Jaargang 1 Nr. 1 oktober 2003

Jaargang 1

44

Nr. 1

oktober 2003

2

43

Geachte Leden, Het informatieboekje, In het spoor van de divisie” wordt uitgegeven door de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland en wordt aan de leden en sponsors verstrekt. De naam is gekozen speciaal om de tradities van onze vaders voort te zetten en informatie te geven over de divisie. Bewust van het feit dat wij, als de kinderen van de Poolse oudstrijders, op zoek zijn naar alles wat betreft het leven van onze vaders, bieden wij u ons informatieboekje aan. Wij zullen ons best doen om u zoveel mogelijk interessante informatie te verstrekken. Natuurlijk, is het onmogelijk om alles in het eerste nummer te plaatsen. Daarom hopen wij dat u ons wilt helpen met het verstrekken van informatie, maar ook richten wij ons op thema’s die u het meest interesseren. Samen kunnen wij er dan achter komen wat onze vaders meegemaakt hebben. Bij dezen doen wij een oproep aan mensen die zich geroepen voelen om mee te werken aan ons infoboekje. Wij kunnen u nu al aanraden om de website: www.1e-poolse-pantserdivisie.nl. van Jan Dombeek te bekijken. Dit eerste nummer, heb ik nog voor de vakantie opgesteld en mijn vrouw Krystyna heeft voor de vertalingen gezorgd. Wij danken onze adverteerders dat ze, door een advertentie te plaatsen, ons financieel hebben gesteund, wat het uitgeven van dit nummer mogelijk maakte. Met alle vragen en suggesties kunt u zich tot het secretariaat richten. Frans Olejek Biezenstraat 5 4823 ZJ Breda. Tel: 076-5415041 e-mail: [email protected] Ik hoop dat dit 1e nummer bij u in goede aarde zal vallen. Hoogachtend, Adrian Stopa-voorzitter.

42

3

Inhoud: , In het spoor van de divisie” (, Śladami Dywizji“) Voorwoord van de voorzitter. Pools volkslied. Inhoud. Korte inhoud van de vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland. Ontstaan van onafhankelijk Polen, 11 november 1918. 11 november – De Poolse Nationale Onafhankelijkheidsdag. Poolse feestdagen in de maand mei. Katyń. Boeken tip, Een leger in ballingschap”. De oorsprong van het embleem van de 1e Poolse Pantserdivisie. Het divisie lied, Pierwsza pancerna”. Het boek, De 1e Poolse Pantserdivisie in gevecht” te koop. Conferentie in Jalta, februari 1945. De opbouw van de 1e Poolse Pantserdivisie in het Pools. De badge met Poolse adelaar. Generaal Stanisław Maczek, ereburger van Breda. De balans. De Poolse oorlogsgraven in Nederland. Korte levensbeschrijving van ritmeester W.Deimel. Gouden Baar. Veel kinderen leren nu over generaal Maczek in Polen. Foto’s van Bielsko-Biała. Brief van dhr. Edmund Semrau uit Toruń. Brief van dhr. Edmund Semrau uit Toruń in het Pools. Divisie Dag in Zagań en Brigade Dag in Świętoszów. Foto’s van Maria kapel in Prinsenhage. Uitreikingsceremonie in Breda. Herdenking bevrijding Axel op zaterdag, 21 september 2002. Het gedicht, Je moet niet aan de dood denken” Wij nodigen u uit. Uitnodiging Axel 2003. Generaal Stanisław Maczek.

Wij nodigen u uit om elk jaar aan deze herdenkingen en ceremonies in Nederland actief deel te nemen: Oosterhout: op het Poolse Ereveld, Veerseweg 54. 4 mei 2003.Tijd 18.00 uur Bloemlegging; Breda: in het Valkenbergpark 4 mei 2003. Tijd 20.00 uur Bloemlegging; Alphen - N.Br. Heuvelstraat 5, 18.15 uur 16 mei 2003, 19.00 uur herdenkingsdienst in de Parochiekerk. Daarna bloemlegging bij het oorlogsmonument en op de begraafplaats een dodenappèl. Axel. Zeeuws -Vlaanderen. Op 20 sept. 2003, 9.30 uur H. Mis in de R.K.Kerk aan de Walstraat 33.Bloemlegging: het Ereveld, Burchtlaan; het Poolse monument Zeestraat / Oranjestraat; het Pools Dragonderkruis aan de Hulsterseweg. Driel. 20 september 2003. Bloemlegging om 15.00 uur bij het Polen Monument op het Polenplein. Baarle-Nassau / Hertog. Op 1 oktober 2003. Om 19.00 uur een herdenkingsdienst in de Parochiekerk. Daarna volgt een stille tocht naar de drie oorlogsmonumenten van Baarle. Oosterhout: zaterdag 25 okt. 2003 (organisatie van) Dodenappel op de Poolse Ereveld in Oosterhout aan de Veerseweg 54. Tijd 11.00 uur. Breda: zondag 26 oktober 2003. Poolse H. Mis in de Paters Kapucijnen Kerk aan de Schorsmolenstraat 13. Daarna (organisatie van) de herdenkingsceremonie op het Poolse Militaire Ereveld aan de Ettensebaan. Deelname aan de herdenkingsceremonie op het Poolse Ereveld aan de Vogelenzanglaan 13 (Ginneken).

4

41

Je moet niet aan de dood denken, maar aan de mensen die dood zijn. Als iemand gestorven is, lijkt het alsof hij verdwenen is en alles is afgelopen. Maar zolang er iemand is die zich herinnert, hoe die man was en wat hij heeft gedaan, is hij niet echt dood. Dan blijft hij leven in de gedachten van andere mensen. Dat is belangrijk, dat je blijft leven in de herinnering van anderen. Pas als er niemand meer is die zich jou herinnert ben je echt dood. Citaat van Marcel Möring “Het grote verlangen" Uitg. Meulenhoff, Amsterdam

De vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland. Deze bestaat vanaf mei 2002. In het bestuur zijn actief de kinderen van de Poolse oud-strijders en mensen die met hun werk duidelijk, aanzienlijk en positieve activiteiten van deze vereniging steunen. Het doel van deze vereniging is o.a. het behouden van de herinnering aan de 1e Poolse Pantserdivisie en zorgdragen voor het voortzetten van herdenkingen voor de gevallen Poolse militairen tijdens de bevrijding van Nederland in samenwerking met organisaties ter plaatse. De Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland, gaat elk jaar de herdenkingsceremonies op het Poolse Militaire Ereveld te Oosterhout en in Breda aan de Ettensebaan organiseren, waar de gevallen Poolse militairen tijdens de bevrijding van Breda en omgeving en generaal Stanisław Maczek rusten. Ze zijn ook aanwezig bij verschillende herdenkingen in Nederland en het buitenland b.v. Polen. Het lidmaatschap bedraagt: € 15,00 per jaar te storten op de bankrekening:1089.04.962 t.n.v. Verenigin 1e Poolse Pantserdivisie Nederland. Bestuursleden: Voorzitter: Adrian Stopa, Omegaplein 31, 4811 BJ Breda. Tel/fax: 076-5202024 e-mail: [email protected] Vice-voorzitter: Manfred Mroziński, Ganzerik 12, 4822 RK Breda Tel: 076-5421593 : e- mail: [email protected] 1e Secretaris: Frans Olejek, Biezenstraat 5, 4823 ZJ Breda Tel: 076-5415041 e-mail: [email protected] 2e Secretaris: Bolek Krzeszewski, Lage Heijning 1, 4847 SL Teteringen, tel: 076-5714474 e-mail: [email protected] Penningmeester: Cees Nowak, Kapucijnenhof 24, 4811 XG Breda, tel. 076-5874683 e-mail. [email protected]

Bestuurslid. Stefan Kossakowski, Schutsestraat 8, 4841 EC Prinsenbeek, tel 076-5425555, [email protected] Bestuurslid. Ad Kuijl, Munnikenland 95. 4254 EZ Sleeuwijk Tel. 0183-303032 e-mail. [email protected] Bestuurslid: Stas Szamrowicz, Regenwulp 47, 4822 RJ Breda Tel. 076-5413983, e-mail [email protected] 40

5

Ontstaan van de onafhankelijk Polen, 11 november 1918. In het begin had de eerste wereld oorlog niets te maken met Poolse problemen. Hij ontstond uit wedijver tussen Duitsland en Frankrijk, Groot-Brittannië, en Rusland, en ook uit de problemen die Oostenrijk in Servië had. Door de uitbarsting van de oorlog in augustus 1914 kreeg de Poolse situatie een nieuwe wending. Voor de eerste keer sinds 1762 was Berlijn in oorlog met Sint Petersburg. De solidariteit tussen deze mogendheden, die bijna de hele negentiende eeuw ononderbroken had stand gehouden, werd eindelijk verstoord. Voor de eerste keer sinds de tijd van Napoleon, zal Polen een internationaal slagveld worden. Polen was niet allen een toneel van de oorlog, het was ook het terrein waar Rusland en de centrale mogendheden zouden moeten vechten om de Poolse onderdanen te kunnen inlijven. Tussen de Polen waren de gevoelens verschillend. Optimisten dachten alleen aan vechten en overwinning. Pessimisten lieten zich leiden door gedachten aan broederstrijd.

Na de Eucharistieviering is de ontvangst van de genodigden in het Gregoriuscentrum onder het nuttigen van een kop koffie en /of thee met cake. Daarna de opstelling voor het vertrek van de voettocht naar de Algemene begraafplaats gelegen aan de Burchtlaan met kranslegging bij de Poolse graven en de graven Burgerslachtoffers. Vervolgens kranslegging Algemeen monument Zeestraat, daarna per auto naar het Pools Dragonderkruis voor kranslegging, langs het Kanaal Axel – Hulst steken op deze dag alle bewoners de Poolse vlag uit. Ook de Poolse folkloristische klederdracht ontbreekt er niet. Ter afsluiting van deze gedenkwaardige dag is voor de genodigden een diner in het Winston Churchillhotel in Terneuzen. M.M. Mrozinski, Vice-voorzitter van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie, Nederland

Na de beëindiging van de eerste wereld oorlog in 1918 werd op de Europese kaart na 123 jaar van afwezigheid terug een onafhankelijke Poolse staat getekend. Dit was het resultaat van politieke activiteit en beweging in Poolse kringen. Vanaf het begin besloten de Polen van de Poolse kwestie een internationaal gegeven te maken. Verschillende politieke groeperingen hadden hun eigen politieke overtuiging. De belangrijkste was deze van toenmalige PPS leider- Józef Piłsudski, die van mening was, dat in de eerste fase van de oorlog de Polen moesten samen vechten met Duitsland en Oostenrijk tegen Rusland en in de tweede fase met Groot-Brittannië en Frankrijk tegen Duitsland. Volgens Piłsudski was dat de enige gegarandeerde weg om in de toekomst een onafhankelijk Polen te hebben. Hij heeft ook de nadruk gelegd op het feit, dat Polen zijn eigen leger moest hebben dat in een oorlog deel moest nemen. 6

Foto: Bestuursleden in Axel van links naar rechts: Manfred Mrozinski, Ad Kuijl, Adrian Stopa, Cees Nowak, Frans Olejek.

39

Herdenking bevrijding AXEL op zaterdag, 21 september 2002. Vandaag wordt de 57ste bevrijdingsherdenking van de Poolse bevrijders in Axel gehouden. (Het eerste jaar was er geen herdenking - red.) Veel Polen die in- en rondom St. Jansteen, Overslag, Zuiddorpe, Koewacht, Clinge, Hulst, Graauw, Langendam, Axel, Zaamslag, Hontenisse, Vogelwaarde, Westdorpe en Terneuzen vochten, hebben hun leven gegeven voor onze vrijheid. De herdenkingsplechtigheden worden sinds enkele jaren door Vrienden Poolse Oud-strijders Axel georganiseerd, daarvoor werd dit door de Stichting Nederland - Polen gedaan. In Axel kan men diverse plaatsen zien die aan de Poolse Bevrijders doen herinneren, zoals de Generaal Maczekstraat, de Polenstraat, de generaal Sikorskistraat, Luitenant-kolonel Szydlowskiplein, het Szydlowskimonument, het monument ter ere van de Poolse gesneuvelden, het Pools Militaire Kerkhof, een herdenkingsplaquette waar eens de Gdynia-bridge lag en tenslotte het Dragonderkruis waar de zwaarste strijd werd geleverd aan dat verdomde kanaal Axel- Hulst waarbij meer dan 50 Poolse jongens sneuvelden. Alvorens de herdenkingsplechtigheden beginnen, kunnen de genodigden, waaronder de Poolse Consul – Zbigniew Czubinski, de heer Witold Deimel – de voorzitter de Wereldbond voor soldaten van alle kringen van de Eerste Poolse Pantserdivisie, Poolse, Nederlandse en Belgische oud-strijders in het Gregoriuscentrum elkaar begroeten onder het nuttigen van een kop koffie en/of thee. De herdenkingsplechtigheden ter ere van de Poolse Bevrijders beginnen met de Eucharistieviering in de Rooms Katholieke Kerk, welke wordt geleid door Pastor Malys en Pastor Dieleman, de muzikale begeleiding wordt verzorgd door het Koperensemble Sint Fidelius o.l.v. de heer M. v. d. Luidgaarden en het Gregoriuskoor o.l.v. mevr. A.M. Oude Kempers. Tevens aan het eind van deze viering wordt een gedicht “Vrijheid” door de heer Edward L. Szczerbiński voorgelezen met als afsluiting, het gezamenlijk zingen van het Zeeuws Vlaams Volkslied. 38

