ISLAMSTUDIES #ISLMSTDS. Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Radboud Universiteit in Nijmegen

#ISLMSTDS ISLAMSTUDIES

Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen • Radboud Universiteit in Nijmegen

VOORWOORD

— KARIN VAN NIEUWKERK Hoogleraar Islamstudies

DE COMBINATIE VAN

taal, geschiedenis, politiek & cultuur MAAKT IN NIJMEGEN

W

ISLAMSTUDIES

UNIEK

aarom vind ik de Arabisch wereld nog altijd zo intrigerend? Als tweedejaars student maakte ik een studiereis naar Egypte, Syrië, Jordanië en Israël. De warmte, drukte en gastvrijheid in Egypte waren overweldigend. De onvermijdelijke gesprekken over ‘het conflict’ in Israël fascinerend. De contrasten tussen Jordaanse elite en Palestijnse vluchtelingenkampen schrijnend. Syrische veiligheidsagenten met donkere zonnebrillen hielden ons nauwlettend in het oog. En overal de tastbare sporen van een rijk verleden vermengd met geuren en klanken van het heden. Ik zal dan ook nog vaak terugkeren, vooral naar Egypte. Vrijwel iedereen heeft een stevige mening over het Midden-Oosten en de islam. Maar weinig mensen hebben echt verstand van zaken. Vooral de islam is steeds belangrijker geworden voor de politieke situatie in het Midden-Oosten en in het integratiedebat in Europa. Het is dan ook noodzakelijk dat er deskundigen zijn die de islam in haar historische, politieke en culturele context kunnen plaatsen. Dit is precies wat islamstudies in Nijmegen biedt. Je leert over de begintijd

van de islam en het leven van de profeet, over moderne islamitische denkers en hun politieke theorieën. Je krijgt inzicht in de politiekhistorische ontwikkelingen van het MiddenOosten, maar ook in de rijke verteltraditie, van poëzie en populaire cultuur. Veel aandacht

DE WARMTE, DRUKTE EN GASTVRIJHEID IN EGYPTE WAREN OVERWELDIGEND is er voor islam in Europa en Nederland, het integratiedebat, de problematiek van migratie en vluchtelingen. Echte diepgang verkrijg je pas als je ook de taal onder de knie krijgt en zelf naar de Arabische wereld reist. Arabische taalverwerving en een verblijf in Egypte of Marokko zijn dan ook belangrijke onderdelen van de studie. Deze combinatie van taal, geschiedenis, politiek en cultuur gericht op het Midden-Oosten en Europa maakt islamstudies in Nijmegen uniek. Om te laten zien hoe interessant en relevant de wetenschappelijke studie van de islam is, bieden we je dit magazine. Zo krijg je tevens inzicht in de veelzijdigheid van het onderzoek van je toekomstige docenten.

#ISLMSTDS

COLOFON

#ISLMSTDS

—3

INHOUD SPECIAL

ISLAMSTUDIES

Radboud Universiteit in Nijmegen Faculteit der Filosofie, Theologie en Religiewetenschappen Erasmusplein 1 6525 HT Nijmegen 024 361 2168 www.ru.nl/bachelor/islamstudies ------------------------------------UITGAVE

Het magazine #ISLMSTDS is een special over de opleiding Islamstudies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, voor aankomende studenten, studenten, VO-docenten, medewerkers en andere geïnteresseerden. ------------------------------------REDACTIE

Lisa Hilderink Ton Rijken Lieke Steijvers Joas Wagemakers ART-DIRECTION & GRAFISCH ONTWERP

Suzanne Hertogs, Anne de Laat (Ontwerphaven) FOTOGRAFIE

Shutterstock, Wikimedia DRUK

Bal Media

De originele titels zijn als volgt: Wat weten we eigenlijk over Mohammed? – Nicolet Boekhoff-van der Voort Religieuze poëzie in de islam – Gert Borg Noord-Afrika, het Nabije Oosten en Europa. Een mediterraan perspectief – Henk Driessen Wie zijn je broeders en zusters? Het streven naar eenheid in een wereld van verscheidenheid – Martijn de Koning ‘De hoofddoek is onderdrukking van vrouwen’ Beeldvorming en islamofobie – Martijn de Koning Met hart en ziel. Het devote, stijlvolle en betwiste lichaam – Martijn de Koning Bekering tot de islam van Nederlandse vrouwen – Karin van Nieuwkerk Islam en populaire cultuur – Karin van Nieuwkerk Wat is politiek in de politieke islam? – Roel Meijer

2

Colofon

4

De islam in tijd

6

Wie was Mohammed?

10

Is islamofobie angst voor de islam?

12

Van halallied tot islampop

14

In de ban van het geloof

16

De wondere wereld van het Arabisch

20

Schoon blijven in een modderbad

23

Interview: Guusje van den Ouweland

24

Met hart en ziel

------------------------------------------------------

------------------------------------De wetenschappelijke artikelen in dit magazine zijn deels verkorte versies van artikelen uit het boek Islam in verandering, vroomheid en vertier onder moslims binnen en buiten Nederland (J. Wagemakers en M. de Koning (red.) Uitgeverij Parthenon, 2015)

Van Nijmegen naar Rabat

26

Interview: Lieke de Jong

29

Is de jihad van IS islamitisch?

30

Allemaal broeders en zusters

34

Taalkunstenaars in de islam

39

De Middellandse Zee en de islam

40

Interview: Roel Meijer

43

Wat is politiek in de politieke islam?

44

Ga voor Islamstudies!

46

Interview: Jeu Delemarre

48

ONDERZOEK

DOOR Joas Wagemakers BEELD Ontwerphaven

DE ISLAM IN TIJD T

MOHAMMED MEENT EEN OPENBARING VAN GOD TE HEBBEN GEKREGEN

DOOD VAN MOHAMMED

ROTSKOEPEL IN JERUZALEM GEBOUWD

PAUS URBANUS ROEPT EERSTE KRUISTOCHT UIT

VEROVERING CONSTANTINOPEL (HET LATERE ISTANBUL) DOOR DE OSMANENDYNASTIE

TWEEDE BELEG WENEN DOOR OSMANENDYNASTIE

VEROVERING ALGERIJE DOOR FRANKRIJK

BEZETTING EGYPTE DOOR GROOT-BRITTANNIË

BRITS-FRANSE SYKES-PICOT OVEREENKOMST TER VERDELING VAN HET MIDDEN-OOSTEN

OPRICHTING REPUBLIEK TURKIJE

OPRICHTING STAAT ISRAËL

MOORD OP EGYPTISCHE PRESIDENT ANWAR AL-SADAT DOOR RADICALE MOSLIMS

AANSLAGEN IN NEW YORK, WASHINGTON EN PENNSYLVANIA DOOR RADICALE MOSLIMS

OPRICHTING KALIFAAT DOOR DE ISLAMITISCHE STAAT (IS)

570

622

680

786-809

1187

1529

1798

1881

1915

1917

1928

1979

1998

2010 GEBOORTE VAN DE PROFEET MOHAMMED OP HET ARABISCH SCHIEREILAND

MOHAMMED EN DE VROEGSTE MOSLIMS EMIGREREN VAN MEKKA NAAR MEDINA

SLAG BIJ KARBALA (IRAK); ‘MARTELAARSCHAP’ HUSAYN, KLEINZOON VAN MOHAMMED

HARUN AL-RASHID (BEKEND VAN DE VERHALEN VAN 1001 NACHT) IS KALIEF

KRUISVAARDERS VERSLAGEN DOOR SALAH AL-DIN AL-AYYUBI (SALADIN)

BELEG VAN WENEN DOOR OSMANENDYNASTIE

VEROVERING EGYPTE DOOR FRANKRIJK

BEZETTING TUNESIË DOOR FRANKRIJK

ARABISCHE OPSTAND TEGEN OSMAANSE OVERHEERSING

BALFOUR VERKLARING TER OPRICHTING VAN ‘JOODS NATIONAAL TEHUIS’ IN PALESTINA

OPRICHTING MOSLIM BROEDERSCHAP IN EGYPTE

ISLAMITISCHE REVOLUTIE IN IRAN

OPRICHTING AL-QAIDA DOOR OSAMA BIN LADEN

BEGIN VAN REVOLUTIES IN DIVERSE ARABISCHE LANDEN: DE ‘ARABISCHE LENTE’ Voor deze tijdlijn is gebruik gemaakt van Roger Allen, An Introduction to Arabic Literature (Cambridge, etc.: Cambridge University Press, 2000). Met dank aan Nicolet Boekhoff-van der Voort, Gert Borg en Roel Meijer.

—5 #ISLMSTDS

610

632

685-691

1095

1453

1683

1830

1882

1916

1923

1948

1981

2001

2014

#ISLMSTDS

Wie was

—7

ONDERZOEK

MOHAMMED? Er is geen twijfel dat Mohammed echt heeft bestaan. Verschillende bronnen leveren daarvoor het bewijs. Maar wie hij precies was, of hoe zijn leven eruit zag, is lastiger te achterhalen. Wetenschapper Nicolet Boekhoff-van der Voort legt de bronnen naast elkaar en komt tot interessante conclusies. TEKST Nicolet Boekhoff-van der Voort BEELD Wikimedia en Shutterstock

W

ie meer wil weten over het leven van de profeet Mohammed (ca. 570-632), is aangewezen op bronnen met verhalen over de profeet die pas honderd jaar na zijn dood zijn opgeschreven, of zelfs nog later. Mohammeds volgelingen hebben deze verhalen van generatie op generatie doorgegeven. Dat betekent dat elke keer dat een verhaal verteld wordt, er iets verandert. Soms zijn dat details, maar soms ook grote veranderingen. Arabiste Nicolet Boekhoff-van der Voort onderzocht hoe het biografische materiaal over het leven van Mohammed zich na zijn dood heeft ontwikkeld en vergeleek de verschillende bronnen met elkaar.

1 De Hadith

De meest uitgebreide informatie over de ontstaansperiode van de islam is te vinden in hadith-werken. Dit zijn boeken met overleveringen (hadiths). De hadith-werken zijn gemaakt voor en door moslims en komen op zijn vroegst uit de negende eeuw, dat wil zeggen minimaal tweehonderd jaar na de dood van Mohammed. In de werken staan overleveringen die beschrij< Perzische miniatuur uit de zestiende eeuw. Mohammed komt met Buraq, een hemels dier, aan in de hemel. Zijn gezicht is niet afgebeeld.

ven welke veldslagen de profeet heeft geleverd, wie hij ontmoet heeft en hoe hij zich in bepaalde situaties gedroeg. Betrouwbaar Zijn de hadith-werken betrouwbaar genoeg om het leven van Mohammed te reconstrueren? De verhalen bestaan meestal uit twee gedeeltes: een verhalend gedeelte, de matn, en een keten van overleveraars, de isnad. Deze keten geeft aan via welke personen een auteur de begeleidende tekst heeft ontvangen. Niet alle ketens gaan echter ononderbroken terug tot een ooggetuige. Soms is de naam van één of meerdere overleveraars weggelaten of er staat ‘iemand vertelde mij’. Het komt ook voor dat de laatste persoon uit de keten – degene die eigenlijk de getuige van de gebeurtenis zou moeten zijn – uit de tweede helft van de achtste eeuw afkomstig is of later en dus nooit de gebeurtenis zelf heeft kunnen meemaken! Feit of fictie Een ander probleem is dat de informatie afkomstig is uit islamitische bronnen. Het is de vraag in

MOHAMMEDS VOLGELINGEN GAVEN DE VERHALEN DOOR VAN GENERATIE OP GENERATIE

#ISLMSTDS

—9

ONDERZOEK

DE KORAN BEVESTIGT NIET DAT MEKKA DE GEBOORTEPLAATS VAN MOHAMMED WAS hoeverre deze bronnen de historische werkelijkheid beschrijven of juist alleen het beeld weergeven dat latere moslims over het leven van hun profeet hebben. Islamitische en niet-islamitische wetenschappers die zich bezighouden met de ontstaansperiode van de islam zijn het met elkaar eens dat het hadith-materiaal tegenstrijdigheden, onwaarheden, fouten en vervalsingen bevat. Sommige daarvan zijn opzettelijk toegebracht, maar dat is zeker niet altijd zo. Wetenschappers discussiëren over de vragen in hoeverre het mogelijk is om feit van fictie en fout te onderscheiden in het overleveringsmateriaal en of de overleveringen eigenlijk wel bruikbaar zijn voor een beschrijving van het leven van Mohammed en de vroegste periode van de islam.

2 Koran

De Koran is een andere bron om meer te weten te komen over Mohammeds leven. Maar ook bij dit werk is er een aantal problemen. Zo is de Koran zoals wij hem in onze tijd kennen, niet in deze vorm door Mohammed nagelaten. Volgens het hadith-materiaal zijn de volgelingen van de profeet pas na zijn dood begonnen om de openbaringen te verzamelen. De voltooiing vond pas op zijn laatst plaats tussen 644-656, dus ongeveer twaalf tot 24 jaar na de dood van Mohammed. Weinig informatie Ook bevat de Koran zeer weinig informatie over de profeet. De naam Mohammed komt er maar vier keer in voor. De plaatsnaam Mekka wordt één keer genoemd, evenals Bakka, wat als een alternatieve benaming van Mekka wordt gezien. Uit de Koran kunnen we echter niet opmaken dat Mekka de geboorteplaats van Mohammed was. De vervolging van de profeet staat in de Koran, maar naar zijn vlucht uit Mekka naar Medina, waar hij het laatste decennium van zijn leven heeft gewoond, wordt alleen verwezen. De locaties van twee veldslagen bij Badr en Hunayn staan in de Koran met name genoemd, maar een belangrijke veldslag bij Uhud in 625, waar de moslims een grote nederlaag leden, wordt niet

met name genoemd. Het is dus niet mogelijk om het leven van de profeet Mohammed goed te reconstrueren op basis van de Koran.

