J. v. Vondels Hierusalem verwoest
http://hdl.handle.net/1874/36962
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treurspel. In 't bedt van e eren valt den doonOnftcrffelyke lof tot loon,En Mars jond dat zyn fchimmenVan mondt ten Heemel klimmen. Dus is ons 't oorloogh geen verdriet:Noch achten 't keven dierbaer niet.Wy pronkkenmet ons wonden,En pylen toege2onden. Wy vlien het troet'len van 't gemak.Den blaeuwen heemel is ons dak.Op 't vlakke veldt wy ilapen,En fluim'ren inde wapen. Schoon d'opgefteeken moordtrompetZomtyds ons zoete ruft belet,Wy aerf'len voor geen dreigen,Want dit 's den Kryghfman eigen. Als onzen Veldtheer rept een woordt,Het flaet gelyk een blixem voort,En 't helpt van bende aen'bende't Gantfch leegher oover ende. I s 't vreemdt dat ons tropheen ten toonDan inde Kerken vande Goon,En vendels opgehangenAfzwieren van haer ftangen ? Is 't vreemdt dat Titus houdt in dwanghHet ooften, en den ondergangh ?Dat by uitzendt zyn ftralenAen 's weerels lefte
palen ? Is't wonder dat ook 't Joods geflachtVan Roome gantfch is t'onderbracht >En dat wy Salems nekkenNu met ons zooien dekken > Hoe vreughdtryk groeit nu Titus geeft:Hoe Yiert hy nu zynzeegefeeft j C 3
Hoe
J. v. Vondels Hierusalem verwoest HlERUSALEM VERWOEST, Hoe zacht naai dat flaven 'Doen ons zyn milde gaven. Hoe ruiterlyk deilt hy den buitEn roof aen zyn foldaten uit,Wie zagh oit van zyn dagenHetgoudt zooatgeflagen. Al 't kunftwerkdatoit fleipcn kon't Prat Solyma van Babyion,Al watze om preuts te pralen,Van Ty rus merkt liet halen: Schaerlaken, purper, fyn en e'el,Arabifch wierook, en kanneel,Haer fchatten allenthalvenNu ons quetzuuren zalven. Dat trooft noch een flux krygfmans hert,En leert vergeeten al zyn fmert,Die hy oit moft bezuurenIn 't ftormen op de muuren. O Maarfchalk voor ons veel te mildt,Nu fcheept u leegers waer ghy wildt,Waer ymandt opfteekt d'ooren,En wekt des Kaizers tooren. Al woudy by den Indiaen,Aen Indus oever drenkenUwe henghften, mat van 't hygen,Van op en af te ftygen : Of wildy daer de zon verbaeft't Gediert wykt, dat van honger raefl::Daer op de Noorder wagenDe
Winter wordt gedragen: OfWeftwaerts, daer het Heemelfch vuurBraedtd'Iber, onzenagebuur:Of aen der Mooren grenzen :Of d bevers der Cretenfen:
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Hierusa.LEM Verwoest. Met my delachtigh zyt ? StaetjonfTre zonder ftaet Onflaet u myner. ach! R. v. S. Nu Steldt uw droef heidt maet. Doch. De rouwe heeft veel te diep haer wortelen gefchooten.Ons paft dit treurgewaedt: en ghy myn fpeelgenooten,Terwyl ik wat bedaer, waerom en quceldy niet ?En fpyft myn droeve geeft met cenigh klaeghlyk liedtMyn ziel vermaeken fchept ingrouwelyke dingenDie voorgevallen zyn in dees veranderingen.Meldt hoe door hongersnood en moeder afgetreurtUit razernye moord, rooft, en met tanden fcheurtDie zoete vrucht haers lyfs. R. v. I. Watte eyflelyke ftukken!Wee onzer! zouden wy met nieuwe ellenden drukkenOnze afgepynde ziel, door 't weederroepen vanEen daad, die van de felfte, en bloedighfte TyranHoe onverbiddelyk kan 't fteenen hert verzachten.Ons brein te zeer ontftcldt, en vliegende gedachtenEer willen zyn gefmeekt, en
