ISRAEL. antisemitisme. Europa s geïnstitutionaliseerde. Israëlisch bedrijf levert aan NAVO 16. Hamas met de rug tegen de muur 14 NIEUWS UIT

Hamas met de rug tegen de muur • 14

Israëlisch bedrijf levert aan NAVO • 16

ISRAEL NIEUWS UIT

Nr. 11 – November 2013

www.middernachtsroep.nl

Europa’s geïnstitutionaliseerde

antisemitisme www.beth-shalom.nl

Beth-Shalom Israëlreis 2014

12 - 21 september 2014 met Govert Roos aanmelding & informatie

Beth-Shalom-Reizen

NORBERT LIETH

Postbus 193 3940 AD Doorn 0343 477 288

[email protected] www.middernachtsroep.nl www.beth-shalom.co.il

DOORN ZATERDAG, 16 NOVEMBER 2013 14:00 UUR HET BRANDPUNT POSTWEG 18

EDITORIAL 3

Geliefde vrienden van Israël In de Engelstalige Israëlische krant Jerusalem Post schreef verslaggever Michael Freund een opmerkelijk artikel met de titel ‘God in het Israëlische leger terugbrengen’. Hij had deelgenomen aan een ceremonie van soldaten die zojuist hun basisopleiding hadden afgesloten. In het artikel beschrijft hij de gedachten die toen bij hem opkwamen als volgt: “Met bewondering keek ik naar de jonge soldaten met hun verschillende huids- en haarkleuren, van zwart tot blond, en ik verbaasde me dat de verstrooiden van Israël werkelijk vanuit de hele wereld bijeengebracht worden, hoewel we dit opmerkelijke proces dikwijls niet genoeg waarderen. Vol spanning wachtte ik op de traditionele toespraken over het belang van de militaire dienst en de verdediging van het vaderland, die bij zo’n gelegenheid gebruikelijk zijn. Helaas werden mijn verwachtingen niet volledig bevredigd, omdat de toespraken met weinig uitdrukkingsvermogen en bezieling werden gehouden. Er was echter iets wat ik niet te horen kreeg. Een woord dat zo centraal in ons collectieve en individuele leven staat dat ik na afloop van de ceremonie stomverbaasd en ongelovig bleef staan. God was niet één keer genoemd. Er werd veel aandacht besteed aan de slagkracht van het Israëlische leger met zijn technische capaciteiten en zijn militaire kunnen. Maar er klonk niet het geringste door van een bescheiden nederigheid, noch een woord van dank aan de allerhoogste die over Zijn volk Israël waakt. Ik kon het niet geloven.” Freund verwees naar Amerikaanse soldaten die hun eed van trouw afleggen met de woorden “Zo waarlijk helpe mij God”. ook Britse soldaten leggen hun eed in de naam van de almachtige God af. «Heeft het Joodse leger, dat voor een volk staat waarvan zoveel mensen hun leven hebben gegeven ter verheerlijking van de naam van God, plotseling God vergeten? En het is nog veel erger. In het Jiskor (het gebed ter herdenking van gesneuvelde soldaten) is elke vermelding van de naam van God geschrapt. Twee jaar geleden nam men het schandalige besluit om de traditionele woorden “Moge de Here zijn ziel gedenken” te vervangen door “Moge Israël gedenken”.” Verder vindt Michael Freund: “Begrijp me niet verkeerd, ik verwacht geen preek van de militaire leiders”. Maar als het in westerse landen algemeen gebruikelijk is om bij militaire ceremonieën de naam van God te noemen, zo vraagt Freund zich af, waarom zou dit dan in Israël anders moeten zijn? Grote legerleiders hebben voor het begin van veldslagen gebeden. “Een van de indrukwekkendste voorbeelden in de nieuwere geschiedenis is de Amerikaanse generaal George S. Patton in de Tweede Wereldoorlog. Hij geloofde dat elke succesvolle strategie rekening moest houden met God. Hij zei eens: “Ik geloof heel vast in het gebed. Er zijn drie dingen waardoor een mens kan bereiken wat hij wil: door plannen, werken en bidden.” Toen hij in december 1944 met het legendarische Ardennenoffensief werd geconfronteerd en bezorgd was dat slechts weer een hinderpaal voor hen kon zijn, riep hij de hoogste militaire kapelaan James O’Neil om een speciaal gebed samen te stellen voor goed weer, maar ook voor de overwinning op de vijanden. Het luidde als volgt: “Heer, schenk ons goed weer. Verhoor ons, die als soldaten tot U roepen, in Uw genade, dat we met Uw kracht van overwinning naar overwinning schrijden om de tirannie en de wreedheid van de vijand te verslaan, om Uw gerechtigheid onder de mensen en volken te vestigen. Amen.“ Op zijn bevel werden er 250.000 kaarten met het gebed gedrukt en aan alle soldaten die onder zijn commando stonden, verdeeld.” Na de overwinning op het schrikbewind van Hitler gaf hij niet zichzelf, maar God de eer. Patton wist dat menselijke trots snel tot arrogante zelfverheffing leidt. En zo meent Freund aan het einde van zijn artikel: “Het is de hoogste tijd dat we God in het Israëlische leger terughalen, want juist nu de gevaren om Israël heen steeds groter worden, hebben we Hem meer dan ooit nodig”. Opziend naar Hem die de juiste Helper is, groet u hartelijk met shalom, Uw Fredi Winkler

Moraal vs. politieke belangen in het conflict in Syrië Pag. 12

COVERSTORY 4 Europa’s geïnstitutionaliseerde antisemitisme 6 Nederland zegt project met Jeruzalem op 7 De waarheid over Israëli’s en Palestijnen op de Westbank 8 Ban Ki-Moons zigzagkoers

ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL 9 Korte berichten 10 Israëlisch-Keniaanse samenwerking bij terreurbestrijding 11 Syrische chemische wapens en het Iraanse atoomprobleem 12 Moraal vs. politieke belangen in het conflict in Syrië 13 Wie profiteert van de nagelaten actie tegen Syrië? 14 Hamas: met de rug tegen de muur 15 Bondgenootschap met Egypte wordt fijnmaziger 16 Israëlisch bedrijf levert aan NAVO 17 Israëls wijnbouw in de Negev 17 Israëli’s werken meer dan arbeiders in het Westen 18 Technion onderzoekster onder beste jonge wetenschappers ter wereld 19 Duits-Israëlische samenwerking bij behandeling kanker 20 Israël verbetert ALS therapie

BIJBEL EN ISRAËL 21 Israël – het zekere teken van de Opname

4 COVERSTORY Nieuws uit Israël • 11/2013

Over dit nummer De artikelen in dit nummer zullen enerzijds menig vriend(in) van Israël raken, anderzijds ook bemoedigen. Als je leest hoe erg Europa tegen Israël is, wat Nederland nu als eerste land in opdracht van de EU tegen Israël heeft ondernomen en hoe de secretaris-generaal van de VN met twee tongen spreekt als het om Israël gaat, kun je vertwijfeld raken. Andere artikelen in dit nummer laten echter ook positieve geluiden horen, bijvoorbeeld dat Egypte en Israël tegenwoordig nauw samenwerken op het gebied van de veiligheid, iets wat weken geleden nog ondenkbaar was. Het herinnert ons aan Jesaja 19:25. Of we lezen wat voor baanbrekende uitvindingen Israël produceert, die tot welzijn en gezondheid van de mensheid dienen. Of dat Israël Kenia helpt bij de terreurbestrijding , en hoe erg Hamas, de aartsvijand van Israël, nu met de rug tegen de muur staat. En tenslotte nemen we er kennis van dat Syrië alle chemische wapens moet vernietigen, wat voor Israël alleen maar goed is. Dan besef je eens te meer dat de Heer alle touwtjes in handen heeft! Dat geldt ook voor Iran, waarvan het nieuwe leiderschap door Israël gewantrouwd wordt. Ook hier heeft de Heer het laatste woord. Hij strijdt voor Zijn volk, zoals Hij altijd heeft gedaan (Ex. 14:14). Het lijkt wel een beetje op ons geloofsleven: aan de ene kant gaan we door diepten en aanvechtingen, aan de andere bemoedigt de Heer ons telkens weer om alleen op Hem te vertrouwen en in het geloof nieuwe stappen te wagen. Als Hij ons bemoedigt, voelen we ons op “Tabors hoogten”. Israël is op veel terreinen een stimulerend of ook waarschuwend voorbeeld voor ons (vgl. 1 Kor. 10:6,11). CM ■

GASTCOMMENTAAR

Europa’s geïnstitutionaliseerde antisemitisme De Israëlische lezers van de krant Yediot Acharonot kennen Yuval Canfi vooral als commentator. In een van zijn laatste commentaren wijdde hij zich aan een thema dat Israëli’s voortdurend bezighoudt: het in Europa deels diep gewortelde antisemitisme.

5 «In 1929 beleefde de wereld de eerste wereldwijde economische crisis. De Great Depression sloeg al gauw van de VS naar Europa over, dat door inflatie en werkloosheid werd getroffen, wat bij de mensen tot grote angsten leidde. De Duitse NSDAP buitte deze situatie politiek uit om de massa’s achter zich te verenigen. Zij presenteerde zich als alternatief om uit de economische crisis te geraken. Daarbij stelde men de Joden aan de kaak als een van de redenen voor de hele situatie. De zuiverheid van het ras en het buiten spel zetten van de Joden zouden Duitsland en het Duitse volk genezen en uit de crisis halen. Bijna 90 jaar later staat Europa opnieuw voor de puinhoop van een economische crisis. Griekenland is bijna failliet, Spanje kijkt tegen een werkloosheid van 25% aan, Italië zinkt weg in een berg schulden en de euro dreigt ineen te storten. Europa is weer ziek. En zoals altijd verspreiden zich in een ziek lichaam nog meer virussen. Al een aantal jaren valt er in heel Europa te observeren dat extremistische, ultra-nationale groeperingen als sporen van paddenstoelen op de eerste regen wachten om dan razendsnel uit de grond te schieten. Ze hebben een heldere ideologie: geen Joden, geen immigranten, geen minderheden. Hoewel veel van deze groeperingen al lang en breed als politieke partijen in hun land aanwezig zijn, konden ze tot nu toe geen macht krijgen, want tenslotte is hun ideologie in tegenspraak met het westers-democratische denken. Maar intussen krijgen deze groeperingen en partijen in heel Europa wel meer macht. En hun leiders sluiten de rijen om hun landen voor de ‘ondergang’ te bewaren. Deze bewegingen en hun leiders zijn tegenwoordig net als in het verleden op een zondenbok aangewezen om hun groei en bloei veilig te stellen. En wie zijn daar nu beter voor geschikt dan de Joden? Antisemitisme ligt voor de hand, is binnen reikwijdte omdat het toch al min of meer latent verbreid is. Het antisemitisme is nooit uitgestorven, het hoeft alleen maar uit de sluimerstand gehaald te worden en dat is een kwestie van de juiste gelegenheid afwachten. Een aantal voorbeelden brengt ons deze grimmige realiteit van Europa duidelijk voor ogen. Neem nu de par-

In 1929 beleefde de wereld de eerste wereldwijde economische crisis. De zuiverheid van het ras en het buiten spel zetten van de Joden zouden Duitsland en het Duitse volk genezen en uit de crisis halen.

tij Jobbik, die in het Hongaarse parlement de op twee na grootste partij is en waarvan de voorzitter in 2012 een oproep deed de Joden van zijn land als zodanig te registreren omdat ze een “nationale bedreiging” zouden vormen. In Griekenland doet de partij Gouden Dageraad van zich spreken. Deze partij haalde bij de laatste verkiezingen 18 van de 300 parlementszetels en maakt gebruik van een onvervalste neonazistische retoriek. Een paar maanden geleden verdeelde zij gratis levensmiddelen aan de arme bevolking van hun land. Natuurlijk konden Joden en immigranten niet van deze steun genieten. Zulke rechts-radicale, ultra-nationale partijen vind je in heel Europa: in Oekraïne Svoboda en in Bulgarije Ataka, maar ook in België, Frankrijk, Oostenrijk, Denemarken en andere landen kent men zulke bewegingen dan wel partijen heel goed. Het zal geen verrassing zijn dat het antisemitisme in Europa gezien deze ontwikkelingen weer in is. Je vindt het weer op scholen, in de entertainmentindustrie en zelfs in justitiële sys-

temen. Na de moord op drie Joden in Toulouse in maart 2012 trad noch de politie als opsporingsinstantie, noch het Openbaar Ministerie als vervolgende arm van justitie stevig op. Net als in Rusland na de mislukte moordaanslag op een rabbijn, in juli van dit jaar. Zij treedt ook niet op als in Spaanse torero arena’s posters met Hitlerleuzen opduiken, als in Bulgarije popartiesten antisemitische kreten vanaf het podium verbreiden en als in Frankrijk schoolkinderen dagelijks door kameraden worden gepest omdat ze Joods zijn. En dit is nog maar een voorproefje, want in Europa is het antisemitisme weer een geaccepteerd maatschappelijk verschijnsel. Beroemde mensen die in de schijnwerpers staan legitimeren het antisemitisme, dat bovendien op veel plaatsen allang weer is geïnstitutionaliseerd. Sommige negentig jaar oude fenomenen lijken weer terug te keren, zodat de vraag zich opwerpt: Waar gaat het heen met Europa?» ■ Bewerkt door AN