3 Christelijke werken

Een derde bron van informatie over het leven van Mohammed bestaat uit een aantal werken die door niet-moslims zijn geschreven. De vroegste geschriften komen uit de tijd vlak na het overlijden van Mohammed. Het probleem van deze werken is dat ze geschreven zijn door christenen die in het islamitische rijk woonden. Het gaat om anti-islamitische polemieken die ze schreven om er onder andere voor te zorgen dat andere christenen zich niet tot de islam zouden bekeren of om de legitimiteit van de islamitische overheersers te weerleggen. Daarnaast speelt de afstand die de informatie moest afleggen van Mekka en omstreken naar Syrië, een rol. In één van deze geschriften wordt bijvoorbeeld vermeld dat Mohammed in 634 nog in leven zou zijn, wat twee jaar na zijn dood zou zijn volgens het islamitisch overleveringsmateriaal!

MOHAMMED WORDT IN TWEE VROEGE GESCHRIFTEN GENOEMD, BEIDE NIET AFKOMSTIG VAN MOSLIMS Dankzij al deze verschillende bronnen – zelfs ondanks al hun beperkingen – is er geen twijfel dat Mohammed echt bestaan heeft. Hij wordt in twee verschillende vroege geschriften genoemd die beide niet van moslims afkomstig zijn; een Syrische en een Griekse. De term die gebruikt wordt om de gevluchte moslims uit Mekka mee aan te duiden, muhajir (= emigrant), wordt ook genoemd, net als een gebeurtenis in het jaar 622 (toen vond namelijk de vlucht van Mohammed en zijn volgelingen uit Mekka naar Medina plaats). Ook in deze bronnen is de hoeveelheid informatie over Mohammed beperkt. De uitgebreidste en best beschikbare bron voor het leven van Mohammed blijken dus de islamitische overleveringen te zijn. Maar ook hierbij is zorgvuldigheid dus geboden.

In ’t kort:

HET LEVEN VAN MOHAMMED

Mohammed (volledige Arabische naam: Moehammad ibn ‘Abd Allah ibn ‘Abd al-Moettalib ibn Hasjim ibn ‘Abd Manaf al-Koeraisji) wordt door moslims beschouwd als profeet en boodschapper van God. Hij werd geboren eind zesde eeuw in Mekka, en stierf op 8 juni 632 in Medina. Biografie volgens hadith-werken* 570 Mohammed wordt geboren in Mekka in Arabië (het huidige Saoedi Arabië). Mohammeds vader overlijdt kort voordat hij geboren wordt en zijn moeder sterft als hij nog maar zes jaar oud is. 595 Mohammed trouwt met Chadiedja. 610 Mohammed heeft een bijzondere ervaring in een grot op de berg Hira, dichtbij Mekka. Moslims geloven dat hij daar een openbaring van God kreeg via de engel Gabriël. Vanaf dit moment begint Mohammed op te treden als een profeet. 619 Chadiedja overlijdt. Later trouwt Mohammed met verschillende vrouwen. 622 Mohammed wil de afgodendienst stoppen en strijkt daarmee tegen de haren in van de machthebbers in Mekka. Mohammed moet uitwijken naar Medina samen met zijn volgelingen. Daar accepteren de mensen hem als profeet en maken hem de leider van de stad. 622-629 Als legeraanvoerder leidt Mohammed verschillende veldslagen tegen de Mekkanen en neemt uiteindelijk Mekka (zonder te vechten) in. Hierna zijn er steeds meer Arabische stammen die hem als profeet en politiek leider aanvaarden. 632 Mohammed sterft in Medina. Na zijn dood worden de openbaringen van Mohammed verzameld in een boek dat de Koran wordt genoemd. *Hoewel het jaar 570 vaak genoemd wordt als geboortejaar van Mohammed, weten we eigenlijk niet wanneer hij geboren is. In deze tijd werd niet bijgehouden wanneer iemand geboren werd. Het jaar 570 is gebaseerd op het gegeven dat Mohammed veertig jaar oud zou zijn geweest toen hij zijn eerste openbaring kreeg. Het getal veertig is zeer waarschijnlijk een symbolisch getal dat voor rijpheid en volwassenheid staat.

OOK DIT ONDERZOEK DOEN? Lijkt het je interessant om historisch onderzoek te doen naar het leven van Mohammed en zijn tijdgenoten, kies dan voor Islamstudies met als specialisatie islam literair-historisch. Het is belangrijk om zo veel mogelijk vakken Arabische taalverwerving te volgen en voor een buitenlandverblijf te kiezen in een Arabischtalig land. Zowel de Koran als de hadith-werken zijn namelijk in KlassiekArabisch geschreven, waar veel oefening voor nodig is.

TEKST Martijn de Koning BEELD Ontwerphaven

N

a gebeurtenissen zoals de Rushdie-affaire in 1989, de aanvallen van 9/11 en de moord op Theo van Gogh is de aandacht voor islam enorm toegenomen. Deze aandacht in media en politiek gaat

ANGST VOOR ISLAM?

Is iedere negatieve uitspraak over islam, zoals ‘de hoofddoek is onderdrukking van vrouwen’ meteen islamofobie? Wat is islamofobie en bestaat deze angst eigenlijk wel?

IS ISLAMOFOBIE

#ISLMSTDS

— 11

ONDERZOEK psychologische angst voor homo’s en vreemdelingen. De term islamofobie werd voor het eerst gebruikt in 1910 in een Franstalig wetenschappelijk werk. In het Engels duikt de term voor het eerst in 1925 op. Het klopt dus niet dat de term islamofobie een recente term is, gelanceerd door Iraanse fundamentalisten, de Moslim Broeders of de Organisatie van Islamitische Conferentie (OIC), zoals wel eens gesuggereerd wordt.

zouden ‘mensen met een andere cultuur’ de maatschappelijke samenhang bedreigen omdat culturele verschillen garant zouden staan voor conflicten. Op die manier wordt over cultuur en religie gesproken alsof het een ‘ras’ is zonder die term te gebruiken. ‘Cultuur’ wordt in het populaire spraakgebruik gebruikt om de essentie aan te geven van bijvoorbeeld iemand die in Marokko geboren is en naar Nederland verhuist. Deze persoon is een Marokkaan die een

ER IS SPRAKE VAN EEN FLINKE TOENAME IN DE BERICHTGEVING OVER ISLAM EN MOSLIMS

min of meer gelijk op met de wetenschappelijke aandacht voor beeldvorming over islam. Vooral de laatste jaren is er ook aandacht voor islamofobie. Daarbij komen verschillende vragen op. Is iedere negatieve uitspraak over islam meteen islamofobie? Wordt de term islamofobie zo niet gebruikt om een debat over islam te blokkeren? Wat is islamofobie en bestaat deze angst eigenlijk wel? Angst De term islamofobie is een samentrekking van islam en fobie, oftewel angst. Het zou dus gaan om angst voor de islam. In de wetenschappelijke studie van islamofobie wordt de term anders gebruikt, net zoals het bij homofobie en xenofobie ook niet alleen gaat om een

Racisme Na de Tweede Wereldoorlog was wetenschappelijk racisme en anti-semitisme uit den boze. Europa ging de fase in van postraciale samenleving: we waren het denken in termen van biologische rassen voorbij. Maar racisme bestaat niet alleen uit een biologisch idee van ras. Het centrale aspect van racisme is namelijk racialisering. Dit is het verschijnsel waarbij de dominante meerderheid in een land aan een minderheid kenmerken toeschrijft die statisch zouden zijn en de essentie zouden vormen van die groep. Dat gebeurt op basis van een mengeling van stereotype ideeën over cultuur, religie en ras. In de discussies na de Tweede Wereldoorlog is het begrip racisme echter gereduceerd tot ras. Omdat dit taboe was na de Holocaust konden we doen alsof racisme verdwenen was: we hebben het deels wegeredeneerd en deels taboe verklaard. Overigens is er wel veel discussie onder onderzoekers over het begrip racialisering en over hoe ideeën met betrekking tot cultuur en religie zich verhouden tot ideeën over ras. Stereotype In de jaren negentig worden van links tot rechts vraagtekens gezet bij de toenemende etnische diversiteit. Zo

Marokkaanse cultuur heeft en wat hij of zij doet is gerelateerd aan – of zelfs veroorzaakt door – die cultuur. Dat geldt ook voor zijn nakomelingen, ongeacht waar die geboren of opgegroeid zijn. Dat Marokkanen geen homogene, duidelijk herkenbare eenheid vormen, dat ook identiteiten als man-vrouw, jong-oud, Berber-Arabier en stad-platteland van belang zijn, wordt vergeten. Dat betekent dat een groot deel van de statements als ‘islam is de vijand’ onnauwkeurig zijn, te generaliserend en teveel gegoten in oorzaak en gevolg relaties waarbij alles wat moslims doen of niet doen het resultaat is van islam in die brede zin. Op deze manier worden mensen ingesloten of uitgesloten op basis van een stereotype beeld van islam dat er vanuit gaat dat de essentie van wat iemand is, bepaald wordt door dat stereotype beeld van islam. Op deze manier wordt islam als het ware geracialiseerd. Islam en beeldvorming Vrijwel alle onderzoeken die betrekking hebben op beeldvorming over islam in het publieke debat laten zien dat er in diverse Europese landen, inclusief Nederland, vaak sprake is van een simplistisch beeld van de islam. Tegelijkertijd is het debat in Nederland niet per se

negatiever dan in andere Europese landen. Wel is sprake van een flinke toename in de berichtgeving over islam en moslims. De focus die er in veel discussies en in veel onderzoeken is op precies die perioden zou dus vertekenend kunnen werken; temeer om die debatten na dergelijke gebeurtenissen ook niet per se een negatieve invloed hebben op (discussies over) rechten van moslims. Overigens blijkt uit onderzoeken wel dat de moord op Van Gogh wel mogelijk van invloed is geweest op de discussie over rechten van moslims en dat deze gebeurtenis (net als de affaire van de Deense Mohammed cartoons) leidde tot een sterke toename in (anti-) islamofobe uitlatingen. Ook onderzoek naar islamofobie laat zien dat moslims steeds meer geïsoleerd worden en op allerlei manieren worden verbeeld als de gemeenschappelijke vijand van de Nederlandse samenleving. Soms leidt dit ook tot geweld. Net als bij antisemitisme zien we dat het aantal incidenten van islamofobie en moslimdiscriminatie toeneemt naar grote internationale gebeurtenissen: de eerste Golfoorlog in de jaren ’90, de aanslagen van 11 september en de moord op Theo van Gogh. Overigens nemen de meldingen van geweld de laatste jaren (telling tot 2014) iets af. Ideaalbeeld We zien dus hoe een beeldvorming over de islam is ontstaan die religie reduceert tot een abstract systeem van waarden dat vanwege intolerantie en geweld op gespannen voet zou staan met een ideaalbeeld van Nederlandse waarden. Hierdoor zouden moslims problemen hebben om te integreren. Samenvattend kunnen we dus stellen dat islamofobie een vorm van anti-moslim racisme is die gebaseerd is op een negatieve en generaliserende definitie van islam die vervolgens leidt tot het maken van een hiërarchisch onderscheid tussen niet-moslims en moslims. Dit gebeurt om de moslims als groep te problematiseren op basis van die negatieve en generaliserende definitie van islam.

HALALLIED tot ISLAMPOP

Van

Moslims over de hele wereld luisteren naar muziek, kijken televisie en houden van mode. Maar er zijn ook hardcore tegenstanders. Islamdeskundige en antropologe Karin van Nieuwkerk onderzoekt het spanningsveld tussen islam en populaire cultuur. TEKST Karin van Nieuwkerk BEELD Ontwerphaven

V

eel mensen denken dat de islam onverenigbaar is met populaire cultuur, zoals popmuziek. Maar wat zegt de islam, oftewel religieuze geleerden, eigenlijk over het wel of niet toestaan van muziek? Is het geloof te verzoenen met het artiestenvak en hoe doen artiesten dat dan? Voordat we deze vragen kunnen beantwoorden is het van belang om stil te staan bij de vraag wat we bedoelen met ‘hoe islam denkt over populaire cultuur’. De islam is geen vastom-

Muziek was uit den boze en zelfs het houden van zangvogels werd verboden lijnd geheel van religieuze opvattingen. Er zijn verschillende interpretaties over geloof die met elkaar strijden om als de enige juiste, de ‘orthodoxe’ visie, te worden aangemerkt. Welke visie op een bepaald moment dominant is, is dus verbonden met de op dat moment heersende macht. Deze ideeën kunnen naar tijd en plaats variëren en veranderen. Deze algemene visie op islam als een traditie waarbinnen verandering plaatsvindt, gaat ook zeker op voor de interpretatie van wat ‘halal’, toegestaan, is, of wat ‘haram’, niet toegestaan, is.