zoetelyk geftooft:Ons wonden zyn te verfch, dus flaet dat uit uw hoofdt. R.v.S. Te fchendigh luidt dat feit, Princcfte 't mocht u ftooren. Doch. Vermach ik yets by u te liever wil ik 't hooren. R.v.1. Als 't anders niet magh zyn, als 't ymmers weezen moet:Nature (die den band van 't moeder!yk gemoedtOntbond, doen uitgeput, en razende van zinne,De moeder overtrof in wreedheid een leeuwinne ,Die in 'tLibaenfchc bofchvan honger afgejaeghdt,Noch nucht'ren haren roof in haren leeger draeght,En aeft zorghvuldigh eerft haer eerft geworpen leeuwen,Die nu de vyfde dagh heefch om de voefterfchreeuwen)Ontbindt den band, die noch houd 't vrouwelyk geflachtAen deernisftrengh verplicht, dooreen verborgen kracht,Op dat wy heel en al ontaerd van meededoogenDit treurfpel ons Vorftin by beurt vernieuwen moogen. R.v.1. Als de vloek met duyzend bendenVan het wellen donderde op Om
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treurspel.. Om Jemfalem te fchendenVan haer zooien tot de top,Heeftze Sions gaelderyenMet een muur omleegert heel,En dat zeegenryk KafteelOns een Kerker doen gedyen. Ook ons voorraet flyt en mindert,Mindert eer wy ommezien,En't Latynfche bolwerk hindertNoch d'aenftaende nood t'ontvli'en:Dies ons vleefch en been komt knagenDeeze worm die honger heet:Dies elk flux van fmert vergeetD'ander opgehoopte plagen. Alfmen' t leeder van de fchoenen,.Katten, pryen, heeft geknauwt,En de mage haer niet verzoenenLaet, uit hongersnood benauwt,En hoe langer hoe verwoederOns die beul in 't woeden ftyft:Hoort waer toe zyn wreedheidt dryftHerfTenloos een droeve moeder.R.v.S. Magh ik anders't graf niet erven ,Zeghtze, nu my 't licht verdriet ?Moet ik dan van honger flerven >?Kentme nu myn adel niet ?Trooft my nu nochfchat, noch have ?Was myn toevlucht d'heil'ge
berghDaerom dat ik 't vleefch en merghDien tyran tot voedfel gave ? Dat zy Godt geklaeght hier boovcn,Die met duizend oogen zietHoe ellendigh en verfchoovenMy geweldt en kracht gefchiedt: D 3
Hoe
J. v. Vondels Hierusalem verwoest . T R E URS PEL. R.V.I. Wy vlieden tydts genoeg; wanneer de bitt're NoodtOns van Cxfarien fcheept, geboeit, met Titus vlootLanghs d'Africaenfche kuft, en toefchuift den Latynen,Daer and'ren Heemcl dwaeld, en and're fterren fchynen :Daer Roomc ondraeghlyk ons gevangen halzen perft ,En Memphis flavernye, en Babels juk ververfcht. R.v.S. Maer wie of ginder ons komt nieuwe vreeze inprenten > R.TJ.I. 't Gelykt een Roomfch Heraut, die uit des vyands tentenZet herwaerts zynentred. wat boodfehap of hy brenght iHeer met wat honighs doch dees bkterheidt vermenght.Eens winters koude ontftcldt de leeden van verfchrikken.'t Vak al ten erghftcn uit wat wy ten beften fchikken. R.v.S. Geen onbefneeden is 't maer ymand vandc Joon, Zoo 't oogh my niet bedrieght. Doch. Och 't is Matthias zoon. Jofephus zydy 't zelf, of is uw fchim verreezen , Die ghy voorlangh by ons begraven
waert voor deezen ? Jofephus zydy daer ? wat komdy nu zoo fpa Den brand uitleffchen van 't woeft Hierofolyma > De daeken ne'ergezakt gekeerd zyn langh tot affchen: Het kryglvolk heeft int bloed zyn handen lang gewaflehen, En 't hciligh goudt verklaerdt voor Kaizerlyken buit: 't Is hier fchoon uitgeveeght, gemoordt, gerooft, geruit: De felheidt van zoo veel Hierofolimitanen Dit mager hoopken liet het aengezight vol tranen. Iofcp. Onzaligh Sion, die uw zinnenooverlaed,En mymert om uw ramp, en omgevallen ftaet,Ghy derft Jofephus niet uws herten grond uitputten,Die alfins heeft gepooght uw dorpels te befehutten:Die onlanghs daermen 't al de keel afftak, en fneed,Dacr hem de vlamme fchoer de noppen van zyn kleed,Dacr 't bloed zyn lyfrok fmette,en't brein hem fprong om d'oo-U uit die flachtingh redde, en liet u niet verlooren.