Dank zij nadrukkelijk streven had Jozef Piłsudski toestemming gekregen om Poolse Legioenen te vormen die aan de zijde van de centrale mogendheden vochten. Pilsudski werd de bevelhebber van de 1e Regiment van deze Legioenen, die later de naam veranderde in 1e Brigade. Oprichting van Legioenen, hun bloedige en offervaardige strijd, heeft de Poolse kwestie op het forum van de Europese politic gebracht. Pilsudski was van plan nog een bewapende formatie – de Poolse Militaire Organisatie - te organiseren. Deze zou in het Poolse Koninkrijk ontstaan en de politieke strategie van Pilsudski realiseren. Hij zag dat het moment naderde om Rusland helemaal van het Poolse territorium te verwijderen en zich daarna tegen de tot dusverre – verplichte bondgenoten – de centrale mogendheden te keren. In november 1918 was Polen nog altijd in handen van de centrale mogendheden. Hun nederlaag gaf de garantie om de vrijheid terug te verwerven. Rusland kon na de revolutie en separatistische vrede met Duitsland in Brześć, op 3 maart 1918, geen voorwaarden stellen. De naderende nederlaag van de centrale mogendheden mobiliseerde verschillende Poolse politieke groeperingen tot onafhankelijke handelingen. In de nacht van 6 op 7 november 1918 werd in Lublin de eerste onafhankelijke Poolse regering gevormd. Op 10 november 1918 kwam naar Warschau Jozef Pilsudski, die vanaf juli 1917 in de vesting van Maagdenburg door Duitsers geïnterneerd werd. Op de volgende dag, 11 november 1918, niet ver van Compiegne vlakbij Parijs werden door de Franse maarschalk F. Foch namens de geallieerden aan de Duitse delegatie de voorwaarden van oorlog beëindiging gedicteerd. Duitsland tekende de wapenstilstand. De Duitse bezetting was tot een einde gekomen. Polen kreeg zijn onafhankelijkheid, na 123 jaar van de nationale slavernij en vrijheidsopstanden, terug. Op 11 november 1918 werd Józef Piłsudski gekozen als Opperbevelhebber van het Poolse leger en zijn taak bestond uit het vormen van een nieuwe nationale regering. Polen herleefde als een republiek en een staat van maatschappelijke rechtvaardigheid, burgerrechten en sociale bescherming. 7

11 NOVEMBER - De Poolse Nationale Onafhankelijkheidsdag De dag 11 november werd in het Parlement van Republiek Polen in 1937 in de wet als de Poolse Nationale Dag aangenomen en dit bleef officieel tot 1944. In 1945 hadden de communistische machten van De Poolse Volksrepubliek de dag 22 juli als de Nationale Dag ingesteld. De Poolse Nationale Onafhankelijkheidsdag van 11 november werd door het Parlement van de Republiek Polen pas in 1989 hersteld. Op deze dag Polen eert maarschalk Jozef Piłsudski die in de grafkelder onder de “Zilver Klok” toren in de ondergrondse van de Wawel Kathedraal te Krakau rust.

Aanwezig waren de leden van het Nationaal Comité Thank You Liberators: de voorzitter Jhr. Dr. P.A.C. Beelaerts van Blokland; de secretaris, Mr. A. Hartkamp; dhr. Van Alphen en mevr. De Vries; de vice-burgemeester van de gemeente Breda, dhr. Albou; Consul Zbigniew Czubiński van de Poolse Ambassade in Den Haag; de vertegenwoordigers van de Poolse Senaat: Maria Albiniak, Urszula Gęgniewicz en Zbigniew Kulak. Ook aanwezig waren o.a.: de secretaris-generaal van de Vereniging van Kringen 1e Poolse Pantserdivisie uit Groot-Brittannië, de heer Henryk Weber met zijn echtgenote; de voorzitter van de Vereniging van Poolse Oud-strijders in Utrecht, de heer Jerzy Dziakiewicz; de tijdelijke voorzitter van de Vereniging van Poolse Oud-strijders in Nederland, de heer Nikerk met zijn echtgenote; de voorzitter van de Belgische Vereniging van Poolse Oud-strijders uit Antwerpen, de heer Wacław Styranka. Voor de promotie van Polen zorgden mooie folders van Molenaar tours, Simonse tours en het Pools Informatiebureau voor Toerisme. Na de uitreikingceremonie, heeft het koor "Antwerpia" onder leiding van mevrouw Jolanta Ratajczyk en dirigent Edward Janiak, de gasten vermaakt met het zingen o.a. van bekende Poolse partizanenliederen. Zij kregen een enorm applaus van alle gasten voor hun optreden, die spontaan meezongen. Daarna was er de mogelijkheid om het Generaal Maczek Museum te bezoeken. "Ik feliciteer van harte die mensen die vandaag deze herinneringsmedaille krijgen en ben blij dat de herinnering aan de bevrijding blijft bestaan. Dank aan onze vrienden die, die herinnering levend houden" zei de Poolse consul, gevolmachtigd vertegenwoordiger van de Poolse regering in Nederland, Zbigniew Czubiński, tijdens deze speciale bijeenkomst.