Tegenstanders Vaak wordt er een driedeling in de islamitische opvatting over popmuziek gebruikt: de ‘hardcore’ tegenstanders, de gematigden, en de liberale voorstanders. De tegenstanders vinden dat vrijwel alle vormen van kunst, muziek en populaire cultuur strijdig zijn met islamitische voorschriften. Zij baseren zich hierbij op enkele koranverzen en beschouwen muziek als een ‘influistering van de duivel’, die mensen afhoudt van de aanbidding van God. Bewegingen als de Taliban gingen ver in de uitvoering van hun visie. Muziek was uit den boze en zelfs het houden van zangvogels werd verboden. Gematigden De tweede groep, die vrij groot is, wordt gevormd door de gematigden. Zij zijn van mening dat islam en kunst en cultuur best samengaan, maar dat er wel een aantal voorwaarden gelden. Zo mag de inhoud van de liederen niet ingaan tegen islamitische voorschriften. Ook mag de muziek niet samengaan met losbandigheid. Deze opvatting is van groot belang geweest omdat deze een omslag teweeg bracht in het denken over populaire cultuur: van een verbod op populaire muziek, tenzij er echt niets strijdig is met het geloof, naar het toestaan van muziek, behalve als er uitdrukkelijk in de Koran staat dat het verboden is. Deze omdraaiing van ‘haram tenzij’ naar ‘halal mits’ betekent dat muziek onschuldig is, tenzij het tegendeel is bewezen.

#ISLMSTDS

Toch bracht deze visie in de praktijk weinig experimenteerruimte voor artiesten: er was altijd wel iets dat een verbod rechtvaardigde. Een nieuwe interpretatie van een groep gematigden gaat nog een stap verder: zij vinden dat populaire cultuur niet alleen is toegestaan, maar dat

Bewegingen als de Taliban gingen ver in de uitvoering van hun visie muziek zelfs een heel belangrijk middel is om de islam te propageren. Kunst en cultuur kunnen juist ingezet worden voor het verkondigen van een religieuze boodschap en daarmee jongeren bij het geloof betrekken. Deze gematigde versie wordt aangeduid met ‘fann al-hadif ’, kunst met een boodschap. Dit heeft geleid tot een opbloei van muziek, film, en theater met een religieuze missie. Vrijzinnig De derde en laatste groep wordt gevormd door vrijzinnige interpretaties. In deze liberale opvatting staan kunst en cultuur niet op gespannen voet met islam. Vertegenwoordigers van deze opvatting zijn tegen censuur van iedere vorm van populaire cultuur. Onder de religieuze geleerden is de aanhang van deze liberale interpretatie niet erg groot. Er zijn daarentegen wel veel religieus geïnspireerde artiesten die deze positie aanhangen. De in het Westen zeer geliefde Tariq Ramadan staat wellicht het dichtst bij deze positie. Hij pleit voor meer ruimte voor artistieke uitingen door moslim-artiesten. Hij wil hen aanmoedigen professionele producties te maken zonder dat deze per se ‘islamitisch’ moeten zijn. Dat betekent echter niet dat ‘alles mag’. Er zijn immers algemene morele waarden waar iedere artiest zich aan zou moeten houden, zoals oprechtheid, eerlijkheid, en gelijkheid. Zijn project van ‘ethische kunst’ geeft artiesten dus meer vrijheid dan ‘kunst met een boodschap’. Volgens Tariq Ramadan is ‘ethische kunst’ per definitie islamitisch verantwoord.

Haram of halal Deze verschillen en ontwikkelingen in de afwijzing en acceptatie van populaire cultuur laten zien dat het niet altijd makkelijk is om religieuze cultuur tegenover niet-religieuze cultuur te plaatsen. Wat is precies ‘haram’ en wat is ‘halal’? Hoever kunnen de grenzen worden opgerekt? Artiesten maken hierin hun eigen afweging tegen de achtergrond van een traditie die in de loop van de tijd alsmaar verandert.

— 13

ONDERZOEK

DE BEROUWVOLLE ARTIESTEN Het onderzoek van islamdeskundige Karin van Nieuwkerk richt zich op de veranderingen in de visie op populaire cultuur binnen de Egyptische religieuze bewegingen tussen 1980 en 2010. Ze volgde een groep artiesten, die ook wel de ‘berouwvolle artiesten’ worden genoemd: een groot aantal beroemde Egyptische artiesten dat onverwacht berouw getoond heeft over hun werk als zanger(e)s, muzikant of danseres. Zij raakten overtuigd van de opvattingen van de hardcore tegenstanders van populaire muziek en het daarin aangemoedigde ideaal van vroomheid, en zwoeren daarop hun beroep af. Ze wijdden zich aan koranlessen, het oprichten van religieuze scholen, weeshuizen, of op islamitische leest geschoeide bedrijven. Een aantal van hen keerde later terug naar hun oude vak om ‘kunst met een boodschap’ te maken, een boodschap die steeds ‘lichter’ van aard wordt. Zo komen er islamitische soaps van gesluierde artiesten en wordt er religieuze popmuziek gemaakt.

In de ban van Het Geloof

‘Maastrichtse moeder redt dochter uit handen IS’, ‘Jihadbruid opgepakt’. Groot nieuws was het, toen de negentienjarige Aïcha uit Maastricht zich opeens bekeerde tot de islam en in Syrië trouwde met een jihadstrijder. Islamdeskundige Karin van Nieuwkerk doet onderzoek naar Nederlandse meisjes en vrouwen die zich tot de islam bekeren. TEKST Karin van Nieuwkerk

#ISLMSTDS

— 15

ONDERZOEK

D

e negentienjarige Aïcha reisde in de zomer van 2014 in haar eentje naar Syrië om daar te trouwen met de Turks-Nederlandse jihadstrijder Omar Yilmaz, een voormalige militair van de landmacht. Ze was door een reportage in Nieuwsuur zo onder de indruk geraakt van Yilmaz, dat ze via internet contact met hem zocht. Volgens Yilmaz had ze in Syrië ‘een leuk leven als huisvrouw’, maar hun geluk duurde niet lang. Na een smsbericht van Aïcha met een smeekbede om hulp vertrok haar moeder naar Turkije om te proberen haar dochter terug te halen. Dat is gelukt: Aïcha is inmiddels weer in Nederland. Veel vragen Antropologe en islamdeskundige Karin van Nieuwkerk doet onderzoek naar Nederlandse meisjes zoals Aïcha. Eind jaren negentig interviewde ze meer dan twintig Nederlandse vrouwen en meisjes die zich tot de islam hadden bekeerd, bezocht hun religieuze bijeenkomsten en sprak met vrienden en familie. Vijftien jaar later sprak ze dezelfde vrouwen opnieuw. Karin wil weten waarom deze meisjes voor de islam kiezen. Is dit omdat ze verliefd zijn op moslimmannen? Waarom trekt de islam hen zo aan? Hoe diepgaand is hun geloof? Haar resultaten publiceerde ze in artikelen en, samen met andere islamwetenschappers, in het boek Women Embracing Islam Gender and Conversion. Moslimman Het eerste dat Karin wilde weten was hoe een bekering tot stand komt. Er wordt vaak gedacht dat Nederlandse meisjes en vrouwen zich bekeren voor hun man. Zelf denken bekeerlingen daar heel anders over. ‘Je kunt niet vijf keer per dag bidden, alleen voor hem’, zeggen ze. Wel kan het hebben van een moslimman de eerste stap zijn om zich in de islam te verdiepen.

Er zijn ook jonge Nederlandse moslimvrouwen die zich eerst bekeren en vervolgens op zoek gaan naar een geschikte moslimechtgenoot. Misschien heeft Aïcha hier ook voor gekozen. Deze meisjes zijn vaak opgegroeid in een multiculturele wijk of ze zijn op school in contact gekomen met andere culturen en religies en zo geïnteresseerd geraakt in de islam. Ook kan het anti-islam debat jongeren juist nieuwsgierig en solidair maken met moslims. Het is opvallend dat veel vrouwelijke bekeerlingen bijvoorbeeld het sociale karakter van de islam en het belang van familiebanden aantrekkelijk vinden. Hard van stapel Niet alle meisjes die Karin heeft onderzocht, maken dezelfde ontwikkeling door in hun geloof. Een eerste groep vrouwen liep erg hard van stapel en wilde zo snel mogelijk hun nieuwe overtuiging in alles uitdrukken. Ze veranderden hun naam, hun uiterlijk, hun gedrag en stortten zich op koranstudie. Niet iedereen hield deze levensstijl vol en de meesten gingen op zoek naar een eigen invulling. Ze wilden een goed moslim zijn en een goed mens, maar ze werden soepeler in het naleven van regels. Voor sommige vrouwen in de onderzoeksgroep was de islam verbonden met belangrijke ontwikkelingen in hun leven. Bij het overlijden van een naaste of ziekte gaf de godsdienst hen steun. Maar de rol van de islam werd minder sterk als het leven weer een andere wending nam. Een vrouw vertelde dat de rol van het geloof langzaam uit haar leven was verdwenen. Misverstanden Voor de familie en oude vriendenkring is het vaak moeilijk te begrijpen wat er in hun bekeerde dochter of vriendin omgaat. Waarom zou een Nederlandse ‘geëmancipeerde’ vrouw zich aangetrokken kunnen voelen tot de islam? De positie van vrouwen was ook iets

waar de bekeerde vrouwen zelf mee worstelden. Moet je een hoofddoek op? Hoe zit dat met het slaan van vrouwen, en het erfrecht? De meesten kwamen tot de conclusie dat er allerlei misvattingen zijn in het westen over de positie van vrouwen binnen de islam. ‘Vrouwen worden gerespecteerd als vrouw en moeder’, zo was de conclusie. ‘We zijn geen lustobject en een vrouw in de islam wordt gewaardeerd om wie ze is.’

VOLGENS YILMAZ HAD ZE IN SYRIË ‘EEN LEUK LEVEN ALS HUISVROUW’ Toekomst Hoe het nu met Aïcha verder zal aflopen is een grote vraag; volgens de verschillende patronen uit het onderzoek kan haar leven nog veel verschillende kanten op gaan. Vrouwelijke bekeerlingen blijken een diverse groep die hun leven volgens verschillende overtuigingen vormgeven. Overtuigingen die in de loop van de tijd ook weer kunnen veranderen!

OOK DIT ONDERZOEK DOEN? Wil je net als Karin van Nieuwkerk weten waarom sommige vrouwen zich bekeren tot de islam? Kies dan voor Islamstudies aan de Radboud Universiteit. In vakken als Islam in Nederland leer je meer over bekering tot de islam. Ook kun je zelf onderzoek doen, bijvoorbeeld naar waarom mannen zich bekeren tot de islam!

De wondere wereld van het Arabisch MarHaban bie-koem! Welkom in de wondere wereld van het Arabisch. Het Arabisch is de moedertaal van meer dan 200 miljoen mensen. Maar wat is dat eigenlijk, Arabisch? TEKST Lieke de Jong BEELD Ontwerphaven en Shutterstock

A

rabisch is de officiële taal in heel Noord-Afrika, het Midden-Oosten, en het Arabisch schiereiland, een enorme regio dus, en het staat op de vijfde plaats als wereldtaal. Vóór de komst van de islam in de zevende eeuw was Arabisch de taal die gesproken werd op het Arabisch Schiereiland, wat onder andere het huidige Saoedi-Arabië en Jemen omvat. In de zevende en achtste eeuw vond een enorme verspreiding plaats van de islam en werd het islamitische rijk uitgebreid tot in NoordAfrika en het Midden-Oosten. Het Arabisch werd in die tijd in de meeste islamitische landen de belangrijkste taal. Dialecten Het gesproken Arabisch is niet hetzelfde als het geschreven Arabisch. De schrijftaal is in de hele

Arabische wereld hetzelfde, van Marokko tot Irak en van Egypte tot Saoedi-Arabië. We noemen de geschreven variant van het moderne Arabisch het Modern Standaard Arabisch. Het is de taal waarin kranten, tijdschriften en boeken geschreven worden en waarin mensen met elkaar schriftelijk communiceren in brieven of mails. Soms wordt het Modern Standaard Arabisch als spreektaal gebruikt, bijvoorbeeld bij officiele gelegenheden, toespraken van de overheid, religieuze bijeenkomsten en in het onderwijs. Maar over het algemeen is de spreektaal een andere variant van het Arabisch. We noemen de spreektalen meestal dialecten. Deze dialecten verschillen per land, en per regio. Iedere Arabier heeft als moedertaal een dialect: Egyptisch, Marokkaans, Irakees, Jemenitisch, enzovoort. Pas als kinderen naar school gaan, leren ze het Modern Standaard Arabisch, de schriftelijke variant van het Arabisch.

#ISLMSTDS

— 17

TAAL

18 — #ISLMSTDS

#ISLMSTDS

— 19

TAAL

Het Arabisch heeft zich aangepast aan de behoeftes van deze tijd

ARABISCH IN HET NEDERLANDS Wist je dat de woorden safari, sorbet en katoen uit het Arabisch komen? Je zult versteld staan als je merkt hoeveel Nederlandse woorden van oorsprong Arabisch zijn. qahwa = koffie qutn = katoen shurba = sorbet al-oed = luit maqabir = macaber simsim = sesam sahraa’ = Sahara safar = safari al-hamraa’ = Alhambra hasjiesj = hasj

Arabische betekenis koffie katoen drank, drinken de luit, het hout graven, meervoud van graf sesam woestijn reis het rode kruiden

De dialecten verschillen erg van elkaar: een Marokkaan kan niet zonder meer met een Irakees praten als ze allebei hun eigen dialect blijven spreken. In de praktijk zullen beide sprekers de typische dialectkenmerken van hun eigen dialect proberen weg te laten en wat officiëler Arabisch gaan spreken, een variant die iets meer in de richting van het Modern Standaard Arabisch komt. Zo kunnen ze elkaar dan begrijpen.

stammen. Het Arabisch is ook belangrijk geweest voor de verspreiding van de wetenschap. In de tijd dat in het westen de ‘donkere’ Middeleeuwen waren, bloeiden in het islamitische rijk vele wetenschappen. Nederlandse woorden als algebra, algoritme, alchemie zijn afkomstig uit het Arabisch en getuigen van dit verleden.