6 COVERSTORY Nieuws uit Israël • 11/2013

Nederland zegt project met Jeruzalem op In september hebben we al over de nieuwe richtlijn van de EU en de implicaties ervan voor Israël bericht. En nu zijn de eerste gevolgen merkbaar, want de Nederlandse regering heeft een concern uit ons land onder druk gezet om een project te stoppen. Veel officiële vertegenwoordigers van de EU lieten nog eens weten dat deze lijn diende te worden voortgezet en dat de richtlijn van de EU niet door de Israëlische inspanningen afgezwakt mocht worden.

zalem. Samen met het Jeruzalemse (afval)waterbedrijf zou men de zwaar vervuilde rivier Kidron gaan reinigen. In het kader van het project moest er in Oost-Jeruzalem onder andere een moderne waterzuivering gebouwd worden, zodat het water van de Kidron niet meer zo zou stinken als het door de dorpen in de richting van de Dode Zee stroomt. Omdat de Kidron in het oosten van de stad ligt, zou de waterzuivering daar worden gebouwd, in het Arabische deel van Jeruzalem, dat voor 1967 in Jordaanse hanOoit gold Nederland als een dikke vriend van Israël. Maar nu is uitgerekend Nederland het eerste Europese land dat kan bogen op het in praktijk brengen van de nieuwe richtlijn van de EU. We herinneren u nog even aan wat deze richtlijn precies inhoudt: in alle contracten die vanaf 2014 met de EU worden gesloten moet de Israëlische regering er voor tekenen dat het contract uitsluitend geldt voor Israël binnen de grenzen van 1967. Daarmee wil men Israëlische nederzettingen op de Westbank, in Oost-Jeruzalem en op de Golan hoogten van toekomstige stimuleringsprogramma’s uitsluiten. Enkele weken geleden nam de Nederlandse regering contact op met het internationaal actieve ingenieurs- en adviesbureau Royal Haskoning. Dit grote Nederlandse concern had een contract met Jeruzalem gesloten voor de uitvoering van een infrastructuur project in het oostelijk deel van Jeru-

den was. En nu verluidde het in een mededeling van de leiding van Royal Haskoning: “Ons bedrijf realiseert zijn projecten in overeenstemming met de internationaal geldende wetgeving. Na grondig overleg met verschillende organen zijn wij tot het inzicht gekomen dat onze deelname aan het project van het stadsbestuur van Jeruzalem een schending van het internationale recht is, wat voor ons aanleiding is om onze deelname aan het project te beëindigen.” Twee weken voor deze officiële mededeling berichtte de Israëlische krant Haaretz over de druk die de Nederlandse regering in deze zaak op Royal Haskoning uitoefende. Op dat moment was het Israëlische ministerie van Buitenlandse Zaken allang in actie gekomen om het gesprek met de Nederlandse regering te zoeken. Men wilde perse proberen de opzegging van de deelname van Royal Has-

koning aan het voor de bescherming van het milieu en voor alle in het gebied levende mensen zo belangrijke project te verhinderen. De officiële Israëlische instanties reageerden in scherpe bewoordingen op de mededeling van Royal Haskoning. Yigal Palmor, de woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Jeruzalem, benadrukte dat het project op generlei wijze het internationale recht schond. “Hier is een bedrijf dat aan een belangrijk project wilde deelnemen, onder druk gezet. Het gaat om een apolitiek project ten gunste van de levenskwaliteit van de mensen in het gebied en van de milieubescherming, maar de druk heeft duidelijk politiek gekleurde anti-Israëlische trekken.” Verder voegde Palmor eraan toe: “De eigenlijke slachtoffers van deze terugtrekking van het Nederlandse bedrijf zijn Palestijnse inwoners in het gebied rond de Kidron, die zwaar te lijden hebben van het stinkende afvalwater. Voor ons is het een raadsel welke Europese belangen deze afzegging moet dienen.” In Europa oogstte de afzegging van Royal Haskoning veel lof. Veel officiële vertegenwoordigers van de EU lieten nog eens weten dat deze lijn diende te worden voortgezet en dat de richtlijn van de EU niet door de Israëlische inspanningen afgezwakt mocht worden. Men moest er op staan dat de richtlijn werd aangehouden en zich daar zelfs op beroepen, zoals de Nederlandse regering het bij het project in Oost-Jeruzalem tegenover Royal Haskoning had gedaan. Vijftien bekende actieve en vroeger actieve EU politici benadrukten dit in een schrijven. Ze kregen de wind in de rug van de Palestijnse politica Hanan Ashrawi, die zich van meet af aan tegen de plannen van het stadsbestuur van Jeruzalem had gekeerd. In de media had zij herhaaldelijk benadrukt dat dit project naar haar mening “de Israëlische annexatie van heel Jeruzalem manifesteert”. ZL ■

7

De waarheid over Israëli’s en Palestijnen op de Westbank In de media worden de Israëlische nederzettingen telkens voorgesteld als enclaves die als toppen uit een vreemde omgeving oprijzen. Dat ze onder andere ook voor Palestijnen graag geziene werkgevers zijn, wordt volkomen verzwegen. Industriegebied Barkan ligt in Samaria, halverwege tussen Tel Aviv en Nablus, in het noorden van de Westelijke Jordaanoever dus. Elke dag is het industriegebied het toneel van een Israëlisch-Palestijnse alledaagsheid waar in het buitenland maar weinig over bekend is. Het is namelijk de arbeidsplaats van zo’n 5000 Palestijnse arbeiders. Velen van hen werken hier al jaren, zo niet tientallen jaren. Ze werken zij aan zij met Israëli’s. Ze verdienen het in Israël geldende wettelijke minimumloon, dat meer dan twee maal zo hoog is als een in de Palestijnse gebieden gebruikelijk loon. De meesten verdienen echter zeer veel meer dan slechts het minimumloon. Maar nu hangen er donkere wolken boven deze dagelijkse gang van zaken. Niet alleen de in Barkan werkzame Palestijnen, maar ook zij die in andere Israëlische nederzettingen werken moeten vrezen dat ze hun baan gaan verliezen. En de grote ironie aan het hele verhaal is dat dit niet van Israël afkomstig is, maar van de nieuwe Europese richtlijn. Vanwege deze richtlijn kunnen de bedrijven van industriegebied Barkan voor financiële problemen komen te staan, zodat niet alleen de Israëlische, maar ook de Palestijnse werknemers – die de grote meerderheid van de daar werkzame arbeidskrachten vormen – hun baan verliezen. De Europeanen willen niet alleen subsidies en economische samenwerking met Israëlische instellingen en bedrijven stopzetten die zich op de Westelijke Jordaanoever bevinden, ze gaan ook door met de boycot van Israëlische producten uit dat gebied. Zo heeft de Nederlandse regering enkele levensmiddelenconcerns in het land – waaronder de supermarkten van Aldi en Jumbo – opgedragen Israëlische producten die op de Westbank zijn geproduceerd uit het assortiment te halen.

Juist het industriegebied Barkan, dat in 1982 is opgericht en waar ongeveer 120 bedrijven en fabrieken in de plastic- en metaalbewerking, maar ook in de levensmiddelen- en textielbranche zijn gevestigd, kan door deze nieuwe richtlijn van de EU en de voortgezette boycot gevoelig getroffen worden, want zo’n 80% van de goederen wordt geëxporteerd. “Mijn bedrijf en ik overleven die boycot wel op de een of andere manier”, zei Rafi Levy, de manager van textielbedrijf Mega Print. “We kunnen de productie ergens anders gaan doen en daar komen we wel overheen, maar voor mijn 50 Palestijnse werknemers zou dat een ramp zijn. In de Palestijnse gebieden hebben ze nauwelijks een kans om een nieuwe baan te vinden. En wie zorgt er dan voor hun gezinnen? De Europese Unie soms?” Een Palestijnse werknemer van het bedrijf bevestigt dit. De 30-jarige Amjad, die al 12 jaar voor het bedrijf werkt, meent: “Dit wordt over onze rug uitgevochten. Mijn vrouw studeert. We hebben een huis gebouwd en onlangs zelfs een auto aangeschaft. Als de fabriek hier sluit, sta ik werkloos op straat. Iedereen heeft het uitgebreid over de betekenis van zo’n boycot, maar denkt er ook iemand aan mij en mijn gezin en aan de andere Palestijnse werknemers?” Hij weet waar hij het over heeft. Ongeveer een half jaar geleden zijn er al 200 Palestijnse arbeiders van het industriegebied ontslagen. Unilever stopte met de productie en vlak daarna ging ook het bedrijf MultiLock weg. Amjad heeft van geen van de ontslagen mensen gehoord dat deze al een nieuwe baan heeft gevonden. Een andere manager van een op Barkan gevestigd bedrijf zegt: «Wij zijn de grootste werkgever in dit gebied. Met bijna 5000 Palestijnse werknemers, die bovendien veel meer verdienen dan

Zo heeft de Nederlandse regering enkele levensmiddelenconcerns in het land – waaronder de supermarkten van Aldi en Jumbo – opgedragen Israëlische producten die op de Westbank zijn geproduceerd uit het assortiment te halen.

het gebruikelijke Palestijnse gemiddelde salaris, voeden we nog veel meer gezinnen. En meer dan dat: dankzij hun verdiensten hier kunnen ze huizen bouwen, auto’s kopen en hun kinderen een betere opleiding geven. Als deze richtlijn van de EU in praktijk wordt gebracht, verarmt deze regio nog verder. En armoede betekent niet alleen dat het materieel slecht met je gaat, maar ook dat je geen hoop meer hebt. En we hebben al te vaak gezien dat dit een factor is die bijdraagt tot geweld en terreur. Waarom willen de Europeanen niet zien dat Israëli’s en Palestijnen hier vreedzaam zij aan zij werken?» ZL ■

8 COVERSTORY Nieuws uit Israël • 11/2013

Ban Ki-Moons zigzagkoers In een toespraak in Jeruzalem gaf Ki-Moon toe dat Israël door de VN wordt gediscrimineerd. Niet veel later ontkende hij dat hij iets dergelijks had gezegd. Tegelijkertijd was hij gedwongen zich bezig te houden meteen schandaal rond de vakantiekampen van de UNRWA. Het was het zesde bezoek van de huidige secretaris-generaal van de VN, Ban Ki-Moon, aan Israël en de gebieden van de Palestijnse Autoriteit. Tijdens zijn korte verblijf hield hij een toespraak voor Israëlische studenten in Jeruzalem. In deze toespraak ging hij onder andere in op het vredesproces in het Midden-Oosten en zei: “Het Israëlische en het Palestijnse volk zijn buren en hebben geen andere keus dan in harmonie en vrede naast elkaar te leven”. Aangesproken op de situatie in Syrië en Egypte, gaf hij er de voorkeur aan zich daar tijdens zijn verblijf in Israël niet over uit te laten. Een andere uitspraak van de secretaris-generaal van de VN bleef echter wel met name in het Israëlische nieuws nagalmen: Ki-Moon gaf in zijn toespraak toe dat de Verenigde Naties tegenover Israël “vooringenomen” waren. Israël wordt binnen de internationale organisatie “gediscrimineerd”, zo zei hij. Israël is een van de 193 lidstaten en “dus behoort Israël dezelfde rechten en mogelijkheden [als elke andere lidstaat] te hebben, zonder eenzijdigheid, zonder discriminatie. Dat is het grondkarakter van de Verenigde Naties.” Israëli’s links en rechts in het land spitsten de oren. Het zal velen door het hoofd zijn gegaan: “Dat we bij de VN steeds weer onterecht in de vuurlinie terechtkomen is via stemmingsresultaten aan te tonen, maar dat de secretaris-generaal van deze organisatie dit zo openlijk en vrijmoedig toegeeft…” Per slot van rekening heeft de VN alleen al in 2012 in totaal 21 veroordelingen van Israël uitgesproken, terwijl men zich slechts drie keer over schendingen van de mensenrechten in Syrië, Noord-Korea en Iran uitte. Voor Israëli’s waren de woorden van Ki-Moon dus zoiets als een genoegdoening. Maar dit zou niet echt lang duren. Nauwelijks was de secretaris-generaal terug in New York of hij ontkende wat hij enkele dagen eerder in Jeruzalem had gezegd. Dat maakte Ron Prosor, de Israëlische ambassadeur bij de VN, zo boos dat hij in het openbaar harde kritiek op

