Banking behoorde tot Network Banking en Information Banking tot Merchant Banking.

10


2003

leidende marktpositie in de thuismarkt sterke Europese positie in cash management aanwezigheid in de belangrijkste financiële centra toonaangevend in een aantal gespecialiseerde marktsegmenten, zoals ‘commodity finance’, scheeps- en projectfinancieringen • aanwezigheid in Azië en de Verenigde Staten

innovatieve producten in derivatenmarkt versterkte positie in securitisatie belangrijke deals in private equity invoering uniek IT-platform voor verwerking transacties met professionele tegenpartijen • investeren in risicobeheersing • Fortis Groenbank financiert milieuvriendelijke projecten

- netto operationeel resultaat - aantal medewerkers (FTE, einde periode)

2003

2002

2001

328

92

416

2.689

2.656

2.735

Nederland

België en Internationaal

MeesPierson biedt vermogende klanten, hun families en bedrijven een compleet scala van diensten op maat in vermogensstructurering, financieringen, trust- & corporate diensten, beleggingen, verzekeringen en onroerend goed. Fortis Investments is de asset manager van Fortis. Haar activiteiten gaan van institutioneel portefeuillebeheer tot de ontwikkeling, distributie en beheer van beleggingsfondsen. Information Banking biedt professionele beleggers een geïntegreerde benadering van vermogensgerelateerde diensten.

Fortis ASR omvat alle verzekeraars van Fortis in Nederland en bewerkt de markt exclusief via onafhankelijke tussenpersonen. Fortis ASR biedt haar zakelijke en particuliere klanten een breed spectrum van levens- en pensioenverzekeringen, van schade-, zorg- en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, hypothecaire producten en spaarproducten.

In België biedt Fortis AG via onafhankelijke tussenpersonen een compleet pakket aan levens- en schadeverzekeringen voor particulieren en kleine en middelgrote ondernemingen (KMO) en via Fortis Employee Benefits groepsverzekeringen voor grote ondernemingen. Fortis Real Estate is de asset manager van Fortis in België voor onroerend goed. Schadeverzekeringen voor (middel)grote ondernemingen worden door Fortis Corporate Insurance aangeboden. Internationaal worden verzekeringsactiviteiten ontplooid in Luxemburg, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk en via joint ventures in Spanje, China en Maleisië.

• totaal dienstenaanbod toegespitst op alle aspecten van de klantenbehoeften • vruchtbare wisselwerking tussen private banking en trust • schaalverbreding en acquisities

• distributie exclusief via intermediair • commerciële slagkracht verhogen door meer synergie en samenwerking binnen Fortis ASR • integratie van AMEV, Stad Rotterdam en Woudsend tot één sterke verzekeraar • verdere focus van specialistische verzekeraars op hun kernactiviteit

• distributie naar particulieren en KMO’s via het intermediair • innovatief aanbod van producten en diensten • internettechnologie aanwenden voor verwerkingsprocessen • gediversifieerde distributiestrategie voor grote ondernemingen • acquisities in geselecteerde markten met het oog op een leidende positie in vermogensopbouw • benutten van expertise in bankverzekeren • in Azië samenwerking met sterke lokale partners

• MeesPierson behoort in Europa tot de top-10 van private bankers en heeft een sterke positie in internationale trust • Fortis Investments heeft een leidende marktpositie in de Benelux • Information Banking is Europees marktleider in derivatenclearing voor derden en is algemeen erkend als expertisecentrum voor specialistische fondsenadministratie

• de op één na grootste verzekeraar in Nederland • algemeen erkend als kwalitatief hoogstaande verzekeraar, onder meer door een sterke vertrouwensband met het intermediair • marktleider in hypothecaire producten en arbeidsongeschiktheidsverzekeringen

• Fortis AG is één van de toonaangevende verzekeraars op de Belgische markt • Fortis Employee Benefits is marktleider in pensioenen gezondheidszorgverzekeringen • Fortis Real Estate is de grootste asset manager in België van onroerend goed • Fortis Corporate Insurance is in de Benelux marktleider voor schadeverzekeringen aan ondernemingen • de partners waarmee internationaal wordt samengewerkt hebben een sterke lokale positie

• ontwikkeling MeesPierson Service Offering • uitbreiding van innovatieve productenmix • succesvolle integratie Intertrust

• • • • •

• competitief voordeel in Familis, een verzekeringspakket op maat voor particulieren • lancering van innovatieve concepten, zoals Medi-Assistance en Fortis Ascento • creatie van moderne en efficiënte systemen voor opvolging en beheer van verzekeringscontracten • kapitaalverhoging Fortis Corporate Insurance • versterking marktpositie in Spanje door acquisitie van Swiss Life (España) en groeps- en bedrijfsverzekeringen van Grupo Santander • verkoop Seguros Bilbao in Spanje • stevige performance van joint ventures in China en Maleisië

• netwerk van gespecialiseerde beleggingscentra en verkoopkantoren voor asset management • gemeenschappelijke beleggingsfilosofie • versterken externe distributienetwerken • volledig pakket geïntegreerde beleggingsdiensten • versterken internationale positie • ketenintegratie voor administratieve verwerking

• Fortis Investments krijgt uitstekende ‘AA’-rating van Fitch • geavanceerd informatiesysteem voor klantenbeheer • succesvolle introductie beleggingsfonds in China

inpassen van nieuwe regelgeving in beleid gewijzigde strategie centralisatie van stafdiensten integratie backoffices definitie merkenstrategie

• internationaal kwaliteitslabel voor Global Custody Management • uitbreiding klantenbestand Information Banking

(in miljoenen EUR)

- netto operationeel resultaat - aantal medewerkers (FTE, einde periode) - voor klanten beheerde fondsen

(in miljoenen EUR)

2003

2002

2001

287

256

130

3.939

3.205

3.034

128.019 131.328 144.863

(in miljoenen EUR)

2003

2002

2001

- brutopremies Leven

2.982

3.109

3.457

- brutopremies Leven

- brutopremies Niet-leven

1.951

1.850

1.702

369

-609

472

- kosten/brutopremies

16%

15%

14%

- aantal medewerkers (FTE, einde periode)

4.973

5.187

5.269

- netto operationeel resultaat

11


2003

2002

2001

3.666

3.948

3.203

- brutopremies Niet-leven 2.544

2.411

2.157

212

-36

352

- kosten/brutopremies

12%

10%

10%

- aantal medewerkers (FTE, einde periode)

7.864

7.984

6.658

- netto operationeel resultaat

Synthese van de financiële resultaten Fortis realiseerde in 2003 een nettowinst van EUR 2.197 miljoen, dat is een verviervoudiging ten opzichte van het jaar 2002. Hiermee komt het rendement op het eigen vermogen voor 2003 uit op 19%, tegenover 4% een jaar eerder. Het netto operationeel resultaat vervijfvoudigde in dezelfde periode naar EUR 2.247 miljoen. Exclusief de waardeverschillen op de aandelenportefeuille nam het netto operationeel resultaat in 2003 toe met 19% naar EUR 2.558 miljoen. Fortis behaalde dit goede resultaat in een jaar dat begon met een zwak economisch klimaat en dalende aandelenkoersen, maar dat eindigde met een geleidelijke heropleving. De verbetering van het operationele resultaat zette zich verder dankzij betere rentemarges en het uitstekende resultaat van vooral niet-levensverzekeringen. Tegelijkertijd heeft Fortis haar kosten verder teruggedrongen.

Kerncijfers bankbedrijf (in miljoenen EUR) 2003

Totale baten na aftrek van rentelasten Bedrijfskosten

2002

Verschil

7.784

7.809

0%

-5.128

-5.168

-1%

1.438

1.357

+6%

8

-203

1.446

1.154

Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen aandelenportefeuille Waardeverschillen aandelenportefeuille Netto operationeel resultaat

62,7%

Kosten/batenverhouding1) FTE’s (einde verslagperiode)

1)

37.444

Aan de aandeelhouders van Fortis wordt een contant dividend voorgesteld van EUR 0,92 per aandeel, een stijging van 4,5% ten opzichte van het jaar voordien.

Bankbedrijf Het netto operationeel resultaat van het bankbedrijf steeg in 2003 met 25% naar EUR 1.446 miljoen. Exclusief de waardeverschillen op de aandelenportefeuille steeg het netto operationeel resultaat met 6% naar EUR 1.438 miljoen. De netto rentebaten waren met EUR 4.380 miljoen 1% lager in 2003, voornamelijk als gevolg van de vlakkere rentecurve en de daling van de gemiddelde ‘duration of equity’. De netto provisiebaten en het resultaat uit financiële transacties (exclusief gerealiseerde meerwaarden) hadden te lijden van de lagere aandelenmarkten en de verminderde activiteit in vergelijking met het jaar voordien.

63,0% 39.661

incl. FB Verzekeringen, netto leasing en exclusief aandelenportefeuille

12


+25%

De solvabiliteit van Fortis is in 2003 nog versterkt, dankzij de opleving op de aandelenmarkten en de verbetering van het operationele resultaat. Op het einde van het jaar bedroeg het netto kernkapitaal EUR 18,5 miljard, 83% boven het wettelijk vereiste minimum en 15% boven het door Fortis gehanteerde minimum.

-6%

De kosten daalden in 2003 met 1%, boven op de besparing van 9% die reeds in 2002 gerealiseerd werd. De verhouding tussen kosten en baten daalde van

Kerncijfers verzekeringsbedrijf (in miljoenen EUR) (inclusief FB Verzekeringen)

63,0% naar 62,7%. De personeelskosten daalden met 1% in vergelijking met 2002. Na de reductie van 2.448 in 2002 daalde het aantal FTE's verder met 2.217 naar 37.444 per 31 december 2003. Hiermee kwam de totale reductie in de afgelopen twee jaar uit op 11%.

2003

2002

Netto verzekeringspremies

18.142

18.495

-2%

Bedrijfskosten

-5.141

-5.113

+1%

1.304

1.010

+29%

-308

-1.626

-81%

996

-616

Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen aandelenportefeuille Waardeverschillen aandelenportefeuille Netto operationeel resultaat

Combined ratio Niet-leven (exclusief Assurant, Inc.) Kosten/Brutopremies

Verzekeringsbedrijf In het verzekeringsbedrijf steeg het netto operationeel resultaat in 2003 met EUR 1.612 miljoen naar EUR 996 miljoen. Exclusief de waardeverschillen op de aandelenportefeuille steeg het netto operationeel resultaat met 29% naar EUR 1.304 miljoen. De stijging van het netto operationeel resultaat was met name te danken aan de Europese verzekeringsactiviteiten. Het netto operationeel resultaat van Assurant, Inc. daalde in 2003 met 7% naar EUR 301 miljoen. In Amerikaanse dollars nam het operationeel resultaat van Assurant, Inc. toe met 12%. In Europa daalde het premie-inkomen Leven met 1% naar EUR 8.802 miljoen. De ‘Value Added by New Business’ groeide met 54% dankzij een gunstigere business mix, lagere kosten, lagere garanties en het netto-effect van de veranderingen in de actuariële aannames. Dit resulteerde in een uiteindelijke stijging van de Embedded Value van 6,6% naar EUR 8,5 miljard vóór dividend. De ‘embedded value’ van levensverzekeringsactiviteiten geeft extra informatie over de waarde van de bestaande

FTE’s (einde verslagperiode)

portefeuille en van de nieuwe productie. Meer info over ‘embedded value’ op www.fortis.com/ir. Het premie-inkomen Niet-leven in Europa steeg met 6% naar EUR 4.665 miljoen. Alle productlijnen en alle bedrijven profiteerden van tariefverhogingen en nieuwe productie. Het Technisch resultaat Niet-leven verbeterde met 16% naar EUR 617 miljoen in vergelijking met 2002. In Ongevallen en Ziekte, Motorrijtuigen en Brandverzekeringen steeg het technisch resultaat door een daling van het schadepercentage en de hogere premies, vooral in Europa. De ‘combined ratio’ (exclusief Assurant, Inc.) bedroeg 99%, vergeleken met 103% in 2002. Dit is te danken aan de positieve ontwikkelingen bij alle branches in België en Nederland. In de Benelux (Fortis ASR, Fortis AG en FB Verzekeringen) was het aantal FTE's eind december 2003 gedaald met 332 naar 10.192 ten opzichte van eind

13


Verschil

99%

103%

13,3%

13,0%

25.806

25.713

0%

december 2002. Bij Fortis Insurance International (inclusief Fortis Corporate Insurance) daalde het aantal FTE’s met 36 naar 3.330. Het aantal FTE’s bij Assurant, Inc. nam met 461 toe tot 12.284 eind december 2003.

Internationale Financiële Rapportage Standaarden (IFRS) Op 1 januari 2005 wordt het nieuwe stelsel van standaarden voor de financiële verslaggeving verplicht voor beursgenoteerde bedrijven in de Europese Unie die een geconsolideerde jaarrekening publiceren. Fortis is in 2001 een grootschalig project gestart om hier aan te voldoen. Begin 2004 bevindt het project zich in de afrondende fase, zodat Fortis tijdig en adequaat IFRS zal kunnen invoeren. Omdat nog niet alle IFRS standaarden definitief zijn vastgelegd, onder meer deze met betrekking tot de financiële instrumenten (IAS 32/39) en de verzekeringscontracten, kan Fortis nog geen uitspraken doen over de impact van IFRS op haar financiële verslaggeving.

Geconsolideerde balans (voor winstbestemming) (in miljoenen EUR)

31-12-2003

31-12-2002

31-12-2001

Activa Kasmiddelen

8.286

4.485

5.094

23.458

14.518

19.447

157.995

140.099

147.676

79.446

83.859

63.762

182.039

172.144

176.834

Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen

5.487

6.132

6.891

Overlopende acquisitiekosten

2.788

2.810

2.964

Overlopende activa

28.053

27.856

19.845

Beleggingen voor rekening en risico van polishouders

19.946

18.391

23.567

Overige activa

15.752

15.471

16.890

523.250

485.765

482.970

Handelsportefeuille effecten Beleggingen Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten

TOTAAL ACTIVA

Passiva Schulden aan kredietinstellingen

109.368

96.548

96.337

Schulden aan klanten

187.423

177.635

179.687

Schuldbewijzen

52.279

49.964

50.896

Technische voorzieningen

64.410

61.736

59.533

voor rekening en risico van polishouders

20.380

18.563

23.085

Overlopende passiva

27.421

26.615

19.773

Overige passiva

34.572

27.158

23.999

0

1.256

1.257

Achtergestelde converteerbare obligatielening (FRESH)

1.250

1.250

Achtergestelde schulden

9.923

9.723

10.209

507.026

470.448

464.776

Fonds voor Algemene Bankrisico's

2.209

2.215

2.217

Aandeel van derden in groepsvermogen

2.121

2.231

2.133

Technische voorzieningen voor beleggingen

Converteerbare obligatieleningen

Eigen vermogen Kapitaal

6.293

6.280

6.085

11.937

11.916

11.043

-17.109

-17.025

-16.607

Overige reserves

8.576

9.168

10.176

Nettowinst lopend boekjaar

2.197

532

2.598

Totaal eigen vermogen

11.894

10.871

13.844

Groepsvermogen

14.015

13.102

15.977

TOTAAL PASSIVA

523.250

485.765

482.970

Agioreserve Herwaarderingsreserve Goodwill

549

14


Geconsolideerde winst en verliesrekening (in miljoenen EUR)

2003

2002

2001

Baten Verzekeringspremies

18.142

18.495

18.162

Rentebaten

26.692

26.353

23.765

Commissies

1.799

1.858

1.978

1.022

-3.419

-2.500

-138

87

1.193

Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders - overige1) Overige baten - voor rekening en risico van polishouders

323

461

410

- overige

2.255

2.279

2.250

Totale baten

50.095

46.114

45.258

Rentelasten

-19.733

-19.478

-16.914

30.362

26.636

28.344

-16.952

-12.896

-13.440

-784

-791

-626

Totale baten na aftrek van rentelasten

Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties

Nettobaten Bedrijfskosten

Operationeel resultaat vóór belastingen

Belastingen

Operationele groepswinst Aandeel van derden

12.626

12.949

14.278

-10.372

-10.403

-10.785

2.254

2.546

3.493

-499

-911

-1.049

1.755

1.635

2.444

144

173

177

1.611

1.462

2.267

636

-1.032

2.247

430

2.267

111

434

73

108

-92

-111

-342

68

29

131

-50

102

331

2.197

532

2.598

Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen Waardeverschillen op de aandelenportefeuille 2)


Resultaat uit financiële transacties Overige baten

92

Rentelasten

-118

Bedrijfskosten Belastingen

Niet operationele elementen na belastingen

Nettowinst

1)

Inclusief de resultaten van indekkingtransacties en totaal gerealiseerde meerwaarden.

2)

Inclusief de resultaten van indekkingtransacties en ongerealiseerde waardeverschillen op de aandelenportefeuille.

15


Ook de details moeten op elkaar zijn afgestemd.

16


Network Banking Retail Banking

Aandeel van Network Banking in netto operationeel resultaat (2003)

Strategie Om in de Benelux de eerste keus voor retailklanten te worden, stemt Fortis Bank haar dienstverlening, commerciële organisatie en informatievoorziening af op de behoeften en verwachtingen van haar klanten. Zij bepalen op welke manier de bank hen bedient. Voor hun dagelijkse financiële verrichtingen maken klanten intensief gebruik van de diverse elektronische distributiekanalen. Voor financieel advies, waaraan steeds meer behoefte bestaat, willen klanten bij de bank terecht kunnen wanneer het hen past. De commerciële adviseurs van Fortis verstrekken advies op maat, ook na de kantooruren, en beschikken over ruime beslissingsbevoegdheden. De klant wil uiteindelijk op de best mogelijke manier worden geholpen, ongeacht het kanaal dat hij kiest. Het zwaartepunt van de retailactiviteiten ligt in de Benelux, maar Fortis is ook actief in Frankrijk en Polen. Omdat haar marktpositie in die landen nogal verschillend is, past zij haar strategie aan de lokale omstandigheden en mogelijkheden aan.

Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 Fortis Bank heeft in 2003 hard gewerkt aan het verhogen van de klantvriendelijkheid. Zij wil het verschil maken door haar klanten meerwaarde te bieden via kwaliteit, transparantie en flexibiliteit. Fortis Bank wil tegemoetkomen aan de wensen en behoeften van haar klanten door hen de mogelijkheid te bieden op een doeltreffende manier verschillende soorten producten te combineren tegen een concurrerend tarief. Door de uitwisseling van ‘best practices’ biedt Fortis Bank haar klanten in de Benelux de beste dienstverlening uit de drie landen. De interessante toepas17


39%

singen voor bankieren en beleggen via internet worden uitgewisseld, beleggingsfondsen zijn verkrijgbaar over de grenzen heen, specialisten werken samen aan de beste financiële oplossingen. Met het oog op de nieuwe Europese Richtlijn voor spaarrekeningen in het buitenland hebben specialisten van Fortis Bank een gemeenschappelijke informatiebrochure gepubliceerd voor hun Benelux-klanten. Die kregen zo als eerste een toelichting hierover. In België volgden alle medewerkers van het kantorennet en van de backoffices een opleidingsprogramma. Zij spannen zich in om meer beschikbaar te zijn voor de klanten. De openingstijden van het kantorennet werden versoepeld en er zijn nieuwe kantoorconcepten ontwikkeld. De klanten hebben deze eerste stappen naar een klantenbank gewaardeerd: klanttevredenheidsonderzoek onder 500.000 klanten geeft aan dat zeven klanten op tien tevreden zijn over de dienstverlening in hun kantoor, tegenover zes op tien in 2002.

Fortis Bank heeft geïnvesteerd in die distributiekanalen die inspelen op de wensen van de klant inzake nabijheid en beschikbaarheid. Er zijn extra mogelijkheden ontwikkeld voor het bankieren en beleggen via internet. Met succes overigens. Reeds meer dan 578.000 klanten hebben een contract voor internetbankieren afgesloten en het aantal gebruikers is in één jaar tijd verdubbeld. Het aantal automatische loketten (selfbanks) is uitgebreid en er waren bijna 15 miljoen sessies van bankieren per telefoon.

Bekroningen • Fortis Bank: ‘Beste bank in België’ (Euromoney, juli 2003; The Banker, september 2003; Global Finance, oktober 2003)

In 2003 heeft Fortis Bank haar bestaande aanbod van maatschappelijk verantwoorde beleggingsfondsen uitgebreid. Naast Fortis L Fund Equity Socially Responsible Europe en Altervision Balance Europe, is Altervision Rode Kruis geïntroduceerd. Dit laatste fonds belegt niet alleen in duurzame aandelen en obligaties, maar de instapkosten en beheerskosten worden ook gedeeltelijk afgestaan aan het Belgische Rode Kruis. Beleggers kunnen bovendien hun dividend afstaan aan die organisatie.

• Banque Générale du Luxembourg: ‘Beste bank in Luxemburg’ (Euromoney, juli 2003; The Banker, september 2003; Global Finance, oktober 2003)

Vermogende retailklanten wensen financieel advies vanuit een totaalbenadering van hun vermogen. Voor hen heeft Fortis Bank het ‘personal banking’-concept gelanceerd, waardoor zij gebruik kunnen maken van de competentie van een team specialisten. Zelfstandigen, vrije beroepen en kleine ondernemers waarderen de pro-actieve aanpak van hun adviseur. Bovendien is de kredietenbehandeling voor deze

klanten vereenvoudigd en geoptimaliseerd. Dit alles heeft ertoe geleid dat Fortis Bank haar positie van marktleider verder heeft versterkt. In Nederland is Fortis Bank de vierde grootste marktspeler. Als partner in bankieren streeft Fortis Bank naar een balans tussen optimale klantentevredenheid en rentabiliteit. Daarom investeert zij verder in een geïntegreerde multitoegang aanpak en worden de distributiekanalen qua functionaliteit en beschikbaarheid verder ontwikkeld. Als gevolg van de gewijzigde economische omstandigheden en het veranderend klantengedrag heeft Fortis Bank haar organisatiestructuur transparanter gemaakt en haar strategie aangescherpt. Het ontwikkelen van financiële pakketten en het verstevigen van de loyaliteit van klanten zijn nieuwe speerpunten. Banque Générale du Luxembourg is in het Groothertogdom een van de meest vooraanstaande banken met een netwerk van 37 kantoren. Zij heeft haar productenaanbod uitgebreid met innovatieve pakketten, zowel voor particulieren als voor vrije beroepen, zelfstandigen en kleine ondernemers. Ook in de distributiekanalen is geïnvesteerd en het kantorennetwerk wordt verder gemoderniseerd. De samenwerking met Fortis Luxembourg Vie voor de verkoop van verzekeringsproducten via het bankkantorennet verloopt voorspoedig. Buiten de Benelux, met name in Frankrijk en Polen, spitst Fortis zich als nichebank vooral toe op de dienst-

Kernpunten • • • • •

Klantenbenadering aanpassen aan verwachtingen. Balans tussen klanttevredenheid en rentabiliteit nastreven. Geïntegreerde distributiekanalen realiseren voor het gemak van de klanten. Performance verhogen door optimalisering processen. Schaalvoordelen beogen door grensoverschrijdende samenwerking en rationalisering.

18


Doelstelling Network Banking stelt de behoeften en verwachtingen van haar klanten centraal. Daarom ontwikkelt zij zich tot een échte klantenbank zowel voor de retailmarkt als voor de markt van middelgrote ondernemingen die in Europa actief zijn. Zij wil de voorkeurbank zijn van de klanten in beide markten.

verlening aan kleine en middelgrote ondernemingen en op advies aan bedrijfsleiders en aandeelhouders. Met een opmerkelijke en gerichte mediacampagne heeft Fortis Bank in de regio Parijs haar algemene bekendheid bij ondernemers verhoogd tot 80%. Op 1 januari 2004 heeft Fortis voor haar retail- en bedrijfsactiviteiten in Hongkong een verkoopovereenkomst gesloten met China’s grootste bankconsortium, de Industrial and Commercial Bank of China (ICBC). Als de verkoop eind april 2004 wordt afgerond, zal Fortis ruim EUR 220 miljoen ontvangen en een aandeel van 9 procent krijgen in de Hongkong divisie van ICBC.

Financiële prestaties in 2003 Network Banking behaalde een netto operationeel resultaat van EUR 945 miljoen in 2003, een stijging van 84% in vergelijking met 2002. De netto rentebaten klommen met 2% (inclusief ALM) naar EUR 3.367 miljoen in 2003, voornamelijk dankzij Retail Banking in België. De voorzieningen voor kredietrisico's bleven stabiel ondanks de zwakke conjunctuur. De kosten bleven onder controle en het aantal FTE’s daalde van 19.868 naar 18.377 (-8%). Bij Retail Banking in België stegen de netto baten met 7% dankzij de positieve ontwikkeling van zowel de netto rentebaten als de overige baten. Het marktaandeel in spaardeposito’s nam toe. Ook in Nederland had Retail Banking een zeer succesvol jaar. Ondanks de zwakke markt en de teruggang in het aantal kan-

toren (-16) en het aantal FTE’s (-245) stegen de netto rentebaten met 5% en werd het marktaandeel in hypotheken en consumptief krediet vergroot. Retail Banking in Luxemburg realiseerde een bijzonder goed resultaat dankzij verhoging van de netto baten en verlaging van de kosten. FB Verzekeringen, dat Fortis-verzekeringsprodukten verkoopt via het kantorennetwerk van Fortis Bank in België, behaalde een goed resultaat. Het premie-inkomen in Leven steeg van EUR 1.796 miljoen naar EUR 2.154 miljoen (+20%). Deze stijging was vooral te danken aan traditionele Leven producten, terwijl het premie-inkomen uit beleggingsgerelateerde producten daalde. Niet-Leven premies stegen met 6% naar EUR 171 miljoen.

Vooruitzichten Fortis Bank wil met het oog op klantentevredenheid verder bouwen op het commerciële elan van 2003. Zij wil oplossinggericht werken, een productengamma aanbieden op basis van de behoeften van klanten en de distributiekanalen op elkaar afstemmen en integreren. Ook zal zij de processen in de backoffices van de afdelingen Betalingen, Effecten en Kredieten stroomlijnen en, indien relevant, grensoverschrijdend organiseren. Tevens wil Fortis Bank de doeltreffendheid van haar organisatie controleren. Daartoe hanteert zij op alle niveaus meetsystemen die onder meer betrekking hebben op het aantal contacten met klanten en op het resultaat van de commerciële 19


activiteiten. In België krijgen klanten bovendien een garantie voor goede uitvoering. De ambitie is dat binnen twee jaar acht van de tien klanten erg tevreden zijn over de dienstverlening in hun kantoor. Door te investeren in klantenbinding en oplossinggericht te werken kan Fortis Bank haar groeipotentieel verhogen. Van de vier productdomeinen dagelijks bankieren, sparen / beleggen, lenen of verzekeren is momenteel immers amper de helft van de klanten actief in twee of meer domeinen.

Aantal kantoren in de Benelux

2500

2000

1500

1000

500

0

99

00

01

02

03

België (exclusief Krediet aan de Nijverheid) Nederland Luxemburg

Commercial Banking Strategie Op de markt van middelgrote ondernemingen wil Fortis Bank verder groeien in het segment van ondernemingen die internationaal actief zijn en in het segment van bedrijven met complexe financiële behoeften. Het gaat met name over bedrijven die gebruik wensen te maken van meerdere bankdiensten, zoals leasing, factoring, acquisitiefinanciering, handelsfinanciering, internationale kredietfaciliteiten en internationaal cash management. Voor deze ondernemingen heeft Fortis de ‘Act-as-one’ strategie ontwikkeld zodat zij al hun financiële diensten internationaal kunnen regelen via één aanspreekpunt, de Global Relationship Manager. Die staat in voor gespecialiseerde maatwerkoplossingen gebruik makend van een homogeen en geïntegreerd Europees netwerk van Business Centres. In de Benelux is dat netwerk sterk uitgebouwd. Buiten de Benelux breidt Fortis haar netwerk van Business Centres verder uit in regio’s met sterk groeipotentieel.

Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 Fortis Bank heeft haar commercieel proces verder geoptimaliseerd door de implementatie van een intern, grensoverschrijdend verkoopmanagementsysteem. Dit maakt een efficiënte en gedetailleerde rapportage mogelijk die afgestemd is op de business-strategie. Ook het risicobeheer vormt een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering. Dit impliceert onder meer dat de prijsbepaling aan de klanten rekening houdt met hun risicoprofiel en rentabiliteit. Naast de dienstverlening via de Business Centres groeit de internetsite voor bedrijven www.fortisbusiness.com geleidelijk uit tot een volwaardig commercieel instrument. Behalve een infor-

matieplatform voor potentiële klanten is de site een transactieplatform voor klanten. Na de online mogelijkheden van valuta- en geldmarkttransacties in 2002 heeft Fortis Bank in het afgelopen jaar de verwerking van handelsfinancieringsactiviteiten op dit gemeenschappelijke platform vorm gegeven. Momenteel zijn België, Singapore en Sjanghai hierop reeds aangesloten. Hierdoor kunnen de importeurs en exporteurs van deze landen via de nieuwe ‘Click ’n Trade’-toepassing hun documentaire kredieten online beheren. Deze toepassing werkt tijden papierbesparend. De importeur kan niet alleen zijn aanvraag invoeren en verzenden, maar tevens de status ervan, ‘in real time’, nagaan. Vanaf 2004 wordt deze toepassing uitgebreid naar andere

20


Europese landen. Tegelijkertijd blijft Fortis Bank verder investeren in de uitbreiding van haar netwerk van ‘trade officers’ en in hun opleiding. In 2003 werden 1.500 opleidingsdagen georganiseerd. Het gebruik van grensoverschrijdende kredietfaciliteiten raakt steeds meer ingeburgerd. In 2003 zijn diverse overeenkomsten gesloten. Hierdoor kunnen ondernemingen op groepsniveau een kredietovereenkomst met een kredietlimiet afsluiten via één aanspreekpunt bij Fortis, de Global Relationship Manager. Met de succesvolle afronding van de integratie van de informaticaplatforms in de Nederlandse Business Centres zal de uniformiteit in de bedrijfsprocessen en automatiseringssystemen de organisatie een grotere slagvaardigheid bezorgen over de grenzen heen. Om Europese bedrijven die grensoverschrijdend opereren een volledig pakket van financiële diensten aan te bieden, investeert Fortis volop in factoring en leasing. Fortis Commercial Finance heeft haar actieradius verder uitgebreid en is, als een van de enige Europese geïntegreerde factoringbedrijven, actief in een groot deel van West-Europa. Om nieuwe markten aan te boren en haar competitieve voorsprong te verzekeren, zal Fortis Commercial Finance een ‘factoring factory’ oprichten. In deze onderneming worden in de eerste plaats de backoffice activiteiten van Fortis Commercial Finance gebundeld.

Zij zal ook haar diensten aanbieden aan grote ondernemingen voor hun kredietmanagement of aan factormaatschappijen die hun backoffice willen uitbesteden. Ook op het vlak van leasing heeft Fortis haar Europese expansiepolitiek voortgezet. Fortis Lease, dat een portefeuille van EUR 5 miljard beheert, heeft de ambitie om tot de absolute top van Europese leasemaatschappijen te behoren. Met de overname van BA/CA Asset Finance heeft zij haar productengamma in het Verenigd Koninkrijk uitgebreid. Door de samenwerking met één van de belangrijkste leasebedrijven op het Iberische schiereiland, Lico Lease, kan Fortis Bank haar Portugese klanten leasingdiensten aanbieden. Verder is Fortis Lease actief in een groot deel van WestEuropa. In China biedt zij leasing aan in samenwerking met Fortis Bank. Dankzij haar productkennis, ervaring en internationaal netwerk is Fortis Lease in staat tegemoet te komen aan de groeiende vraag van klanten in Europa naar deze diensten.

Financiële prestaties in 2003 Commercial Banking behaalde een sterk resultaat. De bruto baten stegen met 4% in vergelijking met 2002. De stijging van de voorzieningen voor kredietrisico’s werd gedeeltelijk gecompenseerd door een daling van de bedrijfskosten. Vooruitzichten Voor de ondernemingsmarkt wil Fortis Bank in 2004 nog efficiënter inspelen op de verwachtingen van de klanten. Zij zal de specialistische knowhow van haar account managers en de verkooporganisatie beter afstemmen op de klantenbehoeften. Zij wil nog meer bereikbaar zijn voor klanten, waar die ook actief zijn. Daarom zal zij haar Europees netwerk van Business Centres verder uitbouwen. De financiële oplossingen die Commercial Banking klanten biedt, worden sterk gewaardeerd. Om de klantgerichtheid en de tevredenheid nog beter te meten en te evalueren wordt vanaf 2004 regelmatig klantenonderzoek op internationale basis verricht.

Fortis Commercial Finance heeft de ambitie om door zowel autonome groei als acquisities uit te groeien tot de top van factoringbedrijven in Europa. Om aan de verwachtingen van haar Europese klanten te voldoen, heeft Fortis Lease een plan uitgewerkt om tegen 2008 aanwezig te zijn in alle landen waar Fortis Bank voor ondernemingen actief is. De ontplooiing van een leasingactiviteit op Europese schaal voor vendoren – dit zijn invoerders en producenten van investeringsgoederen op één grote Europese markt – biedt Fortis Lease een concurrentievoordeel in dit marktsegment.

Bekroningen • Fortis Bank: “Beste handelsfinancier in België” (Global Finance, oktober 2003)

Kernpunten • Sterke groei in het segment van Europese bedrijven met internationale activiteiten en goed risicoprofiel. • Meer en beter gebruik van het verkoopmanagementsysteem. • Optimaliseren van marktdekking. • Uitzien naar externe groeimogelijkheden. • Verdere ontwikkeling van performance indicatoren voor de Business Centres.

21


Duurzame energie is één van onze speerpunten.

22


Merchant Banking Strategie Merchant Banking biedt haar klanten maatwerkoplossingen voor investeringen en financieringen en adviseert hen bij het risicobeheer. Vanuit haar streven naar een optimale en economisch rendabele klantenrelatie, heeft Fortis de portefeuilles van de Merchant Banking-klanten doorgelicht. Hierdoor kan Fortis deze klanten een geïntegreerde dienstverlening tegen marktconforme voorwaarden bieden waarbij de brede productenmix wordt afgestemd op de behoeften. Zij biedt klanten oplossingen door gebruik te maken van verschillende activiteiten als valutahandel, gelden kapitaalmarkten, cashbeheer, aandelen- en vastrentende beleggingen, bedrijfs- en activafinancieringen, private equity, projectfinancieringen en structureringen. Om ook aan de meest complexe financiële behoeften van haar klanten tegemoet te komen, ontwikkelt Merchant Banking pro-actief financiële oplossingen met hoge toegevoegde waarde (‘financial engineering’). Buiten de Benelux investeert Merchant Banking in de groei van haar activiteiten in een aantal Europese landen, zoals het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië, Duitsland en Spanje. Op wereldwijd vlak ontwikkelt zij zich in kapitaalmarktactiviteiten en in geselecteerde nichemarkten, zoals de scheeps-, export- en projectfinancieringen en ‘commodity finance’. Overige hefbomen tot groei zijn de ontplooiing van nieuwe activiteiten zoals gestructureerde producten en de intensievere samenwerking met andere Fortis-businesses. Vanuit efficiëntieoverwegingen draagt Merchant Banking zorg voor een optimale operationele structuur en goed gestroomlijnde processen. Alle transacties van de dealing rooms in de Benelux bijvoorbeeld verlopen via een centraal platform voor boeking en verwerking. Ook de algemene ITinfrastructuur wordt verder aangepast en verbeterd om nog beter te kunnen inspelen op nieuwe marktontwikkelingen. Door de rentabiliteit van de verschillende zakenbankactiviteiten en klantenportefeuilles van dichtbij op te volgen, genereert Fortis bijkomende kostenbesparingen. Zij kan immers duidelijker kiezen voor de gewenste groeiactiviteiten en selectiever optreden in het aantrekken van klantenrelaties. Ten slotte stelt Merchant Banking alles in het werk om haar uitstekende, algemeen gewaardeerde instrumenten voor risicobeheer verder uit te breiden en te verbeteren.

23


Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 Sinds 1 januari 2003 zijn de Corporate Banking-activiteiten onderdeel van Merchant Banking waardoor de corporate klanten van Fortis optimaal toegang hebben tot een veel breder scala van producten en diensten. Information Banking is onderdeel geworden van de business Investment Services. Grote bedrijven sluiten steeds meer belangrijke deals met Fortis omdat de knowhow van verschillende specialismen en sectoren binnen Merchant Banking is gebundeld. Daarnaast wordt de ‘cross-selling’ van producten en diensten gestimuleerd. Ook blijft Fortis investeren in de ontwikkeling van innovatieve producten. Naast valuta-, aandelen- en rentederivaten waarin zij al een ruime ervaring had, heeft Fortis met succes een stevig en innovatief imago opgebouwd in kredietderivaten en energie- en weerderivaten. Met deze laatste kunnen bedrijven zich indekken tegen het risico op tegenzittende weersomstandigheden, hetgeen hun resultaten minder volatiel maakt. Fortis is tevens als makelaar actief geworden op de Londen Metal Exchange voor handel in derivaten van metalen, naast de reeds bestaande handel en advies in commodities.

Doelstelling Merchant Banking beschikt als zakenbank in haar thuismarkt over een volledig pakket van producten en diensten voor de institutionele klanten en grote bedrijven. Door zich van daaruit Europees te ontwikkelen met een regionaal volwaardige productenmix en wereldwijd in een aantal geselecteerde nicheactiviteiten, kan zij haar klanten de gewenste dienstverlening bieden.

Aandeel van Merchant Banking in netto operationeel resultaat (2003)

13%

Bekroningen • “Beste bank in Europa voor risicobeheer” (Global Finance, april 2003) • “Beste bank voor internationale grondstoffenfinanciering” (Trade Finance Magazine, Euromoney, april 2003) • “Transactie van het jaar in export- en projectfinanciering” (Project Finance Magazine en Project Finance International, januari 2004) • “Beste private equity transactie” (Marine Money International, maart 2003) • “Banktransactie van het jaar 2003” (Marine Money International, januari 2004)

De securitisatiemarkt is in sterke groei. Fortis Bank heeft haar stevige Europese positie en faam kunnen concretiseren met de structurering en verkoop van verschillende transacties zowel voor eigen rekening als voor Europese klanten. De uitbreiding tot 50% van haar belang in het Belgische TBE wil Fortis aangrijpen om de dienstverlening op het vlak van securitisaties uit te breiden tot Europa. TBE beheert voor de emittenten de financiële structuur van de transacties en maakt gebruik van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van risicobeheersing. Inzake Private Equity heeft Fortis al haar activiteiten in risicokapitaal ondergebracht in Merchant Banking. Zij verschaft durfkapitaal en private equity aan kleine en middelgrote bedrijven, bij management buy-outs en bij herstructureringen van bedrijven. De kapitaalinbreng gebeurt zowel rechtstreeks via participaties in bedrijven als indirect via investeringen in private equity fondsen of paraplufondsen. In 2003 verliepen enkele belangrijke transacties, zoals met Mitiska in België en Unipost en Cosecheros Abastecederos in Spanje, erg succesvol. Door het creëren van een virtuele dealing room biedt Fortis haar klanten een optimale dienstverlening, met een homogener productenaanbod, een uniek beheer van de klantenrelaties en behoud van het klantencontact met de lokale verkoopteams en dealing rooms. Daartoe boekt en verwerkt zij alle klantentransacties in de Benelux op 24


het vlak van valutahandel en vastrentende beleggingen op één IT-platform. Backoffice, risicobeheer en financieel controlemanagement worden centraal aangestuurd. Dit project zal bijdragen tot een significante vermindering van de operationele kosten van Fortis. In 2004 wordt dit platform geleidelijk geïmplementeerd buiten de Benelux. Merchant Banking heeft de voorbije jaren ook een nieuw platform ontwikkeld voor de orderverwerking van aandelen. Dit platform sluit naadloos aan op dat van Information Banking voor ‘real time’ multi-valuta transacties. Het laat toe orders ‘in real time’ uit te voeren en te vereffenen, zowel op Euronext als op andere internationale beurzen wereldwijd. Dit platform wordt reeds gebruikt door MeesPierson in Nederland. In de loop van 2004 zullen ook Fortis Bank in België en Banque Générale du Luxembourg hun orderstromen op dezelfde wijze verwerken. Dit betekent een belangrijke besparing voor Fortis op het gebied van de operationele- en transactiekosten. Door het aanbieden van deze dienstverlening aan externe partijen, zoals banken en institutionele investeerders, beschikt Fortis nu zelf over de volledige waardeketen van de effectendiensten. Merchant Banking investeert verder in risicobeheersing. Door haar kredietlimieten op markttransacties ‘in real time’ te beheren, kan ze de risico’s minimaliseren en de operationele kosten beperken. In 2004 zullen alle kredietprocessen geautomatiseerd verlopen.

Zij hebben betrekking op zo’n 100.000 transacties per maand. Via onder meer Fortis Groenbank in Nederland is Merchant Banking actief op de markt van duurzaamheidsprojecten. Fortis Groenbank, opgericht in 2001, biedt fiscaal gedreven groenbankbrieven aan voor particuliere beleggers van Fortis Bank en financiert daarmee projecten van grote ondernemingen op het vlak van wind-, zonne- en biomassaenergie. Duurzame energie vormt immers een belangrijke markt voor de activiteiten van de energiespecialisten binnen Merchant Banking.

Financiële prestaties in 2003 Het jaar 2003, met name de eerste helft, was een uitstekend jaar voor Merchant Banking. Het netto operationeel resultaat steeg van EUR 92 miljoen in 2002 naar EUR 328 miljoen in 2003, vooral dankzij Global Markets. De netto baten stegen met circa 21% en de kosten daalden met 4,5% dankzij een FTE reductie van 2% naar 2.689. Bij Global Markets stegen de baten scherp, vooral dankzij de uitstekende resultaten van de activiteiten op het gebied van vastrentende waarden en ‘credit spreads’. De waardevermindering van de dollar en de hoger dan verwachte dotaties aan de voorzieningen voor dubieuze debiteuren leidden tot lagere resultaten bij Corporate and Investment Banking. Binnen Global Private Equity leidde de afwaarderingen van de oude portefeuilles tot een klein verlies in 2003. Ultimo 2003 bedroegen de totale investeringen en toegezegde investeringen van Global Private Equity EUR 554 miljoen.

Vooruitzichten Merchant Banking wil zich in haar thuismarkten verder profileren als dé referentie voor zakenbanken. Ze wil ook internationaal blijven groeien in

marktenactiviteiten en in een belangrijk aantal nichemarkten. Daarom zal ze de commerciële slagkracht aanzienlijk verhogen door te investeren in de opleiding en het professionalisme van de medewerkers en door ‘cross-selling’ te stimuleren. Begin 2004 heeft Merchant Banking haar transactionele internetsite opgestart. Die zal de efficiëntie en de transparantie voor klanten sterk verhogen. Klanten kunnen immers valutatransacties online verrichten en hun volledige portefeuille ‘in real time’ raadplegen. De bevestigingen, betalingen en afwikkelingen verlopen volledig automatisch. In de loop van 2004 zullen nieuwe mogelijkheden en diensten worden toegevoegd. In het kader van het klimaatverdrag van Kyoto biedt Fortis Bank aan bedrijven gespecialiseerd advies en is zij voornemens een speler te worden op de Europese markt voor de handel in CO2emissierechten. Hiertoe heeft zij een team opgericht van financiële en milieuspecialisten.

Kernpunten • • • •

Klantenrelaties in de thuismarkt versterken. Productinnovatie en ‘cross-selling’ combineren. Groei in de omliggende landen en wereldwijd in geselecteerde niches. Operationele efficiëntie verbeteren door schaalvoordelen en grensoverschrijdende organisatie.

25


Innovatief in weer- en energiederivaten.

Uit de eerste hand beschikken over kennis van de lokale markten. Daar draait het om.

26


Investment Services Private Banking & Trust

Aandeel van Investment Services in netto operationeel resultaat (2003)

Strategie Voor haar private banking-activiteiten opereert Fortis internationaal onder de merknaam "MeesPierson, the Private Bankers of Fortis". De trust- en corporatediensten worden wereldwijd gevoerd onder de naam MeesPierson Intertrust. De wisselwerking tussen beide activiteiten en de samenwerking met Network Banking, Asset Management en Merchant Banking versterken de mogelijkheden voor een geïntegreerde dienstverlening. Hierdoor breidt MeesPierson het dienstenaanbod verder uit, bedient zij haar klanten beter en kan zij meer klanten van dienst zijn. Andere operationele prioriteiten om de prestaties en de efficiëntie te verbeteren zijn kwaliteitsmanagement, kostenbeheersing, schaalvergroting, herstructurering van activiteiten en de doorlopende opleiding van medewerkers.

Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 MeesPierson heeft de ambitie vermogende klanten wereldwijd door de levenscyclus en de economische cyclus te begeleiden. Vanuit een voortdurend streven om te excelleren heeft MeesPierson in 2003 de dienstverlening volledig herzien. De nieuwe MeesPierson Service Offering gaat uit van een adviesgedreven aanpak, gekenmerkt door het luisteren naar de klant en het inspelen op diens behoeften op elk terrein. Een geïntegreerd internationaal oplossingsmodel staat ervoor garant dat alle klanten dezelfde hoogstaande kwaliteit krijgen, waar dan ook ter wereld. De dienstverlening omvat tevens expertise en advies in zes kerncompetenties: vermogensstructurering, beleggingen, trust- en corporatediensten, financieringen, vastgoed en verzekeringen. Verder hebben klanten 27


Private Banking & Trust

5%

Asset Management

2%

Information Banking

5%

meer en betere toegang tot hoogopgeleide deskundigen, die dankzij geïntegreerde instrumenten en systemen betere rapportering en portefeuilleanalyses kunnen leveren. Daarom werden in 2003 heel wat inspanningen verricht om nieuwe producten en diensten te ontwikkelen, de medewerkers op te leiden en de systemen te herzien. In de MeesPierson Service Offering, die in 2004 is gelanceerd, is portefeuillediversificatie een belangrijk onderdeel. Alternatieve beleggingen, gestructureerde producten en hedgefondsen, zoals het vierde multibeheer Trading Capital Holdings Fund, het Market Neutral Fund en het openstellen van het MeesPierson Strategy Fund voor een breder publiek, zijn zeer gewaardeerd door MeesPierson-klanten. Het aandeel van

Optimaal klantadvies door het uitwisselen van internationale expertise.

Bekroningen • MeesPierson behoort tot de top 10 beste

deze producten in de beleggingsportefeuilles van de meeste MeesPiersonentiteiten is hierdoor verhoogd.

internationale private bankers (Euromoney, januari 2004) • Wereldwijd nummer 1 voor successieplanning, dienstverlening aan klanten met een geërfd privé-vermogen en filantropie (Euromoney, januari 2004)

In 2003 is MeesPierson ook actief geweest op het vlak van private equity, een terrein dat normaal aan institutionele beleggers is voorbehouden, en van vastgoed. Een voorbeeld daarvan in Nederland is het MeesPierson-LaSalle Vastgoedfonds I CV, een gesloten beleggingsfonds met een gediversifieerde portefeuille in winkelcentra, dat is opgezet in samenwerking met Fortis Real Estate. In Spanje lag MeesPierson mede aan de basis van een van de grootste vastgoedtransacties voor de groep UGC Ciné Cité. In België investeerde MeesPierson eind 2003 voor het eerst in een kantorencomplex. Via een structuur van private partnership kunnen klanten hier in de eerste helft van 2004 grensoverschrijdend in beleggen. Het opstarten van een specifiek grensoverschrijdend specialistenteam in onroerend goed versterkt deze competentie bij MeesPierson. 28


De dienstverlening van MeesPierson is uniek, niet alleen vanwege de breed opgebouwde deskundigheid, maar ook omdat zij ervan uitgaat dat vermogensbeheer eveneens te maken heeft met ethiek, waarden en verantwoordelijkheid. Het gaat om de zogenaamde ‘art of wealth’, waarbij relaties de mogelijkheid wordt geboden hun vermogen te beleggen in ondernemingen die maatschappelijk verantwoord opereren en in duurzame beleggingsfondsen. In de beleggingsstrategie wordt rekening gehouden met het gevoerde beleid ten aanzien van mensenrechten, milieu en maatschappelijke rechtvaardigheid in de landen en ondernemingen die als mogelijke belegging worden overwogen. Doel is de financiële doelstellingen van de klant in overeenstemming te brengen met diens opvattingen over duurzaamheid en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Om klanten van degelijk en stevig onderbouwd advies te kunnen voorzien, maakt MeesPierson gebruik van duurzaamheidsgegevens verzameld door het onderzoeksbureau Dutch Sustainability Research. Dit bureau, in 2002 opgericht door MeesPierson, Triodos Bank en het pensioenfonds PGGM, is een onderdeel van SiRi (Sustainable Investment Research International), een wereldwijd netwerk van onderzoekinstellingen gespecialiseerd in duurzaam beleggen. In 2003 verdubbelde het vermogen onder beheer bij MeesPierson dat in duurzame ondernemingen is belegd. Daarnaast is MeesPierson actief in charitatieve activiteiten (‘charity management’), via advies zowel aan vermo-

Doelstelling MeesPierson wil voortbouwen op haar positie als internationale aanbieder van geïntegreerde en op competenties gebaseerde diensten, en maatwerkoplossingen bieden aan vermogende klanten, hun families en bedrijven.

gende particulieren als aan fondsenwervende instellingen en vermogensfondsen. In Nederland sponsorde MeesPierson onder meer een congres van Civil Society, een platform van de vier belangrijkste overkoepelende organisaties in de filantropische sector. Zij organiseerde ook de uitreiking van beurzen aan studenten van United World Colleges die jongeren laten kennismaken met cultuurverschillen. Met het Wereld Natuur Fonds is een driejarige overeenkomst gesloten om elkaars deskundigheid en relatienetwerk in te zetten, zowel in het belang van de natuur als om de verscheidenheid aan vermogens te benutten. Inspelend op de moeilijke economische omstandigheden heeft MeesPierson zich toegelegd op een dynamisch proces van ‘cross-selling’ tussen private bankingen trusttransacties. Al een jaar na de acquisitie van Intertrust zijn alle trustactiviteiten volledig geïntegreerd in één wereldwijd netwerk van trust- en corporate diensten met ongeveer 25.000 klanten. Behalve de volledige integratie van de activiteiten op Guernsey, kende MeesPierson Intertrust in 2003 een nieuwe ontwikkeling met de overname van KPMG Financial Engineering in Luxemburg. In augustus 2003 werd een nieuwe holdingmaatschappij, MeesPierson Intertrust Group Holding SA, opgericht. Deze is gevestigd in Genève, Zwitserland, en zal uiteindelijk het aandeelhouderschap van alle trustentiteiten overkoepelen.

Naast trust- en corporate diensten, bieden specialisten advies op nieuwe en innovatieve terreinen zoals intellectuele eigendomsrechten, leasing en management van zeiljachten, en scheidings- en relocatiediensten. Door deze trustactiviteiten is de inkomstenbasis van Private Banking & Trust nog meer gediversifieerd, waardoor zij minder onderhevig is aan conjunctuurschommelingen.

Financiële prestaties in 2003 Het netto operationeel resultaat bedroeg EUR 123 miljoen, een stijging van 26% vergeleken met 2002. De verbetering van het resultaat was voornamelijk te danken aan margeverhogingen en verdere kostenbesparingen. In 2003 daalde het aantal FTE’s verder naar 2.228, van 2.485 eind 2002. De kosten daalden in 2003 met 7% ten opzichte van 2002 en er werd een grotere spreiding van inkomstenbronnen gerealiseerd. Het vermogen onder beheer bleef stabiel op EUR 50 miljard, waarbij rekening moet worden gehouden met de verkoop van de vestiging op de Bahama’s en met enkele desinvesteringen, waaronder Theodoor Gilissen Bankiers.

Vooruitzichten Om in te spelen op de veranderende marktbehoeften blijft Private Banking & Trust investeren in de ontwikkeling en de uitbreiding van gespecialiseerde beleggings- en financieringsproducten en diensten met hoge toegevoegde waarde voor de klanten. Te denken valt onder meer aan alternatieve beleggingsproducten, vastgoed, trustdiensten (licenties, zeiljachten), verzekeringen en financieringen. Vanuit kostenefficiëntie wil MeesPierson haar competentiecentra ontwikkelen en de backoffice-systemen en -processen stroomlijnen. Na de integratie van enkele belangrijke spelers op het vlak van trust- en corporate diensten wil MeesPierson zich richten op de uitbreiding van haar activiteiten in Azië en Oost-Europa.

Kernpunten • Nieuw gestructureerde MeesPierson Service Offering op de markt brengen. • Innovatieve diensten ontwikkelen, vooral in vastgoed en trust- en corporate diensten. • Integreren van truststructuur en -administratie. • IT en operationele ondersteuning stroomlijnen. • Activiteiten in Azië en Oost-Europa uitbreiden.

29


Daar de negatieve marktontwikkelingen in de eerste helft van 2003 voortduurden, scherpte MeesPierson niet alleen haar klantenfocus aan, maar volgde zij ook de kostenontwikkeling op de voet en verbeterde de bedrijfsefficiëntie.

Doelstelling Fortis Investments versterkt haar positie als vooraanstaande asset manager van Europees formaat en biedt innovatieve en kwalitatief hoogstaande beleggingsoplossingen aan retail- en institutionele klanten.

Asset Management Strategie Fortis Investments, de autonome vermogensbeheerder van Fortis, biedt internationale expertise op het gebied van asset management. Het bedrijf verstevigt haar positie als vooraanstaande Europese asset manager en ook actief in nichemarkten in Azië en de Verenigde Staten. Fortis Investments is georganiseerd rond veertien gespecialiseerde beleggingscentra, elk gericht op een bepaalde beleggingscategorie en gevestigd op acht plaatsen wereldwijd: Parijs – Europese aandelen, aandelen en obligaties van opkomende markten, euro-obligaties en Europese converteerbare obligaties; Boston – Amerikaanse en internationale aandelen, Amerikaanse obligaties; Utrecht – vastgoed; Luxemburg – paraplufondsen; Brussel – assetallocatie; Londen – internationale obligaties; Tokio – Japanse aandelen; en Sjanghai, via een joint venture met Haitong – Chinese gemengde fondsen. Deze centra, ondersteund door een ervaren team van zo’n 170 uiterst gekwalificeerde beleggingsdeskundigen, wisselen informatie uit maar zijn autonoom en volledig verantwoordelijk voor hun beleggingsresultaten. Fortis Investments wil een gediversifieerde klantenbestand en fondsenmix behouden. Via haar divisie Distribution Partners richt het bedrijf zich op derden-klanten, zoals funds of funds, private banken en andere financiële instellingen, die fondsen kopen om ze op hun beurt aan te bieden aan hun eigen klanten. De divisie Institutional richt zich op klanten die kopen voor eigen rekening, zoals pensioenfondsen, banken en verzekeringsmaatschappijen, bedrijven en verenigingen zonder winstoogmerk. De verkoop en de klantendienst voor beide divisies zijn georganiseerd vanuit lokale klantrelatie-teams. Deze teams zijn gevestigd in de eerder genoemde acht plaatsen en in Frankfurt, Madrid, Milaan, Wenen, Austin (Texas), New York State, en Jakarta in Indonesië. Door deze organisatie beschikt Fortis Investments over kennis uit eerste hand van de lokale markten en klantenbehoeften.

30


Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 De organisatiestructuur van Fortis Investments maakt het inspelen op veranderende klantenbehoeften eenvoudiger en stimuleert innovatieve oplossingen, mede dankzij het ruime scala van beleggingsmogelijkheden. Nieuw in 2003 waren onder meer intelligente benchmarking, hedgefondsen, ‘collateralized debt obligations’ (CDO) en duurzaamheidsinitiatieven. Door de lancering van drie CDO’s is Fortis Investments uitgegroeid tot een van de belangrijkste Europese CDObeheerders. Op het vlak van duurzaam ondernemen houdt het beleggingsproces van Fortis Investments sinds eind 2003 naast de financiële aspecten ook rekening met criteria van corporate governance, milieu, personeelszaken en sociaal beleid. In samenspraak met Deminor, een onderzoeksbureau gespecialiseerd in corporate governance, oefent Fortis Investments bovendien stemrecht uit op aandeelhoudersvergaderingen van ondernemingen waarin zij belegt. Naast het ontwikkelen van innovatieve oplossingen, heeft Fortis Investments de onstabiele marktomstandigheden aangepakt door haar organisatie verder te stroomlijnen en te versterken. Een nieuw informatiesysteem voor klantenbeheer (CRM) bundelt alle klanten- en operationele gegevens, zodat het verkoopproces geharmoniseerd verloopt en er nog sneller op nieuwe marktontwikkelingen kan worden ingespeeld. Door

Bekroningen • Winnaar in categorie ‘Aandelen Euroland’ op 1 jaar (Standard & Poor’s Fund Awards 2004). • Winnaar in categorie ‘Obligaties in EUR’ op 2 jaar en op 5 jaar (Standard & Poor’s Fund Awards 2004).

aan dit informatiesysteem een extranet te koppelen beschikken klanten over actuele beleggingsrapporten op maat. Het ratingbureau Fitch Ratings kende Fortis Investments een uitstekende ‘AA’-rating toe die de duidelijkheid en consistentie van de gevolgde strategie, de kwaliteit van het risicobeheer en de transparantie van de beleggingsprocessen onderstreept. Fortis Investments versterkte ook haar aanwezigheid op de binnenlandse Chinese markt. De joint venture, Fortis Haitong Investment Management, lanceerde met succes een fonds voor lokale beleggers in september 2003, gevolgd door een tweede fonds begin 2004 waarin voor EUR 1,3 miljard is belegd. Net zo belangrijk is dat Fortis Haitong Investment Management een stevige reputatie heeft opgebouwd, waardoor zij goed geplaatst is om voordeel te halen uit de verwachte forse groei in beleggingsfondsen in de komende jaren.

Financiële prestaties in 2003 Het vermogen onder beheer steeg met EUR 5 miljard naar EUR 78 miljard (+7%) en het netto operationeel resultaat van Fortis Investments klom naar EUR 53 miljoen (+7%) in 2003. Tegelijkertijd bleven de kosten stevig onder controle. Tegen de achtergrond van de aantrekkende economie, met name in de tweede helft van het jaar, trok Fortis Investments netto nieuw vermogen aan van EUR 4,1 miljard, met inbegrip van de activa van BGL. Eind 2003 bedroeg het aantal medewerkers 661, vergeleken met 633 ultimo 2002 (+4%). Vooruitzichten Fortis Investments zal haar vooraanstaande positie in Europa en in nichemarkten in Azië en de Verenigde Staten verder uitbreiden, vooral door autonome groei. De uitbreiding van de distributiecapaciteit, de ontwikkeling van innovatieve producten, het stimuleren van ‘cross-selling’ en het nastreven van schaalvoordelen met Fortis zullen de operationele resultaten ten goede komen.

Kernpunten • De vooraanstaande positie in Europa versterken. • De uitgebreide producten distributiemogelijkheden als hefboom gebruiken. • Innovatie van het productenaanbod. • Groeimogelijkheden in Azië benutten.

31


Voor klanten beheerd vermogen naar type belegging (2003)

Aandelen Vastgoed Vastrentende waarden

30,0% 0,4% 69,6%

Samenstelling van het voor klanten beheerde vermogen (2003)

Private Banking

34,2%

Asset Management

53,1%

Andere

12,7%

Information Banking Strategie Information Banking heeft een unieke positie opgebouwd op het gebied van volledig geïntegreerde beleggingsdiensten. Het gaat met name om portefeuillefinanciering, transactieverwerking, financiële logistiek, risicobeheer, performance-metingen en het optimaliseren van activa. Deze diensten worden geleverd op het gebied van internationale cash- en derivatenclearing, in- en uitlenen van effecten en bij financiering en administratieve diensten voor offshore beleggingsfondsen. Door klanten bij te staan in het optimaliseren van hun beleggingsadministratie en door die dienstverlening verder te verfijnen, streeft Information Banking naar een versteviging van haar sterke internationale positie.

Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 Om in te spelen op de snelle veranderingen in de financiële wereld, zijn belangrijke professionele partijen op de gelden kapitaalmarkten sterk afhankelijk van nauwkeurige informatie. Daarom biedt Information Banking deze professionele beleggers een combinatie van vermogensgerelateerde diensten, die kostenverlagend en efficiëntieverhogend werkt en een beter risicomanagement mogelijk maakt. Omdat klanten centraal staan in het productenaanbod heeft Information Banking zich georganiseerd in teams die tegemoet komen aan de behoeften van specifieke klantengroepen zoals institutionele beleggers en banken, (alternatieve) fondsenbeheerders en andere professionele handelaars. Information Banking wordt op het gebied van specialistische fondsenadministratie algemeen erkend en gewaardeerd als expertisecentrum. 32


Bekroningen • Beste sub-custodian in Nederland en een tweede plaats in België (Global Investor Services, november 2003) • Beste offshore administratiekantoor voor het vijfde opeenvolgende jaar (GSCS Benchmarks, november 2003) • Tweede plaats als global custodian voor de kwaliteit van het netwerk van subcustodians (GSCS Benchmarks, november 2003)

Prime Fund Solutions heeft met succes een nieuw systeem voor fondsenadministratie ingevoerd en beheert nu ruim 1.400 fondsen met een totaal nettovermogen van meer dan EUR 110 miljard. Deze activiteit wordt onder meer uitgevoerd in Ierland, waar het kantoor in Dublin een bankstatus heeft verkregen, op de Kaaimaneilanden, het eiland Man, Curaçao en Hongkong. Vooral de activiteit in Hongkong kent een sterke ontwikkeling. Daarnaast heeft Prime Fund Solutions verkoopkantoren in Amsterdam, Londen, New York en Tokio. Information Banking werkt tevens aan een nieuw IT-platform waardoor de verschillende dataprocessen nog verder kunnen worden geautomatiseerd en gecentraliseerd. Dat zal dan weer groeimogelijkheden bieden en significante kostenbesparingen opleveren. Op het gebied van Global Investor Services biedt Information Banking diensten aan derden en aan Fortis. Het

Doelstelling De ambitie van Information Banking is wereldwijd geïntegreerde diensten aan beleggers te verstrekken die de waardeketen van het aantrekken en de allocatie van activa ondersteunen.

vermogen in bewaring bedraagt momenteel meer dan EUR 450 miljard. In 2003 werd zij door Lloyd’s Registered Quality Assurance het internationale kwaliteitslabel ISO 9001:2000 toegekend voor het uitstekende kwaliteitsmanagement. Eerder had Global Investor Services het kwaliteitslabel ISO 9002:1994 gekregen voor het doorlichten van de controleprocedures. Daarnaast breidt Information Banking haar klantenbestand verder uit. Na een uitgebreide selectieprocedure is Fortis Bank door Euronext gekozen als haar Global Paying Agent. Dit betekent dat de bank, samen met andere partners, Euronext ondersteunt bij aandeelhoudersactiviteiten zoals het faciliteren van de jaarlijkse algemene vergadering van aandeelhouders en de administratie en uitkering van het dividend. Fortis Bank is de eerste bank die als Global Paying Agent voor drie markten optreedt, te weten Amsterdam, Brussel en Parijs. Voor het ‘straight through’-verwerken van aan- en verkooporders in effecten en bijbehorende geldstromen heeft Fortis Bank een modulair elektronisch systeem ontwikkeld. Dit systeem werkt ‘in real time’ en kan onder andere com-

missionairsactiviteiten en transactieafwikkeling aanbieden. Bovendien kan Fortis Bank extern voortaan als één partij optreden, daar waar in het verleden verschillende onderdelen zich op de markt begaven. Van de banken die aangesloten zijn bij Euronext is Fortis Bank een van de weinige die deze mogelijkheid aanbiedt. Information Banking heeft een nieuwe juridische entiteit opgezet: Fortis Bank Global Clearing N.V., die de bankstatus heeft gekregen. Hierin kunnen alle internationale activiteiten worden ondergebracht, waardoor het stijgend aantal internationale transacties in aandelen en derivaten beter kan worden verwerkt. Dit brengt meerdere voordelen met zich mee, zoals een betere, geïntegreerde dienstverlening aan klanten, een grotere transparantie van toezicht en een efficiëntere allocatie van kapitaal. De nieuwe entiteit is wereldwijd de voornaamste aanbieder van geïntegreerde clearing- en settlementdiensten. Met het in- en uitlenen van effecten, arbitrage en financiering van effecten heeft Fortis zich met een plaats in de Europese top-3 en wereldwijd in de top-10 een stevige positie verworven.

Financiële prestaties in 2003 Het netto operationeel resultaat steeg in 2003 met 2% naar EUR 112 miljoen. De stijging was voornamelijk te danken aan de goede resultaten van in- en uitleen van effecten en arbitragediensten. Dit positieve effect oversteeg het negatieve effect van de dalende aandelenmarkten, de lage rentestand en de zwakte van de Amerikaanse dollar. Het aantal FTE’s bleef stabiel op 1.050. Vooruitzichten Information Banking investeert intensief in de uitbreiding van haar klantenbestand en het ontginnen van nieuwe markten. Tegelijkertijd breidt zij haar geïntegreerde pakket van beleggingsdiensten verder uit, onder meer op het vlak van verbeterde online rapportage. Daarnaast wil Information Banking de ketenintegratie (‘straight through processing’) verder perfectioneren.

Kernpunten • Geïntegreerde beleggingsdiensten verder verfijnen. • Klantenbestand uitbreiden en diversifiëren. • Ketenintegratie in administratieve verwerkingsprocessen perfectioneren.

33


Een belangrijke beslissing. Uw tussenpersoon adviseert over de passende verzekeringen en hypotheek.

34


Verzekeringsbedrijf Nederland Strategie Fortis ASR omvat alle verzekeraars van Fortis in Nederland alsmede een aantal bancaire activiteiten die via het intermediair worden aangeboden. Met een marktaandeel van 12,5% is zij de op één na grootste verzekeraar in Nederland. Fortis ASR bewerkt de markt via verschillende merken. De afzet van financiële producten geschiedt uitsluitend via het intermediair. Daartoe werkt Fortis ASR samen met ruim 8.000 zelfstandige, onafhankelijke tussenpersonen die in aard, omvang en marktbewerking sterk wisselen. Als gevolg van drastisch veranderde economische- en marktontwikkelingen heeft Fortis ASR in 2003 haar strategie gewijzigd. De drie generalistische verzekeraars AMEV, Stad Rotterdam en Woudsend worden tot één nieuw bedrijf samengevoegd. De overige verzekeraars van Fortis ASR, te weten De Amersfoortse (inkomensverzekeringen), Europeesche Verzekeringen (reis- en recreatieverzekeringen), Falcon Leven (unit-linked verzekeringen) en AMEV-Ardanta (uitvaartverzekeringen) gaan zich volledig concentreren op hun specialismen. Het ‘single channel’ distributiebeleid (afzet van producten alleen via het intermediair) blijft onveranderd. In het kader van het streven naar synergie zullen de stafactiviteiten verder worden gecentraliseerd. Fortis ASR is inmiddels omgevormd tot een functionele organisatie waarin alle activiteiten operationeel rechtstreeks worden aangestuurd door de nieuw gevormde hoofddirectie. Meer synergie door nauwere samenwerking tussen de verschillende groepsmaatschappijen moet de commerciële slagkracht versterken, de efficiëntie verbeteren en de kostenbeheersing vergemakkelijken.

Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 Ook in 2003 werd de financiële sector sterk beïnvloed door het economische klimaat en door nationale en internationale overheidsmaatregelen. Het beursklimaat, de lage rente en de afvlakking van de economische groei hadden een negatieve invloed op het resultaat bij verzekeraars. Verdergaande veranderingen in de fiscale wetgeving leidden niet alleen tot administratieve aanpassingen, maar raakten ook de omzet. Op het terrein van levensverzekeringen groeide de markt voor direct ingaande lijfrenten sterk als gevolg van het aflopen van lijfrentepolissen die zijn geslo35


ten onder invloed van fiscale veranderingen in de jaren negentig. De hevige concurrentie op de verzekeringsmarkt tekende zich onder meer af in het prijsniveau van de aanbiedingen voor deze categorie levensverzekeringsproducten. De schadeverzekeringsmarkt werd sterk geraakt door de generieke uitsluiting van het terreurrisico. Dit leidde tot opzeggingen en het opnieuw afsluiten van polissen. Dit laatste gold eveneens in de ziektekostenmarkt als gevolg van premieverhogingen. Nieuwe plannen van de Nederlandse overheid om de sociale verzekering te wijzigen, zoals de loondoorbetalingsverplichting in het tweede ziektejaar die begin 2004 is ingegaan, wierpen hun schaduw vooruit.

operationele performance zeer worden gewaardeerd. Ook qua productinnovatie scoorde Fortis ASR hoog, zoals blijkt uit de nominatie van diverse producten voor marketing-awards.

Onafhankelijk en persoonlijk advies: de kracht van uw adviseur.