Kunnen een Marokkaan en een Irakees elkaar verstaan? Heilige taal Het Arabisch is ook de taal van de Koran, het heilige boek van de moslims. Om deze reden wordt het (geschreven) Arabisch als een heilige taal beschouwd die niet of nauwelijks mag veranderen. Daarom is van het Arabisch al kort na de dood van de profeet Mohammed uitgebreid de grammatica beschreven. De regels die in de achtste eeuw beschreven zijn, worden nu nog steeds gebruikt. Het geschreven Arabisch van nu is daarom min of meer hetzelfde Arabisch als dat van het Arabisch uit de achtste of negende eeuw. Alleen zijn de onderwerpen en de culturele context natuurlijk veranderd en heeft het Arabisch zich aangepast aan de behoeftes van deze tijd. Duizend en een nacht Het Arabisch heeft een lange en verfijnde literaire traditie. Al vóór het ontstaan van de islam werd op het Arabisch Schiereiland prachtige poëzie gemaakt die nog deels bewaard is gebleven en door Arabieren gekoesterd wordt. Zelfs in cafés en openbare ruimtes wordt poëzie voorgedragen en de vertolker ervan vindt een enthousiast publiek tegenover zich. Ook kent het Arabisch een rijke traditie van verhalen. Denk bijvoorbeeld aan de verhalen van Duizend-eneen-nacht, waarvan sommige al uit de vijfde eeuw

ARABISCH IN NIJMEGEN Alhoewel een taal die je niet kent heel mysterieus kan klinken en het Arabische schrift er exotisch uitziet, is het Arabisch een taal zoals veel andere talen: met een alfabet, grammaticale regels en woorden die je kan leren. Bij Islamstudies in Nijmegen leer je in het eerste jaar de basis van de schrijftaal. Ook als je aan het begin van je studie nog helemaal niets van het Arabisch weet, ben je na een jaar in staat het verhaal van Ali Baba en de veertig rovers (uit de verhalen van Duizend-en-een-nacht) te vertalen, of een recept uit een Arabisch tijdschrift te lezen. In de studiejaren daarna kun je je Arabisch tijdens colleges, en tijdens studie in een Arabisch land, verder uitbreiden.

Grafzerk in het Arabisch alfabet. Archeologische vondst te Merida, november 2012 (UNESCO World Heritage Site).

#ISLMSTDS

Schoon

— 21

ONDERZOEK

BLIJVEN IN EEN MODDERBAD Extremistisch, streng, en zelfs gevaarlijk: dat is hoe veel mensen salafisten zien. Maar voor de aanhangers van deze stroming is het simpelweg de meest zuivere vorm van de islam. Hoe staan salafi’s in het leven? TEKST Joas Wagemakers BEELD Shutterstock

F

linke baarden, dichte sluiers en lange gewaden: salafisten zien er in de ogen van veel Nederlanders uit als gevaarlijke radicalen met extreme ideeën. Beruchte aanhangers van deze stroming, zoals Osama Bin Laden en Mohammed B., de moordenaar van Theo van Gogh, maken het imago er niet beter op. Maar voor salafi’s zelf is het leven in Nederland niet gemakkelijk. Het lijkt een beetje op proberen schoon te blijven in een modderbad: je leeft in een wereld waarin mensen dingen doen, denken, vragen en willen die volledig haaks staan op de religieuze ‘zuiverheid’ die je zelf nastreeft. < Een eerbetoon aan de slachtoffers van de aanslag op Paris Charlie Hebdo. Waar Islamistisch terroristen 12 medewerkers op 7 januari 2015 doden.

Besmetting Het salafisme is een fundamentalistische stroming binnen de islam die is geïnspireerd op de begintijd van de islam. Volgens de gelovigen zijn de eerste

Zij gebruiken alwala wa-l-bara om hun levensstijl zuiver te houden generaties moslims de beste moslims geweest die ooit hebben bestaan vanwege hun nabijheid tot Mohammed. De islam die zij vertegenwoordigen is in de ogen van salafi’s dan ook de meest zuivere vorm van de godsdienst denkbaar. Een ideologisch instrument dat salafi’s gebruiken om hun levensstijl zuiver te

WAT IS SALAFISME? Het salafisme is een fundamentalistische stroming binnen de islam. Salafi’s zien de eerste generaties moslims als uitgangspunt voor hoe de islam beleden moet worden. Alleen de Koran zelf en de uitspraken van de profeet Mohammed worden door hen als gezaghebbend gezien. Het salafisme wordt in Nederland vaak gelijkgesteld aan moslimextremisme, maar dit klopt niet. Eén van de stromingen in het salafisme predikt de radicale islam van al-Qaida en andere gewelddadige moslimbewegingen. Maar er zijn ook salafisten die terrorisme juist afwijzen, omdat volgens hen in de Koran staat dat Mohammed en zijn tijdgenoten dit middel ook niet gebruikt hebben.

22 — #ISLMSTDS

#ISLMSTDS

— 23

STUDENT

Het geloof mag niet ‘besmet’ worden met de gebruiken, tradities en rituelen van anderen houden is het concept al-wala wa-l-bara (loyaliteit en afkeuring). Dit begrip duidt op de noodzaak die salafi’s zien om enerzijds loyaal en trouw te zijn aan God, de islam en andere moslims, en om anderzijds alles wat daar van afwijkt af te keuren. Door volgens dit principe te leven kunnen salafi’s ervoor zorgen dat hun geloof en levensstijl niet ‘besmet’ worden met de gebruiken, tradities en rituelen van anderen. Salafi’s ontlenen dit concept aan de Koran, waar bijvoorbeeld in soera 5:51 staat: “… Neemt joden en christenen niet tot medestanders. Zij zijn onderling medestanders. Wie van jullie zich als medestander bij hen aansluit, die behoort bij hen….”. Op koranverzen als deze baseren salafi’s hun idee dat ze alleen loyaal moeten zijn aan geloofsgenoten en ver weg moeten blijven bij andersdenkenden, tenzij men wil proberen hen over te halen moslim te worden. Gastvrij Nu wekt dit misschien de indruk dat salafi’s vervelende of zelfs vijandige mensen zijn. Toch is dit niet zo. Belangrijke salafistische geleerden hebben gesteld dat ‘afkeuring’ van andersdenkenden niet betekent dat je ze respectloos moet behandelen en mijn eigen ervaringen met salafi’s zijn ook vrijwel zonder uitzondering positief. Sterker nog, ik ben bij menig salafi uiterst hartelijk en gastvrij ontvangen. Desondanks ligt in het concept al-wala wa-l-bara wel een zekere vijandigheid op de loer; richt men zich niet tegen bepaalde personen, dan toch wel tegen bepaalde gebruiken en denkwijzen die mogelijk op zich niet verkeerd zijn, maar wel een opstapje kunnen vormen naar zaken waarvoor dat wel geldt. Paashaas Want waar trek je de grens? Voor moslims staat de kruisiging en opstanding van Jezus Christus zoals christenen dat geloven haaks op hun eigen doctrines. Maar betekent dat ook dat je bijvoorbeeld een feest als Pasen helemaal zou moe-

ten mijden, zelfs als het alleen maar gaat over gekleurde eieren en de paashaas? Moslims denken hier heel verschillend over. De meesten gaan hierin veel minder ver dan salafi’s, die uitspraken als ‘fijne paasdagen’ of ‘prettige kerst’ zien als vormen van loyaliteit aan niet-moslims, in plaats van de afkeuring die ze juist zouden moeten laten blijken. Toch denken ook salafi’s zelf heel verschillend over al-wala wa-l-bara. Zuivering De meeste salafi’s richten zich sterk op de leer van hun geloof en de prediking daarvan en beperken zich in hun toepassing van de ‘afkeuring’ tot het mijden van niet-islamitische feestdagen, het weigeren van niet-islamitische namen voor hun kinderen, het afwijzen van niet-islamitische kleding, enzovoort. Zij gebruiken al-wala wa-lbara voornamelijk om hun levensstijl zuiver te houden en blijven daarom veelal weg bij alles wat hen daar vanaf kan houden. Maar er zijn ook salafi’s die stellen dat ‘loyaliteit en afkeuring’ ook op staatsniveau zou moeten gelden. In hun ogen zou een islamitische staat geen diplomatieke, economische of militaire banden mogen hebben met niet-moslimlanden, zeker niet wanneer zulk soort relaties aangewend worden tegen andere islamitische landen. Deze salafi’s gebruiken al-wala wa-l-bara dus als politiek ‘zuiveringsmiddel’. Weer andere salafi’s gaan nog een stap verder en beweren dat volledige loyaliteit aan God betekent dat je ook geen niet-islamitische wetten mag accepteren. Staten die dat wel doen moeten in hun ogen eigenlijk met geweld bestreden worden. Al-wala wa-l-bara wordt door hen dus als revolutionaire ‘zuivering’ gebruikt tegen staten die in hun ogen niet islamitisch genoeg zijn. Omstreden Al-wala wa-l-bara is dus een omstreden concept. Ook veel moslims vinden afkeuring van allerlei ogenschijnlijk onschuldige zaken te ver gaan. Daar komt nog bij dat salafi’s het over de toepassing van al-wala wa-l-bara onderling ook niet eens zijn. Hoewel men dus de noodzaak ziet zich ‘schoon’ te houden in het midden van van andersdenkenden, verschillen salafi’s met elkaar over hoe men zich het beste kan ontdoen van die ‘vuiligheid’.

‘IEDEREEN HEEFT EEN MENING OVER DE ISLAM’

W

aarom koos je voor de opleiding Islamstudies? ‘Ik studeerde Journalistiek in Tilburg toen ik Petra Stienen in een tv-programma zag. Zij is arabist en werkte toen op de ambassade in Caïro. Haar keuze voor het Midden-Oosten en Arabisch sprak me aan. Ik wilde meer uitgedaagd worden dan in mijn toenmalige studie en het Midden-Oosten was en is een heel actueel onderwerp waar ik eigenlijk niet veel over wist.’ Wat maakt de opleiding interessant? ‘De opleiding biedt een goede combinatie tussen verschillende vakgebieden. Politiek, taal, cultuur, geografie, religie en geschiedenis komen allemaal aan bod. Je leert hoe het Midden-Oosten zich ontwikkeld heeft, de invloed van het Westen op het gebied en waarom er tegenwoordig zoveel conflicten ontstaan.

MENSEN REAGEREN HEEL VERSCHILLEND OP MIJN STUDIE. ZE ZIJN VERBAASD, VERRAST, GESCHOKT EN SOMS NEGATIEF

Mensen reageren heel verschillend op mijn studie. Ze zijn verbaasd, verrast, geschokt en soms negatief. Het belangrijkste is denk ik dat je deze studie doet omdat het jou interessant lijkt en omdat je wil leren over een gebied waar veel mensen een mening over hebben, maar waar maar weinigen echt veel over weten.’ Wat vind je het leukste onderdeel van de opleiding? ‘De actualiteit van de studie en de goede discussies die je kan voeren met medestudenten en docenten. Daarnaast leer je een nieuwe taal (Arabisch) en word je uitgedaagd mee te denken in de lessen.’ Hoe is het contact met medestudenten? ‘Heel goed. De faculteit is klein en knus en daardoor heb je veel contact met medestudenten, docenten en studenten van andere studies zoals Religiestudies, Theologie en Filosofie.’ Ben je zelf moslim? ‘Nee’ Wat wil je na je studie doen? ‘Ik heb de overstap van Journalistiek naar Islamstudies gemaakt om me meer te specialiseren. Ik zou daarom graag iets met (beeld-) journalistiek doen in het Midden-Oosten.’

Guusje van den Ouweland LEEFTIJD 21

jaar

STUDIE

3e jaar / bachelor WOONPLAATS Nijmegen

MEER WETEN OVER GUUSJE, EN HOE ZE HAAR STUDIE INVULT? Bekijk het filmpje op www.ru.nl/ bachelor/islamstudies

#ISLMSTDS

W

anneer gelovigen de moskee binnenstappen, doen ze dat het liefst eerst met de rechtervoet. In de moskee trekken moslims soms de schoenen meteen uit of lopen ze door naar een winkeltje of ontmoetingsruimte. In de moskee zijn vaak allerlei geuren te ruiken, soms van de etenswaar die te koop is, heel vaak ook de geur van muskus en soms – in de ruimte waar de schoenen staan – zweet. In de moskee begroeten moslims elkaar door een hand te geven of met een zoen op de wang. Dan is er de oproep tot gebed, de adhan. De gelovigen gaan in een rij naast elkaar staan achter de imam die voorgaat in het gebed. Het gebed bestaat uit verschillende raka‘at: de voorgeschreven bewegingen die verricht moeten worden en de zegswijzen die daarbij horen. Veel mensen die bidden, passen hun kleding daar op aan: vrouwen dragen een hoofddoek (hijab, ook degenen die dat buiten het gebed niet doen) en mannen vaak een djellaba. De regel is in ieder geval dat bepaalde lichaamsdelen bedekt moeten zijn.