hoofd van enkel ongeduldt. E
Ik
( ren, Doch. Vergeevet my, genade, het is het is myn fchuldt.Vcrbyftert ftaet my 't
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treurspel. Uit vreeze, 't vlughten wierd beletVan boeven, die hier t' zamen fpanden. Maer als zyn opzet, en befluitGod teegen ons wou voeren uit,Isfchielyk 't Leeuwen hert ontvallenOns manfchap: die beanxt uit noodtDen vyand zonder flagh of ftootBeklimmen liet de trotze wallen: De vyand die zyn vaen alreeVan ons Rondeelen zwieren de'.En blies triumph van vreughde dronkken.Doen quam die dagh en uur dat God 'Ons had befcheerd dat ltrenge lothZyns gramfchaps, die beftond t'ontvonkken. 't Roomfch Rryghfvolk als 't geen weederflandNoch teegenweer van mannen vand,Drongh 't met gefleepene rappierenIn d'enge (traten bol en dik:Daer 't wade in eenen oogenblikTen enk'len toe in bloedrievieren. d'Een om t' ontvli'en de bleeke doodIn onderaerdfche kelders vlood,Wiens toegangh wierd geflopt met blinden:En d'ander door miftrooftigheid ,En wanhoop in zyn ziel
verleid,Gewapentgingh zyn Kerkhof vinden. Hoe meenigh held, die trots van moedWou 't vaderland zyn heldifch bloedOpofPren in 't gevaer der ftraten,Van vrouwe en kindren om den halsGevallen wierd^ met veel gefchals:Wat wildy vader ons verlaten. 't Kind dat noch eerft aen bankkenginghAen 's moeders achter flippen hingh. F z
De
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treur.spe i. Schoon of de muur omringht van zulken heirkracht wasDat in 't geberghte alom vertrad het kruid en 't gras:Schoon of de Stad verzonk in 't uiterfle benouwen,Ons hoop fteunde op de Kerk, en d'heilige gebouwen.Wy riepen zyt gctrooft, laet God begaenal ftil,Jehova blyft ons borght om zynes Tempels wil. Macr ach rampzalige! als 't den Heemel wou gedoogen ,Wy wierden in ons hoop tejammerlyk bedroogenIn die vervloekte nacht, als eer het licht opquam,Ons Kerk aen kooien gingh, en ftond in lichte vlam:Als met de vlamme opfteegh ons kryten en ons kermen,Dat God noch Engel mocht beweegen tot erbarmen-.Doen al den bergh gefield in vuur, en enkel bloed,Sloegh d'ooverwinncr met medoogen in't gemoed:Doen riepme fpa: vertrouwt noch kerken noch outaren,Haer heiligheidt j|een ftad kan voor 't verderf bewaren. Ik zelf ontvlood den moord, en riep luidskeels in 't
vlien:Vlied met my 'tis vergeefs den vy and weer te bi'en.Hy heeft de Stad voorlangh, en houd haer fterke wallen.De Tempel is vergaen. onze hope is nu gevallen.Zoo berghde ik nauwlyx 't lyf, en rukte met deeze handVeel heiigefchatten ongefchonden uit den brand. Maer waerom vlood ik ? ach! wat hield ik dier myn lecven lHadde ik myn ziele in 't vuur des Tempels opgegeeven,Als Meirus welbera en, en als Daleus zoon:Of waer ik in 't hoogh koor geteld by d'ander doon:Zoo zoud noit zyn gebeurt dat ik geva'en, moft latenDen Heidenfchen Monarch de goude en zilv're vaten,'t Schaerlaken, 't reukwerk, en't hooghpriefterlyk gewaedt'.,En andre fierfels: daer een boofwicht een foldaetZyn vingeren aen fchend: zoo waren voort myn beenenBegraven met den val.van d'afgekeurde (leenen. Nu houde ik d'uitvaert van 't onzalige geflacht,Om welkers ondergangh het volk van Roome lacht,