Ki-Moon uitte: “Je hoeft niet de speurderskwaliteiten van een Agatha Christi te bezitten om de eenzijdige veroordeling van Israël door de VN vast te stellen. Israël is sinds 1949 lid van de VN, maar 51 jaar geleden weigerde men mijn land toe te treden tot welke regionale commissie van de VN ook. Pas in 2000 werd dit Israël voor het eerst toegestaan. Wil, gezien de Israël vijandig gezinde resoluties van de VN dan nog iemand beweren dat Israël niet door dit internationale orgaan wordt gediscrimineerd? Deze eenzijdigheid zal blijven voortbestaan, totdat men er openlijk en op de hogere beleidsniveaus van de VN iets aan doet.” Bijna in diezelfde periode baarde een korte film opzien die door een team van het Nahum Bedein Centrum voor Oriëntale Politieke Studiën werd gedraaid over de vakantiekampen van de hulporganisatie UNRWA (United Nations Relief and Work Agency). In deze film, die blikken vergunt in verschillende kinderkampen voor Palestijnse kinderen vanaf de basisschoolleeftijd, komen leraren en maatschappelijk werkers, maar ook kinderen aan het woord. Zo zei een meisje: “Hier in het zomerkamp leren we dat we Palestina moeten bevrijden…”, terwijl een ander meisje in een ander vakantiekamp zei: “Ik ga de Joden overwinnen. Dat is een bende ongelovigen en christenen…” De verantwoordelijke pedagogen leggen in de film uit dat de kinderen “hun oorsprong leren kennen en meer over

de cultuur van de Nakba [catastrofe, d.w.z. de gevolgen van de stichting van de staat Israël voor het Palestijnse volk] leren”. Ze moeten bijvoorbeeld de namen kennen van de plaatsen waaruit hun voorouders zijn gevlucht, om daar op een dag “met macht en eer naar terug te keren. Door middel van onderwijs en jihad zullen we terugkeren.” De film wilde de geldschieters van de UNWRA onder ogen brengen wat voor indoctrinatie ze bevorderen (de VS geven 180 miljoen dollar voor de hulporganisatie van de VN, die naar schatting 4,6 miljoen Palestijnen steunt, en de EU bijna 125 miljoen). De UNRWA wees dit echter meteen bars van de hand. In een positiebepaling stelde men vast dat de vakantiekampen weliswaar plaatsvinden in instellingen onder auspiciën van de organisatie, maar dat de vakantiekampen zelf niet door henzelf, maar door een ‘derde partij’ worden uitgevoerd, waar men zich inmiddels van had gedistantieerd, omdat men “de schade die de film aan de UNRWA en de Verenigde Naties toebrengt”, betreurt. Interessant is dat de UNRWA wel de schade aan zijn imago schijnt te betreuren, maar niet dat er bij de vakantiekampen voor Palestijnse kinderen ieder jaar opnieuw een anti-Joodse indoctrinatie aan de orde van de dag is. AN ■ De film is te zien op: http://www.timesofisrael. com/palestinian-kids-taught-to-hate-israel-inun-funded-camps-clip-shows/

ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL 9

Korte berichten • Sinds het vorige Joodse Nieuwjaar is de bevolking in totaal met 1,8% gegroeid. Er kwamen 163.000 kinderen ter wereld en men telde 22.988 nieuwe immigranten en remigranten. Van de 8.081.000 inwoners van Israël is zes miljoen Joods. Zij vormen 75% van de bevolking. Elke vijfde burger is van Arabische afkomst (1,67 miljoen personen). Daar komen dan nog 345.000 (4,2%) niet-Arabische christenen, leden van andere geloofsrichtingen en areligieuzen bij. • Het internationale ratingbureau Moody’s heeft de krediet- en investeringswaardigheid van Israël op niveau A1 bevestigd en het land zo stabiele economische vooruitzichten verschaft. • Het in februari door het Israëlische leger aan de grens met Syrië opgezette veldhospitaal is vol in bedrijf. Ook de Israëlische ziekenhuizen in het noorden behandelen steeds meer Syrische patiënten, zowel burgers (vooral kinderen) als ook rebellen. De kosten voor deze onbureaucratische hulp belopen al miljoenen. • De Amerikaanse krant Boston Globe verklaarde dat Tel Aviv na het Californische Silicon Valley de beste stad ter wereld is voor technische start-ups. Los Angeles kwam op de derde plaats. • Onlangs werd de stad Mitzpe Ramon in de Negev het toneel van een meteorenstorm. Openbare gebouwen in de stad bleven onverlicht om storende lichtbronnen te vermijden. Talloze Israëli’s uit het hele land kwamen het natuurgebeuren bewonderen. • Yitzhak Pundak diende in de Onafhankelijkheidsoorlog in 1948 als officier. Op 100-jarige leeftijd is hij nu eindelijk tot de rang van luitenant-generaal bevorderd. Met deze bevordering kwam de huidige stafchef Gantz een belofte van Moshe Dayan uit 1954 na. • De Israëlische regering is meegegaan met de plannen van het ministerie van Milieu om uitlaatgassen te reduceren. Oude voertuigen dienen uit het verkeer gehaald te worden, forensen moeten gestimu-

•

•

•

•

•

•

•

leerd worden om het openbaar vervoer te gebruiken en op de korte afstanden wil men meer bussen op aardgas laten rijden. Verder denkt men aan voordelen voor mensen die een hybride auto rijden. Volgens een onderzoek van de universiteit van Tel Aviv kan men in het speeksel van gebruikers van mobiele telefoons een verhoogd risico op kanker aantonen. In de speekselklier van veelbellers (meer dan 8 uur per dag) valt oxidatieve stress aan te tonen, die tot celbeschadiging leidt en als een belangrijke risicofactor voor kanker beschouwd wordt. Zo’n 3,8 miljoen Israëli’s bezoeken Facebook minstens een keer per maand. Uit de statistieken van Facebook blijkt verder dat er elke dag 2,7 miljoen Israëli’s op het sociale netwerk te vinden zijn. Omdat Israël een uiterst jong land is, werpt het begin van een nieuw schooljaar altijd veel stof op. Dit jaar gingen er 140.000 kinderen voor het eerst naar school. Van de 8 miljoen inwoners zijn er rond de 1,5 miljoen in de schoolgaande leeftijd. Om zich te verzekeren van een belangrijk aandeel van de wereldwijde online videoreclame heeft AOL het Israëlische bedrijf Adap. TV gekocht. Met 405 miljoen dollar is het de grootste aankoop van het concern, dat 15 jaar geleden de eerste innovatieve bedrijven in Israël begon over te nemen. In Ashdod is een vesting van de Filistijnen opgegraven die uit de achtste eeuw v.Chr. dateert. Archeologen ontdekten er ook voorwerpen uit de hellenistische tijd (na 333 v.Chr.). Het meisje Inbar moest met andere doodzieke kinderen naar de VS worden gevlogen om daar behandeld te worden. Vlak voor de start bleek het 11-jarige kankerpatiëntje haar paspoort echter niet te hebben. Het vliegtuig was al op de startbaan toen een ander kind het paspoort in zijn rugzak ontdekte. De start werd afgebroken om het meisje toch nog mee te kunnen nemen. Het Zweedse koningspaar liet zich door een vluchteling uit Irak een sjaal omhangen. Na publicatie van

•

•

•

•

•

•

•

de foto’s werd duidelijk dat er een anti-Israëlische leus op stond: “Al Aqsa is van ons en niet van hun (Joodse) tempel”. Veel Zweden waren verontwaardigd dat het koningspaar voor Palestijnse propaganda was misbruikt. De Israëlische tennisvereniging (ITA) is in België tot een boete van 10.000 euro veroordeeld. Er moest een Davis Cup wedstrijd worden uitgesteld omdat deze op Jom Kippoer (Grote Verzoendag) viel. Het Israëlische nationale team weigerde om op deze Joodse feestdag aan te treden. Het winkelcentrum Ramat Aviv is het duurste van Israël en staat wereldwijd gezien op de 35ste plaats. De huurprijzen gelden er als de hoogste voor de detailhandel. Bij de raketbeschieting vanuit Libanon op het noorden van Israël raakte een door Duitse christenen gerund vakantiehuis voor overlevenden van de holocaust in Shave Zion beschadigd. Er raakte niemand gewond. Intussen heeft Libanon drie voor de beschieting verantwoordelijke personen voor een militaire rechtbank gesleept. De reden: ze hadden de nationale veiligheid in gevaar gebracht. Een Palestijnse hacker heeft de privé Facebook pagina van Mark Zuckerberg, de oprichter van het medium, platgelegd. Volgens de hacker, die zich Khalil noemde, interesseerde het hem niet dat Zuckerberg een Jood was; hij had “slechts op een maas in de beveiliging willen wijzen”. Toen de situatie in Syrië zich toespitste, nam het Israëlische leger de zesde batterij van het raketafweersysteem Iron Dome in bedrijf. Alle batterijen zijn voorlopig in het noorden en het centrum van het land gestationeerd. Als gevolg van meerdere incidenten met fatale gevolgen moeten Israëls bewakers en beveiligers volgens een nieuwe wet hun vuurwapens voortaan op hun werkplek laten. Momenteel bevinden zich in Israël ongeveer 290.000 vuurwapens in particuliere handen. President Peres heeft van de unie van Duitse tijdschriftuitgevers een onderscheiding voor zijn levenswerk ontvangen.

10 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 11/2013

• Yarden Gerbi is Israëls eerste wereldkampioene judo. In Brazilië verzekerde zij zich in slechts 43 seconden van de overwinning tegen haar Franse rivale. • Ter gelegenheid van de ramadan stond Israël de bewoners van de Westbank opnieuw uitgebreide versoepelingen van de regels toe: openingstijden van de grensovergangen werden verlengd, doorgangsbepalingen voor bepaalde bevolkingsgroepen werden versoepeld en 180.000 personen mochten naaste bloedverwanten in Israël bezoeken. Men telde naar schatting een miljoen Palestijnse bezoekers in Israël, voornamelijk aan de stranden, omdat de Westbank geen toegang tot de zee heeft.

• Amos-4, de tot dusver grootste, 4,3 ton zware en technisch meest geavanceerde in Israël geproduceerde satelliet, is vanaf de basis Baikonoer in Kazachstan aan een reis in het heelal begonnen. Hij moet als krachtige satelliet verschillende interactieve en mobiele diensten verzorgen. • Israël, Griekenland en Cyprus hebben een samenwerkingsovereenkomst getekend om samen de gasvoorraden in de Middellandse Zee te beschermen. Binnen drie jaar moet er een kabel van Israël via Cyprus naar Kreta worden gelegd om de stroomnetten te koppelen. Daardoor wordt het mogelijk energie aan Europa te leveren. • De vroegere Israëlische premier Ariel Sharon is in het Sheba zieken-

huis geopereerd. De voedingssonden van Sharon, die al meer dan zes jaar in coma ligt, moesten opnieuw aangebracht worden. • Hoewel Sukkot (Loofhuttenfeest) in september viel, viel in grote delen van het land, te weten in het noorden en in het midden, de eerste regen van het seizoen, die in het Hebreeuws een eigen naam heeft die uit de Bijbel komt: hayoreh (Deut. 11:14). • Uit een peiling bleek dat ongeveer driekwart van alle Joodse Israëli’s van plan was om op Jom Kippoer te vasten. Op die dag was het in Israël bijzonder heet en drukkend weer, zodat er dit jaar veel meer eerste hulp moest worden verleend, namelijk 2.566 keer. AN ■

POLITIEK

Israëlisch-Keniaanse samenwerking bij terreurbestrijding Enkele weken geleden was de aandacht van de hele wereld op de verschrikkelijke terreurdaad in Kenia gericht. Ook hier waren er extremistische islamisten voor verantwoordelijk. En weer kwam Israël als antiterreur expert in het nieuws. De Israëli’s zouden een veel belangrijker rol hebben gespeeld dan de veiligheidsdiensten van andere landen, die Kenia in deze crisis eveneens te hulp kwamen. Buitenlandse specialisten bij hun aankomst.