Efficiëntieverbetering in de samenwerking is een belangrijk aandachtpunt voor het intermediair en de verzekeraars. Ketenintegratie is daarvoor een belangrijk instrument. Fortis ASR speelt op dit terrein een prominente rol, niet alleen binnen haar eigen bedrijfsvoering maar ook marktbreed. De groeiende complexiteit van regelgeving in combinatie met de privatisering van sociale voorzieningen doet de behoefte aan advies verder toenemen. Voor het intermediair en de verzekeraars die met het intermediair samenwerken, biedt dit nieuwe kansen. Tegelijkertijd werd nadrukkelijker merkbaar dat de consument zich naar zijn intermediair kritischer opstelt ten aanzien van de kwaliteit van dienstverlening en het daaraan verbonden prijsniveau. In het verlengde daarvan stelt het intermediair hogere eisen aan de producten en de performance van de verzekeraars. Alom is de verwachting dat deze ontwikkeling zal worden versterkt door de Wet Financiële Dienstverlening en het daarop gebaseerde nieuwe toezichtregime dat naar verwachting per 1 januari 2005 zal worden ingevoerd. Verzekeraars zullen zich hier in 2004 op moeten voorbereiden. Belangrijk in dit verband is dat uit diverse metingen blijkt dat, evenals het vorige jaar, de Fortis ASR-merken qua 36


In het kader van haar maatschappelijke verantwoordelijkheid is Fortis ASR nauw betrokken bij de discussies en ontwikkelingen in de verzekeringsbranche. Zij geeft mede richting aan de beleidsvorming in de discussie over de privatisering van de Sociale Zekerheid, met thema’s als verzekerbaarheid, solidariteit, reïntegratie en preventie. Ook vervult Fortis ASR een voortrekkersrol in het debat over transparantie als instrument om de consumentenbescherming te versterken. Als gevolg daarvan past zij reeds de initiatieven toe zoals Financiële Bijsluiter en de Gedragscode Informatieverstrekking Dienstverlening Intermediair. Verder heeft Fortis ASR de Gedragscode Verzekeraars onderschreven, die in 2004 in werking is getreden. Deze legt de basisnormen vast van een maatschappelijk verantwoord ondernemersbeleid met inachtneming van de identiteit van de individuele verzekeraars. De kern van de Gedragscode wordt gevormd door vijf basiswaarden: betrouwbaarheid, professionaliteit, solidariteit, maatschappelijke verantwoordelijk-

Doelstelling Fortis ASR wil in Nederland haar sterke marktpositie in schade-, zorg- en levensverzekeringen en hypothecaire kredietverlening verder uitbouwen. Om de kwaliteit en de efficiency te verbeteren en kostenbesparingen te bewerkstelligen, zal de synergie vooral binnen Fortis ASR en met de andere Fortis-businesses worden versterkt.

heid en transparantie. Fortis ASR zal tweejaarlijks rapporteren over de initiatieven die in dit kader worden ontplooid. Om de band met Fortis voor de consument beter tot uitdrukking te brengen, is voor alle bedrijfsonderdelen het Fortisendorsement geïntroduceerd. De mediacampagne die Fortis eind 2003 heeft gelanceerd ter vergroting van haar naamsbekendheid, maakt duidelijk dat Fortis-bedrijven in Nederland, onder diverse labels, partners zijn in verzekeren en bankieren. Dit past in het streven om de herkenbaarheid van Fortis ASR als onderdeel van Fortis te vergroten. Fortis ASR is vanaf april 2003 gestart met de implementatie van haar gewijzigde strategie. De nieuwe besturingsstructuur is ingevoerd. Er is een begin gemaakt met het strakker doorvoeren van het onderscheid tussen de generalistische en specialistische verzekeraars. In dat kader is een aantal bedrijfsonderdelen verder gecentraliseerd, wat in sommige gevallen tot verhuizingen heeft geleid. Belangrijke synergie zal worden gerealiseerd door de verdere centralisatie van stafdiensten en door de integratie van de drie generalistische verzekeraars AMEV, Stad Rotterdam en Woudsend tot één nieuw bedrijf. Onder meer daardoor zullen over een periode van drie jaar 750 arbeidsplaatsen verdwijnen. Dit zal zoveel mogelijk via natuurlijk verloop worden gerealiseerd. De omvorming van de drie generalistische verzekeraars die elk hun eigen

gerenommeerde positie binnen de intermediairmarkt hebben, zal in de tweede helft van 2005 uitmonden in één nieuw bedrijf onder een nieuwe merknaam. Dit nieuwe bedrijf zal uitgaan van de sterke punten van de drie verzekeraars. De integratie van hun backoffices is reeds in volle gang. De keuze voor één gemeenschappelijk ICT-platform is inmiddels gemaakt, het productassortiment en de verwerkingsprocessen worden geleidelijk geïntegreerd. In 2004 zal worden gestart met de integratie van de afdelingen voor marketing en verkoop. Tijdens het integratieproces zal extra aandacht worden besteed aan de klantrelatie, voor Fortis ASR wil dat zeggen de relatie met het intermediair.

in netto operationeel resultaat (2003)

15%

Bekroningen • Hoge scores van de Fortis ASR-merken in verschillende tevredenheidsonderzoeken onder het intermediair.

De centralisatie van stafactiviteiten stimuleert de uniformering binnen de groep, maakt bundeling van expertise mogelijk en leidt tot schaalvoordelen. Inmiddels zijn stafactiviteiten op het terrein van Human Resources, Facility Management en CFO Office (risicomanagement, beleggingen en verslaggeving) onder één aansturing gebracht en is een aanzet gegeven tot verdere integratie van ICT-activiteiten. Het doorvoeren van deze veranderingen is mogelijk door de volle inzet van de medewerkers. Er wordt een groot beroep gedaan op hun bereidheid en vermogen tot verandering. Het nieuwe Sociaal Plan, dat begin 2004 in werking trad, regelt onder meer de gevolgen van reorganisaties en biedt de betrokken medewerkers nieuwe kansen op de interne of externe arbeidsmarkt. 37


Aandeel van Verzekeringsbedrijf Nederland

• Europeesche Verzekeringen ontvangt de ‘Veer voor de beste reisverzekeraar van Nederland’ (Reisrevue, 15 januari 2004). • Diverse nominaties voor de MarketingAward.

Bruto premie-inkomen van Fortis ASR (in miljoenen EUR)

6000

5000

4000

3000

2000

1000

0

00

01

02

03

Niet-leven Leven

Financiële prestaties in 2003 Het premie-inkomen van Fortis ASR bleef over 2003 nagenoeg gelijk op een niveau van EUR 4.933 miljoen (-1%). De kosten van Fortis ASR daalden in 2003 met 2% tot EUR 589 miljoen. Het netto operationeel resultaat voor 2003 verbeterde met EUR 978 miljoen naar EUR 369 miljoen. Deze aanzienlijke stijging houdt uitsluitend verband met de verbetering van de aandelenmarkten sinds maart 2003. Het netto operationeel resultaat exclusief waardeverschillen op de aandelenportefeuille steeg met 29% tot EUR 399 miljoen, ten opzichte van EUR 310 miljoen in 2002.

Vooruitzichten Naast rendementsverbetering vormen succesvolle implementatie van de integratieplannen en behoud van voldoende klantgerichtheid belangrijke prioriteiten voor 2004. Tegelijkertijd zal adequaat moeten worden gereageerd op veranderingen in regelgeving. Nieuwe wetgeving vereist aanpassing van interne procedures en marktbenadering. De Wet Financiële Dienstverlening is daarvan een belangrijke exponent. Met name de privatisering van de sociale zekerheid biedt nieuwe kansen, terwijl het advieskarakter van de markt van financiële dienstverlening groeit.

Het netto operationeel resultaat exclusief waardeverschillen op de aandelenportefeuille in Leven was 30% hoger dan vorig jaar. Het netto operationeel resultaat exclusief waardeverschillen in Schade was 24% hoger dan in 2002.

Eind 2006 zal de reorganisatie van Fortis ASR zijn afgerond. Het totale traject, bestaande uit meer dan honderd deelprojecten, moet uiteindelijk leiden tot een nieuw bedrijf dat uitblinkt in efficiëntie, maar ook in klantgedrevenheid, persoonlijke benadering en deskundigheid. De integratie zal tot aanzienlijke kostenvoordelen leiden en de concurrentiepositie versterken. De vorming van één grote algemene intermediairverzekeraar zal de mogelijkheden om nog meer gericht en adequaat in te spelen op marktontwikkelingen en op de veranderende behoeften van het intermediair en de consument vergemakkelijken. De specialisten zullen zich nog meer dan voorheen concentreren op hun kernactiviteiten. Daarmee zal Fortis ASR inhoud geven aan haar ambitie om als herkenbaar onderdeel van Fortis een toonaangevende intermediairverzekeraar in Nederland te zijn.

Het bruto premie-inkomen in Leven daalde in 2003 tot EUR 2.982 miljoen (-4%), mede door beëindiging van één enkel groot levencontract bij CollectiefLeven. Het bruto premie-inkomen in Schade steeg met 5% tot EUR 1.951 miljoen. Alle branches lieten een gezonde groei zien. Het bruto premieinkomen in Autoverzekeringen nam toe met 8%, in Brand met 5% en in Zorgverzekeringen met 5%. Het aantal FTEs bedroeg ultimo 2003 4.973, vergeleken met 5.187 eind 2002. Deze teruggang met 4% is een eerste effect van de ingezette reorganisatie.

Kernpunten • Het intermediair als enig distributiekanaal. • Focus op winstgevende groei met name in arbeidsongeschiktheidsverzekeringen, pensioenen en hypotheken. • Integratie van drie generalistische merken in één sterk merk. • Verdere focus van de specialisten op hun kernactiviteiten.

38


Verzekeringsbedrijf België en Internationaal Verzekeringsbedrijf België Strategie Voor het aanbieden van haar complete pakket verzekeringen aan zowel particulieren als kleine en middelgrote ondernemingen in België, is Fortis AG exclusief gericht op het netwerk van onafhankelijke tussenpersonen. Haar strategie beoogt versterking van de marktpositie door productinnovatie, optimale ondersteuning van het verzekeringsintermediair en kostenbeheersing. Het toenemende gebruik van informatie- en communicatietechnologie en het gericht afstemmen van de dienstverlening op de tussenpersonen komen de service en efficiëntie ten goede. In de markt van de grote ondernemingen opteert Fortis AG voor een meer gediversifieerde distributiestrategie en het vermijden van prijsconcurrentie door zich te differentiëren op basis van kwaliteitsservice. Het gericht benaderen van klanten laat ook Fortis Employee Benefits toe beter in te spelen op de specifieke behoeften van elk type onderneming.

Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 Fortis AG is er in 2003 in geslaagd haar marktpositie te versterken door te groeien in alle activiteiten. Haar investeringen in innovatieve producten en hoogwaardige dienstverlening hebben daar ongetwijfeld toe bijgedragen. Met ‘Familis’ onderscheidt Fortis AG zich van de concurrentie. In dit modulaire multiproductenconcept voor particulieren kan de klant zijn diverse schadeverzekeringen efficiënt onderbrengen in één pakket. Bovendien gebeurt de aanvraag, het beheer en de verwerking door de tussenpersonen via een efficiënt, snel en veilig online transactiesysteem. 39


Reeds meer dan 100.000 klanten hebben gekozen voor de bundeling van hun polissen in het Familis-pakket. Dat pakket bevat gemiddeld 2,4 contracten brand-, auto- of ongevallenverzekering. Het onafhankelijke onderzoeksbureau ICMA Belgium heeft in maart 2003 een studie uitgevoerd bij 250 onafhankelijke verzekeringsmakelaars. Daaruit blijkt dat Fortis AG, met ruime voorsprong, de hoogste scores krijgt onder alle Belgische multiproduct verzekeringsmaatschappijen op het vlak van imago, tevredenheid en operationele performance.

40


Een zorgeloos begin met een verzekeringspakket op maat.

Om de communicatie met de tussenpersonen te verbeteren, ook op het vlak van de transactieprocessen, investeert Fortis AG fors in ketenintegratie. Op een gemiddelde dag gebruiken meer dan 1.400 verzekeringsmakelaars het online transactiesysteem. Onder andere dankzij deze systemen verbetert Fortis AG de efficiëntie en kwaliteit van de administratieve verwerking, tot grote tevredenheid van het intermediair en de consument. In 2003 heeft Fortis AG in samenwerking met de Federatie voor Verzekerings- en Financiële Tussenpersonen een gedetailleerde gedragscode voor haar verzekeringsmakelaars uitgewerkt. Deze gedragscode omschrijft de verantwoordelijkheden van de makelaar op het vlak van beheer van de financiële tegoeden van zijn klanten, advies- en informatieverstrekking, juridische en fiscale richtlijnen en administratie van transacties. Fortis AG volgt deze code op bij alle

verzekeringsmakelaars die met haar actief zijn in financiële producten. Als maatschappelijk verantwoorde onderneming heeft Fortis AG het initiatief genomen om de leesbaarheid van haar algemene voorwaarden en andere technische documenten te verbeteren. Samen met Assuralia, de beroepsvereniging van verzekeringsondernemingen, is zij actief rond maatschappelijke onderwerpen, zoals natuurrampen en de strijd tegen onverzekerbare autobestuurders. Voor ondernemingen is Fortis AG de grootste verstrekker van employee benefits gemeten in termen van beheerd vermogen. Zij verstrekt pensioenplannen, invaliditeitsverzekeringen en ziektekostenverzekeringen. De oplossingen die aan de klanten aangeboden worden zijn daadwerkelijk ‘op maat’ en flexibel. Fortis AG heeft samen met twee andere Belgische verzekeraars een nieuw serviceconcept ontwikkeld in de ziektekostenverzekering, ‘Medi-Assistance’. 41


Bekroningen • Innovatieprijs voor de hospitaalverzekering Medi-Assistance (Niet-leven Awards, oktober 2003).

Doelstelling Fortis AG wil de leidende intermediairverzekeraar zijn in België op het gebied van leven- en schadeverzekeringen, voor zowel particulieren als kleine en middelgrote ondernemingen. Bovendien wil ze in employee benefits voor grote ondernemingen haar leiderschap uitbouwen. Fortis Corporate Insurance, actief in schadeverzekeringen voor (middel)grote ondernemingen in de Benelux, wil haar sterke positie handhaven. Internationaal wil het verzekeringsbedrijf van Fortis in geselecteerde markten sterke lokale marktposities uitbouwen, onder meer voortbouwend op haar knowhow in verzekeren.

Aandeel van Verzekeringsbedrijf België en Internationaal in netto operationeel resultaat (2003)

Verzekeringsbedrijf België

4%

Verzekeringsbedrijf Internationaal

5%

Het biedt de verzekerde een derdebetalersysteem en een ruim gamma van diensten bij ziekenhuisopname, zonder administratieve rompslomp. Juist daarin onderscheidt het zich van concurrerende producten. De meeste Belgische ziekenhuizen verlenen hun medewerking aan dit concept. Met ‘Medi-Assistance’, dat bekroond is met een Trofee van de Innovatie in de Personenverzekering, bevestigt Fortis AG haar positie als belangrijke en innovatieve speler op het gebied van de ziektekostenverzekering.

derden blijven ontwikkelen. Als beheerder van vastgoed is Fortis Real Estate marktleider in België.

Eind 2002 lanceerde Fortis AG met succes haar ‘e-Benefits’ platform voor het volledige online beheer van flexibele ‘defined contribution’ plannen. Eind 2003 kunnen meer dan 1.000 klanten van deze innovatieve oplossing gebruik maken. In 2003 werd met ‘ServiSite’ ook aan de overige klanten een online oplossing geboden voor een belangrijk deel van het administratieve beheer van hun pensioenplan.

Financiële prestaties in 2003 Het netto operationeel resultaat daalde met 24% naar EUR 97 miljoen. Exclusief waardeverschillen op de aandelenportefeuille steeg het netto operationeel resultaat met 29% naar EUR 293 miljoen. Dit was voornamelijk te danken aan het zeer goede technische resultaat in Niet-leven. Exclusief het effect van de overname van Bernheim Comofi daalden de bedrijfskosten met 3%. Inclusief het effect van deze overname stegen de bedrijfskosten met 11%. Met 4.534 was het aantal FTE’s 84 (2%) lager dan ultimo 2002.

Met de lancering van het serviceconcept Fortis Ascento, waarbij pensioengerechtigde werknemers persoonlijk worden begeleid naar een oplossing voor een zorgeloos pensioen, anticipeerde Fortis AG op de Wet op de Aanvullende Pensioenen die in 2004 van kracht wordt. Fortis AG heeft haar vastgoedactiviteiten, samen met die van Fortis Bank en FB Verzekeringen, ondergebracht in een nieuwe juridische structuur, Fortis Real Estate NV/SA. Hierdoor kan zij de vastgoedactiviteiten voor rekening van 42


Ook heeft een werkgroep van Fortis AG en FB Verzekeringen de synergiemogelijkheden en samenwerkingsdomeinen bestudeerd. Met behoud van hun eigen beleid en strategie, zullen door samenwerking, onder andere op het vlak van hypotheekadministratie en technische inspecties, schaalvoordelen worden nagestreefd.

De bruto-premies stegen met 14% naar EUR 2.779 miljoen. De Leven en NietLeven premies stegen met respectievelijk 18% en 6%. In Individual Life stegen de bruto-premies met 21%. In Employee Benefits steeg het operationeel resultaat dankzij het stijgende volume van het vermogen onder beheer en de beheersing van de administratiekosten. In Niet-leven is de opmerkelijke verbetering van het operationele resul-

taat toe te schrijven aan alle branches, zowel op de particuliere markt als op de markt voor kleine en middelgrote bedrijven, met name brand en bedrijfsongevallenverzekeringen. Dit solide operationele resultaat gaat hand in hand met een steeds verder groeiend marktaandeel.

Vooruitzichten Fortis AG wil haar groeipotentieel in de markt van levensverzekeringen verder benutten door een intensievere samenwerking met tussenpersonen en de ontwikkeling van nieuwe activiteiten in fondsenbeheer. Ook op het vlak van employee benefits blijft Fortis AG investeren in nieuwe marktsegmenten en innovatieve producten. In Niet-leven dragen zowel de uitbreiding van de portefeuille als selectieve tariefaanpassingen bij tot meer groei. Door het intermediair of de bedrijfsklanten aan te moedigen meer gebruik te maken van de geautomatiseerde verwerking via internet worden de dossiers op een meer efficiënte en kostenbewuste manier behandeld.

ling van kennis over de verzekerde risico’s en de risicobepalende factoren. Een gemeenschappelijk ICT-platform in België en Nederland zal vanaf begin 2005 die aanpak verder ondersteunen. De realisatie ervan verloopt volgens schema. De capaciteit op de markt voor zakelijke Niet-leven verzekeringen bleef krap in 2003. Dankzij haar expertise en proactieve houding wist Fortis Corporate Insurance een aanzienlijke premiegroei van meer dan 13% op deze markt te bereiken, gedeeltelijk vanwege premieverhoging, maar ook door de acquisitie van contracten met aantrekkelijke voorwaarden. Het netto operationeel resultaat steeg met EUR 27 miljoen naar EUR 21 miljoen. De robuuste premiegroei sinds 2002 werd gerealiseerd met een stabiel aantal FTE’s. Dit, en de kapitaalverhoging van EUR 65 miljoen van oktober 2003, geeft Fortis Corporate Insurance een solide basis voor verdere groei.

Fortis Corporate Insurance De doelgroep middelgrote en grote bedrijven is ondergebracht bij Fortis Corporate Insurance, de leidende schadeverzekeraar in de Benelux. In een markt waaruit meerdere verzekeraars zich hebben teruggetrokken, onderscheidt Fortis Corporate Insurance zich door haar klanten creatieve verzekeringsoplossingen te bieden voor een optimale risicobeheersing. Daarom investeert zij permanent in de ontwikke-

(in miljoenen EUR)

3000

2500

2000

1500

1000

500

0

00

01

02

03

Niet-leven Leven

Kernpunten • Het intermediair als belangrijk distributiekanaal. • Duurzame rentabiliteit in Leven en Niet-leven. • Verdere kostenbeperkingen door intensief gebruik van ketenintegratie. • Productinnovatie leidt tot concurrentievoordeel.

43


Bruto premie-inkomen van Fortis AG

Haar reputatie en knowhow in autoverzekeringen wil Fortis Insurance Ltd. gebruiken om het marktaandeel in andere particuliere verzekeringen en verzekeringen voor kleine en middelgrote bedrijven te verhogen, onder meer in opstal- en inboedelverzekeringen en in reisverzekeringen.

Verzekeringsbedrijf Internationaal Strategie Internationaal worden acquisities in geselecteerde markten alleen overwogen als ze passen binnen de bedrijfsstrategie. Het moet derhalve vooral gaan om het verwerven of behouden van marktleiderschap in vermogensopbouw of om het benutten van specifieke expertise in bankverzekeren. In Europa wil Fortis haar bestaande verzekeringsactiviteiten verder ontwikkelen. In Azië zoekt Fortis naar partnerships met sterke lokale partners die over een breed distributienetwerk en bovengemiddelde groeien rendementsperspectieven beschikken.

Belangrijkste ontwikkelingen in 2003 Fortis Insurance International bundelt alle verzekeringsactiviteiten buiten België, Nederland en de Verenigde Staten. In Luxemburg (Fortis Luxembourg Assurances), het Verenigd Koninkrijk (Fortis Insurance Ltd.) en Frankrijk (Fortis Assurances) verkoopt Fortis verzekeringsproducten in geselecteerde markten. In Spanje (CaiFor), China (Taiping Life) en Maleisië (Mayban-Fortis) gebruikt zij haar knowhow in verzekeren door joint ventures aan te gaan met sterke lokale partners.

Als levensverzekeraar neemt Fortis Luxembourg Assurances in Luxemburg de tweede plaats in. Zij wil uitgroeien tot een pan-Europese speler en is reeds actief in België, Frankrijk, Italië en Duitsland. Voor de distributie van haar producten maakt zij gebruik van verschillende kanalen, met name de bankkantoren van Banque Générale du Luxembourg en financiële tussenpersonen. In het Groothertogdom biedt Fortis Luxembourg Assurances ook schadeverzekeringen (met uitzondering van motorvoertuigen) aan en dit vooral via tussenpersonen. In het Verenigd Koninkrijk is Fortis Insurance Ltd. actief op de markt van schadeverzekeringen via tussenpersonen. Zij onderscheidt zich door een zeer gerichte business-to-business strategie te volgen. Bovendien combineert zij een buitengewone efficiëntie met concurrerende prijzen en hoogstaande dienstverlening. Fortis Insurance Ltd. is met 1,3 miljoen autoverzekeringen de derde grootste verzekeraar in dit segment. 44


In Frankrijk heeft Fortis Assurances haar strategie geherdefinieerd. Via een netwerk van verzekeringsagenten en onafhankelijke tussenpersonen wil zij vooral aan handelaars, vaklieden, vrije beroepen en managers oplossingen bieden in verzekeringen en aanvullende pensioenen. Daarnaast wordt gewerkt aan de optimalisering van de backoffices en hebben 200 medewerkers gebruik gemaakt van een sociaal plan om het bedrijf te verlaten. Fortis is via CaiFor reeds sinds 1992 actief in bankverzekeren op de Spaanse markt. Deze 50% joint venture met Spanjes grootste spaarbank ”la Caixa” overkoepelt het levensverzekeringsbedrijf VidaCaixa en de niet-levensverzekeraar SegurCaixa. Beide bieden hun producten en diensten aan via de ruim 4.500 kantoren van ”la Caixa”. Fortis wil blijven investeren in bankverzekeren op deze belangrijke groeimarkt. VidaCaixa heeft in 2003 Swiss Life (España) overgenomen waardoor zij over een bijkomend distributiekanaal van verzekeringsmakelaars beschikt. Eind 2003 heeft VidaCaixa ook een overeenkomst getekend met Santander Central Hispano voor de overname van een collectieve levensverzekeringsportefeuille met een beheerd vermogen van EUR 3,1 miljard, afkomstig van de pensioenpremies van meer dan 320 bedrijven en 100.000 polishouders. VidaCaixa consolideert aldus haar marktleiderschap in Spanje als dienstverlener in groeps- en bedrijfsverzekeringen en pensioenplannen. Zij is marktleider in de Spaanse individuele en collectieve

pensioenmarkt met een totaal beheerd vermogen van EUR 22 miljard. SegurCaixa, dat vooral combinatiepakketten voor woningverzekeringen aanbiedt, kent een aanhoudend sterke groei dankzij het geïntegreerde aanbod via het bankkanaal en de dynamische evolutie van de Spaanse woningmarkt. Omdat Seguros Bilbao niet meer paste in de strategische keuzes van Fortis, is zij begin 2004 verkocht aan een Spaanse verzekeraar. In Azië ten slotte ontwikkelt Fortis het bankverzekeringsconcept met het oog op de lange termijnontwikkeling van deze regio. In China kent het levensverzekeringsbedrijf Taiping Life, dat over een nationale licentie beschikt, een grote dynamiek. Zij telt reeds 14 operationele kantoren, ruim 1.600 medewerkers en meer dan 5.500 agenten. Tijdens het tweede jaar na haar oprichting verdubbelde het premie-inkomen van Taiping Life naar EUR 350 miljoen. Ruim 70% hiervan is het resultaat van distributieovereenkomsten met banken, waarvan ICBC de belangrijkste is. Het marktaandeel van Taiping Life is gestegen tot iets meer dan 1% in een snel groeiende markt. De Chinese overheid heeft Taiping Life gekozen voor een pilootproject van bedrijfspensioenplannen in de provincie Liaoning. Ook in Maleisië boekt Mayban-Fortis, de joint venture met Maybank, de grootste financiële dienstverlener in het land met 500 bankkantoren, uitstekende resultaten in de verkoop van Leven en Nietleven. Het premie-inkomen in Leven groeide met 50% en dat in Niet-leven stabiliseerde als gevolg van de herstructurering van de portefeuille.

Financiële prestaties in 2003 In 2003 steeg het netto operationeel resultaat van Fortis Insurance International met EUR 251 miljoen naar EUR 94 miljoen. Exclusief de waardeverschillen op de aandelenportefeuille

steeg het netto operationeel resultaat met EUR 89 miljoen naar EUR 103 miljoen. Ultimo 2003 bedroeg het aantal FTE’s 3.128, een daling van 34 (-1%) ten opzichte van ultimo 2002.

Fortis Insurance International (in miljoenen EUR)

4000

De Niet-Leven resultaten in Spanje en het Verenigd Koninkrijk bleven zich het hele jaar sterk ontwikkelen. Het Leven resultaat wordt nog steeds beïnvloed door de reorganisatie van Fortis Assurances in Frankrijk, maar de ontwikkeling in de tweede helft van het jaar was als verwacht.

3500

3000

2500

2000

1500

Bij de Leven- en Niet-levenactiviteiten was het premie-inkomen in lijn met de verwachting, maar lager dan in 2002, toen het profiteerde van een bijzonder contract in Spanje (collectief Levencontract van ”la Caixa” medewerkers).

Vooruitzichten De strategische keuzes zijn duidelijk en ondubbelzinnig. De bestaande bedrijven ontwikkelen zich verder in hun respectievelijke markten zowel via autonome groei als via selectieve acquisities die passen in de business-strategie. In Europa en Azië wordt gezocht naar mogelijkheden om via acquisities en/of joint ventures met belangrijke lokale partners een leiderspositie te verwerven in de lokale verzekeringsmarkten. Tijdens het eerste kwartaal van 2004 heeft Fortis een strategische samenwerkingsovereenkomst gesloten met Muang Thai in Thailand.

1000

500

0

00

01

02

03

Niet-leven Leven

Bekroningen • Fortis Insurance Ltd. (UK), Motor Insurer of the Year (Insurance Times Awards, December 2003).

Kernpunten • Bankverzekeringsactiviteiten in Spanje ontplooien. • Expertise in verzekeren aanwenden in geselecteerde landen in Azië.

45


Bruto premie-inkomen van

Verzekeringsbedrijf Verenigde Staten Fortis heeft in september 2003 haar strategie aangescherpt. Zij wil zich in de eerste plaats concentreren op de ontwikkeling van de kernactiviteiten. Daarom kondigde Fortis aan in de loop van 2004 een openbaar aanbod van aandelen in haar Amerikaanse verzekeringsactiviteiten te zullen doen. Tegelijkertijd biedt deze stap Fortis, Inc. de mogelijkheid haar activiteiten verder uit te bouwen door het aantrekken van kapitaal op de lokale markt. In oktober 2003 heeft Fortis, Inc., onder haar nieuwe naam Assurant, Inc., bij de U.S. Securities & Exchange Commission een registratieverklaring gedeponeerd in verband met het voorgenomen openbare aanbod. In februari 2004 werd het aandeel Assurant voor het eerst verhandeld op Wall Street onder de aanduiding AIZ.

Assurant omvat in de Verenigde Staten vier activiteiten die in hun respectievelijke markten een vooraanstaande positie innemen en beschikken over specifieke expertise die hun een belangrijk concurrentievoordeel verschaft. Assurant Solutions (voorheen Assurant Group) ontwikkelt en verkoopt ‘specialty insurance’, klant-loyaliteitsprogramma’s en programma’s met verlengde garantieperiodes via samenwerkingsovereenkomsten met onder meer grote financiële instellingen, hypotheekverstrekkers, uitgevers van kredietkaarten, financieringsbedrijven, autodealers, retailketens van consumentenelektronica, leveranciers van prefab mobiele woningen en bouwbedrijven. Assurant Solutions onderscheidt zich van de concurrentie door de capaciteit om toonaangevende klanten te ondersteunen met marketing, technologie en administratieve verwerking. Verder breidt Assurant Solutions haar aanwezigheid buiten de Verenigde Staten uit tot Canada, Argentinië en Brazilië. 46


Assurant Health (voorheen Fortis Health) levert kortlopende ziektekostenverzekeringen aan particulieren en kleine ondernemingen van vooral 2 tot 40 werknemers. Zij biedt ook ziektekostenverzekeringen aan voltijdstudenten. Assurant Health verkoopt haar producten via meer dan 200.000 onafhankelijke tussenpersonen en, in toenemende mate, via strategische partnerships met grote distributeurs. Naast de bestaande akkoorden met onder meer State Farm en de United Services Automobile Association heeft zij in 2003 een overeenkomst gesloten met Mutual of Omaha, een landelijke dienstverlener in verzekeringen en financiële producten. Verder heeft Assurant Health zich geografisch gediversifieerd door haar productenaanbod uit te breiden tot Alaska, New Hampshire en Kentucky. Assurant Preneed (voorheen Fortis Family en American Memorial Life) biedt natura uitvaartverzekeringen die de kosten dekken van een volledig verzorgde uitvaart. Assurant Preneed

brengt deze uitvaartverzekeringen op de markt door middel van afzonderlijke distributiekanalen. Zij maakt zowel gebruik van een netwerk van onafhankelijke begrafenisondernemers en tussenpersonen als van een exclusief contract met Service Corporation International, de grootste keten van begrafenisondernemingen in de Verenigde Staten. Assurant Employee Benefits (voorheen Fortis Benefits) biedt door de werkgever gefinancierde verzekeringen, waaronder kortdurende arbeidsongeschiktheids-, tandarts-, overlijdensrisico- en ongevallenverzekeringen. Zij biedt eveneens ‘vrijwillige’ (door de werknemer betaalde) employee benefits oplossingen aan. Zij heeft in 2003 de toegang tot haar websites verbeterd door ze aan te passen aan de behoeften van gehandicapten. Daarnaast maken de gebruiksvriendelijke online beheerssystemen van het bedrijf het werkgevers en werknemers mogelijk de administratie van hun employee benefits efficiënter uit te voeren.

Financiële prestaties in 2003 Het netto operationeel resultaat van Assurant, Inc. in 2003 daalde met 7% naar EUR 301 miljoen. In Amerikaanse dollars steeg het netto operationeel resultaat van het bedrijf echter met 12%. De belangrijkste bijdragen aan de groei werden geleverd door Assurant Solutions en Assurant Health, die beide hun resultaten aanzienlijk zagen stijgen. Door de uitbreiding van haar activiteiten steeg het aantal FTE’s bij Assurant, Inc. met 461 naar 12.284.

Aandeel van Verzekeringsbedrijf Verenigde Staten in netto operationeel resultaat (2003)

12%

47


Fortis-trainees delen hun kennis en ervaring en coachen Cityteam-jongeren.

48


Maatschappelijk verantwoord ondernemen Fortis maakt als onderneming deel uit van de samenleving en erkent dat dit ook verantwoordelijkheden met zich meebrengt. Daarom vormt duurzame ontwikkeling een belangrijke randvoorwaarde voor de wijze waarop ze opereert.

Aandeelhouders De voorbije jaren is Fortis geëvolueerd van maatschappelijk betrokken en de zorg voor de samenleving naar maatschappelijk verantwoordelijk en de zorg voor diegenen die bij de organisatie zijn betrokken, te weten klanten, medewerkers, aandeelhouders en de samenleving. Haar bedrijfsvoering is duurzamer geworden, waarbij sociale en ecologische aspecten zijn geïntegreerd in de bedrijfsprocessen. Fortis heeft zich tot doel gesteld de inspanningen tot duurzaam ondernemen, die nu nog vaak gefragmenteerd plaatsvinden, met elkaar te verbinden en een eenduidig beleid van maatschappelijk verantwoord ondernemen voor de gehele organisatie te formuleren en te implementeren. Aan de verantwoording daarover zal de komende jaren concreter en meer gestructureerd invulling worden gegeven.

Fortis past de beginselen van goed bestuur toe. Zij streeft naar een effectieve en heldere managementstructuur, met een juiste verdeling tussen uitvoerende en toezichthoudende verantwoordelijkheden. Alle aandeelhouders beschikken over gelijke rechten, zoals stemrecht en dividendrecht. Deze en andere aspecten van de relatie met aandeelhouders komen uitgebreid aan de orde in het hoofdstuk Corporate governance. Een goede waardering van de onderneming, ook op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, is van groot belang voor Fortis en haar aandeelhouders. De opname van het Fortis-aandeel in diverse duurzaamheidsindices en -fondsen draagt daartoe bij. Fortis is opgenomen in de duurzame beursindex FTSE4Good en is in 2003 ook toegelaten tot de Dow Jones Sustainability STOXX index en de Dow Jones Sustainability World index.

Algemene Gedragsregels De Algemene Gedragsregels, die Fortis in 2002 heeft ingevoerd, beschrijven de relatie van de medewerkers met aandeelhouders, klanten, collega’s en de samenleving. Fortis heeft deze regels ontwikkeld om onder meer haar reputatie te waarborgen van betrouwbare partner die handelt in overeenstemming met haar kernwaarden: solide, begripvol, innovatief en direct. Deze gedragsregels vormen een leidraad bij de handelingen en beslissingen van de Fortis-medewerkers en geven uitdrukking aan de mentaliteit en de houding die Fortis van hen verwacht.

Fortis beschouwt maatschappelijk verantwoord ondernemen als integraal onderdeel van de bedrijfsvoering, een manier van zakendoen. Vandaar dat in de business-hoofdstukken een aantal onderwerpen zijn opgenomen, zoals klanttevredenheidsonderzoek (p. 17, 21, 36 en 39), duurzame beleggingsfondsen (p. 18), duur-

In 2003 heeft Fortis de invoering van de gedragsregels geëvalueerd en, waar nodig, de aandacht ervoor verstevigd. Medewerkers kunnen met vragen terecht bij de Compliance Officer van hun business of kunnen gebruik maken van een centraal e-mailadres. De business rapporteert periodiek over de naleving van de gedragsregels. In 2004 zal onder meer op basis van een dialoog met de medewerkers worden nagegaan of de gedragsregels dienen te worden geactualiseerd.

zaam vermogensbeheer (p. 28), groene financiering (p. 25), advies en handel in CO2-emissierechten (p. 25), ‘charity management’ (p. 28) en de gedragscode voor verzekeraars in Nederland (p. 36) en België (p. 41). Tevens treft u op internet meer gedetailleerde informatie aan: www.fortis.com/samenleving.

49


Klanten Fortis streeft naar onderscheidende oplossingen die tegemoetkomen aan de financiële wensen van haar klanten. Klanttevredenheidsonderzoeken vormen een belangrijke bron van informatie om de dienstverlening aan de klant te optimaliseren. Zoals vermeld in de afzonderlijke hoofdstukken vinden binnen de verschillende businesses van Fortis dan ook dergelijke onderzoeken plaats.

Onder invloed van economische en maatschappelijke veranderingen wordt het kredietbeleid voortdurend bijgesteld. Zo is voor alle bedrijfssectoren een inventarisatie gemaakt van de ethische- en duurzaamheidsbepalingen in het kredietbeleid. Parallel hieraan is een aantal stappen genomen die het formele kader scheppen voor maatschappelijk verantwoorde kredietverlening. De kredietenafdeling heeft in 2003 een autonome compliance functie opgericht om het kredietproces van Fortis Bank te toetsen aan de algemene compliance regels van Fortis. Een netwerk van compliance correspondenten is opgericht in de 14 landen waar de kredietenafdeling actief is.

Heldere en duidelijke informatie is een van de basisvoorwaarden voor een goede relatie met de klant. Daarom worden binnen Fortis de algemene bank- of polisvoorwaarden helder geschreven en in een duidelijke layout vormgegeven. De communicatie met en de bediening van de klanten geschiedt zowel door persoonlijk advies als via internet, telefoon en automatische loketten.

Eind 2003 heeft het kredietenbeleidscomité een vernieuwd kredietencharter goedgekeurd. Hierin zijn onder meer de ethische randvoorwaarden voor kredietverlening aangescherpt en de algemene principes van duurzaamheid toegevoegd. Dit ethisch kader wordt gevormd door regels die de strikt juridische of fiscale regelgeving overstijgen. Het wijst beslissingen of gedragingen af, die - hoewel volledig wettelijk - onaanvaardbaar zijn op het ethische vlak. Met deze aanscherping wordt duurzaamheid op alle niveaus verankerd in de kredietactiviteit van Fortis Bank. Milieu- en sociale risico’s vormen onderdeel van de kredietanalyse en van de besluitvorming. In 2004 zal het ethische kader verder beslag krijgen in meer concrete regels en criteria per bedrijfssector en per krediettype.

De onberispelijke reputatie van betrouwbare financiële dienstverlener is voor Fortis essentieel. Daarom stelt zij alles in het werk om geen relatie aan te gaan met personen of organisaties die zich inlaten met illegale of onethische activiteiten of die daarvan verdacht worden. In Nederland heeft Fortis Bank een speciale methode ontworpen om aan de hand van dilemma’s de accountmanagers de interpretatie van de gedragsregels eigen te maken. De kredietenafdeling van Fortis Bank bepaalt samen met de diverse commerciële onderdelen van de bank de regels, normen, modellen en procedures voor een efficiënte kredietverlening.

Medewerkers De Fortis-waarden zijn onverminderd van toepassing op de relatie tussen de onderneming en haar medewerkers en op de onderlinge relatie tussen de medewerkers. Respect, openheid en samenwerking zijn kenmerken van die verhoudingen. Fortis heeft in 2003 haar human resources (HR)-beleid geherdefinieerd met het oog op een meer Fortis-breed geïntegreerd functioneren. Het plan omvat een aantal strategische doelstellingen, waaronder het identificeren en ontwikkelen van medewerkers met managementen leiderschapspotentieel, het voorbereiden van de ‘HR Next Generation’ via onder meer de start van een HR-school en focus op kwaliteit en ondersteuning van klantenforums binnen alle Fortis-entiteiten. Er werken bij Fortis, het Amerikaanse verzekeringsbedrijf buiten beschouwing gelaten, ongeveer 54.000 50


medewerkers in ruim 50 landen. Zo’n 80% van hen is actief in de Benelux. In 2003 is het personeelsbestand (uitgedrukt in full time equivalenten) gedaald met 1,7% in vergelijking met het jaar ervoor. Door de afvloeiingsregeling bij Fortis Bank hadden medewerkers in Nederland de mogelijkheid om vanaf 56 jaar vrijwillig vervroegd met pensioen te gaan, in België vanaf 55 jaar. Het personeelsbestand van Fortis bestaat voor 56% uit mannen en 44% uit vrouwen. In het hogere management in de Benelux bedraagt het percentage vrouwen ruim 6%. Fortis heeft op het gebied van diversiteit voor de komende jaren een aantal expliciete doelstellingen en maatregelen aangekondigd. Zij streeft ernaar om tegen 2012 25% vrouwen in topfuncties te hebben en op korte termijn het programma ‘Next Generation Leadership’ voor 50% door vrouwen te laten invullen.

Fortis Venturing – innovatie door intern ondernemerschap Fortis Venturing wil het ondernemerschap van medewerkers,

ment met de uitwerking van hun ideeën en volgt hierbij een

management en klanten ontwikkelen, stimuleren en benutten.

‘venture capitalist’-benadering.

Daarom ondersteunt zij hen bij het genereren, ontwikkelen en

In 2003 ontving Fortis Venturing 190 ideeën. Daarvan zijn er

implementeren van nieuwe producten, diensten, markten

22 voorgelegd aan haar Innovation Committee en 12 geïmple-

en/of business-modellen. Het is een innovatief concept dat

menteerd. Voorbeelden zijn Fortis Yacht Services, een dienst-

ondernemende Fortis-medewerkers en klanten stimuleert tot

verlening aan personal banking-klanten, en energiegerela-

creatieve zakelijke initiatieven die snel vrucht kunnen afwer-

teerde financiële instrumenten, waaronder weerderivaten en

pen. Fortis ondersteunt deze medewerkers en het manage-

emissierechten, voor Merchant Banking-klanten.

Om een en ander te stimuleren zal medio 2004 een ‘corporate diversity’-manager worden benoemd. In haar HR-beleid besteedt Fortis veel aandacht aan thema’s als werkdruk, stress en ziekteverzuim en aan de identificatie van risicofactoren. In de verschillende businesses is een gestructureerde aanpak gedefinieerd omtrent werkdruk en stress. In België en Nederland heeft Fortis Bank inzake arbeidstijden heel wat flexibiliteit voor de medewerker ingebouwd. Het ziekteverzuim is reeds relatief laag en vertoont een dalende trend. In verschillende entiteiten is een gestructureerde werking opgestart om het afwezig zijn in kaart te brengen en te beheren. In 2003 daalde het absenteïsme met zo’n 0,5 procentpunt tot 4,3 %. Het HR-beleid heeft tevens als uitgangspunt dat kennis, vakmanschap en vermogen van medewerkers om zichzelf voortdurend te ontwikkelen essentiële elementen zijn voor een duurzaam succes van Fortis. Op het gebied van training en persoonlijke ontwikkeling is dan ook een aantal belangrijke projecten gerealiseerd. Voorbeelden daarvan zijn een geïntegreerde opleidingscatalogus voor alle medewerkers in verschillende landen, een competentielijst die Fortis-breed gebruikt wordt, een sterk hernieuwd en gestructureerd aanbod van managementopleidingen op internationaal niveau en een pilootproject inzake ‘free learning’ waardoor de medewerker thuis via de PC opleidingen kan volgen die zijn algemene ontwikkeling beogen. Het aantal opleidingsdagen bij Fortis Bank in de Benelux steeg in 2003 met bijna 6% tot 126.086 ; in België bedroeg de stijging zelfs meer dan 16%. Fortis ASR van haar kant heeft e-learning als opleidingsinstrument geïntroduceerd. Hierdoor kunnen medewerkers vanaf hun eigen werkplek, in hun eigen tempo en wanneer het hen schikt, een opleiding volgen. 51


In 2003 heeft Fortis internationaal een uniforme wijze van beoordeling ingevoerd voor het senior management. Verder hecht Fortis veel belang aan sociaal overleg en stimuleert zij haar medewerkers om hun recht op werknemersparticipatie uit te oefenen. In 2003 heeft zij met de vertegenwoordigers van de medewerkers overlegd over bijvoorbeeld de functie-inschaling in Fortis Bank, een nieuw Sociaal Plan en een nieuwe CAO (inclusief pensioenbijdrage van medewerkers) in Nederland en nieuw samengestelde ondernemingsraden en overlegcomités in Nederland en Frankrijk. Bij Fortis ASR zijn die ondernemingsraden aangepast aan de nieuwe organisatiestructuur en heeft er gelet op de reorganisaties intensief overleg plaats gehad. In België is de organisatie opgestart van de sociale verkiezingen in 2004 en is een tweedaagse workshop over Retail Banking georganiseerd met leden van de Ondernemingsraad. In het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft Fortis eind 2003 onder haar medewerkers een uitgebreide medewerkersenquête gehouden. Hoofddoel van de enquête was te inventariseren wat er bij de Fortis-medewerkers op dit vlak leeft, wat zij van hun bedrijf verwachten en hoe ze daar zelf willen toe bijdragen. Ruim 1.000 medewerkers hebben op de enquête gereageerd. Zij vinden dat Fortis een belangrijke rol in de samenleving te vervullen heeft en zijn bereid zich daarvoor in te zetten. Toch blijkt dat zij niet van alle initiatieven inzake maatschappelijk verantwoord ondernemen op de hoogte zijn. Daarom zal hierover nog meer worden gecommuniceerd. Ook zullen medio 2004 in samenwerking met specialisten workshops worden gehouden met medewerkers die hebben aangegeven een bijdrage te willen leveren. Doel is nieuwe acties inzake maatschappelijk verantwoord ondernemen op te starten vanaf 2004.

Samenleving Maatschappelijke betrokkenheid in de vorm van donaties en vrijwilligerswerk zit in de wortels van Fortis en is dan ook een vanzelfsprekendheid. Fortis stimuleert haar medewerkers om zich in te zetten voor maatschappelijke projecten. Maatschappelijke betrokkenheid biedt meerwaarde aan alle partijen. De maatschappelijke organisaties waarvoor Fortis-vrijwilligers zich inzetten,

krijgen kennis, fysieke hulp en financiële ondersteuning. De vrijwilligers levert het horizonverbreding en persoonlijke ontwikkeling op en het verhoogt de motivatie en bedrijfstrots van de medewerkers, waardoor ook de werkgever er baat bij heeft. Met de Fortis Foundations draagt Fortis bij aan een duurzame samenleving.

Fortis Foundation Nederland

Fortis Foundation Belgium

Mensen zetten zich in voor Mensen. Dat is de kern van de activiteiten van Fortis Foundation in Nederland: Fortis-medewerkers die zich vrijwillig inzetten voor mensen in achterstandssituaties. De foundation biedt hen ondersteuning in de vorm van faciliteiten en geld.

In België geeft Fortis gestalte aan haar maatschappelijke betrokkenheid via Fortis Foundation Belgium. Zij geeft rechtstreeks financiële hulp aan sociale verenigingen die zich inzetten voor de kansarmen in de samenleving. De steun aan verenigingen is voornamelijk gericht op kinderen en jongeren, maar ook op het bevorderen van solidariteit tussen generaties. Voorbeelden zijn de financiering van didactisch materiaal, het inrichten van speelruimten of andere lokalen en het financieren van vakanties en sportieve activiteiten voor zieke of kansarme kinderen en jongeren. Projecten worden onder andere aangebracht door sociaal geëngageerde medewerkers van Fortis. Zij vormen de uitvalsbasis om de financiële donaties aan te vullen met de daadwerkelijke vrijwillige inzet van medewerkers.

De medewerkers geven taalles aan allochtonen, organiseren een sportdag voor kinderen in een asielzoekerscentrum, zijn mentor van een scholier of helpen jongeren uit achterstandssituaties bij hun persoonlijke ontwikkeling. Fortis Foundation wil zich steeds meer richten op het inzetten van de talenten van Fortis-medewerkers, die bijvoorbeeld workshops geven over persoonlijke vaardigheden of ‘ondernemerschap’, door mentoring of adviestrajecten, onder het motto: waar werelden elkaar ontmoeten en elkaar tot nieuwe inzichten brengen. Een concreet voorbeeld hiervan is het Cityteamproject waarbij trainees achterstandsjongeren coachen door hen workshops over pro-activiteit te geven en hen te leren voor zichzelf doelen vast te stellen.

Fortis Foundation betrekt de medewerkers van Fortis in België tevens bij haar activiteiten via ‘Solidarity Days’. Het gaat om eenmalige praktische werkzaamheden zoals tuin-, verf- en behangwerken, die door medewerkers worden gerealiseerd in hun vrije tijd. Fortis Foundation Belgium selecteert de projecten en zorgt voor de begeleiding. In het verlengde van deze activiteiten is er het programma ‘We can help YOU to help’ dat medewerkers en gepensioneerde medewerkers de gelegenheid biedt om hun verworven kennis, kunde en netwerk van relaties op vrijwillige basis verder te besteden aan activiteiten van sociale organisaties, zoals financieel beheer, praktische opdrachten, huiswerkbegeleiding en onderhoud computernetwerk.

Daarnaast organiseren de 65 leden van de Stimulans Comités, het interne ambassadeursnetwerk van Fortis Foundation Nederland, op lokaal niveau maatschappelijke vrijwilligersprojecten. In 2003 hebben 572 Fortis-medewerkers hieraan meegewerkt. Medewerkers kunnen ook financiële ondersteuning krijgen voor goede doelen waarvoor zij als vrijwilliger actief zijn. In 2003 maakten 267 medewerkers hier gebruik van. Ruim 600 medewerkers kozen ervoor om zich in groepsverband in te zetten voor de samenleving en vervulden met hun team een maatschappelijke teambuilding-activiteit. In 2003 hebben in totaal 2.335 medewerkers zich ingezet voor ruim 300 maatschappelijke organisaties in Nederland. Het jaarlijkse budget van Fortis Foundation Nederland bedraagt, exclusief personeelskosten, EUR 1 miljoen.

De activiteiten van Fortis Foundation Belgium steunen op een voortdurende analyse en betrokkenheid bij het sociaal- en mecenaatbeleid. Met het publieke platform ‘Meeting for the future’, dat zij in 2003 voor het eerst heeft georganiseerd, wil Fortis Foundation met alle betrokken partijen het debat opentrekken over de maatschappelijke behoeften, verantwoordelijkheden en middelen. In 2003 werden 159 projecten ondersteund voor een bedrag van EUR 1,2 miljoen. Sinds de oprichting van de stichting in 1996 zijn reeds 736 projecten gesteund voor een totaal bedrag van EUR 8,9 miljoen. 52


Sponsoring Ook via sponsoring toont Fortis haar maatschappelijke betrokkenheid. Zowel in België als in Nederland is zij een actieve sponsor in diverse domeinen zoals sport, cultuur, muziekfestivals, mode en design. Leidraad bij de keuze van gesponsorde evenementen is het bereik van de verschillende doelgroepen. Waar mogelijk wordt een sociale dimensie geïntegreerd, bijvoorbeeld via de Foundations of

de vrijwillige participatie van Fortis-medewerkers, en worden voordelen aangeboden aan klanten en personeel. Een voorbeeld van de wijze waarop Fortis zich wil onderscheiden, is haar sponsoring en steun aan de modeshow van Spullenhulp. Door haar kennis en expertise ter beschikking te stellen van deze organisatie voor hulpbehoevenden, helpt Fortis de doelstellingen van Spullenhulp te realiseren.

Milieu Fortis erkent de noodzaak om het milieu te beschermen. Uitgangspunt van Fortis is de milieuprestaties op een maatschappelijk verantwoord peil te brengen en te handhaven. Zij stelt zich tot doel om minimaal aan de door milieuwetten en –regelgeving gestelde voorschriften te voldoen en op toekomstige wetgeving te anticiperen. Tevens streeft zij naar een structurele en continue vermindering van het milieubelastend karakter van haar activiteiten.

Voor afvalverwerking werkt Fortis Bank in Nederland met Waste Care Systems. Uitgangspunt van dit systeem is de scheiding van afval aan de bron met een recyclingset bij elke werkplek waarin iedere medewerker zelf het afval selectief deponeert. Dat maakt hergebruik mogelijk, is minder milieubelastend en daarbij ook nog kostenbesparend. Fortis ASR heeft op haar hoofdkantoor conform een vergelijkbare methodiek speciale serviceruimten ingericht.

Op het gebied van faciliteitenbeheer is Fortis decentraal georganiseerd. De verschillende entiteiten zijn verantwoordelijk voor de naleving en invulling van de voorschriften. De programma’s of initiatieven kunnen dan ook per entiteit en/of land verschillen. Fortis streeft hierbij naar een eenduidig beleid en aanpak.

In België stelt Fortis Bank jaarlijks een milieuprogramma op voor de verschillende werkgroepen die actief zijn op het vlak van papier, milieu en energie. Veel aandacht is in 2003 uitgegaan naar ‘milieusensibilisatie’, ofwel het bewustzijn en gedrag van medewerkers beïnvloeden teneinde het milieu minder te belasten. Fortis Bank heeft in alle grote gebouwen een nieuw systeem voor afvalbeheer ingevoerd. In 2003 is het papierverbruik voor kopieermachines verminderd met 7% in vergelijking met het voorafgaande jaar.

In Nederland heeft Fortis een afspraak met de overheid om doelmatig en efficiënt om te gaan met energie. In vergelijking met tien jaar eerder wil Fortis Bank ultimo 2005 een energie-efficiëntie van 25% realiseren en Fortis ASR ultimo 2006 een efficiëntie van 23%. Om de doelstellingen die zijn gesteld in de MeerJarenAfspraak Energie te behalen, hebben Fortis Bank en Fortis ASR bedrijfsenergieplannen per pand opgesteld. Deze plannen worden per twee jaar geactualiseerd.

53


Tevens verleende een multidisciplinaire jury van het Brussels Instituut voor Milieubeheer het hoofdkantoor van Fortis Bank in België in 2003 het label ‘ecodynamische onderneming’. De jury waardeerde vooral de sensibiliseringscampagnes, de vanuit milieuoogpunt goede technologische keuzes en het uitstekende onderhoudsprogramma en de integratie van het leefmilieu in het dagelijkse beleid.

Risicobeheer De banken verzekeringsactiviteiten van Fortis zijn onderhevig aan verschillende soorten risico's. Het is noodzakelijk om deze risico's accuraat te meten en op te volgen. Fortis hanteert hiertoe een consistente methodologie die in de gehele organisatie wordt toegepast. Bovendien voert Fortis een voorzichtig risicobeleid. De specifieke organisatiestructuur voor risicobeheer is daar in zijn geheel op ingericht. Een centraal aangestuurde organisatie Fortis heeft een gecentraliseerde organisatiestructuur voor risicobeheer. De Raad van Bestuur ziet toe op de solvabiliteit van de groep en bepaalt de algehele risico/rendementsbehoefte. Op het niveau van het Executive Committee is een commissie onder voorzitterschap van de CEO en de CFO verantwoordelijk voor de strategische richtlijnen en geconsolideerde rapportering over het risicobeheer op groepsniveau. Tevens verzorgt zij de toewijzing van economisch kapitaal aan de verschillende entiteiten van Fortis en volgt zij het waarschuwingssysteem voor de solvabiliteitspositie op. Binnen deze overkoepelende organisatie voor het risicobeheer, hebben het bankbedrijf en verzekeringsbedrijf ook nadrukkelijk eigen verantwoordelijkheden.

Binnen het bankbedrijf berusten die verantwoordelijkheden bij respectievelijk de Raad van Bestuur en het Directiecomité. Deze laten zich bijstaan door een aantal specifieke comités binnen de bank, zoals het asset and liability-comité (ALM), het beleidscomité voor operationele- en marktrisico's, het kredietenbeleidscomité en de kredietencomités. Voor de verzekeringsactiviteiten berust de verantwoordelijkheid voor het risicobeheer bij de individuele maatschappijen. Zij staan immers het dichtst bij de bron van de verschillende risico's. In 2003 is er binnen het verzekeringsbedrijf verder werk gemaakt van een gemeenschappelijke kwartaalrapportering van de wereldwijde risico-exposure.

Risico

Investeringsrisico

Verzekeringstechnisch risico

Marktrisico

Risico Leven

Bedrijfsrisico

Kredietrisico

Risico Niet-leven

Event risico

54


Operationeel risico

Marktrisico Het marktrisico is het risico van verlies op aandelenkoersen, rentevoeten, wisselkoersen of vastgoedprijzen door forse bewegingen op de financiële markten. Deze bewegingen leiden ook tot risico's die van invloed zijn op enerzijds de structurele posities van het banken verzekeringsbedrijf (ALM-risico) en anderzijds de handelsposities die zijn ingenomen door de bank (handelsrisico).

Gevoeligheidsanalyse: invloed risicofactoren op marktwaarde Fortis (situatie op 31 december 2003)

Verschuiving Verdraaiing

Rentedaling

Verbuiging Verschuiving Verdraaiing

Rentestijging

Verbuiging Daling valutakoersen

Fortis bewaakt en beheerst haar ALM-risico met behulp van risico-indicatoren zoals de basispuntgevoeligheid (die aangeeft hoe sterk de marktwaarde van alle activa en passiva verandert als elk punt van de rentecurve afzonderlijk met één basispunt wordt gewijzigd), de ‘duration’ van het eigen vermogen (een algemene maatstaf voor het renterisico), de ‘earnings at risk’ (een indicator die het effect simuleert van veranderingen in de rentetarieven op toekomstige resultaten) en de ‘Valueat-Risk’ (VaR). Deze laatste indicator berekent het potentiële structurele verlies van Fortis op basis van mogelijk optredende veranderingen met een horizon van één jaar en een betrouwbaarheidsinterval van 99,97%. In het bankbedrijf is de rentetypische looptijd van de activa langer dan van de passiva: traditioneel ontvangt de bank immers fondsen op kortere termijn en herbelegt zij deze op langere termijn. Daardoor zal bij een opwaartse beweging van de rentecurve op de kapitaalmarkt de waarde van de activa meer dalen dan van de passiva. Hierdoor vermindert ook de waarde van de bank, die het verschil is tussen de activa en de passiva. Een omgekeerde beweging verhoogt de waarde van de bank. In het verzekeringsbedrijf daarentegen hebben de passiva een langere rentetypische looptijd dan de activa: de verbintenissen van de verzekeraar kennen, vooral in Leven, een langere looptijd dan de activa waarin zij kan beleggen. Bovendien bevatten klassieke verzekeringsproducten veelal gewaarborgde rentetarieven. Hierdoor heeft een opwaartse marktbeweging van de rentecurve een gunstig effect en stijgt de waarde van de verzekeringsactiviteiten. Een neergaande beweging zal de waarde verminderen. Door deze fundamenteel verschillende samenstelling van de balans in het bankbedrijf en het verzekeringsbedrijf, vermindert de combinatie van beide activiteiten de totale impact van rentebewegingen op Fortis.

Koersdaling niet-Europese aandelen Koersdaling Europese aandelen Waardedaling vastgoed

Bankbedrijf Verzekeringsbedrijf

Bovenstaande grafiek geeft aan dat bijvoorbeeld een waardedaling van aandelen een eenzijdig negatieve impact heeft op de waarde van Fortis. Het is met andere woorden negatief voor zowel het bank- als het verzekeringsbedrijf. De impact van een rentewijziging daarentegen is tweezijdig en dus deels compenserend tussen het banken verzekeringsbedrijf. Het handelsrisico ten slotte is nauw verbonden met de activiteiten van Merchant Banking. Dit risico wordt eveneens gemeten aan de hand van de VaR-indicator, uitgaande van een horizon van één dag en een betrouwbaarheidsinterval van 99%. Hierbij worden de verschillende componenten van het marktrisico (rentevoeten, wisselkoersen, aandelen en 'commodities' zoals goud en zilver) zowel elk afzonderlijk geëvalueerd als gecombineerd, waarbij rekening wordt gehouden met de correlaties tussen het verloop van de marktwaarden van deze verschillende componenten. De effectiviteit van deze VaR-berekeningen wordt getoetst aan de hand van ‘back-testing’. Hierbij wordt berekend hoeveel dagen per jaar de verliezen groter zijn dan de geschatte VaR. Omdat Fortis een waarschijnlijkheidsniveau van 99% hanteert, mag het negatieve handelsresultaat slechts 1 dag op 100 groter zijn dan de VaR. Op basis van analyse van dagcijfers (back-testing) blijkt dat Fortis hieraan voldoet: in 2003 waren er exact 2 dagen op een totaal van 248 werkdagen waarbij het verschil in marktwaarde van twee opeenvolgende dagen groter was dan de geschatte Value at Risk. 55


Kredietrisico Het kredietrisico is het risico dat optreedt wanneer een kredietnemer of tegenpartij niet meer in staat is zijn schuld te betalen. Dat kan het gevolg zijn van onvermogen tot betaling (insolventie) of overheidsbeperkingen op kapitaaltransfers (‘convertible currency transfer’). Dit risico ontstaat zowel bij de traditionele kredietverlening – voornamelijk in het bankbedrijf – als via de aankoop van beleggingen – voornamelijk bij het verzekeringsbedrijf. Beide onderdelen van Fortis beschikken over de instrumenten om deze risico’s op een adequate manier te evalueren en te volgen. Het kredietrisico binnen het bankbedrijf is grotendeels te herleiden tot drie potentiële oorzaken: het tegenpartijrisico, het transferrisico en het vereffeningrisico. Fortis Bank hanteert strenge controleprocedures binnen een volledig onafhankelijk kredietgoedkeuringsproces. Het kredietbeleid is in essentie gericht op het spreiden van risico’s over verschillende sectoren, landen en markten. Aanvullend past Fortis Bank een intern ratingsysteem voor kredietrisicobeheer toe op haar totale kredietportefeuille, op basis van statistische analyses en de verwachte frequentie van wanbetaling (‘expected default frequency’). Hierdoor kunnen individuele kredieten

naar risico worden getarifeerd. Het levert ook de informatie die nodig is om het economische kapitaal en de voor risico gecorrigeerde rendementen te berekenen. Sinds 2000 streeft Fortis Bank actief naar een verbetering van het risico/rendement-profiel van de kredietactiviteiten door een steeds betere inschatting van de risico’s en een risicogewogen prijsbepaling. Zij beoogt tevens het uitstaande kredietrisico te verminderen door het securitiseren van een deel van de bestaande kredietenportefeuille. In de context van Bazel II heeft de bank voor haar kredietrisico gekozen voor de ‘Internal Rating Based’methode, waarbij zij de kans op falen van de tegenpartij inschat aan de hand van eigen historische data. Het kredietrisico binnen het verzekeringsbedrijf betreft voornamelijk het tegenpartijrisico bij beleggingen. Fortis beperkt dit type risico door strenge kredietwaardigheidseisen aan beleggingen te stellen en door beleggingen te spreiden over sectoren en gebieden. Een omvangrijk deel van de verzekeringsportefeuille van Fortis in de Benelux is belegd in vastrentende effecten die rechtstreeks of indirect door een overheid zijn gewaarborgd.

Verzekeringstechnisch risico Sterke solvabiliteit (in miljoenen EUR) 25000

20000

A

Fortis minimum Bank: 6% van risicogewogen activa (Tier 1) Verzekering: 1,75 wettelijk vereist vermogen

B

15000

Fortis maximum

Het verzekeringstechnische risico verwijst naar de risico’s in de verzekeringsactiviteit die boven op het eerder vermelde ALM-risico komen. Het levensverzekeringsrisico betreft afwijkingen in timing en bedragen bij overlijdensrisicoverzekeringen. Het risico bij Niet-leven komt voort uit de mate waarin toekomstige claims variabel zijn en de onzekerheid omtrent ontwikkelingen van bestaande aanspraken.

Bank: 7% van risicogewogen activa (Tier 1) Verzekering: 2,50 wettelijk vereist vermogen

10000

C

Wettelijk minimum

D

Netto kernkapitaal

E

Economisch kapitaal

5000 Bankbedrijf Verzekeringsbedrijf 0

A

B

C

D

E

56


De actuariële afdelingen van Fortis beoordelen regelmatig de toereikendheid van de verzekeringstarieven en de technische voorzieningen. Herverzekering vindt vooral plaats bij Niet-leven.

Operationeel risico Het operationele risico omvat alle risico’s die niet specifiek verbonden zijn aan het beoefenen van bank- of verzekeringsactiviteiten. Dit risico kan om redenen van rapportering en opvolging opgesplitst worden in twee categorieën. De ene categorie verwijst naar risico’s op verliezen door een éénmalige gebeurtenis als een systeemfout, fraude, misdrijf, rechtszaak of schade aan gebouwen of uitrusting. De andere categorie omvat het bedrijfsrisico, met name het verlies door veranderingen in de structurele en/of concurrerende omgeving.

wordt toegepast. Dit instrumentarium bevat onder meer het rapporteren van operationele verliezen, het modelleren van operationele risico’s, het voeren van ‘self assessments’, het observeren van ‘key risk’-indicatoren en de ‘business contingency’-planning. In de context van Bazel II heeft Fortis voor haar operationele risico’s gekozen voor de toepassing van de zogenaamde ‘Advanced Measurement Approach’. Fortis is medeoprichter van de Operational Risk Data Exchange Association (ORX). Dit gemeenschappelijke initiatief van een aantal grote internationale banken maakt gegevensuitwisseling mogelijk om het operationele risico beter te analyseren en te modelleren.

De initiatieven die Fortis in 2002 heeft genomen om de opvolging en het beheer van dit risico te verbeteren door betere inschatting en meting zijn in 2003 doorgezet en geïntensifieerd. Fortis heeft hiervoor een specifiek instrumentarium ontwikkeld dat wereldwijd

Economisch kapitaal Op basis van het relatieve belang van elk risicotype wordt het ‘economisch kapitaal’ berekend. Dit is de hoeveelheid kapitaal die is vereist om de solvabiliteit van Fortis binnen een 99,97% betrouwbaarheidsinterval te waarborgen met een tijdshorizon van één jaar, gegeven haar risicoprofiel. Deze berekening is gebaseerd op een methode die binnen Fortis is ontwikkeld. De methodologie wordt voortdurend verfijnd en bijgestuurd. Door het feit dat één centraal team verantwoordelijk is voor zowel de beleidslijnen als het kwantitatieve model wordt de coherentie tussen alle meet- en beheersinstrumenten versterkt. Op basis van de methodologie zijn de kapitaalvereisten voor elk soort risico apart berekend. Aangezien het erg onwaarschijnlijk is dat alle risico’s zich op hetzelfde moment manifesteren, is het eigen vermogen dat nodig is om de risico’s te dekken dan ook lager dan de som van alle afzonderlijke componenten. Dus, om het totaalbeeld voor Fortis te krijgen, moeten niet de kapitaalvereisten per risicocategorie worden opgeteld, maar dient rekening te worden gehouden met de tendens van sommige risico’s om samen te evolueren. Het totaal economisch kapitaal na diversificatie blijft erg laag in vergelijking met zowel het beschikbare kapitaal als het intern opgelegde maximum en minimum. Het kredietrisico is sinds enkele kwartalen op hetzelfde niveau gebleven. Het handelsrisico is recentelijk licht toegenomen omdat Fortis de trading-activiteiten voor 57


Economisch kapitaal naar risicotype (na diversificatie, per ultimo 2003)

ALM-risico

38,5%

Handelsrisico

3,3%

Kredietrisico

46,3%

Operationeel risico

11,6%

Verzekeringsrisico

0,3%

eigen rekening heeft verhoogd. Daarmee wil zij inspelen op de toenemende volatiliteit op de rente- en de wisselmarkten. Wat ALM betreft, is er sprake van een sterke afname van het risico door de inkrimping van de aandelenportefeuille en door de daling van de rentegevoeligheid, resultaat van een sterk toegenomen compensatie van posities tussen het banken verzekeringsbedrijf.

Return on Risk Adjusted Capital (in miljarden EUR) Economisch kapitaal 2002

2003

Network Banking

7,5

Merchant Banking

2,5

Investment Services Totaal Bankbedrijf

RoRAC 1) in % (na belasting)

RoRAC 2) in % (na belasting)

2002

2003

2002

2003

7,5

5

13

13

13

3,0

12

17

12

18

0,3

0,3

84

82

84

82

10,3

10,8

9

16

15

17

Fortis AG

0,9

0,8

8

12

25

38

Fortis ASR

1,5

1,2

-38

33

24

35

Fortis, Inc.

0,5

0,5

62

Fortis Insurance International

0,5

0,4

-25

23

13

23

Totaal Verzekeringsbedrijf

3,4

2,9

-9

31

28

39

Sector Algemeen

0,6

0,4

14,3

14,1

5

18

17

20

Totaal Fortis

1)

Na waardeverschillen.

2)

Voor waardeverschillen.

59

RoRAC De ‘Return on Risk Adjusted Capital’ (RoRAC) is een prestatiemaatstaf die risico’s en opbrengsten van de Fortis activiteiten op een consistente manier met elkaar in verband brengt. RoRAC wordt berekend door het risicogewogen rendement te delen door het economische kapitaal. Het voor risico gewogen rendement wordt berekend op basis van het netto operationele resultaat, waarbij voorzieningen voor kredietrisico zijn vervangen door geschatte, cyclus-neutrale te verwachten verliezen.

Daarnaast heeft het Fortis Risk Committee aan alle verzekeringsmaatschappijen de opdracht gegeven hun aandelenposities te evalueren en het uitstaande risico te beperken. Dit verliep in fasen. Na de sterke terugval op de aandelenmarkten, heeft Fortis eind 2002 besloten haar aandelenpositie in belangrijke mate in te krimpen. Gezien de erg negatieve marktvoorwaarden en de onzekerheden die de oorlog in Irak in de loop van het eerste kwartaal van 2003 voorafgingen, werd besloten om pro-actief de risico’s op aandelen in te dekken via een hedge-operatie. Alhoewel daarna de markten zich enigszins stabiliseerden, werd er in de loop van het tweede kwartaal van 2003 toch besloten om een belangrijk deel van de aandelenportefeuille te verkopen en de indekking tegelijkertijd te ontbinden. Eind 2003 was de hedge volledig ontbonden.

Voorzichtig risicobeheer Fortis is ervan overtuigd dat haar solvabiliteit sterk blijft ondanks de moeilijke marktomstandigheden. Zij beschikt over een degelijke en doordachte aanpak voor opvolging van de kapitaalvereisten. Door het systematisch volgen van de economische en gereglementeerde solvabiliteitspositie zijn geen drastische ingrepen noodzakelijk. De succesvolle plaatsing bij institutionele beleggers in april 2002 van een FRESH-obligatie (Floating Rate Equity-linked Subordinated Hybrid Capital Securities) ten bedrage van EUR 1,25 miljard heeft daartoe bijgedragen. Door interne controlesystemen wordt de natuurlijke risicodekking tegen rentebewegingen gecontroleerd en opgevolgd. De impact van rentebewegingen wordt geanalyseerd, rekening houdend met de diversificatie in banken verzekeringsactiviteiten.