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treurspel. Doch. O vorft vernoeght u met de ft raf alree genoomen,En die der boozen roth noch verfch is ooverkoomen,Het ooverfchot meed al onfchuldigh is aen 't quaedDaermeede uw Majefteit gequetft is inder daed,Mifgunt niet dat wy hier zieltoogen weinigh dagen,En als een eerlyk lyk Jerufalem beklagen. Titus. Om hier te neft'len ? neen, de kryghfman die't zigh belghtStact uw uitroeycn duur. Doch. Nuzyn wygantsverdelght. Titus. Zoo gants niet of ons ftond een erger quaed te vreezen. Doch. Zoo Roome vreeze aenkomt van ouderlopze weezen,Van Weeuwen uitgefchreit, van Vrouwen Ieevens moe,Van wat ontwapent volx zoo brengen wy ze haer toe,Die uitgemergelt, niet voor hebben, als ons magen,Waerze ergens kenbaer zyn, int koude graf te dragen,En in fpelonkken en fteenrotzen hier ontrentTe huilen fchouw van't light tot dat ons leeven end. Titus. Van luttel zaeds
geftroit dat oover is gefchootenrWaft eenen ryken oeghft. alzoo van weinigh lootenOnftaet een boomryk woud. zoo't eerdgeplante veilBeklimt en dekt een muur al is hy hoogh en fteil.De doornen laten niet van nieuws weer aen te groeyenZoo langh daer wortel blyft, die moflmen cerft uitroeyen. . Doch. Men laet dees woefte plaets van kryghflie wel verzorght. Titus. 't Miftrouwen geeft meer ruft, en is een vader borght. Doch. Miftrouwdy die ghy loont ? Tit. Geenzins, maer wel uwDie altyd woeld en tracht den geenen 't hoofdt te bieden (liedenDie uwen ftaet verdrukt. Doch. Ey wapenloozen hoopDie in u tranen fmilt, en't zughten hebt goed koop ,Verheughd u nogh met my, dat d'ooverwinners moetenVoor uw verfchrikken, daer ghy ne'erlight voor haer voeten:Grypt moed, en recht noch op 't vervallen Joodendom,Want Titus ftaet bedeeft, en 't heir ziet nae u om. Titus. Uit d'aflche van een ftad, licht word een zaek
verkecken,Is vaek een brand ontftaen die landen heeft ontileekcn, G 3
Ea
J. v. Vondels Hierusalem verwoest HlERUSALEM VERWOEST. En ryken met de grond ge-efTem en vernielt:Geen lichacm achtmen dood zoo langh het is gezielt.Die dikwils op het veld door dooden zyn gercckentGedenken aen haer lect, verryzen we'er en vvreekcn't. Doch. Verre is de wraek van ons die bloot zyn van ge wey r. Tuns. De wanhoop ziet niet aen al waer 't een maghtigh heyr,Zy geeftze dobbel kracht, en helpt we'er op de beenen 'Een deel vervloekt gefpuis, eer 't ymand zoude meenen. Doch. Helaes E'elacrdigh bloed! 't miftrouwen dat ghy hebtVeroorzaektdatmen trooft, noch blyfchap uit ufchept. Titus. Zyt Jonghvrouw wel gemoedt, en wild ten beften'hoopen,De Kryghfraed is vergaert. myn tyd is hier verloopen.Verwacht van ons het loth, en denkt het zal wel gaen:Wy breeken morgen op, daer leght uw zaek nae aen. Doch. 't Onreedelyke dier, dat eertyds twee gebroeders Grondleggers van uw ftaet
verfchoonde, en als haer 's moeders Ontzet en fpeen gebrak opzooghde aen 's Tybers boord Was reed'lyker als ghy die nae geen fmeeken hoord. Het klippigh fteengeberght dat hier met doon befpreed leid Ik tot getuige neem, o Tiras, van uw wreedheid. Geen kermen heeft hier plaets, en my voorzeidt de Nood Een flaeffche ballinghfchap, of een benauwde dood. R E Y van Prkfieren. Wy Priefterlyke Reyen(Die voormaels met fchalmeyenDen vierdagh plachten en de Feeften in te wydcn,En ftcedts op Mofes wettenAendachtelyk te letten,En te vergaren 't folk op haer gezette tyden)Niet hebben acht geflagen,__ En d'onverwachte plagen ,En 't voorfpook dat ons daegfyx met verwoefting dreigde:Al gaf God zonder fpreeken Zoo