Talrijke doden en gewonden, dat is de balans van de aanslag in winkelcentrum Westgate in Nairobi (Kenia). Een cel van de islamistische al shabaab militie wilde het ingrijpen van het Keniaanse leger in Somalië wreken. Volgens buitenlandse mediaberichten lukte het de Keniaanse veiligheidsdiensten

pas na nauw overleg met Israëlische antiterreur experts om het winkelcentrum te bestormen. De Britse krant The Guardian meldde dat Israëlische specialisten bij de bevrijdingsactie van de gijzelaars een centrale rol zouden hebben gespeeld. Zij zouden een veel belangrijker rol hebben gespeeld dan de

veiligheidsdiensten van andere landen, die Kenia in deze crisis eveneens te hulp kwamen. Volgens de Britse bron hebben Israëlische experts de Keniaanse troepen bij hun optreden aangestuurd en bovendien geholpen bij het verlenen van eerste hulp aan de gewonden. Een hooggeplaatst ambtenaar heeft van de kant van de Israëlische regering bevestigd dat deze meldingen kloppen. Het persbureau Reuters berichtte dat Israëlische experts Kenia hielpen om “de onderhandelingen met de terroristen te voeren”. Beide bronnen wezen er bovendien op dat Israëlische experts slechts als adviseurs optraden en niet bij de acties van het Keniaanse leger zelf betrokken waren. Voor Israëli’s is de nauwe samenwerking met Kenia niets nieuws. Beide landen onderhouden al jarenlang goede betrekkingen, met name op het gebied

11 van de veiligheidspolitiek. Deze betrekkingen zijn onder andere bekend geworden door de publicatie van geheime documenten door WikiLeaks. Uit de documenten blijkt dat Kenia “Israël als strategische partner” beschouwt, die “onze waarden deelt en daarmee een tegenwicht tegen de ontwikkelingen in onze buurlanden vormt”. Kenia is meerdere keren het toneel van islamistische terreuraanslagen geweest, die ook Israëlische doelen op de korrel namen. Het jaar 2002 was in Kenia een jaar van veel terreur. Eerst werd er door vermoedelijk Al Qaida terroristen een aanslag op een hotel in Momba-

sa gepleegd, waarbij 13 mensen om het leven kwamen. Toen poogde men een Israëlisch vliegtuig van de maatschappij Arkia met bijna 300 passagiers aan boord naar beneden te halen. Het werd Israël toen duidelijk dat ze dit Afrikaanse land op het gebied van de veiligheidspolitiek moesten gaan bijstaan. Israël bood Kenia uitgebreide hulp bij de opleiding van speciale antiterreur eenheden en stelde moderne technologie van de veiligheidsindustrie ter beschikking. Dat dit een juist besluit was bleek wel uit de arrestatie van twee Iraanse leden van de Revolutionaire Garde in juni 2012 in Nairobi. Men vond toen

een grote hoeveelheid springstof bij de mannen. Uit de verhoren bleek dat Israëlische diplomaten het doelwit waren. Tijdens het proces dat de beide Iraniërs aan hun broek kregen, kwam er een pikant detail aan het licht: zij beweerden in de Keniaanse gevangenis door Israeli’s te zijn verhoord. Israël en Kenia hebben in 1963 diplomatieke betrekkingen met elkaar aangeknoopt. Israël geeft het land sindsdien omvangrijke ontwikkelingsadviezen op het gebied van landbouw, communale ontwikkeling en onderwijs. Na ongelukken in Kenia heeft Israël herhaaldelijk eerste hulp verleend ZL ■

POLITIEK

Syrische chemische wapens en het Iraanse atoomprobleem « ‘Glimlach campagne » Die nieuwe Iraanse president Rohani is toch een heel vriendelijke type.

De Amerikaanse president Obama had een duidelijke rode lijn genoemd. Schepen van de Amerikaanse marine werden in opsitie gebracht. Toch bleef de aanval op Syrië uit. Veeleer trokken bij de diplomatieke oplossing de Russen aan de touwtjes mee. Wat voor lessen halen de Iraniërs hieruit? Op het eerste gezicht lijkt het alsof men in Iran heeft begrepen wat de diplomatieke oplossing van de kwestie Syrië voor het eigen land betekent. De meest verzoenende woorden kwamen van de geestelijke woordvoerder van het islamitische regime van Iran, ayatollah Khamenei. Hij gaf een eerste exclusief interview uitsluitend voor journalisten uit het Westen. “Ik geloof vast in wat jaren geleden al ‘heldhaf-

tige toegeeflijkheid’ werd genoemd. Toegeeflijkheid, dat is toch geen probleem. Op sommige gebieden is dat een goede zaak”, aldus Khamenei, die vroeger een heel andere toon aansloeg. In Israël leidt men dit af van de nieuwe politieke lijn van de opvolger van Mahmud Ahmadinejad. De nieuwe president Hassan Rohani is een ‘glimlach campagne’ begonnen, zo zegt men

in Israël. Zo zei hij in een interview met de Amerikaanse nieuwszender NBC nadrukkelijk: “Wij hebben nooit naar een atoombom gestreefd”. Ali Akbar Salehi, die vroeger vicepresident en minister van Buitenlandse Zaken is geweest, maar nu de leider van het Iraanse Atoombureau is, sloot zich daarbij aan. Hij gaf aan dat zijn land de hoeveelheid verrijkt uranium met 42% heeft verminderd omdat men de nucleaire technolo-

12 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 11/2013

gie uitsluitend voor civiele doeleinden wilde gebruiken. Al voor deze openlijke, voornamelijk aan het Westen gerichte bekendmakingen had de Amerikaanse president Barack Obama duidelijk gezegd dat zijn land altijd tot gesprekken bereid is, maar dat het aan Iran was om eerst aan te tonen dat het gebruik van atoomkracht uitsluitend civiele doelen moet dienen. Hoewel het niet officieel is bevestigd, zijn politiek deskundigen er zeker van: deze twee openbare bekendmakingen wijzen er op dat Iran en de VS allang geheime onderhandelingen voeren om het conflict langs diplomatieke weg op te lossen. Het Iraanse leiderschap is naar buiten toe een andere richting ingeslagen. Men is er op gericht vertrouwenswaardigheid te wekken. Israël gelooft dit echter niet van Iran. Men gelooft dat

Iran een uitgekiende show opvoert om het Westen te sussen en in het diepste geheim toch doorgaat met zijn nucleaire streven. Israël heeft er op gewezen dat Iran er in het verleden meer dan eens op is betrapt met een brede glimlach om de lippen arglistige leugens te verbreiden. In Israël is men er van overtuigd dat Iran deze tactiek is gaan toepassen omdat het land nog maar een kleine stap van zijn eigenlijke doel is verwijderd en op het punt staat nucleaire slagkracht te bereiken. Daarom maakte Netanjahu enerzijds duidelijk dat hij bepaalde voorwaarden zou hebben om de diplomatieke onderhandelingen succesvol te kunnen noemen, maar voegde hij er anderzijds tussen de regels door aan toe dat Israël nog steeds bereid is om in zijn eentje tegen het Iraanse kernwapenprogramma op te treden. Tijdens een ceremonie bij de

Israëlische marine waar dienstplichtigen hun officiersstrepen ontvingen, zei hij onder andere: “Ik heb in mijn ambtsperiode als premier altijd een lijn gevolgd die nu misschien wel veel actueler is dan in het verleden: we kunnen ons alleen op onszelf verlaten. Israël moet altijd en voortdurend in staat zijn zichzelf te verdedigen.” Intussen doen de VS de grootste moeite om Israël te laten weten dat men de militaire optie tegen Iran beslist niet uit het oog heeft verloren. Men is het er over eens dat Iran niet in het bezit van kernwapens mag komen en dat er een moment is dat je de klok niet meer terug kunt draaien. Tegelijkertijd blijft men druk op Israël uitoefenen om niet alleen maar over militaire opties na te denken. Vanuit Israëlische optiek betekent dit in elk geval één ding: de tijd blijft ten gunste van Iran werken. ZL ■

POLITIEK

Moraal vs. politieke belangen in het conflict in Syrië Bekende Israëlische commentatoren houden zich in perscommentaren met de gebeurtenissen in Syrië bezig, met de houding van de internationale gemeenschap en met de gevolgen voor Israël.

De Israëlische journalist Eldad Beck schrijft onder andere voor Yediot Acharonot en heeft zich beziggehouden met de “lessen voor Israël uit de tragedie in het buurland”. Hij stelde onder andere vast: “In het begin van de 60-er jaren, toen het Egyptische leger in de Jemenitische burgeroorlog intervenieerde, gebruik-

te het chemische wapens. De wereld zweeg. Later bewapende Egypte Syrië en Irak met deze wapens. De wereld bleef zwijgen. In de 80-er jaren, tijdens de oorlog tussen Iran en Irak, zetten beide zijden chemische wapens in. De wereld zweeg. En zij bleef zwijgen toen Saddam Hoessein in 1988

zulke wapens tegen de Koerdische bevolking van zijn land gebruikte. In 2004 gebruikten Syrische speciale eenheden chemische wapens tegen de bevolking van Darfur in Soedan. De wereld zweeg. Al geruime tijd zijn er bewijzen dat het Ba’ath regime in Syrië chemische wapens tegen de eigen bevolking gebruikt. En nu, veel te laat, zouden de VS en een paar geallieerden uit Europa en het Midden-Oosten daarop militair kunnen reageren. Veel te laat voor de ruim 100.000 mensen die tot nu toe hun leven in de Syrische burgeroorlog hebben verloren. Israël kan voor zichzelf slechts één les uit de Syrische tragedie trekken: het mag zich nooit verlaten op de internationale gemeenschap of het Westen. (…) Voorstellen over internationale garanties voor de veiligheid van Israël in het kader van een mogelijke vredesoplossing mag men niet serieus nemen. Want zou Israël worden aangevallen, dan doet de wereld opnieuw wat men het best kan: zwijgen. Het Midden-Oosten is de enige regio in de wereld waarin sinds het ein-

13 de van de Tweede Wereldoorlog regelmatig massavernietigingswapens zijn gebruikt zonder dat de wereld daarop reageerde. Als Iran dus verklaart dat Israël dient te verdwijnen, en het zich tegelijk nucleair bewapent, moet men er van uitgaan dat het Iraanse regime ook meent wat het zegt. Israël kan en mag alleen zichzelf vertrouwen. Zolang het Midden-Oosten niet radicaal veranderd is, moet dit zo blijven.” De emeritus-hoogleraar Shlomo Avineri zette tijdens een toespraak in Jeruzalem uiteen dat het aarzelen van de Amerikanen aan de noodzaak lag rekening te houden met de Russen of onoverzienbare gevolgen van een militaire actie af te wegen. Daarnaast noemde hij in dit verband de ‘klassieke zwakte’ van de Europeanen. Tegenstrijdige uitspraken van de Britten en Fransen getuigen volgens hem van het onvermogen van Europa om één lijn te trekken. Dat was al tijdens de oorlog in

Kosovo duidelijk geworden. Het wees er op dat de Amerikanen door niets te doen in deze aangelegenheid verlies van hun geloofwaardigheid dreigt. Niet alleen hechte bondgenoten als Israël, maar ook Japan en Zuid-Korea kunnen aan de betrouwbaarheid van hun bondgenoot gaan twijfelen. Naar zijn mening brokkelt ook in de Arabische wereld het vertrouwen in de VS af. Toen er eenmaal een diplomatieke oplossing van de kwestie van de gifgasdepots in Syrië op tafel lag, verbleef de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken John Kerry in Israël. In aansluiting aan een ontmoeting met Kerry zei Israëls premier Benjamin Netanjahu: “Wij volgen de Amerikaanse inspanningen om de chemische wapens van het Syrische regime te verwijderen nauwkeurig en wij steunen die inspanningen. Deze wapens moeten Syrië worden afgenomen, ook voor de veiligheid van de

hele regio. De wereld moet er voor zorgen dat radicale regimes geen massavernietigingswapens bezitten, zoals we in Syrië weer hebben moeten ervaren. Schurkenstaten die zulke wapens bezitten zullen ze ook gebruiken. De vastberadenheid van de internationale gemeenschap ten opzichte van Syrië zal een directe invloed op de beschermheer van Syrië, Iran, hebben. Iran dient te weten wat de consequenties zijn als je de internationale gemeenschap voortdurend minacht in je streven naar kernwapens. Wat we de laatste dagen hebben geleerd komt overeen met wat ik al geruime tijd steeds weer zeg: als diplomatie een kans wil hebben, heeft het tegelijk een geloofwaardige militaire dreiging nodig. Wat voor Syrië geldt, geldt ook voor Iran.” In Israël heerst scepsis. Velen betwijfelen of het mogelijk is de gifgasvoorraden uit Syrië weg te krijgen. AN ■