Sindsdien werden er belangrijke stappen gezet naar een verder geïntegreerd en gecoördineerd beleid inzake de samenstelling van de activa bij de verschillende werkmaatschappijen binnen Fortis. Er zijn interne limieten vastgesteld op de kans op het doorbreken van het Fortis solvabiliteitsminimum, op de ‘earnings-at-risk’ en op de verhouding tussen economisch kapitaal en ‘fair value’ (of marktwaarde). Verder zijn er interne stresstests bepaald inzake solvabiliteit op het niveau van de afzonderlijke werkmaatschappijen. Deze komen bovenop de reeds lang bestaande normen dienaangaande voor Fortis als geheel.

58


Corporate governance De aandacht voor corporate governance was in 2003 aanzienlijk. Op 21 mei 2003 lanceerde de Europese Commissie een actieplan gericht op de modernisering van het vennootschapsrecht en de verbetering van corporate governance in Europa. Dit vormde de aanzet voor de afzonderlijke lidstaten van de Europese Unie om codes voor deugdelijk bestuur op te stellen. In België zal de commissie onder voorzitterschap van Maurice Lippens naar verwachting eind 2004 haar corporate governance code (toepasselijk op beursgenoteerde ondernemingen met maatschappelijke zetel in België) publiceren, ter vervanging van de huidige aanbevelingen voor deugdelijk ondernemingsbestuur uit 1998. In Nederland presenteerde de commissie onder voorzitterschap van Morris Tabaksblat haar definitieve corporate governance code op 9 december 2003.

Tabaksblat Code Fortis ondersteunt het doel van de commissie Tabaksblat om door middel van de corporate governance code bij te dragen aan een deugdelijk en transparant stelsel van ‘checks and balances’ binnen ondernemingen. Dit doel past in het continue streven van Fortis om haar ondernemingsbestuur, met inbegrip van de daarin geïntegreerde systemen van risicobeheersing en toezicht, voortdurend te evalueren en waar nodig te herzien om maximale integriteit en transparantie te waarborgen. Een corporate governance code die op bestaande ‘best practices’ aansluit, kan voor ondernemingen dienen als maatstaf voor de inrichting van het ondernemingsbestuur en hen ondersteunen bij het beheersen van risico’s. Een dergelijke code kan aldus een positieve bijdrage leveren aan het versterken van het vertrouwen van beleggers en andere belanghebbenden in de kapitaalmarkt, alsook aan de waardering van individuele ondernemingen. De Tabaksblat Code treedt in werking met ingang van het boekjaar 2004. Fortis verifieert thans op basis van een analyse van de 21 principes en 113 ‘best practice’bepalingen het volgen van de Code. Fortis ondersteunt de onderliggende principes van de Code, maar zij dient tegelijkertijd te streven naar een optimale afstemming van het ondernemingsbestuur op de bijzondere kenmerken van haar sterk internationaal getinte juridische structuur. Dit streven is in lijn met initiatieven van de Europese Commissie gericht op integratie van de inter59


nationale kapitaalmarkten en het bevorderen van het grensoverschrijdend optreden door multinationale ondernemingen. Meer in het bijzonder wijst Fortis op een drietal punten. Fortis kent door het ‘verbonden aandeel’ een unieke grensoverschrijdende aandelenstructuur, met gelijke rechten voor aandeelhouders in de Nederlandse en Belgische moedermaatschappij. De Nederlandse en de Belgische Code zijn dus beide voor Fortis relevant, hoewel bij gebrek aan convergentie in de Europese Unie onderlinge verschillen denkbaar zijn. Ook verschillen tussen de lokale wetgevingen spelen hierbij een rol. Daarnaast kent Fortis reeds geruime tijd een zogenaamde ‘one tier’ bestuursstructuur (zie paragraaf Raad van Bestuur). De Tabaksblat Code erkent dat Nederlandse vennootschappen in beginsel voor dergelijke structuren kunnen opteren. De diverse bepalingen zijn echter in de eerste plaats geschreven voor de in Nederland gangbare bestuursstructuur bestaande uit een Raad van Bestuur en een Raad van Commissarissen. Gelet op de significante verschillen tussen een dergelijke ‘two tier’ bestuursstructuur enerzijds en de ‘one tier’ structuur anderzijds (onder meer met betrekking tot de samenstelling van de Raad van Bestuur en de aan de aandeelhouders toegekende bevoegdheden), is de werking van de diverse bepalingen van de Code ten aanzien van ‘one tier’ bestuursstructuren niet altijd vanzelfsprekend. Ten slotte vereisen diverse bepalingen in de Code een voorafgaande wijziging van de huidige

wetgeving. Het is onduidelijk wanneer en in welke vorm de wetsvoorstellen in werking zullen treden, zodat de gevolgen voor de gelding en interpretatie van deze bepalingen (waaronder de bepalingen inzake stemmen op afstand) eveneens onzeker zijn. Op basis van de beschikbare informatie, en nadrukkelijk rekening houdend met genoemde aandachtspunten, voorziet Fortis vooralsnog geen substantiële afwijkingen van de door de commissie Tabaksblat geformuleerde principes respectievelijk ‘best practice’-bepalingen. Een nadere toelichting wordt verstrekt in het jaarverslag 2004 en zal ter bespreking op de agenda worden geplaatst van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2005. Tevens zal Fortis ten aanzien van de afzonderlijke op de agenda voor de Algemene Vergadering van Aandeelhouders in 2004 te plaatsen onderwerpen – voorzover van toepassing – vermelden hoe de voorstellen zich verhouden tot de in de Tabaksblat Code opgenomen bepalingen. Tenslotte zal de

Tabaksblat Code als afzonderlijk punt op dezelfde agenda worden opgenomen. Fortis werkt aan de publicatie op haar internetsite van onder meer de wijze waarop zij haar governance heeft georganiseerd. Aandeelhouders en overige geïnteresseerde partijen op de kapitaalmarkt worden hierdoor actief en actueel geïnformeerd, wat past in de door Fortis nagestreefde transparantie. Goed ondernemingsbestuur dient in de praktijk telkens vorm en inhoud te krijgen aan de hand van evoluerende regelgeving, marktstandaarden en behoeften van de onderneming. Met het oog hierop overweegt Fortis tevens een vaste interne commissie in te stellen, die onder verantwoordelijkheid van de Raad van Bestuur aanbevelingen kan doen met betrekking tot de governance structuur van Fortis. Substantiële wijzigingen zullen overeenkomstig de ‘best practice’ ter bespreking worden voorgelegd aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders.

Structuur en aandeel van Fortis Fortis is ontstaan in 1990 uit de eerste grensoverschrijdende fusie in Europa tussen de Belgische verzekeraar AG Groep en de Nederlandse bankverzekeraar AMEV/VSB. De juridische structuur van Fortis heeft zich sindsdien ontwikkeld tot wat zij nu is: een groep, met aan het hoofd een Belgische en een Nederlandse moedermaatschappij, met een Board of Directors en een ‘verbonden’ aandeel. De twee moedermaatschappijen, Fortis SA/NV en Fortis N.V., staan aan het hoofd van Fortis Bank, waarin de bankactiviteiten zijn gebundeld, en Fortis Insurance, waarin de verzekeringsbedrijven zijn verenigd.

te wonen en er hun stem uit te brengen. Dat kan door aanwezig te zijn bij de aandeelhoudersvergadering zelf, of per volmacht. De beide aandeelhoudersvergaderingen behandelen - in beginsel dezelfde onderwerpen, onder andere het jaarverslag, het dividend, de (her)benoeming van leden van de Raad van Bestuur, de statutenwijzigingen en de uitgifte en inkoop van aandelen. In de statuten is bepaald dat de onderwerpen door beide vergaderingen moeten worden goedgekeurd om te kunnen worden uitgevoerd. De agenda voor de aandeelhoudersvergadering wordt door de Raad van Bestuur vastgesteld, maar aandeelhouders van Fortis hebben ook het recht onderwerpen ter bespreking of besluitvorming voor te stellen voor de aandeelhoudersvergadering.

Het Fortis-aandeel vertegenwoordigt een uniek ‘verbonden’ aandeel in zowel Fortis SA/NV als Fortis N.V., met de daarbij behorende rechten, zoals stemrecht en dividendrecht. Dit betreft per 31 december 2003 1.298.200.094 aandelen. Elk aandeel heeft één stem in de aandeelhoudersvergadering van zowel Fortis SA/NV als Fortis N.V. Daarnaast kent het maatschappelijk kapitaal van Fortis N.V. nog cumulatief preferente aandelen A en B; Fortis N.V. heeft aan de Stichting Continuïteit Fortis een call-optie op cumulatief preferente aandelen A verstrekt. Meer informatie hierover is opgenomen in paragraaf 8 van de Jaarrekening.

Dividend Een uniek element van het ‘verbonden’ Fortis-aandeel is dat aandeelhouders de keuze hebben dividend te ontvangen uit Belgische dan wel uit Nederlandse bron. Hiermee blijven de verschillende belastingvoordelen voor de aandeelhouders bestaan. Het dividendbeleid van Fortis is erop gericht dat circa 40% tot 45% van de nettowinst wordt uitgekeerd aan de aandeelhouders, waarbij een specifiek dividendvoorstel rekening houdt met de huidige en verwachte financiële situatie, de behoeften van de onderneming en de verwachtingen omtrent de financiële markten. Meer informatie over het dividend is opgenomen in paragraaf 19 van de Jaarrekening.

Algemene Vergadering van Aandeelhouders Aandeelhouders van Fortis zijn gerechtigd de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van beide vennootschappen bij

60


Raad van Bestuur Benoeming en herbenoeming De Raad van Bestuur van Fortis bestaat uit maximaal zeventien leden, waarvan maximaal zestien non-executive leden en één executive lid, de Chief Executive Officer (CEO). De verantwoordelijkheden van de Raad van Bestuur zijn vastgelegd door de wet, de statuten en de interne reglementen. Deze laatste preciseren ook de werking en samenstelling van de Raad van Bestuur en zijn commissies, de organisatie van zijn vergaderingen en van zijn beslissingsproces.

De leden van de Raad van Bestuur worden benoemd door de aandeelhouders. De non-executive leden worden in beginsel voor een periode van ten hoogste drie jaar benoemd. De maximale leeftijd voor non-executive leden is 70 jaar, maar in bijzondere omstandigheden is daarop een uitzondering mogelijk. Voor de CEO is de maximale leeftijd 60 jaar, maar deze kan worden verlengd tot 65 jaar. Het herbenoemen van individuele leden van de Raad van Bestuur is geen automatisme. De voorzitters evalueren eerst het functioneren van de leden die voor herbenoeming in aanmerking wensen te komen. Vervolgens doet het Compensation and Nominating Committee een voorstel aan de Raad van Bestuur, die op zijn beurt de kandidaat voor herbenoeming voordraagt aan de aandeelhouders op de Algemene Vergadering. Die kan zich ten slotte uitspreken over het al dan niet herbenoemen van de voorgedragen persoon als lid van de Raad van Bestuur.

Het functioneren van de Raad van Bestuur in een complexe omgeving moet een evoluerend proces zijn. Daarom bespreekt de Raad jaarlijks uitgebreid zijn corporate governance. In 2003 is besloten de Raad van Bestuur uit te breiden met leden van internationale signatuur, het dubbele voorzitterschap te vervangen door één voorzitter, het Chairmen’s Committee op te heffen en te vervangen door overleg tussen voorzitter en CEO en de voorzitter van Fortis niet langer lid te laten zijn van het Audit Committee. Deze besluiten zullen in 2004 worden uitgevoerd.

Onafhankelijkheid Over de onafhankelijkheid van zijn non-executive leden heeft de Raad van Bestuur het volgende standpunt ingenomen: • Een non-executive lid wordt als onafhankelijk beschouwd indien hij/zij geen zakelijke of andere relatie heeft met Fortis, die een onafhankelijk oordeel in het gedrang zou kunnen brengen. Relaties zoals een invloedrijke klant, leverancier of aandeelhouder van het bedrijf, of een daarmee gelieerde partij, worden meegewogen op het moment dat de Raad van Bestuur de onafhankelijkheid van zijn leden en van de kandidaten voor toetreding tot de Raad beoordeelt. • Volgens de Raad van Bestuur houdt een invloedrijke aandeelhouder ten minste 10% van de uitstaande Fortis-aandelen; op 31 december 2003 waren er geen aandeelhouders die aan dit criterium voldeden. • Om te bepalen of een bestuurder een andere belangrijke relatie heeft met Fortis, neemt de Raad van Bestuur alle wettelijke criteria in aanmerking evenals de aanbevelingen ter zake door de diverse codes voor ‘best practices’. • Geen enkel lid van de Raad van Bestuur heeft een andere belangrijke relatie met het bedrijf of is gelieerd met een derde partij die wel zo’n relatie met het bedrijf zou hebben.

Vergaderingen De Raad van Bestuur vergadert in beginsel tien maal per jaar volgens een vooraf vastgesteld rooster en daarnaast wanneer het belang van Fortis dit vereist of ten minste twee leden van de Raad van Bestuur dit wenselijk achten. De te behandelen onderwerpen worden voor het gehele jaar in een generieke jaaragenda verwerkt. De per vergadering te behandelen onderwerpen worden – in overleg tussen de beide voorzitters en de CEO – uiterlijk twee weken voor de vergadering definitief vastgesteld. De leden van de Raad van Bestuur ontvangen de vergaderstukken tijdig, dat wil zeggen ten minste vijf dagen voor de vergadering, om hen in staat te stellen zich terdege te kunnen voorbereiden. Besluiten van de Raad van Bestuur worden in beginsel genomen met een gekwalificeerde meerderheid

61


van stemmen. In de praktijk echter worden alle besluiten unaniem en op basis van consensus genomen. In 2003 is de Raad van Bestuur negen maal bijeen geweest. Regelmatig terugkerende onderwerpen zijn de financiële resultaten, de economische vooruitzichten en de strategie van de verschillende onderdelen van Fortis. De strategische besprekingen vormen mede een basis voor de oriëntatie op de algehele strategie van Fortis. Tevens heeft de Raad van Bestuur gesproken over de crises op de financiële markten, de begroting, de algehele strategie van Fortis, de rapportages van het Audit Committee, van het Risk and Capital Committee en van het Compensation and Nominating Committee, het aande-

lenen optieplan voor personeel en management, de voorgenomen beursgang van de Amerikaanse verzekeringsactiviteiten en de verkoop van Seguros Bilbao. De samenstelling en de beloning van de leden van het Executive Committee is eveneens onderwerp van besluitvorming geweest binnen de Raad van Bestuur.

Beloning De beloning van de non-executive leden van de Raad bestaat uit een vaste vergoeding per jaar en een vergoeding per commissievergadering. Zij ontvangen geen variabele of winstafhankelijke beloning, opties, aandelen of andersoortige vergoedingen. In 2003 bedroeg de totale vergoeding aan de non-executive bestuurders EUR 1,9 miljoen. De beloning van de CEO bestaat uit een vast basissalaris, een variabele jaarlijkse bonus en een variabele langetermijnbonus die in 2003 gedeeltelijk in opties en zogenaamde ‘restricted shares’ - dat zijn aandelen die pas drie jaar na toekenning verworven kunnen worden tegen de slotkoers op het moment van toekenning - en gedeeltelijk in contanten werd uitbetaald. De grootte van de variabele beloning is afhankelijk van onder andere zijn individuele prestatie, de prestatie van Fortis in relatie tot vooraf vastgestelde doelstellingen en de relatieve

prestatie van Fortis in vergelijking tot een aantal bedrijven uit dezelfde sector. De beloning die voor 2003 is betaald aan de CEO bedraagt EUR 2,1 miljoen. Eén non-executive lid van de Raad van Bestuur bezit opties uit hoofde van zijn vroegere bestuursfunctie. De CEO bezit uit hoofde van zijn huidige functie opties, ‘stock appreciation rights’ en ‘restricted shares’. Een aantal leden van de Raad van Bestuur bezit Fortis-aandelen. Conform de Nederlandse wetgeving wordt het optie- en aandelenbezit van alle leden van de Raad van Bestuur en ook eventuele wijzigingen daarin gemeld aan de Autoriteit Financiële Markten. Gezamenlijk bezitten zij 811.146 aandelen en 256.030 opties en ‘restricted shares’. Paragraaf 18 van de Jaarrekening gaat dieper in op het beloningsbeleid, de feitelijke beloning van de leden van de Raad van Bestuur en het bezit van Fortis-opties en -aandelen. Aan geen van de leden van de Raad van Bestuur zijn leningen of kredieten verstrekt, anders dan die welke in de reguliere uitoefening van het financiële bedrijf worden verstrekt op commerciële voorwaarden zoals die ook op de klanten van toepassing zijn. In paragraaf 18 van de Jaarrekening zijn de leningen en kredieten die zijn verstrekt aan de leden van de Raad van Bestuur nader gespecificeerd.

Commissies Audit Committee Binnen de Raad van Bestuur zijn drie commissies ingesteld, te weten een Audit Committee, een Risk and Capital Committee en een Compensation and Nominating Committee. De in het verleden gebruikelijke Chairmen’s Committee is in augustus 2003 opgeheven en vervangen door geregeld overleg tussen de beide voorzitters van Fortis met de CEO. De taak van de commissies is in een reglement vastgelegd. De commissies zijn zodanig samengesteld dat de leden op het specifieke aandachtsgebied deskundigheid bezitten en aldus een werkelijke toegevoegde waarde leveren. De commissies zijn belast met een aantal voorbereidende en ondersteunende werkzaamheden voor de Raad van Bestuur en kunnen zonodig het management adviseren.

Het Audit Committee bestaat uit Valère Croes en Klaas Westdijk (beiden zijn voorzitter), Jaap Glasz, Maurice Lippens, Jan-Michiel Hessels en Philippe Speeckaert. Zij worden bijgestaan door de General Auditor van Fortis. Het Audit Committee ondersteunt de Raad van Bestuur en vergadert met de interne en externe accountants en met het management dat verantwoordelijk is voor de financiële verslaggeving, het risicobeheer en de naleving van de regelgeving. Bij haar werkzaamheden wordt het Audit Committee eveneens ondersteund door de Audit Committees van de grote Fortis-dochterondernemingen. De taak van het Audit Committee is vastgelegd in een reglement (‘Audit Committee Charter’), dat in augustus 2002 is goedgekeurd door de Raad van Bestuur.

62


Het Audit Committee kwam in 2003 vijf maal bijeen. De volgende onderwerpen kwamen aan de orde: • Beoordeling van de kwartaal- en jaarresultaten, de grondslagen en methoden van administratieve verantwoording, hun relevantie en consistentie, evenals discussies met het management en de accountants over belangrijke aandachtspunten. • Voortgang van het IFRS project. • Beoordeling van de kwaliteit van de interne controlesystemen, ondersteund door de rapporten van Fortis Audit Services en van de externe auditors; het Audit Committee keek ook nauwkeurig naar de projecten gericht op het verbeteren van managementrapportage over interne controle. • Beoordeling van de kwaliteit van de interne auditactiviteiten door: analyse van en discussie over het jaarlijkse auditplan, regelmatige kennisname van de rapportage van Fortis Audit Services over interne controle en fraudegevallen en van gegevens omtrent het volgen door het management van bij de controle gedane aanbevelingen. Beide voorzitters van het Audit Committee vergaderden ook alleen met de General Auditor. • Beoordeling van de onafhankelijkheid van de externe accountants, rekening houdend met van kracht zijnde regelgeving, bespreking van de aanstellingsbrief en van het audit budget en beoordeling van de kwaliteit van het externe audit proces, gebaseerd op het rapport van de accountants aan de Raad van Bestuur. • Beoordeling van de effectiviteit van de compliance functie, bespreking van het compliance jaarplan en jaarverslag en bespreking van de Fortis-gedragscode voor zakendoen en van belangrijke nieuwe regelgeving op het terrein van corporate governance, witwaspraktijken, e.d. • Goedkeuring van een nieuw organisatieraamwerk voor de verschillende Audit Committees op het niveau van de (grote) dochterondernemingen. • Beoordeling van het functioneren van het Audit Committee zelf en herziening van het Audit Committee Charter; Op grond van de hierboven genoemde beoordelingen heeft het Audit Committee de Raad van Bestuur geadviseerd de gecontroleerde jaarrekeningen op te nemen in het jaarverslag.

Risk and Capital Committee

Compensation and Nominating Committee

Het Risk and Capital Committee bestaat uit de Jaap Glasz, Maurice Lippens, Jan-Michiel Hessels, Anton van Rossum en Piet Van Waeyenberge. De commissie wordt bijgestaan door de Chief Financial Officer (CFO) van Fortis. Het Risk and Capital Committee adviseert de Raad van Bestuur inzake de solvabiliteit en het risicoprofiel van Fortis. Het Risk and Capital Committee werd geïnformeerd over het risicoprofiel van Fortis, de solvabiliteit en specifieke financiële transacties in relatie tot de solvabiliteit van Fortis. Het Risk and Capital Committee vergaderde drie maal en sprak over zaken die ter beslissing of ter informatie aan de Raad van Bestuur werden voorgelegd, zoals: • transacties in relatie tot de financiering van Fortis; • ‘risk appetite’ richtlijnen van Fortis inzake solvabiliteit, het beschikbare (eigen) vermogen, het economische kapitaal, ratings; • (jaarlijkse) beoordeling van de financiële ontwikkeling van Fortis; • informatie over de verschillende soorten risico’s en de instrumenten die Fortis hanteert om deze risico’s te meten en te beoordelen; • effecten van externe richtlijnen zoals Bazel II en IFRS en de implementatie daarvan; • risicomanagementstructuur van Fortis.

Het Compensation and Nominating Committee bestaat uit Jaap Glasz, Maurice Lippens, Etienne Davignon, Daniel Janssen, Annemieke Roobeek, Jan Slechte en Anton van Rossum. De CEO is niet aanwezig bij de beraadslagingen over zijn persoonlijke beloning. De rol van het Compensation and Nominating Committee is vastgelegd in een reglement. Het Compensation and Nominating Committee adviseert de Raad van Bestuur onder andere over het beloningsbeleid en de beloning voor de bestuurders en het Executive Committee, over de (her)benoemingen van de leden van de Raad van Bestuur en het Executive Committee en over het aandelen- en optieplan voor het management en personeel van Fortis. De commissie bepaalt tevens het referentiekader voor het beloningsbeleid van het senior management van Fortis. De commissie kwam in het verslagjaar drie maal bijeen en besprak onder andere: • de beloning van de leden van de Raad van Bestuur; • de beloning van de leden van het Executive Committee, alsook een nieuwe structuur voor de Long Term Incentive door introductie van een ‘restricted share’-plan; • de herbenoeming van een aantal leden van de Raad van Bestuur; • het aandelenplan 2003 voor alle medewerkers en het optieplan 2003 voor het senior management; • de publicatie- en andere wettelijke verplichtingen inzake beloning, aandelen- en optiebezit van leden van de Raad van Bestuur en van het Executive Committee. 63


Executive Committee Samenstelling en benoeming

Vergoeding

Het Executive Committee bestaat uit acht leden. Alleen de voorzitter, de CEO, is lid van de Raad van Bestuur. De leden van het Executive Committee, behalve de CEO, worden benoemd door de Raad van Bestuur, op voordracht van de CEO. De CEO wordt - als lid van de Raad van Bestuur - benoemd door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders op voordracht van de Raad van Bestuur. Met uitzondering van de CEO, oefenen de leden van het Executive Committee een vaste directiefunctie uit binnen andere Fortis-maatschappijen. Zij zijn dus verantwoordelijk voor de aansturing en de ontwikkeling van hun specifieke business.

De vergoeding van de leden van het Executive Committee bestaat uit een vast basissalaris, een variabele jaarlijkse bonus en een variabele langetermijnbonus die in 2003 gedeeltelijk in opties en zogenaamde ‘restricted shares’ en gedeeltelijk in contanten werd uitbetaald. De hoogte van de variabele beloning is afhankelijk van onder andere de individuele prestaties, de prestaties van de business in relatie tot vooraf vastgestelde doelstellingen en de relatieve prestatie van Fortis in vergelijking met een aantal bedrijven uit dezelfde sector. De totale beloning die in 2003 is betaald aan de leden van het Executive Committee - uitgezonderd de beloning betaald aan de CEO - bedraagt EUR 7,4 miljoen. De leden van het Executive Committee bezitten opties en ‘restricted shares’. Een aantal leden van het Executive Committee bezit Fortis-aandelen die zij, conform de interne afspraken, als een langetermijnbelegging beschouwen. Gezamenlijk bezitten de leden van het Executive Committee, uitgezonderd de CEO waarover separaat verslag wordt gedaan, 793.836 opties en 100.605 ‘restricted shares’. Voor een overzicht van het beloningsbeleid en van het bezit aan opties en ‘restricted shares’, zie paragraaf 18 van de Jaarrekening.

Taak De CEO is verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken, voor het formuleren van strategische prioriteiten voor de ontwikkeling van Fortis en voor het implementeren van deze plannen, nadat de Raad van Bestuur ze heeft goedgekeurd. In dit kader bereidt het Executive Committee onder andere voorstellen voor overnames, desinvesteringen en vermogensallocatie voor. Deze plannen worden door de CEO ter discussie en goedkeuring voorgelegd aan de Raad van Bestuur. Het Executive Committee vergadert twee keer per maand volgens een vooraf vastgesteld schema en ook wanneer het belang van Fortis dit vereist.

International Advisory Council

Aandelen- en Optieplannen

De International Advisory Council is een algemeen adviesorgaan voor de Raad van Bestuur. Deze adviesraad is samengesteld uit tien personen met een verscheidenheid aan achtergronden, afkomstig uit verschillende gebieden waar Fortis actief is, en wordt voorgezeten door Etienne Davignon en Jan Slechte. De International Advisory Council kwam in 2003 eenmaal bijeen en heeft van gedachten gewisseld over onder meer de toekomst van financiële dienstverleners, waarbij aandacht werd besteed aan de economische situatie, de ontwikkeling van de rente, de Europese regelgeving, de rol van de Europese Centrale Bank en de demografische ontwikkelingen in relatie tot de positie van Fortis.

In 2003 werd wederom aan Fortis-medewerkers de mogelijkheid geboden om Fortis-aandelen te verwerven. Het aandelenplan is bedoeld om medewerkers de mogelijkheid te bieden hun vertrouwen in de toekomst van hun bedrijf uit te spreken, door ook als aandeelhouder te investeren. Een ieder had de mogelijkheid om Fortis-aandelen te verwerven tegen een lokaal bepaalde korting op de slotkoers op 3 oktober 2003. In het kader van dit aandelenplan zijn 2.820.535 aandelen uitgegeven en geleverd aan de deelnemers. Daarnaast zijn aan het senior management opties op Fortis-aandelen aangeboden als blijk van vertrouwen in de persoonlijke bijdrage aan de groei en ontwikkeling van Fortis. De uitoefenprijs van deze opties was de slotkoers op 25 april 2003. Het aantal opties waarop kon worden ingeschreven, was individueel bepaald op basis van het niveau en de omvang van de verantwoordelijkheden van de betrokkenen. Voor dit optieplan zullen ten tijde van de

64


Toezicht uitoefening hetzij nieuwe Fortis-aandelen worden uitgegeven, hetzij reeds ingekochte aandelen worden aangewend. Paragraaf 13 van de Jaarrekening biedt een overzicht van de aandelen- en optieplannen.

Fortis heeft, als geïntegreerde financiële dienstverlener met een binationaal karakter, te maken met verschillende vormen van extern toezicht. De Nederlandsche Bank (DNB) en de Pensioenen Verzekeringskamer (PVK) in Nederland en de Commissie voor het Bank-, Financie-, en Assurantiewezen (CBFA) in België zijn van oordeel dat op grond van Europese en nationale regelgeving, naast het specifiek nationaal toezicht op de diverse sectoren, tevens grensoverschrijdend aanvullend toezicht op niveau van Fortis als geheel georganiseerd dient te worden. Deze toezichthoudende instanties zijn daarom in 1996 overeengekomen de uitvoering van hun respectievelijke toezicht te coördineren. Die overeenkomst is op 28 februari 2002 hernieuwd.

Compliance De compliance functie van Fortis bevordert de naleving door de onderneming en haar medewerkers van wetten, regels en standaarden en draagt daarmee bij tot de bescherming van haar reputatie van betrouwbare partner. Die reputatie moet worden beschermd en versterkt door onberispelijk, professioneel gedrag. Het respecteren van wetten, in- en externe regels en ethische normen is daarbij onontbeerlijk. De basis is neergelegd in de Algemene Gedragsregels die Fortis in juni 2002 heeft ingevoerd. In aanvulling daarop hanteren individuele Fortis-ondernemingen meer specifieke regels, toegespitst op hun activiteiten en de lokale regelgeving. De Fortisondernemingen beschikken over een Compliance Officer die de naleving van wetten, regels en ethische normen bevordert en volgt.

De nieuwe overeenkomst tussen de toezichthouders bepaalt dat zij ieder sectoraal toezicht blijven uitoefenen op de relevante activiteiten van Fortis-entiteiten in hun rechtsgebied. Het aanvullend toezicht wordt door hen gezamenlijk uitgeoefend. De CBFA is hierbij aangewezen als coördinator. Zij controleert namelijk het grootste deel van de activiteiten van Fortis, naar balanstotaal en solvabiliteitsvereisten gemeten.

Specifieke terreinen van compliance zijn: het ‘customer due diligence’ (het ‘ken-uw-klant’ beginsel, in de eerste plaats gericht op de voorkoming van betrokkenheid bij witwassen en andere onaanvaardbare activiteiten zoals belastingfraude), maatregelen gericht tegen de financiering van terrorisme, eerlijke marktpraktijken waaronder de toepassing van ‘Chinese Walls’ en de regelgeving rond het voorkomen van gebruik van voorkennis en koersmanipulatie op de effectenmarkten, regels op het vlak van consumentenbescherming en het zorgvuldig gebruik van persoonsgegevens (privacy). Naast de regels die gericht zijn op het voorkomen van gebruik van voorkennis bij effectentransacties in het algemeen, gelden binnen Fortis tevens specifieke reglementen voor de leden van de Raad van Bestuur en het Executive Committee alsook een groot aantal ‘key executives’ ter voorkoming van gebruik van voorkennis bij privé beleggingstransacties in Fortis-effecten.

Het aanvullend toezicht en de verplichtingen die hierbij op Fortis rusten, omvatten onder meer de aandeelhoudersstructuur van de moedermaatschappijen, de betrouwbaarheid van de bestuurders en het management, de organisatiestructuur, het participatiebeleid van de groep, de risicoconcentratie en de intragroeptransacties. In het kader van de nieuwe overeenkomst van het aanvullend toezicht hebben de toezichthouders in juni 2003 besloten om een gezamenlijk onderzoek uit te voeren naar de organisatie en de werking van de beheersorganen van de topvennootschappen van Fortis. Dit onderzoek is aangevangen in september 2003 en zal naar verwachting in april 2004 worden afgerond. Het toezicht op het aandeelhouderschap in de moedermaatschappijen vindt zijn basis in de wettelijke meldingsplicht voor aanzienlijke verkrijgingen of vervreemdingen van Fortis-aandelen. Zodra Fortis kennis heeft van dergelijke verkrijging of vervreemding, dient zij de toezichthouders daarover te informeren. Het gecoördineerde toezicht omvat regelmatige controles en periodiek en tussentijds overleg met elk van de toezichthouders dan wel met de CBFA in haar rol als coördinator.

Controle De externe controle wordt gezamenlijk uitgevoerd door KPMG en PricewaterhouseCoopers. Hun rapportering is opgenomen in de jaarrekeningen. Fortis Audit Services rapporteert aan het Audit Committee en geeft twee maal per jaar een oordeel over de interne controlesystemen. Daarnaast worden jaarlijks specifieke thema’s onderworpen aan een interne audit.

Naast het aanvullende en geconsolideerde toezicht, zijn alle Fortis-maatschappijen onderworpen aan lokale toezichthouders.

65


Raad van Bestuur Jaap Glasz (1935) Voorzitter Onafhankelijk* Nationaliteit NL Eerste benoeming 1989 Benoemd tot 2004

Graaf Maurice Lippens (1943) Voorzitter Onafhankelijk* Nationaliteit B Eerste benoeming 1981 Benoemd tot 2005

Burggraaf Etienne Davignon (1932) Vice-voorzitter Onafhankelijk* Nationaliteit B Eerste benoeming 1989 Benoemd tot 2004

Jan Slechte (1937) Vice-voorzitter Onafhankelijk* Nationaliteit NL Eerste benoeming 1996 Benoemd tot 2006

Anton van Rossum (1945) CEO Niet onafhankelijk* Nationaliteit NL Eerste benoeming 2000 Benoemd tot 2004

Commissies Lid Audit Committee, Voorzitter Risk and Capital Committee, Voorzitter Compensation & Nominating Committee

Commissies Lid Audit Committee, Voorzitter Risk and Capital Committee, Voorzitter Compensation & Nominating Committee

Commissies Lid Compensation & Nominating Committee


Commissies Lid Risk and Capital Committee, Lid Compensation & Nominating Committee

Andere gegevens Hoogleraar Corporate Governance (Universiteit van Amsterdam), Advocaat bij Van Doorne, Voorzitter Stichting VSB Fonds, Lid Raad van Commissarissen GlaxoSmithKline NL B.V., Lid Raad van Commissarissen Citroën NL B.V., Lid Raad van Commissarissen Coca-Cola Enterprises NL B.V., Plaatsvervangend raadslid van de Ondernemingskamer van het Gerechtshof in Amsterdam.

Andere gegevens Bestuurder Iscal Sugar, Bestuurder Total, Bestuurder Suez-Tractebel, Voorzitter Compagnie Het Zoute, Bestuurder Finasucre, Bestuurder Suikergroep, Bestuurder Groep Brussel Lambert en lid van Trilateral Commission, Board of Directors of Associates of Harvard Business School, Europese Adviesraad Harvard Business School en Belgium Council Insead.

Andere gegevens Minister van Staat, Voorzitter CMB, Vicevoorzitter Suez-Tractebel, Vice-voorzitter Umicore, Bestuurder Suez, Bestuurder Sofina, Vice-voorzitter Accor.

Andere gegevens Voormalig president-directeur Shell Nederland B.V., Lid Raad van Commissarissen SamasGroep N.V., Voorzitter Raad van Toezicht TU Delft, Bestuurslid Stichting Continuïteit Fortis.

Andere gegevens Bestuurder Geneva Association, Lid Directiecomité Verbond Belgische Ondernemingen, Lid Internationale Raad van Advies American European Community Association, Lid Raad van Advies Solvay Business School, Lid Raad van Advies European Securities Industries, Lid Board of Trustees en Global Counsellor van Conference Board.

Jan-Michiel Hessels (1942)

Baron Daniel Janssen (1936)

Annemieke Roobeek (1958)

Philippe Speeckaert (1949)

Baron Piet Van Waeyenberge (1938)

Onafhankelijk* Nationaliteit NL Eerste benoeming 2001 Benoemd tot 2004

Onafhankelijk* Nationaliteit B Eerste benoeming 1999 Benoemd tot 2005

Onafhankelijk* Nationaliteit NL Eerste benoeming 1994 Benoemd tot 2005



Commissies Lid Audit Committee, Lid Risk and Capital Committee



Commissies Lid Audit Committee

Commissies Lid Risk and Capital Committee

Andere gegevens Voormalig Chief Executive Officer Royal Vendex KBB N.V., President-commissaris Euronext N.V., Lid Raad van Commissarissen Royal Philips Electronics N.V., Lid Raad van Commissarissen Laurus N.V., Lid Raad van Commissarissen Royal Vopak N.V., Lid Raad van Commissarissen Schiphol Group N.V., Lid Raad van Commissarissen Heineken N.V.

Andere gegevens Voorzitter Solvay, Vicevoorzitter UCB, Voorzitter Raad van Advies Solvay Business School, Lid Steering Committee Trilateral Commission, Lid Steering Committee European Round Table of Industrialists.

Andere gegevens Hoogleraar Strategie en Transformatiemanagement Universiteit Nijenrode, Lid Raad van Commissarissen PCM Uitgevers N.V., Lid Raad van Commissarissen AEDES, Oprichter en directeur MeetingMoreMinds, Oprichter en Inspirator van Social Adventures voor Interculturele netwerkvorming, Directeur van Open Dialogue.

Andere gegevens Bestuurder Immoran, Bestuurder Spontin, Bestuurder Chevron, Bestuurder Centrum voor Technische Automobielinspectie, Bestuurder Koninklijke Automobielclub van België.

Andere gegevens Voorzitter Raad van Bestuur De Eik N.V., Voorzitter Fortales N.V., Bestuurder Janssen Pharmaceutica N.V., Bestuurder Pietercil Delby’s N.V., Voorzitter Omroepgebouw Flagey N.V., Voorzitter Indufin N.V.

* Voor verklaring omtrent “onafhankelijke bestuurders” zie pagina 61

66


Baron Valère Croes (1934) Onafhankelijk* Nationaliteit B Eerste benoeming 1987 Benoemd tot 2004 Commissies Voorzitter Audit Committee

Andere gegevens Ondervoorzitter Immobilière Vennootschap van België, Bestuurder Tessenderlo Chemie, Bestuurder Electrabel, Bestuurder Forelux, Voorzitter Koninklijk Instituut der Eliten van de Arbeid, Voorzitter Koninklijk College der Eredekens van de Arbeid, Bestuurslid Stichting Continuïteit Fortis.

Klaas Westdijk (1941) Onafhankelijk* Nationaliteit NL Eerste benoeming 1996 Benoemd tot 2006 Commissies Voorzitter Audit Committee

Andere gegevens Voormalig voorzitter Koninklijke Pakhoed N.V., President-commissaris ENECO Energie N.V., Lid Raad van Commissarissen Wolters Kluwer N.V., Lid Raad van Commissarissen VastNed Groep N.V., Lid Raad van Commissarissen Connexxion Holding N.V.

International Advisory Council Burggraaf Etienne Davignon (voorzitter), Vice-voorzitter Fortis Jan Slechte (voorzitter), Vice-voorzitter Fortis Diana Lady Dougan, Senior Advisor Center for Strategic and International Studies (Washington DC) Hans van Ginkel, Rector van de United Nations University (Tokio) Lord Simon of Highbury, Lid van de Advisory Boards van Morgan Stanley Dean Witter en LEK Consulting, Bestuurder Unilever, Suez Groep en Volkswagen Rudolf Kellenberger, Vice Chief Executive Officer Swiss Reinsurance Company Joseph Kinsch, Voorzitter Arcelor Baron Alexandre Lamfalussy, Voorzitter Committee of Wise Men on the Regulation of European Securities Markets Luck van Leeuwen, Professor in non-monetary Financial Conglomerates, Universiteit Tilburg, president-commissaris Arcadis en commissaris Berenschot Hans-Jürgen Schinzler, voormalig Voorzitter Management Board Munich Reinsurance Company, lid Supervisory Board Ridder Guy de Selliers de Moranville, Bestuurder Solvay S.A., voorzitter HB Advisors, bestuurder Norilsk-Nickel and WimmBilDan José Vilarasau, Voorzitter en voormalig CEO ”la Caixa”

Stichting Continuïteit Fortis René Mannekens (1940), co-voorzitter; eerste benoeming 1999. Functies: voorzitter Nutricia België, voorzitter Nutricia Spanje Johan Steenmeijer RA (1933), co-voorzitter; eerste benoeming 1994. Functies: voormalig bestuursvoorzitter KPMG Nederland, voormalig International Executive Partner KPMG Herman Santens (1934), lid; eerste benoeming 1999 Jef Maeijer (1932), lid; eerste benoeming 2001. Functies: oud hoogleraar Handelsrecht, Katholieke Universiteit Nijmegen, lid wetenschappelijke leiding Van der Heijden Instituut Baron Valère Croes (1934), lid; eerste benoeming 1999. Functie: non-executive bestuurder Fortis Jan Slechte (1937), lid; eerste benoeming 1999. Functies: non-executive bestuurder en vice-voorzitter van Fortis

67


Executive Committee Anton van Rossum (1945) CEO Nationaliteit NL

Herman Verwilst (1947) Deputy CEO Nationaliteit B

Gilbert Mittler (1949) CFO Nationaliteit B

Andere gegevens Bestuurder Geneva Association, Lid Directiecomité Verbond Belgische Ondernemingen, Lid Internationale Raad van Advies American European Community Association, Lid Raad van Advies Solvay Business School, Lid Raad van Advies European Securities Industries, Lid Board of Trustees en Global Counsellor van Conference Board.

Andere gegevens Buitengewoon hoogleraar Universiteit Gent, Censor Nationale Bank van België, Bestuurder Vlaams Economisch Verbond, Bestuurder Federatie van het Financiewezen (Febelfin).

Karel De Boeck (1949) Nationaliteit B

Jozef De Mey (1943) Nationaliteit B

Filip Dierckx (1955) Nationaliteit B

Joop Feilzer (1949) Nationaliteit NL

Jacques van Ek (1945) Nationaliteit NL

Andere gegevens Lid Directiecomité Verbond van Belgische Ondernemingen, Voorzitter European Financial Management and Marketing Association (EFMA).

Andere gegevens Lid Koninklijke Vereniging van Belgische Actuarissen, Voorzitter Raad van Bestuur Compagnie Belge d’Assurances Aviation (Aviabel).

Andere gegevens Lid van de Algemene Vergadering Voka-Vlaams Economisch Verbond.

Andere gegevens Voorzitter Raad van Toezicht Gemiva-SVG Groep, Bestuurder Stichting VSB Fonds.

Andere gegevens Lid Bestuur Verbond van Verzekeraars, Vice-voorzitter Raad van Commissarissen van Polynorm N.V., Commissaris van Soweco N.V. en Dinytei B.V.

Anton van Rossum CEO

Herman Verwilst Deputy CEO

Karel De Boeck Network Banking

- Retail Banking - Commercial Banking

Gilbert Mittler CFO

Filip Dierckx Merchant Banking

Joop Feilzer Investment Services

- Global Markets - Corporate & Investment Banking - Institutional Banking & Funds - Global Private Equity

- Private Banking & Trust - Asset Management - Information Banking

Organisatiestructuur (op 11 maart 2004)

68


Jacques van Ek Verzekeringsbedrijf Nederland

- Fortis ASR

Jozef De Mey Verzekeringsbedrijf België en Internationaal

- Fortis AG - Fortis Insurance International

van links naar rechts, van boven naar onder: Anton van Rossum, Herman Verwilst, Gilbert Mittler, Filip Dierckx, Karel De Boeck, Joop Feilzer, Jacques van Ek, Jozef De Mey

69


Accountantsmededeling Wij hebben de financiële informatie, opgenomen op de pagina’s 14 en 15 van dit Jaaroverzicht gecontroleerd. Deze informatie is ontleend aan de door ons gecontroleerde jaarrekening 2003 van Fortis. Bij die jaarrekening hebben wij op 11 maart 2004 een goedkeurende accountantsverklaring verstrekt. De financiële informatie is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van Fortis. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake deze financiële informatie te verstrekken. Wij zijn van oordeel dat de financiële informatie op alle van materieel belang zijnde aspecten in overeenstemming is met de jaarrekening waaraan deze is ontleend. Voor een beter inzicht in de financiële positie en in de resultaten van Fortis alsmede in de reikwijdte van onze controle dient de financiële informatie te worden gelezen in samenhang met de volledige jaarrekening, waaraan deze is ontleend, alsmede met de door ons daarbij verstrekte accountantsverklaring. Amstelveen, 11 maart 2004 KPMG Accountants N.V.

Brussel, 11 maart 2004 PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V. B. A. Vertegenwoordigd door Ph. Barbier en L. Discry

70


Algemene informatie Belangrijke data in 2004 Publicatie jaarresultaten 2003 Publicatie resultaten eerste kwartaal 2004 Publicatie resultaten eerste halfjaar 2004 Publicatie resultaten eerste drie kwartalen 2004

11 maart 2004 26 mei 2004 26 augustus 2004 24 november 2004

De meest recente informatie over Fortis, haar

Notering aandeel Fortis ex-dividend Dag één van dividendkeuzeperiode Einde dividendkeuzeperiode Betaaldatum dividend Fortis

28 mei 2004 28 mei 2004 11 juni 2004 17 juni 2004

Fortis ® is een geregistreerd merk van

Analistenbijeenkomst* Conference call voor analisten* Analistenbijeenkomst* Conference call voor analisten*

11 maart 2004 27 mei 2004 26 augustus 2004 24 november 2004

organisatie, haar strategie, haar resultaten alsook de persberichten is online beschikbaar op de website van Fortis: www.fortis.com.

Fortis SA/NV en Fortis N.V.

* Alle presentaties worden in het Engels gehouden en worden ‘live’ via webcast uitgezonden (audio of video) op www.fortis.com.

Algemene Vergadering van Aandeelhouders Fortis SA/NV 26 mei 2004, 9.30 uur Fortis Bank Auditorium Kanselarijstraat 1 Brussel, België

Fortis N.V. 26 mei 2004, 14.30 uur Fortis Auditorium Archimedeslaan 6 Utrecht, Nederland

Investor Relations Voor verdere informatie over Fortis kunt u contact opnemen met de afdeling Investor Relations: Koningsstraat 20 Archimedeslaan 6 1000 Brussel, België 3584 BA Utrecht, Nederland Tel.: +32 (0)2 510 53 38 Tel.: +31 (0)30 257 65 71 Fax: +32 (0)2 510 56 30 Fax: +31 (0)30 257 79 33 E-mail: Aandeelhoudersinformatie: [email protected] of bezoek www.fortis.com/ir Schuldgerelateerde informatie: [email protected] of bezoek www.fortis.com/debtinvestors

71


Begrippenlijst cash management Controleren, beheren en plannen van de geldstromen binnen een bedrijf of organisatie. clearing Administratieve afhandeling van effecten- future- en optietransacties door een clearinginstituut en de financiële instellingen die zijn aangesloten bij het clearinginstituut (de ‘clearing members’). collateralized debt obligations Amerikaanse term (meestal afgekort tot CDO) voor een obligatietype met een portefeuille van rommelobligaties (‘high yield bonds’, ‘junk bonds’) en bankleningen als zakelijk onderpand (de ‘collateral’). De betaling van hoofdsom en rente van de CDO wordt gefinancierd met de kasstroom die wordt gegenereerd door de onderliggende financiële activa. compliance officer Beheerst en bewaakt de risico’s die te maken hebben met het naleven van weten regelgeving in een bedrijf. cross-selling Strategie waarbij een bestaand klantenbestand voor een bepaald product wordt gebruikt als bron van potentiële klanten voor andere producten.

embedded value Contante waarde van een portefeuille van levensverzekeringen, vermeerderd met het vrije deel van het eigen vermogen. De embedded value is een maatstaf voor het meten van de winstgevendheid van een bestaande verzekeringsportefeuille.

leasing Huur, respectievelijk verhuur op langere termijn, met name van bedrijfsmiddelen, waarbij de onderhoudskosten van het gehuurde voor rekening van de verhuurder zijn, al of niet met optie op de aankoop van het gehuurde na afloop van de huurtermijn

employee benefits Het geheel van verzekeringen dat een werkgever afsluit voor zijn werknemers. Ongeveer overeenkomend met werknemersverzekeringen.

securitisatie Herstructurering van kredieten (bijvoorbeeld leningen of hypotheken) en vermogenstitels (bijvoorbeeld contracten) in de vorm van verhandelbare effecten, om de balansstructuur te verlichten en kapitaal vrij te maken.

factoring Vorm van bedrijfsfinanciering waarbij een bedrijf uitstaande vorderingen tegen een vergoeding overdraagt aan een factoringmaatschappij die de debiteurenadministratie, risicodekking en financiering van vorderingen voor haar rekening neemt. hedgefonds Type van beleggingsfonds gericht op professionele investeerders en gekenmerkt door een risicovolle beleggingsstrategie. De benaming is misleidend: ‘hedgen’ is het afdekken van prijs- of koersrisico’s van een beleggingspositie (dus het tegenovergestelde van risicovol beleggen).

72


straight through processing Verwerking van financiële transacties zonder manuele of visuele tussenkomst. trust Een juridische overeenkomst waarbij een persoon (de insteller van de trust) vermogen in beheer geeft aan een persoon of instelling (de trustee) ten behoeve van bepaalde begunstigden.

colofon uitgave en redactie Fortis Communications fotografie Rob Marinissen, Amsterdam Wilkin’s, Utrecht Picture Report, Amsterdam concept en vormgeving Carré Noir, Amstelveen druk Thieme GrafiMedia Groep bindwerk Binderij Culemborg, Culemborg

Fortis Koningsstraat 20 1000 Brussel, België Telefoon +32 (0)2 510 52 11 Fax +32 (0)2 510 56 30 Archimedeslaan 6 3584 BA Utrecht, Nederland Telefoon +31 (0)30 257 65 76 Fax +31 (0)30 257 78 38 Internet adres: www.fortis.com E-mail adres: [email protected]

Gedrukt op 50% gerecycled, geheel chloorvrij gebleekt papier. Minder belastend voor het milieu.


Jaarrekeningen 2003

Jaarrekening Fortis Verslag Raad van Bestuur Fortis SA/NV en Fortis N.V. Jaarrekening Fortis SA/NV Jaarrekening Fortis N.V.


Inhoud Jaarrekening Fortis Accountantsverklaring

7

Geconsolideerde balans

8

Geconsolideerde winsten verliesrekening

9

Geconsolideerd overzicht van ‘Comprehensive income’

11

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

12

Toelichting

14

1

Geconsolideerde vermogensvergelijking

14

2

Segmentinformatie

14

3

Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen

24

4

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

26

5

Wijzigingen in de samenstelling van Fortis

35

6

Reële waarde van financiële instrumenten

37

7


39

8

Eigen vermogen

41

9

Transacties buiten de balans

45

10

Risicobeheer

48

11

Beleggingen en vermogen onder beheer

55

12

Pensioenregelingen

58

13

Personeelsoptie- en aandelenplannen

59

14

Winstbelasting

62

15

Winst per aandeel

64

16

Niet-operationele elementen

65

17

Invloed van valutakoersverschillen

65

18

Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee

66

19

Dividend

71

20

Regelgeving en solvabiliteit

72

Balans verzekeringsbedrijf

74

Winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf

75

Toelichting balans en winsten verliesrekening verzekeringsbedrijf

79

Balans bankbedrijf

104

Winst- en verliesrekening bankbedrijf

105

Toelichting balans en winsten verliesrekening bankbedrijf

106

Balans algemeen

132

Winst- en verliesrekening algemeen

133

Toelichting balans en winsten verliesrekening algemeen

134

Gebeurtenissen na balansdatum

137

2


Verslag van de Raad van Bestuur Raad van Bestuur, Commissaris en Accountant

140

Verslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V.

141

Jaarrekening Fortis SA/NV Algemene informatie

149

1.

Balans voor winstdeling

150

2.

Resultatenrekening

152

3.

Toelichting

154

Verslag van de commissaris over het boekjaar afgesloten op 31 december 2003 gericht tot de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van de vennootschap Fortis SA/NV

164

Jaarrekening 2003 Fortis N.V. Balans

168

Winst- en verliesrekening

169

Toelichting op de balans en winsten verliesrekening

170

Overige gegevens

176

Stichting Continuïteit Fortis

178

Waarschuwing ten aanzien van mededelingen met betrekking tot de toekomst

179

Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd

180

Informatieverstrekking aan aandeelhouders en beleggers

180

Nominatieve inschrijving en deponering van aandelen aan toonder

181

Informatie en communicatie

181

3


4


Jaarrekening 2003 Fortis


Alle bedragen in de cijferopstellingen van deze jaarrekening luiden in miljoenen euro’s, tenzij anders vermeld.

6


Accountantsverklaring Opdracht Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2003 van Fortis gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van Fortis. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken.

Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland en België algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van het bedrijf daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel.

Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen van Fortis per 31 december 2003 en van het resultaat over 2003, in overeenstemming met de in België toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften zoals beschreven in de toelichting.

Amstelveen, 11 maart 2004

Brussel, 11 maart 2004

KPMG Accountants N.V.

PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A. vertegenwoordigd door Ph. Barbier en L. Discry

7


Geconsolideerde balans (voor winstbestemming) Noot

31-12-2003

31-12-2002

31-12-2001

8.286,4

4.484,8

5.094,2

Activa Kasmiddelen Handelsportefeuille effecten Beleggingen

11

Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen

23.458,2

14.518,2

19.447,0

157.994,8

140.098,7

147.676,3

79.445,8

83.859,0

63.761,9

182.039,2

172.144,1

176.833,9

5.486,6

6.131,6

6.890,8

2.788,5

2.810,1

2.963,6

Overlopende activa

28.053,2

27.856,7

19.844,9


19.946,2

18.390,6

23.567,4

Overige activa

15.751,1

15.471,6

16.889,9

Totaal activa

523.250,0

485.765,4

482.969,9

Schulden aan kredietinstellingen

109.368,4

96.548,4

96.337,3



Passiva

187.423,4

177.635,3

179.687,2

Schuldbewijzen

52.278,9

49.963,7

50.895,9


64.410,1

61.735,9

59.533,4

Technische voorzieningen voor beleggingen 20.379,9

18.563,5

23.084,9

Overlopende passiva

27.420,9

26.614,6

19.772,6

Overige passiva

34.571,3

27.157,6

23.998,3

0,0

1.256,2

1.257,3

Achtergestelde converteerbare obligatielening (FRESH)

1.250,0

1.250,0


9.923,1

9.723,5

10.209,1

507.026,0

470.448,7

464.776,0

2.209,1

2.215,0

2.216,7

2.120,7

2.230,8

2.132,7

6.293,2

6.279,9

6.084,9

11.937,0

11.916,3

11.043,5

- 17.108,6

- 17.024,6

- 16.606,8

8.575,2

9.167,7

10.175,5

voor rekening en risico van polishouders


Fonds voor algemene bankrisico's


7

Eigen vermogen: - Kapitaal - Agioreserve - Herwaarderingsreserve

549,2

- Goodwill - Overige reserves - Nettowinst boekjaar Totaal eigen vermogen Groepsvermogen Totaal passiva

8


1, 8

2.197,4

531,6

2.598,2

11.894,2

10.870,9

13.844,5

14.014,9

13.101,7

15.977,2

523.250,0

485.765,4

482.969,9

econsolideerd

Geconsolideerde winsten verliesrekening 2003

2002

2001

Verzekeringspremies

18.142,0

18.494,7

18.162,3

Rentebaten

26.692,2

26.352,6

23.764,8

Commissies

1.799,1

1.857,8

1.978,4

1.022,3

- 3.419,0

- 2.499,5

- 137,8

87,1

1.192,7

Noot

Baten:

Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders - overig

1)

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten Rentelasten Totale baten na aftrek van rentelasten Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties Nettobaten Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen Belastingen

14

Operationele groepswinst Aandeel van derden Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen Waardeverschillen op de aandelenportefeuille

2)


322,6

460,6

409,8

2.254,1

2.279,9

2.249,9

50.094,5

46.113,7

45.258,4

- 19.732,9

- 19.477,4

- 16.914,3

30.361,6

26.636,3

28.344,1

- 16.952,1

- 12.896,1

- 13.440,2

- 783,7

- 790,9

- 625,8

12.625,8

12.949,3

14.278,1

- 10.371,9

- 10.403,6

- 10.784,7

2.253,9

2.545,7

3.493,4

- 499,4

- 910,2

- 1.048,9

1.754,5

1.635,5

2.444,5

143,6

173,9

177,1

1.610,9

1.461,6

2.267,4

636,6

- 1.031,5

2.247,5

430,1

2.267,4

111,0

433,9

72,4

108,2

- 111,0

- 342,3

Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties 92,0

Overige baten

- 117,6

Rentelasten

- 92,0

Bedrijfskosten Belastingen

14

67,5

29,1

131,0

Totaal niet operationele elementen na belastingen

16

- 50,1

101,5

330,8

2.197,4

531,6

2.598,2

Nettowinst

1) 2)

Inclusief de resultaten van indekkingstransacties en totaal gerealiseerde meerwaarden. Inclusief de resultaten van indekkingstransacties en ongerealiseerde waardeverschillen op de aandelenportefeuille.

9


Noot

2003

1,74

0,33

1,75

15

1,70

0,41

2,01

1.295.387

1.294.417

1.293.282

2002

2001

Kerncijfers per aandeel (in EUR): Netto operationeel resultaat Nettowinst Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden)

Kerncijfers per aandeel (in EUR) na volledige conversie: Nettowinst Gewogen gemiddeld aantal aandelen (in duizenden)

10


1,67

0,41

1,97

1.338.750

1.294.530

1.334.374

econsolideerd

Geconsolideerd overzicht van ‘Comprehensive income’ 2003 2.197,4

Nettowinst Herwaardering van beleggingen

2002

169,3

2001

531,6

2.598,2

- 1.787,6

- 1.757,4

- 28,4

335,4

- 734,2

58,1

- 81,0

214,8

199,0

- 1.533,2

- 2.276,8

Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen Belastingen Totaal inzake herwaardering na belastingen Goodwill Valutakoersverschillen Overige vermogensmutaties ‘Other comprehensive income’ Totaal 'Comprehensive income'

- 84,0

- 417,8

- 773,0

- 211,5

- 300,7

94,7

24,5

- 154,0 - 72,0

- 2.405,7

- 2.955,1

2.125,4

- 1.874,1

- 356,9

Het overzicht ‘Comprehensive income’ toont de wijzigingen in het eigen vermogen gedurende het jaar, met uitzondering van wijzigingen door uitgifte van aandelen en uitkeringen aan aandeelhouders. De mutatie herwaardering van beleggingen in 2002 is exclusief de ongerealiseerde waardevermindering door het onder de kostprijs dalen van de waarde van de aandelenportefeuille. Deze waardevermindering is verwerkt in de winsten verliesrekening als een ongerealiseerde waardevermindering op de beleggingsportefeuille in aandelen. In de overige vermogensmutaties in 2002 is EUR 138 miljoen, na belastingen, inbegrepen in verband met een daling van de waarde van de pensioenbeleggingen ten opzichte van de door Fortis-medewerkers opgebouwde rechten. Als gevolg van de verbeterde vermogenspositie van de pensioenfondsen is in 2003 hiervan EUR 72 miljoen, na belastingen, teruggenomen en verwerkt onder de overige vermogensmutaties 2003.

11


Geconsolideerd kasstroomoverzicht 2003

2002

2001

2.197,4

531,6

2.598,2

- Aandeel van derden

144,3

173,9

177,2

- Waardecorrecties vorderingen

760,1

672,1

625,8

22,2

118,8

9,4

2.536,3

2.272,7

1.711,2

1.760,2

1.585,1

- 473,4

- Gerealiseerd resultaat bij verkoop beleggingen in effecten

657,0

549,5

- 558,6

- Gerealiseerd resultaat bij verkoop terreinen en gebouwen

- 102,3

- 114,2

- 51,6

- Waardeverminderingen op beleggingsportefeuille in aandelen

- 740,9

1.148,9

- Ongerealiseerde resultaten op handelsportefeuille effecten

- 361,9

26,3

- 54,0

- 99,2

128,8

68,0

- 6.030,2

Kasstromen uit operationele activiteiten: Nettowinst Correcties om nettowinst te laten aansluiten op de nettokasstroom uit bedrijfsactiviteiten:

- Waardecorrecties terreinen en gebouwen - Afschrijvingen en waardestijgingen

1)

- Valutaresultaat op obligaties en andere vastrentende waarden

- Overige Nettowijziging in het werkkapitaal, excl. effect van acquisities:

- 8.578,1

4.902,5

- 1.789,3

- 1.243,4

- 910,8

- 340,9

- 8.064,8

- 2.899,0

- Beleggingen voor rekening en risico van polishouders

- 1.009,2

- 295,3

- 2.922,4

- Overige activa

- 1.090,8

628,7

- 5.854,1

4.463,1

4.559,5

6.052,7

981,1

7.038,5

3.327,9

1.336,7

972,0

1.313,6

- Handelsportefeuille effecten - Overlopende acquisitiekosten

1)

- Overlopende activa

- Technische voorzieningen - Overlopende passiva - Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders - Overige passiva

8.117,8

2.819,5

- 6.684,8

Netto kasstroom uit operationele activiteiten

8.863,6

18.410,7

- 10.554,9

- 95.758,8

- 68.428,1

- 79.973,1

74.530,6

69.965,6

63.709,3

4.109,8

- 20.182,2

- 911,7

- 10.859,9

3.408,0

- 16.728,8

Kasstroom uit investeringsactiviteiten: Aankoop van effecten voor beleggingsdoeleinden Opbrengst uit verkopen/aflossing van beleggingen in effecten Nettotoename leningen aan kredietinstellingen Nettotoename leningen aan klanten Aankoop/verkoop bedrijven na aftrek verkregen kasmiddelen Netto-aankopen van materiële vaste activa en immateriële activa Netto kasmiddelen aangewend voor investeringsactiviteiten

1)

Cijfers zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast.

12


115,2

- 632,5

78,6

- 341,9

- 336,4

- 354,4

- 28.205,0

- 16.205,6

- 34.180,1

2002

2001

Kasstroom uit financieringsactiviteiten: Mutatie in schulden aan kredietinstellingen Mutatie in schulden aan klanten

12.822,4

212,5

2.162,6

9.788,1

- 2.051,9

33.935,2 7.087,8

2.315,3

- 932,2

- 1.256,1

1.248,9

433,5

- 223,7

34,0

37,4

9,8

Uitgekeerde dividenden

- 1.222,5

- 1.244,4

- 1.253,1

Netto kasmiddelen uit financieringsactiviteiten

22.914,7

- 2.953,4

43.867,1

Mutatie in schuldbewijzen Mutatie in converteerbare obligatieleningen Mutatie in achtergestelde schulden Kapitaal uitgegeven door Fortis

1.924,8

Nettomutatie kasmiddelen

3.573,3

- 748,3

- 867,9

Kasmiddelen per 1 januari

4.484,8

5.094,2

6.110,3

Wisselkoerseffect op kasmiddelen

228,3

138,9

- 148,2

Kasmiddelen per 31 december

8.286,4

4.484,8

5.094,2

12.735,5

14.022,9

14.291,1

409,8

795,9

974,9

Betaalde rente Betaalde winstbelasting

13


econsolideerd

2003

Toelichting 1

Geconsolideerde vermogensvergelijking

Eigen vermogen per 31 december 2001

13.844,5

Uitgifte van aandelen

37,4

Nettowinst

531,6

Dividend over 2001 Herwaarderingen beleggingen Terugboeking herwaarderingen bij verkoop van beleggingen

- 1.136,9 - 1.787,6 335,4 - 1.452,2

Belastingen

- 81,0 - 1.533,2

Goodwill

- 417,8

Valutakoersverschillen

- 300,7

Overige vermogensmutaties

- 154,0

Eigen vermogen per 31 december 2002

10.870,9


34,0

Nettowinst

2.197,4

Dividend over 2002

- 1.136,1

Herwaardering van beleggingen

169,3

Terugboeking van herwaarderingen bij verkoop van beleggingen

- 28,4 140,9

Belastingen

58,1 199,0

Goodwill

- 84,0

Valutakoersverschillen Overige vermogensmutaties Eigen vermogen per 31 december 2003

2

- 211,5 24,5 11.894,2

Segmentinformatie

Fortis onderscheidt bij de verslaggeving drie segmenten: het verzekeringsbedrijf, het bankbedrijf en de sector algemeen. De segmentatie is ingegeven door de producten en diensten en de verslaggevingseisen die aan het banken verzekeringsbedrijf worden gesteld. Tot de sector algemeen behoren de niet aan het bank- of verzekeringsbedrijf gerelateerde activiteiten zoals treasury- en financieringsactiviteiten van de groep en overige holdingactiviteiten. In 2003 is besloten alle hypothecaire leningen die aan particulieren in Nederland worden verstrekt, te concentreren binnen het bankbedrijf. Als gevolg hiervan is een belangrijk deel van de portefeuille hypotheken door het segment verzekeringsbedrijf eind 2003 verkocht aan het segment bankbedrijf. De resultaten van deze verkoop zijn via het eigen vermogen van de segmenten geleid. De verslaggevingsgrondslagen zijn voor alle segmenten gelijk en beschreven in paragraaf 4 ‘Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling’.

14


31-12-2003 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

6.890,0

421,3

- 895,0

Totaal

Activa Kasmiddelen

1.870,1


23.458,2 54.093,1

103.799,7

3.518,1

77.980,9

10.657,6

174.402,0

8.286,4 23.458,2

102,0

10.300,1

157.994,8 - 2.053,2

79.445,8

- 13.320,5

182.039,2


5.486,6

5.486,6


2.788,5

2.788,5

Overlopende activa

1.283,7

27.000,7

430,4

- 661,6

28.053,2


19.946,2

19.946,2

Overige activa

6.323,7

10.447,4

3.180,7

- 4.200,7

15.751,1

Totaal activa

105.967,6

423.978,9

14.434,5

- 21.131,0

523.250,0

1.821,7

109.036,2

1,9

Passiva Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten Schuldbewijzen Technische voorzieningen

201.805,2 2.071,8

37.938,5

12.947,6

- 1.491,4

109.368,4

- 14.381,8

187.423,4

- 679,0

52.278,9

64.410,1

64.410,1

20.379,9

20.379,9

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders Overlopende passiva Overige passiva Converteerbare obligatielening

692,9

26.628,3

752,4

- 652,7

27.420,9

8.021,5

27.195,6

1.294,9

- 1.940,7

34.571,3

0,0

0,0

Converteerbare achtergestelde obligatielening (FRESH) Achtergestelde schulden

1.250,0 9.566,7

1.005,0

- 1.985,4

9.923,1

98.734,7

412.170,5

17.251,8

- 21.131,0

507.026,0



1.250,0

1.336,8

2.209,1

2.209,1

750,6

934,7

435,4

2.120,7

Eigen vermogen

6.482,3

8.664,6

- 3.252,7

11.894,2

Groepsvermogen

7.232,9

9.599,3

- 2.817,3

14.014,9

105.967,6

423.978,9

14.434,5

Totaal passiva

- 21.131,0

523.250,0

15


econsolideerd

In de volgende tabel zijn de balansgegevens uitgesplitst naar segment.