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Tue v K. s p i i. . Zoo meenigh helder teeken,Waer aen 't bleek waerwaens dat de Joodfcheftaet zich neigde,'t Verwoeflen, en venreedenVan d'omgeleegen fteeden,Vol vyers,vol moordgefchreis,vol brands,volbloeds,vol tranen.Vol krytens, en vol zughten,Vol twifts, vol kryghfgerughten,Wou Salem van haer val, en ondergaen vermanen.De ruighgehairde Sterre,Die inde locht van verreBlonk als een Godlyk zweerd recht booven onzen fchcedel,Riep: dat het zweerd van RoomenOns haefligh op zou' koomen,En treffen jongh en ouwd, ryk, arm, e'el, enoneede].'t Licht binnen d'beil'ge clrempel,By 't Outaer, en den Tempel,Waer voor de donk're nacht week met zyn bruine vlerken:Hetzwang'reKoebeeil meede,t'En brand gefchikt aireede,'t Lam barende, zocht ons te brengen tot opmerken.De deur met yf're flootenVan klaer meetacl gegooten,Die twintigh mannen al bezweet te grend'len
plachten:Waerfchouwde ons Godverachters,Als haer de Tempel wachtersWyd oopen vonden ftaen vaek, en verfcheiden nachten.Het heirkracht veeier volkenDat booven inde wolkenZich leegerde inde locht voor d'ondergangh der Zonnen,Vertoonde ons al de bendenDie d'ouwde Stad berenden,En niet aflieten voor zy haddenze gewonnen,'s Nachts als wy bezigh warenOm t'offren op d'Altaren, En
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treurspel Diefchelm, doorlughtigh Held,myn hand niet zal ontvlieden.Belieft u yets wat meer ghy hebt maer te gebieden.Ik volge uw Majefteit en doe u uitgeley.Titus. De tyd verloopt, het is hooghnoodigh dat ik fc hey,En vorder onzen toght. ik zie nu wy vertrekkenDe Kaizerlyke Stad haer zeeven halzen rekken,En uitzien nae het heir, dat waerwaerts het ook veghtAlom het veld behoud, enprys en eer inleght.Ik zie de ftaci vande Roomfche burgeryenIn volle ruftingh ons ontmoeten met verblyen,Den Tyber zwert van volk. ik zie Vefpafiaen,Myn Broeder, en den Raed by Jovis Tempel ftaen:De Priefteren 't Outaer vo'en, en al de Gooden vieren,En 'tonverwelklyk groen 't hoofd des Verwinners fieren* R e Y vanjoodfche Vrouwen. Front o. Rey vanStaetjonfren.De Dochter Sion, Rey vanjoodfche Vrouwen. Nu wakker ftapelt (leen. de Nood breit duizend liften.Deezeaenflaghblyftonsborgh, of
d'eerftetreeken miften.O krankke toevlucht! zoo de Kooningen van ouwds ? Bcdrupt van Balfem, en verladen met veel gouds,Behangen met de glans van Purper en kleinooden,Opbraeken 't marmor, en opkeeken vanden dooden ,Hoe zoud haer quetzen. ach ! maer als 't aldus moetzyn,Dit is de waerheid naeft, en geeft het veinzen fchynVoor 't ander, wakkert u. metO: van berookte fteencnEen graf voor d'Ydelhcidt, en wilt haer lyk beweenen. Fron. Mars heeft hier uitgeraefl. hy fcheid om elders we'erEen weederfpannigh Ryk met zyn gevelde fpeer,Met 't weerlight van zyn fchild, en met getooghcn zweerdeTe fleghten tot den grond, en boodem toe met deerde. H i
Ik