POLITIEK

Wie profiteert van de nagelaten actie tegen Syrië? De wrede inzet van chemische wapens in Syrië hebben 1200 mensen, onder wie 400 kinderen, met hun leven moeten betalen. Aanvankelijk zag het uit naar een militaire actie van het Westen tegen het regime van Assad. Nu spreekt de diplomatie, maar ten voordele van welke kant? De grote winnaar van de door Rusland voorgestelde diplomatieke oplossing is vooral Rusland zelf. Het land kon zich te midden van een conflict dat dreigde te escaleren als een rationeel handelend land presenteren dat met diplomatieke middelen een militaire confrontatie in het Midden-Oosten heeft verhinderd, waarvan niemand wist waartoe deze zou leiden. Tegelijk heeft Rusland op die manier zijn Syrische bondgenoot voor de ondergang bewaard. Syrië speelt voor de Russen een belangrijke rol, omdat dit land hun een ongehinderde toegang tot de Middellandse Zee biedt. En op het grote politieke toneel komt er voor de Russen nog een heel belangrijk aspect bij: na vele jaren hebben ze weer eens kunnen bewijzen dat ze nog steeds een belangrijke speler op het wereldtoneel zijn, een wereldmacht. Voor de VS betekent elk succes dat de Russen in het Midden-Oosten boe-

Voor Israël betekent dit dat men Assad weliswaar nog altijd aan de macht ziet, maar dat men zich niet hoeft bezig te houden met een heerschappij van een radicaal-islamistische groepering à la Al Qaida voor de eigen huisdeur.

14 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 11/2013

ken op het eerste gezicht een minpunt. President Barack Obama stond inderdaad voor een ernstig dilemma. Aan de ene kant had hij verkondigd dat de inzet van gifgas in Syrië het overschrijden van een rode lijn betekende die niet zonder tegenmaatregelen geaccepteerd kon worden. Aan de andere kant volgt hij een in principe door zijn landgenoten gesteunde politiek van weinig inmenging – vooral wat militaire interventie betreft – van de VS in internationale conflicten. En dus kan ook hij op grond van het Russische initiatief en ondanks zijn nagelaten optreden toch een pluspunt boeken. Hij krijgt iets wat hij al heel lang wilde: Assad moet zijn arsenalen openstellen en er de onconventionele wapens uithalen. Bovendien bereikte Obama dit hem na aan het hart liggende doel zonde daarbij levens van Amerikanen in gevaar te brengen. Alhoewel de zaak nog niet is afgelopen, zal ook de Syrische dictator Bashar Assad opgelucht diep ademgehaald hebben. Ondanks alle dreigementen die hij toen het conflict zich

toespitste – vooral tegen Israël – heeft uitgestoten, weet hij heel goed dat een militair ingrijpen van het Westen met grote waarschijnlijkheid het einde van zijn heerschappij had betekend. En nu is hij dankzij het Russische initiatief nog steeds president van Syrië. Hoewel zijn positie verzwakt is, regeert hij gewoon door. Ook Israël heeft hier voordeel van, tenminste tijdelijk. De wetenschap dat de chemische wapens uit Syrië verwijderd moeten worden betekent voor het land een belangrijk strategisch succes. Assads Syrië is en blijft een Israel vijandig gezind land, maar zonder zulke onconventionele wapens wordt de machtige vijand een zwakkere tegenstander, die een minder groot gevaar voor het Joodse land vormt. Zo’n zwakte heeft ook een uitwerking op de bondgenoten van Syrië in de regio, namelijk Iran en de door Iran gesteunde Hezbollah militie in Libanon. Maar ondanks deze toch positieve effecten komt er daardoor geen einde aan de verschrikkelijke burgeroorlog in Syrië. Voor Israël betekent dit dat men Assad

weliswaar nog altijd aan de macht ziet, maar dat men zich niet hoeft bezig te houden met een heerschappij van een radicaal-islamistische groepering à la Al Qaida voor de eigen huisdeur. De dupe van deze ontwikkeling is echter het Syrische volk, dat onder de voortgezette gevechten zal blijven lijden. Voor het Syrische volk zijn de vooruitzichten in alle opzichten grimmig. Als Assad aan de macht blijft, blijven de Syrische burgers blootgesteld aan zijn ijzeren greep. Komen de rebellen aan de macht, dan betekent dat geen einde van het geweld, maar vermoedelijk eerder het tegendeel. Overigens kunnen de gebeurtenissen in Syrië op de lange termijn ook Israël duur komen te staan. Direct na de ondertekening van de diplomatieke overeenkomst tussen Russen en Amerikanen en de inwilliging van Assad om de arsenalen van de onconventionele wapens te ruimen, wendden allerlei internationale organen zich tot Israël en eisten dat het Joodse land eveneens alle dergelijke wapens af zou staan. ZL ■

POLITIEK

Hamas: met de rug tegen de muur In een hoofdartikel voor de gerenommeerde Israëlische krant Haaretz wijdt Amos Harel zich aan de situatie van Hamas in de Gazastrook. Hij laat zien waarom de isolatie van Hamas nieuwe aanvallen op Israël waarschijnlijk maakt.

“Egypte verhoogt zijn druk op Hamas in de Gazastrook. Cairo eist dat de aanslagen tegen Israël en de hulp aan de in de Sinaï tegen Egypte strijdende islamis-

tische organisaties worden stopgezet. Mussa Abu Marsuk, de vicepresident van de politieke tak van Hamas, schreef laatst op zijn Facebook pagina dat het

Palestijnse volk voor een derde intifada staat, want de leiding van de PA in Ramallah is er niet in geslaagd om het volk onafhankelijkheid te brengen. Daaraan zouden ook de vredesinspanningen van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kerry niets veranderen. Door de militaire coup in Cairo in juli werden de strategische kaarten inderdaad opnieuw geschud. En Hamas is het eigenlijke slachtoffer van deze nieuwe constellaties. Cairo komt bijna elke dag met nieuwe beschuldigingen tegen de beweging. Men beschuldigt hen er van tegen Egypte te strijden, de in de Sinaï actieve islamistische groeperingen te steunen en zelfs eigen strijders te sturen. De Egyptische veiligheidsdiensten maakten onder andere bekend dat van de 130 door hun leger in de Sinaï gedode islamistische terroristen 39 inwoners van de Gazastrook waren.

15 Vorige maand beschoten Egyptische soldaten een voorpost van Hamas aan de grens bij Rafah. Daarnaast verhinderde de Egyptische marine vissers uit de Gazastrook de kust van de Sinaï te dicht te naderen door het vuur op hen te openen. De grensovergang Rafah tussen de Gazastrook en Egypte ging om deze tijd nog maar sporadisch open. Eerder passeerden hier elke dag meer dan 1300 reizigers, nu handelde men er hoogstens 350 af. En als gevolg van een aanslag van islamisten op een Egyptische stelling in de Sinaï ging de grens weer volledig op slot. Egypte staat het ministers van Hamas niet meer toe om naar Cairo te reizen. Egypte heeft de meeste smokkeltunnels al verwoest. Tegenwoordig sloopt men zelfs huizen in de buurt van de grens, zodat ze niet als dekking voor nieuwe smokkeltunnels kunnen dienen. (…) De Egyptenaren laten nog maar een deel van de toegezegde benzineleveranties door. Bij Israël will Hamas liever niet bestellen omdat de benzine daar veel te duur is. Op aanwijzing van Hamas gaat een groot deel van de leveranties rechtstreeks naar de centrale elektriciteitsfabriek van de Gazastrook. Daarom functioneert het busverkeer niet meer volledig en hebben tankstati-

ons soms tijdelijk geen brandstof meer. Bovendien moeten particulieren voor het tanken eerst aantonen dat ze geen belastingschulden bij Hamas hebben. (…) Ook andere goederen uit Egypte blijven uit, wat Hamas, die er royale invoerrechten over pleegde te heffen, een geweldig gat in de portemonnee bezorgt. De bevolking is ontevreden en keert zich af, wat Hamas ook de nodige hoofdbrekens kost. Want organisaties die dichtbij Fatah en dus de Palestijnse Autoriteit (PA) staan, worden sterker. Bovendien beseft de bevolking dat Israel bijvoorbeeld de hoeveelheden leveranties van bouwmaterialen voor particuliere huishoudens heeft vergroot en bekendgemaakt heeft dat dit op verzoek van PA president Mahmud Abbas is gebeurd. Hamas raakt steeds meer geïsoleerd: de goede betrekkingen met Egypte zijn verdwenen, met Iran lag men al eerder overhoop en ook de eens zo goede relaties met Turkije en Qatar zijn niet meer wat ze geweest zijn. De leiding van Hamas staat met de rug tegen de muur en de uitgezonden boodschappen duiden er op (en dat is echt niet typerend) dat men met de huidige situatie absoluut geen raad weet. (…)

Een mogelijkheid om aan de macht te blijven, namelijk een nieuwe verzoeningspoging met de PA te ondernemen, lijkt nauwelijks een optie, omdat de leiding van de PA en Fatah zich openlijk vol leedvermaak over de noodsituatie van Hamas verheugt. Een tweede mogelijkheid is zich tegen de Egyptenaren te verweren. Maar de derde openstaande optie pas veel beter bij het tot dusver getoonde gedragspatroon van de leiders van Hamas: het intensiveren van de actieve strijd tegen Israël. En dus zijn Israël leger en de inlichtingendiensten er zeker van dat men zich niet moet laten beetnemen door de huidige rust langs de grens met de Gazastrook. Weliswaar lijdt Hamas aan een gebrek aan wapenaanvoer, maar de organisatie heeft door de jaren heen bewezen ook zelf raketten voor de korte afstand te kunnen bouwen. Bovendien gelooft men dat er weer meer tunnels naar Israël toe gegraven worden om opnieuw te proberen (…) Israëlische soldaten en burgers naar de Gazastrook te ontvoeren. Een hooggeplaatst generaal van het Israëlische zuidelijke commando zei erover: “We zijn op alles voorbereid”.” ■ Bewerkt door AN

POLITIEK

Bondgenootschap met Egypte wordt fijnmaziger Terwijl de ogen van de wereld op Syrië zijn gericht, ontstaat er in een andere hoek van het Midden-Oosten een geheel nieuw bondgenootschap dat de laatste weken steeds fijnmaziger werd: een samenwerking tussen Israël en het Egyptische leger. Israël en Egypte hebben er geen van beide belang bij dat er over hun enorm opgewaardeerde en veel intensievere betrekkingen wordt gesproken. Men verzwijgt veel details van de samenwerking. Toch ligt het inmiddels voor de hand dat het bij het militaire bondgenootschap tussen Israël en Egypte niet alleen om tactische afspraken voor afzonderlijke operaties gaat. Veeleer gaat het om gemeenschappelijke strategische belangen. Deze gedeelde zijn dermate belangrijk dat Israël zelfs de joodse lobby in Washington heeft opgeroepen om bij de Amerikaanse regering een goed woordje voor Egypte te doen. Israël heeft er veel belang bij dat de Amerikaanse gelden, waar Egypte dringend op is aangewezen, naar het land aan de Nijl blijven

vloeien en dat Washington afstapt van zijn terughoudendheid vanwege de gang van zaken rond het afzetten van de vroegere president Morsi. Na de val van Mubarak in 2011 heerste er aanvankelijk onzekerheid over de verdere ontwikkeling van de betrekkingen. Na de verkiezing van de moslimbroeder Morsi gingen de betrekkingen tussen Israël en Egypte door zware beproevingen. Morsi maakte geen geheim van zijn sympathie voor Hamas in de Gazastrook. Volgens de aanklacht die onlangs in Cairo tegen Morsi is ingediend, zou hij Hamas zelfs geheime staatsinformatie hebben toegespeeld die de veiligheidsbelangen van Egypte schaadden. Als daarbij, zoals men in Israël aanneemt, ook informatie over de