31-12-2002 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

3.290,7

11,5

- 788,1

Totaal

Activa Kasmiddelen

1.970,7


14.518,2 49.999,1

89.978,6

2.297,6

82.282,8

16.530,2

158.591,1

4.484,8 14.518,2

121,0

8.530,2

140.098,7 - 721,4

83.859,0

- 11.507,4

172.144,1


6.131,6

6.131,6


2.810,1

2.810,1

Overlopende activa

1.248,2

26.652,2

476,7

- 520,4

27.856,7


18.390,6

18.390,6

Overige activa

6.026,0

10.067,5

3.816,5

- 4.438,4

15.471,6

Totaal activa

105.404,1

385.381,1

12.955,9

- 17.975,7

485.765,4

98.772,6

7,2

- 3.390,7

96.548,4

- 1.931,1

177.635,3

- 7.419,6

49.963,7


1.159,3

Schulden aan klanten Schuldbewijzen Technische voorzieningen

179.566,4 6.718,3

40.230,3

10.434,7

61.735,9

61.735,9

18.563,5

18.563,5

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders Overlopende passiva

1.325,1

25.299,7

511,3

- 521,5

26.614,6

Overige passiva

7.358,8

20.565,1

879,7

- 1.646,0

27.157,6

Converteerbare obligatielening

0,3

1.255,9

1.256,2

Converteerbare achtergestelde obligatielening (FRESH) Achtergestelde schulden

1.250,0 9.524,1

1.005,0

- 3.066,8

9.723,5

99.122,4

373.958,2

15.343,8

- 17.975,7

470.448,7



1.250,0

2.261,2

2.215,0

2.215,0

752,0

954,3

524,5

2.230,8

Eigen vermogen

5.529,7

8.253,6

- 2.912,4

10.870,9

Groepsvermogen

6.281,7

9.207,9

- 2.387,9

13.101,7

105.404,1

385.381,1

12.955,9

Totaal passiva

16


- 17.975,7

485.765,4

bedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

4.555,2

10,4

- 625,5

Totaal

Activa Kasmiddelen

1.154,1


19.447,0 50.487,3

96.866,9

5.094,2 19.447,0

322,1

147.676,3

1.971,2

62.459,9

5,0

- 674,2

63.761,9

16.121,2

164.089,8

6.371,8

- 9.748,9

176.833,9


6.890,8

6.890,8


2.963,6

2.963,6

Overlopende activa

1.318,2

18.652,4

244,7

- 370,4

19.844,9


23.567,4

23.567,4

Overige activa

5.463,0

11.922,9

3.114,1

- 3.610,1

16.889,9

Totaal activa

109.936,8

377.994,1

10.068,1

- 15.029,1

482.969,9

98.273,7

0,1

- 2.314,8

96.337,3

- 1.637,6

179.687,2


378,3

Schulden aan klanten Schuldbewijzen Technische voorzieningen

181.324,8 4.601,4

42.415,9

8.652,1

- 4.773,5

50.895,9

59.533,4

59.533,4

23.084,9

23.084,9

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders Overlopende passiva Overige passiva Converteerbare obligatielening Achtergestelde schulden

1.496,9

18.303,8

330,0

- 358,1

19.772,6

10.584,5

15.767,9

334,1

- 2.688,2

23.998,3

2.475,6

9.985,6

1.004,8

- 3.256,9

10.209,1

102.156,4

366.071,7

11.577,0

- 15.029,1

464.776,0

1,4



1.255,9

1.257,3

2.216,7

2.216,7

694,5

798,6

639,6

2.132,7

Eigen vermogen

7.085,9

8.907,1

- 2.148,5

13.844,5

Groepsvermogen

7.780,4

9.705,7

- 1.508,9

15.977,2

109.936,8

377.994,1

10.068,1

Totaal passiva

- 15.029,1

482.969,9

17


econsolideerd

31-12-2001 Verzekerings-

In de volgende tabel is de winsten verliesrekening uitgesplitst naar segment. 2003 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

Totaal

23.751,0

1.012,2

- 1.539,0

26.692,2

- 2,5

1.799,1

Baten: Verzekeringspremies Rentebaten

18.142,0 3.468,0

Commissies

18.142,0

1.801,6

Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders

1.022,3

- overig

- 993,4

1.022,3 852,4

3,1

0,1

- 137,8

1.503,0

749,6

4,9

- 3,4

2.254,1

23.464,5

27.154,6

1.020,2

- 1.544,8

50.094,5

- 766,3

- 19.370,9

- 1.138,0

1.542,3

- 19.732,9

22.698,2

7.783,7

- 117,8

-2,5

30.361,6

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten Rentelasten Totale baten na aftrek van rentelasten Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties Nettobaten Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen Belastingen

322,6

322,6

- 16.952,1 - 22,0

- 16.952,1 - 761,7

- 783,7

5.724,1

7.022,0

- 117,8

- 2,5

12.625,8

- 5.140,8

- 5.128,1

- 105,5

2,5

- 10.371,9

583,3

1.893,9

- 223,3

0,0

2.253,9

- 127,0

- 448,9

76,5

- 499,4

456,3

1.445,0

- 146,8

1.754,5

51,5

55,2

36,9

143,6

404,8

1.389,8

- 183,7

1.610,9

Waardeverschillen op de aandelenportefeuille

592,1

56,2

- 11,7

636,6


996,9

1.446,0

- 195,4

2.247,5

91,9

0,1

92,0

Operationele groepswinst Aandeel van derden Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen

Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties Overige baten Rentelasten Bedrijfskosten Belastingen

- 117,6

- 117,6

- 27,8

- 64,2

- 92,0

46,0

21,5

67,5

- 99,4

49,2

0,1

- 50,1

897,5

1.495,2

- 195,3

2.197,4


Nettowinst

18


bedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

Totaal

23.373,3

567,0

- 879,1

26.352,6

- 2,9

1.857,8


18.494,7 3.291,4

Commissies

18.494,7

1.860,7


- 3.419,0 - 701,6

- 3.419,0 809,9

- 21,2

87,1

1.541,5

726,7

12,3

- 0,6

2.279,9

19.667,6

26.770,6

558,1

- 882,6

46.113,7

- 749,2

- 18.961,5

- 646,5

879,8

- 19.477,4

18.918,4

7.809,1

- 88,4

- 2,8

26.636,3

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten Rentelasten Totale baten na aftrek van rentelasten Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties Nettobaten Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen Belastingen Operationele groepswinst Aandeel van derden

460,6

460,6

- 12.896,1 - 58,6

- 12.896,1 - 732,3

- 790,9

5.963,7

7.076,8

- 88,4

- 2,8

12.949,3

- 5.112,6

- 5.168,2

- 125,6

2,8

- 10.403,6

851,1

1.908,6

- 214,0

0,0

2.545,7

- 367,3

- 591,5

48,6

- 910,2

483,8

1.317,1

- 165,4

1.635,5

64,4

64,6

44,9

173,9

419,4

1.252,5

- 210,3

1.461,6

- 1.035,4

- 97,7

101,6

- 1.031,5

- 616,0

1.154,8

- 108,7

430,1

Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen

Waardeverschillen op de aandelenportefeuille Netto operationeel resultaat Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties Overige baten

111,0

111,0

72,4

72,4

Bedrijfskosten

- 30,0

- 81,0

Belastingen

- 40,9

35,6

34,4

- 111,0 29,1

- 70,9

138,0

34,4

101,5

- 686,9

1.292,8

- 74,3

531,6


Nettowinst

19


econsolideerd

2002 Verzekerings-

2001 Verzekeringsbedrijf

Bankbedrijf

Algemeen

Eliminaties

Totaal

20.818,6

480,3

- 692,5

23.764,8


18.162,3 3.158,4

Commissies

18.162,3

1.978,4

1.978,4


- 2.499,5 190,2

- 2.499,5 1.002,5

1.192,7

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten Rentelasten Totale baten na aftrek van rentelasten Verzekeringstechnische lasten

409,8 897,3

17,5

- 0,9

2.249,9

20.757,2

24.696,8

497,8

- 693,4

45.258,4

- 688,2

- 16.414,6

- 504,9

693,4

- 16.914,3

20.069,0

8.282,2

- 7,1

0,0

28.344,1

- 13.440,2

Waardecorrecties Nettobaten Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen

409,8

1.336,0

- 13.440,2 - 625,8

- 625,8

6.628,8

7.656,4

- 7,1

14.278,1

- 4.961,7

- 5.657,9

- 165,1

- 10.784,7

1.667,1

1.998,5

- 172,2

3.493,4

Belastingen

- 396,0

- 693,0

40,1

- 1.048,9

Operationele groepswinst

1.271,1

1.305,5

- 132,1

2.444,5

61,7

67,1

48,3

177,1

1.209,4

1.238,4

- 180,4

2.267,4

343,6

90,3

Aandeel van derden Netto operationeel resultaat Niet operationele elementen na belastingen: Resultaat uit financiële transacties

433,9

Overige baten

108,2

Bedrijfskosten

- 99,4

- 239,9

15,6

115,4

368,0

- 34,2

- 3,0

330,8

1.577,4

1.204,2

- 183,4

2.598,2

Belastingen

108,2 - 3,0

- 342,3 131,0


Nettowinst

20


2003 België

Nederland

Luxemburg

Verenigde

Rest van

Benelux

Staten

de wereld

Eliminaties

Totaal

Totaal activa Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf

35.562,9

38.686,9

2.220,6

76.465,1

18.348,1

11.154,4

- 5,3

105.967,6

269.951,0

71.119,4

39.102,8

380.173,2

13.107,1

30.698,7

- 0,1

423.978,9

Algemeen

14.434,5

Eliminaties

- 21.131,0 523.250,0

Leningen

135.079,1

74.187,9

18.238,6

227.505,6

17.247,8

28.513,4

- 11.781,8

261.485,0

23.827,0

19.199,7

372,5

43.399,2

6.778,0

8.862,3

59.039,5

Technische voorzieningen, netto

1)

Totale baten, na aftrek van rentelasten Verzekeringsbedrijf

6.738,6

6.283,4

754,2

13.776,2

6.249,7

2.672,3

22.698,2

Bankbedrijf

3.405,5

1.883,4

726,1

6.015,0

177,6

1.591,1

7.783,7

Algemeen

- 117,8

Eliminaties

- 2,5 30.361,6

Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering

4.033,1

2.982,1

652,6

7.667,8

728,8

1.134,5

9.531,1

Niet-leven verzekering

1.274,1

2.262,4

16,6

3.553,1

6.621,0

1.112,1

11.286,2 20.817,3

Renteresultaat

2)

Bankbedrijf

2.005,5

1.253,1

Verzekeringsbedrijf

196,2

- 170,5

Bankbedrijf

694,1

407,8

372,9

3.631,5

133,1

615,5

4.380,1

- 5,3

20,4

441,9

121,0

583,3

360,8

1.462,7

40,0

391,2

1.893,9


Algemeen

- 223,3 2.253,9

Gemiddeld personeelsbestand

3)

Verzekeringsbedrijf Bankbedrijf Algemeen

5.258

5.259

122

10.639

12.069

3.077

25.785

20.270

8.728

2.400

31.398

322

6.776

38.496 173 64.454

1) 2) 3)

Technische voorzieningen minus aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen eigen rekening. Rentebaten (vorderingen, obligaties en overige) minus rentelasten. Het effectieve gemiddelde is het aantal medewerkers op basis van volledige werktijd (FTE), waarbij rekening wordt gehouden met zowel parttime functies als medewerkers die in de loop van het jaar in dienst zijn gekomen of Fortis hebben verlaten.

21


econsolideerd

In onderstaande tabel worden de financiële en andere gegevens uitgesplitst naar de landen van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappijen.

2002 België

Nederland

Luxemburg

Verenigde

Rest van

Benelux

Staten

de wereld

Eliminaties

Totaal


32.302,4

41.228,7

1.643,6

75.169,0

20.638,5

9.904,3

- 313,4

105.404,1

243.777,1

60.594,8

40.573,6

344.945,5

10.921,9

29.568,0

- 54,3

385.381,1

Algemeen

12.955,9

Eliminaties

- 17.975,7 485.765,4

Leningen

132.004,2

74.281,2

20.723,2

227.008,6

14.352,6

25.598,6

- 10.956,7

256.003,1

21.289,1

18.654,3

398,8

40.342,2

7.545,9

7.830,7

55.718,8


1)


4.445,4

4.325,8

345,1

9.116,3

6.909,1

2.893,0

18.918,4

Bankbedrijf

3.548,2

1.795,5

790,0

6.133,7

223,0

1.452,4

7.809,1

Algemeen

- 88,4

Eliminaties

- 2,8 26.636,3

Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering

3.394,2

3.109,1

494,8

6.998,1

900,9

1.855,3

9.754,3


1.188,3

2.126,0

15,7

3.330,0

7.437,5

1.091,0

11.858,5 21.612,8

Renteresultaat

2)

Bankbedrijf

2.090,5

1.178,6

386,0

3.655,1

166,7

590,0

4.411,8

Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf

230,3

273,1

10,2

513,6

432,1

- 94,6

851,1

Bankbedrijf

990,4

306,5

397,5

1.694,4

- 95,6

309,8

1.908,6

Algemeen

- 214,0 2.545,7


3)


4.670

5.416

119

10.205

11.747

3.079

25.031

21.580

9.594

2.483

33.657

299

6.812

40.768 190 65.989

1) 2) 3)


22


België

Nederland

Luxemburg

Verenigde

Rest van

Benelux

Staten

de wereld

Eliminaties

Totaal


32.060,4

42.349,0

1.283,8

75.684,9

25.736,3

8.815,4

- 308,1

109.936,8

223.612,7

66.892,2

38.765,3

329.270,2

16.451,4

32.276,1

- 3,6

377.994,1

Algemeen

10.068,1

Eliminaties

- 15.029,1 482.969,9

Leningen

117.368,3

67.336,7

22.621,1

207.326,1

17.630,9

27.639,6

- 12.000,8

240.595,8

19.630,9

17.796,9

377,4

37.805,2

8.516,3

6.429,0

52.750,5


1)


5.452,7

5.790,2

403,4

11.646,3

5.869,5

2.553,2

20.069,0

Bankbedrijf

3.750,1

2.073,2

757,8

6.581,1

207,0

1.494,1

8.282,2

Algemeen

- 7,1

Eliminaties 28.344,1 Verzekeringspremies (bruto) Levensverzekering

3.693,3

3.457,2

455,3

7.605,8

1.671,6

1.404,3

10.681,7


1.061,2

1.914,9

14,7

2.990,8

6.921,6

1.019,8

10.932,2 21.613,9

Renteresultaat

2)

Bankbedrijf

2.230,6

1.136,7

325,0

3.692,3

147,7

564,0

4.404,0

Operationeel resultaat vóór belastingen Verzekeringsbedrijf

554,3

675,9

8,3

1.238,5

300,0

128,6

1.667,1

Bankbedrijf

798,2

273,0

441,2

1.512,4

87,9

398,2

1.998,5

Algemeen

- 172,2 3.493,4


3)


3.965

5.579

110

9.654

10.686

2.897

23.237

22.386

10.510

2.572

35.468

273

7.050

42.791 182 66.210

1) 2) 3)


23


econsolideerd

2001

3

Algemeen, inclusief verslaggevings- en consolidatiegrondslagen

3.1

Algemeen

Fortis is een financiële dienstverlener op het gebied van verzekeren, bankieren en beleggen. In 1990 bundelden N.V. AMEV, een grote Nederlandse verzekeraar en VSB, een Nederlandse bank, hun activiteiten. Later dat jaar sloot ook AG Groep, een grote Belgische verzekeraar, zich aan en was de eerste grensoverschrijdende fusie een feit. Sedert het ontstaan van Fortis hebben de activiteiten een aanzienlijke groei doorgemaakt, zowel autonoom als door overnames. Belangrijke overnames zijn geweest de overname in 1993 van ASLK, een Belgische bank en verzekeraar, in 1997 van de Nederlandse handelsbank MeesPierson, in 1998 van de Generale Bank, in 1999 van de American Bankers Insurance Group, Inc. en in 2000 van ASR Verzekeringsgroep N.V. Ultimo 2003 telt Fortis wereldwijd 66.741 medewerkers. De bankactiviteiten worden sinds 2000 gevoerd onder de naam Fortis Bank. Fortis Bank is ontstaan door het samenvoegen van de activiteiten van ASLK, Generale Bank, MeesPierson, VSB Bank en Banque Générale du Luxembourg. Juridisch gezien bestaan er drie banken: Fortis Bank België, Fortis Bank Nederland en Banque Générale du Luxembourg. In de praktijk is er echter één Fortis Bank, met een grensoverschrijdende organisatie en aansturing. De kernactiviteiten zijn georganiseerd in businesslines op basis van klantgroepen. De businesslines zijn onder meer Network Banking, Merchant Banking, Private Banking en Asset Management. De activiteiten van Fortis Bank vinden wereldwijd plaats. De verzekeringsactiviteiten van Fortis richten zich op levens- en pensioenverzekeringsproducten, waarbij een grote verscheidenheid aan winsten niet-winstdelende polissen op basis van zowel collectieve als individuele contracten wordt aangeboden, en niet-levenverzekeringen in de vorm van brand- en autoverzekeringen voor particuliere en zakelijke klanten en kredietgerelateerde verzekeringen en ziekte- en ongevallenverzekeringen op basis van individuele en collectieve contracten. De verzekeringsactiviteiten zijn georganiseerd naar geografisch gebied en vinden plaats door zelfstandige werkmaatschappijen van Fortis. Grote werkmaatschappijen zijn in Nederland: Fortis ASR, een maatschappij die in 2001 is ontstaan door de fusie van AMEV en ASR Verzekeringsgroep; in België: Fortis AG en FB Insurance, en in de Verenigde Staten: Fortis, Inc. In lijn met de in 2003 aangescherpte strategie heeft Fortis besloten dat de activiteiten van Fortis, Inc. niet langer tot de kernactiviteiten van Fortis behoren. In februari 2004 is Fortis, Inc. daarom onder de nieuwe naam Assurant, Inc. naar de beurs in New York gebracht. Bij de beursgang heeft Fortis 65% van haar aandelen in Assurant, Inc. verkocht. Fortis kent twee moedervennootschappen, Fortis SA/NV in België en Fortis N.V. in Nederland. De aandelen van de moedervenootschappen zijn in 2001 onlosmakelijk samengevoegd tot één Fortis-aandeel. De aandeelhouders van Fortis zijn daardoor tegelijkertijd aandeelhouder in beide moedervennootschappen en hebben derhalve het recht om, per gehouden Fortis-aandeel, één stem uit te brengen in de vergaderingen van aandeelhouders van beide vennootschappen. De houders van het Fortis-aandeel hebben daarnaast het recht om te kiezen of zij dividend van Fortis SA/NV of Fortis N.V. willen ontvangen (zie ook paragraaf 19 ‘Dividend’). Het Fortis-aandeel is genoteerd op de Eerste Markt van Euronext Brussels en het Officiële Segment van de effectenmarkt van Euronext Amsterdam. Daarnaast heeft Fortis een notering in Luxemburg en een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten.

24


econsolideerd

Structuur Fortis Aandeelhouders

Fortis SA/NV

Fortis N.V.

(België)

(Nederland)

50% 50% Fortis Brussels SA/NV

Fortis Bank SA/NV

3.2

50% 50% Fortis Utrecht N.V.

Fortis Insurance N.V.

Verslaggevingsgrondslagen

Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld in overeenstemming met de in België geldende wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften. Fortis heeft, zoals nader beschreven in de toelichting en de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling, zowel qua presentatie als inhoud, van een aantal bij wet voor consortia voorziene opties gebruik gemaakt, rekening houdend met Art. 116 van het Koninklijk Besluit van 30 januari 2001 tot uitvoering van het Wetboek van Vennootschappen in België, teneinde zo getrouw mogelijk haar banken verzekeringsactiviteiten te presenteren. Wijzigingen in de verslaggevingsgrondslagen De grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn ongewijzigd ten opzichte van 2002 en 2001.

3.3

Grondslagen voor consolidatie

Fortis heeft geopteerd voor ‘consortium accounting’. In de geconsolideerde jaarrekening zijn derhalve ook de cijfers van Fortis SA/NV en Fortis N.V. opgenomen, alsmede die van de maatschappijen waarin Fortis SA/NV en Fortis N.V. gezamenlijk direct of indirect meer dan 50% zeggenschap hebben. Joint ventures waarin Fortis 50% van de zeggenschap heeft, worden proportioneel geconsolideerd. ‘Special Purpose Vehicles’ die in het leven zijn geroepen in het kader van effectisering en waarover geen zeggenschap wordt uitgeoefend, worden niet geconsolideerd. Bij acquisitie van een onderneming worden de activa, inclusief eventuele immateriële vaste activa, en passiva van de onderneming herrekend tegen de reële (markt)waarde. Een eventueel bedrag aan goodwill wordt volledig ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Aanpassing van de op de acquisitiedatum berekende goodwill ten gevolge van gewijzigde financiële inzichten kan tot uiterlijk 365 dagen na de acquisitiedatum plaatsvinden. Deze aanpassingen worden eveneens ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. Goodwill, ontstaan bij de acquisitie van deelnemingen die worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, wordt eveneens ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht.

25


Indien binnen vijf jaar na acquisitie een bedrijfsonderdeel wordt verkocht, wordt een tijdsevenredig deel van de bij de acquisitie betaalde goodwill toegevoegd aan de kostprijs bij het berekenen van de boekwinst bij verkoop. Ondernemingen worden geconsolideerd danwel gedeconsolideerd op het moment van het verkrijgen c.q. verliezen van de effectieve zeggenschap over de onderneming. Dit is in het algemeen het moment waarop de transactie wordt afgerond. Een lijst met groepsmaatschappijen en overige deelnemingen is bij de Nationale Bank van België in Brussel en het handelsregister van de Kamer van Koophandel in Utrecht gedeponeerd. De lijst is op verzoek gratis verkrijgbaar bij Fortis in Brussel en Utrecht. Eliminaties Fortis is een groep van maatschappijen waarvan de activiteiten een breed vlak van financiële dienstverlening omvatten. Hierbij worden ook onderling diensten verleend. Onderlinge transacties die tegen marktvoorwaarden in het kader van de normale bedrijfsuitoefening plaatsvinden, worden in de winsten verliesrekening niet geëlimineerd. Onderlinge balansverhoudingen die hieruit voortvloeien, worden wel geëlimineerd. Alle overige transacties tussen groepsmaatschappijen zijn in de geconsolideerde balans en winsten verliesrekening geëlimineerd. Fortis heeft ervoor gekozen om het eigen vermogen per segment te presenteren onder aftrek van de investeringen in groepsmaatschappijen. Aangezien de sector algemeen haar investeringen in groepsmaatschappijen gedeeltelijk extern heeft gefinancierd, is het eigen vermogen van deze sector hierdoor negatief.

4

Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling

Algemeen Activa en passiva worden verantwoord tegen nominale waarde, tenzij een andere waarderingsgrondslag is vermeld. Indien noodzakelijk wordt de waarde van activa weergegeven na aftrek van waardeverminderingen. De resultaten worden, tenzij anders vermeld, toegerekend aan de periode waarop ze betrekking hebben respectievelijk waarin de dienst is verleend of genoten. Toepassing van aannames Bij het opstellen van de jaarrekening is gebruik gemaakt van schattingen en aannames die van invloed zijn op de geconsolideerde balansen en resultaten. De werkelijke bedragen kunnen van deze schattingen afwijken. Op grond van algemeen aanvaarde verslaggevingsregels worden ook de per balansdatum voorwaardelijke activa en passiva gerapporteerd. Belangrijke schattingen, waarvoor een relatief grote kans bestaat dat deze op korte termijn een aanzienlijke wijziging ondergaan, zijn inbegrepen in de voorzieningen voor verliezen op leningen en de voorzieningen voor schade. Voorzieningen die getroffen zijn voor te betalen schaden, schadeafwikkelingskosten en uitkeringen op levensverzekerings- en ziektekostenpolissen zijn onder meer gebaseerd op aannames met betrekking tot sterfte- en ziektecijfers, schadeafwikkelingspatronen en de rentetarieven per balansdatum. Fortis maakt gebruik van financiële instrumenten en belegt in effecten die zijn uitgegeven door instellingen die niet ter beurze zijn genoteerd. Voor de waardering hiervan worden schattingen gemaakt op basis van historische informatie, actuariële analyses, financiële modellen en andere analysetechnieken.

26


Bij de consolidatie zijn de activa en passiva van deelnemingen die niet in euro’s luiden omgerekend naar euro’s tegen de ultimokoers van het verslagjaar. De winsten verliesrekening wordt omgerekend tegen de gemiddelde koers in het verslagjaar. De hieruit voortvloeiende omrekeningsverschillen worden ten gunste of ten laste van het eigen vermogen gebracht. Verschillen die ontstaan bij de herwaardering van in vreemde valuta genoteerde beleggingen, die op marktwaarde worden gewaardeerd, en financieringen van deelnemingen worden eveneens rechtstreeks in het eigen vermogen verwerkt. Alle overige valutakoersverschillen worden in de winsten verliesrekening verantwoord. Hieronder volgt een overzicht van de voornaamste wisselkoersen die zijn gebruikt bij het opstellen van deze geconsolideerde jaarrekening. Koersen

Gemiddelde

ultimo

koersen

2003

2002

2001

2003

2002

2001

Pond sterling

0,70

0,65

0,61

0,69

0,63

0,62

US dollar

1,26

1,05

0,88

1,13

0,94

0,90

1 euro =

Eigen aandelen Fortis-aandelen die worden gehouden door Fortis SA/NV en Fortis N.V. zijn niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze dan ook buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. Fortis-aandelen die worden aangehouden door Fortfinlux S.A. in het kader van de FRESH (zie ook onder ‘Achtergestelde converteerbare obligatielening’) zijn eveneens niet gerechtigd tot dividend of reserves. Voor de berekening van het dividend, de nettowinst en het vermogen per aandeel worden deze buiten beschouwing gelaten. De kostprijs van de aandelen wordt in mindering gebracht op het eigen vermogen. In de beleggingen en handelsportefeuille effecten zijn ook inbegrepen de Fortis-aandelen die worden gehouden door groepsmaatschappijen. Deze aandelen worden gewaardeerd op reële waarde met uitzondering van aandelen die zijn gekocht ter indekking van (potentiële) uitgifteverplichtingen van Fortis. Deze worden verantwoord onder de overige activa tegen de kostprijs of lagere (anders dan tijdelijk) reële waarde. In de beleggingen zijn, naast de hiervoor vermelde Fortis-aandelen, ook Fortis-aandelen inbegrepen die betrekking hebben op bepaalde klassieke Belgische levensproducten met een minimum rendementsgarantie. Deze aandelen worden gewaardeerd tegen kostprijs. Handelsportefeuille effecten De handelsportefeuille effecten wordt verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, is de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare effecten of door een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstromen op basis van markttarieven. Gerealiseerde en niet-gerealiseerde winsten of verliezen op de handelsportefeuille zijn direct in de winsten verliesrekening verwerkt als resultaat uit financiële transacties.

27


econsolideerd

Valuta

Beleggingen Kortlopend overheidspapier, obligaties en andere vastrentende waarden (inclusief preferente aandelen die de houder het recht geven op een vast dividendpercentage) die Fortis heeft verworven in het kader van de beheersing van het lange-termijnrente- en liquiditeitsrisico, worden verantwoord tegen de aanschaffingsprijs plus of min de amortisatie van het (dis)agio (amortisatiewaarde). Een voorziening voor waardevermindering wordt getroffen indien er onzekerheid bestaat over de inbaarheid van de betreffende bedragen. Bij verkoop van vastrentende waarden wordt het resultaat dat daarbij gerealiseerd wordt in de winsten verliesrekening verantwoord onder het resultaat uit financiële transacties, tenzij de betreffende vastrentende waarden op korte termijn worden vervangen door waarden van hetzelfde type. In dat geval worden de gerealiseerde winsten en verliezen uitgesteld en gespreid over de gemiddelde looptijd van de beleggingsportefeuille in het rendement verwerkt. Aandelen (waaronder ook converteerbare obligaties worden inbegrepen) worden verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, wordt de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare aandelen. Niet-gerealiseerde winsten of verliezen op aandelen zijn, na aftrek van belastingen, direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Bij de verkoop van aandelen wordt bij de bepaling van het verkoopresultaat rekening gehouden met herwaarderingscorrecties, die in het eigen vermogen zijn verwerkt. Indien de reële waarde van de totale aandelenportefeuille onder de kostprijs daalt, wordt het verschil tussen de reële waarde en de kostprijs ten laste van de winsten verliesrekening gebracht. Waardestijgingen die hierna plaatsvinden worden ten gunste van de winsten verliesrekening gebracht totdat de reële waarde van de beleggingen weer gelijk is aan de kostprijs. Eventuele waardestijgingen hierna, dus boven de kostprijs, worden ten gunste van de herwaarderingsreserve gebracht. Voor bepaalde Belgische klassieke levensverzekeringsproducten met een minimum rendementsgarantie worden de beleggingen in separate fondsen beheerd. Deze beleggingen worden gewaardeerd tegen de kostprijs. Indien de verwachte beleggingsopbrengsten, rekening houdend met ongerealiseerde verliezen, onvoldoende zijn om de minimum rendementsgarantie te dekken, vinden additionele dotaties aan de technische voorzieningen plaats. Terreinen en gebouwen worden bij aankoop gewaardeerd tegen de kostprijs, inclusief bouwrente. Daarna wordt de waarde aangepast aan de (geschatte) reële waarde. Indien deze per individueel object lager is dan de aankoopprijs wordt het bedrag waarvoor de terreinen en gebouwen zijn verantwoord gecorrigeerd en het verschil ten laste gebracht van de winsten verliesrekening. Een eventueel herstel van de reële waarde tot het niveau van de aankoopprijs wordt in de winsten verliesrekening verantwoord. Als de reële waarde hoger is dan de aankoopprijs wordt de herwaardering direct ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht, waarbij rekening wordt gehouden met belastingen. Jaarlijks wordt van ongeveer een vijfde deel van de terreinen en gebouwen de waarde door interne en externe deskundigen getaxeerd. Bij verkoop wordt de herwaardering, die in het eigen vermogen was verwerkt, meegenomen bij de bepaling van het resultaat op de verkoop. Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen worden gewaardeerd op basis van de waarderingsgrondslagen die de beheerder van de betreffende gemeenschappelijke beleggingen hanteert. Effecten gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten en effecten verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten Effecten die Fortis heeft gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten respectievelijk heeft verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten worden niet afzonderlijk op de balans getoond maar verantwoord onder leningen aan kredietinstellingen en leningen aan klanten respectievelijk schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten. Het gaat hierbij voornamelijk om Nederlandse en Belgische staatsobligaties en obligaties die zijn uitgegeven door ondernemingen. 28


Geleende en uitgeleende effecten Geleende en uitgeleende effecten worden verantwoord tegen de waarde van de zekerheden die zijn verstrekt c.q. ontvangen in verband met de transactie. Fortis bepaalt dagelijks het verschil tussen de reële waarde van de geleende en uitgeleende effecten en de zekerheden. Indien noodzakelijk worden additionele zekerheden gevraagd. Fortis of een bewaarbedrijf houdt alle ontvangen zekerheden in bewaring. Leningen Leningen worden gewaardeerd tegen de uitstaande hoofdsom gecorrigeerd voor eventuele afboekingen en voorzieningen. Er wordt een zodanige voorziening voor verliezen op leningen getroffen als nodig om potentiële verliezen op in de portefeuille aanwezige leningen te dekken. Elke groepsmaatschappij vormt volgens een gemeenschappelijke methodologie voorzieningen voor leningen op basis van een kredietwaardigheidsclassificatie, de omstandigheden binnen de markt en de situatie waarin de klanten verkeren. De voorziening voor leningen wordt verhoogd c.q verlaagd indien de resultaten van periodieke kredietbeoordelingen hiertoe aanleiding geven. De aanpassingen worden in de winsten verliesrekening verantwoord als waardecorrecties. Oninbare leningen worden afgeboekt ten laste van de voorziening voor verliezen op leningen als alle noodzakelijke juridische procedures voltooid zijn en de hoogte van het verlies definitief kan worden vastgesteld. De voorziening voor landenrisico’s (verantwoord onder de voorziening voor verliezen op leningen) is bedoeld om het risico te dekken dat buitenlandse kredietnemers niet in staat zijn om aan hun verplichtingen te voldoen om redenen die los staan van hun vermogen om kasstromen in lokale valuta te genereren. Tot deze redenen behoort het zodanig optreden door een regering of toezichthouder dat het vermogen van klanten om financiële activa over te maken om politieke of andere redenen wordt beperkt. Op grond van een evaluatie van elk land berekent Fortis landenrisico-voorzieningen door ten minste de percentages die de toezichthouder aangeeft toe te passen op de uitzettingen in dat land verminderd met de door de toezichthouder gedefinieerde vaste aftrekposten. De vaste aftrekposten bestaan met name uit elementen die door hun aard niet onderworpen zijn aan landenrisico’s, de voorziening voor oninbaarheid en verkregen zekerheden. Naast de voorzieningen voor verliezen op leningen voor waarschijnlijke verliezen op leningen in de bestaande portefeuille kunnen voorzieningen worden gevormd ter afdekking van nog niet individueel vastgestelde risico’s. De voorzieningen worden rechtstreeks als waardecorrecties op leningen ten laste van de winsten verliesrekening gebracht. Leningen worden als niet meer rentedragend beschouwd op het moment dat er naar de mening van Fortis twijfel bestaat omtrent het terugbetalen door de kredietnemer van de hoofdsom en/of de rentevergoeding. De rente blijft evenwel als rentebate verantwoord in het resultaat, tegelijkertijd echter wordt de voorziening voor gereserveerde rente ten laste van de rentebaten verhoogd met de verschuldigde rente. De rentereservering voor leningen wordt gestaakt wanneer de kredietnemer in staat is op tijd aan zijn betalingsverplichtingen te voldoen en Fortis oordeelt dat er voldoende zekerheid is omtrent het ontvangen van de toekomstige betalingen.

29


econsolideerd

De effecten worden gewaardeerd tegen de waarde waarvoor deze op grond van de bepalingen in de respectievelijke overeenkomsten worden wederverkocht of -ingekocht. In deze waarden is ook de lopende rente opgenomen. Het beleid van Fortis is om effecten die zijn gekocht uit hoofde van wederverkoopovereenkomsten in bezit te nemen en afstand te doen van het bezit van effecten die zijn verkocht uit hoofde van wederinkoopovereenkomsten.

Afsluitprovisies voor leningen worden in de winsten verliesrekening opgenomen op het moment van ontvangst. Directe afsluitkosten worden ten laste van de winsten verliesrekening gebracht op het moment dat zij gemaakt worden. Overlopende acquisitiekosten Acquisitiekosten, waarvan de hoogte afhankelijk is van en die voornamelijk betrekking hebben op het aanbieden en sluiten van nieuwe verzekeringspolissen, worden uitgesteld voor zover verwacht wordt dat ze door toekomstige inkomsten gedekt worden. De overlopende acquisitiekosten voor traditionele levensverzekeringen worden afgeschreven over de periode van premiebetaling voor de betreffende polissen, naar evenredigheid van de verhouding tussen het jaarlijkse premie-inkomen en het verwachte totale premie-inkomen. Overlopende acquisitiekosten voor andere producten worden over het algemeen afgeschreven over de looptijd van het verzekeringscontract tegen een vast percentage dat gebaseerd is op de contante waarde van de naar schatting te realiseren brutowinst. De afschrijving van de overlopende acquisitiekosten is onder de bedrijfskosten verantwoord. Bij de aankoop van een nieuwe verzekeringsportefeuille wordt een ‘Value Of Business Acquired’ (VOBA) gevormd voor de afgesloten verzekeringscontracten in deze portefeuille. VOBA wordt verantwoord onder overlopende acquisitiekosten en geeft het verschil weer tussen de reële waarde en boekwaarde van de technische voorzieningen van de langlopende verzekeringscontracten. Afschrijving van VOBA vindt plaats over de looptijd van de portefeuille evenredig met de gerealiseerde winst op de onderliggende contracten. Jaarlijks vindt een beoordeling van VOBA plaats. Indien sprake is van een duurzame waardevermindering van VOBA vindt afwaardering plaats ten laste van de verlies- en winstrekening. Beleggingen voor rekening en risico van polishouders Beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden aangehouden op separate rekeningen en gewaardeerd tegen de reële waarde. De bedragen die hiervoor van polishouders zijn ontvangen, worden in de winsten verliesrekening verantwoord als verzekeringspremies. Indien de beleggingsopbrengsten ontroereikend zijn om de verplichtingen te dekken, wordt ten laste van het resultaat een additionele voorziening getroffen. Wijzigingen in de waarde van de beleggingen worden in de winsten verliesrekening verantwoord. Winsten en verliezen door verkoop van beleggingen worden opgenomen onder het resultaat uit financiële transacties; beleggingsopbrengsten worden verantwoord als overige baten. Voor bepaalde contracten gelden gegarandeerde minimumrendementspercentages. Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders worden gewaardeerd volgens dezelfde grondslagen als van de corresponderende beleggingen. Wijzigingen in de waarde van de betreffende technische voorzieningen worden in de winsten verliesrekening verantwoord als uitkeringen en schaden. Overige activa Deelnemingen

Deelnemingen zijn duurzame investeringen in ondernemingen waarin Fortis geen controlerend belang heeft maar wel invloed van betekenis uitoefent. In beginsel zijn dit deelnemingen waarin Fortis een belang heeft van 20% of meer, maar minder dan 50%. Deze deelnemingen worden gewaardeerd volgens de equivalentiemethode, op basis van de waarderingsgrondslagen van Fortis, en verantwoord onder de overige activa. Wijzigingen uit hoofde van herwaarderingen worden direct verantwoord in het eigen vermogen. Het aandeel dat Fortis heeft in de winst van deze deelnemingen wordt in de winsten verliesrekening (onder overige baten) verantwoord.

30


Bij de verkoop van deelnemingen worden de gerealiseerde winsten of verliezen, zijnde het verschil tussen de verkoopopbrengst en de kostprijs, ten gunste of laste van de winsten verliesrekening gebracht. De eerder in het eigen vermogen verwerkte herwaarderingscorrecties worden meegenomen bij de vaststelling van het door de verkoop van deelnemingen gerealiseerde positieve of negatieve resultaat. Belastinglatenties

Er wordt een belastinglatentie (zowel actief als passief) gevormd voor tijdelijke verschillen tussen de waarde in de jaarrekening en de fiscale waarde van activa en passiva tegen het nominale belastingpercentage dat geldt aan het eind van het verslagjaar. In geval van verrekenbare verliezen wordt een actieve belastinglatentie gevormd tegen dit zelfde belastingpercentage. Met toekomstige wijzigingen in het belastingtarief die reeds in het boekjaar in de wet zijn vastgelegd, wordt rekening gehouden. In geval van tariefwijzigingen tijdens het verslagjaar wordt de belastinglatentie herzien. Het effect van de herziening wordt ten gunste of laste van het resultaat gebracht danwel verwerkt in het eigen vermogen indien de tariefwijziging betrekking heeft op de herwaarderingsreserve. Indien een actieve belastinglatentie naar verwachting niet of slechts ten dele kan worden gerealiseerd, wordt deze afgewaardeerd ten laste van de winsten verliesrekening. Overige materiële vaste activa

Overige materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen de kostprijs verminderd met cumulatieve afschrijvingen. Er vindt lineaire afschrijving plaats gedurende de economische levensduur van de activa. Technische voorzieningen De technische voorzieningen worden berekend volgens de grondslagen en methoden van de landen waarin de verzekeringsmaatschappijen van Fortis actief zijn. De technische voorzieningen voor langlopende traditionele levensverzekeringspolissen en langlopende niet-leven verzekeringspolissen worden bepaald op basis van de nettopremiemethode. Hierbij wordt uitgegaan van geschatte beleggingsrendementen, onttrekkingen, sterftecijfers en andere aannames die vergelijkbaar zijn met de aannames waarop ook de premie is gebaseerd. De renteaannames voor verplichtingen uit hoofde van uitkeringen op levensverzekeringspolissen variëren van 3% tot 6,5%. Aannames met betrekking tot sterftecijfers zijn over het algemeen gebaseerd op een combinatie van ervaringscijfers en sterftetafels die binnen de verzekeringssector gewoonlijk worden gehanteerd. De aannames met betrekking tot onttrekkingen voor individuele levensverzekeringscontracten zijn gebaseerd op ervaringen uit het verleden. Conform de Derde EU-richtlijn voor levensverzekeringen wordt van de premiegrondslagen afgeweken als verwachtingen ten aanzien van de toekomstige ontwikkeling van beleggingsopbrengsten, onttrekkingen, sterftecijfers en kosten of andere aannames aanleiding geven tot een verhoging van de voorziening. De toereikendheid van de voorzieningen wordt jaarlijks getoetst. Indien uit deze toets blijkt dat de technische voorzieningen ontoereikend zijn, worden deze voorzieningen verhoogd. Op de technische voorzieningen zijn de in 31


econsolideerd

Deelnemingen waarin Fortis een belang heeft van minder dan 20% en waarop ze geen invloed van betekenis uitoefent, worden gewaardeerd tegen de geschatte marktwaarde. Deze waarde wordt indien mogelijk gebaseerd op de beurskoers aan het einde van het boekjaar danwel de beurskoers van vergelijkbare aandelen. Herwaarderingen worden rechtstreeks ten gunste of laste van het eigen vermogen gebracht. Indien de marktwaarde lager is dan de kostprijs, wordt het verschil tussen de marktwaarde en de kostprijs verwerkt in de winsten verliesrekening. Een eventuele stijging hierna van de marktwaarde wordt verwerkt in de winsten verliesrekening totdat de marktwaarde gelijk is aan de kostprijs. Waardestijgingen boven de kostprijs worden vervolgens weer verwerkt in het eigen vermogen. Het ontvangen dividend wordt opgenomen in de winsten verliesrekening (onder overige baten).

het Nederlandse levensverzekeringsbedrijf geactiveerde rentestandkortingen in mindering gebracht. Rentestandkortingen worden afgeschreven naarmate de overrente waarop de korting is gebaseerd, wordt gerealiseerd. De technische voorzieningen voor niet-traditionele levensverzekeringspolissen (levensverzekeringspolissen met spaar- of beleggingselementen) komen overeen met de totaalbedragen die worden opgebouwd ten gunste van de polishouders en bestaan uit de rente die uitgekeerd wordt op basis van periodiek bijgestelde percentages. Aanpassingen van de technische voorzieningen worden verwerkt in de winsten verliesrekening van het jaar waarin de aanpassingen plaatsvinden. Technische niet-leven voorzieningen omvatten onder meer een voorziening voor gemelde schaden, reeds voorgevallen maar nog niet aangemelde schaden en schade-afwikkelingskosten. Ramingen van verwachte schaden worden ontwikkeld op basis van ervaring uit het verleden, de huidige schade-ontwikkelingen en het heersende sociale, economische en juridische klimaat. De technische voorziening voor niet-leven verzekeringsclaims en schade-afwikkelingskosten is gebaseerd op ramingen van de verwachte verliezen, rekeninghoudend met het oordeel van het management ten aanzien van de verwachte inflatieniveaus, regelgevingsrisico’s en ontwikkelingen op het gebied van schadeclaims. De technische schadevoorzieningen voor arbeidsongevallenverzekeringen zijn bepaald op basis van de nettocontante waarde tegen renteverwachtingen die variëren van 3% tot 6,5%. Fortis is van mening dat de gevormde technische voorzieningen toereikend zijn om de verwachte kosten van schaden en schade-afwikkelingskosten te dekken. De niet-verdiende premies voor niet-leven verzekeringscontracten worden berekend naar evenredigheid van de looptijd van de verzekeringsdekking. Er wordt een voorziening gevormd voor risico’s die gerelateerd zijn aan bestaande langlopende verzekeringscontracten wanneer verwacht wordt dat de toekomstige schaden de nog te ontvangen premiebetalingen overtreffen. Overige passiva Algemene voorzieningen, opgenomen onder de overige passiva, zijn verplichtingen met een onzeker verloop of bedrag en vastgesteld op basis van de best mogelijke schatting. Onder de overige passiva zijn de short posities opgenomen met betrekking tot de handelsportefeuille effecten. Deze posities worden verantwoord tegen de reële waarde, waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beursnotering beschikbaar is, is de reële waarde geschat aan de hand van beursnoteringen van vergelijkbare effecten of door een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstromen op basis van markttarieven. Achtergestelde converteerbare obligatielening (FRESH) Fortfinlux S.A. heeft op 7 mei 2002 een Floating Rate Equity-linked Subordinated Hybrid (‘FRESH’) obligatielening uitgegeven ten bedrage van EUR 1.250 miljoen. De FRESH vormt voor de toezichthouders onderdeel van het Tier 1 vermogen. De obligaties hebben een nominale waarde van EUR 250.000 en kunnen, op elk gewenst moment vanaf veertig dagen na de emissiedatum naar keuze van de obligatiehouder, worden omgezet in aandelen Fortis tegen een koers van EUR 31,50 per Fortis-aandeel. Terugbetaling van de obligatielening is uitgesloten, de obligatiehouder heeft uitsluitend de keuze tot omwisseling. De obligatielening heeft derhalve een onbeperkte looptijd. Vanaf 7 mei 2009 worden de obligaties automatisch omgezet in aandelen Fortis, indien de koers van het aandeel Fortis gedurende 20 achtereenvolgende handelsdagen gelijk is aan of hoger is dan EUR 47,25. De FRESH-houder is achtergesteld ten opzichte van alle overige leningen, achtergestelde leningen en preferente aandelen, maar heeft voorrang ten opzichte van houders van gewone aandelen. De coupons zijn per kwartaal achteraf betaalbaar tegen een variabele rentevoet gelijk aan driemaands Euribor, verhoogd met 135 basispunten.

32


econsolideerd

In het geval dat Fortis geen dividend betaalt op haar aandelen of het dividendrendement lager is dan 0,5% vindt verrekening van de coupon plaats door levering van nieuw uit te geven Fortis-aandelen tegen een waarde van 103% van de coupon. Fonds voor algemene bankrisico’s Er wordt een fonds voor algemene bankrisico’s aangehouden om de algemene risico’s van het bankbedrijf af te dekken. De hoogte van dit fonds en de (eventuele) toevoegingen, in de winsten verliesrekening opgenomen onder waardecorrecties, zijn gebaseerd op de verwachte ontwikkeling van risico’s. Fortis is van mening dat de omvang van het fonds ultimo 2001 toereikend is om de voorziene algemene risico’s af te dekken. Op grond hiervan is besloten dat met ingang van het boekjaar 2002 geen toevoegingen meer plaatsvinden aan het fonds. Er wordt met betrekking tot het fonds geen belastinglatentie in aanmerking genomen. Derivaten Fortis maakt voor handels- en niet-handelsdoeleinden gebruik van een aantal afgeleide financiële instrumenten, ofwel derivaten. De door Fortis gebruikte derivaten bestaan voornamelijk uit swaps, termijncontracten en opties. Derivatenposities uit hoofde van handelsdoeleinden worden gewaardeerd tegen de geschatte reële waarde en zijn onder de overlopende activa of passiva opgenomen. De hieraan gerelateerde niet-gerealiseerde winsten of verliezen worden in de winsten verliesrekening opgenomen als resultaat uit financiële transacties. De waarde van derivatenposities voor niet-handelsdoeleinden (onder meer in het kader van het asset/liability management ter beheersing van het rente-, valuta- en aandelenkoersrisico), die verband houden met financiële instrumenten die tegen reële waarde worden gewaardeerd (voornamelijk termijncontracten en opties), wordt bepaald op basis van de reële waarde, waarbij de niet-gerealiseerde winsten en verliezen worden verantwoord op basis van een waarderingsmethode die in overeenstemming is met het onderliggende instrument. Derivaten die gebaseerd zijn op andere financiële instrumenten worden gewaardeerd op basis van periode-toerekening. Schulden of vorderingen uit hoofde van derivaten worden in aanmerking genomen zoals bepaald in de contractvoorwaarden. De rente- en overige baten die hieruit voortvloeien worden verantwoord onder rentebaten of resultaat uit financiële transacties. De rentelasten en overige kosten worden verantwoord als rentelasten of als resultaat uit financiële transacties. Winsten en verliezen die worden gerealiseerd bij de afwikkeling van derivatentransacties voor niet-handelsdoeleinden worden uitgesteld en afgeschreven als een correctie op het rendement (rente op het onderliggende financiële instrument) gedurende de resterende looptijd van het onderliggende financiële instrument. Verzekeringspremies Premies voor langlopende traditionele levensverzekeringsproducten, levensverzekeringen met een spaar- of beleggingselement en langlopende niet-levenverzekeringscontracten worden in het algemeen verantwoord als premie-inkomen op het moment van vervallen. Premies voor kortlopende niet-leven verzekeringen worden over het algemeen verantwoord naar evenredigheid van de looptijd van de verzekeringsdekking. Premies, commissies, terugbetaalde kosten en technische voorzieningen die betrekking hebben op herverzekeringen worden verantwoord volgens de grondslagen die gelden voor de verantwoording van de oorspronkelijk geschreven polissen en de voorwaarden van de herverzekeringscontracten.

33


Pensioenen en soortgelijke rechten Pensioenkosten voor plannen op basis van vaste toezeggingen worden zodanig ten laste van de winsten verliesrekening gebracht dat de lasten over het verwachte werkzame leven van de werknemers worden gespreid. Bij het vaststellen van de pensioenkosten worden onder meer de volgende factoren in aanmerking genomen: het discontopercentage, het aantal dienstjaren tot de balansdatum, het verwachte salaris op de pensioendatum, het verwachte rendement op de beleggingen en het gerealiseerde beleggingsresultaat. Indien het verschil tussen de geprognosticeerde pensioenverplichtingen en de reële waarde van de met deze verplichtingen samenhangende pensioenbeleggingen groter is dan 10% van de hoogste van beide (de ‘Corridor’), wordt dit verschil geamortiseerd naar rato van de gemiddeld resterende dienstjaren van de werknemers op wie de pensioenverplichtingen betrekking hebben. In het geval dat de pensioenverplichtingen, berekend als de actuele waarde van de aan werknemers toegekende rechten gebaseerd op de verrichte diensten en het huidige en in het verleden genoten salaris, de reële waarde van de samenhangende pensioenbeleggingen en de op de balans opgenomen nog te betalen pensioenlasten overschrijdt, wordt ten laste van het eigen vermogen een additionele pensioenverplichting getroffen. Bij de bepaling van de pensioenkosten wordt voorts rekening gehouden met secundaire arbeidsvoorwaarden die in stand blijven na de pensionering. Het gaat hierbij onder meer om de vergoeding van een deel van de ziektekostenpremie alsmede personeelscondities voor specifieke financiële producten. De pensioenkosten voor plannen op basis van beschikbare premies worden verantwoord op het moment dat deze verschuldigd zijn. Niet-operationele elementen Om een goed inzicht te krijgen in de prestaties van Fortis zijn een aantal bijzondere posten verantwoord onder niet-operationele elementen. Deze niet-operationele elementen houden verband met: - de verkoop van (niet-geconsolideerde) participaties met een strategisch karakter of van participaties waarbij de verkoop is geïnitieerd door een derde; - de verkoop van eigen (geconsolideerde) activiteiten; - de vrijval van bepaalde voorzieningen; - de vorming van voorzieningen in verband met significante reorganisaties; - de wijzigingen van latente belastingen in verband met aanpassing van belastingtarieven.

34


econsolideerd

5

Wijzigingen in de samenstelling van Fortis

De belangrijkste acquisities en desinvesteringen die de afgelopen drie jaar hebben plaatsgevonden worden hier beschreven. Theodoor Gilissen In november 2003 werd Theodoor Gilissen Bankiers N.V. verkocht. De reden voor de verkoop was dat in de huidige structuur van Fortis onvoldoende groeimogelijkheden waren voor Theodoor Gilissen. Een integratie in MeesPierson werd niet in het belang van Fortis, Theodoor Gilissen en haar cliënten en medewerkers geacht. De overnameprijs werd volledig in contanten voldaan. Intertrust Group In juli 2002 heeft Fortis Intertrust Group overgenomen. De overnameprijs is in contanten voldaan. Intertrust is binnen haar marktsegement een internationaal toonaangevende partij en levert een breed scala aan diensten, zoals oprichting en beheer van bedrijven, administratie, verslaglegging, trustactiviteiten, cash management en treasury diensten. De activiteiten van Intertrust werden samengevoegd met de trustactiviteiten van MeesPierson en vormen samen MeesPierson Intertrust. Bernheim-Comofi In mei 2002 heeft Fortis Bernheim-Comofi overgenomen voor een bedrag van EUR 525 miljoen. De overnameprijs is in contanten voldaan. Bernheim-Comofi is actief op het gebied van het beheer en ontwikkelen van onroerend goed. Het doel van deze overname was het verder diversificeren van de onroerend goed beleggingen van Fortis zowel qua type beleggingen als qua geografische spreiding. De goodwill bedroeg EUR 228 miljoen. TOP Lease In april 2002 werd TOP Lease verkocht. De belangrijkste reden voor de verkoop van TOP Lease was dat de operationele autolease-activiteiten van TOP Lease geen kernactiviteiten van Fortis zijn. Hierdoor waren de mogelijkheden om de autolease-portefeuille van TOP Lease uit te breiden te beperkt. De overnameprijs werd volledig in contanten voldaan. Protective’s Dental Benefits Division Ultimo 2001 heeft Fortis de Dental Benefits Division (‘DBD’) van Protective Life Corporation overgenomen voor ongeveer USD 300 miljoen (EUR 357 miljoen). De transactie omvatte de herverzekering van de tandartsverzekeringsactiviteiten van DBD en de dochterondernemingen van DBD die tandartsverzekeringen verkopen. De in 2001 geschatte goodwill bedroeg EUR 214 miljoen. In 2002 is de goodwill definitief vastgesteld op EUR 164 miljoen.

35


Taiping Life In oktober 2001 heeft Fortis een ‘partnership’ gesloten met China Insurance International Holdings Company Limited (‘CIIH’) en China Insurance Company Limited (‘CIC’), moedermaatschappij van de China Insurance Group. Fortis verkreeg hiermee voor USD 88 miljoen (EUR 100 miljoen) een initieel belang van 24,9% in Taiping Life (‘TPL’). Na de transactie heeft CIIH een meerderheidsbelang in TPL van 50,05%; CIC bezit 25,05%. Fortis heeft een optie om haar participatie te vergroten tot 49%. TPL beschikt over een nationale licentie voor levensverzekeringen in China. De goodwill bedroeg EUR 83 miljoen. Fortis Australia In juli 2001 heeft Fortis haar Australische niet-levenbedrijf, Fortis Australia, verkocht voor ongeveer AUD 330 miljoen (EUR 205 miljoen) in contanten. De transactie is in lijn met de strategie van Fortis om zich te richten op Europa en Azië. De winst die bij deze transactie werd gerealiseerd, bedroeg EUR 46 miljoen en is verantwoord onder de niet-operationele elementen. Fortis Financial Group In april 2001 is Fortis Financial Group (‘FFG’) verkocht voor ongeveer USD 1.120 miljoen (EUR 1.252 miljoen) in contanten. FFG houdt zich bezig met variabele levensverzekeringen, lijfrentes en het beheer van eigen beleggingsfondsen. Voor de verkoop van de verzekeringsactiviteiten is de transactie gestructureerd als een herverzekeringsovereenkomst met vrijwaring voor schades. De realisatie van de hiermee gepaard gaande winst is afhankelijk van de resterende duur van de polissen en wordt verantwoord als onderdeel van het operationele resultaat. De verkoop van asset management-activiteiten resulteerde in 2001 in een resultaat na belastingen van EUR 36 miljoen en werd verantwoord onder de niet-operationele elementen. Mayban General Assurance Berhad In februari 2001 sloot Fortis een overeenkomst met Maybank met het oog op de ontwikkelingen van het bankverzekeren in Maleisië. Fortis verkreeg hiermee een aandeel van 30% in de verzekeringsactiviteiten van Maybank, Mayban General Assurance Berhad (‘MGAB’). MGAB is actief op het gebied van levens- en niet-leven verzekeringen. De investering van Fortis was ongeveer RM 340 miljoen (EUR 104 miljoen). De goodwill bedroeg EUR 52 miljoen. Overige acquisities en desinvesteringen Fortis heeft in 2001 CORE, Inc. en de verzekeringsportefeuille van Bâloise (España) Seguros y Reaseguros SA overgenomen. CORE, Inc. is een belangrijke aanbieder van diensten op het gebied van verzuimmanagement en beheersdiensten op het gebied van de herverzekering van arbeidsongeschiktheidsverzekeringen voor middelgrote verzekeraars in de Verenigde Staten. Bâloise (España) werkt via een uitgebreid netwerk van tussenpersonen. Haar premievolume bestaat uit leven- en niet-levenprodukten, hoofdzakelijk bestemd voor particulieren.

36


Onderstaand is een overzicht opgenomen van de belangrijkste acquisities en desinvesteringen met vermelding van de datum vanaf c.q. tot wanneer de resultaten zijn opgenomen in de jaarrekening van Fortis. 2003 Verkoop Theodoor Gilissen

2002

2001

tot 1 november

Aankoop Intertrust Group Aankoop Bernheim Comofi Verkoop TOPLease Aankoop Tai Ping Life (24,9%) Aankoop Protective's Dental Benefits Division

vanaf 1 juli vanaf 1 mei tot 1 april vanaf 1 oktober vanaf 31 december

Verkoop Fortis Australia Aankoop Mayban General Assurance Berhad (30%) Verkoop Fortis Financial Group

tot 1 juli vanaf 1 juli tot 1 april

De operationele resultaten van de overige overgenomen bedrijven zijn in het bedrijfsresultaat van Fortis opgenomen met ingang van de respectievelijke acquisitiedata. Het totale bedrag aan goodwill bedroeg voor 2003 EUR 84,0 miljoen (2002: EUR 417,8 miljoen; 2001: EUR 773,0 miljoen) en is geheel ten laste van het eigen vermogen gebracht.

6

Reële waarde van financiële instrumenten

De reële waarde van een financieel instrument is het bedrag waarvoor dit instrument per balansdatum door twee bereidwillige partijen zou worden verhandeld bij een transactie anders dan gedwongen verkoop of liquidatie. Een beursnotering, indien beschikbaar, vormt de beste afspiegeling van deze waarde. Voor een aanzienlijk deel van de financiële instrumenten van Fortis zijn echter geen beurskoersen beschikbaar. De weergegeven reële waarden zijn derhalve schattingen die via een berekening van de contante waarde of een andere waarderingstechniek tot stand zijn gekomen. De berekening van de geschatte reële waarde is een momentopname op basis van op dat moment geldende marktomstandigheden die niet noodzakelijkerwijs representatief is voor de toekomstige reële waarde. De door financiële instellingen gepubliceerde reële waarden zijn onderling niet vergelijkbaar door de grote verscheidenheid aan toegelaten waarderingstechnieken en het grote aantal schattingen dat gemaakt moet worden. Door dit ontbreken van objectieve waarderingsmaatstaven is de afgeleide of geschatte reële waarde een subjectief gegeven. Wij adviseren lezers van dit verslag daarom voorzichtigheid te betrachten wanneer zij deze informatie gebruiken om de financiële positie van Fortis te vergelijken met die van andere financiële instellingen. Financiële instrumenten gewaardeerd tegen boekwaarde De boekwaarde van bepaalde financiële instrumenten, zoals bijvoorbeeld kasmiddelen, direct opeisbare leningen aan banken, effecten behorende tot de handelsportefeuille en te ontvangen en te betalen lopende rente, benadert de reële waarde omdat deze tegen deze waarde in de balans worden opgenomen of een korte looptijd hebben of onmiddellijk opvraagbaar zijn.

37


econsolideerd

Tevens zijn in 2003, 2002 en 2001 enkele kleinere bedrijven geacquireerd dan wel is het belang in bedrijven uitgebreid.

Beleggingen in effecten De reële waarde van beleggingen in effecten wordt waar mogelijk gebaseerd op beursnoteringen. Indien geen beurskoers beschikbaar is, wordt de waarde gebaseerd op een berekening van de contante waarde van de toekomstige kasstromen of de beurskoers van vergelijkbare effecten. Leningen De reële waarde van probleemloze leningen wordt bepaald door een disconteringsanalyse van de verwachte kasstromen, uitgaande van de rentetarieven die op balansdatum worden geboden voor leningen met vergelijkbare voorwaarden aan kredietnemers met een vergelijkbare kredietwaardigheid. De reële waarde van dubieuze leningen wordt gebaseerd op kasstroomanalyses tegen hogere discontopercentages die passen bij het aan die leningen verbonden hogere risico of de onderliggende zakelijke zekerheidswaarde. Schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten De reële waarde van direct opvraagbare deposito’s, spaargelden en andere deposito’s zonder vaste looptijd is per definitie gelijk aan het per de balansdatum direct opvraagbare bedrag. De boekwaarde van deposito’s met een variabele rente en vaste looptijd benadert de reële waarde per verslagdatum. De reële waarde van deposito’s met een vaste rente wordt bepaald op basis van de contante waarde van de verwachte toekomstige kasstroom tegen de marktrente voor vergelijkbare deposito’s en looptijden. Langlopende schulden De reële waarde van langlopende schulden met een variabele rente (achtergestelde schulden en andere langlopende leningen) is bij benadering gelijk aan de boekwaarde. De reële waarde van langlopende schulden met een vaste rente wordt geschat door de contante waarde van de toekomstige kasstroom te berekenen op basis van de actuele door Fortis gehanteerde marginale debetrentevoet voor vergelijkbare leningen. Derivaten De reële waarde van ter beurze verhandelde derivaten wordt gebaseerd op de beursnotering of door handelaren afgegeven koersen. De reële waarde van niet ter beurze verhandelde of OTC-derivaten is bepaald via een berekening van de contante waarde van de verwachte kasstroom waarbij wordt uitgegaan van de actuele marktrendementen voor vergelijkbare derivaten en de looptijd van elk derivaat; met opgelopen rente wordt geen rekening gehouden. De discontopercentages zijn gebaseerd op marktrentes en in de markt geldende indices voor vergelijkbare instrumenten.

38


2003

2002

2001

Boekwaarde

Reële waarde

Boekwaarde

Reële waarde

Boekwaarde

Reële waarde

174.228,4

177.825,8

146.116,2

150.692,9

160.725,9

162.513,9

261.485,0

261.983,1

256.003,1

259.547,9

240.595,8

246.592,2

540,7

540,6

566,4

566,5

740,4

740,3

- 89,4

-749,9

- 915,1

- 1.372,5

2.364,7

2.469,8

296.791,8

303.184,0

274.183,7

269.908,2

276.024,5

271.653,6

52.278,9

53.403,5

49.963,7

50.837,9

50.895,9

51.229,3

11.173,1

12.468,4

12.229,7

13.660,9

11.466,4

12.557,2

Financiële activa Effecten en overheidspapier Leningen aan kredietinstellingen en klanten Deelnemingen

1)

Derivaten (per saldo)

2)

Financiële verplichtingen Schulden aan kredietinstellingen en klanten Schuldbewijzen Achtergestelde schulden en converteerbare obligatieleningen

1) 2)

7

Exclusief deelnemingen die zijn verantwoord volgens de equivalentiemethode. Inclusief de portefeuille derivaten, aangehouden voor risicobeheer, welke niet op de balans staat.


De minderheidsbelangen van derden in de groepsmaatschappijen van Fortis omvatten, naast kapitaaldeelnemingen, een aantal hybride financieringsinstrumenten. Ter versterking van haar kapitaalbasis heeft Fortis in maart 2000 voor USD 550 miljoen ‘Trust Capital Securities’ uitgegeven via een speciaal daartoe in de Verenigde Staten opgerichte dochtermaatschappij. De emissie bestond uit twee tranches: - een tranche van USD 150 miljoen met een niet-cumulatieve coupon die halfjaarlijks achteraf betaalbaar is. Tot 1 maart 2005 is er sprake van een vaste coupon van 7,48% per jaar. Daarna zal er sprake zijn van een halfjaarlijks te betalen variabele coupon van 6-maands Libor plus 1,10%. - een tranche van USD 400 miljoen met een niet-cumulatieve coupon die halfjaarlijks achteraf betaalbaar is. Tot 1 maart 2010 is er sprake van een vaste coupon van 7,68% per jaar. Daarna zal er sprake zijn van een halfjaarlijks variabele coupon van 6-maands Libor plus 1,25%. Ter voorbereiding van de beursgang van Fortis, Inc. heeft Fortis in december 2003 een voorwaardelijk bod uitgebracht op de uitstaande Trust Capital Securities. In februari 2004 is het bod definitief geworden en zijn de hiervoor vermelde Trust Capital Securities ingekocht. Ter versterking van de kapitaalbasis van haar verzekeringsbedrijf heeft Fortis in april 1999 niet-cumulatieve gegarandeerde Trust Capital Securities uitgegeven voor EUR 650 miljoen via een speciaal daartoe opgerichte dochtermaatschappij in de Verenigde Staten. Deze dochtermaatschappij mag uitsluitend schulden of andere effecten bezitten die groepsmaatschappijen van Fortis verschuldigd zijn. De Trust Capital Securities zijn gegarandeerd door moedermaatschappijen en hebben een eeuwigdurende looptijd. Na tien jaar mag Fortis echter overgaan tot contante aflossing op de betaaldatum.

39


econsolideerd

In de onderstaande tabel worden de boekwaarde en de geschatte reële waarde per 31 december weergegeven van in de balans opgenomen financiële instrumenten waarvan de reële waarde afwijkt van de boekwaarde.

De emissie bestond uit drie tranches: - een tranche van EUR 400 miljoen met een variabele coupon van 3-maands Euribor plus 1,30% voor de eerste tien jaar en een coupon van 3-maands Euribor plus 2,30% in de jaren daarna; - een tranche van EUR 50 miljoen met een vaste coupon van 6,25% per jaar voor de gehele looptijd van het instrument; - een tranche van EUR 200 miljoen met een vaste coupon van 5,50% voor de eerste tien jaar en een coupon van 3-maands Euribor plus 2,30% in de jaren daarna. In juni 1999 heeft Fortis niet-cumulatieve eeuwigdurende preferente aandelen zonder stemrecht uitgegeven. Deze preferente aandelen worden door de toezichthouder in aanmerking genomen in het Tier 1 vermogen van de bank. De emissie bestond uit twee tranches: - een tranche van EUR 450 miljoen met een vaste coupon van 6,25% voor de eerste tien jaar en een variabele coupon van 3-maands Euribor plus 2,60% in de jaren daarna. Na tien jaar en ieder daaropvolgend jaar mag Fortis op de betaaldatum overgaan tot contante aflossing; - een tranche van EUR 200 miljoen met een vaste coupon van 7,00% voor de volledige looptijd. Na vijf jaar en in ieder daaropvolgend jaar mag Fortis op de betaaldatum overgaan tot aflossing. Aan de preferente aandelen is een ‘Support Agreement’ verbonden. Fortis N.V., Fortis Bank, Fortis Bank Nederland (Holding) en Fortis SA/NV (de ‘Supporting Companies’) zijn hierin hoofdelijk en gezamenlijk overeengekomen om aan Fortis Capital Company Limited gelden over te dragen ter betaling van dividend op de preferente aandelen indien één of meerdere van de Supporting Companies in hetzelfde boekjaar dividend uitkeert op hun gewone of preferente aandelen. Zelfs een symbolische betaling van een dividend door één of meerdere van de Supporting Companies, geeft de houders van de hybride effecten het recht op betaling van een volledig of proportioneel dividend, met volledig verhaalsrecht op de Supporting Companies. Ook is het mogelijk dat in het geval waarin de Supporting Companies voldoende totale uitkeerbare reserves ter beschikking hebben om dividend te betalen op hun eigen aandelenkapitaal, deze potentiële betaling leidt tot een verplichting om betalingen te verrichten onder het Support Agreement waarvoor de uitkeerbare reserves van de Supporting Companies niet toereikend zouden kunnen zijn. De toezichthouder heeft bepaald dat de hybride effecten alleen tot het Tier 1 vermogen van Fortis Bank gerekend mogen worden als zodanige maatregelen zijn genomen dat verzekerd is dat alle betalingen die door Fortis SA/NV of Fortis Bank worden gedaan ingevolge de Support Agreement en die worden veroorzaakt door een dividendbetaling, worden gemaximeerd tot het niveau van de gezamenlijke uitkeerbare reserves van de Supporting Companies. Om aan deze voorwaarde te kunnen voldoen, heeft de Raad van Bestuur besloten dat Fortis SA/NV geen dividend zal uitkeren op haar gewone en preferente aandelen of andere financiële instrumenten (indien van toepassing), tenzij het totaal van de uitkeerbare reserves van de Supporting Companies toereikend is om te voldoen aan alle dividendbetalingen verbonden aan hun respectievelijke gewone aandelen, preferente aandelen en andere financiële instrumenten alsook aan de mogelijk te betalen bedragen in hetzelfde boekjaar op grond van hun verplichting onder het Support Agreement.

40


econsolideerd

8

Eigen vermogen

De samenstelling van het eigen vermogen per 31 december 2003 is als volgt: Aandelenkapitaal: - Gewone Fortis Aandelen; 1.337.882.634 aandelen uitgegeven; per Fortis Aandeel bestaande uit 1 aandeel Fortis SA/NV à EUR 4,28 fractiewaarde en 1 aandeel Fortis N.V. à EUR 0,42 nominaal.