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treu r. s p e l. O vloer bevoolen's Hooghpriefters zooien,Daer eenen Phenix nam zyn fte':Wy neemen oorlof, wee onzer wee! Daer d'Ark behoedeAarons roede, Het Man', en Mofes Tafel me':Wy neemen oorlof, wee onzer wee! Verflagen Helden,Die moft ontgelden's Kryghs toorne, en boeten het gelach;Wy neemen oorlof, ach ach ach ach! Verlofte Moeders,Die niet bedroevers Zaeght als uw teepels droogh van zogh.Wy neemen oorlof, ogh ogh ogh ogh! Die in uwe ermen't Kind hoorde kermen,En geeven zynen doodfnak nogh:Wy neemen oorlof, ogh ogh ogh ogh ! Verwoede fleenen,Verftroide beenenVleefch dat verftrekt der dieren aes:Wy neemen oorlof, helaes helaes! Verleide zielen,Die hielpt vernielenUw ouwde flad, en ftreed zoo dwaes:Wy neemen oorlof, helaes helaes! Kelders en kuilen,Daer voortaen d'UilenHaer laten hooren met geraes:Wy neemen oorlof, helaes helaes! I %
J. v. Vondels Hierusalem verwoest Treurspel. Die aerdfche kroonen droit ? die throonen bout int flyk: Die nauw bepaelt is met een engh verganghlyke ryk: Die pronkt met daven die inwendigh vad verrotten: Die purper draeght dat opgeknaeght word vande motten, Datzynen glans vergeet, en haeft zyn luider derft > Ghy huifgenooten Gods, die hier beneeden zwerft , Gewidelyk, al waer uw erf het Ryk van Meeden, Schoon Perfen waer u leen, en Nimrots grootedeeden Uw loth, fchoon of al 't ood voor u op 't aenzight viel: 'T waer nogh een kranke trood verworven voorde ziel: Al blonk uw lichaem als een Zon, die zat van dralen Op haren middagh bralt, eer zy gaet neederdalen: Wat moghtet baten, als een langh gevreefde doodt Op't on verziend' voor u deeze aerdfche glori floot. Laet dan de dwazen gaen brageeren en hoogh roemen In dingen, die fleghts zyn verwelkelyke bloemen : Vlieght ghy uit d'ydelheidt nae booven van
bene'en: Klimt op daer Jefus word van d'Eng'len aengebe'en: Daer 't heirfchaer nimmer moe, met juichen, en met fpringcn Droomt nergens anders af als van hem lof te zingen: Daer d'Ouderlingen op hacr herpen kundigh flaen: Daer alle tortzen, daer cle derren, Zon, en Maen, Zyn enkel duidernis, ten opzien van den gecnen Die 't end'loos Rond vervuld, en niet laet onbefcheencn: Daer 't nieuw Jerufalem heeft gants een ander fchyn: Daer al de ftraten goud, de poorten pccrlen zyn: Daer 's Dryhcidts Majedeit verdrekt acn alle kanten Der Heemel-lieden Rerk: daer alle diamanten Verliezen haren glans: daer God zigh mackt gemeen , En duizendtjaren zyn als onzer daagen een. Wie zal nu twyfTIeri dat de wet met al haer feeden, 'T wierooken. 't daghen, en 't opofferen der beeden , De reinigingen, en wat diend daer meer acn kleeft : Is donkerheidt, by 't geen dat fchoondcr luider heeft ? Wie
J. v. Vondels Hierusalem verwoest HlERUSALEM VERWOEST. En met uw voorbeeld, en opreghtigheid wilt noodenTot uw gemeenfchap fleeds het ooverfchot der Jooden:Dat nae veel zwarighe'en, nae veel geleeden fmaedDen Zoon zal kuflen, en deGoddelyke raedGehoorzaem zyn, nae dat 't getal vervult zal weezenDer Heidenen, c\ic God en 's weerelds Heiland vreezen.Simeo. Lof zy Jehova die ons wormkens vrund'lyk is,En toont den ryken fchat van zyn geheimenis.Die zynen Engel zend uit 's Heemels hooge kerken,Om ons t'onfluiten wat wy hebben aen te merkenIn Iacobs droeven val, en jammerlyke eilend.Myn Chriftenen, dit in uws herten tafel prent:Aenmerkt Gods ftrengheidtaen de geen die hem veraghten,Zyn grootegoedigheidt aen al die op hem waghten. E Y N D E.
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)