ONDERZOEK men moet leren) en gecultiveerd die gelovigen soms ervaren als een extase waarbij ze een sterke spirituele band met God ervaren. Hoofddoek In de beleving van het lichaam kunnen natuurlijk individuele, regionale en etnische variaties zijn en ook tussen verschillende islamitische stromingen kunnen er verschillen zijn. Met al die verschillende stijlen en identiteiten ontstaan ook discussies over wat ‘correct’ islamitisch is. Veel meer dan bij jongens en mannen, zijn er discussies over meisjes en vrouwen. Het gaat daarbij vooral om het gedrag van meisjes en de kleding die het lichaam dienen te verhullen. Meisjes zijn hierbij geen passieve individuen. Zo zeggen velen weliswaar dat het dragen van de hoofddoek verplicht is in de islam, maar ze bepalen tegelijkertijd dat het een keuze is die uit het hart moet komen en volgens de ‘zuivere’ islam niet opgelegd moet worden door anderen. Zo gebruiken meisjes de verwijzing naar de ‘zuivere’ islam om hun machtspositie te versterken en zeggenschap over het eigen lichaam uit te oefenen.

SOMMIGE LANDEN KENNEN EEN VERBOD OP DE GEZICHTSSLUIER OF IS HET DRAGEN VAN DE HOOFDDOEK OP SCHOLEN VERBODEN

Wie ooit in een moskee is geweest, herkent meteen de geur van muskus, het geluid van de adhan – de oproep tot gebed – en de typische kleding die moslims dragen tijdens het gebed. In de islam speelt het lichaam en de zintuigen een grote rol. Martijn de Koning doet onderzoek naar de beleving van het lichaam in de islam. TEKST Martijn de Koning BEELD Ontwerphaven

Extase Waar het hier om gaat is dat islam, zoals elke religie, niet alleen gaat om heilige teksten, doctrines en theologische debatten, maar dat islam ook een ‘belichaamde’ religie is waarbij zintuigen, lichaamsdelen, lichaamshoudingen en lichamelijke handelingen een grote rol spelen. Deze hebben weer invloed op de emoties en belevingen van mensen. Dit is bijvoorbeeld goed te zien bij de dhikr; een ritueel waarbij mensen voortdurend God aanroepen en hun lichaam laten wiegen. Op deze manier wordt een lichamelijke en emotionele beleving opgeroepen, geoefend (het is ook iets wat

— 25

Correct lichaam Het zijn niet alleen andere moslims die proberen te bepalen hoe vrouwen zich kleden, maar ook buitenstaanders. Sommige landen in Europa kennen een verbod op de gezichtssluier en in enkele landen is het dragen van de hoofddoek op scholen verboden. Gaat het hier misschien om de zichtbaarheid van islam in de openbare ruimte; een religie die dan ook nog eens geassocieerd wordt met vrouwonvriendelijkheid? Over kleding van mannen is doorgaans veel minder ophef. We hebben het niet over de kledij van mannelijke salafi-moslims of van mannelijke ultra-

orthodoxe joden, of van autochtone Nederlandse jongens die de rapstijl imiteren. Er zijn wel met enige regelmaat discussies over de kleding van autochtone Nederlandse meisjes (rokjes, naveltruitjes) of over vrouwelijke moslims en hun sluiering. In feite gaat het om de vraag: hoe willen ‘wij’ dat ‘onze’ vrouwen eruit zien in het openbaar? Wie is ‘wij’ en wie is ‘ons’? Wie bepaalt hoe vrouwen eruit zien? Moslims onderling? Mannen of vrouwen? Niet-moslims? Juist door deze discussies krijgen specifieke lichaamskenmerken ook een zware symbolische lading. Het lichaam is dus ook een publiek ‘bezit’; er is voortdurend discussie over hoe het ‘correcte’ islamitische lichaam eruit ziet.

MODETREND: HAUTEHIJAB Voor veel moslims is geloof natuurlijk niet de enige reden om bepaalde kleding te dragen. Het gaat ook om mode. Sommigen vinden een hoofddoek niet ‘hip’, maar er is ook een grote groep voor wie hoofddoek en hip prima samengaan. Een studente doet onderzoek op social media (Facebook en Instagram). Daar zien we veel moslimvrouwen over de hele wereld die hun ‘ootd’ of ‘lotd’ delen: ‘outfit of the day’ en ‘look of the day’. Ze maken selfies waarmee ze zichzelf presenteren als hippe moslimvrouwen en waarmee ze anderen proberen te inspireren. Meisjes maken zelf onderscheid in verschillende trends zoals hijabistas, turbanistas en hautehijab. Sommige vrouwen zijn ware sterren geworden die ook door gevestigde modemerken worden gevraagd om hun creaties (natuurlijk met bijvoorbeeld een jurk of jeans van zo’n merk) te delen. Dat gaat ook gepaard met allerlei discussies over wat nu precies mode is, en of de outfit en het uiterlijk van de dames wel islamitisch correct is!

#ISLMSTDS

STUDENT

VAN

NIJMEGEN RABAT NAAR

#

Salām 'alaykum! Mijn naam is Vera Snuverink, twintig jaar en tweedejaars studente Islamstudies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Voor mijn studie heb ik een paar maanden in Rabat, Marokko gewoond. Hier heb ik veel gereisd en Arabisch geleerd. Het was een geweldige ervaring. Neem een kijkje in mijn fotoalbum. is de Hassan Toren in Rabat. Vlakbij ! Dit deze toren was de woning van mijn

(FOTO: CASABLANCA, HASSAN II MOSKEE)

!

— 27

gastgezin. Wonen in een gastgezin heeft veel voordelen. Je leert goed Arabisch praten, je wordt met je neus op de cultuur gedrukt en je krijgt elke dag de lekkerste lokale gerechten voorgeschoteld. Ik had twee ‘zusjes’, Oumayma en Youssra en gastouders. Door de week ging ik naar het Nederlands Instituut in Marokko (NIMAR) om mijn Arabische lessen te volgens. De meeste lessen werden volledig in het Arabisch gegeven. In het begin was dat wel lastig, maar al gauw merkte ik dat ik de lessen prima kon volgen.

$ was er naast studeren ook tijd " Natuurlijk om van het land te genieten. Zo ben ik

naar het zuiden van Marokko gereisd om te surfen in Agadir. Dat had ik nog nooit gedaan. Na vallen en opstaan lukte het dan toch uiteindelijk om te blijven staan op de plank. Het viel mij op hoe gastvrij en open mensen waren. Daarom was het ook niet moeilijk om vrienden te maken.

is Chefchouen, een mooi bergachtig # Dit gebied ten noorden van Rabat. Dit is één

"

%

van de mooiste plekken die ik gezien heb. Op een middag heb ik een wandeltocht gemaakt in de bergen naar een mooie waterval met kraakhelder water. Wat ik erg speciaal vond, was dat ik zomaar werd uitgenodigd om couscous te eten met mensen uit Casablanca. Op deze foto zie je een bewoonster van Chefchouen brood bakken in een steenoven midden in de bergen.

28 — #ISLMSTDS

#ISLMSTDS

— 29

ONDERWIJS was mijn favoriete Marokkaanse $ Tajines gerecht. Het is super lekker en ook erg

simpel te maken! Je snijdt wat uien, paprika, tomaten en doet er wat andere groenten bij. Vervolgens leg je dit allemaal in die schaal en je doet er daarna wat kruiden over. Als laatste dek je de schaal af en laat het een paar uur stomen. Dit is ook erg lekker met kippenvlees!

% &

Zelfs in Marokko regent het wel eens. Deze foto is gemaakt op de souk in Rabat. De souk is een soort grote markt waar je werkelijk alles kan kopen wat je maar wilt. Er zijn heel erg veel kleine kraampjes en het is er erg druk. Daarom is deze markt een goede plek om nieuwe mensen te leren kennen. Deze markt is bijna de hele dag open.

is een uitzicht op de stad Fez. Deze & Dit stad ligt ten oosten van Rabat. Het is een

erg mooie oude stad. Er is hier veel te beleven, je kan naar de souk gaan, oude gebouwen bekijken, lekker eten of gaan winkelen. Zelf heb ik hier een wandelroute gelopen, zodat ik de stad in één dag kon zien.

'

zijn traditionele vissersbootjes (fa' Dit louqa’s) in Rabat. De vissers gaan in de

ochtend vroeg op om vis te vangen. Vervolgens verkopen ze het dan weer op de markt. Deze boten worden ook gebruikt voor toeristen om te varen op deze rivier. Aan de overkant van deze rivier is de stad Salé. Het is de moeite waard om ook daar heen te gaan. Met de taxi of de tram ben je er zo!

is op de dag dat ik weer terug ( Dit naar Nederland ging, op het vliegveld

(

Mohammed V van Casablanca. De jongen op de foto was mijn beste vriend, Simohamed. Hij heeft mij veel over de Marokkaanse cultuur en de Arabische taal geleerd en hij heeft mij zelfs leren surfen! Op deze foto draag ik een traditionele Marokkaanse jurk. De naam ervan is ‘ jellaba’. Veel vrouwen in Marokko dragen ze, zelfs de mannen lopen ermee rond.

‘Een wereld gaat open als je Arabische teksten kunt lezen’ Kies je voor Islamstudies, dan krijg je les van betrokken en bevlogen docenten met veel praktijkervaring in het Midden-Oosten. Docente Lieke de Jong vertelt over haar passie voor het vak.

W

at is er zo interessant aan Arabisch? ‘Het leren van een nieuwe taal en het ontdekken van een wereld die je niet kent, is spannend en interessant. Er gaat een wereld voor je open als je in staat bent Arabische teksten te lezen: kranten, romans, de verhalen van Duizend-en-een-nacht, maar ook de teksten uit de Koran. In mijn studie heb ik me gespecialiseerd in de Arabische taalkunde. Daarna ben ik docent Arabisch geworden en verzorg ik samen met collega’s het taalonderwijs Arabisch. Inmiddels ben ik ook studieadviseur. Ik vind de combinatie onderwijs en studentbegeleiding erg prettig, omdat ik in deze functies studenten op verschillende manieren leer kennen en kan begeleiden.’

Waar houd je je als studiebegeleider mee bezig? ‘Als studieadviseur begeleid ik studenten vanaf het begin van hun studie tot en met het afstuderen. Ik ben de vraagbaak voor beginnende studenten, en maak ze wegwijs in het studieprogramma. Studenten kunnen bij mij terecht met vragen over de studie, keuzemogelijkheden en specialisaties, maar ook als ze problemen hebben die tot studievertraging kunnen leiden.’ Welke onderwerpen behandel je in je onderwijs? ‘In de eerstejaars colleges Arabisch gaan we ervan uit dat de studenten geen kennis hebben

van het Arabisch, dus ik begin bij het aanleren van het alfabet. Van daaruit wordt de kennis uitgebreid: de Arabische grammatica wordt uitgelegd, elke week een onderwerp, en er wordt geoefend met weekstof: grammatica en woordjes. Aan het einde van het eerste jaar is vrijwel de hele grammatica bekend, en is er voldoende vocabulaire opgebouwd om eenvoudige teksten te vertalen. Bij de tweedejaarscolleges Arabisch vertaal ik met de studenten moderne Arabische teksten.’

Lieke de Jong FUNCTIE

docent Arabisch en studieadviseur

Waarom zouden studenten Islamstudies moeten kiezen? ‘Als je geïnteresseerd bent in religie, met speciale aandacht voor de islam, in de actualiteit van het Midden-Oosten, het belang van de islam voor de Arabische cultuur en de speciale

JE KRIJGT INZICHT IN DE GODSDIENST EN CULTUUR VAN MOSLIMS plaats die het Arabisch daarin inneemt, kan ik je deze studie van harte aanraden. In de verschillende colleges krijg je inzicht in allerlei aspecten van de godsdienst en cultuur van moslims, zowel in Nederland als in de Arabische wereld. Dat is niet alleen een persoonlijke verrijking, maar je kunt met die kennis ook een bijdrage leveren aan onze multiculturele samenleving.’

#ISLMSTDS

— 31

ONDERZOEK

Strijd, extreem geweld, verdrijvingen, afhakken van hoofden: kan IS zijn heilige oorlog terugvoeren op de islam? Islamoloog Joas Wagemakers bestudeert de manier waarop jihadisten de strijd legitimeren. TEKST Joas Wagemakers BEELD Shutterstock

Is De Jihad van

IS

ISLAMITISCH?

‘I

SIL [de Islamitische Staat in Irak en de Levant] is niet islamitisch.’ Dat zei de Amerikaanse President Barack Obama enige tijd geleden in een toespraak over de Islamitische Staat (IS), een organisatie die een groot gedeelte van Syrië en Irak beheerst en daar al talloze burgers heeft gedood. Zijn Britse collega David Cameron, de premier van Groot-Brittannië, stelde dat ISterroristen ‘geen moslims maar monsters’ zijn. Beide politici beantwoordden daarmee een vraag die velen zich stellen: is de jihad van IS islamitisch? Het verschil dat Obama en Cameron maakten tussen de in vele ogen extreem

wetenschapper geen oordeel over kunt vellen. Een wetenschappelijke benadering van deze vraag houdt dan ook al snel op. Moslims moeten zelf maar uitzoeken wie er wel en niet bij hun godsdienst hoort en wat wel of niet islamitisch is. Dit wordt anders als je de vraag wat aanpast: in hoeverre kan IS zijn jihad terugvoeren op de islam? Zo’n vraag richt zich namelijk op de bronnen en traditie van de islam en in hoeverre hierin handvatten te vinden zijn voor het gedrag dat IS vertoont. Aangezien die bronnen en traditie wel controleerbaar zijn kunnen wetenschappers hier wel degelijk een oordeel over vormen.