6.293,2

- Cumulatief preferente aandelen A Fortis N.V. à EUR 0,42 nominaal; 1.750.000.000 aandelen toegestaan; geen aandelen uitgegeven of uitstaand. - Cumulatief preferente aandelen B Fortis N.V. à EUR 0,42 nominaal; 250.000.000 aandelen toegestaan; geen aandelen uitgegeven of uitstaand. - Agioreserve

11.937,0

- Herwaarderingsreserve - Goodwill - Overige reserves - Nettowinst lopend boekjaar

- 17.108,6 8.575,2 2.197,4 11.894,2

Een uitvoerige beschrijving van de verschillende optieplannen wordt gegeven in paragraaf 13 en 18. Cumulatief Preferente Aandelen A Fortis N.V. Geen van de 1.750 miljoen toegestane Cumulatief Preferente Aandelen A, met een nominale waarde van EUR 0,42, is uitgegeven en uitstaand. Fortis N.V. heeft aan de Stichting Continuïteit Fortis (de ‘Stichting’) een optie verleend tot verwerving van een gemaximeerd aantal Cumulatief Preferente Aandelen A van Fortis N.V. (met dezelfde stemrechten als Gewone Aandelen). Na de uitoefening van de optie zal het aantal geplaatste Cumulatief Preferente Aandelen A maximaal gelijk zijn aan het aantal geplaatste Gewone Aandelen en Cumulatief Preferente Aandelen B. Fortis N.V. heeft het recht om van de Stichting te verlangen dat deze de uitgifte van de Cumulatief Preferente Aandelen A accepteert. Het doel van de Stichting is het verzekeren van de continuïteit en het handhaven van de identiteit van Fortis en Fortis N.V. op zodanige wijze dat de belangen van de vennootschap en Fortis, de daartoe behorende ondernemingen en alle daarbij betrokkenen zo goed mogelijk worden gewaarborgd en dat de invloeden die de zelfstandigheid en identiteit van Fortis en Fortis N.V. in strijd met die belangen zouden kunnen aantasten, naar maximaal vermogen worden geweerd. De Stichting zal haar optie uitsluitend uitoefenen indien dit in overeenstemming is met het doel. De uitoefenprijs van de optie bedraagt EUR 0,42 per Cumulatief Preferent Aandeel A. Bij de uitoefening behoeft echter slechts 25% van de nominale waarde te worden gestort. De overige 75% van de nominale waarde behoeft pas te worden gestort, zodra Fortis N.V. dit verzoekt op grond van een besluit van de Raad van Bestuur. Volgens de Nederlandse wet is de Stichting een onafhankelijke juridische entiteit en geen bezit van of onderworpen aan de zeggenschap van enige persoon of entiteit. Het bestuur van de Stichting bestaat uit zes leden. Vier leden zijn onafhankelijk van Fortis, terwijl twee wel met Fortis verbonden zijn. De vier onafhankelijke leden hebben twee stemmen per persoon, terwijl de twee verbonden leden elk één stem hebben. De samenstelling van het bestuur heeft de goedkeuring van Euronext Amsterdam. Indien er Cumulatief Preferente Aandelen A worden uitgegeven danwel ingetrokken, dient een Algemene Vergadering van Aandeelhouders bijeen te worden geroepen. Deze vergadering dient uiterlijk twee jaar na de datum waarop de eerste Cumulatief Preferente Aandelen A zijn uitgegeven te worden gehouden. Een besluit met betrekking tot de uitgifte of intrekking, al naar gelang de situatie, van de Cumulatief Preferente Aandelen A dient op de agenda voor deze vergadering te worden vermeld. 41


Indien het ten aanzien van dit agendapunt te nemen besluit niet strekt tot inkoop c.q. intrekking van de Cumulatief Preferente Aandelen A, al naar gelang de situatie, wordt binnen twee jaar na de vorige vergadering, een Algemene Vergadering van Aandeelhouders gehouden. Voor deze vergadering dient een besluit met betrekking tot de inkoop of intrekking, al naar gelang de situatie, van Cumulatief Preferente Aandelen A op de agenda te worden vermeld tot er geen uitstaande Cumulatief Preferente Aandelen A meer zijn. Ten laste van de winst van Fortis N.V. zal, indien mogelijk, eerst een dividend worden uitgekeerd aan de houders van Cumulatief Preferente Aandelen A, alvorens een dividend wordt uitgekeerd op de Cumulatief Preferente Aandelen B en de Gewone Aandelen. Het uit te keren dividend zal gelijk zijn aan het door De Nederlandsche Bank gepubliceerde gemiddelde Euribor gedurende het boekjaar waarover het dividend uitgekeerd zal worden, vermeerderd met 1,5%. Het dividend zal worden berekend als een percentage van het op dergelijke aandelen bij Fortis N.V. gestorte bedrag en naar rato van de periode dat de aandelen uitstaan. De Cumulatief Preferente Aandelen A hebben een liquidatiewaarde die gelijk is aan het bedrag dat bij Fortis N.V. op die aandelen is gestort plus eventuele opgelopen maar nog niet uitgekeerde dividenden. De Cumulatief Preferente Aandelen A hebben bij liquidatie voorrang ten opzichte van Cumulatief Preferente Aandelen B en Gewone Aandelen. Cumulatief Preferente Aandelen B Fortis N.V. Geen van de 250 miljoen toegestane Cumulatief Preferente Aandelen B, met een nominale waarde van EUR 0,42, is uitgegeven en uitstaand. Bij uitgifte moeten de Cumulatief Preferente Aandelen B worden volgestort. De Cumulatief Preferente Aandelen B mogen door Fortis N.V. worden uitgegeven voor financieringsdoeleinden. De aan de aandelen verbonden stemrechten zijn gelijk aan die welke verbonden zijn aan Gewone Aandelen en Cumulatief Preferente Aandelen A, zijnde één stem per uitstaand aandeel. Met betrekking tot de uitkering van dividend en de verdeling van activa bij liquidatie hebben de Cumulatief Preferente Aandelen B voorrang ten opzichte van de Gewone Aandelen en zijn zij achtergesteld ten opzichte van de Cumulatief Preferente Aandelen A. Op de Cumulatief Preferente Aandelen B zal een dividend worden uitgekeerd dat gelijk is aan een percentage van een bedrag dat gelijk is aan vier maal de nominale waarde van de aandelen, naar rato van de periode gedurende welke de aandelen uitstaan. Dit percentage zal zijn gekoppeld aan het gemiddelde effectieve rendement op de vijf langstlopende staatsleningen berekend volgens de methode die is uiteengezet in de statuten. Deze methode wordt elke tien jaar bijgesteld. De Cumulatief Preferente Aandelen B hebben een liquidatiewaarde die gelijk is aan vier maal de nominale waarde van het aandeel plus eventuele opgelopen maar nog niet uitgekeerde dividenden. De aflossings- of omwisselingskenmerken van de Cumulatief Preferente Aandelen B zijn niet in de statuten beschreven, maar worden bepaald op het moment dat deze aandelen worden uitgegeven. De Cumulatief Preferente Aandelen B mogen, zoals vastgelegd in de statuten, niet worden overgedragen zonder toestemming van de Raad van Bestuur van Fortis N.V.

42


De wijzigingen in het gecumuleerde ‘Other comprehensive income’ worden in de volgende tabel weergegeven. Gecumuleerd Netto

Overige

‘Other

Valutakoers

herwaardering

vermogens-

comprehensive

verschillen

beleggingen

Goodwill

mutaties

income’

Balans per 31 december 2001 Mutaties gedurende het jaar

309,9

- 592,2

- 16.606,8

- 300,7

- 1.533,2

- 417,8

- 154,0

- 2.405,7

9,2

- 2.125,4

- 17.024,6

- 154,0

- 19.294,8

Balans per 31 december 2002

- 16.889,1

Mutaties gedurende het jaar

- 211,5

199,0

- 84,0

24,5

- 72,0


- 202,3

- 1.926,4

- 17.108,6

- 129,5

- 19.366,8

In de volgende tabel wordt het verloop van het eigen vermogen van Fortis in 2003 en 2002 weergegeven. Her-



Agio

waarderings-

Kapitaal

reserve

reserve

6.084,9

11.043,5

549,2

195,0

872,8

Totaal Overige

eigen

Goodwill

reserves

vermogen

- 16.606,8

12.773,7

13.844,5

Nettowinst over het jaar Dividend

- 417,8

- 417,8 - 300,7


- 154,0

Overdracht overige reserves

1.138,0 6.279,9

11.916,3

13,3

20,7

0,0

- 154,0

- 17.024,6

9.699,3

10.870,9

2.197,4

2.197,4

- 1.136,1

- 1.136,1

34,0

Dividend 199,0

Goodwill

199,0 - 84,0


- 84,0 - 211,5


24,5

Overdracht overige reserves

- 223,5 6.293,2

11.937,0

- 300,7

- 1.138,0

Nettowinst over het jaar

Nettoherwaardering beleggingen

- 1.136,9 - 1.533,2



531,6

- 1.533,2

Goodwill


37,4

531,6 - 1.136,9

Netto herwaardering beleggingen


- 1.030,4

0,0

- 211,5 24,5

223,5 - 17.108,6

10.772,6

11.894,2

De dividenden werden in contanten uitgekeerd.

43


econsolideerd

’Other comprehensive income’, cumulatief

Hieronder is het verloop weergegeven van het aantal uitstaande aandelen. Aantal aandelen per 31 december 2001

1.293.565.659

Uitgifte in verband met FRESH

39.682.540

Geplaats in verband met uitoefening optieplannen / aandelenplannen

1.813.900

Aantal aandelen per 31 december 2002

1.335.062.099

Geplaats in verband met uitoefening aandelenplannen

2.820.535

Aantal aandelen per 31 december 2003

1.337.882.634

In het eigen vermogen zijn 39.682.540 Fortis-aandelen inbegrepen in verband met de FRESH welke bij de berekening van het dividend en de winst per aandeel buiten beschouwing worden gelaten. Fortis heeft haar personeel in 2002 en 2003 de mogelijkheid geboden aandelen Fortis te kopen. In dit kader zijn door Fortis SA/NV en Fortis N.V. 2.820.535 nieuwe aandelen geplaatst (2002: 1.752.500). De opbrengst hiervan bedroeg EUR 34,0 miljoen (2002: EUR 35,7 miljoen). In onderstaand overzicht is het potentieel aantal uitstaande aandelen weergegeven. Aantal aandelen per 31 december 2003

1.337.882.634

Potentieel nog uit te geven aandelen: - in verband met optieplannen, inclusief warrants (zie paragraaf 13 Personeelsoptie- en aandelenplannen)

33.504.374

- in verband met converteerbare leningen (zie paragrafen A9 en A10)

3.556.634

Totaal potentieel aantal aandelen per 31 december 2003

1.374.943.642

Overzicht van transacties in Fortis-aandelen door Fortis-groepsmaatschappijen: Fortis Aantal

Saldo per 31 december 2002

29.894.443

Aankopen

30.654.916

Verkopen

- 35.060.056

Saldo per 31 december 2003 In handelsportefeuille effecten In beleggingen

25.489.303 4.598.489

73,3

13.372.619

213,2

In beleggingen maar voor rekening van derden

1.399.926

In beleggingen voor rekening en risico van polishouders

1.658.963

In overige activa

1)

waarde

1)

43,5 26,5

4.459.306

67,6

25.489.303

424,1

Deze beleggingen hebben mede betrekking op leven- en pensioenverzekeringen met een minimum rendementsgarantie en zijn gewaardeerd tegen kostprijs.

44



In het kader van de normale bedrijfsuitoefening neemt Fortis deel aan transacties die betrekking hebben op kredietgerelateerde en afgeleide financiële instrumenten, ofwel derivaten, die niet in de balans opgenomen hoeven te worden. Transacties met betrekking tot kredietgerelateerde financiële instrumenten worden in het algemeen geïnitieerd door klanten, terwijl derivatentransacties zowel worden afgesloten met klanten als voor eigen rekening van Fortis als onderdeel van het rente- en valutarisicobeheer. Kredietgerelateerde financiële instrumenten Tot de kredietgerelateerde financiële instrumenten worden accepten, verbintenissen tot het verstrekken van kredieten, kredietbrieven en financiële garanties gerekend. In het geval van verbintenissen tot het verstrekken van kredieten, kredietbrieven en financiële garanties bestaat het potentiële verlies dat Fortis kan lijden, indien de tegenpartij haar verplichtingen niet nakomt, uit de contractuele notionele bedragen voor die instrumenten. Provisies uit hoofde van kredietgerelateerde instrumenten worden in de winsten verliesrekening verantwoord op het moment van ontvangst. Accepten worden door klanten gebruikt om betalingen te verrichten voor handelsgoederen die worden verkocht via import-exporttransacties. Verbintenissen tot kredietverstrekking betreffen toezeggingen om een lening aan een klant te verstrekken als aan alle in de overeenkomst gestelde voorwaarden wordt voldaan. De overeenkomsten hebben in het algemeen een vaste afloopdatum of een andere beëindigingsclausule. De spreiding naar geografisch gebied en tegenpartij van de verplichtingen tot kredietverstrekking is vergelijkbaar met de spreiding van leningen. Fortis heeft in het verleden ervaren dat het merendeel van de toegezegde kredieten door klanten wordt opgenomen. In de meeste gevallen zijn de kredieten ongedekt; indien nodig kunnen evenwel, op grond van de overeenkomsten, zekerheden worden verlangd. Documentaire kredieten worden toegepast als garantie dat Fortis een betaling aan derden zal verrichten in het kader van een binnen- of buitenlandse handelstransactie van een klant of als garantie dat een klant zijn verplichting jegens een derde zal nakomen. In dit laatste geval vormt het documentaire krediet voor Fortis een voorwaardelijke verplichting. Fortis beoordeelt de kredietwaardigheid van elke klant op individuele basis. De waarde van (eventueel) verkregen zekerheden is gebaseerd op de beoordeling van de kredietwaardigheid van de tegenpartij. Zekerheden kunnen bestaan uit de gefinancierde goederen of kasstortingen. De meeste documentaire kredieten worden opgenomen, in veel gevallen echter gevolgd door onmiddellijke betaling. Borgstellingen en garanties dienen als garantie voor het nakomen van een verplichting door een klant. Het kredietrisico waarmee de afgifte van deze waarborgen gepaard gaat, is in wezen gelijk aan het risico dat verbonden is aan het verstrekken van kredietfaciliteiten aan klanten. Borgstellingen en garanties kunnen worden afgegeven zonder dat er zekerheden worden verlangd. Hieronder volgt een overzicht van de notionele bedragen (hoofdsommen) per 31 december van de kredietgerelateerde financiële instrumenten van Fortis die een risico buiten de balans met zich meebrengen. 2003 Uitstaande accepten Vaste verplichtingen tot kredietverstrekking Documentaire kredieten Borgstellingen en garanties

2002

2001

500,3

195,4

235,7

88.709,4

72.306,5

84.656,4

3.627,2

3.772,9

2.823,2

10.736,1

9.732,2

11.217,8

45


econsolideerd

9

Afgeleide financiële instrumenten (derivaten) Onder derivaten worden swaps, futures, termijncontracten en optiecontracten verstaan. Voor alle derivaattypen geldt dat de waarde wordt afgeleid van onderliggende rentetarieven, valutakoersen, goederenprijzen of aandelenkoersen. Een derivatencontract kan op een beurs of over-the-counter (‘OTC’) worden verhandeld. Ter beurze verhandelde derivaten, zoals futures en opties, zijn gestandaardiseerd en brengen over het algemeen geen significant tegenpartij-risico met zich mee door de margeverplichtingen die door de verschillende beurzen opgelegd worden. Over-the-counter verhandelde derivatencontracten worden onderling door contractpartijen overeengekomen. De notionele bedragen worden niet als activa of passiva in de balans opgenomen en zijn geen afspiegeling van de potentiële winst of het verlies waarmee een dergelijke transactie gepaard kan gaan. Het risico dat Fortis loopt wanneer een tegenpartij haar verplichtingen niet kan nakomen, is beperkt tot de positieve netto-vervangingswaarde van de OTC-contracten. Onder aandelenopties wordt het (verhandelbare) recht verstaan om een standaard hoeveelheid aandelen te kopen of verkopen tegen een vooraf vastgestelde prijs en gedurende een vooraf vastgestelde looptijd. Renteswaps zijn contractuele overeenkomsten tussen twee partijen op grond waarvan renteverplichtingen in dezelfde valuta worden geruild. Deze verplichtingen worden berekend op basis van verschillende rentetypen. Bij de meeste renteswaps vindt een netto-uitwisseling van renteverplichtingen plaats, zijnde het verschil tussen de vaste en variabele rentebetalingen. Fortis maakt onder meer gebruik van renteswaps om de rentekenmerken van bepaalde activa en passiva te wijzigen. Zo kan bijvoorbeeld uit hoofde van langlopende schulden een renteswap worden aangegaan om een vast rentetarief om te zetten in een variabel tarief, teneinde de rentemismatch te verminderen. Daarnaast gebruikt Fortis renteswaps om het risico van koersfluctuaties van de handelsportefeuille effecten af te dekken. Valutaswaps zijn, in hun eenvoudigste vorm, contractuele overeenkomsten op grond waarvan zowel periodieke als eenmalige betalingen in verschillende valuta worden geruild. Het risico van een verlies op deze contracten is afhankelijk van de expiratiedatum, de rentetarieven, valutakoersen en de timing van de betalingen. Rentefutures worden ter beurze verhandeld en betreffen een verplichting om effecten of een geldmarktinstrument te kopen of verkopen op een bepaalde datum in de toekomst tegen een vooraf bepaalde prijs. Rentetermijncontracten worden over-the-counter verhandeld en zijn contracten waarbij twee partijen een rentetarief en -periode overeenkomen die als referentiepunt worden gebruikt voor de berekening van een nettobetaling die door de ene partij aan de andere partij moet worden gedaan, afhankelijk van de marktrente die geldt op een bepaald moment in de toekomst. Rente-opties worden gebruikt als bescherming tegen het renterisico en zijn opties waarbij de verkoper zich verplicht aan de koper een renteverschil te betalen in ruil voor een door de koper betaalde premie. Dit renteverschil is het verschil tussen de huidige rente en een afgesproken rentetarief voor een notioneel bedrag. Bij alle rentecontracten is het risico van een verlies gedurende de looptijd afhankelijk van de rentestand. Valutacontracten, waaronder spot-, forward- en futurecontracten, zijn overeenkomsten om valuta van het ene land op een bepaalde datum te ruilen voor valuta van een ander land tegen een vooraf overeengekomen prijs en hebben tot doel de nettokapitaal- en valuta-exposure af te dekken.

46


econsolideerd

Valuta-optiecontracten lijken op rente-optiecontracten maar zijn gebaseerd op valuta in plaats van rentetarieven. Bij deze contracten is het risico van verlies gedurende de looptijd groter of kleiner naarmate de valutakoersen en rente fluctueren. Voor ter beurze verhandelde rentefutures, opties en valutacontracten geldt dat het kredietrisico voor Fortis buiten de balans beperkt is, aangezien deze transacties tot stand komen op georganiseerde beurzen die de verplichting van de tegenpartij overnemen en over het algemeen eisen dat er zekerheden worden gestort en dat margeverplichtingen dagelijks worden afgerekend. Lease-overeenkomsten Fortis heeft operationele lease-overeenkomsten afgesloten voor kantoorruimte, -uitrusting en voertuigen. De leasekosten die hieruit voortvloeien, bedroegen voor 2003 EUR 92,5 miljoen (2002: EUR 78,1 miljoen; 2001: EUR 120,6 miljoen). Het totaal verschuldigde bedrag uit hoofde van niet-opzegbare lease-overeenkomsten bedroeg per 31 december 2003 EUR 290,9 miljoen (2002: EUR 334,2 miljoen; 2001: EUR 315,6 miljoen). Hieronder volgen gegevens over de toekomstige verplichtingen uit hoofde van niet-opzegbare operationele lease-overeenkomsten per 31 december. 2003 Lopend tot en met het jaar 2004

63,6

Lopend tot en met het jaar 2005

56,4


46,0


32,6


26,8

Na het jaar 2008

65,5

Totaal

290,9

Overige verplichtingen Per 31 december 2003 zijn door Fortis activa met een waarde van EUR 105.412,8 miljoen tot zekerheid verstrekt (2002: EUR 106.475,6 miljoen; 2001: EUR 69.690,2 miljoen). Fortis heeft verschillende lopende en voorwaardelijke verplichtingen die niet blijken uit de geconsolideerde balans. Hierna volgen gegevens over de belangrijkste van deze verplichtingen per 31 december. 2003

2002

2001

Verplichtingen tot aankoop van effecten

711,2

1.215,6

846,8

Verplichting tot het storten van aandelenkapitaal van deelnemingen

126,9

70,1

72,1

283.676,2

299.232,6

345.365,7

103,4

452,6

284,1

Aan Fortis toevertrouwde effecten Overige

1)

1)

Bestaat voornamelijk uit de waarde van in bewaring genomen effecten voor beleggingsdoeleinden (exclusief funds under management).

In veel gevallen hebben partijen waarmee verzekeringscontracten worden afgesloten, speciale rechten met betrekking tot beleggingen, die door de betreffende maatschappijen worden gedaan. Deze rechten vloeien voort uit juridische of contractuele bepalingen of bepalingen in de statuten.

47


Voorwaardelijke verplichtingen Fortis is gedaagde met betrekking tot een aantal vorderingen en processen die een gevolg zijn van de normale bedrijfsuitoefening. Het bestuur is van mening, na overleg met haar juridische adviseurs, dat de uiteindelijke uitkomst van deze zaken naar verwachting geen materieel negatief effect op de geconsolideerde financiële positie van Fortis zal hebben.

10

Risicobeheer

Bij het risicobeheer hanteert Fortis ondermeer de risicocategorieën marktrisico en kredietrisico. Het marktrisico is het risico van verlies door forse bewegingen op de financiële markten van aandelenkoersen, rentevoeten, wisselkoersen of vastgoedprijzen. Binnen het verzekeringsbedrijf heeft het marktrisico specifiek betrekking op de gevolgen van financiële veranderingen voor structurele posities (ALM-risico). De voornaamste marktrisico’s voor het bankbedrijf worden onderverdeeld in risico’s die van invloed zijn op de structurele posities (ALM-risico), risico’s uit hoofde van handelsactiviteiten (handelsrisico) en het liquiditeitsrisico. Bij het verzekeringsbedrijf bestaat het kredietrisico voornamelijk uit het tegenpartijrisico met betrekking tot de beleggingsportefeuilles en hypotheken. Voor de bank heeft het kredietrisico met name betrekking op het risico dat een kredietnemer of tegenpartij niet meer in staat is zijn schuld aan de bank terug te betalen. Dit kredietrisico is grotendeels te herleiden tot drie (potentiële) oorzaken: het tegenpartijrisico, het transferrisico en het vereffeningrisico.

Marktrisico: Verzekeringsbedrijf

Het instrumentarium dat Fortis gebruikt om het marktrisico te bewaken omvat simulatiemodellen, scenario-analyses en stresstesting. De potentiële invloed van veranderingen in rentetarieven, aandelenkoersen en onroerend goed-prijzen op de solvabiliteit, winst en ‘embedded value’ wordt regelmatig berekend. Fortis heeft voor de verzekeringsactiviteiten de gevoeligheid van het resultaat vóór belasting onderzocht voor parallelle verschuivingen in de rentestructuur met 100 basispunten naar boven of naar beneden. De gevoeligheidsanalyse geeft aan dat dit effect op het resultaat over 2003 verwaarloosbaar was.

Marktrisico: Bankbedrijf

Het bankbedrijf staat via de beleggingsportefeuille bloot aan het renterisico en het risico van een daling van de aandelenkoersen. Fortis bewaakt en beheerst dit risico met behulp van risico-indicatoren. Tot de eerstgenoemde indicatoren behoren de basispuntgevoeligheid, de ‘Value-at-Risk’ (VaR) en de ‘duration’ van het eigen vermogen. De basispuntgevoeligheid wordt gebruikt om te berekenen hoe sterk de reële waarde van alle activa en passiva zal veranderen als elk punt op de renteswapcurve afzonderlijk met één basispunt wordt verhoogd of verlaagd. Het VaR-model voor de structurele positie van de bank wordt gebruikt voor het berekenen van de potentiële verandering van de reële waarde van de activa en passiva als gevolg van een wijziging in de rentetarieven, op basis van de historische volatiliteit van de rentetarieven, een ‘holdingperiod’ van twee maanden en een betrouwbaarheidsinterval van 99%. De ‘duration’ van het eigen vermogen is een algemene maatstaf voor het renterisico. De ‘duration’ en reële waarde van alle producten wordt berekend op basis van de kasstroom (aflossing en rente). De ‘duration’ van het eigen vermogen is zodanig dat de ‘duration’ van de som van de activa gelijk is aan de ‘duration’ van de som van de passiva, inclusief het eigen vermogen.

48


Voor de VaR-rapportage wordt uitgegaan van een holding period van 1 dag en een waarschijnlijkheid van 99%. In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van ontwikkeling van enkele VaR-cijfers. Tevens is in het overzicht opgenomen de efficiency ratio (de verhouding tussen de ex-post volatiliteit en de ex-ante VaR). 2003

2002

2001

VaR per 31 december

36,7

31,5

12,0

Hoogste VaR

63,1

38,5

27,8

Laagste VaR

16,9

7,9

9,4

Gemiddelde VaR

32,8

21,8

17,5

88

94

89

Efficiency ratio (in %)

70 60

Value at Risk

50 40 30 20

31-12-2003

30-09-2003

30-06-2003

31-03-2003

31-12-2002

30-09-2002

30-06-2002

31-03-2002

31-12-2001

30-09-2001

30-06-2001

31-03-2001

0

31-12-2000

10

49


econsolideerd

De op winstberekening gebaseerde risico-indicator (Earnings-at-Risk) simuleert het effect van een renteverandering op de toekomstige winst. Aan de hand van een basis-rentescenario en vier andere standaard rentescenario’s (evenwijdige verschuiving +100 bp, evenwijdige verschuiving -100 bp, steilere yield curve: kort -100 bp / lang +100 bp of een vlakkere yield curve: kort +100 bp / lang -100 bp) wordt het renteresultaat (inclusief volume-effecten) voor elk scenario voor de komende drie jaar berekend. De gevoeligheid van de winst voor veranderingen in de rentestand bestaat uit het verschil tussen het beste en het slechtste aldus berekende renteresultaat ten opzichte van het renteresultaat volgens het basisscenario. Het bankbedrijf bewaakt de risico’s die voortkomen uit handelsactiviteiten door kwalitatieve controles en intensief gebruik van kwantitatieve modellen die zijn gebaseerd op gevoeligheids- en waarschijnlijkheidsanalyses. Er vinden dagelijks Value-at-Risk (VaR) rapportages plaats op basis van een aangepaste vorm van twee methodieken: het variantie-/covariantiemodel en het historisch simulatiemodel.

Marktrisico: Bankbedrijf - Liquiditeit

Gezien het belang van de kapitaalmarkten als potentiële financieringsbron, is het liquiditeitsrisico nauw verbonden met de solvabiliteit en het vertrouwen dat de crediteuren hebben in het vermogen van Fortis om aan haar verplichtingen te voldoen. Fortis beheert het liquiditeitsrisico van het bankbedrijf op zodanige wijze dat ook onder ongunstige marktomstandigheden kan worden voldaan aan de vraag van klanten, aflossingsverplichtingen en kapitaalvereisten.

Kredietrisico: Verzekeringsbedrijf

Het kredietrisico van het verzekeringsbedrijf wordt zoveel mogelijk beperkt door strenge kredietwaardigheidseisen te stellen aan beleggingen van Fortis in de overheids- en private sector. Dit gebeurt door beperking van het bedrag dat mag worden belegd in één en dezelfde onderneming en door de beleggingen te spreiden over geografische gebieden en verschillende bedrijfstakken. Een aanzienlijk deel van de verzekeringsportefeuille van Fortis in de Benelux is belegd in vastrentende waarden die direct of indirect worden gegarandeerd door een soevereine staat. De onderstaande tabel geeft een indicatie van de spreiding in de kredietrisico’s van het verzekeringsbedrijf van Fortis. 31-12-2003

31-12-2002

31-12-2001

Hypothecaire leningen, particulieren

5.399,0

10.728,3

9.754,0

Ondernemingen

8.355,2

8.299,1

6.884,9

Hypotheekobligaties en andere ‘asset-backed securities’

2.867,1

1.987,9

953,7

Overige obligaties en andere vastrentende waarden

3.032,0

469,1

1.520,0

Onderhandse leningen

5.078,3

5.609,9

6.164,7

180,3

191,9

202,5

Kredietrisico m.b.t. de private sector:

Polisbeleningen Overige

191,8

1.581,4

199,0

- 1.396,0

- 1.436,9

- 1.532,7

23.707,7

27.430,7

24.146,1

14.378,6

18.408,7

19.118,3

Leningen en voorschotten aan kredietinstellingen

3.518,1

2.297,6

1.971,2

Beleggingen in effecten banken

6.573,3

6.324,6

5.741,5

- 2.053,1

- 721,4

- 649,7

8.038,3

7.900,8

7.063,0

46.124,6

53.740,2

50.327,4

Intercompany Totaal kredietrisico m.b.t. de private sector Kredietrisico m.b.t. de overheid: Beleggingen in effecten overheid

Kredietrisico m.b.t. banken

Intercompany Totaal kredietrisico op banken

Totaal kredietrisico

1)

1)

Bestaat uit vastrentende waarden (beleggingen) en leningen aan kredietinstellingen en klanten.

50


Binnen het bankbedrijf zijn de belangrijkste kredietrisico’s het risico dat tegenpartijen niet aan hun verplichtingen kunnen voldoen en het landenrisico. De beheersing van deze risico’s is gebaseerd op strenge controleprocedures ingevolge het -volledig onafhankelijke -kredietgoedkeuringsproces. Het kredietbeleid heeft met name tot doel risico’s te spreiden over verschillende sectoren, landen en markten. Er is sprake van een concentratie van het kredietrisico als het kredietrisico (‘credit exposure’) van een groep tegenpartijen op een gelijksoortige wijze wordt beïnvloed door economische veranderingen, veranderingen binnen de sector of geografische veranderingen. Hoewel de financiële instrumenten in de portefeuille van Fortis sterk zijn gespreid over verschillende sectoren, producten en geografische regio’s, is er een potentieel concentratierisico doordat er belangrijke transacties afgesloten worden met andere financiële instellingen, met name op het gebied van leningen (inclusief wederinkoop/-verkooptransacties van effecten), effectenhandel en derivatentransacties. De volgende tabellen geven een indicatie van de spreiding van de kredietrisico’s van het bankbedrijf van Fortis. 1)

31-12-2003

31-12-2002

55.986,1

44.976,1

42.072,5

8.732,0

9.054,7

9.588,7

108.025,3

102.577,2

110.008,9

16.203,2

15.330,2

16.167,0

5.758,7

8.004,2

8.005,0

31-12-2001

1)

Kredietrisico m.b.t. de private sector: Leningen en voorschotten aan klanten Hypothecaire woonkredieten Leningen aan particulieren Leningen aan zelfstandigen en ondernemingen Beleggingen in effecten Ondernemingen en overige waarvan obligaties van ondernemingen Intercompany Totaal kredietrisico m.b.t. de private sector

- 1.625,5

- 1.532,0

- 1.865,0

187.321,1

170.406,2

175.972,1

4.533,5

4.775,3

5.965,3

Kredietrisico m.b.t. de overheid: Leningen en voorschotten aan klanten overheid Beleggingen in effecten overheid

73.889,3

62.951,4

66.193,9

78.422,8

67.726,7

72.159,2

Leningen en voorschotten aan kredietinstellingen

78.029,0

82.430,9

62.634,9

Beleggingen in effecten banken

10.454,0

7.697,0

9.291,9

88.483,0

90.127,9

71.926,8

354.226,9

328.260,8

320.058,1

Totaal kredietrisico m.b.t. de overheid Kredietrisico op banken

Total kredietrisico op banken

Totaal balansrisico

2)

3)

6.309,5

5.663,0

2.659,4

103.573,0

86.007,0

98.933,1

Totale risico buiten de balans

109.882,5

91.670,0

101.592,5

Totaal kredietrisico

464.109,4

419.930,8

421.650,6

Derivaten

Kredietgerelateerde instrumenten

1) 2) 3) 4)

4)

Deze cijfers zijn voor vergelijkingsdoeleinden aangepast. Bestaat uit vastrentende waarden (beleggingen) en leningen aan kredietinstellingen en klanten. De waarderingsgrondslagen zijn dezelfde als die welke worden genoemd in paragraaf 4 ‘Grondslagen voor waardering en resultaatbepaling’. Op basis van kredietequivalenten (zie ook pagina 52). Bestaat uit uitstaande accepten, vaste verplichtingen tot kredietverstrekking, documentaire kredieten, borgstellingen en garanties.

51


econsolideerd

Kredietrisico: bank

Leningen aan klanten verdeeld naar sector 1)

31-12-2003

31-12-2002

Landbouw, bosbouw en visserij

1.229,9

1.389,9

1.786,6

Energie en water

4.607,2

6.025,9

5.487,6

Metaalindustrie en niet-metaal mineralen

1.757,7

1.929,3

1.988,2

Chemie en kunststoffen

1.762,4

2.406,5

2.788,6

Metaalbewerking

2.768,0

2.769,8

2.956,7

Overige industrie

4.997,3

5.406,8

6.177,4

Bouw en werktuigbouw

31-12-2001

2.708,9

2.518,9

2.942,4

11.823,0

11.181,0

13.396,8

Transport

2.515,3

2.979,8

3.891,5

Communicatie

1.116,9

2.204,4

2.288,9

Distributie, hotels en catering

Onroerend goed

9.168,0

7.431,2

7.913,1

39.687,9

33.488,0

38.382,0

Zeevaart

2.243,8

3.148,7

3.533,2

Overige dienstverlening

6.732,2

6.375,3

7.179,5

Overheidsinstellingen

4.533,5

4.775,3

5.965,3

Financiële instellingen en dienstverlening aan ondernemingen

Particulieren

58.170,4

52.672,0

46.714,7

Centrale banken en overige financiële tussenpersonen

7.436,9

1.943,8

1.233,5

Trade en commodity finance

1.603,3

1.906,0

1.773,0

12.414,3

10.830,7

11.236,4

177.276,9

161.383,3

167.635,4

Niet-gerubriceerd Totaal

1)

1)

Deze cijfers zijn aangepast voor vergelijkingsdoeleinden.

Kredietrisico’s derivaten In onderstaande tabel wordt het gewogen kredietrisico (‘credit exposure’) van de derivaten per 31 december weergegeven. Het kredietrisico is gebaseerd op de notionele bedragen, vermenigvuldigd met een kredietrisicofactor die afhankelijk is van het risico van het instrument en de resterende looptijd. 2003

2002

2001

Rentecontracten

3.210,7

2.803,5

1.173,9

Valutacontracten

2.691,2

1.567,7

1.098,3

407,6

1.291,8

387,2

6.309,5

5.663,0

2.659,4

Overige contracten Totaal

Er wordt speciale aandacht besteed aan het kredietrisico dat voortkomt uit activiteiten met betrekking tot derivaten, kapitaalmarkttransacties en transacties met financiële instellingen. Indien mogelijk worden deze risico’s beperkt door het afsluiten van compensatieovereenkomsten en het verlangen van onderpand ter dekking van verplichtingen van tegenpartijen.

52


Fortis voert een landenrisicobeleid dat zich richt op een adequate beheersing van het landenrisico. Onder het landenrisico wordt verstaan het risico dat een buitenlandse overheid haar verplichtingen niet nakomt of beperkingen stelt aan de overmaking van gelden door debiteuren in het betreffende land aan buitenlandse crediteuren dan wel dat een groot aantal debiteuren in een land niet aan zijn verplichtingen kan voldoen als gevolg van dezelfde oorzaak (bijv. oorlog, politieke of sociale onrust). Het landenrisico richt zich op vorderingen op tegenpartijen die gevestigd zijn in het buitenland, met uitzondering van de landen behorende tot de Europese Unie, Australië, Canada, Japan, Nieuw-Zeeland, Noorwegen, Singapore, de Verenigde Staten en Zwitserland. De toezichthouder heeft richtlijnen uitgegeven omtrent de berekening van het landenrisico. Het risico wordt berekend door de vorderingen te verminderen met door de toezichthouder gedefinieerde vaste aftrekposten. De vaste aftrekposten bestaan met name uit elementen die door hun aard niet onderworpen zijn aan landenrisico’s, de voorziening voor oninbaarheid en de verkregen zekerheden. De toezichthouder stelt minimumeisen aan de voorziening voor landenrisico’s. Fortis treft een additionele voorziening, indien zij dit noodzakelijk acht. Hieronder is een overzicht gegeven per 31 december van het landenrisico van Fortis voor het bankbedrijf per regio, volgens de voorschriften van de toezichthouder. 2003 Voorziening

Gemitigeerde

exposure

Aftrekposten

landenrisico

exposure

Latijns Amerika

1.438,0

1.326,4

34,7

76,9

Azië

1.131,4

1.094,8

24,1

12,5

Centraal en Oost-Europa

1.077,4

975,8

30,0

71,6

Midden Oosten en Afrika

2.622,7

2.461,4

100,8

60,5

Totaal

6.269,5

5.858,4

189,6

221,5

Bruto

2002 Bruto

Latijns Amerika Azië

Voorziening

Gemitigeerde

exposure

Aftrekposten

landenrisico

exposure

1.341,7

1.222,1

46,2

73,4 15,3

819,9

780,6

24,0

Centraal en Oost-Europa

1.027,0

931,3

34,8

60,9


2.992,9

2.822,8

110,0

60,1

Totaal

6.181,5

5.756,8

215,0

209,7

Voorziening

Gemitigeerde

2001 Bruto exposure

Aftrekposten

landenrisico

exposure

1.858,6

1.639,0

54,1

165,5

840,9

760,8

27,0

53,1

1.202,3

1.045,4

34,3

122,6


3.106,8

2.900,3

126,9

79,6

Totaal

7.008,6

6.345,5

242,3

420,8

Latijns Amerika Azië Centraal en Oost-Europa

53


econsolideerd

Kredietrisico: Bankbedrijf - Landenrisico

Het landenrisico kan als volgt verdeeld worden naar mate van risico: 2003 Bruto exposure

Aftrekposten

Voorziening

Gemitigeerde

landenrisico

exposure

Geen risico

0,0

0,0

0,0

0,0

Laag risico

2.001,2

1.869,5

16,5

115,2

Gemiddeld risico

869,8

797,0

24,3

48,5

Hoog risico

3.398,5

3.191,9

148,8

57,8

Totaal

6.269,5

5.858,4

189,6

221,5

2002 Bruto exposure

Voorziening

Gemitigeerde

Aftrekposten

landenrisico

exposure

Geen risico

0,0

0,0

0,0

0,0

Laag risico

1.591,5

1.532,6

5,6

53,3

Gemiddeld risico

1.050,4

910,2

44,4

95,8

Hoog risico

3.539,6

3.314,0

165,0

60,6

Totaal

6.181,5

5.756,8

215,0

209,7

2001 Voorziening

Gemitigeerde

exposure

Aftrekposten

landenrisico

exposure

Geen risico

472,8

317,3

0,0

155,5

Laag risico

1.678,6

1.605,5

5,9

67,2

Gemiddeld risico

1.141,2

965,0

40,4

135,8

Hoog risico

3.716,0

3.457,7

196,0

62,3

Totaal

7.008,6

6.345,5

242,3

420,8

Bruto

54


Beleggingen en vermogen onder beheer

In het onderstaande overzicht worden per 31 december de boekwaarde, de reële waarde van beleggingen en beleggingsopbrengsten als percentage van de gemiddelde boekwaarde op kwartaalbasis getoond. Het verschil tussen de boekwaarde en de reële waarde van de obligaties is met name toe te schrijven aan het verschil tussen de rentestand op het moment van aankoop en de rentestand per balansdatum. Dergelijke renteverschillen zijn ook van invloed op de technische verzekeringsverplichtingen waaraan deze beleggingen verbonden kunnen zijn. In verband met lopende verplichtingen van winstdelingsregelingen, komen niet-gerealiseerde vermogensresultaten van het verzekeringsbedrijf slechts in beperkte mate voor rekening van de aandeelhouders. Boek-

Reële

waarde

Terreinen en gebouwen

waarde

2003

2002

2001

2003

2002

2001

6.629,1

6.557,5

5.840,2

6.629,1

6.557,5

5.840,2

Aandelen

7.256,7

9.905,0

14.166,9

7.256,7

9.905,0

14.166,9

Obligaties

143.486,5

121.467,9

125.871,3

147.084,0

126.044,8

127.612,9

Overige beleggingen Totaal

622,5

2.168,3

1.797,9

634,0

2.262,6

1.841,7

157.994,8

140.098,7

147.676,3

161.603,8

144.769,9

149.461,7

Beleggingsopbrengst als % van beleggingen

2003

2002

2001

Terreinen en gebouwen

13,3

8,0

10,1

Aandelen

- 3,1

- 23,7

- 10,6

Obligaties

5,3

5,3

5,8

Overige beleggingen

0,4

0,7

4,4

Totaal

4,8

2,8

4,2

Obligaties worden gewaardeerd tegen de amortisatiewaarde. Gerealiseerde winsten op obligaties zijn belastbaar. Aandelen en terreinen en gebouwen worden gewaardeerd tegen de reële waarde en herwaarderingen worden verantwoord in het eigen vermogen, met inachtneming van fiscale consequenties. Belasting is in principe verschuldigd wanneer de uitgestelde vermogenswinst op terreinen en gebouwen wordt gerealiseerd. De ongerealiseerde vermogenswinst op terreinen en gebouwen bedroeg voor het banken verzekeringsbedrijf EUR 1.052 miljoen (2002: EUR 950 miljoen; 2001: EUR 983 miljoen). Het ongerealiseerde vermogensverlies/-winst op aandelen bedroeg EUR 287 miljoen negatief (2002: EUR 1.096 miljoen negatief; 2001: EUR 1.473 miljoen positief). In bepaalde gevallen is de vermogenswinst vrijgesteld van belastingen op het moment van realisatie. De aandelenportefeuille bestaat vrijwel geheel uit beursgenoteerde aandelen. De obligatieportefeuille bestaat grotendeels uit leningen aan overheidsinstellingen, openbare lichamen en banken en is derhalve goed verhandelbaar. De overige beleggingen bestaan voornamelijk uit schatkistpapier en participaties in beleggingspools.

55


econsolideerd

11

Opbrengst beleggingen Onderstaand is een overzicht opgenomen van de beleggingsopbrengsten inclusief niet-operationele elementen. 2003 Terreinen en gebouwen

Bruto beleggingsopbrengst Gerealiseerde waardeverschillen Herwaarderingen

Aandelen

Obligaties

Overige

Totaal

647,5

274,9

80,2

- 1.407,5

5.752,0

23,1

6.697,5

757,0

- 14,3

114,9

21,0

- 584,6 135,9

Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Totaal

- 22,2

729,4

820,4

- 382,2

707,2 6.509,0

8,8

6.956,0

2002 Terreinen en gebouwen

Bruto beleggingsopbrengst

Aandelen

Obligaties

Overige

Totaal

7.159,2

558,2

411,4

6.071,0

118,6

Gerealiseerde waardeverschillen

- 4,7

- 793,2

449,8

- 105,2

Herwaarderingen

59,9

- 1.492,2

- 1.432,3

- 118,8

- 1.093,3

- 1.212,1

494,6

- 2.967,3

- 453,3

Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Totaal

6.520,8

13,4

4.061,5

2001 Terreinen en

Bruto beleggingsopbrengst Gerealiseerde waardeverschillen

gebouwen

Aandelen

Obligaties

Overige

Totaal

430,8

411,2

6.389,0

146,0

7.377,0

323,0

- 28,0

22,0

537,0

Herwaarderingen

124,5

- 2.484,7

Totaal

577,3

- 1.536,5

854,0 - 2.360,2

6.712,0

118,0

5.870,8

Vermogen onder beheer naar herkomst 31-12-2003

31-12-2002

31-12-2001

54.093,1

49.999,1

50.487,3

103.799,7

89.978,6

96.866,9

157.994,8

140.098,7

147.676,3

19.946,2

18.390,6

23.567,4

Voor klanten beheerd vermogen

128.018,5

131.327,6

144.862,7

Totaal vermogen onder beheer

305.959,5

289.816,9

316.106,4

Beleggingen verzekeringsbedrijf Beleggingen bankbedrijf

Totaal beleggingen voor eigen rekening

1)


1)

Dit bedrag is inclusief de eliminaties en beleggingen die noch aan het verzekeringsbedrijf noch aan het bankbedrijf kunnen worden toegerekend.

56


31-12-2003 Aandelen

Terreinen en

Vastrentende

gebouwen

waarden

Totaal

Private Banking

21.861,5

28.285,7

50.147,2

Asset Management

24.872,8

361,3

52.716,9

77.951,0

2.173,6

196,4

16.356,0

18.726,0

Overig Subtotaal Eliminaties Totaal voor klanten beheerd vermogen

48.907,9

557,7

97.358,6

146.824,2

- 10.500,0

- 112,0

- 8.193,7

- 18.805,7

38.407,9

445,7

89.164,9

128.018,5

Terreinen en

Vastrentende

gebouwen

waarden

Totaal

29.043,0

50.675,0

31-12-2002 Aandelen

Private Banking

21.632,0

Asset Management

28.527,0

11,0

44.228,0

72.766,0

5.643,6

461,0

17.987,3

24.091,9

55.802,6

472,0

91.258,3

147.532,9

- 4.751,0

- 16.205,3

86.507,3

131.327,6

Overig Subtotaal Eliminaties

- 11.454,3

Totaal voor klanten beheerd vermogen

44.348,3

472,0

Wijzigingen met betrekking tot vermogen onder beheer Private

Asset

Banking

Management

Overig

Eliminaties

Totaal

59.301,0

79.432,0

22.333,7

- 16.204,0

144.862,7

1.058,0

2.202,0

2.646,2

- 1.962,3

3.943,9

Waardeverschillen

- 8.664,0

- 10.881,0

- 1.388,0

1.961,0

- 18.972,0

Overdracht tussen sectoren en overig

- 1.020,0

2.013,0

500,0

Stand per 31 december 2002

50.675,0

72.766,0

24.091,9

- 16.205,3

131.327,6 1.323,4

Stand per 31 december 2001 Netto instroom

Netto instroom

1.493,0

303,1

199,2

3.223,8

- 2.402,7

Waardeverschillen

- 293,5

1.107,0

- 21,8

- 197,7

Overdracht tussen sectoren en overig

- 537,4

3.878,8

- 8.567,9

50.147,2

77.951,0

18.726,0

Stand per 31 december 2003

1)

594,0 - 5.226,5

- 18.805,7

1)

128.018,5

In ‘Overdracht tussen sectoren en overig’ is mede inbegrepen het effect van de verkoop van Theodoor Gilissen Bankiers N.V.

57


econsolideerd

Vermogen onder beheer naar type belegging

12

Pensioenregelingen

Fortis kent diverse pensioenregelingen met vaste toezeggingen (defined benefit plans). Deze regelingen gelden voor vrijwel alle medewerkers. De pensioenuitkeringen zijn gebaseerd op onder meer het aantal dienstjaren en salarisniveau. Bij de bepaling van de pensioenverplichting wordt rekening gehouden met sterftecijfers, personeelsmutaties en de verwachte salarisontwikkeling, met inachtneming van voor elk land of bedrijf specifieke economische omstandigheden. Er worden discontopercentages vastgesteld op basis van het rendement (op de waarderingsdatum) op obligaties die zijn uitgegeven door ‘blue-chip’ ondernemingen (of door de overheid, indien er geen representatieve markt is). Bij de bepaling van de pensioenkosten wordt voorts rekening gehouden met secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals de vergoeding van een deel van de ziektekostenpremie en personeelscondities voor specifieke financiële producten welke in stand blijven na de pensionering. De pensioenkosten kunnen als volgt worden geanalyseerd:

Pensioenkosten van het jaar Rentelasten Verwacht rendement op pensioenplanbeleggingen Afschrijvingen uitgestelde posten Netto periodieke pensioenkosten

2003

2002

2001

261,2

232,4

199,8

301,6

317,6

297,2

- 277,6

- 295,1

- 302,8

62,3

30,8

2,6

347,5

285,7

196,8

De toegepaste parameters zijn: 2003

2002

2001

Discontopercentage

4,60 - 6,20

4,50 - 6,75

5,40 - 7,75

Verwacht rendement op pensioenplanbeleggingen

4,00 - 8,25

4,50 - 8,50

5,40 - 9,00

Procentuele toename van salarissen

1,50 - 5,50

1,50 - 5,50

1,50 - 5,50

In de onderstaande tabel worden de pensioenverplichtingen en reële waarde van de pensioenplanbeleggingen weergegeven. Het nettobedrag is in de balans opgenomen onder de overige activa en overige passiva. 2003

2002

Pensioenverplichting per 1 januari

6.189,6

5.886,5

Aankopen van groepsmaatschappijen

- 9,4

49,6

Pensioenkosten van het jaar

261,1

232,4

Rentelasten

301,6

317,6

0,8

131,8

Wijzigingen m.b.t. het pensioenplan Bijdrage deelnemers pensioenplan Actuariële winsten en verliezen Valutakoersverschillen

1,5

1,5

223,1

- 68,5

- 72,1

- 61,6

Betaalde uitkeringen

- 344,3

- 299,7

Pensioenverplichtingen per 31 december

6.551,9

6.189,6

Reële waarde van pensioenplanbeleggingen per 1 januari

5.173,4

5.349,1

Gerealiseerd rendement op pensioenplanbeleggingen

201,7

- 356,8

Aankopen van groepsmaatschappijen

- 25,0

- 2,8

Werkgeversbijdragen

770,9

515,3

Bijdragen deelnemers pensioenplan

1,5

1,5

- 36,3

- 33,2

Betaalde uitkeringen

- 344,3

- 299,7

Reële waarde van pensioenplanbeleggingen per 31 december

5.741,9

5.173,4


58


2003

2002

2001

Kapitaaldekking

- 810,0

- 1.016,2

- 537,2

Niet in aanmerking genomen netto actuarieel verlies

1.123,1

881,9

379,7

145,3

152,8

116,5

51,3

62,0

19,1

Uitgestelde overige posten

- 14,9

- 2,6

28,0

Vooruitbetaalde pensioenkosten

494,8

77,9

6,1

Uitgestelde pensioenkosten voorgaande jaren Uitgestelde invoeringskosten

Als volgt in aanmerking genomen: - Vooruitbetaalde pensioenkosten (onder overige activa) - Te betalen pensioenkosten (onder overige passiva)

847,5

487,7

644,1

- 352,7

- 409,8

- 638,0

494,8

77,9

6,1

Het niet in aanmerking genomen netto-actuarieel verlies ten bedrage van EUR 1.123,1 miljoen (2002: EUR 881,9 miljoen; 2001: EUR 397,7 miljoen) wordt over de gemiddeld verwachte resterende arbeidsjaren van het thans werkzame personeel geamortiseerd. Ultimo 2003 is de gemiddeld verwachte periode van resterende arbeidsjaren 11 jaar. De pensioenuitkerings-verplichting en reële waarde van de beleggingen met betrekking tot contracten met een fundingoverschot bedroegen per 31 december 2003 respectievelijk EUR 1.045,0 miljoen en EUR 1.374,7 miljoen (2002: respectievelijk EUR 1.069,8 miljoen en EUR 1.407,8 miljoen; 2001: respectievelijk EUR 1.515,8 miljoen en EUR 2.161,0 miljoen). De pensioenuitkeringsverplichting en reële waarde van de beleggingen met betrekking tot contracten met een fundingtekort bedroegen per 31 december 2003 respectievelijk EUR 5.508,5 miljoen en EUR 4.367,2 miljoen (2002: respectievelijk EUR 5.119,7 miljoen en EUR 3.765,5 miljoen; 2001: respectievelijk EUR 4.370,7 miljoen en EUR 3.188,2 miljoen). Regelingen op basis van beschikbaar-premiestelsel (defined contribution plans) Fortis kent voorts wereldwijd een aantal pensioenregelingen op basis van het beschikbaar-premiestelsel. Medewerkers kunnen meebetalen aan de regeling op basis van een percentage van hun salaris, met inachtneming van de beperkingen die hieraan gesteld worden door lokale belastingwetgeving. De bijdragen voor pensioenregelingen op basis van het beschikbaar-premiestelsel bedroegen in 2003 EUR 69,5 miljoen (2002: EUR 67,8 miljoen; 2001: EUR 51,2 miljoen).

13

Personeelsoptie- en aandelenplannen

Als extra stimulans voor haar medewerkers heeft Fortis de afgelopen jaren een aantal optieplannen op Fortis-aandelen aangeboden. De optieplannen zijn sinds 2001 echter beperkter van omvang ten aanzien van het aantal toegewezen opties en het aantal ontvangers van de opties. Hiervoor in de plaats is Fortis aan haar personeel een zogenaamd ‘share purchase programme’ gaan aanbieden. In 2003 is, evenals in 2002, aan het personeel de mogelijkheid geboden aandelen Fortis te kopen met een bepaalde korting en een verplichte periode om het aandeel aan te houden. De voorwaarden variëren per land. In het kader van het aandelenplan zijn door Fortis SA/NV en Fortis N.V. 2.820.535 nieuwe aandelen geplaatst (2002: 1.752.500).

59


econsolideerd

De pensioenplanbeleggingen bestaan hoofdzakelijk uit vastrentende effecten en beleggingscontracten die zijn afgesloten met verzekeringsmaatschappijen.

De Raad van Bestuur van Fortis heeft in 2003, op grond van wijzigingen in de fiscale regelgeving in België, besloten de uitoefenperiode voor de opties die in 1999, 2000 en 2002 aan Belgische deelnemers zijn aangeboden te verlengen met drie jaar. Door verschillen tussen de fiscale regimes in de diverse landen, bestaan er per land overigens verschillen ten aanzien van de looptijd en uitoefenprijs van de opties. In principe worden aan deelnemers verstrekte opties op bestaande aandelen door Fortis ingedekt. Gezien de hoge uitoefenprijs van een aantal toegekende opties wordt het evenwel niet noodzakelijk geacht de volledige positie in te dekken. Op 31 december 2003 heeft Fortis hiervoor alsmede voor de restricted shares welke zijn toegekend aan de leden van het Executive Committee 1.388.000 aandelen Fortis in portefeuille. Dit aantal aandelen wordt als voldoende beschouwd. De aan de Raad van Bestuur en de leden van het Executive Committee toegekende opties zijn opgenomen in het volgende overzicht. Een gedetailleerd overzicht van de (uitstaande) opties die zijn toegekend aan de leden van de Raad van Bestuur en het Executive Committee is opgenomen in paragraaf 18 ‘Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee’. Totaal

2003

2002

2001

Uitoefenperiode

2002-2012

2007-2009

2006-2012

2006-2008

Aantal toegekende opties

46.226.614

3.062.460

3.668.404

344.750

28,81

14,74

26,55

37,57

Opties aangeboden in

Gemiddelde uitoefenprijs Uitgeoefend en vervallen vóór 2003

7.074.780

23.300

Uitgeoefend in 2003 Vervallen in 2003

3.899.000

Uitstaand per 31 december 2003

35.252.834

3.062.460

3.645.104

Op nieuwe Fortis Aandelen

33.504.374

2.755.000

2.905.804

1.748.460

307.460

739.300

344.750

2000

1999

1998

1997

Uitoefenperiode

2005-2010

2004-2012

2003

2002-2007

Aantal toegekende opties

10.555.700

18.665.150

5.188.100

4.742.050

35,21

30,41

27,57

19,86

181.650

588.400

1.766.000

4.515.430

3.422.100

Op bestaande Fortis Aandelen


Gemiddelde uitoefenprijs Uitgeoefend en vervallen vóór 2003

344.750

Uitgeoefend in 2003 Vervallen in 2003

469.600

7.300

Uitstaand per 31 december 2003

9.904.450

18.069.450

226.620

Op nieuwe Fortis Aandelen

9.547.500

18.069.450

226.620

Op bestaande Fortis Aandelen

356.950

Voor het senior management van Fortis, Inc. was er tot 2003 een afzonderlijk optieplan, gebaseerd op preferente aandelen Fortis, Inc. De waarde van deze preferente aandelen was rechtstreeks gekoppeld aan de beurswaarde van Fortis. Het totaal aantal ultimo 2002 uitstaande opties was 339.700. In het kader van de voorbereiding op de beursgang van Fortis, Inc. zijn deze opties afgekocht.

60



Uitoefenperiode Aantal opties op moment van acquisitie ASR Uitoefenprijs

2000

1999

1998

2003-2005

2002-2004

2001-2003

265.779

403.950

90.047

17,47

19,26

25,33

Uitgeoefend vóór 2003

3.885

Uitgeoefend in 2003 Vervallen in 2003 Uitstaand per 31 december 2003

86.162 265.779

403.950

Fortis ASR heeft aan een aantal van haar medewerkers zogenaamde ‘Stock Appreciation Rights’ (SAR's) toegekend op aandelen ASR. Houders van SAR’s zijn gerechtigd tot een contante betaling die gelijk is aan het verschil tussen de uitoefenprijs en de actuele prijs van de aandelen ASR op het moment dat de SAR wordt uitgeoefend. Per 15 januari 2001 is de onderliggende waarde omgezet in een Fortis-aandeel. Hieronder wordt een overzicht gegeven van het verloop van het aantal SAR’s sinds de acquisitie van ASR. SAR's aangeboden in

Uitoefenbaar vanaf Aantal SAR's op moment van acquisitie ASR Uitoefenprijs

2000

1999

2003-2005

2002-2004

1.279.783

1.035.626

17,47

19,26

1.279.783

1.035.626

Uitgeoefend in 2002 Uitgeoefend in 2003 Uitstaand per 31 december 2003

Per 31 december 2003 heeft Fortis ASR 2.985.138 Fortis-aandelen in bezit als dekking voor de optie- en SAR-plannen.

61


econsolideerd

In verband met de acquisitie van ASR Verzekeringsgroep (thans ‘Fortis ASR’) zijn de personeelsoptieplannen op aandelen ASR per 15 januari 2001 omgezet in personeelsoptieplannen op Fortis-aandelen. In de onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van het aantal opties op aandelen Fortis vanaf het moment van de acquisitie van ASR.

14

Winstbelasting

Het resultaat vóór belasting is inclusief baten waarover geen belasting is verschuldigd door groepsmaatschappijen. Bovendien zijn in vele landen waarin Fortis werkzaam is bijzondere belastingregelingen van kracht. 2003

2002

2001

Belastingen op operationeel resultaat

- 499,4

- 910,2

- 1.048,9

Belastingen op waardeverschillen op de aandelenportefeuille

- 142,1

117,0

Belastingen op niet operationele elementen Totaal belastingen op resultaat Belastingen verantwoord in het eigen vermogen Totaal belastingen

67,5

29,1

131,0

- 574,0

- 764,1

- 917,9

58,1

- 81,0

214,8

- 515,9

- 845,1

- 703,1

- 91,9

- 525,4

- 366,6

- 8,4

73,7

- 157,4

Over het jaar: België Nederland Overige, inclusief sector algemeen Totale winstbelasting over het jaar

- 213,6

- 213,7

- 448,0

- 313,9

- 665,4

- 972,0

- 108,2

Uitgesteld: België

- 160,5

- 133,7

Nederland

- 23,8

38,5

60,0

Overige, inclusief sector algemeen

- 75,8

- 3,5

102,3

Totaal uitgestelde winstbelasting

- 260,1

- 98,7

54,1

Belastingen op resultaat

- 574,0

- 764,1

- 917,9

De hoogte van de verwachte winstbelasting is bepaald door het resultaat vóór belastingen te relateren aan het gewogen gemiddelde nominale belastingtarief. De verschillen tussen de verwachte en werkelijke belastingen zijn als volgt opgebouwd:

Operationeel resultaat vóór belastingen Waardeverschillen op de aandelenportefeuille

2003

2002

2001

2.253,9

2.545,7

3.493,4

779,3

- 1.148,5

Niet operationele elementen

- 117,6

72,4

199,8

Totaal resultaat vóór belasting

2.915,6

1.469,6

3.693,2

34,0

41,0

38,3

- 992,0

- 602,4

- 1.416,6

- Belastingvrije winst

289,3

- 176,5

384,0

- Niet-aftrekbare kosten

- 11,3

- 70,7

- 35,4

15,6

1,9

17,4

124,4

83,6

132,7

- 574,0

- 764,1

- 917,9

Wettelijk tarief voor het boekjaar geldend (in %)

Verwachte belastingen

1)

Toename/vermindering resulterend uit:

- Tariefverschil andere landen - Overige Belastingen op resultaat

1)

Gewogen gemiddelde nominale belastingtarief.

62


2003

2002

2001

200,3

292,1

566,7

1.284,7

1.446,5

1.507,9

27,1

206,8

204,2

Pensioenen en andere uitkeringen na uitdiensttreding

133,6

159,2

178,5

Fiscaal compensabel netto operationeel verlies

559,3

409,0

148,3

Actieve belastinglatenties: Voorzieningen Technische voorzieningen verzekeringsbedrijf Uitgestelde winsten op vastrentende beleggingen

Overige

306,8

402,5

455,8

2.511,8

2.916,1

3.061,4

1.367,2

1.341,1

1.176,4

206,8

295,5

105,6


563,5

690,6

802,5

Pensioenen en andere uitkeringen na uitdiensttreding

165,4

142,0

251,3

19,7

25,4

29,5

Belastingvrije reserves

189,0

189,0

223,3

Overige

530,4

610,8

598,6

Totaal latente belastingverplichtingen

3.042,0

3.294,4

3.187,4

Netto belastinglatentie

- 530,2

- 378,3

- 126,0

Totaal actieve belastinglatenties Latente belastingverplichtingen: Terreinen en gebouwen Waardering van aandelen, venture capital en obligaties en andere vastrentende waarden Waardering van de handelsportefeuille

Overlopende activa

0,2

De latente belastingvorderingen en -verplichtingen worden gerubriceerd per fiscale eenheid en zijn als volgt in de balans opgenomen: 2003

2002

Actieve belastinglatentie onder overige activa

1.726,8

2.139,6

2.335,4

Latente belastingverplichtingen onder overige passiva

2.257,0

2.517,9

2.461,4

- 530,2

- 378,3

- 126,0

2001

63


econsolideerd

De samenstelling van de latente belastingvorderingen en -verplichtingen per 31 december 2003 is als volgt:

15

Winst per aandeel

In de volgende tabel worden de uitgangspunten weergegeven voor de bepaling van de winst per aandeel (‘WPA’).

Operationeel resultaat na belastingen Niet operationele elementen na belastingen Winst ter beschikking van de gewone aandeelhouders als WPA Bespaarde intrest converteerbare effecten Winst in verband met de berekening WPA na volledige conversie

2003

2002

2001

2.247,5

430,1

2.267,4

- 50,1

101,5

330,8

2.197,4

531,6

2.598,2

2.230,6

531,6

2.625,3

1.295.387

1.294.417

1.293.282

124

82

728

33,2

27,1

Gewogen gemiddeld uitstaande gewone aandelen in aanmerking genomen bij berekening WPA (in duizenden) Verwaterende invloed van effecten: Opties Warrants Converteerbare effecten

28

81

43.239

3

40.283

1.338.750

1.294.530

1.334.374

Gecorrigeerde gewogen gemiddeld uitstaande gewone aandelen in verband met berekening WPA na volledige conversie (in duizenden)

Winst per aandeel: Operationeel resultaat na belastingen Niet operationele elementen na belastingen Nettowinst

1,74

0,33

1,75

- 0,04

0,08

0,26

1,70

0,41

2,01

Winst per aandeel na volledige conversie: Operationeel resultaat na belastingen Niet operationele elementen na belastingen Nettowinst

1,71

0,33

1,72

- 0,04

0,08

0,25

1,67

0,41

1,97

Gedurende 2003 werden opties op een gewogen gemiddelde van 35.497.019 aandelen (2002: 20.014.692; 2001: 3.258.799) en met een gewogen gemiddelde uitoefenprijs, na volledige conversie, van EUR 32,22 per aandeel (2002: EUR 32,50; 2001: EUR 35,09) buiten beschouwing gelaten bij de berekening van de winst per aandeel, omdat de uitoefenprijs van de opties hoger was dan de gemiddelde beurskoers van de aandelen. Gedurende 2003 werden er geen aandelen van converteerbare effecten buiten beschouwing gelaten omdat de bespaarde interest hoger was dan de winst per aandeel.

64


econsolideerd

16

Niet-operationele elementen

De volgende tabel geeft een overzicht van de niet-operationele elementen na belastingen. 2003 Niet operationele elementen Belasting op niet operationele elementen Niet operationele elementen na belastingen

2002

2001

- 117,6

72,4

199,8

67,5

29,1

131,0

- 50,1

101,5

330,8

Niet operationele meerwaarden: - Suez (Verzekeringsbedrijf)

263,6

- Fortis Financial Group (Verzekeringsbedrijf)

35,9

- Australia (Verzekeringsbedrijf)

45,9

- Kempen & Co. (Verzekeringsbedrijf) - Theodoor Gilissen (Bankbedrijf)

80,0 90,8

- Arbed (Bankbedrijf)

18,7

- TOPLease (Bankbedrijf)

72,6

- Cedel (Bankbedrijf)

92,3

- Liffe seats (Bankbedrijf)

11,0

- SES Global (Bankbedrijf)

74,6

Financiële herstructurering: - Assurant Inc. (Verzekeringsbedrijf)

1)

- 84,8

Reorganisatievoorzieningen: - Verzekeringsbedrijf

- 14,6

- 17,9

- 57,4

- Bankbedrijf

- 41,5

- 52,7

- 151,3

- Algemeen

- 3,0

Wijziging belastingvoet België

- 11,5

Wijziging belastingvoet Luxemburg Niet operationele elementen na belastingen

1)

17

31,5 - 50,1

101,5

330,8

Betreft voornamelijk rentelasten, na belastingen, in verband met vervroegd aflossen van enkele leningen in voorbereiding op de beursgang van Assurant, Inc.

Invloed van valutakoersverschillen

Fluctuaties in wisselkoersen hadden gevolgen voor het operationeel resultaat vóór belastingen en het eigen vermogen. Het operationeel resultaat vóór belastingen daalde met 11,0% (2002: daling 27,1%; 2001: daling 3,4%); na aanpassing voor valutakoersverschillen bedroeg de daling 8,0% (2002: daling 28,7%; 2001: daling 3,7%). Het eigen vermogen steeg met 9,0% (2002: daling 21,5%; 2001: daling 8,9%), van EUR 10.870,9 miljoen tot EUR 11.894,2 miljoen (2002: van EUR 13.844,5 miljoen tot EUR 10.870,9 miljoen; 2001: van EUR 15.196,8 miljoen tot EUR 13.844,5 miljoen). Na aanpassing voor valutakoersverschillen bedroeg deze stijging 12,0% (2002: daling 25,2%; 2001: daling 9,4%).

65


18

Beloning van de bestuurders en de leden van het Executive Committee

De hierna verstrekte informatie is te beschouwen als referentiedocument waarin de beloningspolitiek van Fortis ten aanzien van de bestuurders en de leden van het Executive Committee uiteengezet wordt. Beloning van de leden van de Raad van Bestuur De beloning van de Fortis bestuurders wordt vastgesteld door de Raad van Bestuur, met inachtneming van de prerogatieven van de aandeelhoudersvergadering. Het Compensation & Nominating Committee doet gedetailleerde voorstellen voor de beloning van non-executive bestuurders op basis van het advies van externe deskundigen. De hoogte en samenstelling van de beloning is vastgesteld in functie van de specifieke verantwoordelijkheden van de non-executive bestuurders, en de internationale praktijk. De non-executive bestuurders ontvangen geen variabele bonussen of aandelenopties en bouwen evenmin pensioenrechten op. Uit hoofde van zijn voormalige executive functie bij Fortis bezit een non-executive bestuurder aandelenopties en heeft hij recht op een pensioenuitkering voor de periode gedurende welke hij deze executive positie bekleedde. Non-executive bestuurders hebben geen recht op enige beëindigingsvergoeding. Gedurende het jaar 2003 hebben de non-executive bestuurders een totale beloning ontvangen van EUR 1,9 miljoen (2002: EUR 2,3 miljoen; 2001: EUR 2,6 miljoen). Dit bedrag omvat zowel een vaste basisvergoeding voor het lidmaatschap van de Raad van Bestuur als een vergoeding voor het bijwonen van vergaderingen van commissies van de Raad van Bestuur. De beloning van de CEO, die lid is van de Raad van Bestuur, wordt toegelicht bij de paragraaf ‘Beloning van de CEO en de leden van het Executive Committee’. Details van de beloning en het aandelen- en optiebezit van non-executive bestuurders alsmede de kredieten en leningen die aan hen zijn verstrekt door Fortis vennootschappen, worden hierna weergegeven in de tabel.

66


econsolideerd

Functie Opties op

Leningen en

Totale

Bezit

Fortis-aandelen en

kredieten op

vergoeding

Fortis-aandelen

restricted shares

(behalve de CEO zijn alle leden non-executive leden)

in 2003 (EUR)

op 31-12-2003 5)

Jaap Glasz

Voorzitter

194.000

Graaf Maurice Lippens

Voorzitter

309.000

725.000 1.000

Burggraaf Etienne Davignon

Vice-voorzitter

155.000

Jan Slechte

Vice-voorzitter

155.000

Anton van Rossum

CEO

Baron Valère Croes

Bestuurder

Jan-Michiel Hessels

Bestuurder

Henjo Hielkema

Bestuurder

Baron Daniel Janssen

Bestuurder

Christine Morin-Postel

Bestuurder

Annemieke Roobeek

Bestuurder

Martin Schröder

Bestuurder

Philippe Speeckaert

Bestuurder

op 31-12-2003

31-12-2003 1)

2.100.000

55.900

200.130

135.000

(EUR)

2)

317.646

6)

1.000.000

7)

148.736

6)

303.469

6)

8)

11.582

133.000 3)

4)

86.700 124.000

9)

31.750

9)

70.855

124.000 3)

57.000 130.000

Baron Piet van Waeyenberge

Bestuurder

142.000

Klaas Westdijk

Bestuurder

135.000

2.709 9)

1) 2)

Details over optiebezit treft u aan op pagina 70. Overeengekomen tegen marktcondities geldend op het moment van verstrekking.

3) 4) 5)

Bestuurder tot 27 mei 2003. Bestuurder tot 12 maart 2003. Bedrag onderworpen aan 19% BTW.

6) 7) 8)

Hypothecaire lening. Kaskrediet en lening zonder waarborg. De CEO heeft, naast de vermelde opties, in 2000 86.475 Stock Appreciation Rights (‘SAR’s’) op Fortis-aandelen gekregen. SAR’s geven de CEO het recht op een door Fortis te verstrekken contante betaling die gelijk is aan het verschil - indien het positief wordt - tussen de actuele koers van de Fortis-aandelen op het moment dat de SAR wordt uitgeoefend en de uitoefenprijs (EUR 28,91), d.w.z. de beurskoers van de Fortis-aandelen op 27 juni 2000 (waarbij het verschil maximaal EUR 28,91 kan bedragen). De SAR’s zijn uitoefenbaar tussen 31 augustus 2003 en 31 augustus 2005, gedurende vooraf vastgestelde zogenaamde ‘open’ perioden. In 2003 heeft de CEO geen SAR’s uitgeoefend.

9)

Totale beloning is betaald aan een bedrijf buiten Fortis, waar deze persoon een functie vervult.

Beloningstructuur van de CEO en van de leden van het Executive Committee De beloning van de CEO en de leden van het Executive Committee is zodanig gestructureerd dat het: - Fortis in staat blijft stellen om - in een internationale markt - hooggekwalificeerde executives aan te trekken, te behouden en te motiveren; - behalen van uitdagende prestatiedoeleinden stimuleert, zodat de belangen van executives en aandeelhouders op de korte-, middellange en lange termijn worden verenigd; - zowel een sterke individuele bijdrage als een goede teamprestatie stimuleert, erkent en beloont. Zowel de hoogte als de structuur van de beloning van Fortis’ senior executives wordt op jaarbasis geanalyseerd. De concurrentiepositie van Fortis wordt, op initiatief van het Compensation & Nominating Committee, regelmatig beoordeeld door en besproken met een internationaal erkende organisatie, gespecialiseerd op het gebied van beloningen en vergeleken met die van vooraanstaande internationale banken verzekeringsbedrijven en andere internationaal opererende ondernemingen, die in Europa zijn gevestigd. Het beloningspakket van de CEO en het Executive Committee weerspiegelt het concept van een geïntegreerde totale beloning (‘total direct compensation’), waarin de volgende drie componenten worden gecombineerd: basissalaris (‘base salary’), jaarlijkse bonus (‘annual incentive’, een ‘short-term performance-related bonus’) en een ‘long term incentive’.