Foto: maarschalk Józef Piłsudski

8

Het bestuur van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland sluit zich aan bij deze felicitaties en wens de Poolse oud-strijders en de weduwen nog heel veel jaren in geluk en gezondheid. 37

Uitreikingceremonie in Breda Op zaterdagmiddag, 5 juli 2003, vond in de Trip van Zoudtlandtkazerne te Breda een uitreikingceremonie plaats van de speciale herinneringsmedaille, die door het Nationaal Comité werd uitgereikt aan oud-strijders (bevrijders van Nederland in 1944/45) of postuum aan hun weduwen. De medaille werd niet verstrekt aan verdere familierelaties. In de grote zaal verzamelden zich de 70 mensen, die deze medaille in ontvangst namen, met hun familieleden. Ze waren ontroerd dat de Nederlandse vrienden nog steeds niet vergeten zijn door wie ze waren bevrijd.

De Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland mocht deze ceremonie organiseren. Wij hebben hier een enorme grote steun van de KMA gekregen. Bij deze danken wij hartelijk de luitenant-kolonel Van Zuylen en de heer Bouwmeester voor hun spontane medewerking en verzorging van deze speciale bijeenkomst. Zij hebben voor iedereen voor koffie, thee en broodjes op kosten van KMA gezorgd. 36

Poolse feestdagen in de maand mei: 1 mei (De Dag van Arbeid), het internationale feest van de werknemers, de dag van de solidariteit van de arbeidende klasse. Dit feest heeft de 2e Internationale ingevoerd en de herdenkingsdag aan de uitbarsting van stakingen in Chicago (01.05.1886) als de herdenkingsdag vastgesteld. Deze dag wordt elke jaar (ook in Polen) vanaf 1890 in de vorm van massademonstraties, meetings en optochten gevierd. In de communistische landen was dat een nationale dag. 2 mei is De Dag van de Polen die in het buitenland wonen Zo heeft het Poolse Parlement op 20 maart 2002 besloten. Parlementsleden hebben het voorstel van Senaat om dit feest in te voeren gesteund. Bij dit voorstel hebben de leden van Senaat benadrukt dat dit de aanleiding is tot de vooroorlogse tradities betreffende het vieren van De Dag en soms De Week van de zorg over de landgenoten die in het buitenland wonen. Met de organisatie hielden zich bezig de binnenlandse organisaties die zorg over de Poolse emigratie hadden. 3 mei Constitutie besloten in 1791, was de eerste in Europa en de tweede in de wereld (na de Verenigde staten of Amerika) moderne grondwet die de organisatie van de overheid, de rechten en plichten van staatsburgers regelde. Dit was een groot succes van een natie die staatsonafhankelijkheid wil bewaren en de mogelijkheid tot de economische en politieke ontwikkeling wil verzekeren. De poging om reformen in te voeren was al half 1792, door de confederatie en het Russische leger die binnen de Poolse Republiek trok, onmogelijk gemaakt. In Chicago wordt elke jaar een 3 mei Parade georganiseerd ter gelegenheid hiervan. 8 mei - de beëindiging van de tweede wereld oorlog - ondertekening van de onvoorwaardelijke capitulatie van Duitsland in het hoofdkwartier van het Russische oppercommando te Karlshorst. De akte heeft getekend: marschalk Gieorgij Konstantynowicz Żukow namens de Russische kant en veldmaarschalk Wilhelm Keitel namens Duitsland. 9

KATYŃ , Een dorp in Rusland, 20 km ten Westen van Smolensk. In april en mei 1940 in een bos bij Katyn werden 4400 Poolse krijsgevangenen van het krijgsgevangenkamp in Kozielsk geëxecuteerd die in het najaar van 1939 door het Rode Leger geïnterneerd waren. Deze misdaad die de Russische geheime dienst (NKWD) pleegde, werd door de Duitse bezettingsmacht in een communiqué op 13 april 1943 bekend gemaakt. Deze werd ook door de internationale recht- medisch commissie onderzocht en die identificeerde 4253 slachtoffers. Toen Polen streefde naar de overname van het onderzoek door de commissie in Genéve hebben Russen het als een voorwendsel gebruikt om de contacten met de Poolse overheid in ballingsschap op 26 april 1943 te breken. In een communiqué van de Russische overheidscommissie, in januari 1944, hebben zij de Duitsers met de verantwoordelijkheid voor deze misdaad in Katyn belast. De Sovjetunie gaf dit pas in april 1990 toe. Zij erkende de schuld van de Russische geheime dienst betreffende moord op ongeveer 15 duizend Poolse officiers en ambtenaren die in de jaren 1939-1940 gevangen zaten in gevangenissen in Kozielsk, Ostaszków en Starobielsk. In november 1990 begon een onderzoek, geleid door het Russische Openbaar MilitaireMinisterie om de omstandigheden waaronder deze misdaadplaats vond, te verklaren .

Foto’s:Franjo Bogdanowicz Mariakapel in Prinsenhage aan de Haagweg.

Landsgrenzen tot 1939 Gebied bezet door Rusland tot 22.06.1941 10

35

Divisie Dag in Żagań op 12 september

In 1992 nam de Pantserdivisie van Żagań de tradities van de 1e Poolse Pantserdivisie en de tradities van de huzaren over en kreeg een nieuwe naam: de 11e Pantsercavalerie divisie van koning JAN 3e Sobieski. De soldaten dragen tegenwoordig, volgens de oude traditie, de zwarte baretten en het symbolische huzaarvleugeltje op de linkse mouw van hun uniformen.Er werd ook een nieuw tekenvan Divisie ontworpen die op het teken van de 1e PoolsePantserdivisie gebaseerd is.De Divisie Dag wordt op 12 september gevierd. Dat om de historisch dag van de overwinning van de Huzarencavalerie onder leiding van de Poolse koning Jan 3e Sobieski van de Turken bij Wenen op 12 september 1683, in herinnering te brengen. De vertegenwoordigers namen in oktober deel aan de ceremonies rond bevrijding van Breda en omgeving o.a. in 1999 en 2002. Vorige jaar (2002) vierde voor het eerst onze voorzitter, Adrian Stopa, de Divisie Dag in Żagań.Vanaf 5 oktober 2002, na een reorganisatie, werd deze divisie geplaatst onder commando van het 2e gemechaniseerde Corps in Krakau. Brigade dag in Świętoszów op 8 augustus In 2000, waren de festiviteiten rond de Brigade Dag samen met de ceremonie betreffende aanneming van de naam, georganiseerd. Dus vanaf augustus 2000, draagt deze 10e Pantsercavalerie Brigade in Świętoszów de naam van generaal Stanisław Maczek. Vanaf 10 oktober 2002, na de reorganisatie van de divisie in Żagań, werd deze brigade binnen de NAVO eenheden (Snelreactie Corps) geplaatst en staat rechtstreeks onder het 2e Gemechaniseerde Corps in Krakau. Dit jaar, voor het eerst, werd ook onze voorzitter, Adrian Stopa, op de festiviteiten rond de Brigade dag uitgenodigd. 34