MOSLIMS MOETEN ZELF MAAR UITZOEKEN WIE ER WEL EN NIET BIJ HUN GODSDIENST HOORT EN WAT WEL OF NIET ISLAMITISCH IS gewelddadige IS en de overgrote meerderheid van vreedzame moslims is correct. Bovendien onderstreept zo’n uitspraak dat Amerika en Groot-Brittannië geen strijd voeren tegen de islam, maar alleen tegen een specifieke organisatie van moslims. Toch kun je je afvragen of Obama en Cameron, als christenen en als politici, er verstandig aan doen zich over deze kwestie uit te laten. Oordeel Datzelfde geldt voor wetenschappers. De vraag of iets ‘islamitisch’ is of niet is eigenlijk geen wetenschappelijke vraag omdat het niet te controleren is. De islam is wat moslims daar van maken en zij interpreteren en gebruiken hun geloof op zoveel verschillende manieren dat je daar als

Wortels in de bronnen Zowel in de Koran als de soenna, het voorbeeld van de Profeet Mohammed zoals dat in overleveringen is opgetekend, wordt met enige regelmaat gesproken over strijd, geweld en zelfs het afhakken van hoofden. Het is verleidelijk te denken dat onthoofdingen door IS, zoals vorig jaar bij twee Amerikaanse journalisten en twee Britse liefdadigheidswerkers en dit jaar nog bij een Japanse journalist, dan wel rechtstreeks uit zulke bronnen afkomstig zullen zijn. Toch ligt het niet zo simpel. Ten eerste zijn deze bronnen opgetekend in een tijd waarin regelmatig gestreden werd en waarin dat werd gedaan op een manier die ons misschien afschrikt maar die in de middeleeuwen helemaal niet vreemd

32 — #ISLMSTDS

#ISLMSTDS

ONDERZOEK

— 33

ONDERZOEK haal je zijn woorden uit deze specifieke context en gebruik je ze overal, dan zou je ze kunnen zien als een algemeen verbod om op banken te zitten. Iets soortgelijks hebben islamitische geleerden soms gedaan met koranverzen, met dit verschil dat de oorspronkelijke betekenis van de verzen – anders dan bij het voorbeeld van het bankje – niet altijd even duidelijk was. Deze geleerden deden dit dan ook niet per definitie met verkeerde intenties en tevens zijn zulke praktijken niet beperkt tot de islam; ook in andere godsdiensten probeert men oude teksten op zo’n manier relevant te maken voor de huidige tijd. Deze manier van werken opende echter wel de deur naar interpretaties die in sommige gevallen nog slechts naar de letter van de bron terug leken te gaan, maar waarvan de geest allang vervlogen scheen.

HET IS DAN OOK NIET VREEMD DAT MOSLIMS JUIST WIJZEN OP DEZE BRONNEN OM HUN AFKEURING VAN IS KRACHT BIJ TE ZETTEN was. Ten tweede laat een gedetailleerde lezing van enkele gewelddadige teksten zien dat het lijkt te gaan om specifieke situaties waarbij gewelddadig gereageerd wordt op eerder aangedaan leed, waardoor ze minder agressief blijken. Het is dan ook niet vreemd dat moslims juist wijzen op deze bronnen om hun afkeuring van IS kracht bij te zetten. Als je de Koran en de soenna goed leest, zo stellen zij vaak, zie je dat de islam een vreedzame godsdienst is waarin geweld soms misschien gerechtvaardigd is, maar niet zoals IS dat gebruikt.

vragen waarmee gelovigen worstelden. Daarbij gingen ze uit van de bronnen, maar moesten ze ook rekening houden met de wensen en uitdagingen waarmee ze geconfronteerd werden. Om hieraan tegemoet te komen, haalden ze teksten vaak uit hun context, waardoor een heel scala aan nieuwe interpretaties mogelijk werd. Als je een koranvers immers niet meer leest door de bril van de tijd en context waarin het ontstaan is maar het gaat zien als overal en altijd toepasbaar, dan kun je er veel meer mee.

Uit de context Als je het zo bekijkt lijkt het een uitgemaakte zaak: IS wijkt af van de Koran en de soenna en kan zijn daden dus niet verantwoorden vanuit die bronnen. Toch is ook dit te eenvoudig geredeneerd. Na de dood van de Profeet Mohammed hebben vele generaties moslimgeleerden namelijk geprobeerd antwoorden te vinden op

Interpretatie Een voorbeeld: als een vader een houten bankje verft en tegen zijn kinderen zegt ‘ jullie mogen niet op de bank zitten’, is het duidelijk dat dit verbod bedoeld is om ervoor te zorgen dat de kinderen geen verf aan hun kleding krijgen. Iedereen snapt dat als het bankje droog is, de kinderen er weer gewoon op mogen zitten. Maar

Geleerde traditie Dit soort middelen werd door sommige geleerden ook gebruikt om jihad te legitimeren, waarbij teksten soms maximaal werden uitgebuit om een bepaalde hoeveelheid geweld toe te kunnen staan. Radicale moslimgeleerden doen dit ook en hoewel zij hierin vaak verder gaan dan hun geleerde voorgangers uit voorbije eeuwen, staan ze dus in zekere zin in een lange islamitische traditie. Ook zij bekijken de bronnen vanuit hun eigen situatie en halen ze vaak uit hun context. Hiermee wijkt IS in zijn legitimering van jihad misschien sterk af van de geest van de islamitische bronteksten zelf, maar tegelijkertijd vormt deze organisatie een verregaande exponent van een geleerde traditie die al eeuwenlang met de islam vervlochten is.

Lees meer Over onderzoek naar de jihad op het blog Jihadica. com. Hier vind je ook blogs van docent Joas Wagemakers terug.

Ook dit onderzoek doen? Vind je het net als Joas Wagemakers interessant om je te verdiepen in de achtergronden van de Islamitische Staat? Kies dan voor Islamstudies, en specialiseer je in islamitische bewegingen, modern islamitische denkers of radicale islam. Je krijgt dan vakken als Islamitische Denkers in de Moderne Tijd of een werkgroep over de geschiedenis van jihad.

#ISLMSTDS

— 35

ONDERZOEK

ALLEMAAL

BROEDERS

&

ZUSTERS

Voor elkaar klaarstaan bij voor- en tegenspoed, solidariteit, vriendschap: voor veel moslims zijn het belangrijke principes. Islamdeskundige Martijn de Koning onderzoekt verschillende vormen van broederschap in de islam. TEKST Martijn de Koning BEELD Ontwerphaven

M

oslim zijn en je geloof beleven doe je zelden alleen. Het is in sociale relaties dat geloof en de daarbij behorende praktijken hun betekenis krijgen. Tegelijkertijd is met die sociale relaties een belangrijk islamitisch principe verbonden: broederschap. In dat begrip komen verschillende sociale, politieke en religieuze dimensies in het leven van moslims bij elkaar: alle moslims vormen één gemeenschap (de umma), moslims moeten elkaar helpen en er is spirituele verwantschap, ondersteuning en soms ook vriendschap. Een politieke broederschap Het idee van één wereldgemeenschap van moslims, de umma, wordt in populaire discussies vaak verbonden met de mondiale ambities van terreurnetwerken als al-Qaida. Maar het idee is veel ouder en komt in allerlei islamitische tradities terug: van de eerste generaties moslims, sufi-ordes en moslimgemeenschappen rondom de Indische Oceaan tot de hedendaagse migrantengemeenschappen over de hele wereld. In de negentiende eeuw, tegelijk met discussies over nationalisme en natiestaten, wordt het idee van de umma ook een politiek idee, gericht op sociale en politieke vereniging van alle moslims. Het is niet verwonderlijk dat zo’n idee op dat moment opkomt: met kolonisatie en het uiteenvallen van het Osmaanse Rijk komt er een enorme versnippering van de moslimwereld. Het gaat daarbij niet om het verenigen van moslims onder één land of onder één instituut dat vergelijkbaar zou zijn met de Europese Unie. Het gaat

meestal meer om een idee van een herstel van een islamitische beschaving tegen de achtergrond van een Westerse dominantie. In het dagelijks leven gaat het voor veel moslims niet zozeer om een idee met politieke consequenties, maar om het idee deelgenoot te zijn

Het idee van broederschap is dan een middel om te participeren in die gevoelens en ideeën van een grotere gemeenschap en solidariteit met elkaar. Zo’n gevoel van verbondenheid en solidariteit kan geschapen worden tussen verschillende mensen die van een gezamenlijk idee uitgaan doordat men zoekt naar gedeelde waarden en belangen voor elkaar. Het idee van broederschap is dan een middel om te participeren in die gevoelens en ideeën. Slachtoffers Voor de meesten blijft het bij het uitspreken en het delen van de frustraties over onrechtvaardigheden tegen moslims. Een kleinere groep is zich echt gaan verdiepen in de islamitische standpunten over de gewapende jihad en een nog kleinere groep is zich er daadwerkelijk voor gaan inzetten. Slechts een klein deel daarvan is ook daadwerkelijk geslaagd in de uitvoering. Maar zij krijgen daar ook veel kritiek op van andere moslims die in twijfel trekken of er wel sprake is van een situatie waarin geweld gebruikt mag worden of die de manier waarop geweld wordt gebruikt bekritiseren.

36 — #ISLMSTDS

#ISLMSTDS

— 37

ONDERZOEK

OOK DIT ONDERZOEK DOEN? Martijn de Koning is docent en onderzoeker Islamstudies. Hij onderzoekt welke invloed de verschillende stromingen van de islam hebben op moslims in Nederland en op de Nederlandse samenleving. Ben je geinteresseerd in dit onderzoek, kies dan voor Islamstudies, met een specialisatie in sociaal-wetenschappelijke richting. Je krijgt dan vakken als Migratie, transnationaliteit en diaspora, Islam in Nederland en Islam in Europa. MEER LEZEN Martijn de Koning blogt over alles wat te maken heeft met moslimjeugd in Nederland, salafisme en radicalisering. Lees meer op zijn blog CLOSER – An anthropology of Muslims in Europe. www.religionresearch.org/closer

Tegelijkertijd waren voor jihadisten Westerse landen een legitiem doelwit voor hun gewapende strijd. Vooral landen met een militaire aanwezigheid in Irak en Afghanistan, zoals als Engeland, Denemarken, Italië, Duitsland, Japan, Australië, Rusland, Frankrijk en Nederland werden gezien als legitieme doelwitten. Ook het koloniale verleden (Frankrijk en Engeland) en de misstanden die door de bezetters in de kolonies zijn aangericht werden gebruikt als legitimering om hen aan te wijzen als vijanden van de islam. Daarmee kunnen ook Westerse interventies bijdragen aan een politiek idee van solidariteit en verbondenheid, namelijk als slachtoffers. Voor veel moslims is er ook het idee dat de moslimgemeenschap als het ware één lichaam vormt; dus als één deel lijdt, lijdt de rest ook. Tegelijkertijd zien we ook dat solidariteit vaak beperkt blijft tot Arabische moslims en er vanuit Europa en het Midden-Oosten slechts beperkt solidariteit is met zwarte moslims in Afrika of met moslims in bijvoorbeeld Birma (Myanmar). Vriendschap Het idee van broederschap is niet alleen politiek van belang, maar ook sociaal en in het dagelijks leven. Vriendschap speelt een grote rol in tal van bewegingen van welke aard dan ook. Men bezoekt vaak activiteiten samen met vrienden en velen leren nieuwe vrienden en vriendinnen kennen tijdens die bijeenkomsten. In vriendschapsrelaties spelen affectie en vertrouwen, maar ook nut, plezier en een gezamenlijke betrokkenheid een belangrijke rol. In eigen kring vindt men steun, erkenning en advies voor praktische religieuze kwesties, en door middel van roddel en sociale controle vindt ook een uitwisseling en disciplinering plaats over wat wel en niet gepast gedrag en juiste kennis is. Broederschap is op deze manier vaak een combinatie van gelijkgestemden, vriendschap en een idee van verwantschap dat gepaard kan gaan met sterke morele verplichtingen juist ook omdat broederschap ook een religieuze verplichting betreft voor velen. Het uitgangspunt daarbij is vriendschap en het idee dat vriendschappelijke relaties anders van aard zijn dan bijvoorbeeld relaties tussen collega’s, familieleden, met

leerkrachten, enzovoorts, zoals antropologisch onderzoek laat zien. Vriendschap bestaat uit informele, niet geïnstitutionaliseerde, persoonlijke banden die ingebed zijn in een breder repertoire aan sociale en culturele praktijken. Het belang van vriendschap kan variëren binnen samenlevingen en groepen en de uitingen van vriendschap zijn dan ook verbonden aan lokale en mondiale praktijken en voorstellingen over menselijke relaties. Spiritueel De umma is weliswaar niet gebaseerd op een vermeende biologische verwantschap, maar dit wordt gecompenseerd door verwijzingen naar medemoslims als ‘broeders’ en ‘zusters’. De identificatie met de umma creëert een spirituele, historische en politieke band tussen individuen. De verwijzing naar de umma wordt gebruikt om een onderscheid te maken met niet-moslims en tegelijkertijd een gevoel van verbondenheid te creëren. Hier vindt daarmee ook een vermenging plaats tussen vriendschap en spirituele verwantschap.