67


Bij het op elkaar afstemmen van de verschillende beloningscomponenten is de doelstelling om het totale beloningsniveau vergelijkbaar te laten zijn met de beloning bij andere vooraanstaande internationale ondernemingen. Op dit moment vormen de variabele, prestatiegerelateerde beloningscomponenten het grootste deel van het totale beloningspakket van de leden van het Executive Committee: de ‘pay-at-risk’, zijnde de totale prestatie gerelateerde beloning (waaronder wij verstaan de jaarlijkse bonus en de ‘long term incentive’) vertegenwoordigt tenminste 60% van het totale beloningspakket. Basissalaris Er wordt naar gestreefd het niveau van het basissalaris van de executives af te stemmen op de verantwoordelijkheden die de functie met zich brengt en op de specifieke vaardigheden die ze vereist. De hoogte van de beloning wordt vastgesteld in overeenstemming met de algemene markttrend voor vergelijkbare posities en wordt jaarlijks opnieuw beoordeeld, zonder dat er een automatisch aanpassingsmechanisme is. Het niveau van het basissalaris is sinds 1999 niet aangepast. Jaarlijkse bonus (‘annual incentive’) De jaarlijkse bonus is ontworpen om de individuele bijdrage van betrokkenen alsmede de bijdrage als leden van het Executive Committee en als leiders van een bedrijfsonderdeel te stimuleren, te erkennen en te belonen. De hoogte van de uit te keren jaarlijkse bonus wordt rechtstreeks bepaald door de mate waarin is voldaan aan vooraf vastgestelde kwalitatieve en kwantitatieve prestatiemaatstaven. De als doelstelling gehanteerde jaarlijkse bonus wordt uitgedrukt als een percentage van het basissalaris en varieert van 70% tot 100%, afhankelijk van de positie van betrokkene in het Executive Committee. De daadwerkelijk uit te keren jaarlijkse bonus wordt bepaald in functie van de mate waarin de executive de gestelde objectieven bereikt; dit laatste wordt gemeten op het einde van het prestatiebeoordelingsproces. ‘Long term incentive’ De ‘long term incentive’ is ontworpen om: - het creëren van aandeelhouderswaarde te stimuleren en aan te moedigen en de executives te laten delen in voor- en tegenspoed van de aandeelhouders; - de mogelijkheid te bieden aan de leden van het Executive Committee om binnen hun beloningspakket een competitieve component te ontvangen die enerzijds gebonden is aan het lange-termijn presteren van de groep, vergeleken met het presteren van vergelijkbare bedrijven in een internationale markt (‘peer group’) en anderzijds gebonden is aan het groeipotentieel van het Fortis-aandeel. De belangrijkste kenmerken van het - 2003 - long term incentive plan zijn de volgende: - de doelstelling voor de long term incentive (‘target’) wordt voor de CEO en elk individueel lid van het Executive Committee vastgesteld door het Compensation & Nominating Committee, en wordt uitgedrukt als een percentage van het basissalaris; - de effectieve long term incentive wordt aanbevolen door het Compensation & Nominating Committee, op basis van de prestatie van het Fortis-aandeel ten opzichte van die van een referentiegroep van dertig financiële instellingen in Europa (geselecteerd op basis van marktkapitalisatie). De relatieve prestatie van het Fortis-aandeel wordt vastgesteld op jaarbasis, waarbij de ontwikkeling van de aandelenkoers (tijdens het jaar voorafgaand aan het jaar van de toekenning) iedere drie maanden wordt vergeleken. Zoals reeds uiteengezet in het jaarverslag 2002, heeft het Compensation & Nominating Committee, in de context van het jaarlijkse onderzoek van het beloningspakket van de leden van het Executive Committee, de huidige en beoogde praktijk van de belangrijkste financiële instellingen in Europa inzake long term incentives onderzocht. Op basis van dit onderzoek heeft het Compensation & Nominating Committee aan de Raad van Bestuur aanbevolen om de structuur van de uit te keren long term incentive aan te passen vanaf 2003.

68


Andere beloningscomponenten De CEO en de leden van het Executive Committee nemen deel aan de respectievelijke Fortis pensioenregelingen in België of Nederland. De pensioenregelingen zijn in overeenstemming met de gangbare praktijk in deze landen. De pensioenregelingen zijn eindloonregelingen en kennen geen eigen (werknemers)bijdrage. De pensioenregelingen voorzien in de uitbetaling van een rente of van het daartoe samengesteld kapitaal bij in leven zijn op de pensioenleeftijd danwel bij voortijdig overlijden. Ouderdomspensioen is in de regel uitkeerbaar vanaf de leeftijd van 60 jaar. De maximaal te bereiken pensioenuitkering, inclusief staatspensioen, bedraagt 65% tot 80% van het basissalaris van betrokkene, welk percentage afhankelijk is van de positie in het Executive Committee en van de tijd dat de betrokkene binnen Fortis werkzaam is geweest. Andere beloningscomponenten, zoals de ziektekosten- en andere verzekeringen worden toegekend op basis van de gebruikelijke marktpraktijk in het land waar de betrokkene werkzaam is. Beloning van de CEO en van Executive Committee leden in 2003 In 2003 bedroeg de totale beloning van de CEO EUR 2,1 miljoen (2002: EUR 2,1 miljoen; 2001: EUR 2,4 miljoen). De totale beloning is opgebouwd uit het basissalaris van EUR 750.000 (2002: EUR 750.000; 2001: EUR 750.000), de jaarlijkse bonus van EUR 732.000 (2002: EUR 525.000; 2001: EUR 810.000) en een bedrag van EUR 586.000 (2002: EUR 800.000; 2001: EUR 809.000) dat de waarde vertegenwoordigt van de andere beloningscomponenten (nettoperiodieke pensioen kosten, long term incentive in de vorm van een contante uitkering en andere kosten). Op basis van de relatieve prestatie van het Fortis aandeel in 2002 bestond de long term incentive van 2003 uit 32.930 opties (uitoefening EUR 14,86) en 28.550 restricted shares. In 2003 bedroeg de totale beloning voor de overige zeven leden van het Executive Committee EUR 7,4 miljoen (2002: EUR 8,0 miljoen; 2001: EUR 7,9 miljoen). De totale beloning is opgebouwd uit het basissalaris van EUR 3,6 miljoen (2002: EUR 3,6 miljoen; 2001: EUR 3,6 miljoen), variërend van EUR 505.000 tot EUR 615.000 per lid, afhankelijk van hun positie in het Executive Committee, een jaarlijkse bonus van in totaal EUR 2,7 miljoen (2002: EUR 2,7 miljoen; 2001: EUR 2,6 miljoen), variërend, op individuele basis, van EUR 323.000 tot EUR 506.000 en een totale waarde van andere beloningscomponenten van EUR 1,1 miljoen (2002: EUR 1,6 miljoen; 2001: EUR 1,7 miljoen) voor netto periodieke pensioen kosten, de long term incentive in de vorm van een contante uitkering en andere kosten. Op basis van de relatieve prestatie van het Fortis aandeel in 2002 bestond de long term incentive 2003, voor deze zeven leden van het Executive Committee, uit 116.040 opties (uitoefenprijs EUR 14,86) en 100.605 restricted shares.

69


econsolideerd

Deze long term incentive wordt uitgekeerd in de vorm van een mix van opties, gepaard gaande met een contante uitkering, en restricted shares: - de in 2003 toegekende aandelenopties hebben een uitoefenprijs van EUR 14,86, dat is 100% van de marktwaarde van het aandeel Fortis op het moment van toekenning (25 april 2003). De opties hebben een looptijd van 6 jaar. Opties mogen worden uitgeoefend gedurende vooraf vastgestelde zogenaamde ‘open perioden’, nadat drie volle kalenderjaren zijn verstreken na de toekenning tot het moment dat de optie vervalt; - het restricted shares plan 2003 bestaat hierin dat Fortis de verbintenis aangaat om aan de executive een welbepaald aantal Fortis-aandelen toe te kennen in september 2006, mits deze op dat ogenblik nog in dienst is. Op het ogenblik van de toekenning mag de executive binnen een termijn van 10 dagen maximaal 50% van de aandelen verkopen teneinde de belasting te betalen die verschuldigd zal zijn omwille van die toekenning. De niet verkochte aandelen, na het verstrijken van deze termijn van 10 dagen, zullen onverkoopbaar blijven tot 6 maanden na het beëindigen van de beroepsrelatie tussen Fortis en de executive.

In de tabel hieronder worden de aandelenopties en de restricted shares weergegeven die zijn toegekend aan de CEO en aan voormalige en huidige leden van het Executive Committee. Rekening houdend met de Belgische fiscale wetgeving werd de expiratiedatum van de opties die in 1999 en 2000 werden toegekend verlengd met drie jaar. ‘Restricted shares’

Opties

Opties

Opties

Optie-

Optie

toegekend in

toegekend in

uitgeoefend

uitstaand per

uitoefen-

expiratie

2003

2003

in 2003

31-12-2003

prijs

datum

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

29,81

03-10-2009

7.650

31,75

31-12-2012

25.450

38,40

14-04-2009

25.450

38,40

14-04-2009

38.000

37,57

18-04-2007

75.200

32,23

28-04-2008

32.930

14,86

28-04-2009

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

29,81

03-10-2009

Non-executive bestuurders M. Lippens

Executive Committee A. van Rossum

28.550

32.930

H. Verwilst

19.845

22.890

G. Mittler

13.460

15.525

K. De Boeck

13.460

15.525

J. De Mey

13.460

15.525

F. Dierckx

13.460

70


15.525

7.650

31,75

31-12-2012

18.950

38,40

14-04-2009

26.750

37,57

18-04-2007

52.300

32,23

28-04-2008

22.890

14,86

28-04-2009

10.350

18,60

20-11-2007

7.500

29,81

03-10-2009

7.650

31,75

31-12-2012

13.350

38,40

14-04-2009

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

15.525

14,86

28-04-2009

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

29,81

03-10-2009

7.650

31,75

31-12-2012

12.000

38,40

14-04-2009

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

15.525

14,86

28-04-2009

15.300

18,60

20-11-2007

7.500

29,81

03-10-2009

7.650

31,75

31-12-2012

12.000

38,40

14-04-2009

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

15.525

14,86

28-04-2009

7.500

29,81

03-10-2009

7.650

31,75

31-12-2012

12.000

38,40

14-04-2009

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

15.525

14,86

28-04-2009

shares’

Opties

Opties

Opties

Optie-

Optie

toegekend in

toegekend in

uitgeoefend

uitstaand per

Uitoefen-

expiratie

2003

2003

in 2003

31-12-2003

prijs

datum

J. Feilzer

13.460

15.525

J. van Ek

Totaal

19

7.500

29,81

03-10-2004

13.350

38,40

14-04-2006

18.000

37,57

18-04-2007

35.500

32,23

28-04-2008

15.525

14,86

28-04-2009

37.298

19,26

24-05-2004

37.298

17,47

22-09-2005

13.500

37,57

18-04-2007

22.000

32,23

28-04-2008

14,86

28-04-2009

13.460

15.525

15.525

129.155

148.970

1.021.316

Dividend

Aandeelhouders kunnen kiezen of zij dividend van Fortis SA/NV (uit België) of Fortis N.V. (uit Nederland) willen ontvangen. Het dividend van Fortis SA/NV is gelijk aan het dividend van Fortis N.V. In het geval geen dividendkeuze wordt gemaakt, geldt het volgende: - in het geval dat het Fortis-aandeel via een betaalkantoor wordt gehouden dat een rekening heeft bij een in België respectievelijk in Nederland gevestigd lid van een centraal effectenbewaarkantoor of wanneer het Fortis-aandeel wordt gehouden door een aandeelhouder die in de aandeelhouderregisters staat ingeschreven als woonachtig in België respectievelijk Nederland wordt die aandeelhouder geacht te hebben gekozen voor het dividend van Fortis SA/NV respectievelijk Fortis N.V.; - in het geval dat de aandeelhouder fysieke aandelen aan toonder heeft ontvangen, wordt de aandeelhouder geacht te hebben gekozen voor het dividend van Fortis SA/NV; - in alle overige gevallen wordt aan 50% van de desbetreffende aandelen dividend van Fortis SA/NV en aan 50% van de desbetreffende aandelen dividend van Fortis N.V. toegewezen. Verschillende vennootschappen van Fortis zijn onderhevig aan juridische beperkingen ten aanzien van de hoogte van het dividend dat zij mogen uitkeren aan hun aandeelhouders. Het Nederlands Burgerlijk Wetboek bepaalt dat dividenden alleen mogen worden uitgekeerd door Nederlandse ondernemingen voor zover het eigen vermogen van de onderneming het totaal van het gestorte en opgevraagde kapitaal en de wettelijk of statutair vereiste reserves overtreft. Volgens het Belgische Wetboek van Vennootschappen mag een onderneming geen dividend uitkeren tot er eerst een niet-uitkeerbare reserve van 5% van de winst over het betreffende boekjaar is gevormd en die reserve minimaal gelijk is aan 10% van het aandelenkapitaal of indien na uitkering van dividend het niveau van het netto-vermogen van de onderneming zou dalen tot onder het totaal van het gestorte kapitaal en de niet-uitkeerbare reserves. De Belgische en Nederlandse dochters zijn tevens onderworpen aan de dividendbeperkingen uit hoofde van vereisten ten aanzien van minimumvermogen en solvabiliteit die worden gesteld door de lokale toezichthouders. Voorts zijn bepaalde dochterondernemingen van Fortis buiten Nederland en België gebonden aan beperkingen ten aanzien van de hoogte van het bedrag dat zij in de vorm van een contant dividend aan aandeelhouders mogen uitkeren. 71


econsolideerd

‘Restricted

Dit is met name het geval in de Verenigde Staten van Amerika, waar dochterondernemingen onderworpen zijn aan beperkingen die worden gesteld door de toezichthouders in de staten waar de betreffende dochters zijn gevestigd. Voor levensverzekeraars en ongevallen- en ziektekostenverzekeraars dienen dividenden over het algemeen beperkt te blijven tot 10% van de wettelijk ingehouden winst of 10% van het wettelijke nettobedrijfsresultaat indien dit bedrag hoger is. Voor dochters die zich bezighouden met niet-leven verzekeringen dienen dividenden, afhankelijk van de staat van vestiging, beperkt te blijven tot een vastgesteld percentage van het eigen vermogen of het nettobeleggingsresultaat over het voorgaande jaar. Voor dividenden die dit percentage te boven gaan, moet vooraf toestemming worden gevraagd aan de toezichthouder op het verzekeringswezen in de staat van vestiging.

20

Regelgeving en solvabiliteit

Teneinde het toezicht op de naleving van de regelgeving te bevorderen, hebben de instanties die in België en Nederland belast zijn met het toezicht op het banken verzekeringswezen een overeenkomst gesloten gericht op het coördineren van hun respectievelijke controlerende bevoegdheden. Volgens deze overeenkomst oefent elk van de vier toezichthouders het toezicht uit op de activiteiten van Fortis die tot de eigen jurisdictie behoren. Daarnaast coördineert de toezichthoudende instantie die het grootste activiteitenvolume van Fortis controleert (gemeten op basis van de solvabiliteitseisen) de activiteiten van de verschillende Nederlandse en Belgische toezichthoudende instanties. Op grond van dit criterium treedt de Belgische toezichthouder voor het bankwezen, het effectenverkeer en openbare emissies (de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen, ‘CBFA’) op als coördinerende instantie. Fortis rapporteert hieraan op geconsolideerde basis. Voorts worden de activiteiten van Fortis in de Verenigde Staten gecontroleerd door de toezichthouders voor het verzekeringswezen in de staten waar Fortis actief is. De bankdochters van Fortis zijn onderworpen aan de richtlijnen van de Belgische en Nederlandse toezichthouders voor het bankwezen. Deze richtlijnen zijn opgesteld conform de richtlijnen van de Europese Unie en het Bazelcomité voor het Bankentoezicht. Volgens de richtlijnen moeten de bankdochters van Fortis onder meer een minimaal toetsingsvermogen aanhouden ten opzichte van de uitzettingen op en buiten de balans. Deze uitzettingen worden gewogen naar de daarin gelegen risico’s. Ook voor het in de handelsactiviteiten gelegen marktrisico van de bank moet vermogen worden aangehouden. De norm voor het kernvermogen (Tier 1 ratio) bedraagt 4% en voor het totale toetsingsvermogen 8%. In onderstaande tabel worden de solvabiliteitsratio’s van het bankbedrijf weergegeven. Minimum vereisten

Krediet risico Marktrisico Naar risicograad gewogen activa

2003

2002

2001

150.213,1

142.021,7

146.066,5

11.294,2

9.282,8

6.540,0

161.507,3

151.304,5

152.606,5

Tier 1 ratio

4,0%

7,9%

8,2%

8,5%

Total capital ratio

8,0%

12,4%

13,0%

13,5%

Volgens de richtlijnen van de Europese Unie dient de solvabiliteit van verzekeringsmaatschappijen in een lidstaat aan minimumvereisten te voldoen. De solvabiliteit dient tenminste 16% te bedragen van de brutopremies in het voorgaande jaar uit niet-levenverzekeringen en in het algemeen 4% van de technische voorzieningen (1% indien de beleggingen voor rekening van polishouders zijn) plus 0,3% van het risicobedrag uit hoofde van levensverzekeringspolissen.

72


De verzekeringsmaatschappijen van Fortis in de Verenigde Staten dienen volgens de vereisten van de toezichthouders te voldoen aan een naar risicograad gewogen minimum kapitaalratio. De betreffende maatschappijen voldoen hier aan. Solvabiliteit Fortis heeft een solvabiliteitskader geformuleerd waarbinnen het kernkapitaal zich mag bewegen. Hiertoe zijn een boven- en ondergrens vastgesteld. De ondergrens is gebaseerd op de som van 6% van de risicogewogen activa van de bank en 1,75 maal de wettelijk voorgeschreven minimumeis voor de verzekeringssector. De bovengrens bestaat uit de som van 7% van de risicogewogen activa van de bank en 2,5 maal de wettelijk voorgeschreven minimumeis voor de verzekeringssector. Het solvabiliteitskader per 31 december van Fortis is als volgt:

Groepsvermogen

2003

2002

2001

15.977,2

14.014,9

13.101,7


2.209,1

2.215,0

2.216,7

Tier 1 leningen

2.250,0

2.250,0

1.000,0

18.474,0

17.566,7

19.193,9

Kernkapitaal Minimum

Maximum

Minimum

Maximum

Minimum

Solvabiliteitsbeslag

16.080,8

20.434,6

15.458,0

19.705,2

16.556,6

21.254,2

Overschot (tekort)

2.393,2

- 1.960,6

2.108,7

- 2.138,5

2.637,3

- 2.060,3

1,15

0,90

1,14

0,89

1,16

0,90

Ratio kernkapitaal / solvabiliteitsbeslag

Maximum

73


econsolideerd

Per 31 december 2003 bedraagt de solvabiliteit voor de verzekeringsactiviteiten van Fortis berekend conform deze richtlijn EUR 6.455,1 miljoen (2002: EUR 5.773,2 miljoen; 2001: EUR 6.975,3 miljoen). Per 31 december 2003 is de vereiste minimum solvabiliteit EUR 3.651,6 miljoen (2002: EUR 3.645,6 miljoen; 2001: EUR 4.225,4 miljoen).

Balans verzekeringsbedrijf Noot

31-12-2003

31-12-2002

31-12-2001

Activa Kasmiddelen

A1

1.870,1

1.970,7

1.154,1

Beleggingen

A2

54.093,1

49.999,1

50.487,3

3.518,1

2.297,6

1.971,2

A3

10.657,6

16.530,2

16.121,2

Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten

5.486,6

6.131,6

6.890,8

A4

2.788,5

2.810,1

2.963,6

1.283,7

1.248,2

1.318,2


A5

19.946,2

18.390,6

23.567,4

Overige activa

A6

6.323,7

6.026,0

5.463,0

105.967,6

105.404,1

109.936,8


1.821,7

1.159,3

378,3

Schuldbewijzen

2.071,8

6.718,3

4.601,4

A7

64.410,1

61.735,9

59.533,4

A5

20.379,9

18.563,5

23.084,9

692,9

1.325,1

1.496,9

8.021,5

7.358,8

10.584,5

Aandeel herverzekeraars in technische voorzieningen Overlopende acquisitiekosten Overlopende activa

Totaal activa Passiva

Technische voorzieningen Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders Overlopende passiva Overige passiva

A8


A9


A10

0,0

0,3

1,4

1.336,8

2.261,2

2.475,6

98.734,7

99.122,4

102.156,4

750,6

752,0

694,5

Eigen vermogen

6.482,3

5.529,7

7.085,9

Groepsvermogen

7.232,9

6.281,7

7.780,4

105.967,6

105.404,1

109.936,8


Totaal passiva

74


A11

Winst- en verliesrekening verzekeringsbedrijf Noot

2003

2002

2001

18.142,0

18.494,7

18.162,3

3.468,0

3.291,4

3.158,4

Baten: A13

Rentebaten Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders - overig

1)

A14

1.022,3

- 3.419,0

- 2.499,5

A14

- 993,4

- 701,6

190,2

322,6

460,6

409,8

A15

1.503,0

1.541,5

1.336,0

23.464,5

19.667,6

20.757,2

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten Rentelasten Totale baten na aftrek van rentelasten Verzekeringstechnische lasten

A16

Waardecorrecties Nettobaten Bedrijfskosten

A17

Operationeel resultaat vóór belastingen Belastingen Operationele groepswinst Aandeel van derden Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen 2)

- 766,3

- 749,2

- 688,2

22.698,2

18.918,4

20.069,0

- 16.952,1

- 12.896,1

- 13.440,2

- 22,0

- 58,6

5.724,1

5.963,7

6.628,8

- 5.140,8

- 5.112,6

- 4.961,7

583,3

851,1

1.667,1

- 127,0

- 367,3

- 396,0

456,3

483,8

1.271,1

51,5

64,4

61,7

404,8

419,4

1.209,4

592,1

- 1.035,4


996,9

- 616,0


- 99,4

- 70,9

368,0

Nettowinst

897,5

- 686,9

1.577,4


1) 2)


75


Verzekeringsbedrijf

Verzekeringspremies

In onderstaande tabel is de winsten verliesrekening van het verzekeringsbedrijf gesplitst naar leven en niet-leven. 2003 Leven

Niet-leven

Totaal

Verzekeringspremies

9.405,2

8.736,8

18.142,0

Rentebaten

2.750,5

717,5

3.468,0

Baten:

Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders

1.022,3

- overig

- 898,2

1.022,3 - 95,2

- 993,4

1.120,3

382,7

1.503,0

13.722,7

9.741,8

23.464,5

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten Rentelasten

322,6

322,6

- 665,4

- 100,9

- 766,3

13.057,3

9.640,9

22.698,2

- 11.475,6

- 5.476,5

- 16.952,1

15,5

- 37,5

- 22,0

Nettobaten

1.597,2

4.126,9

5.724,1

Acquisitiekosten

- 688,4

- 2.841,6

- 3.530,0

Beheerskosten

- 610,6

- 1.358,1

- 1.968,7

13,2

734,1

747,3

- 341,1

- 48,3

- 389,4

- 1.626,9

- 3.513,9

- 5.140,8

- 29,7

613,0

583,3

Belastingen

48,4

- 175,4

- 127,0


18,7

437,6

456,3

Aandeel van derden

49,4

2,1

51,5


- 30,7

435,5

404,8


531,6

60,5

592,1


500,9

496,0

996,9


- 44,1

- 55,3

- 99,4

Nettowinst

456,8

440,7

897,5

Totale baten na aftrek van rentelasten Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties

Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Overige lasten Totale bedrijfskosten


76


2002 Niet-leven

Totaal

Verzekeringspremies

9.599,1

8.895,6

18.494,7

Rentebaten

2.523,5

767,9

3.291,4

Baten:


- 3.419,0 - 550,8

- 3.419,0 - 150,8

- 701,6

1.108,6

432,9

1.541,5

9.722,0

9.945,6

19.667,6

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten

460,6

460,6

Rentelasten

- 630,4

- 118,8

- 749,2


9.091,6

9.826,8

18.918,4

- 7.220,3

- 5.675,8

- 12.896,1

- 53,9

- 4,7

- 58,6

Nettobaten

1.817,4

4.146,3

5.963,7

Acquisitiekosten

- 670,4

- 2.872,9

- 3.543,3

Beheerskosten

- 615,4

- 1.590,0

- 2.205,4

Verzekeringstechnische lasten Waardecorrecties

Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Overige lasten Totale bedrijfskosten

Operationeel resultaat vóór belastingen Belastingen Operationele groepswinst

19,9

862,0

881,9

- 213,8

- 32,0

- 245,8

- 1.479,7

- 3.632,9

- 5.112,6

337,7

513,4

851,1

- 213,2

- 154,1

- 367,3 483,8

124,5

359,3

Aandeel van derden

61,9

2,5

64,4


62,6

356,8

419,4


- 907,3

- 128,1

- 1.035,4


- 844,7

228,7

- 616,0

- 51,4

- 19,5

- 70,9

- 896,1

209,2

- 686,9

Niet operationele elementen na belastingen Nettowinst

77


Verzekeringsbedrijf

Leven

2001 Leven

Niet-leven

Totaal

10.197,7

7.964,6

18.162,3

2.438,5

719,9

3.158,4

Baten: Verzekeringspremies Rentebaten Resultaat uit financiële transacties - voor rekening en risico van polishouders - overig

- 2.499,5 310,1

- 2.499,5 - 119,9

190,2

1.008,8

327,2

1.336,0

11.865,4

8.891,8

20.757,2

Overige baten - voor rekening en risico van polishouders - overig Totale baten Rentelasten

409,8

409,8

- 541,0

- 147,2

- 688,2


11.324,4

8.744,6

20.069,0

Verzekeringstechnische lasten

- 8.395,7

- 5.044,5

- 13.440,2

2.928,7

3.700,1

6.628,8

- 1.014,3

- 2.692,3

- 3.706,6

- 661,4

- 1.332,3

- 1.993,7

188,6

815,0

1.003,6

Nettobaten Acquisitiekosten Beheerskosten Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Overige lasten

- 215,1

- 49,9

- 265,0

- 1.702,2

- 3.259,5

- 4.961,7


1.226,5

440,6

1.667,1

Belastingen

- 282,8

- 113,2

- 396,0

943,7

327,4

1.271,1

60,3

1,4

61,7

883,4

326,0

1.209,4

Totale bedrijfskosten

Operationele groepswinst Aandeel van derden Netto operationeel resultaat Niet operationele elementen na belastingen Nettowinst

78


288,1

79,9

368,0

1.171,5

405,9

1.577,4

Toelichting balans en winsten verliesrekening verzekeringsbedrijf A1

Kasmiddelen

Verzekeringsbedrijf

De kasmiddelen betreffen uitsluitend direct opvraagbare saldi zoals creditsaldi bij banken en deposito’s. Per 31 december 2003 is EUR 0,4 miljoen (2002: EUR 0,7 miljoen; 2001: EUR 0,7 miljoen) aan kasmiddelen onderhevig aan restricties ten aanzien van onttrekking en aanwending. A2

Beleggingen

De samenstelling van de beleggingen per 31 december is als volgt:

Obligaties en andere vastrentende waarden Aandelen Totaal effecten Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen Beleggingen in terreinen en gebouwen Overige beleggingen Totaal

2003

2002

2001

42.940,1

35.489,3

34.218,5

5.887,7

7.963,5

11.929,6

48.827,8

43.452,8

46.148,1

403,7

361,6

358,3

4.669,8

4.603,3

3.781,9

191,8

1.581,4

199,0

54.093,1

49.999,1

50.487,3

De post aandelen is inclusief Fortis-aandelen ter waarde van EUR 244,3 miljoen (2002: EUR 315,5 miljoen; 2001: EUR 518,7 miljoen). Hiervan heeft een bedrag van EUR 43,5 miljoen betrekking op Fortis-aandelen welke worden gehouden in het kader van klassieke Belgische levensverzekeringsproducten met een minimum rendementsgarantie. Deze aandelen worden gewaardeerd tegen kostprijs.

79


In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de wijzigingen in de beleggingen. Deelnemingen in gemeen-

Terreinen en

Overige

Obligaties

Aandelen

beleggingen

gebouwen

beleggingen

Balanswaarde per 31 december 2001

34.218,5

11.929,6

358,3

3.781,9

199,0

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen

- 28,6

43,2

18.172,9

7.776,4

- 16.273,7

- 8.701,1

0,4

- 1.150,8

62,6

- 1.127,4

1,1

- 67,0

- 27,8

Verwerving Boekwaarde verkopen en aflossingen Herwaarderingen

schappelijke

725,6

13,0

13,0

261,9

1.627,6

- 9,7

- 200,8

- 245,7

Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen Overige mutaties Herrubriceringen Balans per 31 december 2002

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Verwerving Boekwaarde verkopen en aflossingen Herwaarderingen

- 1.433,4 - 0,2

- 13,5

4,9

833,4

- 739,4

35.489,3

7.963,5

- 6,1

1,0

361,6

4.603,3

1.581,4

466,9

1,1

23.141,8

3.471,8

42,2

306,3

3,7 83,6

- 16.327,0

- 6.249,8

- 0,1

- 265,2

- 71,0

10,6

20,0

45,5

- 2,1

727,7

0,8

- 1.283,7

- 59,4

- 26,7

Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen

- 18,0

Overige mutaties

1,9

Herrubriceringen

1.440,3

12,8

3,1

- 1.382,1

42.940,1

5.887,7

403,7

4.669,8

191,8

10.691,4

358,5

2.902,2


- 1,0

2001 Kostprijs Reële waarde

35.026,3

Aflossingswaarde

32.709,5

199,7

2002 Kostprijs

9.093,5

Reële waarde

37.673,7

Aflossingswaarde

34.230,8

361,6

3.673,2 1.675,8

2003 Kostprijs

6.269,4

Reële waarde

44.955,3

Aflossingswaarde

41.255,7

80


403,7

3.735,5 203,5

Beleggingen in effecten In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van de aanschaffingsprijs minus amortisatie (in het geval van aandelen de kostprijs) en een berekening van de reële waarde per 31 december voor de beleggingen in obligaties, andere vastrentende waarden en aandelen.

Aanschaffingsprijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

Overheid België

7.496,7

595,0

- 6,9

8.084,8

Overheid Nederland

1.878,7

71,0

- 3,0

1.946,7

Overheid Verenigde Staten

811,1

59,6

- 0,9

869,8

Overheid Duitsland

847,2

22,9

- 1,6

868,5

Overheid Spanje

2.857,3

147,1

- 0,2

3.004,2

Overheid Italië

1.760,7

63,2

- 11,7

1.812,2

Overheid Frankrijk

2.268,7

59,5

- 20,6

2.307,6

Overige overheden

4.192,1

195,1

- 28,9

4.358,3

Ondernemingen

8.355,2

400,2

- 9,0

8.746,4

Banken

6.573,3

324,3

- 8,5

6.889,1

Hypotheek obligaties

2.780,4

72,9

- 11,6

2.841,7

Overige asset-backed securities Overige obligaties en andere vastrentende waarden Totaal obligaties en vastrentende waarden Aandelen Totaal beleggingen in effecten

86,7

0,7

- 0,8

86,6

3.032,0

108,1

- 0,7

3.139,4

42.940,1

2.119,6

- 104,4

44.955,3

6.269,4

317,1

- 698,8

5.887,7

49.209,5

2.436,7

- 803,2

50.843,0

2002 Aanschaffingsprijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

Overheid België

8.212,1

759,4

- 0,9

8.970,6

Overheid Nederland

1.595,3

83,3

1.678,6

979,0

70,7

1.049,7

Overheid Verenigde Staten Overheid Duitsland

522,4

33,7

Overheid Spanje

2.709,4

232,9

Overheid Italië

1.016,3

87,4

693,6

82,2

Overige overheden

2.680,5

132,0

- 13,2

2.799,3

Ondernemingen

8.299,1

434,9

- 152,8

8.581,2

Banken

6.324,6

479,3

- 13,3

6.790,6


1.663,8

39,0

- 88,7

1.614,1

Overheid Frankrijk

556,1 - 1,0

2.941,3 1.103,7 775,8

Overige asset-backed securities

324,1

11,5


469,1

10,9

- 2,9

477,1

35.489,3

2.457,2

- 272,8

37.673,7

9.093,5

495,4

- 1.625,4

7.963,5

44.582,8

2.952,6

- 1.898,2

45.637,2

Totaal obligaties en vastrentende waarden Aandelen Totaal beleggingen in effecten

335,6

81


Verzekeringsbedrijf

2003

2001 Aanschaffingsprijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

Overheid België

8.657,7

450,6

- 26,1

9.082,2

Overheid Nederland

1.735,3

8,3

- 15,0

1.728,6


810,2

55,0

- 17,9

847,3

Overheid Duitsland

580,2

5,2

- 7,2

578,2

Overheid Spanje

3.675,9

172,2

- 2,8

3.845,3

Overheid Italië

755,7

16,5

- 2,3

769,9

Overheid Frankrijk

639,2

12,4

- 2,7

648,9

Overige overheden

2.264,0

45,8

- 24,2

2.285,6

Ondernemingen

6.884,9

217,1

- 161,8

6.940,2

Banken

5.741,5

162,7

- 97,8

5.806,4

930,3

23,1

- 4,3

949,1

23,4

1,0

- 0,6

23,8

1.520,2

26,0

- 25,4

1.520,8

Totaal obligaties en vastrentende waarden

34.218,5

1.195,9

- 388,1

35.026,3

Aandelen

10.691,4

2.252,9

- 1.014,7

11.929,6

Totaal beleggingen in effecten

44.909,9

3.448,8

- 1.402,8

46.955,9

Hypotheek obligaties Overige asset-backed securities Overige obligaties en andere vastrentende waarden

De gerealiseerde brutowinsten en -verliezen (hetzij uitgesteld, hetzij in aanmerking genomen in de winsten verliesrekening) op de verkoop van effecten uit de beleggingsportefeuille bedragen in 2003 respectievelijk EUR 958,0 miljoen en EUR 2.047,0 miljoen (2002: respectievelijk EUR 514,0 miljoen en EUR 1.022,3 miljoen; 2001: respectievelijk EUR 824,0 miljoen en EUR 307,8 miljoen). In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van de looptijden van beleggingen in obligaties en andere vastrentende waarden en de bijbehorende boek- en reële waarden per 31 december 2003. Boek-

Reële

waarde

waarde

Looptijd van maximaal één jaar

2.605,8

2.661,1

Looptijd tussen één en vijf jaar

11.011,7

11.601,9

Looptijd tussen vijf en tien jaar

16.076,0

16.707,7

Looptijd meer dan tien jaar

13.246,6

13.984,6

Totaal

42.940,1

44.955,3

2003

2002

2001

784,3

760,5

735,5

3.885,5

3.842,8

3.046,4

4.669,8

4.603,3

3.781,9

Beleggingen in terreinen en gebouwen De beleggingen in terreinen en gebouwen hebben betrekking op:

Terreinen en gebouwen in eigen gebruik Overige terreinen en gebouwen

82


In onderstaande tabel wordt een specificatie gegeven van de terreinen en gebouwen naar jaar van waardebepaling. 2003

2002

2001

2.019,8

2002

1.571,8

1.722,1

2001

651,9

1.057,5

1.305,5

2000

269,9

916,6

1.026,7

1999

156,4

310,8

640,0

596,3

354,5

4.669,8

4.603,3

3.781,9

2003

2002

2001

5.399,0

10.728,4

9.754,0

180,3

191,9

202,5

5.078,3

5.609,9

6.164,7

10.657,6

16.530,2

16.121,2

1998 1997

A3

455,2

Leningen aan klanten

De leningen aan klanten kunnen als volgt worden weergegeven:

Hypothecaire leningen Polisbeleningen Overige onderhandse leningen

Onder de leningen aan klanten is een voorziening voor dubieuze debiteuren opgenomen van EUR 131,4 miljoen (2002: EUR 118,9 miljoen; 2001: EUR 103,3 miljoen). De hypothecaire leningen zijn afgenomen ten gevolge van de overdracht van hypotheken door het segment verzekeringsbedrijf aan het segment bankbedrijf (zie voor een nadere toelichting paragraaf 2 van de jaarrekening). A4


De overlopende acquisitiekosten hebben betrekking op: 2003

2002

2001

Levensverzekeringen

1.510,9

1.376,4

1.788,6

Niet-leven verzekeringen

1.277,6

1.433,7

1.175,0


2.788,5

2.810,1

2.963,6

In de overlopende acquisitiekosten hebben zich de volgende wijzigingen voorgedaan: 2003

2002

Balanswaarde per 1 januari

2.810,1

2.963,6

Geactiveerde posten

1.578,1

1.192,2

- 1.576,6

- 1.135,4

Afschrijvingen Aan- en verkoop groepsmaatschappijen Correcties voor onder meer valutakoersen Balanswaarde per 31 december

0,0

53,2

- 23,1

- 263,5

2.788,5

2.810,1

83


Verzekeringsbedrijf

2003

A5


De samenstelling van de beleggingen voor rekening en risico van de polishouders per 31 december is als volgt: 2003

2002

2001

Kasmiddelen

98,3

33,8

44,2

Rentedragende tegoeden bij andere banken

61,6

53,6

117,9

Obligaties

3.287,0

3.173,5

4.609,5

Aandelen

15.863,2

14.494,1

18.016,7

446,6

413,9

420,8

72,3

97,1

114,5

117,2

124,6

243,8

19.946,2

18.390,6

23.567,4

Terreinen en gebouwen Leningen Overig Totaal beleggingen Plus: Overige activa Minus: Overige passiva

435,2

364,0

107,9

- 1,5

- 191,1

- 590,4

20.379,9

18.563,5

23.084,9

Schulden gerelateerd aan beleggingen voor rekening en risico van polishouders

In de beleggingen voor rekening en risico van polishouders is EUR 26,5 miljoen (2002: EUR 28,8 miljoen; 2001: EUR 29,9 miljoen) inbegrepen inzake Fortis-aandelen. De overige activa en passiva houden verband met een verschil in de timing van kasstromen. In onderstaande tabel wordt een specificatie gegeven van de technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders.

Eigen rekening Herverzekeringsbedrag Bruto

84


2003

2002

2001

20.263,9

18.449,0

22.977,0

116,0

114,5

107,9

20.379,9

18.563,5

23.084,9

A6

Overige activa

De overige activa kunnen als volgt worden weergegeven: 2002

2001

81,5

99,9

107,2

Deelnemingen: - Gewaardeerd volgens equivalentiemethode - Overige

10,6

28,4

34,6

Vorderingen op deelnemingen

100,9

142,6

122,2

Overige materiële vaste activa

199,9

226,6

205,9

- Verzekeringsnemers

225,8

223,2

261,1

- Tussenpersonen

581,4

887,9

728,1

54,6

99,4

132,3

2.761,2

1.749,4

1.241,2

Vorderingen uit hoofde van verzekeringstransacties:

Vorderingen uit hoofde van herverzekeringstransacties Overige vorderingen verzekeringen Deposito's bij cederende ondernemingen Latente belastingen Overige Totaal

193,9

184,9

178,7

1.352,0

1.690,7

1.963,8

761,9

693,0

487,9

6.323,7

6.026,0

5.463,0

De ‘Overige vorderingen verzekeringen’ omvatten EUR 1.314,8 miljoen (2002: EUR 550,5 miljoen; 2001: EUR 325,2 miljoen) aan vorderingen op groepsmaatschappijen. De overige materiële vaste activa betreffen voornamelijk informatieverwerkende systemen, kantoormeubilair en auto’s. De post ‘Overige’ is inclusief Fortis-aandelen die in het bezit zijn van Fortis ASR ter dekking van de optie- en SAR-plannen ter waarde van EUR 44,1 miljoen (2002: EUR 51,2 miljoen; 2001: EUR 57,2 miljoen).

85


Verzekeringsbedrijf

2003

A7


In de onderstaande tabel wordt de samenstelling van de technische voorzieningen voor eigen rekening getoond. 2003 Herverzekerings-

Levensverzekering

Eigen 1)

Bruto

bedrag

rekening

50.828,2

2.227,7

48.600,5

3.659,5

902,4

2.757,1

9.471,9

2.235,8

7.236,1

Niet-leven verzekering: - Niet-verdiende premies - Te betalen schaden Voorziening voor winstdeling en restorno's Egalisatievoorziening

2)

3)

Overige technische voorzieningen

174,1

174,1

130,0 4)

130,0

146,4

4,7

141,7

64.410,1

5.370,6

59.039,5

2002 Herverzekerings-

Eigen 1)

rekening

Bruto

bedrag

47.673,3

2.364,2

45.309,1

- Niet-verdiende premies

4.069,9

1.312,3

2.757,6

- Te betalen schaden

9.578,3

2.335,4

7.242,9

Levensverzekering Niet-leven verzekering:

Voorziening voor winstdeling en restorno's Egalisatievoorziening

2)

3)


162,7

162,7

119,6 4)

119,6

132,1

5,2

126,9

61.735,9

6.017,1

55.718,8

2001 Herverzekerings-

Levensverzekering

Bruto

bedrag

46.028,1

3.543,5

Eigen 1)

rekening

42.484,6

Niet-leven verzekering: - Niet-verdiende premies

4.101,1

978,0

3.123,1

- Te betalen schaden

8.769,7

2.255,5

6.514,2

310,5

0,2

310,3

183,8

5,7

178,1

59.533,4

6.782,9

52.750,5

Voorziening voor winstdeling en restorno's Egalisatievoorziening

3)


1) 2)

3) 4)

2)

140,2 4)

140,2

Exclusief herverzekeringsbedragen van beleggingen voor rekening en risico van polishouders voor een bedrag van EUR 116,0 miljoen (2002: EUR 114,5 miljoen; 2001: EUR 107,9 miljoen). De voorziening voor winstdeling en restorno’s heeft per 31 december 2003 betrekking op levensverzekeringen voor een bedrag van EUR 170,4 miljoen (2002: EUR 148,8 miljoen; 2001: EUR 305,7 miljoen) en niet-leven verzekeringen voor een bedrag van EUR 3,6 miljoen (2002: EUR 13,9 miljoen; 2001: EUR 4,6 miljoen). De egalisatievoorziening heeft geheel betrekking op niet-leven verzekeringen. De overige technische voorzieningen hebben per 31 december 2003 betrekking op levensverzekeringen voor een bedrag van EUR 55,3 miljoen (2002: EUR 53,6 miljoen; 2001: EUR 59,5 miljoen) en niet-leven verzekeringen voor een bedrag van EUR 86,4 miljoen (2002: EUR 73,3 miljoen; 2001: EUR 118,8 miljoen).

86


De technische voorzieningen voor levensverzekering zijn inclusief pensioenverplichtingen voor werknemers van Fortis voor een bedrag van EUR 4.403,1 miljoen (2002: EUR 4.136,3 miljoen; 2001: EUR 3.960,6 miljoen).

Hieronder volgt een overzicht van de wijzigingen in de technische voorzieningen voor levensverzekering voor eigen rekening.

Balans per 1 januari Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Toegevoegd aan de technische voorziening ten laste van de winsten verliesrekening Onttrokken aan andere posten ten laste van de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen ten gunste van winsten verliesrekening

2003

2002

45.309,1

42.484,6

456,2

- 28,2

3.327,9

3.125,6

40,1

815,1

- 592,8

- 711,6

Overige wijzigingen

41,8

- 434,2

Herrubricering

18,2

57,8

48.600,5

45.309,1

Balans per 31 december

De geografische verdeling van de technische voorzieningen verzekeringsbedrijf na herverzekering is als volgt: 2003 Verenigde

Rest van

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

21.207,9

16.806,6

363,9

38.378,4

2.908,4

7.539,4

48.826,2

6.728,7

7.636,9

1.760,8

16.126,4

3.011,2

1.126,2

20.263,8

Leven - voor eigen rekening - voor rekening van polishouders Niet-leven Totaal

2.619,1

2.393,1

8,6

5.020,8

3.869,6

1.322,9

10.213,3

30.555,7

26.836,6

2.133,3

59.525,6

9.789,2

9.988,5

79.303,3

Verenigde

Rest van

2002 België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

18.729,0

16.508,8

381,4

35.619,2

3.290,7

6.601,6

45.511,5


6.529,1

6.437,7

1.159,4

14.126,2

3.236,7

1.086,1

18.449,0

2.560,2

2.145,5

17,3

4.723,0

4.255,3

1.229,0

10.207,3

27.818,3

25.092,0

1.558,1

54.468,4

10.782,7

8.916,7

74.167,8

2001 Verenigde

Rest van

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

17.135,8

15.825,4

368,4

33.329,6

4.179,1

5.341,0

42.849,7

22.977,0


7.435,2

8.135,1

826,6

16.396,9

5.304,0

1.276,1

2.495,1

1.971,5

9,0

4.475,6

4.337,2

1.088,0

9.900,8

27.066,1

25.932,0

1.204,0

54.202,1

13.820,3

7.705,1

75.727,5

87


Verzekeringsbedrijf

Bij de berekening van de verzekeringstechnische voorzieningen wordt, zoals in de waarderingsgrondslagen is aangegeven, afgeweken van de premiegrondslagen wanneer de verwachtingen ten aanzien van toekomstige ontwikkelingen van beleggingsopbrengsten, onttrekkingen, sterftecijfers, kosten of andere aannames aanleiding geven tot verhoging van de voorzieningen.

De verdeling van de technische voorzieningen na herverzekering van het niet-leven verzekeringsbedrijf, per branche en regio, is als volgt: 2003 Ongevallen en ziekte

Auto

Brand

Overige

België

1.102,9

625,3

413,0

477,9

2.619,1

Nederland

1.114,5

670,6

210,5

397,5

2.393,1

5,5

2,8

8,6

1.295,9

629,0

878,2

5.020,8

2.167,4

3.869,6

Luxemburg

0,3

Benelux

2.217,7

Verenigde Staten

1.702,2

Rest van de wereld Totaal

Totaal

30,1

940,0

195,5

157,3

1.322,9

3.950,0

2.235,9

824,5

3.202,9

10.213,3

2002 Ongevallen en ziekte

Auto

Brand

Overige

Totaal

België

1.062,2

618,8

402,4

476,8

2.560,2

Nederland

1.000,7

624,7

207,0

313,1

2.145,5

5,0

12,0

17,3

1.243,5

614,4

801,9

4.723,0

2.355,3

4.255,3

23,2

887,5

172,7

145,6

1.229,0

3.986,4

2.131,0

787,1

3.302,8

10.207,3

Luxemburg

0,3

Benelux

2.063,2

Verenigde Staten

1.900,0


2001 Ongevallen

België Nederland Luxemburg

en ziekte

Auto

Brand

Overige

1.013,5

612,1

418,5

451,0

2.495,1

896,0

614,1

193,2

268,2

1.971,5

5,0

3,7

9,0

1.226,2

616,7

722,9

4.475,6

2.106,7

4.337,2

22,2

789,5

148,0

128,3

1.088,0

4.162,5

2.015,7

764,7

2.957,9

9.900,8

0,3

Benelux

1.909,8

Verenigde Staten

2.230,5


88


Totaal

De wijzigingen in de voorziening voor niet-leven verzekeringen (te betalen schade), na herverzekering, worden hieronder weergegeven.

Nettobalanswaarde per 1 januari

2002

7.242,9

6.514,2

7.242,9

6.514,2

Verzekeringsbedrijf

2003

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Gecorrigeerde nettobalanswaarde per 1 januari Schaden en schadeafwikkelingskosten eigen rekening: - Voorziening toe te rekenen aan voorgaande jaren

- 179,7

- 79,6

- Voorziening toe te rekenen aan het lopende jaar

3.655,4

5.022,8

6,8

7,6

3.482,5

4.950,8

- Rente-aanwas voorziening voor verliezen i.v.m. arbeidsongeschiktheid Totaal schaden en schadeafwikkelingskosten Betalingen i.v.m. schaden en schadeafwikkelingskosten: - Toe te rekenen aan voorgaande jaren

- 1.092,0

- 1.396,6

- Toe te rekenen aan het lopende jaar

- 1.785,0

- 2.936,3

Totale betalingen eigen rekening

- 2.877,0

- 4.332,9

Valutakoerscorrecties

- 506,2

- 435,4

Overige wijzigingen

- 106,1

546,2

Nettobalanswaarde per 31 december

7.236,1

7.242,9

2003

2002

2001

Verplichtingen u.h.v. pensioenen en uitkeringen na vervroegd uittreden

407,1

629,5

482,5

Belastingen en sociale lasten

437,7

390,7

665,7

1.682,4

2.095,5

1.990,4

413,1

433,6

546,9

630,3

462,6

640,9

102,7

140,8

362,9

136,1

144,2

160,0

4.212,1

3.061,9

5.735,2

8.021,5

7.358,8

10.584,5

A8

Overige passiva

De overige passiva bestaan uit:

Latente belastingverplichtingen Depots van herverzekeraars Schulden uit hoofde van directe verzekeringstransacties Schulden uit hoofde van herverzekeringstransacties Algemene voorzieningen Overige

2)

Totaal

1) 2)

1)

1)

De schulden uit hoofde van directe en herverzekeringstransacties hebben grotendeels een looptijd van minder dan vijf jaar. Voor een bedrag van EUR 884,4 miljoen (2002: EUR 1.040,0 miljoen; 2001: EUR 2.651,8 miljoen) betreft dit schulden aan groepsmaatschappijen.

89


A9


Dit betreft converteerbare obligatieleningen die door Fortis ASR zijn verstrekt aan het personeel van Fortis ASR. Ultimo 2003 bedragen de uitstaande leningen EUR 45.741. A10


De achtergestelde schulden per 31 december zijn: 2003

2002

2001

567,2

Lening van Fortis Insurance N.V. (sector Algemeen); Kapitaal USD 499.850; 26-04-1999 / 27-04-2009; 7,892%

476,6

Kapitaalopbrengsten Trust I; 01-03-2000 / 01-03-2030; 8,48%

143,0

170,2

Kapitaalopbrengsten Trust II; 01-03-2000 / 01-03-2030; 8,40%

381,4

453,9

540,0

540,0

540,0

150,0

150,0

150,0

155,5

190,7

226,9

123,5

123,5

123,5

267,8

256,0

243,9

1.336,8

2.261,2

2.475,6

Lening van Fortis Finance N.V.: Cumulative achtergestelde eeuwigdurende obligaties 2001; 6,625%. Perpetuele lening van Fortis Brussel SA/NV met een coupon van 5,76% en 6,76% vanaf 2005. Verplicht aflosbare preferente aandelen uitgegeven door Fortis voor USD 200 miljoen (200.000 aandelen van USD 1,000 nominaal). De effecten hebben een looptijd tot 27-04-2009. Lening van derden, converteerbaar in Fortis-aandelen tegen een koers van EUR 33,56 en vervalt op 15 juli 2005. Lening van Fortis Bank SA/NV met een coupon van 4,10% en vervalt per 30-06-2008

100,0

Overige achtergestelde schulden die luiden in verschillende valuta met verschillende rentepercentages en looptijden. Totaal achtergestelde schulden

A11

Aandeel van derden in het groepsvermogen

Het aandeel van derden in het groepsvermogen is inclusief een bedrag van EUR 650 miljoen inzake Trust Capital Securities die door een Special Purpose Vehicle zijn uitgegeven. In paragraaf 7 van de toelichting is deze transactie nader beschreven. A12

Posten buiten de balans

De verzekeringsmaatschappijen hebben, om renterisico’s af te dekken, een aantal swap-contracten afgesloten. De nominale waarde van deze contracten bedraagt EUR 2.236,6 miljoen (2002: EUR 621,1 miljoen; 2001: EUR 1.749,5 miljoen); de positieve vervangingswaarde bedraagt EUR 95,0 miljoen (2002: EUR 33,9 miljoen; 2001: EUR 547,9 miljoen).

90


A13

Verzekeringspremies

In onderstaande tabel wordt de opbouw van de verzekeringspremies weergegeven, gesplitst naar levensverzekering en niet-leven verzekering. 2002

2001

Brutopremies

9.531,1

9.754,3

10.681,7

Uitgaande herverzekeringspremies

- 125,9

- 155,1

- 484,0

Nettopremies

9.405,2

9.599,2

10.197,7

Niet-leven verzekering: Brutopremies

11.286,2

11.858,5

10.932,2

Uitgaande herverzekeringspremies

- 2.302,0

- 2.706,8

- 2.650,8

Nettopremies

8.984,2

9.151,7

8.281,4

Wijziging voorziening voor niet-verdiende premies

- 201,2

- 170,8

- 301,5

- 46,2

- 85,4

- 15,3

8.736,8

8.895,5

7.964,6

18.142,0

18.494,7

18.162,3

2003

2002

2001

Individuele premies

7.659,0

7.192,2

8.387,6

Premies u.h.v. groepsverzekeringsovereenkomsten

1.872,1

2.562,1

2.294,1

Brutopremies

9.531,1

9.754,3

10.681,7

Periodieke premies

4.284,6

4.291,8

3.958,2

Premies ineens

5.246,5

5.462,5

6.723,5

Brutopremies

9.531,1

9.754,3

10.681,7

Zonder winstdeling

2.211,8

2.919,4

2.367,0

Met winstdeling

4.963,8

4.562,5

4.178,8

2.355,5

2.272,4

4.135,9

9.531,1

9.754,3

10.681,7

2.124,9

2.250,3

2.003,3

Wijziging voorziening voor uitgaande niet-verdiende premies Verdiende nettopremies

Totale verdiende nettopremies

Levensverzekering De opbouw van de bruto levensverzekeringspremies is als volgt:

Premies uit hoofde van overeenkomsten:

Waarbij de verzekeringsnemers het beleggingsrisico dragen Brutopremies

Individuele verzekeringen: - Periodieke premies

3.486,3

2.912,3

2.900,0

Premies groepsverzekeringen

- Premies ineens

1.564,4

2.319,3

1.642,5

Beleggingsgerelateerde premies

2.355,5

2.272,4

4.135,9

Brutopremies

9.531,1

9.754,3

10.681,7

91


Verzekeringsbedrijf

2003 Levensverzekering:

Niet-leven verzekering Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verdiende netto niet-leven verzekeringspremies per regio en branche. 2003 Ongevallen en ziekte

Auto

Brand

Overige

België

292,7

349,2

312,5

141,2

Nederland

699,0

523,8

316,9

367,2

7,6

2,0

873,0

637,0

510,4

Luxemburg Benelux Verenigde Staten Rest van de wereld Totaal

0,7 992,4 2.731,0

2.001,9

71,6

637,9

200,6

81,0

3.795,0

1.510,9

837,6

2.593,3


Auto

Brand

Overige

België

286,4

304,3

294,7

132,1

Nederland

644,5

485,1

292,3

308,8


0,4

6,9

2,3

789,4

593,9

443,2

57,2

676,1

181,5

62,5

4.052,8

1.465,5

775,4

2.601,8

931,3 3.064,3

2.096,1


Auto

Brand

Overige

België

267,4

282,0

265,5

109,1

Nederland

571,5

454,9

256,2

249,6

7,1

2,0

736,9

528,8

360,7

53,7

606,2

152,8

75,7

3.698,9

1.343,1

681,6

2.241,0


92


0,4 839,3 2.805,9

1.804,6

A14

Resultaat uit financiële transacties

Het resultaat uit financiële transacties kan als volgt worden weergegeven: 2002

2001

1.365,2

96,3

226,4

Winst op beleggingen voor rekening en risico van polishouders (gerealiseerd en niet-gerealiseerd) Verlies op beleggingen voor rekening en risico van polishouders (gerealiseerd en niet-gerealiseerd)

- 342,9

- 3.515,3

- 2.725,9

1.022,3

- 3.419,0

- 2.499,5

2003

2002

2001

Gerealiseerde winst op de verkoop van beleggingen

1.107,8

539,2

538,8

Gerealiseerd verlies op de verkoop van beleggingen

- 2.101,2

- 1.240,8

- 348,6

- 993,4

- 701,6

190,2

2003

2002

2001

Totaal

Totaal

A15

Overige baten

De overige baten zijn als volgt:

Dividend op aandelen

245,5

348,4

377,3

Huuropbrengsten terreinen en gebouwen

510,5

419,6

285,4

4,9

16,1

15,1

Andere beleggingen

15,3

82,1

67,4

Opbrengst uit deelnemingen

25,5

15,6

6,4

Opbrengsten projectontwikkeling

211,0

125,9

100,2

Overige

490,3

533,8

484,2

1.503,0

1.541,5

1.336,0

Deelnemingen in gemeenschappelijke beleggingen

Totaal

De huuropbrengsten terreinen en gebouwen hebben voor EUR 469,3 miljoen (2002: EUR 375,1 miljoen; 2001: EUR 244,1 miljoen) betrekking op terreinen en gebouwen die aan derden verhuurd zijn en voor EUR 41,2 miljoen (2002: EUR 44,6 miljoen; 2001: EUR 41,2 miljoen) op terreinen en gebouwen die in eigen gebruik zijn. Hiervan heeft EUR 31,8 miljoen (2002: EUR 35,4 miljoen; 2001: EUR 32,5 miljoen) betrekking op terreinen en gebouwen die in gebruik zijn bij het verzekeringsbedrijf en EUR 9,4 miljoen (2002: EUR 9,1 miljoen; 2001: EUR 8,7 miljoen) op terreinen en gebouwen die in gebruik zijn bij andere maatschappijen van Fortis. De opbrengst uit deelnemingen is inclusief het aandeel van het verzekeringsbedrijf in het resultaat van deelnemingen, die gewaardeerd worden volgens de equivalentiemethode, voor een bedrag van EUR 0,2 miljoen negatief (2002: EUR 4,4 miljoen positief; 2001: EUR 3,2 miljoen negatief).

93


Verzekeringsbedrijf

2003

A16

Verzekeringstechnische lasten

De verzekeringstechnische lasten kunnen als volgt worden weergegeven: 2003

2002

2001

6.119,9

6.474,6

5.298,8

- 96,7

- 155,5

- 665,3

6.023,2

6.319,1

4.633,5

5.289,6

1.234,3

2.874,6

- 24,2

- 414,7

689,6

12,8

- 17,4

- 3,6

5.278,2

802,2

3.560,6

167,7

92,8

187,0

6,5

6,2

14,6

11.475,6

7.220,3

8.395,7

Levensverzekering: Uitkeringen en afkopen eigen rekening: - Bruto - Aandeel herverzekeraars

Wijziging technische voorzieningen levensverzekering: - Bruto - Aandeel herverzekeraars - Overige wijzigingen eigen rekening

Winstdeling en restorno's eigen rekening Overige Totaal levensverzekering Niet-leven verzekering: Schaden en betaalde schaden: - Bruto - Aandeel herverzekeraars

6.098,1

6.536,2

5.810,2

- 1.173,5

- 1.306,5

- 1.136,7

4.924,6

5.229,7

4.673,5

665,2

664,8

584,6

- 149,2

- 221,8

- 246,5

1,1

1,0

1,4

517,1

444,0

339,5

Wijziging technische voorzieningen niet-leven verzekering: - Bruto - Aandeel herverzekeraars - Overige wijzigingen eigen rekening

Winstdeling en restorno's eigen rekening Wijzigingen egalisatievoorziening Overige Totaal niet-leven verzekering Totaal verzekeringstechnische lasten

4,8

6,4

5,8

10,4

- 20,5

3,3

19,6

16,2

22,4

5.476,5

5.675,8

5.044,5

16.952,1

12.896,1

13.440,2

Het netto-effect van de herverzekeringsposten die betrekking hebben op levensverzekeringsactiviteiten wordt ten laste of ten gunste gebracht van de winsten verliesrekening. Dit bedraagt in 2003 EUR 8,5 miljoen negatief (2002: EUR 434,3 miljoen negatief; 2001: EUR 318,9 miljoen positief).

94


A17

Bedrijfskosten

De bedrijfskosten zijn als volgt: 2002

2001

1.070,5

1.124,3

1.076,7

- Pensioenbijdragen en VUT-lasten

121,2

146,0

111,4

- Overige sociale lasten

155,7

170,8

164,6

80,1

88,8

57,5

356,5

298,0

164,6

Lonen Sociale lasten:

Afschrijving Kosten vermogensbeheer Commissie: - Levensverzekering

492,3

515,6

813,2

2.654,1

2.809,1

2.610,5

- 29,8

- 137,0

- 169,5

- 747,3

- 881,9

- 1.003,6

Kosten projectontwikkeling

181,9

104,8

78,8

Overige kosten

805,6

874,1

1.048,1

5.140,8

5.112,6

4.961,7

- Niet-leven verzekering Wijziging in overlopende acquisitiekosten Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling Waardecorrecties op onroerend goed

Totaal

9,4

Commissies betaald aan loondienstagenten wordt verantwoord onder lonen en bedraagt in 2003 EUR 18,9 miljoen (2002: EUR 18,9 miljoen; 2001: EUR 22,2 miljoen). De kosten vermogensbeheer en verzekeringstechnische lasten (zie A16) zijn inclusief EUR 118,6 miljoen (2002: EUR 118,9 miljoen; 2001: EUR 107,3 miljoen) aan salarissen en sociale lasten.

95


Verzekeringsbedrijf

2003

A18

Reconciliatie technische rekeningen

In de volgende tabellen wordt - in het kader van wettelijke bepalingen - het technisch resultaat levensverzekering, het technisch resultaat niet-leven verzekering en de niet-technische rekening weergegeven. Technisch resultaat levensverzekering

Verzekeringspremies

2003

2002

2001

9.405,1

9.559,1

10.197,7

3.856,2

- 589,9

177,7

Toegerekend resultaat beleggingen overgeboekt van niet-technische rekening Overige technische baten eigen rekening

6,9

1,6

3,6

384,6

322,6

327,8

4.247,7

- 265,7

509,1

Uitkeringen en afkopen eigen rekening

6.023,2

6.319,1

4.633,5

Wijziging technische voorzieningen

5.278,2

802,2

3.560,6

167,8

92,8

187,0

640,6

675,5

1.049,8

47,7

- 5,1

- 35,4

461,6

508,1

589,2

Overige baten

Winstdeling en restorno's eigen rekening

Bedrijfskosten: - Acquisitiekosten - Wijziging overlopende acquisitiekosten - Beheerskosten - Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling

- 13,1

- 19,9

- 188,7

1.136,8

1.158,6

1.414,9

6,5

6,2

14,7

Overige lasten

218,8

137,6

141,4

Resultaat technische rekening levensverzekering vóór belastingen

821,5

816,9

754,7

Overige technische lasten eigen rekening

96


Technisch resultaat niet-leven verzekering

Verzekeringspremies

2002

2001

8.736,8

8.895,5

7.964,6

488,3

558,5

551,8

12,1

13,9

11,1

297,8

316,8

231,1

798,2

889,2

794,0

Toegerekend resultaat beleggingen overgeboekt van niet-technische rekening Overige technische baten eigen rekening Overige baten

Schaden eigen rekening: - Betaalde schaden, bruto

6.098,1

6.536,2

5.810,2

- Aandeel herverzekeraars

- 1.173,5

- 1.306,5

- 1.136,7

4.924,6

5.229,7

4.673,5

- Brutowijziging voorziening te betalen schaden - Aandeel herverzekeraars

665,2

664,8

584,6

- 149,1

- 221,8

- 246,4

5.440,7

5.672,7

5.011,7

Wijziging overige technische voorzieningen eigen rekening

1,1

1,0

1,4

Winstdeling en restorno's eigen rekening

4,8

6,4

5,8

2.919,2

3.004,8

2.826,5

- 77,5

- 131,9

- 134,1

1.317,3

1.558,3

1.316,8

Bedrijfskosten: - Acquisitiekosten - Wijziging overlopende acquisitiekosten - Beheerskosten - Van herverzekeraars ontvangen commissie en winstdeling

- 734,2

- 862,0

- 815,0

3.424,8

3.569,2

3.194,2

Overige technische lasten eigen rekening

19,5

16,1

22,3

Wijziging egalisatievoorziening

10,4

- 20,5

3,3

Overige lasten

16,8

7,1

27,6

616,9

532,7

492,3

Resultaat technische rekening niet-leven verzekering vóór belastingen

97


Verzekeringsbedrijf

2003

In onderstaande tabel wordt per regio een onderverdeling gegeven van het technisch resultaat. 2003 Luxemburg

Benelux

Verenigde

Rest van

Staten

de wereld

Totaal

België

Nederland

Leven

413,7

264,7

2,5

680,9

118,2

22,4

821,5

Niet-leven

199,0

56,4

1,1

256,5

282,7

77,7

616,9

Totaal

612,7

321,1

3,6

937,4

400,9

100,1

1.438,4

Verenigde

Rest van

2002 België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

Leven

372,9

278,5

7,1

658,5

167,7

- 9,3

816,9

Niet-leven

104,3

49,5

1,5

155,3

300,6

76,8

532,7

Totaal

477,2

328,0

8,6

813,8

468,3

67,5

1.349,6

Verenigde

Rest van

Staten

de wereld

2001

Leven Niet-leven Totaal

98


Luxemburg

Benelux

Totaal

België

Nederland

333,6

231,3

3,9

568,8

155,2

30,7

754,7

86,5

54,3

2,6

143,4

279,5

69,4

492,3

420,1

285,6

6,5

712,2

434,7

100,1

1.247,0

In onderstaande tabel wordt een onderverdeling gegeven van het technisch resultaat niet-leven verzekering naar branche en regio. 2003 Ongevallen en ziekte

Auto

Brand

Overige

Totaal

59,6

68,4

59,4

11,6

199,0

Nederland

90,6

- 23,4

10,0

- 20,8

56,4

Luxemburg

0,2

0,0

0,9

0.0

1,1

Benelux

150,4

45,0

70,3

- 9,2

256,5

Verenigde Staten

184,9

97,8

282,7


3,8

56,2

6,9

10,8

77,7

339,1

101,2

77,2

99,4

616,9


Auto

Brand

Overige

Totaal

België

40,2

27,5

29,2

7,4

104,3

Nederland

69,0

- 14,6

2,1

- 7,0

49,5

Luxemburg

0,0

- 0,0

0,7

0,8

1,5

Benelux

109,2

12,9

32,0

1,2

155,3

Verenigde Staten

180,0

120,6

300,6

5,7

80,6

- 7,7

- 1,8

76,8

294,9

93,5

24,3

120,0

532,7



Auto

Brand

Overige

Totaal

België

38,5

3,4

23,5

21,1

86,5

Nederland

36,7

- 0,3

8,7

9,2

54,3

Luxemburg

0,0

0,0

2,3

0,3

2,6

75,2

3,1

34,5

30,6

143,4

139,5

279,5

3,0

54,0

2,2

10,2

69,4

218,2

57,1

36,7

180,3

492,3

Benelux Verenigde Staten Rest van de wereld Totaal

140,0

99


Verzekeringsbedrijf

België

Ratio’s Hieronder wordt een overzicht gegeven van de ratio’s per regio. 2003 Verenigde

Rest van

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

Schaderatio

57,3

65,5

39,9

62,4

55,0

71,3

59,4

Lastenratio

36,8

34,7

52,1

35,5

49,0

28,9

42,1

Gecombineerde ratio

94,1

100,2

92,0

97,9

104,0

100,2

101,5

2002

Schaderatio Lastenratio Gecombineerde ratio

Verenigde

Rest van

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

66,5

66,5

27,0

66,4

55,2

71,9

60,5

38,2

36,3

62,1

37,1

49,7

28,0

43,4

104,7

102,8

89,1

103,5

104,9

99,9

103,9

Verenigde

Rest van

2001

Schaderatio Lastenratio Gecombineerde ratio

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

63,7

64,3

32,8

63,9

56,0

70,0

60,0

39,4

37,5

44,1

38,2

48,1

30,1

43,0

103,1

101,8

76,9

102,1

104,1

100,1

103,0

Schaderatio: de kosten van schade, zijnde schaden voor eigen rekening bij niet-leven verzekeringen, exclusief interne schade-afhandelingskosten, als percentage van de verdiende premies voor eigen rekening. Lastenratio: de lasten, zijnde kosten vermeerderd met de nettoprovisies ten laste van het boekjaar, minus interne beleggingskosten, als een percentage van de verdiende premies voor eigen rekening. De lastenratio wordt uitsluitend gebruikt voor niet-leven verzekeringsbedrijven. Gecombineerde ratio: de som van de schade- en lastenratio. Bij de berekening van deze ratio wordt geen rekening gehouden met ontvangen provisies.