Boeken Tip: "EEN LEGER IN BALLINGSCHAP" DE GESCHIEDENIS VAN HET TWEEDE POOLSE LEGERCORPS door LUIT.- GEN. W. ANDERS, opperbevelhebber der Poolse strijdkrachten

in de U.S.S.R., bevelhebber van het tweede Poolse Legercorps in Italië.In een LEGER IN BALLINGSCHAP geeft Generaal Anders een gedetailleerd overzicht van zijn oorlogsherinneringen, die begonnen met de strijd tegen de invallende Duitse legers in 1939. Het is de ontroerende geschiedenis van de duizenden Poolse soldaten, die door de Russen in de rug aangevallen en krijgsgevangen gemaakt, opgesloten werden in de gevreesde Sovjetgevangenissen en concentratiekampen.Generaal Anders beschrijft, hoe hij, na een maandenlange onmenselijke behandeling – eerst in Polen en later in de beruchte Lubianka - gevangenis in Moskou – plotseling vrijgelaten werd en toestemming kreeg om uit de duizenden Polen, die, als in lompen geklede geraamten, uit afgelegen gevangenkampen te voorschijn kwamen, een leger te vormen, dat, na eindeloze voorzorgsmaatregelen en formaliteiten van de zijde der Sovjets, naar Perzië werd geëvacueerd.Na een grondige training in het Midden Oosten werd het Tweede Poolse Legercorps naar Italië gezonden, waar dit “leger in ballingschap” zich met groot elan in de strijd wierp. In zijn beschrijving van de verovering van Monte Cassino en Ancona geeft de auteur vele tekenende bijzonderheden, die een apart en nieuw licht werpen op de heldenfeiten door het corps verricht. Het lot van deze soldaten in ballingschap was in politiek opzicht echter even ongelukkig, als hun wapenfeiten gelukkig waren: uit Anders’ gesprekken met Stalin, Churchill en andere geallieerde leiders, blijkt hoe Polen, in plaats van overwinnar, langzamerhandoorlogsslachtoffer werd.Zeer belangrijk zijn ook de hoofdstukken: “ De moorden van Katyn”; “ De schande van Teheran” en “De slag om Warschau”.Het spreekt welhaast vanzelf dat de visie van Generaal Anders op het probleem van de verhouding tot de Sovjetbondgenoot een andere was dan die der Engelsen en Amerikanen. Hij schrijft echter zonder wrok en met begrip voor de moeilijkheden waarvoor de geallieerden geplaatst werden. Het boek van Generaal Anders is een historisch document van grote betekenis. 11

12

33

De oorsprong van het embleem van de Eerste Poolse Pantserdivisie; De huzaren droegen dit wapentuig met adelaarsveren op hun rug en in volle galop gaf het door de luchtstroom een angstaanjagend geluid. Met deze Cavalerie versloeg Poolse Koning Jan Sobieski in 1683 de Turken bij Wenen.

Pochodzenie znaku rozpoznawczego Pierwszej Polskiej Dywizji Pancernej; Huzarzy nosili tę broń; zbroję z piórami orła na swoich plecach. W pełnym galopie wydawała ona przerażający dzwięk wytwarzany przez przepływające między piórami powietrze. Z taką kawaleją pokonał polski król Jan Sobieski w 1683 roku Turków pod Wiedniem.

32

13

Tegenwoordig wordt gestreefd naar traditieovername van: - 24e Pułk Ułanów (Ulanen regiment) - 1e en 2e Pułk Artylerii Motorowej (Regiment van de gemotoriseerde artillerie) - 10e en 11e Kompanii Saperów (geniecompagnies) - Kompanii Parkowej Saperów (genie onderhoud compagnie) - Dywizyjnego Plutonu Mostowego (genie bruggenbouwpeloton) en misschien ook 1. Pułku Artylerii Przeciwlotniczej (het 1e Luchtdoelartillerie Regiment). Op deze manier wordt 80% van de traditionele eenheden van de 1e Poolse Pantserdivisie overgenomen door de 10 eenheden van de Cavalerie Pantserbrigade. Het is zo een belangrijk deel van deze Brigade dat dit tijdens de diverse contacten en jaarlijkse festiviteiten niet vergeten mag worden. De deelname van de vertegenwoordigers van de 11e Cavalerie Pantserdivisie uit Żagań aan de verschillende herdenkingen die aan de gevechtroute van de 1e Poolse Pantserdivisie van Normandie tot Nederland plaats vonden, heeft altijd de oud-strijders blij gemaakt. Het was jammer, dat er in 2001 de vertegenwoordigers van de 10e Cavalerie Pantserbrigade uit Świętoszów, die de naam van generaal Stanislaw Maczek draagt, ontbraken. Ik hoop, dat in de toekomst op de diversen plaatsen tijdens het Dodenappel samen met de oud-strijders van de 1e Poolse Pantserdivisie de vertegenwoordigers van de 11e Cavalerie Pantserdivisie uit Żagań, die de naam van de Koning Jan 3e Sobieski draagt en de 10e Cavalerie Pantserbrigade uit Świętoszów, die naam van de generaal Stanislaw Maczek draagt, naast elkaar zullen staan.