Vriendschap speelt een grote rol in tal van bewegingen van welke aard dan ook Broederschap en zusterschap spelen een belangrijke rol in de toetreding tot, participatie in en mobilisatie van religieuze bewegingen. Mensen gaan zelf vriendschappelijke relaties aan en geven die ook zelf inhoud. Dit idee is altijd verbonden met lokale, nationale en mondiale omstandigheden. Daarbinnen is een zekere onderhandelingsruimte mogelijk en een individu zal niet snel uit een vriendennetwerk stappen. Deels vanwege de druk zoals in een vroomheidscompetitie of het risico alle vrienden te verliezen, maar juist ook omdat vrienden bij uitstek diegenen zijn van wie men zich iets aan trekt als het gaat om adviezen en commentaren over het eigen gedrag, houding en opvattingen, juist vanwege het idee dat de anderen er ook geloofwaardige, echte en plausibele ideeën en gedragingen op na houden.

#ISLMSTDS

— 39

ONDERZOEK

Taalkunstenaars in de

IslaM

God is in dit gedicht de geliefde met wie de dichter één wil worden en de roes van de wijn is de mystieke extase. In een van zijn gedichten laat de sufi dichter Ibn Arabi (1165-1240) zien dat de liefde van de mysticus alle religies overstijgt.

TEKST Gert Borg

D

dan over de avonturen die de dichter beleeft met dames die op pelgrimage zijn. Drinkgelagen en nachtelijke sessies zijn dan niet ver meer! Kort na de dood van de profeet Mohammed schreven dichters gedichten waarin ze de profeet prijzen. Een belangrijke dichter in dit genre was een tijdgenoot van Mohammed, Ka‘b b. Zuhayr. Zijn gedicht volgt nog het patroon van de qasida, want hij begint met de woorden “banat Su‘ad” (Su‘ad is weg-

Mystici Het hoogtepunt van de religieuze poëzie is het werk van de islamitische mystici. De belangrijkste van die dichters zijn Umar b. al-Farid uit Cairo en Ibn Arabi die geboren werd in Murcia en overleed in Damaskus. De eerste vier regels uit een beroemd gedicht van Ibn alFarid (1181-1235) geven al aan waar deze sufi dichters hun mystieke beschrijvingen aan hebben ontleend: de wijn- en liefdespoëzie.

Wij dronken wijn op de herinnering aan de geliefde, We waren al dronken voordat de wijnrank geschapen was. De volle maan is de beker voor de wijn en zelf is hij een zon, een wassende maan. Reik die beker rond; als de wijn gemengd wordt met water, hoezeer stralen dan de sterren Zonder de geur van deze wijn zou ik niet terechtgekomen zijn in de kroeg En zonder zijn schittering zouden wij ons hem niet kunnen voorstellen De eeuwigheid heeft er alleen een laatste glimp van overgelaten Alsof hij heimelijk verborgen is in het diepst van ons verstand.

De islam heeft Arabische dichters door de eeuwen heen enorm geïnspireerd. Toch zouden veel moslims van nu verbaasd of misschien wel geschokt zijn over de drinkgelagen en nachtelijke liefdesavonturen die dichters vroeger beschreven. Arabist Gert Borg neemt je mee door de wonderlijke wereld van de religieuze poëzie. e Arabische poëzie is ontstaan op het Arabisch Schiereiland en de oudste gedichten die we kennen stammen uit de vijfde en de zesde eeuw. Het begint allemaal met de oud-Arabische qasida. Dit was een lang gedicht uit de pre-islamitische tijd waarin de dichter zich bijvoorbeeld de avonturen herinnert die hij met zijn geliefde had. Vanuit de qasida ontstond een nieuw thema: de liefdespoëzie. Vaak gaat het

Nuwas (circa 750-810) was vermaard om zijn tegendraadse en obscene gedichten, maar wanneer hij voor zijn wangedrag werd opgesloten leverde hij altijd wel weer een berouwvol gedicht af. Soms waren die gedichten zo mooi dat hij door de kalief werd vrijgelaten en er ruimschoots voor werd beloond, waarna het slempen opnieuw kon beginnen. Maar echte zuhdiyyat gaan vooral over ascese en terugtrekking uit de wereld.

getrokken): zijn geliefde is uit het leven van de dichter verdwenen. Pas na dertig verzen begint de dichter zijn lofzang op de profeet. Obsceen Later ontstond aan het Abbasidische hof in Baghdad de zogenaamde zuhdiyya. Deze dichtsoort is eigenlijk een tegenpool van de uitbundige wijn- en liefdespoëzie die het hofleven kenmerkte. Een dichter en schuinsmarcheerder als Abu

Tot vandaag wees ik mijn metgezel af als mijn geloof niet dicht bij het zijne kwam Maar nu aanvaardt mijn hart elk beeld: weidegrond voor gazellen, een klooster voor monniken Een tempel voor afgoden en een Kaaba voor wie eromheen loopt, de rollen van een Torah en een exemplaar van de Koran Ik volg de religie van de liefde waarheen haar rijdieren mij ook leiden, want de liefde is mijn godsdienst en mijn geloof.

Van deze woorden horen we een echo terug in het volgende citaat uit de Perzische poëzie van Jalal al-Din Rumi (1207-1273)

Het land van de liefde heeft een geloof dat anders is dan alle andere: Voor minnaars is alleen God het geloof. De Koran De Koran neemt in de islam uiteraard een centrale plaats is als onovertrefbaar mooie tekst. Het spreekt vanzelf dat sommige taalkunstenaars daarin een aanleiding zagen om toch te proberen iets met deze tekst te doen. Zo leefde er in de vijftiende eeuw leefde in Cairo een rechtsgeleerde, alBulqini, die moest meemaken dat van hogerhand besloten werd alle wijnlokalen te sluiten en alle wijnkruiken kapot te slaan. Hij maakte daarover een kort gedicht waarin hij op hilarische manier een Korancitaat een heel andere inhoud geeft dan de oorspronkelijke. In soera 78: 40 wordt namelijk over de ongelovigen gezegd dat ze op de Dag des Oordeels spijt zullen hebben van hun zondige daden en zullen zeggen: “Ach, was ik maar stof”. Het gedichtje van al-Bulqini gaat als volgt:

Ze hebben opzettelijk de wijnkruiken gebroken en de grond g edrenkt met wijn Ik zeg dan – want ik ben moslim – “Ach, was ik maar stof ”. Pas in de twintigste eeuw verschijnen er teksten die openlijk proberen de stijl van de Koran te imiteren. Ze zijn geschreven door de Egyptisch schrijver Bayram al-Tunisi (1893-1961) die momenteel veel wordt gelezen in Egypte. Hij publiceerde in de jaren dertig en veertig een aantal teksten onder titels als Surat al-Amn (soera van de veiligheidsdienst) en Surat al-Bulshiwik (soera van de Bolsheviken). Deze teksten zijn uitermate knap gemaakte parodieën van het typische Koran-Arabisch. Door de officiële religieuze autoriteiten in de islamitische wereld worden deze teksten uiteraard afgekeurd.

OOK DIT ONDERZOEK DOEN? Word je meegesleept door de prachtige woorden van de Arabische dichters? Kies dan voor een studie Islamstudies, en specialiseer je in het Standaard Arabisch en het Klassiek Arabisch. Je krijgt een vak als Klassieke teksten waarin je veertiende-eeuwse reisavonturen leest en Arabische poëzie bestudeert.

#ISLMSTDS

— 41

ONDERZOEK

De Middellandse

& de islam Het Middellandse Zeegebied is al eeuwenlang een regio van handel, taal- en cultuuruitwisseling, maar ook van botsingen, onder meer door religieuze verschillen. Cultureel antropoloog Henk Driessen bestudeert de rol van de Middellandse Zee in de islam. TEKST Henk Driessen BEELD Shutterstock

E

r zijn maar weinig mensen in Nederland die nooit aan of in de Middellandse Zee hebben gestaan. In bijna alle gevallen als toerist en vaker in Zuid Europa, de kusten van de Balkan landen en Turkije dan in Noord Afrika en het Nabije Oosten. Dat heeft ongetwijfeld te maken met levenswijze, taal en geloof maar ook met een gevoel van veiligheid. Wat veel Nederlanders niet zullen beseffen of weten is dat de landen rond deze zee in cultureel en politiek opzicht sterk zijn gevormd door de onderlinge relaties tussen de drie godsdiensten van hét Boek: de Torah, Bijbel en Koran.

worden gebruikt voor het welzijn van de gelovigen, luidt een uitspraak die wordt toegeschreven aan de profeet Mohammed dat de zee ‘de hel is en de Satan de heerser over water’. Negatieve oordelen over de zee keren regelmatig terug in historische geschriften. In de befaamde inleiding tot de wereldgeschiedenis van de veertiende-eeuwse geleerde Ibn Khaldoen, verklaart deze de negatieve houding van de vroege moslims ten opzichte van de zee en de scheepvaart met het gegeven dat zij als woestijnbewoners en bedoeïenen, in tegenstelling tot de Byzantijnen en Europese christenen, niet vertrouwd waren met de zeevaart. Ook in volkswijsheden klinkt dit onmiskenbaar door. Neem Tunesische De hel gezegden als ‘de zee neemt de halve De relatie van moslims met de wereld en begeert de rest’, en ‘houd je Middellandse Zee is overwegend verre van de zee, zelfs als er gras groeit minstens zo problematisch geweest als op haar rug’. In reisverslagen van die van joden en christenen. Dit vindt Marokkaanse geleerden en diplomaniet alleen zijn neerslag in religieuze ten die werden geschreven tussen de teksten, reisverslagen en zegswijzen, zestiende en twintigste eeuw, werd maar ook in de vrij beperkte ontwikde door Europeanen gedomineerde keling van maritieme cultuur langs westelijke en later ook oostelijke de zuidelijke en oostelijke kusten van Middellandse Zee in verband gebracht de Middellandse Zee. En hoewel de met dreiging, gevaar, dood, hel en zee in de Koran wordt beschreven verdoemenis. als een neutrale schepping die mag

Reizen over zee Al bijna 1500 jaar zijn joden, christenen en moslims tot elkaar veroordeeld. Ze hebben elkaar beïnvloed: nu eens leefden zij vreedzaam naast en langs elkaar, gedoogden elkaar en dan weer bestreden ze elkaar te vuur en zwaard. Zij lijken meer op elkaar dan ze willen toegeven. Zij delen bijvoorbeeld Jeruzalem als heilige stad, de aartsvaders uit het Oude Testament en het geloof in één God. De Middellandse Zee heeft hierin een belangrijke rol gespeeld omdat reizen over zee vaak sneller en goedkoper was dan over land. De zee was een doorgeefluik van kennis, opvattingen, gebruiksvoorwerpen, landbouwgewassen uit China, India, Perzië, Turkije en Jemen. Lingua franca Er is ondanks de militaire botsingen tussen het christelijke westen en het islamitische oosten door de eeuwen heen een levendige handel en culturele uitwisseling geweest via de scheepvaart. Er is zelfs een aparte taal ontstaan uit deze eeuwenoude betrekkingen, de zogenaamde lingua franca, letterlijk Frankische taal. Deze omgangstaal was gebaseerd op de dialecten van Venetië en Genua in

42 — #ISLMSTDS

#ISLMSTDS

— 43

ONDERWIJS

‘Toen ik voor het eerst in Egypte kwam, was ik verkocht’ Kies je voor Islamstudies, dan krijg je les van betrokken en bevlogen docenten met veel praktijkervaring in het Midden-Oosten. Docent Roel Meijer vertelt over zijn passie voor het vak.

Noord Italië, met woorden en uitdrukkingen uit het zuiden van Frankrijk, uit het Spaans, Grieks, Turks, Arabisch en Armeens. De definitieve ondergang van het Ottomaanse Rijk in 1923 en de opkomst van de moderne Turkse staat betekenden het einde van deze ‘Frankische taal’. Het Frans en Engels werden als voornaamste koloniale talen steeds belangrijker. Scheiding Deze zee is er een die de continenten Europa, Afrika en Azië verbindt maar tegelijk scheidt. Dit laatste tegenwoordig vooral voor migranten die de burgeroorlogen in landen als Syrië, Libië, Irak en Jemen of het PalestijnsIsraëlisch conflict en economische en politieke instabiliteit in Egypte of Libanon proberen te ontvluchten. Zij doen dit door steeds vaker met wrakkige boten de Middellandse Zee over te steken naar het paradijs aan de overkant, zoals de landen van de Europese Unie meestal worden gezien. Naar schatting een paar duizend migranten

vinden elk jaar een zeemansgraf in deze verslindende zee die in onze toeristische ervaring vooral een weldadige zee is. Veel van deze economische en politieke vluchtelingen komen uit islamitische landen waar aanhangers van gewelddadig fundamentalisme hun invloedsfeer proberen uit te breiden: denk aan IS en al-Qaida. De onthoofdingen op YouTube en de vluchtelingen bepalen in hoge mate het beeld

dat we in West Europa hebben van de islam. Een zeer kleine onverzoenlijke en gewelddadige minderheid bepaalt het overheersende beeld dat wij van moslims hebben. Hiermee neemt de angst voor de islam toe. De overgrote meerderheid van de moslims is echter gematigd en vreedzaam. Wie ooit de spreekwoordelijke gastvrijheid van moslims heeft mogen proeven, zal dit negatieve beeld niet herkennen.