16 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 11/2013

in de Sinaï actieve terreurcellen heeft gezeten, dan kan die informatie ook ten nadele van Israël zijn doorgegeven. Maar met het afzetten van Morsi verloor Hamas een van zijn laatste bondgenoten in de regio. Men is klem komen te zitten. Intussen beschuldigt de Egyptische militaire regering Hamas er openlijk van islamistische terroristen in hun strijd tegen Egypte ter zijde te staan. Egypte houdt Hamas in een soort wurggreep, opdat er niemand vanaf het grondgebied van de Gazastrook tegen Israël optreedt. De Egyptenaren willen niet nog een front in de regio, waar ze moeten strijden. Dat is een aspect van het nieuwe strategische bondgenootschap. Het schiereiland Sinaï, dat 40 jaar geleden tijdens de Jom Kippoer oorlog

getuige was van zware gevechten tussen Israëlische en Egyptische soldaten, is tegenwoordig het tweede front dat bij het nieuwe Israëlisch-Egyptische bondgenootschap een centrale rol speelt. Er dartelen daar duizenden bewapende extremisten rond van allerlei radicaalislamitische groeperingen die men zowel in Egypte als in Israël als vijanden beschouwt. Israëlische inlichtingendiensten hebben tot nu toe 15 van zulke in de Sinaï actieve groepen geïdentificeerd. De terroristen komen overwegend uit Jemen, Saoedi-Arabië en Libië, en Bedoeïenen uit de Sinaï en strijders uit de Gazastrook hebben zich bij hen aangesloten. Zij zijn uit op een hoger doel: het vestigen van een islamitische staat. En ze vallen iedereen

aan die hen dwars zit. Ze vermoorden niet alleen Egyptische soldaten, maar ook burgers. In de strijd tegen de terreurcellen zet Egypte – met instemming van Israël – voor het eerst sinds de akkoorden van Camp David van 1979 weer grondtroepen en eenheden van de luchtmacht in de Sinaï in. Israël is zelf niet op Egyptisch grondgebied actief, maar het is bekend dat hooggeplaatste Israëlische officieren intussen regelmatiger naar Cairo reizen voor besprekingen. Ook de Israëlische inlichtingendienst Shabak volgt de situatie heel nauwkeurig. Om dit inlichtingenwerk aan te kunnen is er een nieuwe eenheid in het leven geroepen, die waarschijnlijk ook nauw samenwerkt met de Egyptische collega’s. ZL ■

ECONOMIE

Israëlisch bedrijf levert aan NAVO Israël staat te boek als een land dat uitmuntende hightech innovaties voortbrengt. De eisen van de moderne beveiligingsindustrie maken het land dan ook tot een vooraanstaand leverancier van veiligheidselektronica. En daar wil ook de NAVO van profiteren. Israël exporteert vooral moderne elektronische beveiligingssystemen naar het buitenland, die meestal door legers worden gekocht ter bestrijding van terreur. Nu staat ook de NAVO op de koperslijst voor ultramoderne beveiligingssystemen uit de Israëlische ideeënsmederij. Onlangs won het Israëlische bedrijf Netline Communications Technologies een internationale inschrijving van de NAVO. En nu gaat Netline de NAVO zijn systeem C-Guard Slider verkopen. Op hun homepage zet het bedrijf het volgende uiteen over hun systemen: “Terroristen in strijdgebieden geven de voorkeur aan springstoffen die via radiogolven aan te sturen zijn. Zulke springladingen ontsteken ze dan met afstandsbediening. Ons bedrijf heeft systemen ontwikkeld die in staat zijn de afstandsbediening van zulke springladingen effectief te storen.” Bij het door de NAVO bestelde systeem, dat is ontwikkeld door vroegere soldaten van een elite-eenheid binnen het bedrijf, gaat het om een transportabel systeem. Het weegt weinig en kan dus ook bij acties in het open veld door één enkele soldaat

worden meegenomen. De modules van het systeem kunnen eenvoudig worden verwisseld en opnieuw geprogrammeerd om ze aan te passen aan de verschillende behoeften van de acties buiten. Verder is het systeem bij elk soort weer inzetbaar, zowel bij een zandstorm als bij zware regenval. Zelfs als het een hele tijd door elkaar wordt geschud blijft het systeem perfect werken. Daarnaast kan het bedrijf

het systeem aan speciale wensen van klanten aanpassen. Tot het systeem behoort ook Hawk AI, een modern afluistersysteem dat het mogelijk maakt om vooral mobiele telefoons af te luisteren en te bepalen waar ze zich precies bevinden. Daarnaast is Hawk AI in staat om een bepaalde mobiele telefoon te blokkeren, zodat er geen uitgaande en binnenkomende gesprekken meer mee te voeren zijn. Het systeem is in militaire voertuigen te monteren, maar is ook in mobiele vorm verkrijgbaar. De innovaties van het Israëlische bedrijf Netline steken in vergelijking met soortgelijke technologie andere bedrijven de loef af door hun compactheid. De systemen zijn licht en zo groot dat één man ze gemakkelijk kan dragen. Behalve dat ze tegen alle soorten weer bestand zijn, zijn ze ook nog eens eenvoudig te bedienen. En dat maakt ze des te concurrerender. Het is niet bekend hoe omvangrijk de bestelling van de NAVO is. Toch is deze bestelling in een tijd dat de EU Israël steeds verder probeert te boycotten een heel prestigieus moment. ZL ■

17 MAATSCHAPPIJ

Israëls wijnbouw in de Negev De wijnproductie van Israël bloeit. Steeds meer wijnboeren verbouwen hun edele vruchten uitgerekend in de woestijn. En juist deze druiven, die in een weerbarstige omgeving groeien, baren internationaal opzien. Nog maar twintig jaar geleden gold de Israëlische wijnproductie als middelmatig of zelfs van minderwaardige kwaliteit. Dat is intussen grondig veranderd. Er zijn steeds meer Israëlische wijnboeren begonnen, die anders dan de traditionele bedrijven met hoogwaardige wijnen op de markt komen. Intussen telt het land 250 wijnboeren, van wie een hele reeks een klein boutiquebedrijf heeft. ze produceren jaarlijks ongeveer 36 miljoen flessen wijn en halen ieder jaar zo’n 20 miljoen euro aan exportopbrengsten binnen. Niettemin hebben de Israëlische wijnen internationaal gezien een marktaandeel van slechts 0,02%. Frankrijk en Italië bijvoorbeeld halen de 15 procent. Interessant is echter niet het marktaandeel, maar de inmiddels hoogwaardige kwaliteit van de Israëlische wijnen.

Verscheidene wijnboeren kunnen trots zijn op internationale onderscheidingen. Er vindt intussen geen enkel internationaal concours meer plaats zonder dat er Israëlische wijnboeren aan deelnemen, die dan bijna altijd wel met de een of andere onderscheiding weer naar huis gaan. Intussen laat de Negev woestijn, die zo’n 60% van het Israëlische grondgebied uitmaakt, in deze zaak van zich horen. In de Negev bevindt zich tot dusver weliswaar slechts ongeveer vijf procent van de wijnplantages van het land, maar juist de bijzondere smaak van de hier geproduceerde wijnen heeft de vakwereld wakker geschud. Op het internetnieuws-portaal Ynet stond hierover: “Het harde klimaat van deze streek verleent de druiven een bijzondere kwaliteit, die je nergens anders kunt bewerken. De extreme droogte en de druppelirrigatie

zijn verantwoordelijk voor een betere controle van de watertoevoer en dat beïnvloedt de kwaliteit positief. Bovendien heb je maar zelden pesticiden nodig omdat veel voor druiven schadelijke insecten in het droge woestijnklimaat niet kunnen overleven. Daar komt dan nog bij dat het drastische verschil in dag- en nachttemperatuur het zuurgehalte uitbalanceert.” Hierdoor zijn sommige wijnboeren in de Negev, zoals de nog niet eens zo lang bestaande plantage Midbar in de buurt van Arad, de in 1999 geopende plantage van Sde Boker, de al met meerdere onderscheidingen bekroonde plantage Yatir in de bergen van Judea en de plantage Rajum bij Mitzpe Ramon, allang concurrenten geworden van de grotere wijnplantages in het noorden van het land (in Galilea en op de Golan). AN ■

MAATSCHAPPIJ

Israëli’s werken meer dan arbeiders in het Westen Terwijl Israëli’s schitteren door hun rijkdom aan creativiteit en het land kan bogen op talloze opmerkelijke zakelijke initiatieven, lijdt de productiviteit van de arbeidsmarkt als geheel onder te lange werktijden. Het Taub Centrum voor sociaalpolitiek onderzoek in Israël is een befaamd onafhankelijk Israëlisch onderzoekscentrum. Onlangs presenteerde een van de wetenschappers die in het Taub Centrum werken een interessant onderzoek dat enkele problemen van de Israëlische arbeidsmarkt in vergelijking met andere westerse landen verduidelijkt. Verantwoordelijk voor dit onderzoek is Dan Ben David, de directeur van het Taub Centrum. Het blijkt dat de algemene productiviteit van de werknemers in Israël te lijden heeft van de lange werktijden. Daarnaast worden in het onderzoek nog andere factoren genoemd waarom Israël qua arbeidsproductiviteit bij andere leidende westerse landen achterloopt. Daar is onder andere de bureaucratie voor verantwoordelijk.

Israëli’s hebben recht op 14 tot 15 vakantiedagen per jaar. Toegegeven, daar komt nog een heel aantal vrije dagen bij, maar een werkgever is slechts verplicht om maximaal 19 vakantiedagen per jaar te vergoeden en dan alleen nog als een werknemer al vele jaren bij hem werkzaam is. Daarmee blijven de Israëli’s qua toegestane vakantiedagen ver achter bij de Europese norm, al is het misschien een troost dat Israëli’s nog wel recht hebben op meer vakantie dan werknemers in de VS. Maar er is nog een factor die de Israëlische arbeidsmarkt van de omstandigheden op de Europese arbeidsmarkt onderscheidt: de lange werktijden. Een standaard werkweek in Israël duurt minstens 43 uur. Het aantal jaarlijkse arbeidsuren van een werknemer in Israël in is de loop van de laatste

decennia wel iets teruggelopen. Het daalde van ongeveer 2100 uur per jaar in 1970 tot 1900 uur per jaar in 1990. Daarna steeg het aantal uren overigens tot 1995 weer tot boven de 2000; inmiddels ligt het rond de 1920 uur. In de G7 landen is een volkomen andere ontwikkeling waar te nemen. Daar daalde het aantal gemiddelde uren per jaar van een werknemer gestaag van 2000 uur naar 1650 uur. Ben David zegt erover: “In vergelijking met andere westerse landen zijn er in de Israëlische maatschappij minder volwassenen aan het werk. Maar zij maken jaarlijks gemiddeld veel meer uren.” Dat er relatief minder Israëlische volwassenen op de arbeidsmarkt zijn geïntegreerd en het land toch een zeer goed arbeidscijfer heeft, ligt aan het feit dat veel leden van sommige bevolkingsgroepen

18 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 11/2013

Hoewel Israëli’s veel werkuren maken, ligt de algemene productiviteit per uur zeer veel lager dan in de G7 landen of enkele andere westerse landen. Bovendien wijst het onderzoek op nog een ander problematisch punt: de enorme bureaucratie.

niet eens als werkzoekenden geregistreerd staan, zoals ultraorthodoxe mannen en vrouwen uit de Arabische maatschappij. Hoewel Israëli’s veel werkuren maken, ligt de algemene productiviteit per uur zeer veel lager dan in de G7 landen of enkele andere westerse landen. Bovendien wijst het onderzoek op nog een ander problematisch punt: de enorme bureaucratie. De bureaucratie van de overheid onttrekt nog meer kracht aan de productie van goederen en van dienstverlenende bedrijven. Om in Israël een winkel of een bedrijf te starten moet je bijvoorbeeld 34 werkdagen investeren, terwijl het gemiddelde in de OESO landen op amper 13 dagen ligt. Het ligt dus voor de hand dat Israëls ideeënsmeden zich ook weleens aan andere terreinen dan hightech en technologie kunnen gaan wijden om een paar van deze basisgegevens te verbeteren. AN ■