Hoogachtend, Edmund Semrau - voorzitter

14

31

Vertaling van de brief van de heer E. Semrau: Bond van Kringen 1e Poolse Pantserdivisie gen St. Maczek met de zetel van het Hoofdbestuur te Reading (Engeland) PLAATSELIJK KRING "TORUŃ" Correspondentieadres van het Kring: Edmund Semrau, Ul. Legionów 1 m. 5, 87-100 TORUŃ, POLEN

Toruń, 15 februari 2003

Geachte collega Adrian Stopa van Breda, In 1992 heeft de 11e Cavalerie Pantserdivisie die de naam van de Koning Jan 3e Sobieski draagt, de tradities van de 1e Poolse Pantserdivisie die onder bevel van generaal Stanisław Maczek was, overgenomen. Toen is de overname van de tradities door de afzonderlijke eenheden van deze divisie begonnen. Tijdens de volgende reorganisatie, op 10 oktober 2001, is er verandering gekomen in de ondergeschiktheid van de 10e Cavalerie Pantserbrigade die naam van de generaal Stanislaw Maczek draagt. Deze brigade werd uit de structuur van de 11e Cavalerie Pantserdivisie gehaald en rechtstreeks onder het 2e Mechaniseerde Corpus geplaatst. Het gebeurde op 10.10.2001. Hierbij moet benadrukt worden dat al vroeger enkele eenheden van de 10e Cavalerie Pantserbrigade de tradities van het 1e en 2e Pantserregiment en de 10e Dragonderregiment hebben overgenomen. 30

15

Boeken tip:

Foto's van de ceremonies rond het wijden en in ontvangst nemen van een vaandel door de Bouwscholengemeenschap in Bielsko Biała (PL).

Het boek “ De 1e Poolse Pantserdivisie in gevecht” is te koop. Het is herdruk van de eerste uitgave in het Pools van “La Colonne” Ltd. Brussels 1947. Deze nieuwe, tweede herdruk van dit boek werd in Polen en ook in het Pools ter gelegenheid van 60 jaar ontstaan van deze divisie door de Vereniging van Kringen van 1e Poolse Pantserdivisie - Kring “Beskidzkie” uitgegeven. Één exemplaar kost € 17,50 Meer informatie bij Krystyna Stopa, tel. /fax nummer 076-5202024. Het boek over de divisie is een gezamenlijk werk van een commissie die pas in december 1945 door de nieuwe bevelhebber van de divisie, generaal Rudnicki, tot leven werd geroepen. Deze commissie heeft de door de diverse divisie-eenheden toegestuurde werkstukken en foto’s geselecteerd en eventueel aan het doel van dit boek aangepast. Ksią żka “1 Dywizja Pancerna w walce” jest w sprzedaży. Jest to przedruk pierwszego wydania wydrukowanego w języku polskim przez “La Colonne” Ltd. w Brukseli w 1947 roku. To nowe, drugie wydanie tej książki zostało zrealizowane także w języku polskim z okazji 60 rocznicy powstania Dywizji przez Koło “Beskidzkie” Zwiazku Kół 1. Dywizji Pancernej. Jeden egzemplarz kosztuje € 17,50. Więcej informacji można uzyskać u Krystyny Stopy, tel./fax 5202024 Ta książka dywizyjna jest pracą zbiorową komisji powstałej dopiero w grudniu 1945 roku powołaną przez nowego Dowódcę Dywizji, generała Rudnickiego. Komisja ta dokonała wyboru z prac i fotografii nadesłanych przez poszczególne oddziały dywizyjne lub ewentualnie dokonała przeróbek, trzymajac się ram określonych planem książki. Beskidzkie Stowarzyszenie Maczkowców, ul. Kołłątaja 16/3, 43-300 Bielsko-Biała, Polska, tel./fax 0048-33-8126544, Konto bankowe: Bank Spółdzielczy Bielsko-Biała nr 81110009-277226-27006-1.

16

29

Conferentie in JAŁTA, februari 1945 Jalta, een stad op het schiereiland Krim (Oekraïne). Daar werd van 4 tot 11 februari 1945 een conferentie van de Grote Drie gehouden. Daar waren de hoofdvertegenwoordigers van GrootBrittannië (W. Churchill), USA (F.D. Roosevelt) en Rusland (J. Stalin) in gesprek met elkaar over:De strategische samenwerking in de laatste fase van de oorlog tegen Duitsland, de toetreding van Rusland tot de oorlog tegen Japan, het lot van Duitsland na de capitulatie (verdeling in zones, militaire bezetting, herstelbetalingen enz.), van de bevrijde landen in Oost Europa en de politieke regels betreffende een naoorlogse verdeling van de wereld, die uiteindelijk tot de verdeling van Europa leidde.Er werd besloten dat Polen zijn onafhankelijkheid zou terug krijgen en er een democratische maatschappelijke structuur zou komen. De grenzen in het oosten zouden op de Curzon lijn liggen, in het westen op de riviers de Oder (Odra) en Nysa Łużycka, in het zuiden op de Baltic Zee. Tegen deze bepalingen betreffende vooral de oostelijke grens van Polen en het laten van Polen onder de Russische invloed, protesteerden de Poolse regering in ballingschap, Polen die in het Westen woonden en de Poolse krijgsmachten, zonder resultaat.

Landkaart: Grenzen van Polen in 1939 en na 1945. 28

17

De opbouw van de 1e Poolse Pantserdivisie (Uit het boek "Eerste Poolse Pantserdivisie in Nederland" van Thom Peeters en het advies van Jos van Alphen.) Hoofdkwartier (nr.40) Brigadestaf (50) Brigadestaf (60) 10e Pantserbrigade: 3e Infanteriebrigade: 1e Pantsert Regiment (51) Bataljon Jagers van Podhale (61) 2e Pantsert Regiment (52) 8e Bataljon Jagers Bloedhemden (62) 24e Regiment Ulanen (53) 9e Bataljon Jagers - Van Vlaanderen (63) 10e Regiment Dragonders (54) Ondersteuningscompagnie machinegeweren (64) 4 Regimenten Artillerie: 1e Regiment Lichte Luchtdoelartilleri(73) 1e Regiment Gemotoriseerde Artiller(74) (76) 2e Regiment Gemotoriseerde Getrokken 1e Regiment Anti -Tank Artillerie (77) 10e Regiment bereden Jagers (45) (verkenningsregiment) Genie (3 Compagnies) VerbindingBataljon (5Eskader.) (40-41-42-46-52 Br.) (40-50-60) Reparatie Geneesk. Troepen Aan- en afvoertroepen (40-99-100) (89-90-92-93) (80-81-83-84-85) De opbouw van de divisie is zodanig, dat beide brigades aan elkaar eenheden kunnen "uitlenen".De drie Infanteriebataljons hebben ieder lichte pantservoertuigen, de zogenaamde brancariers, en een compagnie licht geschut. Tezamen beschikken zij over de onder- steunings compagnie met zware machinegeweren.De nummering van de eenheden is uiteraard niet willekeurig. Dit komt het duidelijkst naar voren bij de verbindingstroepen met de nummers 40, 50 en 60. Zij dienen dus ter beschikking te staan van zowel het Hoofdkwartier, alsmede van de twee Brigades. De vier regimenten Artillerie en het Tiende verkenningsregiment verzetten regelmatig baanbrekend werk voor de beide Brigades. De reeds eerder vermelde eenheden, die de Divisie completeren, dienen uiteraard alle ter ondersteuning van de twee Brigades en hebben daarmee eveneens een overkoepelende taak. 18