100


Niet-technische rekening 2003

2002

2001

510,5

419,6

285,4

Opbrengst beleggingen:

- Deelnemingen - Overige beleggingen - Beleggingen voor rekening en risico van polishouders Terugnemingen waardecorrecties beleggingen Gerealiseerde winst op beleggingen

25,5

15,6

6,4

3.733,7

3.737,9

3.618,2

322,6

460,6

409,8

7,1

3,6

11,8

1.107,8

539,1

538,8

(On)gerealiseerde winst op beleggingen voor rekening en risico van polishouders

Beheerskosten en rentelasten Waardecorrecties beleggingen Gerealiseerd verlies op beleggingen

1.365,2

96,3

226,4

7.072,4

5.272,7

5.096,8

1.132,6

1.047,1

852,7

6,3

2,5

21,6

2.101,2

1.240,7

348,6

(On)gerealiseerd verlies op beleggingen voor rekening en risico van polishouders

Resultaat beleggingen

342,9

3.515,3

2.725,9

3.583,0

5.805,6

3.948,8

3.489,4

- 532,9

1.148,0

3.856,2

- 589,9

177,7

Toegerekend resultaat beleggingen overgeboekt naar technische rekeningen: - Levensverzekering - Niet-leven verzekering

488,3

558,4

551,8

4.344,5

- 31,5

729,5

- 855,1

- 501,4

418,5

Andere baten

4,8

10,9

Andere lasten

1,9

9,6

2,9

1,3

- 498,5

419,8

Resultaat beleggingen niet-technische rekening

Resultaat niet-technische rekening vóór belastingen

- 855,1

101


Verzekeringsbedrijf

- Terreinen en gebouwen

A19

Financiële informatie niet-leven verzekering

In onderstaande tabel wordt per branche een uitsplitsing gegeven van financiële informatie met betrekking tot de niet-leven verzekeringsactiviteiten. Verdiende

Bruto-

Bruto-

Saldo

Bruto-

bruto-

schade

bedrijfs-

herver-

premies

premies

last

kosten

zekering

4.308,7

4.284,4

3.109,2

1.171,4

15,6

Motorvoertuigen, wettelijke aansprakelijkheid

820,0

813,8

615,3

214,7

1,4

Motorvoertuigen, andere branches

722,1

719,0

490,9

203,6

0,8

1)


Scheepvaart, luchtvaart en transport Brand en andere schade aan goederen Wettelijke aansprakelijkheid

189,8

191,5

147,6

43,3

- 10,4

1.038,0

1.010,2

519,5

387,6

- 76,7

284,5

272,1

181,5

95,7

- 17,0

Rechtsbijstand

41,7

41,5

23,7

10,6

- 8,9

Bijstand

19,4

19,3

14,4

3,1

0,6

3.862,0

3.733,2

1.661,1

2.023,4

- 202,4

11.286,2

11.085,0

6.763,2

4.153,4

- 297,0

4.614,2

4.599,1

3.378,9

1.272,3

- 24,6


777,1

775,1

590,1

202,8

- 5,1


742,8

731,0

529,4

201,1

7,9

Scheepvaart, luchtvaart en transport

169,6

161,0

130,2

40,5

0,4

Brand en andere schade aan goederen

963,2

949,2

593,5

364,5

- 42,0

Wettelijke aansprakelijkheid

249,3

242,3

187,6

87,1

3,9

40,2

40,6

22,2

10,0

- 6,0

Diversen

2)

Totaal


Rechtsbijstand Bijstand Diversen

2)

Totaal

18,1

18,3

14,8

3,0

0,6

4.284,0

4.171,2

1.754,2

2.259,2

- 327,6

11.858,5

11.687,8

7.200,9

4.440,5

- 392,5

- 47,4


4.240,0

4.218,5

3.145,0

1.109,9


694,5

690,1

579,8

198,1

21,0


750,4

736,3

536,3

197,3

21,3

Scheepvaart, luchtvaart en transport

135,2

135,6

95,0

44,2

- 7,1

Brand en andere schade aan goederen

850,0

828,7

481,4

338,4

- 10,1

Wettelijke aansprakelijkheid

212,5

208,7

138,3

78,6

- 2,0

Rechtsbijstand

37,6

36,9

20,7

11,5

- 5,2

Bijstand

16,6

16,6

12,1

1,1

- 0,1

3.995,4

3.759,3

1.386,2

2.031,9

- 436,5

10.932,2

10.630,7

6.394,8

4.011,0

- 466,1

Diversen

2)

Totaal

1) 2)

Bestaat uit het netto-effect van de herverzekeringsposten die in aanmerking worden genomen in de winsten verliesrekening. Een negatief bedrag betekent een last voor Fortis. Dit heeft voornamelijk betrekking op kredietgerelateerde verzekeringen in de Verenigde Staten.

102


Verzekeringsbedrijf 103


Balans bankbedrijf Noot

31-12-2003

31-12-2002

31-12-2001

Activa Kasmiddelen

B1

6.890,0

3.290,7

4.555,2

Handelsportefeuille effecten

B2

23.458,2

14.518,2

19.447,0

Beleggingen

B3

103.799,7

89.978,6

96.866,9

Leningen aan kredietinstellingen

B4

77.980,9

82.282,8

62.459,9


B5

174.402,0

158.591,1

164.089,8

27.000,7

26.652,2

18.652,4

Overlopende activa Overige activa

B6

Totaal activa

10.447,4

10.067,5

11.922,9

423.978,9

385.381,1

377.994,1


B7

109.036,2

98.772,6

98.273,7


B8

201.805,2

179.566,4

181.324,8

Schuldbewijzen

B10

37.938,5

40.230,3

42.415,9

26.628,3

25.299,7

18.303,8 15.767,9

Overlopende passiva Overige passiva

B11

27.195,6

20.565,1


B12

9.566,7

9.524,1

9.985,6

412.170,5

373.958,2

366.071,7

2.209,1

2.215,0

2.216,7


B13


B14

934,7

954,3

798,6

Eigen vermogen

8.664,6

8.253,6

8.907,1

Groepsvermogen

9.599,3

9.207,9

9.705,7

423.978,9

385.381,1

377.994,1

Totaal passiva

104


Winst- en verliesrekening bankbedrijf 2003

2002

2001

23.751,0

23.373,3

20.818,6

1.801,6

1.860,7

1.978,4

B19

852,4

809,9

1.002,5

B20

749,6

726,7

897,3

27.154,6

26.770,6

24.696,8

Noot

Baten: Rentebaten

1)

Commissies

B18


2)

Overige baten Totale baten 1)

- 19.370,9

- 18.961,5

- 16.414,6

B17

7.783,7

7.809,1

8.282,2

Waardecorrecties

B22

- 761,7

- 732,3

- 625,8

7.022,0

7.076,8

7.656,4

B23

- 5.128,1

- 5.168,2

- 5.657,9

1.893,9

1.908,6

1.998,5

Nettobaten Bedrijfskosten Operationeel resultaat vóór belastingen Belastingen

- 448,9

- 591,5

- 693,0


1.445,0

1.317,1

1.305,5

Aandeel van derden Netto operationeel resultaat vóór waardeverschillen 3)

55,2

64,6

67,1

1.389,8

1.252,5

1.238,4

56,2

- 97,7

1.446,0

1.154,8

49,2

138,0

- 34,2

Nettowinst

1.495,2

1.292,8

1.204,2

1)

Renteresultaat

4.380,1

4.411,8

4.404,0

2)

Inclusief de resultaten van indekkingtransacties en totaal gerealiseerde meerwaarden.

3)

Inclusief de resultaten van indekkingtransacties en ongerealiseerde waardeverschillen op de aandelenportefeuille.

Waardeverschillen op de aandelenportefeuille Netto operationeel resultaat Niet operationele elementen na belastingen

105


Bankbedrijf

B21


Rentelasten

Toelichting balans en winsten verliesrekening bankbedrijf B1

Kasmiddelen

Onder kasmiddelen zijn de bij centrale banken aangehouden onmiddellijk opeisbare wettige betaalmiddelen en tegoeden verantwoord. Op bepaalde kassaldi zijn beperkingen van toepassing, waaronder reservevereisten van de Europese Bank. Per 31 december 2003 waren restricties van toepassing ten aanzien van onttrekking en aanwending voor een bedrag van EUR 5.711,6 miljoen (2002: EUR 1.795,6 miljoen; 2001: EUR 3.138,6 miljoen). B2

Handelsportefeuille effecten

De samenstelling van de handelsportefeuille effecten is als volgt:

Obligaties en andere vastrentende waarden Aandelen Totaal

2003

2002

2001

19.282,0

10.886,0

12.204,5

4.176,2

3.632,2

7.242,5

23.458,2

14.518,2

19.447,0

Onder aandelen zijn per 31 december 2003 Fortis-aandelen verantwoord voor een bedrag van EUR 73,3 miljoen (2002: EUR 83,3 miljoen; 2001: EUR 75,1 miljoen). Vrijwel alle effecten in de handelsportefeuille zijn beursgenoteerd. B3

Beleggingen

De samenstelling van de beleggingen per 31 december is als volgt: 2003 Kortlopend overheidspapier Obligaties en andere vastrentende waarden Aandelen

Beleggingen in terreinen en gebouwen Totaal

106


2002

2001

27,0

225,2

1.240,6

100.546,4

85.978,6

91.652,8

1.267,0

1.820,5

1.915,2

101.840,4

88.024,3

94.808,6

1.959,3

1.954,3

2.058,3

103.799,7

89.978,6

96.866,9

De obligaties en andere vastrentende waarden kunnen als volgt worden gespecificeerd: 2003

2002

2001

Van publiekrechtelijke emittenten

73.889,3

62.951,2

66.328,9

Van andere emittenten

26.657,1

23.027,4

25.323,9

100.546,4

85.978,6

91.652,8

78.728,5

70.864,3

80.246,7

21.817,9

15.114,3

11.406,1

100.546,4

85.978,6

91.652,8

Totaal Ter beurze genoteerd

1)

Niet ter beurze genoteerd Totaal

1)

De reële waarde bedraagt EUR 80.238,6 miljoen (2002: EUR 73.256,6 miljoen; 2001: EUR 81.180,4 miljoen)

De aandelen kunnen als volgt worden uitgesplitst: 2003

2002

2001

1.397,9

Ter beurze genoteerd

465,3

970,7

Niet ter beurze genoteerd

801,7

849,8

517,3

1.267,0

1.820,5

1.915,2

Totaal

Onder aandelen zijn Fortis-aandelen verantwoord voor een bedrag van EUR 12,4 miljoen (2002: EUR 14,1 miljoen; 2001: EUR 19,7 miljoen). Hieronder volgt een overzicht van de wijzigingen die zich hebben voorgedaan in de beleggingen van het bankbedrijf. 2003 Obligaties


2002 Obligaties

en andere

Terreinen

en andere

vastrentende

en

vastrentende

Terreinen en

waarden

Aandelen

gebouwen

waarden

Aandelen

gebouwen

85.978,6

1.820,5

1.954,3

91.652,8

1.915,2

2.058,3

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Verwerving Boekwaarde verkopen en aflossingen

- 118,9

- 427,4

- 11,3

- 0,1

- 88,5

- 14,2

67.673,0

445,1

34,7

38.163,0

1.660,1

48,3

- 51.194,8

- 566,0

- 67,2

- 42.264,2

- 1.608,4

- 69,9

1,0

74,8

- 8,6

- 65,1

Herwaarderingen Ongerealiseerde waardeverschillen in de winsten verliesrekening Valutakoersverschillen Herrubriceringen Balanswaarde per 31 december

13,4 - 1.786,9

- 29,5

- 28,7

- 1.541,5

- 42,3

- 4,6

9,9

2,7

- 31,4

60,5

17,7

100.546,4

1.267,0

1.959,3

85.978,6

1.820,5

1.954,3

1.271,9

1.841,4

1.888,1

1.934,1

Kostprijs Reële waarde Aflossingswaarde

- 67,5

102.128,6

88.371,1

99.285,5

84.663,8

- 20,8

107


Bankbedrijf

Van de obligaties en andere vastrentende waarden is EUR 18.610,9 miljoen in het volgende jaar aflosbaar (2002: EUR 23.098,3 miljoen; 2001: EUR 17.291,5 miljoen). Obligaties en andere vastrentende waarden zijn inclusief achtergestelde vorderingen voor een bedrag van EUR 351,3 miljoen (2002: EUR 227,6 miljoen; 2001: EUR 350,5 miljoen).

Beleggingen in effecten Hieronder wordt een overzicht gegeven van de aanschaffingsprijs minus amortisatie (in het geval van aandelen de kostprijs) alsmede een berekening van de reële waarde per 31 december voor de beleggingen in obligaties, andere vastrentende waarden en aandelen. 2003 Aanschaffings-

Overheid België

prijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

19.140,8

18.519,1

660,6

- 38,9

Overheid Nederland

6.827,1

172,6

- 38,1

6.961,6


3.285,0

16,0

- 11,4

3.289,6

Overheid Duitsland

4.984,0

43,4

- 52,9

4.974,5

Overheid Spanje

3.583,5

121,5

- 14,4

3.690,6

23.721,1

300,9

- 63,9

23.958,1

Overheid Frankrijk

4.059,3

101,8

- 34,2

4.126,9

Overige overheden

8.910,3

241,9

- 63,8

9.088,4

Ondernemingen

5.758,6

95,3

- 14,4

5.839,5

Overheid Italië

Banken

10.453,9

217,7

- 17,2

10.654,4


5.179,7

8,5

- 9,9

5.178,3


4.352,4

9,0

- 42,8

4.318,6

912,4

21,1

- 26,2

907,3

100.546,4

2.010,3

- 428,1

102.128,6

1.261,5

79,3

- 73,8

1.267,0

101.807,9

2.089,6

- 501,9

103.395,6

Overige obligaties en andere vastrentende waarden Totaal obligaties en andere vastrentende waarden Aandelen Totaal beleggingen in effecten

2002 Aanschaffings-

Overheid België

prijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

- 7,3

20.566,4

- 1,0

2.378,3

19.634,4

939,3

Overheid Nederland

8.120,9

239,3


2.365,4

13,9

8.360,2

Overheid Duitsland

3.596,3

59,0

- 0,1

3.655,2

Overheid Spanje

7.422,7

159,2

- 0,9

7.581,0

Overheid Italië

12.301,1

347,9

- 0,5

12.648,5

Overheid Frankrijk

2.779,3

57,7

- 0,6

2.836,4

Overige overheden

6.731,3

295,5

- 20,9

7.005,9

Ondernemingen

8.004,2

98,2

- 22,8

8.079,6

Banken

7.697,0

273,2

- 12,8

7.957,4


3.485,6

0,8

- 0,3

3.486,1


2.303,3

0,6

- 30,6

2.273,3


1.537,1

10,9

- 5,2

1.542,8

Totaal obligaties en andere vastrentende waarden

85.978,6

2.495,5

- 103,0

88.371,1

1.888,1

105,3

- 172,9

1.820,5

87.866,7

2.600,8

- 275,9

90.191,6

Aandelen Totaal beleggingen in effecten

108


2001 Aanschaffings-

Overheid België

prijs minus

Bruto

Bruto

afschrijvingen

ongerealiseerde

ongerealiseerde

Reële

of kostprijs

winsten

verliezen

waarde

25.875,7

25.415,0

567,8

- 107,1

Overheid Nederland

7.351,2

24,7

- 47,5

7.328,4


2.469,8

9,9

- 3,9

2.475,8

Overheid Duitsland

5.085,7

32,1

- 15,6

5.102,2

Overheid Spanje Overheid Italië

6.432,3

63,5

- 12,5

6.483,3

10.460,4

150,6

- 15,4

10.595,6

2.157,0

12,2

- 16,2

2.153,0

Overige overheden

6.822,5

178,7

- 91,2

6.910,0

Ondernemingen

8.005,0

68,6

- 35,7

8.037,9

Banken

9.291,9

191,2

- 72,8

9.410,3


3.189,2

1,2

- 0,9

3.189,5


2.431,2

5,1

- 29,5

2.406,8


2.541,6

111,1

- 34,5

2.618,2

Totaal obligaties en andere vastrentende waarden

91.652,8

1.416,7

- 482,8

92.586,7

1.962,7

127,4

- 174,9

1.915,2

93.615,5

1.544,1

- 657,7

94.501,9

Aandelen Totaal beleggingen in effecten

In de volgende tabel wordt een overzicht gegeven van de looptijden van beleggingen in obligaties, andere vastrentende waarden en overheidspapier en de bijbehorende boek- en reële waarde per 31 december 2003.

Looptijd van maximaal één jaar

Boek-

Reële

waarde

waarde

18.637,9

18.899,2

Looptijd tussen één en vijf jaar

38.483,1

39.445,9

Looptijd tussen vijf en tien jaar

29.885,9

30.474,4

Looptijd meer dan tien jaar

13.566,5

13.336,0

100.573,4

102.155,5

2003

2002

2001

1.927,6

1.854,0

1.907,0

31,7

100,3

151,3

Beleggingen in terreinen en gebouwen

1.959,3

1.954,3

2.058,3

Kostprijs terreinen en gebouwen

1.841,4

1.934,1

1.954,6

Totaal

Beleggingen in terreinen en gebouwen De beleggingen in terreinen en gebouwen kunnen als volgt worden weergegeven:

Terreinen en gebouwen in eigen gebruik Terreinen en gebouwen voor beleggingsdoeleinden

109


Bankbedrijf

Overheid Frankrijk

In onderstaande tabel wordt een specificatie gegeven van de terreinen en gebouwen naar jaar van waardebepaling. 2003 2003

1.190,2

2002

769,1

2001

2002

2001

1.465,4 488,9

2000

506,7 80,2

1999 1998 1997

B4

1.471,4 1.959,3

1.954,3

2.058,3

Nederland

Overige

Totaal


De leningen aan kredietinstellingen kunnen als volgt worden weergegeven: 2003 België Rekening-courant en overige bankrekeningen

158,8

858,4

3.664,0

4.681,2

Rentedragende tegoeden

587,5

4.185,7

14.865,0

19.638,2 47.748,3

Effecten gekocht op basis van wederverkoopovereenkomsten

2.148,2

59,2

45.540,9

Overige

2.185,5

221,5

3.554,3

5.961,3

Brutobedrag

5.080,0

5.324,8

67.624,2

78.029,0

Voorziening voor verliezen op leningen

- 22,4

- 1,3

- 24,4

- 48,1

5.057,6

5.323,5

67.599,8

77.980,9

België

Nederland

Overige

Totaal

165,3

1.999,2

8.242,1

10.406,6


1.547,1

1.244,5

19.071,3

21.862,9

Effecten gekocht op basis van wederverkoopovereenkomsten

1.837,3

250,4

46.672,7

48.760,4

11,2

332,8

1.057,0

1.401,0

3.560,9

3.826,9

75.043,1

82.430,9

Netto bedrag

2002

Rekening-courant en overige bankrekeningen

Overige Brutobedrag Voorziening voor verliezen op leningen

- 114,8

- 33,3

- 148,1

Netto bedrag

3.446,1

3.826,9

75.009,8

82.282,8

België

Nederland

Overige

Totaal

2001

Rekening-courant en overige bankrekeningen

731,9

751,9

4.548,1

6.031,9


497,7

1.773,3

19.948,0

22.219,0

4.759,6

597,5

26.254,4

31.611,5

46,8

2.030,4

695,3

2.772,5

6.036,0

5.153,1

51.445,8

62.634,9

Effecten gekocht op basis van wederverkoopovereenkomsten Overige Brutobedrag Voorziening voor verliezen op leningen Netto bedrag

110


- 16,5

- 2,0

- 156,5

- 175,0

6.019,5

5.151,1

51.289,3

62.459,9

De geografische uitsplitsing van de leningen aan kredietinstellingen is voornamelijk gebaseerd op het land van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij.

B5


De leningen aan klanten kunnen als volgt worden weergegeven: 2003 Nederland

Overige

Totaal

Brutobedrag

79.028,0

57.946,3

40.302,6

177.276,9


- 1.293,1

- 695,4

- 886,4

- 2.874,9

Nettobedrag

77.734,9

57.250,9

39.416,2

174.402,0

3.896,9

200,4

436,2

4.533,5

214,7

670,8

50.833,4

19.866,0

34.107,1

104.806,5

51.289,5

19.866,0

34.321,8

105.477,3

18.565,2

34.077,4

3.214,7

55.857,3

3.983,3

3.107,1

1.443,5

8.533,9

Subtotaal

22.548,5

37.184,5

4.658,2

64.391,2

Nettobedrag

77.734,9

57.250,9

39.416,2

174.402,0

Overheid en officiële instellingen

Bankbedrijf

België

Private sector: - Zakelijk - Met overheidsgarantie - Overige vorderingen Subtotaal

456,1

- Particulieren - Met hypothecaire zekerheid - Overige vorderingen

2002 België

Nederland

Overige

Totaal

Brutobedrag

73.559,0

50.077,3

37.747,0

161.383,3


- 1.174,3

- 636,0

- 981,9

- 2.792,2

Nettobedrag

72.384,7

49.441,3

36.765,1

158.591,1

4.219,8

454,4

101,1

4.775,3

189,6

659,8

46.301,6

21.291,6

32.141,4

99.734,6

46.771,8

21.291,6

32.331,0

100.394,4

17.550,1

24.521,6

2.852,7

44.924,4

3.843,0

3.173,7

1.480,3

8.497,0

Subtotaal

21.393,1

27.695,3

4.333,0

53.421,4

Nettobedrag

72.384,7

49.441,3

36.765,1

158.591,1


1)


470,2

- Particulieren - Met hypothecaire zekerheid - Overige vorderingen

1)

Met ingang van 2003 worden de leningen aan klanten volledig voor het brutobedrag verantwoord. De vergelijkende cijfers voor de brutobedragen en de voorziening voor verliezen op leningen zijn hiervoor aangepast.

111


2001 België

Nederland

Overige

Totaal

Brutobedrag

73.586,3

51.623,8

42.425,3

167.635,4


- 1.928,0

- 687,9

- 929,7

- 3.545,6

Nettobedrag

71.658,3

50.935,9

41.495,6

164.089,8

4.631,3

563,1

770,9

5.965,3

478,6

2.325,3

45.436,5

24.636,7

34.649,6

104.722,8

47.283,2

24.636,7

35.128,2

107.048,1

17.132,2

22.182,1

2.698,7

42.013,0


1)


1.846,7

- Particulieren - Met hypothecaire zekerheid

2.611,6

3.554,0

2.897,8

9.063,4

Subtotaal

- Overige vorderingen

19.743,8

25.736,1

5.596,5

51.076,4

Nettobedrag

71.658,3

50.935,9

41.495,6

164.089,8

1)


De geografische verdeling van de leningen aan klanten is voornamelijk gebaseerd op het land van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij. Hieronder volgt een overzicht van de wijzigingen in de voorziening voor verliezen op leningen.

Balanswaarde per 1 januari Aan- en verkopen groepsmaatschappijen Afboekingen Waardecorrecties op leningen

2003

2002

2.940,3

3.720,6

19,7

6,4

- 515,9

- 1.133,7

676,9

566,5

Valutakoerscorrecties en andere aanpassingen

- 198,0

- 219,5

Balanswaarde per 31 december

2.923,0

2.940,3

1)

Bestaande uit: - Leningen aan kredietinstellingen - Leningen aan klanten

1)

48,1

148,1

2.874,9

2.792,2

2.923,0

2.940,3


De voorziening voor verliezen op leningen is inclusief het landenrisico voor een bedrag van EUR 189,6 miljoen (2002: EUR 215,0 miljoen; 2001: EUR 242,3 miljoen). Per 31 december 2003 bedraagt het totale bedrag van de leningen aan klanten en kredietinstellingen dat mogelijk niet volledig inbaar zal zijn EUR 6.788,4 miljoen (2002: EUR 7.118,8 miljoen; 2001: EUR 7.254,8 miljoen). De voorzieningen die in verband hiermee zijn gevormd, bedragen EUR 2.735,1 miljoen (2002: EUR 2.501,7 miljoen; 2001: EUR 3.245,1 miljoen). Het verschil tussen het uitstaande bedrag en de hoogte van de voorziening wordt gedekt door de waarde van de verstrekte zekerheden of de verwachte ontvangsten.

112


B6

Overige activa

De overige activa kunnen als volgt worden weergegeven:

Deelnemingen gewaardeerd volgens equivalentiemethode

2003

2002

2001

271,3

312,3

362,8

513,4

497,5

677,0

10,5

9,3

7,1

795,2

819,1

1.046,9

Overige deelnemingen: - Deelnemingen - Vorderingen op deelnemingen Totaal deelnemingen Overige materiële vaste activa

806,2

890,8

5.453,3

5.661,2

6.925,9

Roerende leasegoederen

1.885,0

1.562,3

1.885,2

373,7

447,1

370,1

Latente belastingen Overige

1.146,7

771,6

804,0

Totaal

10.447,4

10.067,5

11.922,9

De overige materiële vaste activa betreffen voornamelijk informatieverwerkende systemen, kantoormeubilair en auto’s.

113


Bankbedrijf

793,5

Vorderingen uit hoofde van bancaire transacties

B7


De samenstelling van de schulden aan kredietinstellingen per 31 december is als volgt: 2003

Zichtrekeningen

België

Nederland

Overige

Totaal

4.761,7

3.366,5

1.100,8

9.229,0

Termijndeposito's

27.739,4

2.914,5

8.876,1

39.530,0

Effecten verkocht op basis van wederinkoopovereenkomsten

53.127,3

4.617,5

1.220,7

58.965,5

796,5

0,8

311,1

1.108,4

56,9

124,0

22,4

203,3

86.481,8

11.023,3

11.531,1

109.036,2

België

Nederland

Overige

Totaal

3.090,0

1.258,1

2.613,2

6.961,3

Overige kortlopende leningen Overige schulden op lange termijn Overige Totaal

2002

Zichtrekeningen Termijndeposito's

25.378,9

2.324,6

10.601,5

38.305,0


44.706,8

3.337,0

173,3

48.217,1

Overige kortlopende leningen

438,1

12,6

425,6

876,3

Overige schulden op lange termijn

355,9

3.804,7

236,1

4.396,7

Overige Totaal

16,2 73.969,7

10.753,2

16,2 14.049,7

98.772,6

2001

Zichtrekeningen

België

Nederland

Overige

Totaal

1.910,5

2.486,5

1.153,4

5.550,4

Termijndeposito's

25.717,8

6.969,5

12.101,0

44.788,3


41.220,2

1.867,5

59,6

43.147,3

552,5

36,9

1.094,6

1.684,0

34,8

2.529,1

286,0

2.849,9

Overige kortlopende leningen Overige schulden op lange termijn Overige Totaal

253,8 69.435,8

14.143,3

253,8 14.694,6

98.273,7

De geografische verdeling van de schulden aan kredietinstellingen is gebaseerd op de plaats van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij.

114


B8


De samenstelling van de schulden aan klanten per 31 december is als volgt: 2003 België

Nederland

Overige

Totaal

1.833,8

259,3

644,8

2.737,9

Zichtrekeningen – rentedragend

23.925,9

13.637,8

17.259,1

54.822,8

Spaargelden

40.688,8

10.466,0

31,0

51.185,8

Termijndeposito's

24.180,3

5.679,4

19.573,9

49.433,6


24.512,2

3.618,0

28.130,2

Zichtrekeningen – niet-rentedragend

80,9

1.576,7

488,9

2.146,5

Schuld op lange termijn

21,2

10.134,9

2,2

10.158,3

2.538,6

135,5

516,0

3.190,1

117.781,7

41.889,6

42.133,9

201.805,2

België

Nederland

Overige

Totaal

Overige Totaal

2002

Zichtrekeningen – niet-rentedragend

1.549,2

32,9

356,6

1.938,7


22.111,9

13.396,9

17.170,2

52.679,0

Spaargelden

33.442,4

10.342,2

23,1

43.807,7

Termijndeposito's

24.743,7

5.611,1

18.335,1

48.689,9


21.976,5

Overige kortlopende leningen Schuld op lange termijn Overige Totaal

2.591,6

24.568,1

212,2

1.027,1

1.866,8

3.106,1

32,5

358,8

2,6

393,9

3.675,5

253,0

454,5

4.383,0

107.743,9

31.022,0

40.800,5

179.566,4

2001 België Zichtrekeningen – niet-rentedragend

Nederland

Overige

Totaal

1.494,7

117,0

453,1

2.064,8


19.517,4

14.344,4

18.400,2

52.262,0

Spaargelden

31.131,5

9.633,4

138,2

40.903,1

Termijndeposito's

24.804,3

9.711,8

19.820,1

54.336,2


15.721,9

16,4

3.877,4

19.615,7

748,6

847,5

3.577,7

5.173,8

Overige kortlopende leningen Schuld op lange termijn

33,7

375,6

3,5

412,8

Overige

5.741,9

248,0

566,5

6.556,4

Totaal

99.194,0

35.294,1

46.836,7

181.324,8

De geografische verdeling van de schulden aan klanten is gebaseerd op de plaats van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij.

115


Bankbedrijf

Overige kortlopende leningen

B9

Effecten gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten en effecten verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten

Effecten die zijn gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten, worden verantwoord onder leningen aan kredietinstellingen en leningen aan klanten. Effecten verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen en schulden aan klanten. In de volgende tabel staan gegevens over de effecten die door Fortis zijn gekocht op grond van wederverkoopovereenkomsten. 2003

2002

2001

Maximumbedrag uitstaand per enig maandeinde

74.450,0

68.795,3

47.184,6

Gemiddeld uitstaand bedrag

49.942,3

57.797,5

37.664,9

De onderliggende effecten voor deze overeenkomsten worden beheerd door Fortis. In de volgende tabel staan gegevens over de effecten die door Fortis zijn verkocht op grond van wederinkoopovereenkomsten. 2003

2002

2001

Maximumbedrag uitstaand per enig maandeinde

84.552,5

80.429,1

64.687,0

Gemiddeld uitstaand bedrag

64.708,5

69.491,1

50.814,6

De onderliggende effecten voor deze overeenkomsten worden beheerd door tegenpartijen.

116


B10

Schuldbewijzen

Schuldbewijzen bestaan uit obligaties en andere vastrentende effecten. Per 31 december 2003 is hiervan EUR 24.571,7 miljoen (2002: EUR 24.037,1 miljoen; 2001: EUR 22.979,1 miljoen) aflosbaar in het volgende boekjaar. Hieronder wordt een uitsplitsing gegeven van de schuldbewijzen naar de aard van het instrument en land van herkomst. 2003 Nederland

17.760,2

1.353,1

Commercial paper Schuld op lange termijn Totaal

Overige

Totaal

9.628,1

28.741,4

6.149,8

6.149,8

120,3

567,2

2.359,8

3.047,3

17.880,5

1.920,3

18.137,7

37.938,5

2002

Termijndeposito's

België

Nederland

21.562,5

901,3


Overige

Totaal

4.524,4

26.988,2

8.320,7

8.320,7

3,2

1.893,0

3.025,2

4.921,4

21.565,7

2.794,3

15.870,3

40.230,3

2001

Termijndeposito's

België

Nederland

22.248,8

635,2


Overige

Totaal

3.466,9

26.350,9

9.222,5

9.222,5

2,3

3.137,8

3.702,4

6.842,5

22.251,1

3.773,0

16.391,8

42.415,9

De geografische verdeling van de schuldbewijzen is gebaseerd op de plaats van vestiging van de Fortis-groepsmaatschappij. B11

Overige passiva

De overige passiva bestaan per 31 december uit: 2003

2002

2001

Verplichtingen u.h.v. pensioenen en uitkeringen na vervroegd uittreden

182,8

270,6

484,9

Belastingen en sociale lasten

576,6

735,8

688,1

1.226,2

1.418,2

1.918,8

17.148,0

10.645,2

7.873,2

5.914,1

5.043,5

2.747,5

Algemene voorzieningen Short position handelsportefeuille Vooruitontvangen optiepremies Overige

2.147,9

2.451,8

2.055,4

Totaal

27.195,6

20.565,1

15.767,9

117


Bankbedrijf

Termijndeposito's

België

De algemene voorzieningen bestaan onder andere uit een voorziening voor de integratie van de bankactiviteiten voor een bedrag van EUR 97,5 miljoen (2002: EUR 359,9 miljoen; 2001: EUR 803,5 miljoen) en een voorziening voor latente belastingverplichtingen voor een bedrag van EUR 385,5 miljoen (2002: EUR 273,5 miljoen; 2001: EUR 247,6 miljoen). Overige passiva zijn inclusief schulden aan groepsmaatschappijen voor een bedrag van EUR 6,3 miljoen (2002: EUR 4,8 miljoen; 2001: EUR 3,8 miljoen). B12


De achtergestelde schulden per 31 december zijn: 2003

2002

2001

7.127,4

6.856,2

6.938,9

679,3

907,9

1.286,7

760,0

760,0

760,0

Obligaties (niet door zekerheid gedekt) luidend in diverse valuta's met een gemiddelde coupon van 5,73% (2002: 5,92%; 2001: 6,15%) en looptijden tot en met 2031 Perpetuele leningen luidend in diverse valuta's met een gemiddelde coupon van 6,02% (2002: 5,76%; 2001:6,25%) Perpetuele lening van Fortis Brussels SA/NV met een coupon 6 maands EURIBOR + 1,25% en + 2,75% vanaf 2005. Afkoopbare perpetuele lening (Tier 1 lening) met een coupon van 6,50% tot 26 september 2011 en daarna Euro Reference Rate + 2,37%

1.000,0

1.000,0

1.000,0

9.566,7

9.524,1

9.985,6

In september 2001 heeft Fortis Bank Redeemable Perpetual Cumulative Coupon Debt Securities uitgegeven voor een bedrag van EUR 1 miljard. Deze effecten worden door de toezichthouder in aanmerking genomen voor het zogenaamd Tier 1 vermogen van Fortis Bank alsmede voor het eigen vermogen van Fortis op geconsolideerde basis. Aan de effecten is een Support Agreement verbonden, op grond waarvan Fortis SA/NV en Fortis N.V. gezamenlijk en ieder voor zich zijn overeengekomen om aan Fortis Bank de fondsen te verschaffen die noodzakelijk zijn om de coupon te betalen in het geval dat Fortis SA/NV en Fortis N.V. in dezelfde periode dividend uitkeren op hun gewone of preferente aandelen. Als voorwaarde voor het in aanmerking nemen van de effecten voor het Tier 1 vermogen van Fortis Bank, vereist de toezichthouder dat de som van de dividendbetaling door Fortis SA/NV en Fortis N.V. op hun gewone en preferente aandelen en van alle betalingen die zij eventueel verschuldigd zijn krachtens de Support Agreement en soortgelijke verbintenissen maximaal gelijk is aan de som van de uitkeerbare reserves van Fortis SA/NV en Fortis N.V. Om aan dit vereiste te voldoen heeft de Raad van Bestuur besloten dat geen dividend zal worden uitgekeerd op de gewone aandelen, preferente aandelen of andere kapitaalinstrumenten (indien van toepassing) tenzij het totaal van de uitkeerbare reserves van beide vennootschappen toereikend is om te voldoen aan alle dividendbetalingen verbonden aan hun respectievelijke gewone aandelen, preferente aandelen en andere kapitaalinstrumenten alsook aan mogelijk te betalen bedragen in hetzelfde boekjaar op grond van hun verplichtingen onder de Support Agreement.

118


B13

Fonds voor algemene bankrisico’s

Het verloop van het fonds voor algemene bankrisico’s is als volgt:


2003

2002

2.215,0

2.216,7

Aan- en verkopen groepsmaatschappijen

- 1,4


- 4,5

- 1,7

2.209,1

2.215,0

Balanswaarde per 31 december

B14


Bankbedrijf

Onder aandeel van derden in groepsvermogen is een bedrag van EUR 650 miljoen opgenomen aan preferente aandelen die zijn uitgegeven voor financieringsdoeleinden. In paragraaf 7, ‘Aandeel van derden in groepsvermogen’, van de toelichting is dit nader beschreven. B15


In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de notionele bedragen van per 31 december 2003 openstaande derivatenposities gerangschikt naar looptijd. 2003 Vijf jaar of korter en Een jaar

langer dan

Langer dan

of korter

een jaar

vijf jaar

Totaal

Rentecontracten OTC: – swaps

864.221,6

260.683,4

132.811,5

1.257.716,5

– termijncontracten

32.945,0

19.229,9

1.193,4

53.368,3

– opties

44.344,8

250.802,9

354.364,4

649.512,1

Beurs: – termijncontracten

15.354,0

5.208,1

3.027,0

23.589,1

– opties

37.403,7

12.908,7

1.878,1

52.190,5

994.269,1

548.833,0

493.274,4

2.036.376,5

148.787,3

14.960,0

2.459,6

166.206,9

1.790,6

15,8

1.806,4

26.873,6

1.502,2

28.375,8

177.451,5

16.478,0

2.459,6

OTC

10.606,1

19.487,7

3.366,2

33.460,0

Beurs

42.773,8

2.123,2

28,0

44.925,0

Subtotaal

53.379,9

21.610,9

3.394,2

78.385,0

1.225.100,5

586.921,9

499.128,2

2.311.150,6

Subtotaal Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Subtotaal

196.389,1

Overige contracten

Totaal

119


Derivaten posities uit hoofde van handelsactiviteiten Fortis sluit derivatencontracten af voor klanten of eigen rekening. Hieronder volgt een overzicht van de notionele bedragen en de positieve en negatieve reële waarden per 31 december van derivatenposities uit hoofde van handelsactiviteiten. Alle significante contracten tussen groepsmaatschappijen zijn buiten beschouwing gelaten. 2003 Notioneel

Positieve

Negatieve

bedrag

reële waarde

reële waarde

611.483,7

6.372,2

- 6.373,6

Rentecontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties

35.082,2

400,3

- 611,8

649.254,8

5.404,6

- 5.201,9

23.589,1

40,1

- 0,2

Beurs: – termijncontracten – opties

52.190,5

14,0

- 15,3

1.371.600,3

12.231,2

- 12.202,8

153.298,7

1.329,3

- 1.543,9

1.791,2

57,6

- 70,9

27.674,4

571,6

- 46,4

182.764,3

1.958,5

- 1.661,2

OTC

25.932,4

1.782,2

- 2.634,6

Beurs

44.904,3

531,1

- 93,8

Subtotaal

70.836,7

2.313,3

- 2.728,4

1.625.201,3

16.503,0

- 16.592,4

Subtotaal Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Subtotaal Overige contracten

Totaal

120


2002 Notioneel

Positieve

Negatieve

bedrag

reële waarde

reële waarde

431.201,2

6.259,7

- 6.454,7

Rentecontracten OTC: – swaps – termijncontracten

26.390,0

40,7

- 57,2

500.089,4

2.908,1

- 3.826,0

20.905,2

41,7

- 1,2

Beurs: – termijncontracten – opties

18.856,5

12,6

- 9,8

997.442,3

9.262,8

- 10.348,9

121.606,0

1.185,7

- 1.196,2

2.128,9

155,4

- 154,6

17.065,5

250,3

- 97,0

140.800,4

1.591,4

- 1.447,8

OTC

29.268,1

2.027,7

- 1.943,6

Beurs

38.467,4

161,7

- 218,4

Subtotaal

67.735,5

2.189,4

- 2.162,0

1.205.978,2

13.043,6

- 13.958,7

Subtotaal Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Subtotaal Overige contracten

Totaal

121


Bankbedrijf

– opties

2001 Notioneel

Positieve

Negatieve

bedrag

reële waarde

reële waarde

391.154,9

3.009,7

- 2.997,6


38.440,8

70,2

- 72,2

343.979,6

2.502,4

- 867,9

29.207,6

54,3

- 2,3

811.038,0

5.636,6

- 3.940,0

109.225,8

938,6

- 602,8

1.798,7

96,9

- 98,6

11.110,1

80,3

- 48,7

122.134,6

1.115,8

- 750,1

OTC

15.955,3

1.230,8

- 1.101,5

Beurs

27.605,8

358,0

- 184,9

Subtotaal

43.561,1

1.588,8

- 1.286,4

976.733,7

8.341,2

- 5.976,5

– opties Beurs: – termijncontracten – opties Subtotaal

8.255,1

Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Subtotaal Overige contracten

Totaal

De winsten en verliezen op derivaten bestaan uit het nettobedrag dat wordt verdiend op de handelsactiviteiten. De winstgevendheid van deze activiteiten is grotendeels afhankelijk van het volume en de verscheidenheid van de transacties en van het risico dat Fortis bereid is te accepteren en de volatiliteit van de koersen en rentebewegingen.

122


Risicobeheer derivaten Hierna volgt een overzicht van de notionele bedragen en de reële waarden per 31 december van derivatencontracten uit hoofde van risicobeheer. Alle significante onderlinge contracten tussen groepsmaatschappijen zijn hierbij geëlimineerd. 2003 Notioneel

Positieve

Negatieve

bedrag

reële waarde

reële waarde

646.232,8

892,8

- 1.459,7

18.286,1

13,3

- 14,1


257,3

- 0,5

Beurs: – termijncontracten – opties Subtotaal

664.776,2

906,1

- 1.474,3

12.908,2

232,6

- 234,4

701,4

11,8

- 0,0

13.624,8

244,4

- 234,5

7.527,6

340,8

- 329,5

20,7

2,3

- 0,5

7.548,3

343,1

- 330,0

685.949,3

1.493,6

- 2.038,8

Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Subtotaal

15,2

- 0,1

Overige contracten OTC Beurs Subtotaal

Totaal

123


Bankbedrijf

– opties

2002 Notioneel

Positieve

Negatieve

bedrag

reële waarde

reële waarde

200.229,3

916,5

- 1.403,4

14.417,8

9,5

- 21,7

614,1

0,5

- 1,1

215.681,5

926,5

- 1.426,2

16.979,4

316,7

- 212,3

6,5

0,1

- 0,1

16.985,9

316,8

- 212,4

9.476,2

184,0

- 244,7

20,9

1,0

- 2,4

9.497,1

185,0

- 247,1

242.164,5

1.428,3

- 1.885,7

Rentecontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Beurs: – termijncontracten – opties Subtotaal

374,5 45,8

Valutacontracten OTC: – swaps – termijncontracten – opties Subtotaal Overige contracten OTC Beurs Subtotaal

Totaal

124


2001 Notioneel

Positieve

Negatieve

bedrag

reële waarde

reële waarde

95.654,9

709,3

- 427,3

6.583,9

2,2

- 6,6

950,7

6,5

- 5,6

103.189,5

718,0

- 439,5


Beurs: – termijncontracten – opties Subtotaal Valutacontracten OTC: – swaps

12.795,3

94,6

- 138,1

151,3

- 267,8

220,1

1,6

- 1,6

13.015,4

247,5

- 407,5

4.904,6

178,9

- 191,5

49,8

2,2

- 3,0

4.954,4

181,1

- 194,5

121.159,3

1.146,6

- 1.041,5

– termijncontracten – opties Subtotaal Overige contracten OTC Beurs Subtotaal

Totaal

125


Bankbedrijf

– opties

B16

Looptijden

In onderstaande tabel worden de looptijden van de schulden en vorderingen per 31 december weergegeven. 2003 Onmiddellijk opeisbaar

3 maanden < 3 maanden

1 jaar

1 - 5 jaar

> 5 jaar

Totaal


31.096,5

29.205,4

16.601,0

770,0

308,0

77.980,9


30.000,5

31.182,2

15.130,8

22.276,4

75.812,1

174.402,0

9.239,2

86.581,2

12.442,7

304,4

468,7

109.036,2

129.976,3

39.447,1

21.240,6

7.447,8

3.693,4

201.805,2

Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten

2002 Onmiddellijk opeisbaar

3 maanden < 3 maanden

1 jaar

1 - 5 jaar

> 5 jaar

Totaal


23.029,7

50.539,5

7.726,6

807,2

179,8

82.282,8


34.722,2

27.558,9

12.522,8

25.570,6

58.216,6

158.591,1

6.779,7

74.796,4

12.871,4

2.472,0

1.853,1

98.772,6

115.947,9

45.922,4

10.106,5

5.109,2

2.480,4

179.566,4


2001 Onmiddellijk

3 maanden -

opeisbaar

< 3 maanden

1 jaar

1 - 5 jaar

> 5 jaar

Totaal


13.309,0

25.750,7

22.389,6

720,9

289,7

62.459,9


32.355,6

35.836,4

11.704,4

27.156,2

57.037,2

164.089,8

6.992,6

68.362,4

19.618,2

1.775,8

1.524,7

98.273,7

115.636,9

47.091,7

10.695,8

5.706,7

2.193,7

181.324,8


Hieronder volgt een specificatie van de achtergestelde schulden en schuldbewijzen op lange termijn.

Looptijd

< 1 jaar

1-2 jaar

2-3 jaar

3-4 jaar

4-5 jaar

> 5 jaar

2003

2002

Totaal

Totaal

Achtergestelde schulden: - Vaste rente - Variabele rente

316,6

2.265,7

419,0

958,0

618,8

2.693,6

7.271,7

6.629,3

1.308,7

180,2

37,6

87,9

434,3

246,3

2.295,0

2.894,8

1.625,3

2.445,9

456,6

1.045,9

1.053,1

2.939,9

9.566,7

9.524,1

1.416,5

788,2

194,8

112,0

343,6

68,9

2.924,0

4.586,9

43,8

46,1

29,3

4,1

123,3

334,5

1.460,3

834,3

194,8

112,0

372,9

73,0

3.047,3

4.921,4

6.702,5

801,7

339,9

529,1

1.600,8

184,3

10.158,3

393,9

73,4

49,6

10,5

1,4

2,8

65,5

203,3

4.396,7

9.861,5

4.131,5

1.001,8

1.688,4

3.029,6

3.262,7

22.975,6

19.236,1

Schuldbewijzen: - Vaste rente - Variabele rente

Schulden aan klanten Schulden aan kredietinstellingen Totaal

126


B17

Baten

Hieronder volgt een uitsplitsing van de baten van het bankbedrijf naar het geografische gebied waar de Fortis-groepsmaatschappij is gevestigd. 2003 Verenigde

Rest van

België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

2.005,5

1.253,1

372,9

3.631,5

133,1

615,5

4.380,1

541,8

469,9

275,9

1.287,6

36,1

477,9

1.801,6

transacties

583,8

21,1

- 14,8

590,1

6,4

255,9

852,4

Overige baten

274,4

139,3

92,1

505,8

2,0

241,8

749,6

3.405,5

1.883,4

726,1

6.015,0

177,6

1.591,1

7.783,7

Verenigde

Rest van

Renteresultaat Commissies

1)

Resultaat uit financiële

Bankbedrijf


2002 België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

2.090,5

1.178,6

386,0

3.655,1

166,7

590,0

4.411,8

560,9

468,2

285,4

1.314,5

43,8

502,4

1.860,7

transacties

667,5

- 22,3

9,2

654,4

- 0,4

155,9

809,9

Overige baten

229,3

171,0

109,4

509,7

12,9

204,1

726,7

3.548,2

1.795,5

790,0

6.133,7

223,0

1.452,4

7.809,1

Verenigde

Rest van


1)

Resultaat uit financiële


2001


België

Nederland

Luxemburg

Benelux

Staten

de wereld

Totaal

2.230,6

1.136,7

325,0

3.692,3

147,7

564,0

4.404,0

580,1

569,0

270,8

1.419,9

52,6

505,9

1.978,4

1)


605,2

118,5

49,8

773,5

7,1

221,9

1.002,5

Overige baten

334,2

249,0

112,2

695,4

- 0,4

202,3

897,3

3.750,1

2.073,2

757,8

6.581,1

207,0

1.494,1

8.282,2


1)

Inclusief eliminaties.

127


De ontwikkeling van de nettorentebaten is als volgt: 2003 Gemiddelde

Rente

balans

Rente

in %

Activa: - Leningen aan kredietinstellingen

82.126,6

2.143,7

2,61

163.495,4

7.348,8

4,49

- Rentedragende effecten

91.831,5

3.601,1

3,92

Totaal rentedragende activa

337.453,5

13.093,6

3,88

- Schulden aan kredietinstellingen

100.597,6

2.347,0

2,33

- Schulden aan klanten

188.386,1

4.631,8

2,46

47.360,0

1.905,4

4,02

336.343,7

8.884,2

2,64

- Leningen aan klanten

Passiva:

- Schuldbewijzen en achtergestelde schulden Totaal rentedragende passiva Overige rente per saldo (voornamelijk uit indekkingstransacties via derivaten)

170,7

Renteresultaat

4.380,1

Renteresultaat/rentedragende activa

1,30

2002 Gemiddelde

Rente

balans

Rente

in %


88.195,4

3.243,2

3,68

162.531,6

8.154,0

5,02


88.094,0

4.016,2

4,56


338.821,0

15.413,4

4,55


Passiva: - Schulden aan kredietinstellingen

109.987,9

3.669,6

3,34


178.330,0

5.428,6

3,04

- Schuldbewijzen en achtergestelde schulden Totaal rentedragende passiva Overige rente per saldo (voornamelijk uit indekkingstransacties via derivaten) Renteresultaat Renteresultaat/rentedragende activa

128


50.814,9

2.313,0

4,55

339.132,8

11.411,2

3,36

409,6 4.411,8 1,30

2001 Gemiddelde

Rente

balans

Rente

in %


69.947,8

3.258,7

4,66

159.620,9

9.471,4

5,93


84.677,8

4.390,7

5,19


314.246,5

17.120,8

5,45


- Schulden aan kredietinstellingen

104.050,8

4.578,5

4,40


160.640,7

6.460,7

4,02

- Schuldbewijzen en achtergestelde schulden Totaal rentedragende passiva

49.451,2

2.492,6

5,04

314.142,7

13.531,8

4,31

Overige rente per saldo (voornamelijk uit indekkingstransacties via derivaten)

815,0

Renteresultaat

4.404,0

Renteresultaat/rentedragende activa

B18

1,40

Commissies

In onderstaande tabel worden de ontvangen en betaalde commissies weergegeven. 2003

2002

2001

Commissie-inkomen 49,0

64,9

88,9

- Effectentransacties

- Emissies

472,6

519,1

597,6

- Verzekeringen

154,3

139,4

148,1

- Vermogensbeheer

638,4

675,3

757,1

- Betalingsverkeer

372,2

346,1

338,3

- Overige

608,6

615,3

631,1

2.295,1

2.360,1

2.561,1

493,5

499,4

582,7

1.801,6

1.860,7

1.978,4

2002

2001

Totaal commissie-inkomen Betaalde commissies Netto commissies

B19


De samenstelling van het nettoresultaat uit financiële transacties is als volgt: 2003 Winst/verlies op derivaten Gerealiseerde nettowinst bij verkoop van beleggingen Gerealiseerde nettowinst op deelnemingen

- 217,9

227,5

357,7

443,0

366,1

430,7

16,2

0,6

- 6,6

Winst/verlies op valutatransacties

249,2

242,0

166,7

Winst/verlies op handelsportefeuille effecten

361,9

- 26,3

54,0

Totaal

852,4

809,9

1.002,5

129


Bankbedrijf

Passiva:

B20

Overige baten

De overige baten kunnen als volgt gespecificeerd worden: 2003 Dividend op aandelen Huuropbrengsten terreinen en gebouwen Opbrengsten uit deelnemingen

2002

2001

28,1

62,0

32,9

137,0

138,5

145,5

35,0

27,4

50,7

Opbrengsten van lease-activiteiten

396,2

380,9

463,6

Overige baten

153,3

117,9

204,6

Totaal

749,6

726,7

897,3

De huuropbrengsten terreinen en gebouwen heeft voor EUR 118,8 miljoen (2002: EUR 129,6 miljoen; 2001: EUR 128,9 miljoen) betrekking op terreinen en gebouwen die in eigen gebruik zijn en voor EUR 18,1 miljoen (2002: EUR 9,0 miljoen; 2001: EUR 16,6 miljoen) op terreinen en gebouwen die aan derden zijn verhuurd. Opbrengsten uit deelnemingen is inclusief EUR 14,2 miljoen positief (2002: EUR 6,5 miljoen negatief; 2001: EUR 1,9 miljoen negatief) aan aandelen in de winst van deelnemingen die gewaardeerd worden volgens de equivalentiemethode. B21

Rentelasten

De rentelasten hebben betrekking op:

Schulden aan kredietinstellingen Schulden aan klanten Rentelasten derivaten risicobeheer Schuldbewijzen Achtergestelde schulden Overige Totaal

B22

2003

2002

2001

2.347,1

3.669,6

4.578,6

4.631,8

5.428,6

6.460,7

10.469,9

7.543,7

2.878,1

1.375,6

1.755,7

1.942,0

529,8

557,3

550,5

16,7

6,6

4,7

19.370,9

18.961,5

16.414,6

2003

2002

2001

713,1

577,8

452,5

25,6

34,6

3,5

23,0

119,9

761,7

732,3

Waardecorrecties

De waardecorrecties zijn als volgt:

Waardecorrecties voor vorderingen en obligaties en andere vastrentende waarden Mutatie in voorziening voor voorwaardelijke schulden Waardecorrecties op terreinen en gebouwen

2)

Waardecorrectie fonds voor algemene bankrisico's Totaal

1) 2)

169,8

Inclusief vrijval in verband met harmonisatie. Met ingang van 2002 worden de waardecorrecties op terreinen en gebouwen gerubriceerd onder waardecorrecties in plaats van onder bedrijfskosten.

130


625,8

1)

B23

Bedrijfskosten

De bedrijfskosten zijn als volgt: 2003

2002

2001

2.099,6

2.193,5

2.290,4

- Pensioenbijdragen en VUT-lasten

311,0

232,7

169,1


484,7

488,8

535,3

Afschrijvingen

258,5

263,9

275,2

Kosten van leasegoederen

296,4

296,8

343,6

Overige lasten

1.677,9

1.692,5

2.020,1

Totaal

5.128,1

5.168,2

5.657,9

Lonen Sociale lasten:

Waardecorrecties op terreinen en gebouwen

24,2

Met ingang van 2002 worden de waardecorrecties op terreinen en gebouwen gerubriceerd onder waardecorrecties in plaats van onder bedrijfskosten.

131


Bankbedrijf

1)

1)

Balans algemeen Noot

31-12-2003

31-12-2002

31-12-2001

Activa 421,3

11,5

10,4

C1

102,0

121,0

322,1

C2

10.300,1

8.530,2

6.371,8

430,4

476,7

244,7

C3

3.180,7

3.816,5

3.114,1

14.434,5

12.955,9

10.068,1

1,9

7,2

0,1

12.947,6

10.434,7

8.652,1

752,4

511,3

330,0

1.294,9

879,7

334,1

1.255,9

1.255,9

Kasmiddelen Beleggingen Leningen aan kredietinstellingen Leningen aan klanten

5,0

Overlopende activa Overige activa Totaal activa Passiva Schulden aan kredietinstellingen Schuldbewijzen

C4

Overlopende passiva Overige passiva

C5


C6

Achtergestelde converteerbare obligatielening

C7

1.250,0


C8

1.005,0

1.005,0

1.004,8

17.251,8

15.343,8

11.577,0

435,4

524,5

639,6


C9

1.250,0

Eigen vermogen

- 3.252,7

- 2.912,4

- 2.148,5

Groepsvermogen

- 2.817,3

- 2.387,9

- 1.508,9

Totaal passiva

14.434,5

12.955,9

10.068,1

Eigen vermogen verzekeringsbedrijf

6.482,3

5.529,7

7.085,9

Eigen vermogen bankbedrijf

8.664,6

8.253,6

8.907,1

- 3.252,7

- 2.912,4

- 2.148,5

11.894,2

10.870,9

13.844,5

Allocatie eigen vermogen naar segmenten

Eigen vermogen van de holding activiteiten niet gerelateerd aan het verzekerings- of bankbedrijf Eigen vermogen Fortis Groep

132


Winst- en verliesrekening algemeen Noot

2003

2002

2001

1.012,2

567,0

480,3

3,1

- 21,2

Baten: Rentebaten Resultaat uit financiële transacties

1)

C10

Overige baten

C11

Totale baten Rentelasten Totale baten na aftrek van rentelasten Bedrijfskosten

C12

Operationeel resultaat vóór belastingen Belastingen Operationele groepswinst Aandeel van derden

Waardeverschillen op de aandelenportefeuille Netto operationeel resultaat Niet operationele elementen na belastingen Nettowinst

1) 2)

2)

12,3

17,5

558,1

497,8

- 1.138,0

- 646,5

- 504,9

- 117,8

- 88,4

- 7,1

- 105,5

- 125,6

- 165,1

- 223,3

- 214,0

- 172,2

76,5

48,6

40,1

- 146,8

- 165,4

- 132,1

36,9

44,9

48,3

- 183,7

- 210,3

- 180,4

- 11,7

101,6

- 195,4

- 108,7

- 180,4

0,1

34,4

- 3,0

- 195,3

- 74,3

- 183,4


133


Algemeen


4,9 1.020,2

Toelichting balans en winsten verliesrekening algemeen Tot het segment algemeen behoren de niet aan het bank- of verzekeringsbedrijf gerelateerde activiteiten zoals treasury- en financieringsactiviteiten van de groep en overige holdingactiviteiten. De voornaamste activa in de sector algemeen hebben betrekking op vorderingen op groepsmaatschappijen. De passiva bestaan voornamelijk uit converteerbare obligatieleningen, commercial paper en andere kortlopende leningen die worden aangehouden door financieringsmaatschappijen van Fortis. C1

Beleggingen

De beleggingen van de sector algemeen bestaan uitsluitend uit aandelen. De kostprijs van de beleggingen bedraagt EUR 12,1 miljoen (2002: EUR 19,3 miljoen; 2001: EUR 17,7 miljoen). C2


De post leningen aan klanten is inclusief leningen die zijn verstrekt aan groepsmaatschappijen voor een bedrag van EUR 10.299,0 miljoen (2002: EUR 8.529,0 miljoen; 2001: EUR 6.351,0 miljoen), waarvan aan achtergestelde leningen EUR 565,0 miljoen (2002: EUR 1.691,1 miljoen; 2001: EUR 1.881,3 miljoen) aan het verzekeringsbedrijf en EUR 1.055,0 miljoen (2002: EUR 1.225,0 miljoen; 2001: EUR 1.225,0 miljoen) aan het bankbedrijf. C3

Overige activa

De overige activa zijn inclusief Fortis-aandelen welke voor rekening van Fortis ten behoeve van uitgifteverplichtingen van Fortis zijn ingekocht. Voor 2003 bedraagt dit EUR 23,5 miljoen (2002: EUR 31,1 miljoen; 2001: EUR 65,5 miljoen). Daarnaast bevatten de overige activa vorderingen met een looptijd korter dan een jaar. Hiervan heeft EUR 2.886,1 miljoen (2002: EUR 3.322,0 miljoen; 2001: EUR 2.893,2 miljoen) betrekking op vorderingen op groepsmaatschappijen. C4

Schuldbewijzen

De schuldbewijzen betreffen voornamelijk commercial paper en European Medium Term programma’s van Fortis Finance met looptijden tot tien jaar en omvatten daarnaast leningen van groepsmaatschappijen voor een bedrag van EUR 116,1 miljoen (2002: EUR 794,3 miljoen; 2001: EUR 707,7 miljoen). C5

Overige passiva

De overige passiva bestaan per 31 december uit:

Latente belastingverplichtingen Overige voorzieningen Overige

134


2003

2002

2001

189,1

189,1

223,7

10,4

11,5

6,2

1.095,4

679,1

104,2

1.294,9

879,7

334,1

C6


De converteerbare obligatieleningen bestaan uit: 2003

2002

2001

680,7

680,7

Converteerbare obligatielening van EUR 680,7 miljoen uitgegeven, met een coupon van 2,625% jaarlijks achteraf betaalbaar per 6 november. De converteerbare obligatielening heeft een conversiekoers van EUR 31,51 en een looptijd tot en met 6 november 2003. Converteerbare obligatielening van EUR 575,2 miljoen met een coupon van 1,50% jaarlijks achteraf betaalbaar per 29 juli. De lening heeft een conversiekoers van EUR 38,35 en een looptijd tot en met 29 juli 2004.

575,2

575,2

1.255,9

1.255,9

De converteerbare obligatieleningen zijn in 2003 vervroegd afgelost. Achtergestelde converteerbare obligatielening

Voor een nadere toelichting op de achtergestelde converteerbare obligatielening wordt verwezen naar pagina 32. C8


Dit betreft voornamelijk achtergestelde leningen ten behoeve van het banken verzekeringsbedrijf. Deze leningen zijn door deze bedrijven verantwoord onder achtergestelde schulden en derhalve in de geconsolideerde balans geëlimineerd. Tevens zijn hieronder opgenomen een achtergestelde obligatielening verstrekt door bestuurders van Fortis SA/NV en haar dochter- en kleindochterondernemingen. Aan de lening zijn 25.180 warrants gekoppeld. Uitoefening van een warrant geeft recht op 9 Fortis-aandelen. De warrants kunnen worden uitgeoefend tot 20 november 2007. De conversiekoers bedraagt EUR 167,58 (EUR 18,62 per aandeel). De uitstaande warrants zijn opgenomen in het optieoverzicht in paragraaf 13 ‘Personeelsoptieplannen’. C9


Het aandeel van derden in het groepsvermogen heeft betrekking op een hybride financieringsinstrument dat in maart 2000 is uitgegeven. Voor nadere gegevens hierover verwijzen wij naar paragraaf 7 van de toelichting. C10


Het resultaat uit financiële transacties in 2002 heeft betrekking op aandelen Fortis, die verantwoord worden onder de overige activa. In 2003 is een positief resultaat behaald op de aandelen Fortis.

135


Algemeen

C7

C11

Overige baten

Hieronder volgt een specificatie van de overige baten. 2003

2002

2001

Dividend op aandelen

1,3

1,1

1,0

Overige baten

3,6

11,2

16,5

Totaal

4,9

12,3

17,5

2003

2002

2001

26,1

25,4

22,1

C12

Bedrijfskosten

De samenstelling van de bedrijfskosten is als volgt:

Lonen Sociale lasten: - Pensioenbijdragen en VUT-lasten

4,5

5,5

7,2


3,3

1,4

4,0

Afschrijvingen

4,2

4,4

7,1

67,4

88,9

124,7

105,5

125,6

165,1

Overige lasten Totaal

Brussel/Utrecht, 11 maart 2004

Raad van Bestuur

Prof. dr. J.R. Glasz (voorzitter) Graaf M. Lippens (voorzitter) Burggraaf E. Davignon (vice-voorzitter) Ir. J.J. Slechte (vice-voorzitter) Drs. A. van Rossum (Chief Executive Officer) Baron V. Croes Mr. J.M. Hessels Baron D. Janssen Prof. dr. mw. A.J.M. Roobeek Ph. Speeckaert Baron P. Van Waeyenberge Mr. N.J. Westdijk

136


Gebeurtenissen na balansdatum In de loop van 2003, bij het aanscherpen van de strategie voor Fortis, is de Raad van Bestuur tot de conclusie gekomen, dat de verzekeringsactiviteiten van Fortis in Amerika niet meer tot de kernactiviteiten behoren. Op grond hiervan heeft de Raad van Bestuur in september 2003 kenbaar gemaakt haar Amerikaanse verzekeringsactiviteiten door middel van een beursintroductie, op de beurs van New York, te verkopen. Op 5 februari 2004 is Fortis, Inc. onder haar nieuwe naam Assurant, Inc. op de beurs in New York geïntroduceerd. Hierbij zijn 92 miljoen aandelen (65% van het totale aandelenkapitaal van Assurant, Inc.) tegen een koers van USD 22,00 (circa EUR 17,60) geplaatst. Fortis zal in het eerste kwartaal van 2004 een boekwinst van circa EUR 100 miljoen op de verkoop verantwoorden. Het vermogensbeslag op basis van de Floor, zoals berekend volgens de interne Floor-Cap systematiek, zal met circa EUR 700 miljoen afnemen. Het geconsolideerde netto-kernkapitaal van Fortis zal met circa EUR 100 miljoen afnemen. De belangrijkste kerncijfers van Fortis, Inc. zijn voor 2003, 2002 en 2001: 2002

2001

728,8

900,9

1.671,6

Brutopremies niet-leven

6.621,0

7.437,5

6.921,6

Totaal baten, na rentelasten

6.249,7

6.909,1

5.869,5

441,9

432,1

300,0

Totaal activa

18.348,1

20.638,5

25.736,3


10.221,6

11.669,4

13.689,9

3.011,2

3.236,7

5.304,0

Operationeel resultaat, voor belastingen

Technische voorzieningen voor beleggingen voor rekening en risico van polishouders

Na de aandelenverkoop bedraagt het belang van Fortis in Assurant, Inc. circa 35%. Dit heeft tot gevolg dat met ingang van februari 2004 het belang van Fortis in Assurant, Inc. niet meer volledig geconsolideerd zal worden, maar gewaardeerd zal worden op basis van de equivalentiemethode. In het kader van dezelfde aanscherping van de strategie, heeft de Raad van Bestuur van Fortis in november 2003 tevens besloten haar belang in Seguros Bilbao, een Spaanse dochteronderneming van Fortis die zich richt op levens- en schadeverzekeringen, te verkopen aan Grupo Catalana Occidente. Deze transactie is op 3 februari 2004 afgerond. Het overnamebedrag bedraagt EUR 255 miljoen. De verkoopopbrengst en het resultaat op de verkoop zal verantwoord worden in het eerste kwartaal van 2004.

137


Algemeen

Brutopremies leven

2003

138


Verslag Raad van Bestuur Fortis SA/NV en Fortis N.V.


Raad van Bestuur, Commissaris en Accountant Voorzitters

Graaf Maurice Lippens Prof. dr. Jaap Glasz

Vice-Voorzitters

Burggraaf Etienne Davignon Ir. Jan Slechte

Chief Executive Officer

Anton van Rossum

Bestuurders

Baron Valère Croes Mr. Jan-Michiel Hessels Henjo Hielkema Baron Daniel Janssen Mevrouw Christine Morin-Postel Prof. dr. Annemieke Roobeek Dr. Martin Schröder Philippe Speeckaert Baron Piet Van Waeyenberge Klaas Westdijk

(tot 26 mei 2004)

(tot 26 mei 2004) (tot 27 mei 2003) (tot 12 maart 2003) (tot 27 mei 2003) (tot 26 mei 2004)

Commissaris voor Fortis SA/NV

PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A., vertegenwoordigd door Philippe Barbier en Luc Discry

Accountant voor Fortis N.V.


140


Verslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V. Algemeen De maatschappijen Fortis SA/NV en Fortis N.V. zijn de twee moedervennootschappen van Fortis. Zij staan aan het hoofd van Fortis Groep, dat op haar beurt bestaat uit een groot aantal groepsmaatschappijen, actief in bankieren, verzekeren en beleggen. Het verslagjaar 2003 was een stormachtig jaar, waarin ook Fortis niet ontkwam aan de gevolgen van de zwakke economie en dalende aandelenkoersen. Dit leidde tot moeilijke marktomstandigheden. Fortis draaide operationeel goed hetgeen mede te danken is geweest aan de grote inzet van onze medewerkers, onze bijzondere aandacht voor onze klanten, belangrijke kostenbesparingen en een stringent risicobeheer.

Aandelen

Fortis is via het Fortis aandeel genoteerd op de Eerste Markt van Euronext Brussels en op de Officiële Markt van de effectenbeurs van Euronext Amsterdam. Daarnaast heeft Fortis een notering in Luxemburg en een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten. Naast het gewone verbonden aandeel kent het maatschappelijk kapitaal van Fortis N.V. nog Cumulatief Preferente Aandelen A en B. Fortis N.V. heeft aan de Stichting Continuïteit Fortis een calloptie op Cumulatief Preferente Aandelen A verstrekt. Voor nadere informatie hierover verwijzen wij u naar pagina 179.

Aandelenkapitaal Op 31 december 2003 waren 1.337.882.634 aandelen geplaatst en volgestort. De Raad van Bestuur is door de respectievelijke aandeelhouders gemachtigd tot uitgifte van nieuwe aandelen. De Raad van Bestuur van Fortis SA/NV is gemachtigd om het maatschappelijk kapitaal in één of meer malen te verhogen met een bedrag van hoogstens EUR 1.713.600.000, met inachtname van hetgeen voorzien is in artikel 9 van de statuten. Deze machtiging is aan de Raad van Bestuur verleend voor een duur van drie jaar, te rekenen vanaf de datum van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 mei 2003. In het kader van het aandelenplan voor alle medewerkers is op grond van deze machtiging het kapitaal in 2003 met EUR 16.988.600 verhoogd, waarvan EUR 12.083.172 maatschappelijk kapitaal en EUR 4.905.428 uitgiftepremie.

141


Verslag

Eind 2001 zijn de aandelen Fortis SA/NV en Fortis N.V. samengevoegd tot één nieuw beursgenoteerd aandeel, het Fortis-aandeel. Dit aandeel vertegenwoordigt een ‘uniek’ verbonden aandeel in elk van de twee moedervennootschappen, Fortis SA/NV en Fortis N.V, met de daarbij behorende rechten, zoals stemrecht en dividendrecht. De gewone (verbonden) aandelen luiden op naam of aan toonder, naar keuze van de aandeelhouder. De aandelen op naam zijn opgenomen in de aandeelhoudersregisters die door de vennootschappen Fortis SA/NV en Fortis N.V. op identieke wijze op de respectievelijke hoofdkantoren worden aangehouden. K stukken zijn in verscheidene coupures beschikbaar. De houder van aandelen aan toonder kan zijn aandelen laten omzetten in aandelen op naam. Evenzo kan de houder van aandelen op naam zijn aandelen laten omzetten in aandelen aan toonder.

Bovendien is de Raad van Bestuur gemachtigd om het toegestane kapitaal te gebruiken onder de voorwaarden bepaald in artikel 607 van het Wetboek van Vennootschappen in geval van een openbaar overnamebod, gedurende een termijn van drie jaar, te rekenen vanaf de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 mei 2003. De Raad van Bestuur van Fortis N.V. is door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van 27 mei 2003 gemachtigd tot uitgifte van danwel tot het verlenen van rechten tot het nemen van alle gewone aandelen, Cumulatief Preferente Aandelen A en Cumulatief Preferente Aandelen B waarin het maatschappelijk kapitaal bij het desbetreffende besluit is verdeeld, alsook tot het beperken of uitsluiten van het voorkeursrecht op deze aandelen, voor een periode van drie jaar. In het verslagjaar zijn door Fortis SA/NV en Fortis N.V. 2.820.535 gewone aandelen uitgegeven om te kunnen voldoen aan de leveringsverplichting die ontstond als gevolg van het aandelenplan voor personeel.

Warrants en opties uitgegeven door Fortis Door de Raden van Bestuur van Fortis SA/NV en van Fortis N.V. is in het verleden - ieder voor zich - besloten tot de uitgifte van een achtergestelde obligatielening met warrants, danwel tot de uitgifte van opties aan het management en personeel. Door het samenvoegen van de aandelen van Fortis SA/NV en Fortis N.V. is een wederzijdse verplichting tot levering van aandelen ontstaan, die in de vergaderingen van 12 december 2001 wederzijds is bekrachtigd. Levering geschiedt door uitgifte van nieuwe aandelen, danwel door levering van door de vennootschap reeds ingekochte danwel nog in te kopen aandelen.