WETENSCHAP

Technion onderzoekster onder beste jonge wetenschappers ter wereld Kira Radinsky begon op 15-jarige leeftijd haar studie aan het Technion. Na het behalen van haar promotie is zij nu in de lijst van 35 beste jonge wetenschappers ter wereld opgenomen. Volgens een lijst van de gerenom-

meerde Amerikaanse elite-universiteit MIT behoort Kira Radinsky in 2013 tot de 35 meest eminente jonge wetenschappers van de wereld. De 26-jarige heeft net haar promotie aan het Technion Haifa afgesloten en streefde enkele honderden andere kandidaten voorbij. Zij werd geëerd als “eminent innovator voor haar buitengewone werk op het gebied van softwareontwikkeling”. In het blad MIT Technology Review schreef hoofdredacteur Jason Pontin erover: “Door de jaren heen hebben we steeds weer jonge wetenschappers geëerd, wier latere successen bevestigden dat onze keus juist was. Onder hen bevinden zich vandaag de dag befaamde wetenschappers en ook zakenmensen. Het best bekend is misschien wel de naam Mark Zuckerberg, de oprichter van Facebook. De door ons tot de beste jonge wetenschappers

gerekende onderzoekers onder de 35 jaar vormen een uitgelezen lijst. Kira Radinsky mag trots zijn op deze onderscheiding.” Men kan gerust zeggen dat niet alleen zij, maar ook de vermaarde technische hogeschool van Israël trots mag zijn op dit eerbetoon. Het Technion heeft Radinsky sinds haar vijftiende levensjaar gestimuleerd. De scholiere kwalificeerde zich destijds voor het uitblinkersprogramma van de universiteit en deed nog vóór het einde van de middelbare school een opleiding informatica. Tijdens haar studie ontwikkelde zij een prognosemethode met een tot 80% correcte prognose. Het ging haar er bijvoorbeeld om te kunnen voorspellen wanneer er gevaar voor het uitbreken van cholera bestond. Ze had daarvoor een databank met gegevens uit publicaties die tot 500 jaar in het verleden teruggaan. Bij dit werk

Wikipedia

19 ontdekte ze onder andere het nauwe verband tussen verschillende factoren. Zo kwam ze bijvoorbeeld op het idee dat wel heel veel van die epidemieën terug te voeren waren op een combinatie van droogte en stormen. Bij de ontwikkeling van haar software werkte ze samen met de onderzoeksafdeling van Microsoft in de VS. Met haar ontwikkeling heeft ze allang contact met grote instellingen die zich bezighouden met kwesties rond de wereldgezondheidszorg.

Tenslotte richtte zij SalesPredict op en wist samen met een partner ongeveer een miljoen dollar van investeerders bijeen te garen. Haar nieuwe bedrijf analyseert toekomstige verkopen, zodat de klanten die van de software van Radinsky gebruik maken op basis van deze inzichten hun verkoopstrategie kunnen aanpassen. Alle klanten van het door Radinsky opgezette bedrijf hebben hun winsten weten te verhogen.

Dat deze jonge Israëli veel potentieel bezit bevestigt ook een van haar hoogleraren van het Technion. “Kira verbindt een scherp intellect, creativiteit en vooral ook nieuwsgierigheid in zich, wat een zeldzame, maar voor eminente innovators karakteristieke combinatie is. Als anderen zeggen dat een probleem onoplosbaar is, dan gaat zij er pas echt tegenaan om innovatieve alternatieve oplossingen te vinden.” ZL ■

GENEESKUNDE

Duits-Israëlische samenwerking bij behandeling kanker Het Israëlische bedrijf Compugen doet onderzoek op een baanbrekend terrein van de kankertherapie en sloot onlangs een strategisch belangrijke samenwerkingsovereenkomst met een dochteronderneming van het Duitse Bayer AG. Het Israëlische bedrijf Compugen is een onderneming die farmaceutisch onderzoek doet en zich al sinds 1993 op heel bepaalde terreinen van het biotechnologisch onderzoek heeft gespecialiseerd. Daaronder valt ook het onderzoek naar de immuuntherapie bij kanker, waar het oncologisch onderzoek steeds meer naar toe gaat. Tegen de achtergrond van hun succesvolle ontwikkelingen op dit terrein kon Compugen een samenwerkingsovereenkomst met een dochteronderneming van de in Leverkusen gevestigde farmaceutische reus Bayer AG sluiten. De overeenkomst heeft zowel in vakkringen als in economische bladen opzien gebaard en biedt kankerpatiënten een volkomen nieuwe therapiemogelijkheid. Deze ligt echter nog wel in de toekomst omdat de ontwikkelingen

van Compugen zich nog in het preklinische stadium van ontwikkeling bevinden. Zo is Compugen nog niet eens begonnen met de planning van klinische tests, die enkele jaren in beslag nemen en waar de toelatingsprocedures aan gekoppeld zijn. Niettemin vormt de overeenkomst met Bayer Healthcare al wel een belangrijke doorbraak. In de overeenkomst draait het om twee door Compugen ontwikkelde substanties die een nieuwe aanzet in de kankertherapie ontsluiten. Deze substanties zouden een kankertherapie mogelijk maken waarbij het eigen afweersysteem van het lichaam (ons immuunsysteem) wordt gestimuleerd om de kwaadaardige tumor met zelfgemaakte antistoffen actief te bestrijden. Bij de momenteel gehanteerde bestrijdingsvormen van

kanker treedt men meestal direct tegen de kankercellen op. Dat leidt er nogal eens toe dat de kankercellen resistentie ontwikkelen en dat tegelijk het eigen afweersysteem van de betrokken patiënt wordt aangetast. In het oncologisch onderzoek is men al geruime tijd koortsachtig bezig met nader onderzoek van de immuuntherapie voor kanker omdat men heeft gezien dat deze methode betere en vooral duurzamere resultaten oplevert, die de overlevingskansen van kankerpatiënten drastisch verbeteren. Dit geldt in het bijzonder voor patiënten met moeilijk behandelbare tumoren en met een vorm van kanker die zich via uitzaaiingen door het hele lichaam verspreidt, zeg maar mensen die nog maar weinig uitzicht op genezing hebben. De door Compugen ontwikkelde substanties

Deze substanties zouden een kankertherapie mogelijk maken waarbij het eigen afweersysteem van het lichaam (ons immuunsysteem) wordt gestimuleerd om de kwaadaardige tumor met zelfgemaakte antistoffen actief te bestrijden.

20 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 11/2013

bleken belangrijk bij de doelgerichte aansturing van het immuunsysteem, zodat dit niet meer door de kanker wordt onderdrukt, maar juist actief de strijd tegen de kanker opneemt. De tussen Compugen en Bayer Healthcare gesloten overeenkomst

heeft betrekking op nader onderzoek, de ontwikkeling en het commerciële gebruik van deze beide substanties. De overeenkomst kent aan Bayer Healthcare de volle rechten op de verdere ontwikkeling en wereldwijde verkoop toe. Na een vooruitbetaling van

tien miljoen dollar (rond de 7,8 miljoen euro) wenken het in Tel Aviv gevestigde bedrijf Compugen nog meer potentiele betalingen, die volgens gegevens van het bedrijf kunnen oplopen tot de orde van grootte van 500 miljoen dollar. ZL ■

GENEESKUNDE

Israël verbetert ALS therapie Amyotrofe lateraalsclerose (ALS) is een degeneratieve aantasting van het motorisch zenuwstelsel. De moderne geneeskunde kan deze geniepige ziekte niet genezen. Een baanbrekend Israëlisch onderzoek houdt zich nu met ALS bezig. Wikipedia

Het gaat om een ziekte die je gerust zeldzaam kunt noemen. Van elke 100.000 mensen krijgen er elk jaar een tot drie ALS. De oorzaak van de ziekte, die vaker bij mannen dan bij vrouwen en meestal tussen het 50ste en 70ste levensjaar optreedt, is onbekend. Verder is de diagnose een probleem, omdat er met name in het beginstadium een gevarieerd ziektebeeld kan optreden. De tot nu toe gehanteerde behandelmethoden zijn maar matig succesvol. In ieder geval is het een fataal verlopende ziekte. De overlevingstijd bedraagt gemiddeld drie tot vijf jaar. Deskundigen van de Hadassah kliniek in Jeruzalem houden zich al meerdere jaren bezig met onderzoek naar ALS. Ze hebben nu een opzienbarende doorbraak weten te bereiken, want ze zijn de eerste medische wetenschappers van de wereld die er in geslaagd zijn om het verloop van de ziekte te stoppen en zelfs een zekere verbetering van de gezondheidstoestand van betrokken patiënten te verwezenlijken.

De Hadassah kliniek in Jeruzalem

Het onderzoek staat onder supervisie van het bedrijf Brainstorm, dat zich bezighoudt met stamcelonderzoek. Aan een van de testfasen van dit onderzoek, dat geleid wordt door Dimitrios Karussis van de neurologische afdeling van de Hadassah kliniek, namen aanvankelijk een goede twintig proefpersonen deel. Men nam stamcellen uit hun ruggenmerg weg, die in het laboratorium een chemische behandeling ondergingen, zodat ze zich tot zenuwcellen ontwikkelden. Daarna werden deze cellen via een injectie weer in het ruggenmerg van de proefpersonen teruggeplaatst. Deze nieuwe zenuwcellen scheidden een groeihormoon af dat zich bij de in het ruggenmerg aanwezige zenuwcellen voegde, ontstekingen remde en het degeneratieve proces dat zenuwcellen door toedoen van ALS doorlopen, vertraagde en in sommige gevallen zelfs geheel tot stilstand bracht. Volgens persberichten van Brainstorm gaat het om een zeer succesvolle reeks klinische tests, die een belangrijke door-

braak in de behandeling van ALS in het vooruitzicht stelt. Tot het succes droeg daarnaast op beslissende wijze bij dat er in sommige gevallen zelfs een verbetering van het ziektebeeld viel waar te nemen. Zulke successen had men tot dusver nog nooit bij andere klinische tests behaald. Het bedrijf heeft bekendgemaakt dat de klinische tests binnenkort in de VS zullen worden voortgezet. Toch blijven er nog veel vragen open. Zo heeft men geen idee of de vertraging en verbetering van het ziektebeeld van lange duur zullen zijn en ALS patiënten dus werkelijk hoop voor de langere termijn zullen bieden. ZL ■ Men nam bij proefpersonen stamcellen uit hun ruggenmerg weg, die in het laboratorium een chemische behandeling ondergingen, zodat ze zich tot zenuwcellen ontwikkelden. Daarna werden deze cellen via een injectie weer in het ruggenmerg van de proefpersonen teruggeplaatst.

YESHUA BIJBEL EN ISRAËL 21

Israël –

het zekere teken van de Opname door Arno Froese “U dan, wees ook bereid, want op een uur waarop u het niet zou denken, zal de Zoon des mensen komen” (Luk. 12:40). Dit korte vers maakt elk speuren naar een teken voor de komende Opname overbodig. Jezus zegt gewoon dat Hij komt als “u het niet zou denken”. Als er dan geen tekenen voor deze toekomstige gebeurtenis zijn, waarom heb ik dit artikel dan ‘Israël – het zekere teken van de Opname’ genoemd? Omdat we wel een indirect teken hebben, dat er enerzijds op wijst dat God een vervanging voor de Gemeente aan het voorbereiden is en anderzijds dat de periode van de Gemeente ten einde loopt. Wie de Bijbel leest weet Israël Gods uitverkoren volk op aarde is. Verder weten we dat Israël de Messias heeft afgewezen. Om die reden heeft God Israël ter zijde geschoven en het niet langer als instrument gebruikt om de wereld Zijn oordeel, Zijn licht en Zijn redding te brengen. Let op dat ik zeg “ter zijde geschoven” en niet “verworpen” of “vervangen”. De Gemeente, die in eerste instantie uit gelovigen uit de volken bestaat, is Gods spreekbuis waardoor Hij tegenwoordig Zijn heil verkondigt. De boodschap van de Gemeente luidt: “Kom tot Jezus en laat je redden”. Deze boodschap wordt al bijna 2000 jaar verkondigd.