Veel kinderen leren nu over generaal Maczek in Polen Sinds de democratische veranderingen in Polen plaats vonden, mochten zich in Polen de Poolse oud-strijders, die aan de oorlogscampagne in West Europa deelnamen, verenigen. De oudstrijders van generaal Maczek organiseerden zich in Kringen te Gdańsk, Bielsko-Biała, Katowice, Toruń en Warschau die aan de Vereniging van Kringen 1e Poolse Pantserdivisie in Groot-Brittannië aangesloten zijn. Om meer bekendheid te geven aan hun aandeel in de bevrijding van Europa, stimuleren zij o.a. de Poolse scholen om de naam van generaal Maczek of 1e Poolse Pantserdivisie aan te nemen. Poolse oud-strijders bezochten Breda in oktober 2002 en namen de vertegenwoordigers van de 16 scholen, die naam van generaal Maczek of de 1e Poolse Pantserdivisie dragen, met zich mee. De reis werd door de Nederlandse attaché col. Kamphuis van de Nederlandse Ambassade in Warschau georganiseerd en gesponsord. Ze sliepen in de Trip van Zoudtlandtkazerne in Breda en werden door enkele vrijwilligers van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland en de Bredase Culturele Vereniging "Polonia"; mevrouw en meneer Stopa, mevrouw en meneer Kuijl en mevrouw Kobryń, begeleid. Zij bezochten het Generaal Maczek Museum, alle "Poolse plaatsen" in Breda en Zeeland. Ook namen zij deel aan de ceremonies rond de bevrijding van Breda op het laatste weekend van oktober. Er wordt veel gesproken over de verdere tweezijdige, Pools - Nederlandse samenwerking. Naar aanleiding van deze ontmoeting was de voorzitter van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland, Adrian Stopa al vier keer op eigen kosten naar Polen geweest. In Bydgoszcz nam hij deel aan de festiviteiten ter gelegenheid van De Patroonsdag op het Scholing- en opvoedingscentrum voor slechthorende en dove kinderen, die al 6 jaar de naam van de generaal Stanislaw Maczek draagt.In Bielsko-Biała in de ceremonies rond het wijden en in ontvangst nemen van een vaandel door de Bouwscholengemeenschap. In Koronowo werd het 5 jarige jubileum gevierd van het aannemen van de naam door de Beroepsscholengemeenschap. In Warschau werd een herinneringsbord onthuld, dit herinnert aan de in 2000 door de Middelbare Algemene Scholengemeenschap aangenomen naam. 27

Gouden Baar Op 3 februari 2002 hebben in Londen vier mensen voor hun bijzondere verdiensten een hoge onderscheiding, de Gouden Baar van de 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek, ontvangen. Dit insigne ontvingen zij uit handen van voorzitter van de wereldwijde organisatie: Vereniging van de Kringen 1ste Poolse Pantserdivisie, ritmeester W. Deimel en secretaris, luit. col. H. Weber. De onderscheidingen werden in het Gen. Sikorski Instituut in Londen uitgereikt bij de viering van het 60 jarig bestaan van de divisie. Deze is op 26 februari 1942 in Schotland opgericht, van o.a. de uit Frankrijk geëvacueerde Poolse soldaten.

Op de foto staan van rechts naar links: Adrian Stopa, toen, vice-voorzitter organisator van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie Nederland i.o. en tevens voorzitter van de Bredase Culturele Vereniging “Polonia”, M. Hutin -Sroka, voorzitter van de Vereniging 1e Poolse Pantserdivisie van generaal Maczek in Frankrijk, Stanislaw Nowakowicz, brigadegeneraal en bevelhebber van de 11e Cavalerie Pantserdivisie van Koning Jan 3e Sobieski te Żagań, Frans Ruczynski, voorzitter van het Generaal Maczek Museum. 26

De opbouw van de 1e Poolse Pantserdivisie in het Pools (volgens het boek "Eerste Poolse Pantserdivisie in Nederland" van Thom Peeters en het boek "1. Dywizja Pancerna w walce".) Kwatera Główna 1. Dywizji Pancernej (nr.40) Kwatera Główna Kwatera Główna 10. Brygady Kawalerii Pancernej (50) 3. Brygady Strzelców (60) 10 Brygada Kawalerii Pancernej: 3BrygadaStrzelców: BatalionStrzelcówPodhalańskich (61) 1 . Pułk Pancerny(51) 2 . Pułk Pancerny(52) 8 . Batalion Strzelców (krwawych k) (62) 24 . Pułk Ułanów(53) 9 . Batalion Strzelców Flandryjskich (63) 10 . Pułk Dragonów (54)1. Samodzielny Szwadron C.K.M. (64) Artyleria Dywizyjna: 1 . Pułk Artylerii Przeciwlotniczej Lekkiej (73) 1 . Pułk Artylerii Motorowej (74) (76) 2 . Pułk Artylerii Motorowej (77) 1 . Pułk Artylerii Przeciwpancernej 10 . Pułk Strzelców Konnych (45) Saperzy Dywizyjni 1. Batalion Łączności Dowództwo 40 Szw. Dowodz. Łączności 1 i 2. Szw. Łączn. 40 11. Komp. Saperów 41 10. Szwadron Łączności 50 Kompania Parkowa Saperów 42 3. Szwadron Łączności 60 10 . Komp. Saperów 46 Dywizyjny Pluton Mostowy 52 Br. Oddziały Warsztatowo-Naprawcze Oddziały Sanitarne Dowództwo Oddz. Warsztatowych 40 1. Pluton Higieny Polowej 89 Komp. Warsztat. Brygady Panc.99 1. Polowa Stacja Opatrunkowa 90 Komp. Warsztat. Brygady Strz.100 10.Lekka Kompania Sanitarna 92 11. Kompania Sanitarna 93 Oddziały Zaopatrywania Dowództwo Oddz. Zaopatrywania 80 10. Kompania Zaopatrywania 81 3. Kompania Zaopatrywania 82 Dywizyjna Kompania Zaopatrywania 84 Kompania Przewozowa Piechoty 85 1. Szwadron Regulacji Ruchu 43 Poczta Polowa 44 1 .Park materiałowy: 1. Szwadron Czołgów Zapasowych 473 Szefostwo Służby Materiałowej 40 Obóz Uzupełnień 1. Dyw. Panc.1102 1. Park Materiałowy 97 19