Jaarrekening Ingevolge de nieuwe managementstructuur, die in 1998 door Fortis werd ingevoerd, werd, conform artikel 10 van het Belgische Wetboek van Vennootschappen, het onweerlegbaar vermoeden gecreëerd van centrale leiding waardoor beide moedermaatschappijen een consortium vormen. Dit brengt mee dat beide moedermaatschappijen samen met hun dochterondernemingen geconsolideerd dienen te worden. In dit kader heeft de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (‘CBFA’) beslist om Fortis SA/NV vanaf het boekjaar 1998 vrijstelling te verlenen voor het opstellen en het publiceren van een aparte geconsolideerde jaarrekening, mits deze vervangen wordt door de geconsolideerde jaarrekening van het Fortis-consortium. PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A. respectievelijk KPMG Accountants N.V. hebben een goedkeurende verklaring afgegeven bij de jaarrekeningen over 2003 van Fortis SA/NV respectievelijk Fortis N.V. De jaarrekeningen 2003 zullen op 26 mei 2004 door de Raad van Bestuur aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders ter vaststelling respectievelijk goedkeuring worden voorgelegd.

Dividend Het dividendbeleid van Fortis is erop gericht dat circa 40% tot 45% van de geconsolideerde nettowinst wordt uitgekeerd aan de aandeelhouders in aanmerking nemend, bij het maken van een dividendvoorstel, de huidige en toekomstige financiële positie van de groep en de verwachtingen van de financiële markten. De Raad van Bestuur stelt voor het dividend over 2003 vast te stellen op EUR 0,92 (2002: EUR 0,88) per aandeel. Aandeelhouders hebben de keuze hun dividend te ontvangen uit Nederlandse dan wel uit Belgische bron. De keuze dient kenbaar te worden gemaakt door invulling van een ‘dividendkeuze formulier’. In geval geen dividendkeuze wordt gemaakt, treedt een ‘default’ mechanisme in werking. Voor nadere informatie over dit mechanisme verwijzen wij u naar paragraaf 19 ‘Dividend’ van de toelichting in de jaarrekening van Fortis.

142


Bestuurssamenstelling De Raad van Bestuur van Fortis bestaat in 2003 uit twaalf leden, waarvan elf non-executive leden en één executive lid, de Chief Executive Officer (CEO). De leden van de Raad van Bestuur worden benoemd door de aandeelhouders; de non-executive leden worden in beginsel voor een periode van ten hoogste drie jaar benoemd. De maximale leeftijd voor non-executive leden is 70 jaar, maar in bijzondere omstandigheden is daarop een uitzondering mogelijk. Voor de CEO is de maximale leeftijd 60 jaar; dit kan bij uitzondering worden verlengd tot 65 jaar. In het verslagjaar zijn drie bestuurders teruggetreden, te weten mevrouw Christine Morin-Postel en de heren Henjo Hielkema en Martin Schröder. Mevrouw Christine Morin-Postel heeft om persoonlijke redenen besloten haar functie van non-executive bestuurder neer te leggen. Deze beslissing is op 12 maart 2003 van kracht geworden. Mevrouw Morin-Postel was sinds 1998 bestuurder bij Fortis. De heer Martin Schröder was op 27 mei 2003 niet voor herbenoeming beschikbaar omdat hij de door de Raad van Bestuur vastgestelde leeftijdsgrens heeft bereikt. De heer Schröder, voormalig president-commissaris van ASR Verzekeringsgroep, was sinds 30 mei 2001 bestuurder bij Fortis. De heer Hielkema heeft de wens te kennen gegeven zijn functie van non-executive bestuurder op 27 mei 2003 te willen neerleggen en niet voor herbenoeming in aanmerking te willen komen. De heer Hielkema trad in 1988 in dienst bij AMEV en werd in dat jaar lid van de Raad van Bestuur van N.V. AMEV. In 1990 volgde zijn benoeming tot lid van de Executive Board van Fortis. Van 1995 tot 1998 gaf hij leiding aan Fortis in Nederland. Vanaf 1998 was de heer Hielkema lid van de Raad van Bestuur van Fortis. De heer Hielkema stond mede aan de basis van het ontstaan van Fortis en heeft daarmee een belangrijke rol gespeeld in de gehele ontwikkeling van Fortis vanaf 1990.

De Raad van Bestuur betuigt zijn grote erkentelijkheid voor de belangrijke bijdragen die mevrouw Morin-Postel en de heren Croes, Davignon, Hielkema, Speeckaert en Schröder hebben geleverd aan de ontwikkeling van Fortis in het algemeen en aan de werkzaamheden van de Raad van Bestuur in het bijzonder.

Bestuur De verantwoordelijkheden van de Raad van Bestuur zijn vastgelegd in de wet, de statuten en interne reglementen. De werkwijze van de Raad, de vergaderingen en het besluitvormingsproces, de samenstelling en het functioneren van de Raad en zijn Comite’s zijn gedefinieerd in een intern reglement van orde.

143


Verslag

Op 26 mei 2004 zal de Raad van Bestuur aan de Algemene Vergadering van Aandeelhouders de herbenoeming voorstellen van de heren Jaap Glasz (voor Fortis N.V.), Anton van Rossum, Jan-Michiel Hessels en Piet Van Waeyenberge. De heer Philippe Speeckaert, wiens huidige mandaat op 26 mei 2004 ten einde loopt, heeft de wens te kennen gegeven niet voor herbenoeming in aanmerking te willen komen. De heer Speeckaert werd in 1989 bestuurder bij het huidige Fortis AG en trad in 1990 toe tot de Raad van Bestuur van N.V. AMEV. Sinds 1998 is hij non-executive bestuurder van Fortis. De Raad van Bestuur zal op 26 mei 2004 aan de aandeelhouders aanbevelen om de heer Philippe Bodson als non-executive bestuurder te benoemen. Eveneens op 26 mei 2004 zullen aftreden wegens het bereiken van de door de Raad van Bestuur vastgestelde leeftijdsgrens de heren Valère Croes en Etienne Davignon. De heer Valère Croes kwam in 1963 bij het huidige Fortis AG en werd voorzitter van het Directiecomité in 1985. In 1990, bij het ontstaan van Fortis, werd hij vice-voorzitter van het Executive Committee van Fortis en was voorzitter, tot 1996, van Fortis in België en van Fortis Insurance International. In 1997 werd de heer Croes non-executive bestuurder van Fortis. De heer Croes was zeer nauw betrokken bij het ontstaan van Fortis en speelde een belangrijke rol in de algemene ontwikkeling van de groep van 1990 tot heden. De heer Etienne Davignon maakte vanaf 1989 deel uit van de Raad van Bestuur van het huidige Fortis AG en is sinds 1990 non-executive bestuurder en sinds 1998 vice-voorzitter van Fortis.

Beloning van bestuurders en gezamenlijk effectenbezit De beloning die in 2003 werd betaald aan de non-executive leden van de Raad van Bestuur voor hun mandaat van bestuurder van Fortis, bedroeg EUR 1,9 miljoen (2002: EUR 2,3 miljoen; 2001: EUR 2,6 miljoen). De beloning die in 2003 werd betaald aan de CEO bedroeg EUR 2,1 miljoen (2002: EUR 2,1 miljoen; 2001: EUR 2,4 miljoen). De individuele specificatie van de beloning van de leden van de Raad van Bestuur is opgenomen in de jaarrekening van Fortis in paragraaf 18 van de toelichting. De leden van de Raad van Bestuur bezaten gezamenlijk per het einde van het verslagjaar 811.146 (2002: 780.846) Fortis-aandelen. Aan de non-executive leden van de Raad van Bestuur zijn geen opties op Fortis-aandelen toegekend. De heer Maurice Lippens, non-executive lid, beschikt over opties op basis van zijn verleden als executive lid van de Raad van Bestuur. Aan de heer Anton van Rossum, CEO, zijn opties op Fortis-aandelen, Share Appreciation Rights (SAR’s) en zogenaamde Restricted Shares toegekend als onderdeel van zijn vergoeding. Gezamenlijk bezaten zij 227.480 (2002: 228.500) opties op Fortis-aandelen. Daarnaast heeft de heer Van Rossum, in 2003, 28.550 restricted shares toegekend gekregen. Voor nadere informatie over het aandelenoptieplan, de uitoefening daarvan en de restricted shares verwijzen wij u naar paragraaf 18 van de toelichting in de jaarrekening van Fortis.

Vergaderingen De Raad van Bestuur van Fortis kwam in 2003 negen maal in vergadering bijeen. Regelmatig terugkerende onderwerpen zijn de financiële resultaten, de economische vooruitzichten en de strategie van de verschillende onderdelen van Fortis. De strategische besprekingen vormen mede een basis voor de oriëntatie op de algehele strategie van Fortis. Tevens heeft de Raad van Bestuur gesproken over de crisis op de financiële markten, de begroting, de algehele strategie van Fortis, de rapportages van het Audit Committee, van het Risk and Capital Committee en van het Compensation & Nominating Committee, het aandelen- en optieplan voor personeel en management, de voorgenomen beursgang van de Amerikaanse verzekeringsactiviteiten en de verkoop van Seguros Bilbao. De samenstelling en de beloning van de leden van het Executive Committee is eveneens onderwerp van besluitvorming geweest binnen de Raad van Bestuur. Binnen de Raad van Bestuur zijn drie commissies actief. De in het verleden gebruikelijke Chairmen’s Committee is in augustus 2003 opgeheven en vervangen door geregeld overleg tussen de beide voorzitters van Fortis met de CEO. Het Audit Committee bestaat uit zes onafhankelijke non-executive leden en wordt bijgestaan door de Chief Auditor van Fortis. Het Audit Committee ondersteunt de Raad van Bestuur bij zijn verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de financiële- en managementinformatie, de beoordeling van de financiële resultaten, de kwaliteit van de externe en interne controle, de kwaliteit en de juistheid van de informatievoorziening aan aandeelhouders, bestuursorganen en externe toezichthouders, de consistente toepassing van grondslagen voor verslaggeving, de risicorapportage en de bedrijfsvoering. Het Audit Committee vergadert met de interne en externe accountants en met het management dat verantwoordelijk is voor de financiële verslaggeving, voor risicobeheer en voor de naleving van de regelgeving. Bij haar werkzaamheden wordt het Audit Committee eveneens ondersteund door de Audit Committees van de grote Fortis dochterondernemingen. De taak van het Audit Committee is vastgelegd in het reglement (Audit Committee Charter), dat in augustus 2002 is goedgekeurd door de Raad van Bestuur. Het Audit Committee kwam in 2003 vijf maal bijeen. Het Risk and Capital Committee bestaat uit vier non-executive leden en de CEO en wordt bijgestaan door de Chief Financial Officer van Fortis. Het Risk and Capital Committee adviseert de Raad van Bestuur over de solvabiliteit, over specifieke financiële transacties in relatie tot de solvabiliteit en over het risicoprofiel van Fortis. In het verslagjaar kwam deze commissie drie maal bijeen. 144


Het Compensation & Nominating Committee bestaat uit zes non-executive leden en de CEO, die overigens niet aanwezig is bij de beraadslagingen over zijn persoonlijke beloning. Het Compensation & Nominating Committee adviseert de Raad van Bestuur over het beloningsbeleid en de beloning voor de bestuurders en het Executive Committee. Het Compensation & Nominating Committee bepaalt tevens het referentiekader voor het beloningsbeleid van het senior-management van Fortis en adviseert over de (her)benoemingen van de leden van de Raad van Bestuur en het Executive Committee en over het aandelen- en optieplan voor het management en personeel van Fortis. De commissie kwam in het verslagjaar drie maal bijeen. Voor een verslag van de werkzaamheden van deze commissies verwijzen wij u naar pagina 62 van het jaaroverzicht. Het International Advisory Council, onder voorzitterschap van de heren Etienne Davignon en Jan Slechte, is in het verslagjaar één maal bijeengekomen. De adviesraad heeft van gedachten gewisseld over de toekomst van financiële dienstverleners, waarbij aandacht werd besteed aan de economische situatie, de ontwikkeling van de rente, Europese regelgeving, de rol van de Europese Bank en de demografische ontwikkelingen in relatie tot de positie van Fortis.

Algemene Vergadering van Aandeelhouders

Verslag

Elk aandeel geeft het recht de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van zowel Fortis SA/NV als Fortis N.V. bij te wonen, er deel te nemen aan de beraadslagingen en er één stem uit te brengen. Dat kan door aanwezig te zijn bij de aandeelhoudersvergadering zelf, of per volmacht. De beide vergaderingen worden na elkaar gehouden om aandeelhouders de gelegenheid te geven beide vergaderingen bij te wonen. Zij behandelen - in beginsel - dezelfde onderwerpen, onder andere het jaarverslag, het dividend, de statutenwijzigingen en de uitgifte en inkoop van aandelen. Voor sommige onderwerpen is in de statuten bepaald dat deze door beide vergaderingen moeten worden goedgekeurd om te kunnen worden uitgevoerd.

Controle en toezicht De externe controle van de groep wordt uitgeoefend door een college van externe auditors, bestaande uit vertegenwoordigers van de firma’s PricewaterhouseCoopers en KPMG. Fortis Audit Services geeft twee maal per jaar een oordeel over de interne controlesystemen en rapporteert aan het Audit Committee. Er bestaan vastomlijnde procedures om de externe en interne controleopdrachten te coördineren. Voor het sector-specifieke toezicht zijn De Nederlandsche Bank (DNB) en de Pensioen- en Verzekeringskamer (PVK) in Nederland, en de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA) in België aangewezen. Op grond van Europese en nationale regelgeving is overeengekomen dat zij gezamenlijk grensoverschrijdend aanvullend toezicht op groepsniveau uitoefenen. De CBFA, de toezichthouder die het naar balanstotaal en solvabiliteitsvereisten gemeten grootste deel van de activiteiten van Fortis controleert, is aangewezen als coördinator. In het kader van de overeenkomst op dit aanvullend toezicht hebben de toezichthouders in juni 2003 besloten om een gezamenlijk onderzoek uit te voeren naar de organisatie en de werking van de beheersorganen van de topvennootschappen van Fortis Groep. Dit onderzoek is aangevangen in september 2003 en zal naar verwachting in maart 2004 worden afgerond.

145


Vooruitzichten De sterke solvabiliteit, de sterke organisatie en een goede financiële planning en kostenbeheersing zijn de kracht van Fortis in de strijd om de klant. Fortis ziet zijn medewerkers als het voornaamste kapitaal. Werkend op basis van de kernwaarden solide, begripvol, innovatief en direct, maken zij Fortis tot wat het is. De enorme inzet van de medewerkers geeft het vertrouwen dat de doelen zullen worden bereikt. Fortis is goed gepositioneerd om zich te handhaven in deze onzekere economische tijden. De factoren die het operationele resultaat deden verbeteren in de tweede helft van 2003 zullen ook in 2004 een positief effect hebben en zullen een aanzienlijk deel van de teruggang in het netto-operationeel resultaat door de verkoop van 65% van Assurant, Inc. compenseren. Dit, samen met de reeds verbeterde marktomstandigheden, zal, behoudens onvoorziene omstandigheden, resulteren in een hoger netto-operationeel resultaat voor het lopende jaar.

Utrecht, 11 maart 2004

Raad van Bestuur

146


Jaarrekening 2003 Fortis SA/NV Fortis SA/NV Koningsstraat 20 1000 Brussel, België Telefoon +32 (0)2 510 5211 Fax +32 (0)2 510 5630


De Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen heeft op 5 april 2004 het gebruik toegestaan van dit jaarverslag als referentiestuk voor elk openbaar beroep op het spaarwezen dat zou worden uitgevoerd door Fortis SA/NV tot op het ogenblik van de publicatie van haar volgend jaarverslag, op grond van hoofdstuk IV van de wet van 22 april 2003, door middel van de procedure van gescheiden informatieverstrekking. In het kader van deze procedure moet het referentiestuk vergezeld zijn van een verrichtingsnota om een prospectus te vormen in de zin van artikel 14 van de wet van 22 april 2003. Dit prospectus moet ter goedkeuring worden voorgelegd aan de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen, conform de wet van 22 april 2003.

148


Algemene informatie 1.

Voorwoord

Het merendeel van de ‘Algemene informatie’ die in voorgaande jaren in de jaarrekening van Fortis SA/NV was opgenomen, wordt thans verantwoord in het verslag van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV en Fortis N.V.; wij verwijzen u naar pagina 141 van deze jaarrekening. In deze algemene informatie treft u alleen die informatie aan die uniek is voor Fortis SA/NV en al niet elders is verstrekt.

2.

Identificatie

De vennootschap is een naamloze vennootschap. Haar naam is ‘Fortis SA/NV’. Haar statutaire zetel is gevestigd te Koningsstraat 20, 1000 Brussel. Zij kan bij beslissing van de Raad van Bestuur naar overal elders in België worden overgebracht. De vennootschap is ingeschreven in het handelsregister van Brussel onder het nr. 577.615.

3.

Oprichting en publicatie

De vennootschap is opgericht op 6 november 1993 onder de benaming ‘Fortis Capital Holding’.

4.

Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd

De statuten van de vennootschap kunnen geraadpleegd worden op de Griffie van de Rechtbank van Koophandel van Brussel en op de zetel van de vennootschap.

5.

Bedragen

De bedragen in deze jaarrekening zijn in duizenden euro’s, tenzij anders is vermeld.

149


Fortis SA/NV

De jaarrekening wordt gedeponeerd bij de Nationale Bank van België. De beslissingen inzake benoeming en afzetting van de leden van de organen van de vennootschap worden gepubliceerd in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad. De financiële berichten over de vennootschap alsmede de oproepingen tot de algemene vergaderingen worden gepubliceerd in de financiële pers, de kranten en de informatieperiodieken. De jaarverslagen van de vennootschap zijn verkrijgbaar op de zetel en worden eveneens gedeponeerd bij de Nationale Bank van België. Zij worden elk jaar naar de aandeelhouders op naam verstuurd en naar de personen die er om gevraagd hebben.

1.

Balans voor winstdeling 31-12-2003

31-12-2002

19.532.333

19.941.311

ACTIVA

VASTE ACTIVA

I Oprichtingskosten (toel. I)

2.100

3.078

II Immateriële vaste activa (toel. II)

-

-

III Materiële vaste activa (toel. III)

-

-

IV Financiële vaste activa (toel. IV en V)

19.530.233

19.938.233

19.530.233

19.938.233

1.096

82.359

V Vorderingen op meer dan één jaar

-

-

VI Voorraden en bestellingen in uitvoering

-

-

A. Verbonden ondernemingen

VLOTTENDE ACTIVA

74

76.608

A. Handelsvorderingen

-

27

B. Overige vorderingen

74

76.581

-

-

1.022

5.699

-

52

19.533.429

20.023.670

VII Vorderingen op ten hoogste één jaar

VIII Geldbeleggingen (toel. V en VI)

IX Liquide middelen

X Overlopende rekeningen (toel. VII) TOTAAL DER ACTIVA

150


31-12-2003

31-12-2002

19.376.252

19.065.275

PASSIVA

EIGEN VERMOGEN

I Kapitaal (toel. VIII)

5.731.291

5.719.208

A. Geplaatst kapitaal

5.731.291

5.719.208

II

Uitgiftepremies

5.524.342

5.519.437

III

Herwaarderingsmeerwaarden

-

-

7.427.984

7.427.984

IV Reserves A. Wettelijke reserve

571.921

571.921

B. Onbeschikbare reserves

556.063

556.063

C. Belastingvrije reserves

-

-

D. Beschikbare reserves

6.300.000

6.300.000

692.635

398.646

-

1.239

-

1.239

V Overgedragen winst

VOORZIENINGEN EN UITGESTELDE BELASTINGEN VII A.

Voorzieningen voor risico’s en kosten Pensioenen en soortgelijke verplichtingen

-

-

Belastingen

-

-

3.

Grote herstellings- en onderhoudswerken

-

-

4.

Overige risico’s en kosten (toel. IX)

-

1.239

-

-

157.177

957.156

-

-

157.177

957.115

A. Schulden op meer dan één jaar die binnen het jaar vallen

-

-

B. Financiële schulden

-

-

1.450

1.444

-

-

2.379

2.177

2.379

2.177

B.

Uitgestelde belastingen

SCHULDEN VIII Schulden op meer dan één jaar (toel. X)

IX

Schulden op ten hoogste één jaar (toel. X)

C. Handelsschulden D. Ontvangen vooruitbetalingen op bestellingen E. Schulden met betrekking tot belastingen, bezoldigingen en sociale lasten 1.

Belastingen

2.

Bezoldigingen en sociale lasten

F. Overige schulden

X Overlopende rekeningen (toel. XI) TOTAAL DER PASSIVA

-

-

153.348

953.494

-

41

19.533.429

20.023.670

Fortis SA/NV

1 2.

151


2. Resultatenrekening I

2003

2002

Bedrijfsopbrengsten

149

114

A. Omzet (toel. XII, A)

-

-

-

-

B. Wijziging in de voorraad goederen in bewerking en gereed product en in de bestellingen in uitvoering (toename +, afname -) C. Geproduceerde vaste activa D. Andere bedrijfsopbrengsten (toel. XII, B)

II

Bedrijfskosten A. Handelsgoederen, grond- en hulpstoffen

-

-

149

114

- 3.222

- 22.332

-

-

1. Inkopen

-

-

2. Wijziging in de voorraad (toename-, afname +)

-

-

3.396

3.292

-

-

1.025

19.035

-

-

- 1.239

-

40

5

-

-

- 3.073

- 22.218

B. Diensten en diverse goederen C. Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen (toel. XII, C2) D. Afschrijvingen en waardeverminderingen op oprichtingskosten, op immateriële en materiële vaste activa E. Waardeverminderingen op voorraden, bestellingen in uitvoering en handelsvorderingen (toevoegingen +, terugnemingen -) (toel. XII, D) F. Voorzieningen voor risico’s en kosten (toevoegingen +, bestedingen en terugnemingen -) (toel. XII, C3 en E) G. Andere bedrijfskosten (toel. XII, F) H. Als herstructureringskosten geactiveerde bedrijfskosten

III

Bedrijfsverlies

IV

Financiële opbrengsten

320.160

566.029

A. Opbrengsten uit financiële vaste activa

320.000

565.000

159

756

1

273

- 23.019

- 18.045

13.031

4.930

B. Opbrengsten uit vlottende activa C. Andere financiële opbrengsten (toel. XIII, A)

V

Financiële kosten A. Kosten van schulden (toel. XIII, B en C) B. Waardeverminderingen op andere vlottende activa dan bedoeld onder II. E (toevoegingen +, terugnemingen -) (toel. XIII, D) C. Andere financiële kosten (toel. XIII, E)

VI

Winst uit de gewone bedrijfsuitoefening, vóór belasting

152


-

-

9.988

13.115

294.068

525.766

VII

VIII

2003

2002

Uitzonderlijke opbrengsten

-

-

Uitzonderlijke kosten

-

-

294.068

525.766

IX

Winst van het boekjaar vóór belasting

X

Belastingen op resultaat

- 79

- 455

A. Belastingen (toel. XV)

- 79

- 455

-

-

293.989

525.311

Onttrekking aan de belastingvrije reserves

-

-

Overboeking naar de belastingvrije reserves

-

-

293.989

525.311

2003

2002

692.635

1.458.245

293.989

525.311

398.646

932.934

-

-

-

- 317.761

B. Regularisering van belastingen en terugneming van voorzieningen voor belastingen

XI

XII

XIII

Winst van het boekjaar

Te bestemmen winst van het boekjaar

RESULTAATVERWERKING Te bestemmen winstsaldo 1. Te bestemmen winst van het boekjaar 2. Overgedragen winst van het vorige boekjaar

B.

Onttrekking aan het eigen vermogen

C.

Toevoeging aan het eigen vermogen 1. Aan het kapitaal en aan de uitgiftepremies

-

-

2. Aan de wettelijke reserves

-

17.761

3. Aan de overige reserves

-

300.000

-

- 398.646

-

-

-

- 741.838

-

741.838

2. Bestuurders of zaakvoerders

-

-

3. Andere rechthebbenden

-

-

D.

Over te dragen resultaat

E.

Tussenkomst van de vennoten in het verlies

F.

Uit te keren winst 1. Vergoeding van het kapitaal

Fortis SA/NV

A.

153


3. Toelichting 2003 I.

STAAT VAN OPRICHTINGSKOSTEN (post 20 van de activa) Netto boekwaarde per einde van het vorige boekjaar

3.078

Mutaties tijdens het boekjaar: - Nieuwe kosten van het boekjaar

47

- Afschrijvingen

- 1.025

- Andere

-

Netto boekwaarde per einde van het boekjaar, waarvan : - Kosten van oprichting of kapitaalverhoging, kosten bij uitgifte van leningen en andere oprichtingskosten

2.100 2.100

- Herstructureringskosten

IV.

-

2. Ondernemingen

STAAT VAN DE FINANCIELE VASTE ACTIVA (post 28 van de activa)

1. Verbonden

met deelnemings-

3. Andere

ondernemingen

verhouding

ondernemingen

(post 280)

(post 282)

(post 284)

1. Deelnemingen en aandelen

a) AANSCHAFFINGSWAARDE Per einde van het vorige boekjaar

19.938.233

-

-

-

-

-

- 408.000

-

-

-

-

-

19.530.233

-

-

b) MEERWAARDEN

-

-

-

c) WAARDEVERMINDERINGEN

-

-

-

d) NIET-OPGEVRAAGDE BEDRAGEN

-

-

-

19.530.233

-

-

-

-

-

NETTOBOEKWAARDE PER EINDE VAN HET BOEKJAAR

-

-

-

GECUMULEERDE WAARDEVERMINDERINGEN OP

-

-

-

Mutaties tijdens het boekjaar: - Aanschaffingen - Overdrachten en buitengebruikstellingen - Overboekingen van een post naar een andere

Per einde van het boekjaar

e) NETTOBOEKWAARDE PER EINDE BOEKJAAR (a)+(b)-(c)-(d)

2. Vorderingen NETTOBOEKWAARDE PER EINDE VAN HET VORIGE BOEKJAAR

VORDERINGEN PER EINDE BOEKJAAR

154


V. A.

DEELNEMINGEN EN MAATSCHAPPELIJKE RECHTEN IN ANDERE ONDERNEMINGEN

Hieronder worden de ondernemingen vermeld waarin de onderneming Fortis SA/NV een deelneming bezit (opgenomen in de posten 280 en 282 van de activa), alsmede de andere ondernemingen waarin Fortis SA/NV de onderneming maatschappelijke rechten bezit (opgenomen in de posten 284 en 51/53 van de activa) ten belope van ten minste 10% van het geplaatste kapitaal.

NAAM, volledig adres van de ZETEL en zo het een onderneming naar Belgisch recht betreft, het BTW- of NATIONAAL NUMMER

Maatschappelijke rechten gehouden door De onderneming (rechtstreeks)

Aantal

%

Fortis Brussels SA/NV Koningsstraat 20 1000 Brussel, BELGIE BE 476.301.276 gewone aandelen

500.000.001

500.000.001

Jaarrekening per

Muntcode

Eigen vermogen

Nettoresultaat (+) of (-) (in duizenden munteenheden)

% 31/12/2002

EUR

19.962.561

1.591.970

31/12/2002

EUR

2.961.768

- 333.167

50,00

Fortis Utrecht N.V. Archimedeslaan 6 3584 BA Utrecht, NEDERLAND gewone aandelen

dochters

Gegevens geput uit de laatst beschikbare jaarrekening

50,00

Fortis SA/NV

155


VIII.

STAAT VAN HET KAPITAAL

A.

MAATSCHAPPELIJK KAPITAAL

1.

Geplaatst kapitaal (post 100 van de passiva) - Per einde van het vorige boekjaar

Bedragen

Aantal aandelen

5.719.208

xxxxxxxxxx

12.083

2.820.535

5.731.291

xxxxxxxxxx

5.731.291

1.337.882.634

Op naam

xxxxxxxxxx

171.114.745

Aan toonder

xxxxxxxxxx

1.166.767.889

-

-

- Wijzigingen tijdens het boekjaar: Kapitaalverhoging

- Per einde van het boekjaar

2.

B.

Samenstelling van het kapitaal 2.1.

Gewone aandelen

2.2.

Aandelen op naam of aan toonder

NIET-GESTORT KAPITAAL Aandeelhouders die nog moeten volstorten

C.

EIGEN AANDELEN gehouden door: - de vennootschap zelf - haar dochters

D.

VERPLICHTINGEN TOT UITGIFTE VAN AANDELEN

E.

TOEGESTAAN, NIET-GEPLAATST KAPITAAL

-

-

420.688

25.489.303

-

-

1.701.517

1. Aantal aandelen

2. Daaraan verbonden stemrechten

F.

G.

AANDELEN BUITEN KAPITAAL

-

AANDEELHOUDERSSTRUCTUUR VAN DE ONDERNEMING OP DE DATUM VAN DE JAARAFSLUITING, zoals die blijkt uit de kennisgevingen die de onderneming heeft ontvangen: zie pagina 162.

156


-

X.

STAAT VAN DE SCHULDEN

A.

SCHULDEN MET EEN OORSPRONKELIJKE LOOPTIJD VAN MEER DAN EEN JAAR,

-

NAAR GELANG HUN RESTERENDE LOOPTIJD

B.

GEWAARBORGDE SCHULDEN (inbegrepen in de posten 17 en 42/48 van de passiva)

C.

SCHULDEN M.B.T. BELASTINGEN, BEZOLDIGINGEN EN SOCIALE LASTEN

-

1. Belastingen (post 450/3 van de passiva) a) Vervallen belastingschulden

-

b) Niet-vervallen belastingschulden

223

c) Geraamde belastingschulden

2.156

2. Bezoldigingen en sociale lasten (post 454/9 van de passiva)

-

BEDRIJFSRESULTATEN

2003

2002

A.

NETTO-OMZET (post 70)

-

-

B.

ANDERE BEDRIJFSOPBRENGSTEN (post 74)

-

-

C1.

WERKNEMERS INGESCHREVEN IN HET PERSONEELSREGISTER

-

-

C2.

PERSONEELSKOSTEN (post 62)

-

-

C3.

VOORZIENINGEN VOOR PENSIOENEN (inbegrepen in post 635/7)

-

-

D.

WAARDEVERMINDERINGEN (post 631/4)

-

-

E.

VOORZIENINGEN VOOR RISICO’S EN KOSTEN (post 635/7)

-

-

Toevoegingen

-

-

- 1.239

-

Bestedingen en terugnemingen

F.

-

-

40

5

-

-

1. Totaal aantal op de afsluitingsdatum

-

-

2. Gemiddeld aantal berekend in voltijdse equivalenten:

-

-

46

68

1

2

ANDERE BEDRIJFSKOSTEN (post 640/8) Belastingen en taksen op de bedrijfsuitoefening Andere

G.

UITZENDKRACHTEN EN TER BESCHIKKING VAN DE ONDERNEMING GESTELDE PERSONEN

Aantal daadwerkelijk gepresteerde uren Kosten voor de onderneming

157


Fortis SA/NV

XII.

XIII.

FINANCIELE RESULTATEN

2003

2002

A.

ANDERE FINANCIELE OPBRENGSTEN (post 752/9)

-

-

B.

AFSCHRIJVINGEN VAN KOSTEN BIJ UITGIFTE VAN LENINGEN EN VAN RISICO

-

-

C.

GEACTIVEERDE INTERESTEN

-

-

D.

WAARDEVERMINDERINGEN OP VLOTTENDE ACTIVA (post 651)

-

-

E.

ANDERE FINANCIELE KOSTEN (post 652/9)

-

-

F.

VOORZIENINGEN MET FINANCIEEL KARAKTER

-

-

2

-

Uitsplitsing van de overige financiële opbrengsten, indien het belangrijke bedragen betreft: - Wisselresultaat

6

23

9.979

13.042

-

50

- Bankkosten - Kosten uitbetaling dividend - Andere

XV.

BELASTINGEN OP HET RESULTAAT A.

2003

UITSPLITSING VAN DE POST 670/3 1.

Belastingen op het resultaat van het boekjaar

2.

Belastingen op het resultaat van vorige boekjaren a.

Verschuldigde of betaalde belastingsupplementen

b.

Geraamde belastingsupplementen (opgenomen onder post 450/3 van de passiva) of belastingsupplementen waarvoor een voorziening werd gevormd (opgenomen onder post 161 van de passiva)

79 79 -

B. BELANGRIJKSTE OORZAKEN VAN DE VERSCHILLEN TUSSEN WINST VOOR BELASTINGEN, zoals die blijkt uit de jaarrekening, EN DE GERAAMDE BELASTBARE WINST, met bijzondere vermelding van die welke voortvloeien uit het tijdsverschil tussen de vaststelling van de boekwinst en de fiscale winst (in de mate waarin het resultaat van het boekjaar op belangrijke wijze werd beïnvloed op het stuk van de belastingen). Dividenden van filialen waarvan 95% niet belastbaar

C.

INVLOED VAN DE UITZONDERLIJKE RESULTATEN OP DE BELASTINGEN OP HET

304.000

-

RESULTAAT VAN HET BOEKJAAR

D.

BRONNEN VAN BELASTINGLATENTIES

158


-

2003 XVI.

2002

BELASTING OP TOEGEVOEGDE WAARDE EN BELASTINGEN TEN LASTE VAN DERDEN

A. Aan de belasting op toegevoegde waarde in rekening gebracht:

-

-

91

91

157.139

144.362

B. De ingehouden bedragen ten laste van derden bij wijze van: 1.

bedrijfsvoorheffing

2.

roerende voorheffing

XVII. NIET IN DE BALANS OPGENOMEN RECHTEN EN VERPLICHTINGEN

2003

Persoonlijke zekerheden die door de onderneming werden gesteld of onherroepelijk beloofd als waarborg voor schulden of verplichtingen van derden, waarvan:

24.674.165

-

De door de onderneming geëndosseerde handelseffecten in omloop

-

-

De door de onderneming getrokken of voor aval getekende handelseffecten Het maximum bedrag ten belope waarvan andere verplichtingen van derden door de onderneming zijn gewaarborgd

24.674.165

Fortis SA/NV

159


XVIII. BETREKKING MET VERBONDEN ONDERNEMINGEN EN MET ONDERNEMINGEN WAARMEE EEN DEELNEMINGSVERHOUDING BESTAAT 1. VERBONDEN ONDERNEMINGEN

2. ONDERNEMINGEN WAARMEE EEN DEELNEMINGSVERHOUDING BESTAAT

2003

2002

2003

2002

19.530.233

19.938.233

-

-

19.530.233

19.938.233

-

-

VORDERINGEN Op hoogstens één jaar

-

76.113

-

-

-

76.113

-

-

3.

GELDBELEGGINGEN

-

-

4.

SCHULDEN Op hoogstens één jaar

140.372

-

-

140.372

-

-

1.

2.

FINANCIELE VASTE ACTIVA Deelnemingen

VERBONDEN ONDERNEMINGEN

2003

2002

24.674.165

26.205.674

ZAKELIJKE ZEKERHEDEN als waarborg voor schulden of verplichtingen van de onderneming

-

-

6.

ANDERE BETEKENISVOLLE FINANCIELE VERPLICHTINGEN

-

-

7.

FINANCIELE RESULTATEN 320.000

565.000

159

756

-

-

13.031

4.729

-

-

-

-

5.

Door de onderneming gestelde of onherroepelijk beloofde PERSOONLIJKE EN ZAKELIJKE ZEKERHEDEN als waarborg voor schulden of verplichtingen van verbonden ondernemingen

Door verbonden ondernemingen gestelde of onherroepelijke beloofde PERSOONLIJKE EN

Opbrengsten uit financiële vaste activa Opbrengsten uit vlottende activa Andere financiële opbrengsten Kosten van schulden Andere financiële kosten

8.

REALISATIE VAN VASTE ACTIVA

160


XIX.

FINANCIELE BETREKKINGEN MET

A.

bestuurders en zaakvoerders.

B.

natuurlijke of rechtspersonenen die de onderneming rechtstreeks of onrechtstreeks controleren zonder verbonden ondernemingen te zijn.

C.

andere ondernemingen die door de onder b. vermelde personen rechtstreeks of onrechtstreeks gecontroleerd worden.

2003 1.

Uitstaande vorderingen op deze personen

2.

Waarborgen toegestaan in hun voordeel

3.

Andere betekenisvolle verplichten aangegeven in hun voordeel

-

Voornaamste voorwaarden betreffende de posten 9500, 9501 en 9502

4.

Rechtstreekse en onrechtstreekse bezoldigingen en ten laste van de resultatenrekening toegekende pensioenen, voor zover deze vermelding niet uitsluitend of hoofdzakelijk betrekking heeft op de toestand van een enkel identificeerbaar persoon: - aan bestuurders en zaakvoerders - aan oud-bestuurders en oud-zaakvoerders

286 -

Fortis SA/NV

161


AANDEELHOUDERSSTRUCTUUR VAN DE ONDERNEMING Voor zover bij Fortis SA/NV bekend, ziet de structuur van het stabiele aandeelhoudersschap van de vennootschap er op 31 december 2003 er als volgt uit:

1.

Group SUEZ

2.

Stichting VSB Fonds

Aantal aandelen

%

81.190.104

6,07

74.020.696

5,53

De leden van de Raad van Bestuur van Fortis SA/NV bezitten op 31 december 2003 samen 811.146 aandelen en 227.480 opties. RESULTAATVERWERKING Zoals in vorige jaren toegepast en overeenkomstig de IAS norm 10 § 12 en 13 (presentatie van de dividenden), worden de rekeningen vóór toewijzing van het resultaat opgesteld. VERBINTENISSEN TOT UITGIFTE OF LEVERING VAN AANDELEN 2003 Aantal aandelen per 31 december

1.337.882.634

Potentieel nog uit te geven aandelen: - in verband met optieplannen, inclusief warrants (zie paragraaf 13 ‘Personeelsoptie- en aandelenplannen’ 1)) - in verband met converteerbare leningen (zie paragrafen A9 en A10 1)) Potentieel aantal aandelen per 31 december

1)

33.504.374 3.556.634 1.374.943.642

Dit betreft verwijzingen naar de betreffende paragraaf van de jaarrekening van Fortis.

In het aantal aandelen per 31 december zijn ook inbegrepen de 39.682.540 aandelen uitgegeven inzake de FRESH transactie. Deze aandelen worden gehouden door een groepsmaatschappij en hebben zolang ze door een groepsmaatschappij worden gehouden geen stemrecht en geen recht op dividend (zie pagina 32 van de jaarrekening van Fortis voor een nadere toelichting). INFORMATIE BETREFFENDE DE GECONSOLIDEERDE REKENINGEN De onderneming maakt deel uit van het consortium Fortis. De Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen heeft Fortis SA/NV vrijgesteld van het opmaken en publiceren van geconsolideerde rekeningen, aangezien deze laatste vervangen zijn door de rekeningen van het consortium Fortis. De jaarrekeningen van het consortium Fortis zijn beschikbaar op de 2 zetels van de groep, Koningsstraat 20, 1000 Brussel (België), en Archimedeslaan 6, 3584 BA Utrecht (Nederland).

162


SAMENVATTING VAN DE WAARDERINGSREGELS

I.

Oprichtingskosten

De kosten van een kapitaalsverhoging of een uitgifte van aandelen of obligaties, al dan niet converteerbaar, worden over maximaal vijf jaar afgeschreven.

IV.

Financiële vaste activa

De financiële vaste activa bestaan uitsluitend uit deelnemingen in en vorderingen op Fortis maatschappijen. Zij worden geactiveerd tegen aanschaffingsprijs, exclusief aanschaffingskosten.

VII. en X. Vorderingen en liquide middelen De vorderingen worden tegen hun nominale waarde of aanschaffingsprijs geboekt, al naar gelang. Waardeverminderingen worden geboekt wanneer op de balansdatum, en rekening houdend met de waarde van de eventuele waarborgen die aan elk type vordering zijn verbonden, de inning ervan onzeker is of in het gedrang komt.

VIII.

Geldbeleggingen

Effecten worden geboekt tegen aanschaffingsprijs.

Resultaten bij verkoop van effecten worden bepaald op basis van de gemiddelde aanschaffingswaarde van de effecten.

Omzetting van activa en passiva in vreemde valuta Activa en passiva uitgedrukt in vreemde valuta worden omgezet in Euro tegen de wisselkoersen op het einde van het boekjaar. De winsten of verliezen voortvloeiend uit deze omzetting, evenals de wisselkoersverschillen op de verrichtingen tijdens het boekjaar, worden in de resultatenrekening opgenomen. SOCIALE BALANS Fortis SA/NV heeft geen personeel per 31 december 2003.

163


Fortis SA/NV

Waardeverminderingen worden geboekt voor vastgestelde duurzame minwaarden. Bij teruglopen hiervan worden terugnames geboekt voor de vastgestelde daling van de minwaarden.

Verslag van de commissaris over het boekjaar afgesloten op 31 december 2003 gericht tot de Algemene Vergadering van Aandeelhouders van de vennootschap Fortis SA/NV

Overeenkomstig de wettelijke en statutaire bepalingen, brengen wij U verslag uit over de uitvoering van de controleopdracht die ons werd toevertrouwd. Wij hebben de controle uitgevoerd van de jaarrekening, opgesteld onder de verantwoordelijkheid van de Raad van Bestuur van de vennootschap, over het boekjaar afgesloten op 31 december 2003, met een balanstotaal van EUR ‘000’ ‘19.533.429’ en waarvan de resultatenrekening afsluit met een winst van het boekjaar van EUR ‘000’ ‘293.989’. Wij hebben eveneens de bijkomende specifieke controles uitgevoerd die door de wet zijn vereist.

Verklaring over de jaarrekening zonder voorbehoud Onze controles werden verricht overeenkomstig de Belgische controlenormen, uitgevaardigd door het Instituut der Bedrijfsrevisoren. Deze beroepsnormen eisen dat onze controle zo wordt georganiseerd en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat, rekening houdend met de Belgische wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften met betrekking tot de jaarrekening. Overeenkomstig deze normen hebben wij rekening gehouden met de administratieve en boekhoudkundige organisatie van de vennootschap, alsook met de procedures van interne controle. De verantwoordelijken van de vennootschap hebben onze vragen naar opheldering of inlichtingen duidelijk beantwoord. Wij hebben op basis van steekproeven de verantwoording onderzocht van de bedragen opgenomen in de jaarrekening. Wij hebben de waarderingsregels, de betekenisvolle boekhoudkundige ramingen die de onderneming maakte en de voorstelling van de jaarrekening in haar geheel beoordeeld. Wij zijn van mening dat deze werkzaamheden een redelijke basis vormen voor het uitbrengen van ons oordeel. Naar ons oordeel, rekening houdend met de toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften in België, geeft de jaarrekening afgesloten op 31 december 2003 een getrouw beeld van het vermogen, van de financiële toestand en van de resultaten van de vennootschap en wordt een passende verantwoording gegeven in de toelichting.

164


Bijkomende verklaringen Wij vullen ons verslag aan met de volgende bijkomende verklaringen die niet van aard zijn om de draagwijdte van onze verklaring over de jaarrekening te wijzigen: - Het jaarverslag bevat de door de wet vereiste inlichtingen en stemt overeen met de jaarrekening. - Onverminderd formele aspecten van ondergeschikt belang, wordt de boekhouding gevoerd en de jaarrekening opgesteld overeenkomstig de in België toepasselijke wettelijke en bestuursrechtelijke voorschriften. - Wij dienen U geen enkele verrichting of beslissing mede te delen die in overtreding met de statuten of het Wetboek van Vennootschappen zou zijn gedaan of genomen. Zoals vermeld in de toelichting werd deze jaarrekening opgesteld voor winstbestemming. 11 maart 2004

De commissaris PricewaterhouseCoopers Bedrijfsrevisoren B.C.V.B.A. Vertegenwoordigd door:

Philippe Barbier

Luc Discry

Fortis SA/NV

165


166


Jaarrekening 2003 Fortis N.V.

Fortis N.V. Archimedeslaan 6 3584 BA Utrecht Telefoon 31 (0)30 257 65 76 Fax 31 (0)30 257 78 38


Balans (voor winstbestemming) 31-12-2003

31-12-2002 1)

Activa

Immateriële vaste activa - Kosten van uitgifte aandelen

0,7

0,8

18.779,0

19.187,0

56,1

34,7

1,7

-

18.837,5

19.222,5

561,9

560,7

Financiële vaste activa - Deelnemingen in groepsmaatschappijen

Vlottende activa - Vorderingen op groepsmaatschappijen

Liquide middelen

Passiva

Eigen vermogen - Gestort en opgevraagd kapitaal

0,7

0,8

6.143,5

6.127,7

12.138,7

12.107,0

- 7,5

426,2

18.837,3

19.222,4

- Belastingen en premies sociale verzekeringen

0,1

-

- Overige schulden

0,1

0,1

18.837,5

19.222,5

- Wettelijke reserve - Agioreserve - Overige reserves - Onverdeeld resultaat lopend boekjaar

Kortlopende schulden

1)

De vergelijkende cijfers zijn aangepast in verband met gewijzigde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling.

168


Winst- en verliesrekening

2003

2002

1)

Baten -

430,0

0,7

11,9

0,7

441,9

- Rentelasten

7,8

12,0

- Afschrijvingen immateriële vaste activa

0,2

0,2

- Algemene beheerskosten

0,2

0,5

8,2

12,7

- 7,5

429,2

- Dividenden van groepsmaatschappijen - Rentebaten

Lasten

Resultaat vóór belastingen Belastingen Resultaat na belastingen 1)

-

- 3,0

- 7,5

426,2

De vergelijkende cijfers zijn aangepast in verband met gewijzigde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling.

Fortis N.V.

169


Toelichting op de balans en winsten verliesrekening Algemeen

De jaarrekening van Fortis N.V. dient te worden bezien in samenhang met de jaarrekening van Fortis. De Raad van Bestuur van Fortis N.V. heeft, mede gelet op de eenwording van de aandelen van Fortis N.V. en Fortis SA/NV in 2001, besloten de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling van deze twee vennootschappen te harmoniseren. De Raad van Bestuur is van mening dat door de harmonisatie een beter inzicht wordt gegeven in de financiële positie van Fortis N.V. in relatie tot het één geworden aandeel van Fortis N.V. en Fortis SA/NV. Hiertoe zijn, gebruik makend van art. 2: 362 lid 1, tweede volzin BW, de grondslagen voor waardering en resultaatbepaling van Fortis N.V. in overeenstemming gebracht met de grondslagen zoals deze gelden in België (B-GAAP). Op grond van de Belgische waarderingsgrondslagen worden deelnemingen van Fortis N.V. gewaardeerd tegen de kostprijs, danwel duurzaam lagere waarde, in plaats van tegen de netto-vermogenswaarde. De vergelijkende cijfers over het boekjaar 2002 zijn hiervoor aangepast. Door deze wijziging is het eigen vermogen van Fortis N.V. per 1 januari 2002 toegenomen met EUR 11.786,7 miljoen tot EUR 18.708,9 miljoen. Het resultaat over het boekjaar 2002 is toegenomen met EUR 160 miljoen tot EUR 426 miljoen. Alle bedragen opgenomen in de cijferopstellingen van deze jaarrekening luiden in miljoenen euro's tenzij anders vermeld.

Balans

Hierna volgt een toelichting bij de verschillende balansposten waarbij tevens wordt ingegaan op de waarderingsgrondslagen. Waar geen waarderingsgrondslag is vermeld, zijn de activa en passiva gewaardeerd op nominale waarde, zo nodig onder aftrek van voorzieningen.

Immateriële vaste activa Kosten van uitgifte van aandelen

Dit betreft de geactiveerde kapitaalbelasting inzake kapitaaluitbreidingen in 2001, 2002 en 2003. De geactiveerde kosten zijn gewaardeerd tegen kostprijs en worden lineair afgeschreven in vijf jaar.

170


Het verloop van de balanspost is als volgt: 0,8

Balanswaarde per 31 december 2002

0,1

Activeringen boekjaar

- 0,2

Afschrijving boekjaar Balanswaarde per 31 december 2003

0,7

Aanschafwaarde per 31 december 2003

1,1 - 0,4

Cumulatieve afschrijving

0,7

Boekwaarde per 31 december 2003

Financiële vaste activa Deelnemingen in groepsmaatschappijen

Onder deze post is ultimo 2003 en ultimo 2002 het 50% aandeel in Fortis Brussels SA/NV en het 50% aandeel in Fortis Utrecht N.V. opgenomen. De deelnemingen in groepsmaatschappijen zijn gewaardeerd tegen kostprijs. De kostprijs is gebaseerd op de waarde van de activa en passiva die per 1 juli 2001 in Fortis N.V. zijn ingebracht in verband met de eenwording van de aandelen van Fortis (NL) en Fortis (B) tot een nieuw beursgenoteerd Fortis-aandeel. In het kader van deze eenwording is Fortis (NL) gefuseerd met Fortis N.V. en Fortis (B) met Fortis SA/NV, met Fortis (NL) alsmede Fortis (B) als verdwijnende vennootschappen en Fortis SA/NV en Fortis N.V. als overblijvende vennootschappen. Fortis N.V. en Fortis SA/NV zijn daarmee de nieuwe moedervennootschappen van Fortis geworden. In 2002 is de kostprijs met EUR 515,3 miljoen toegenomen vanwege de kapitaalinbreng in verband met de uitgifte van de FRESH. Voor een nadere toelichting op de FRESH wordt verwezen naar pagina 32 van de jaarrekening van Fortis. Het verloop van de balanspost is als volgt: 2003

Balanswaarde per 1 januari Stelselwijziging

Terugbetaling kapitaal door Fortis Brussels SA/NV Balanswaarde per 31 december

19.187,0

6.922,2

-

11.749,5

19.187,0

18.671,7

-

515,3

- 408,0

-

18.779,0

19.187,0

Vorderingen op groepsmaatschappijen

De vorderingen op groepsmaatschappijen worden gewaardeerd tegen nominale waarde, eventueel onder aftrek van een voorziening. Alle vorderingen hebben een looptijd korter dan een jaar.

Liquide middelen De liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde en staan volledig ter vrije beschikking van de vennootschap.

171


Fortis N.V.

Kapitaalinbreng in verband met de FRESH

2002

Eigen vermogen Het verloop van het eigen vermogen is als volgt: 2003

Balanswaarde per 1 januari Stelselwijziging

Kapitaalverhogingen Resultaat Dividend Balanswaarde per 31 december

2002

19.222,4

6.922,2

-

11.786,7

19.222,4

18.708,9

17,0

534,0

- 7,5

426,2

- 394,6

- 446,7

18.837,3

19.222,4

De stelselwijziging is ten gunste van de overige reserves in het eigen vermogen verantwoord. In de geconsolideerde jaarrekening van Fortis zijn de deelnemingen van Fortis N.V. opgenomen tegen netto-vermogenswaarde. Dit heeft tot gevolg dat het eigen vermogen van Fortis N.V. afwijkt van het geconsolideerde eigen vermogen van Fortis aangezien Fortis N.V. haar deelnemingen waardeert tegen kostprijs.

Gestort en opgevraagd kapitaal

Het verloop van het gestort en opgevraagd kapitaal is als volgt: 560,7

Geplaatst kapitaal per 1 januari 2003: 1.335.062.099 aandelen

1,2

Uitgifte van 2.820.535 aandelen

561,9

Geplaatst kapitaal per 31 december 2003: 1.337.882.634 aandelen

Per 31 december 2003 is de nominale waarde van de gewone aandelen EUR 0,42 per aandeel. De aandelen zijn geheel volgestort. Op 7 mei 2002 zijn 39.682.540 aandelen uitgegeven in verband met uitgifte van Floating Rate Equity-linked Subordinated Hybrid (FRESH) Capital Securities. Deze aandelen zijn vervolgens ingekocht door de groepsmaatschappij Fortfinlux SA. Aangezien deze aandelen geen stemrecht en geen recht op dividend hebben worden deze economisch als ingetrokken beschouwd. Voor een nadere toelichting op de FRESH wordt verwezen naar paragraaf 4 van de jaarrekening van Fortis. In 2003 zijn 2.820.535 aandelen uitgegeven uit hoofde van het Share Purchase Programme 2003. Nadere informatie over personeelsopties en aandelenplannen wordt verstrekt in paragraaf 13 van de jaarrekening van Fortis. Aan de Stichting Continuïteit Fortis is een optie verleend tot verwerving van preferente aandelen. Nadere informatie over preferente aandelen wordt verstrekt in de toelichting onder paragraaf 8 van de jaarrekening van Fortis.

Wettelijke reserve

Dit betreft een wettelijke reserve in verband met geactiveerde kosten van uitgifte aandelen. Het verloop van de wettelijke reserve is als volgt: Stand per 1 januari 2003 Mutatie in 2003 Stand per 31 december 2003

172


0,8 - 0,1 0,7

Agioreserve

Het verloop van de agioreserve is als volgt: Stand per 1 januari 2003 Uitgifte van 2.820.535 aandelen Stand per 31 december 2003

6.127,7 15,8 6.143,5

Overige reserves

Het verloop van de overige reserves is als volgt: Stand per 1 januari 2003 Uit winstverdeling 2002 Slotdividend 2002 Mutatie wettelijke reserve Stand per 31 december 2003

12.107,0 426,2 - 394,6 0,1 12.138,7

Kortlopende schulden Belastingen en premies sociale verzekeringen

Dit betreft te betalen kapitaalbelasting.

Optieregelingen Een beschrijving van de optieregelingen op de aandelen Fortis N.V. is opgenomen in de jaarrekening van Fortis in de paragrafen 13 en 18 in de toelichting van de jaarrekening van Fortis.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen

Fortis N.V. heeft zich tegenover derden mede aansprakelijk gesteld voor schulden van Fortis-maatschappijen voor een totaal bedrag van EUR 53,4 miljoen. Voor de hiervoor genoemde garantie is van Fortis SA/NV een tegengarantie ter grootte van 50% verkregen. Fortis SA/NV en Fortis N.V. hebben zich tevens garant gesteld voor schulden en kredietfaciliteiten van Fortis-maatschappijen in diverse valuta voor een globale tegenwaarde van EUR 24.674,2 miljoen (2002: EUR 26.205,7). Winst- en verliesrekening

Algemeen Het resultaat bestaat onder meer uit opbrengsten uit financiële vaste activa en rentebaten en -lasten op de financiering van financiële vaste activa. 173


Fortis N.V.

Fortis N.V. heeft zich garant gesteld jegens het Institute of London Underwriters ten behoeve van Bishopsgate Insurance Limited. Het lidmaatschap van Bishopsgate Insurance Limited van het Institute of London Underwriters is per 31 december 1991 beëindigd. De garantiestelling van Fortis N.V. betreft de lopende verplichtingen die voortvloeien uit polissen, namens deze maatschappij uitgegeven door genoemd Institute en voor de verplichtingen van deze maatschappij tegenover het Institute.

Bedrijfsopbrengsten Dividenden van groepsmaatschappijen

Dit betreft de van deelnemingen ontvangen dividenden. 2003

2002

Fortis Utrecht N.V.

-

20,0

Fortis Brussels SA/NV

-

410,0

-

430,0

Rentebaten

Hieronder worden de rentebaten uit vorderingen opgenomen. 2003

2002

Rente op de per 31 maart 2002 aan Fortis Finance N.V. overgedragen converteerbare obligatieleningen

-

9,6

Resultaat op overdracht converteerbare obligatieleningen

-

2,2

Overige rentebaten

0,7

0,1

0,7

11,9

Bedrijfslasten Rentelasten 2003

Additionele uitkering op de FRESH-obligatielening

7,8

2002

1)

-

Rente op de per 31 maart 2002 aan Fortis Finance N.V. overgedragen converteerbare obligatieleningen

-

9,6

Overige rentelasten

-

2,4

7,8

12,0

1)

Indien het dividendrendement op Fortis-aandelen hoger is dan 5% op basis van de koers op de dag van het bekend maken van het dividend hebben de FRESH-obligatiehouders recht op een extra uitkering. Aangezien Fortis N.V. en Fortis SA/NV mede uitgevers van deze lening zijn, komt 50% van deze uitkering voor rekening van Fortis N.V.

Algemene beheerskosten 2003

2002

Dit betreffen voornamelijk kosten van dividendbetalingen, aandeelhoudersvergaderingen en de beursnotering van de aandelen Fortis

0,2

Een toelichting op de totale bezoldiging van de Raad van Bestuur is opgenomen in paragraaf 18 van de jaarrekening van Fortis.

174


0,5

Belastingen 2003

Belastingen

-

2002

- 3,0

Voor 2003 is geen belastingbate verantwoord omdat niet verwacht wordt dat het fiscale verlies over 2003 in de toekomst met fiscale winsten te compenseren zal zijn.

Utrecht, 11 maart 2004

Raad van Bestuur

Fortis N.V.

175


Overige gegevens Accountantsverklaring

Opdracht Wij hebben de in dit verslag opgenomen jaarrekening 2003 van Fortis N.V. te Utrecht gecontroleerd. De jaarrekening is opgesteld onder verantwoordelijkheid van de leiding van de vennootschap. Het is onze verantwoordelijkheid een accountantsverklaring inzake de jaarrekening te verstrekken.

Werkzaamheden Onze controle is verricht overeenkomstig in Nederland algemeen aanvaarde richtlijnen met betrekking tot controle-opdrachten. Volgens deze richtlijnen dient onze controle zodanig te worden gepland en uitgevoerd dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekening geen onjuistheden van materieel belang bevat. Een controle omvat onder meer een onderzoek door middel van deelwaarnemingen van informatie ter onderbouwing van de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. Tevens omvat een controle een beoordeling van de grondslagen voor financiële verslaggeving die bij het opmaken van de jaarrekening zijn toegepast en van belangrijke schattingen die de leiding van de vennootschap daarbij heeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening. Wij zijn van mening dat onze controle een deugdelijke grondslag vormt voor ons oordeel.

Oordeel Wij zijn van oordeel dat de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de grootte en de samenstelling van het vermogen van de vennootschap op 31 december 2003 en van het resultaat over 2003 in overeenstemming met in België algemeen aanvaarde grondslagen voor financiële verslaggeving, die zijn gehanteerd op grond van artikel 2: 362 lid 1 BW, en voldoet aan de wettelijke bepalingen inzake de jaarrekening zoals opgenomen in Titel 9 Boek 2 BW.

Amstelveen, 11 maart 2004


176


Statutaire bepalingen omtrent winstbestemming Deze zijn opgenomen in artikel 32 lid 1 tot en met 22 van de statuten. De daarin voorkomende bepalingen inzake het dividend dat wordt uitgekeerd op de Cumulatief Preferente Aandelen A en B zijn niet van toepassing, aangezien dergelijke aandelen niet uitstaan. De Raad van Bestuur bepaalt welk gedeelte van de winst wordt gereserveerd. Het gedeelte van de winst dat daarna resteert, staat ter beschikking van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders. Winstbestemming De Raad van Bestuur stelt voor om over 2003 een dividend vast te stellen van EUR 0,92 (2002: EUR 0,88). Aandeelhouders hebben de keuze hun dividend te ontvangen uit Nederlandse danwel uit Belgische bron. De definitieve bepaling van de winstbestemming en de hoogte van de onttrekking of toevoeging aan de overige reserves van Fortis N.V. ten gevolge van de voorgestelde dividenduitkering zal eerst kunnen worden vastgesteld als de aandeelhouders een keuze hebben gemaakt uit welke bron zij dividend wensen te ontvangen. De keuze dient kenbaar te worden gemaakt door invulling van een ‘dividendkeuzeformulier’. In geval geen dividendkeuze wordt gemaakt, treedt een ‘default’ mechanisme in werking. Voor nadere informatie over dit mechanisme wordt verwezen naar paragraaf 19 van de jaarrekening van Fortis.

Fortis N.V.

177


Stichting Continuïteit Fortis Het doel van de Stichting Continuïteit Fortis is het verzekeren van de continuïteit en het handhaven van de identiteit van Fortis, op zodanige wijze dat de belangen van alle daarbij betrokkenen zo goed mogelijk worden gewaarborgd en dat invloeden die de zelfstandigheid en de identiteit van Fortis in strijd met die belangen zouden kunnen aantasten, naar maximaal vermogen worden geweerd. Aan de Stichting Continuïteit Fortis is een optie verleend tot verwerving van een zodanig aantal preferente aandelen Fortis N.V., dat na uitoefening van de optie het nominale bedrag van het bij de Stichting geplaatste preferente aandelenkapitaal gelijk is aan het nominale bedrag van het overig geplaatste kapitaal. Het bestuur van de Stichting Continuïteit Fortis bestaat uit zes leden waarvan vier onafhankelijke bestuurders en twee afhankelijke. Binnen het bestuur vertegenwoordigen de onafhankelijke bestuurders elk twee stemmen en de afhankelijke bestuurders elk één stem. De bestuurders van de Stichting Continuïteit Fortis worden benoemd op voordracht van de Raden van Bestuur van Fortis N.V. en Fortis SA/NV. Het bestuur is als volgt samengesteld. De onafhankelijke leden zijn de heren R.V.D. Mannekens en J.A. Steenmeijer (co-voorzitters), H.J.H.M. Santens en J.M.M. Maeijer. De afhankelijke leden zijn de heren V. Croes en J.J. Slechte; zij zijn non-executive leden van de Raad van Bestuur van Fortis. Het bestuur van de Stichting Continuïteit Fortis kwam in 2003 eenmaal in vergadering bijeen. Tijdens deze vergadering kwamen onder meer aan de orde de balans en de staat van baten en lasten van de Stichting, het vermogen van de Stichting, de verlenging van de bestaande kredietfaciliteiten en de ontwikkelingen in de relevante nationale en Europese regelgeving. In het verslagjaar stonden bij de Stichting geen preferente aandelen uit.

Onafhankelijkheidsverklaring De Raad van Bestuur van Fortis N.V. en het bestuur van de Stichting Continuïteit Fortis verklaren dat naar hun gezamenlijk oordeel is voldaan aan de eisen die ten aanzien van de Stichting Continuïteit Fortis worden gesteld door Euronext Amsterdam N.V. Utrecht, 11 maart 2004 Fortis N.V.

Stichting Continuïteit Fortis

Raad van Bestuur

Het bestuur Drs. R.V.D. Mannekens (voorzitter) Drs. J.A. Steenmeijer RA (voorzitter) Baron V. Croes Prof. mr. J.M.M. Maeijer H.J.H.M. Santens Ir. J.J. Slechte

178


Waarschuwing ten aanzien van mededelingen met betrekking tot de toekomst Bepaalde mededelingen die zijn opgenomen in dit Jaarverslag, waaronder de mededelingen die worden gedaan in de hiervan deel uitmakende paragrafen getiteld ‘Bericht aan de aandeelhouders’, ‘Overzicht activiteiten’, ‘Verslag Executive Committee’en ‘Paragraaf 10, Risicobeheer’, betreffen mededelingen over toekomstverwachtingen en andere uitspraken die betrekking hebben op de toekomst welke zijn gebaseerd op de huidige visie, ramingen en aannames van het management met betrekking tot deze toekomstige gebeurtenissen. Deze mededelingen worden gedaan onder voorbehoud van risico’s en onzekerheden die tot gevolg kunnen hebben dat de werkelijke resultaten, prestaties of gebeurtenissen wezenlijk afwijken van die welke expliciet of impliciet in deze mededelingen zijn weergegeven, waaronder de verwachtingen met betrekking tot kosten- en inkomstensynergieën welke samenhangen met de integratie van de bankactiviteiten, met inbegrip van de sluiting van kantoren en de hoogte van herstructureringskosten, de invloed van recente acquisities en het niveau van de voorzieningen met betrekking tot de kredieten beleggingsportefeuilles. Andere, meer algemene, factoren die de resultaten kunnen beïnvloeden zijn onder meer: - de algemene economische omstandigheden, waaronder specifieke economische omstandigheden in de kernmarkten België en Nederland, - veranderingen in de rentestand en de prestaties van de financiële markten, - de frequentie en omvang van verzekerde schadegevallen, - het niveau en de ontwikkeling van sterfte- en ziektecijfers en van de bestendigheid van de verzekeringsportefeuille, - valutakoersen, met inbegrip van de koers van de euro ten opzichte van de US dollar, - veranderingen in de concurrentieverhoudingen en het prijsklimaat, met inbegrip van een toename van de concurrentie in België en Nederland, - veranderingen in binnen- en buitenlandse wetten, voorschriften en belastingen, - regionale of algemene veranderingen in de waardering van activa, - grote natuur- of andere rampen, - het niet in staat zijn om bepaalde risico’s op economisch verantwoorde wijze te herverzekeren, - de toereikendheid van verliesreserves, - veranderingen in weten regelgeving betreffende de bancaire, verzekerings-, beleggings- en/of effectensector, - veranderingen in het beleid van centrale banken en/of buitenlandse overheden, en - algemene concurrentiefactoren op wereldwijde, regionale en/of nationale schaal.

179


Plaatsen waar de documenten door het publiek kunnen worden geraadpleegd De statuten van de vennootschappen Fortis SA/NV en Fortis N.V. kunnen geraadpleegd worden op de Griffie van de Rechtbank van Koophandel van Brussel (voor Fortis SA/NV), bij de Kamer van Koophandel te Utrecht (voor Fortis N.V.) en op het hoofdkantoor van de beide vennootschappen. De jaarrekening wordt gedeponeerd bij de Nationale Bank van België (voor Fortis SA/NV) en bij de Kamer van Koophandel (voor Fortis N.V.). De beslissingen inzake benoeming van bestuurders worden o.a. gepubliceerd in de bijlagen van het Belgisch Staatsblad (voor Fortis SA/NV) en in de Officiële Prijscourant van Euronext Amsterdam N.V. (voor Fortis N.V.). De financiële berichten over de vennootschappen alsmede de oproepingen tot de algemene vergaderingen worden gepubliceerd in de financiële pers, de kranten en de informatieperiodieken. De jaarverslagen van de vennootschappen zijn verkrijgbaar op het hoofdkantoor en worden eveneens gedeponeerd bij de Nationale Bank van België en de Kamer van Koophandel te Utrecht. Zij worden elk jaar naar de aandeelhouders op naam verstuurd en op verzoek naar de personen die er om gevraagd hebben.

Informatieverstrekking aan aandeelhouders en beleggers Genoteerde aandelen Op dit ogenblik worden de aandelen Fortis genoteerd aan Euronext Brussels, Euronext Amsterdam en op de Beurs van Luxemburg. Daarnaast heeft Fortis een gesponsord ADR programma in de Verenigde Staten. De VVPR-strips worden uitsluitend genoteerd aan Euronext Brussels. Wijze waarop de aandelen kunnen worden gehouden De aandelen kunnen op naam of aan toonder worden gehouden.

180


Nominatieve inschrijving en deponering van aandelen aan toonder Fortis biedt haar aandeelhouders de gelegenheid hun aandelen aan toonder te deponeren. De aldus gedeponeerde aandelen blijven aan toonder en worden kosteloos beheerd. De houder van aandelen aan toonder kan, op aanvraag en kosteloos, zijn aandelen laten omzetten in aandelen op naam. Een houder van aandelen op naam kan, op aanvraag, en kosteloos, zijn aandelen geleverd krijgen in de vorm van aandelen aan toonder. Fortis heeft een procedure uitgewerkt voor de snelle omzetting van aandelen aan toonder, wat een levering op korte termijn mogelijk maakt. Alle inlichtingen over die verschillende procedures kunnen worden verkregen bij: Fortis SA/NV, Corporate Administration Koningsstraat 20, 1000 Brussel, België Tel. +32 (0)2 510 54 13 of +32 (0)2 510 54 14 Fax. +32 (0)2 510 56 31 Alsook bij : Fortis N.V. Secretariaat Raad van Bestuur Postbus 2049, 3500 GA Utrecht, Nederland Tel. +31 (0)30 278 33 10 Fax. +31 (0)30 257 78 35

Informatie en communicatie De vennootschap stuurt haar publicaties, onder meer die welke betrekking hebben op de kwartaal- en jaarresultaten, alsook het jaarverslag, kosteloos naar de houders van aandelen op naam en van gedeponeerde aandelen aan toonder. De vennootschap nodigt alle houders van aandelen op naam en van gedeponeerde aandelen aan toonder persoonlijk uit op de algemene vergadering en stuurt hun de agenda, de resolutievoorstellen, alsook een volmachtformulier om zich op de vergadering te kunnen laten vertegenwoordigen en aan de stemming deel te nemen. Bij de betaalbaarstelling van het dividend crediteert de vennootschap automatisch de bankrekeningen die haar door de houders van aandelen op naam en van gedeponeerde aandelen aan toonder zijn opgegeven voor het bedrag van het dividend dat hen toekomt.

181


182


Tezamen met het jaaroverzicht Fortis 2003 vormt deze Jaarrekening het jaarverslag van Fortis. De Jaarrekening bevat de jaarrekening van Fortis, de statutaire jaarrekening van Fortis SA/NV en de vennootschappelijke jaarrekening van Fortis N.V. Het verslag van de Executive Committee van Fortis is opgenomen in het Jaaroverzicht 2003. Fortis en Fortis SA/NV, Koningsstraat 20, 1000 Brussel, België Telefoon +32 (0)2 510 52 11, Fax +32 (0)2 510 56 30 Fortis en Fortis N.V., Archimedeslaan 6, 3584 BA Utrecht, Nederland Telefoon +31 (0)30 257 65 76, Fax +31 (0)30 257 78 38 Internet adres: www.fortis.com

E-mail adres: [email protected]

183


Jaaroverzicht Luisteren naar de klant, begrijpen en alert reageren. Nu en in de toekomst

Recommend Documents