Op grond van wat het oude verbond ons duidelijk leert weten we dat God Zijn volk een nieuw verbond heeft beloofd. De profeten hebben de details van dit nieuwe verbond beschreven, dat door de Heer Jezus Christus werd ingesteld. Overigens – en het is uiterst belangrijk dat we dat verstaan – bevat het nieuwe verbond geen fysieke, geografische, politieke of materiele beloften. Die heeft het volk Israël al onder het oude verbond gekregen. God heeft beloofd dat Israël alle volken van de wereld licht zou brengen. Omdat dit in het verleden nog niet gebeurd is, kunnen we er zeker van zijn dat de oorspronkelijke grenzen van Israël hersteld zullen worden om deze profetie te vervullen. Tenslotte zullen de Joden een leidende positie op aarde innemen. Deuteronomium 14:2 zegt: “Want u bent een heilig volk voor de HERE, uw God. De HERE heeft u uit alle volken die op de aardbodem zijn, uitgekozen om voor Hem een volk te zijn dat Zijn persoonlijk eigendom is.” En dat nu vormt een probleem: twee groepen mensen moeten het licht der wereld zijn. Daarom moeten we eerst antwoord geven op de vraag: Is Israël tegenwoordig een licht voor de volken? Absoluut niet. Geestelijk gezien bevindt Israël zich in de duisternis. En je kunt geen licht voor anderen zijn als je zelf in de duisternis

bent. De apostel Paulus schreef aan de Romeinen: “Zij zijn … wat het Evangelie betreft vijanden vanwege u…” (Rom. 11:28). Maar dit heft Gods eeuwige belofte dat Israël een licht voor de volken zal zijn, echt niet op: “Het is te gering dat U voor Mij een Knecht zou zijn om op te richten de stammen van Jakob en om hen die van Israël gespaard werden, terug te brengen. Ik heb U ook gegeven tot een licht voor de heidenvolken, om Mijn heil te zijn tot aan het einde der aarde!» (Jes. 49:6). Dat is voor ons de garantie dat Israël in de toekomst nog een licht voor de wereld zal zijn. Jezus heeft tegen de Gemeente gezegd: “U bent het licht van de wereld” (Mat. 5:14). Al bijna 2000 jaar lang brengt de Gemeente als een fakkel van God licht in deze wereld. Zij heeft het licht bij mensen gebracht die in geestelijke duisternis leven. De Heilige Geest heeft miljoenen mensen van hun zonden overtuigd en zij werden aan het ‘Koninkrijk van het licht’ toegevoegd. Op dit punt dienen we te vermelden dat we geen licht zijn voor de wereld als geheel, maar voor individuele personen. Noch de Schrift, noch de kerkgeschiedenis maakt melding van een heel volk dat in één keer werd gered. Dat is nog nooit voorgekomen en zal in de wereld van vandaag ook niet voorkomen. Daarom zien we dat het een tweevoudige taak is om een licht voor de wereld te zijn: de Gemeente is het voor individuele personen en Israël is het voor de volken. We weten dat de Heer Jezus Christus het Licht van de wereld is. Zijn licht, dat de gelovigen uitstralen, dringt door in het hart van zondaren. Maar Jezus heeft ook beloofd dat de Gemeente in Zijn tegenwoordigheid zal zijn. En daarom zijn we slechts voor een beperkte tijd lichtbrengers in deze wereld. Het begon op de Pinksterdag en het zal duren tot onze opname. Dan zal de wereld pas echte duisternis gaan beleven. Dan zal er niets meer de bedriegerij van de duivel, de vader van de leugen, in de weg staan. Wanneer zit onze taak er op? Als de laatste mensen uit de volken aan de gemeente zijn toegedaan. Dan worden we opgenomen om bij de Heer te zijn. Wanneer gaat Israël zijn roeping als licht van de wereld vervullen? Als Israël geestelijk hersteld is. Historisch gezien was het onmogelijk dat Israël weer een natie kon worden, omdat de Joden over heel de wereld verstrooid waren. Ze konden niet naar het

2222 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL BIJBEL EN ISRAËL Nieuws uit Israël

Nieuws uit Israël • 11/2013

Beth-Shalom, Postbus 193, 3940 AD Doorn telefoon 0343 477288 fax 0343 477447 E-mail: [email protected]

En u, bergen van Israël, u zult uw takken weer voortbrengen en uw vruchten voor Mijn volk Israël dragen, want zij komen naderbij!

land Israël terugkeren omdat ze in een land dat feitelijk één grote woestijn was niet hadden kunnen overleven. En dus trof God de nodige voorbereidingen, zodat de Joden na hun terugkeer naar Israël niet alleen in staat waren zichzelf te voeden, maar ook een bepalende factor in dit deel van de wereld te worden. Zo heeft de Heer Jezus Zijn Gemeente er van verzekerd dat Hij voorbereidingen voor hen zou treffen: “Laat uw hart niet in beroering raken; u gelooft in God, geloof ook in Mij! In het huis van Mijn Vader zijn veel woningen; als dat niet zo was, zou Ik het u gezegd hebben. Ik ga heen om een plaats voor u gereed te maken. En als Ik heengegaan ben en plaats voor u gereedgemaakt heb, kom Ik terug en zal u tot Mij nemen, opdat ook u zult zijn waar Ik ben” (Joh. 14:1–3). In het geval van Israël bereidde de Heer het land voor het volk voor: “En u, bergen van Israël, u zult uw takken weer voortbrengen en uw vruchten voor Mijn volk Israël dragen, want zij komen naderbij!” (Ez. 36:8). Ezechiël 36:4 bevat fascinerende bijzonderheden over het hele land Israël: “Luister daarom, bergen van Israël, naar het woord van de Here HERE. Zo zegt de Here HERE tegen de bergen en Dat de Joden naar Israël terugkeren, daar een modern, progressief land opbouwen en een drijvende kracht in het Midden-Oosten zijn geworden, toont duidelijk aan dat het einde van het tijdperk van de Gemeente is ingeluid. Foto: Tel-Aviv

Abonnementen: Beth Shalom, Postbus 193, 3940 AD Doorn, tel. 0343 477288 Giften: Giro 94400 t.n.v. Beth-Shalom Doorn Betalingen: Giro 409200 t .n.v. Middernachtsroep Doorn Voor België: ING-bank 363-0507942-90 in Brussel «Nieuws uit Israël» verschijnt ook in het Duits, Frans, Engels, Spaans, Portugees, Hongaars en Roemeens. Alleen in de betreffende landen. Abonnement Nederland en België: gratis, Vanuit Nederland naar andere landen in Europa: EUR 26.40, Buiten Europa en Suriname: EUR 31.80.

tegen de heuvels, tegen de waterstromen en tegen de dalen, tegen de verwoeste puinhopen en tegen de verlaten steden, die tot buit en tot een voorwerp van spot geworden zijn voor het overblijfsel van de heidenvolken die rondom u zijn.” Laten we niet vergeten dat het een troosteloos en verlaten land was, dat zelfs “tot een buit en tot een voorwerp van spot” was geworden “voor het overblijfsel van de heidenvolken rondom”. Dit is een feit dat aan de hand van de jongste geschiedenis heel zeker kan worden aangetoond. Sinds de nieuwe stichting van de politieke staat Israël in mei 1948 is dit land een vervulling van bijbelse profetie geworden – een wonder in de ogen van al degenen die de tijd hebben genomen om zich eerlijk met het volk en het land bezig te houden. Dat de Joden naar Israël terugkeren, daar een modern, progressief land opbouwen en een drijvende kracht in het Midden-Oosten zijn geworden, toont duidelijk aan dat het einde van het tijdperk van de Gemeente is ingeluid. ■ Uittreksel uit het boek Das Geheimnis der Entrückung van Arno Froese; u kunt dit boek via ons kantoor bestellen!

Israëlreizen: Beth-Shalom-Israëlreizen: Postbus 193, 3940 AD Doorn tel. 0343 477288 Gastenhuis in Israël: Beth-Shalom, P.O.B. 6208, Haifa 31060/Karmel Israël tel. 00972-4-83774-81 Testamentaire beschikkingen: (via een notaris) «Ik legateer vrij van rechten en kosten aan de Stichting: Zendingswerk Middernachtsroep statutair gevestigd te LEIDEN en geregistreerd onder nummer .41166018. bij de Kamer van Koophandel Rijnland, een bedrag van EUR…»

Gedachtig aan het feit, dat alle menselijke kennis slechts onvolkomen is (1 Cor. 13:9), geven de auteurs voor eigen verantwoording hun persoonlijke visie weer Initialen van de auteurs en bronvermeldingen in dit nummer: ZL = Zwi Lidar; CM = Conno Malgo; AN = Antje Naujoks

Voorpagina: NUI Voor de inhoud van externe web-pagina’s waarnaar verwezen werd kunnen wij niet aansprakelijk worden gesteld. Wij verklaren hiermee uitdrukkelijk, dat op het tijdstip van het tot stand brengen van de link geen illegale inhoud op de verbonden websites herkenbaar waren. Op de actuele en toekomstige vormgeving, de inhoud of de auteursrechten van de verbonden sites hebben wij geen invloed. Voor illegale, foute of onvolledige inhoud en vooral voor schade, die uit het aanklikken of niet aanklikken van zulke aangeboden informatie ontstaat, is alleen de aanbieder van de site verantwoordelijk, naar wie verwezen werd, niet degene, die enkel via links naar de bewuste publicaties verwijst.

Winteraanbiedingen... Bijbel HSV Psalm & Gesang, Speciale Cover

Dagboek Auteur: Wim Malgo Uitvoering: Gebonden 384 pagina’s ISBN: 978-90-6603-048-0

Uitvoering: special Cover 2100 pagina’s ISBN: 978-90-6539-357-9

Bestelnr: 532 € 15,00 nu € 10,00

Bestelnr: 199077 € 40,00 nu € 33,00 Mijn eerste Kinderbijbel

Auteur: Norbert Lieth Uitvoering: Geniet 47 pagina’s ISBN: 978-90-6603-068-8

Tekst en tekeningen: A. van Gool Uitvoering: gebonden 125 pagina’s ISBN: 978-90-5947-394-2 Bestelnr: 199061 € 5,95

Bestelnr: € 2,50

Geïllustreerde Bijbelverhalen

9 Wondertekenen

Meer dan 200 verhalen. Uitvoering: Gebonden 256 pagina’s ISBN: 978-14-0754-414-4

Auteur: Norbert Lieth Uitvoering: Gebonden 160 pagina’s ISBN: 978-90-6603-137-1 Bestelnr: 197162 € 8,00 nu € 5,50 Vertrouwen in de Almachtige God Auteur: Marcel Malgo Uitvoering: Paperback 64 pagina’s ISBN: 978-90-6603-050-3

Bestelnr: 199056 € 7,00 Kijkbijbel Tekst en tekeningen: Kees de Kort Uitvoering: gebonden 77 pagina’s ISBN: 978-90-6126-388-3 Bestelnr: 199056 € 29,95 David en Goliath (Puzzelboek)

Bestelnr: 534 € 3,00 oon ltelef e t s e b Onze 7 288

Uitvoering: gebonden 6 puzzels ISBN: 978-90-3662-382-7

- 47 0343

sro il: nacht E-ma ing@midder estell

ep.nl

Bestelnr: 199104 € 4,00

b

Bezoek onze

Webshop

Aanbiedingen geldig tot 31-12-2013

Verheugt u!

Israël 2014 De Israëlkalender 2014, de 13 foto’s tonen de prachtige natuur van Israël. De kalender vermeldt christelijke en Joodse feestdagen en heeft voor elke maand een passend bijbelvers. Het is een ware blikvanger! afmetingen: 42,0 bij 29,7 cm • ISBN 978-90-6603-165-4 • prijs € 10,00 bestelnummer 348140

Mark Hitchcock

Iran & Israël In Iran & Israël worden de laatste ont܈ŽŽiˆ˜}i˜ˆ˜…iÌVœ˜yˆVÌÌÕÃÃi˜À>˜i˜ ÃÀ>lˆ˜ii˜`Ո`iˆŽ ˆLiÃ«iÀëiV̈iv }i«>>ÌÃÌ°*ÀœvïiŽi˜˜iÀ>ÀŽˆÌV…VœVŽ Li>˜ÌܜœÀ`Ì`iâi­i˜>˜`iÀi®ÛÀ>}i˜\ U<ˆ˜Üiœ«Üi}˜>>ÀƂÀ“>}i``œ˜¶ U7>ÌŽÕ˜˜i˜Üi`iŽœ“i˜`ï`ÛiÀÜ>V…Ìi˜¶ Uœ“ÌiÀœœˆÌÛÀi`iˆ˜…ï``i˜‡"œÃÌi˜¶ U7iŽiÀœëiiÌƂ“iÀˆŽ>ˆ˜`iiˆ˜`̈`¶

€ 14,95 Onz

034

ail:

telli

Bestelnr. 199110 · Boek · paperback · 175 pagina‘s ISBN: 978-90-6451-182-0

stel

3-

E-m

bes

e be

ng@

477

mid

tel 288 efoon

dern

ach

tsro

Bezoek onze

ep.n

l

Webshop