Korte levensbeschrijving van ritmeester W. A. Deimel

Witold Aleksander Deimel is geboren op 19 november 1916 in Krakau. Voor de oorlog was hij werkzaam alsactivist bij de Vereniging van de Poolse Padvinders, afdeling Silezië. Het eindexamen deed hij in 1933 op het Poolse Staatsgymnasium teBielsko. In 1938 studeerde hij af aan de School van Politiekewetenschappen in Warschau. Na de verdedigingsoorlog in september 1939 ging hij via Hongarije naar Frankrijk, waar hij de onderofficierschool, bij het centrum voor infanterieopleiding te Coetquidan, afmaakte. Na de val van Frankrijk ging hij naar Groot-Brittannië waar hij zeven jaar in het 10e Dragonregiment diende. Met dit regiment maakt hij de 1944/1945 campagne en bezetting van Duitsland mee.In 1942 ronde hij, met het beste resultaat, de Onderofficiersschool voor Motorcavalerie te Dundee in Schotland af. In 1944 werd hij bevorderd tot tweede luitenant. In Oxford, op de Poolse afdeling rechten, zette hij de op de Poolse Universiteit te Warschau begonnen studie, voort. In 1946 studeerde hij af als Meester in de Rechten. Na de demobilisatie bleef hij in Engeland en werkte als radiojournalist. Enkele jaren na de oorlog was hij voorzitter van de Legerraad. In de jaren 1968/1987 was hij secretaris-generaal in de Vereniging van de Kringen 1e Poolse Pantserdivisie en daarna voorzitter. Tot nu toe is hij nog voorzitter en neemt deel aan alle herdenkingen en bijeenkomsten van de 1e Poolse Pantserdivisie. Ook in de landen die door deze divisie bevrijd werden. 20

25

De Poolse oorlogsgraven tot 1962 in Nederland: Alphen, Amersfoort, Arnhem, Bergen, Breda Buinen, Den Hout, Eibergen, Elburg, Groesbeek, Hoek van Holland, Lemmer, Mook Nijmegen Numansdorp Oosterhout Rhenen Schiermonnikoog Steenderen Uden Ulrum Venray Weerdingenmond West-Terschelling Zuiddorpe

Alteveer, Amsterdam Axel Bergen op Zoom Breda Ginneken Castricum Dongen Eindhoven Goirle Harlingen Koewacht Makkum Nes Noordwijk Oosterbeek Raalte Rotterdam St. Jacobiparochie Tilburg Uithuizermeerden Veghel Vlissingen Werkendam Winschoten

Vrijwel alle Poolse oorlogsgraven in Nederland worden verzorgd door; Commonwealth War Graves Commission en /of de Oorlogsgravenstichting.

24

Een belangrijk uiterlijk kenmerk van de 1e Poolse Pantserdivisie is de zwarte baret voorzien van de badge met de Poolse adelaar.

Op de mouw droegen de Poolse soldaten het embleem met de naam van hun land.

21

Generaal Stanisław Maczek, ereburger van Breda Geboren op 31 maart 1892 Overleden op 11 december 1994 Generaal Maczek had als grootste ideaal een vrij en zelfstandig Polen, zoals dit van 1918 tot 1939 was hersteld. Daarvoor waagde hij zijn leven en dat van zijn manschappen. “Door onze inspanning zal Polen herrijzen en leven”, zo hield hij diens Eerste Poolse Pantserdivisie in 1944 voor. De naoorlogse status van zijn land bevredigde hem nochtans niet. Gelukkig belooft de geschiedenis altijd een verdergaand verloop te hebben. Stanisław Maczek werd door een collega genoemd als een groot krijgsheer, als een “soldaat in hart en nieren, geliefd door zijn soldaten, hartelijke Pool, edel mens”. Medewerkers onderkenden zijn behoedzaamheid ter voorkoming van onnodig bloedvergieten. “Hij zag achter de aanval altijd de mens”. De eigen manschappen leerden van hem “Vecht hard, maar ridderlijk!” De stad Breda profiteerde ten volle van zijn krijgskunde en menselijkheid op 29 oktober 1944. De “bevrijder” van West-Brabant, en van zoveel andere steden, was trots op het belangrijke en snelle succes op die dag. Zelf sprak hij van “the big day”. De Bredase bevolking toonde zich dankbaar en verheugd. “Gij zijt uit een ver land gekomen en uw namen zijn onbekend, maar in de toekomst zijt Gij een deel van ons en wij vergeten u nooit”. Generaal Maczek voelde voor altijd de band met zijn vroegere manschappen en die met de stad Breda. Hier wilde hij bij 200 van zijn kameraden begraven liggen. Moge hij ruste in vrede, terwijl wij denken aan zijn woorden dat “een Poolse soldaat vecht voor de vrijheid van vele volkeren, maar sterft alléén voor Polen!” En mogen de Bredanaars nooit vergeten de ereplicht jegens hem en zijn medestrijders, waarvan ze in 1944 zo zeer doordrongen waren. “De gedachte aan u zal voor altijd diep in onze harten gedrukt blijven, en wij zullen uw graven blijven eren”. Uitgave: Gemeentebestuur van Breda

22

De balans Het succes van de Eerste Poolse Pantserdivisie heeft ook een trieste keerzijde. Van de uit 16000 man tellende divisie bedraagt het aantal gewonde, vermiste of gesneuvelde soldaten meer dan 5000 ofwel een derde deel van de hele divisie. Ruim 2000 Poolse militairen vinden bij de bevrijdingscampagne de dood. Langs de hele route van de divisie van Normandië tot in Duitsland zijn Poolse militairen begraven. De grootste en bekendste erebegraafplaatsen zijn Langannerie in Normandië, Frankrijk (650 graven), Lommel in België (257 graven) en in Nederland; Axel (23 graven), Alphen (18 graven), Oosterhout (30 graven), Ginneken (80 graven) en Breda (157 graven).

Het grootste kerkhof van de divisie met 650 graven ligt in Langannerie, Normandië. Foto; Jan Dombeek, zomer 1999.

23