DE DRAGOMAN In de betrekkingen tussen West Europa en het Ottomaanse Rijk (1299-1923) speelde eeuwenlang de zogenoemde dragoman een belangrijke verbindende rol. De dragoman was de naam voor vertalers, tolken en gidsen die van de zestiende tot in de negentiende eeuw in dienst waren van het Ottomaanse Rijk. Het beroep van dragoman was prestigieus. Hij was meer dan alleen tolk, vervulde een belangrijke taak in diplomatie, handel en scheepvaart en later aan begin van de twintigste eeuw in de opkomst van het toerisme in het Midden-Oosten.

W

aar komt je fascinatie voor Arabisch en de islam vandaan? ‘Toen de toenmalige president van Egypte Sadat op televisie verscheen tijdens zijn vredesmissie naar Israël en in het Israëlisch parlement in het Arabisch een toespraak hield, maakte dat veel indruk. Ik koos voor een studie Arabisch en in de jaren tachtig ben ik voor het eerste naar Egypte geweest met een studentenreis. Daarna was ik verkocht. Het Midden-Oosten is een fascinerend gebied. De mensen zijn er ontzettend aardig en gastvrij. Bovenal was ik getroffen door hun religiositeit. Ik was dat niet gewend. Ik ben zelf areligieus opgevoed en dacht altijd dat religie in Europa een aflopende zaak was. Dat heb ik geweten! Ik was geschokt dat mensen in het Midden-Oosten zich niet konden voorstellen dat je niet ‘gelooft’. Uiteindelijk heb ik een proefschrift geschreven over de communistische en liberale bewegingen in Egypte in de jaren veertig en vijftig van de vorige eeuw. Daarna ben ik steeds meer me op islam gaan toeleggen.’

Waar houd je je in je onderzoek mee bezig? ‘Ik ben vooral geïnteresseerd in de vraag waarom het Midden-Oosten anders is dan Europa. Waarom is er geen democratie? Waarom zijn de meeste staten autoritair? Waarom wordt er zoveel gevochten? En waarom is religie er zo dominant? Deze vragen staan niet helemaal

Post zegel met toenm president va ali n Eg ypte A ge nwar Sadat

los van elkaar. Maar het verband is ook niet zo gemakkelijk te zien. De laatste jaren houd ik me vooral bezig met de relatie tussen politiek en religie en met name de relatie tussen islam en religie. Wat is een islamitische staat? Hoe ziet die eruit?’ Waar krijgen studenten college over? ‘Ik geef een college over de islamitische beweging in het Midden-Oosten en haar rol tijdens de Arabische opstanden. Ik laat zien dat de islamitische bewegingen heel verschillend zijn en dat ze niet perse democratisch of niet democratisch zijn, maar dat dat afhangt van de omstandigheden waarin ze zich hebben ontwikkeld. Ook geef ik een overzichtscollege over de moderne geschiedenis van het Midden-Oosten en een college over de overgang van het Osmaanse Rijk naar het Modern Midden-Oosten.’

Roel Meijer FUNCTIE

Universitair docent Geschiedenis van het Midden-Oosten aan de Radboud Universiteit in Nijmegen

‘IK BEN VOORAL GEÏNTERESSEERD IN DE VRAAG WAAROM HET MIDDENOOSTEN ANDERS IS DAN EUROPA’ Moet je moslim zijn om deze opleiding te gaan doen? ‘Zeker niet. De colleges zijn heel breed. Je moet vooral geïnteresseerd zijn in de politieke geschiedenis en de cultuur van het MiddenOosten.’

#ISLMSTDS

I WAT IS

POLITIEK IN DE POLITIEKE ISLAM? Met de opkomst van de Islamitische Staat wordt vaak met een beschuldigende vinger naar de islam gewezen. Onterecht, want hoe kan een complete godsdienst nu verantwoordelijk worden gehouden voor het extremisme van enkelingen? Toch is een religie niet helemaal vrij te pleiten voor wat haar aanhangers doen. Docent geschiedenis van het Midden-Oosten Roel Meijer onderzoekt de relatie tussen islam en politiek. TEKST Roel Meijer

n het Westen worden de meeste gruwelen gepleegd in naam van seculiere politieke stromingen zoals het communisme en het nazisme. Omdat in het MiddenOosten seculiere stromingen niet sterk zijn vertegenwoordigd, is de kans groot dat politieke grieven vertaald worden in een islamitische terminologie. Dat is een van de reden waarom islam zo vaak in het nieuws is. Er is een aantal stromingen die grieven vertalen in een islamitisch politiek jargon. Ze behoren tot de zogenaamde ‘politieke islam’. Een daarvan is de in 1928 in Egypte opgerichte Moslim Broederschap. De andere twee behoren tot de salafisme, een stroming die streng in de leer is en zich bezighoudt met het bekeren van moslims tot deze strikte regels. De eerste is het politieke salafisme, dat het streven een pure islam in te voeren paart aan de politieke middelen van de Moslim Broederschap; de tweede is de stroming die zich bezighoudt met de jihad, het voeren van de heilige oorlog. Deze laatste stroming claimt de Islamitische Staat in Irak en Syrië te leiden. Politiek vandalisme Maar hier kan je terecht de vraag stellen: wat is nou politiek aan de politieke islam? Het is duidelijk dat de ze politieke gevolgen heeft, maar als iemand een auto in een gerechtsgebouw of een bank rijdt heeft dat ook politieke gevolgen. Als het een protest is tegen de rechtsstaat en de manier waarop Nederland is georganiseerd, is deze vorm van protest niet de beste manier dat protest tot uitdrukking te brengen. In die zin hebben geen van de stromingen binnen de politieke islam veel te bieden. De Moslim Broederschap niet omdat ze vaak niet verder komt dan holle leuzen, zoals ‘de Koran is onze grondwet, en de profeet onze leider’, of ‘islam is religie en staat’. In het Westen heet dat populisme, en veel van de politieke stromingen binnen de islam komen niet verder dan heel precieze

— 45

ONDERZOEK regels uit de islamitische wet wat betreft familierecht en handelsrecht te koppelen aan heel algemene politieke beweringen. Het grote probleem is dat de politieke inhoud van deze bewegingen flinterdun is. In de tijd van de profeet (570-632) en zelfs tijdens het Umayyaden- (661750) en Abbasiedenkalifaat (750-1250) waren er nauwelijks politieke richtlijnen ontwikkeld. Zoals alle godsdiensten biedt de islam wel allerlei algemene ethische regels maar zijn die moeilijk of éénduidig in politiek beleid te vertalen. Het algemene idee is dat als iedereen maar braaf bepaalde islamitische regels volgt er vanzelf een ideale maatschappij tot stand komt. Daarom zijn er stromingen die zeggen dat de islam streeft naar de

het niet goed gaan met de islam en moslims. Moslimdenkers hebben dat natuurlijk ook zelf allang bedacht. Sinds het jihadisme in de jaren zeventig van de vorige eeuw opkwam, hebben veel moslims verder nagedacht hoe ze aan de politiek invulling kunnen geven. Ze dachten na over de echt prangende zaken die politiek moeten worden opgelost: gelijkheid van moslims en aniet-moslims, de gelijkheid van vrouwen, de relatie met het Westen, en grote economische kwesties als een veel te lage economische groei in de regio. Bovenal drong langzaam het besef door dat politiek bedrijven weinig van doen heeft met religie. Het gaat vooral om het sluiten van compromissen en het oplossen van dagelijkse problemen.

Zij zijn bereid daarvoor de jihad, de heilige oorlog, te voeren hervorming van de maatschappij, zodat op den duur als iedereen een goed moslim is de politiek vanzelf islamitisch wordt. De ongeduldige radicale groeperingen hebben daar niet de tijd voor en willen direct een islamitische staat van bovenop opleggen aan de bevolking. Voor dat hogere doel zijn ze bereid geweld te gebruiken. Zij zijn bereid daarvoor de jihad, de heilige oorlog, te voeren. Dit is eigenlijk geen politieke oplossing omdat ze niet tot een oplossing leidt. Ze maakt de politieke problemen alleen maar groter. De Islamitische Staat in Syrië en Irak is daar een goed voorbeeld van. Jongeren sluiten zich daarbij aan omdat het heel provocerend is met zwarte vlaggen te wapperen en mensen te onthoofden en het een heftige reacties oproept in Europa en de Verenigde Staten. Het is meer een soort politiek vandalisme. Compromissen Zolang er uit de islamitische wereld zulke gevaarlijk mengsels van utopisch denken en nihilisme voortkomen, zal

Populisme Inmiddels is deze stroming gegroeid tot een belangrijke stroming binnen de politieke islam. In feite blijkt hieruit dat politiek en religie elkaar slecht verdragen. Hoe politieker de ‘politieke islam’ wordt hoe minder we populistische termen tegenkomen en hoe meer er serieuze politieke programma’s worden geschreven die concrete politieke, economische en sociale problemen proberen op te lossen. Leiders van deze politieke islamitische partijen zijn daarom niet blij met de Islamitische Staat die het totale gebrek aan politieke inhoud verbergt met de verheerlijking van het absolute geweld verpakt in een islamitische terminologie.

MEER WETEN? Op pagina 41 van dit magazine vertelt docent Roel Meijer over zijn fascinatie voor het Midden-Oosten en voor de geschiedenis van dit gebied.

#ISLMSTDS

Ga voor

ONDERWIJS

W

MOSLIM OF GEEN MOSLIM? Het is een vraag die veel aankomende eerstejaars stellen: ‘Is Islamstudies een religieuze opleiding?’ Het antwoord is nee! Het is wijdverbreid misverstand dat Islamstudies je opleidt tot imam of dat je zelf moslim moet zijn in deze opleiding. De studie is een wetenschappelijke opleiding die je opleidt tot religiewetenschapper met als specialisatie de islam.

GESCHIKT/ ONGESCHIKT Vraag je je af of Islamstudies iets voor jou is? Check het hier! ✔ Je hebt een open houding en je staat open voor verschillende denkbeelden. ✔ Je hebt een brede belangstelling in cultuur, taal, politiek en geschiedenis. ✔ Je hebt een kritische houding, zowel naar anderen, als naar jezelf. ✔ Je beschikt over de nodige basiskennis op het gebied van geschiedenis en je beheerst het Nederlands en het Engels goed. ✔ Je hebt plezier in lezen. ✔ Je bent gemotiveerd om een nieuwe taal te leren: het Arabisch. ✔ Je bent zelfstandig en je beschikt over een dosis zelfdiscipline. De studie bestaat uit ongeveer twintig uur zelfstudie per week.

Boeken • Henk Driessen (red.) In het huis van de islam. Nijmegen/ Amsterdam: SUN/Boom (vijfde druk).

INFORMATIE EN COMMUNICATIE

GEZONDHEIDSZORG

WETENSCHAP

20% 18% 16% 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0%

ZAKELIJKE DIENSTVERLENING

LEESVOER De auteurs van de artikelen in dit magazine publiceren artikelen, boeken en weblogs over de islam. Interessant om je alvast in te lezen!   Weblogs www.religionresearch.org/closer www.jihadica.com

OVERHEID

Het Midden-Oosten is de laatste tijd een hot topic. Om echt te begrijpen wat er speelt, is kennis van de islam erg belangrijk. Bij de opleiding Islamstudies bestudeer je de islam vanaf de opkomst tot nu, leer je Arabisch en maak je intensief kennis met de politiek en cultuur van het Midden-Oosten.

AFGESTUDEERD … EN DAN? Waar komen studenten terecht na afstuderen?

ONDERWIJS

ISLAMSTUDIES! AT IS ISLAMSTUDIES? Islamstudies is een apart traject binnen de opleiding religiewetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. In het eerste jaar leer je de grammatica van het Arabisch en krijg je inleidingen in de islam. Je gaat de islam vergelijken met het christendom en jodendom en leest de heilige boeken van de monotheïstische godsdiensten. Verder maak je kennis met de taal, geschiedenis, maatschappij, politiek en godsdienst van het Midden-Oosten in relatie tot Europa. Met alle vwoprofielen en een hbo-propedeuse kun je aan Islamstudies beginnen.

— 47

FUNCTIES EN BEROEPEN VAN AFGESTUDEERDEN Geestelijk Verzorger | Docent Levensbeschouwing | Correspondent Midden Oosten | Beleidsmedewerker Jeugdzorg | Beleidsadviseur Ethiek | Uitvaartbegeleider | Beleidsmedewerker museum | Schuldhulpverlener | Freelance tekstschrijver | Senior-adviseur minister van defensie | Schrijver, publicist | PR-medewerker

• Martijn de Koning. Zoeken naar een ‘zuivere’ islam: Geloofsbeleving en identiteitsvorming van jonge MarokkaansNederlandse moslims. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker. • Martijn de Koning, Joas Wagemakers en Carmen Becker (red.). Salafisme: Utopische idealen in een weerbarstige praktijk. Almere: Parthenon.

MEER INFORMATIE • Wil je meer weten over deze studie? Aarzel niet en stuur een mailtje naar [email protected].

• Karin van Nieuwkerk. 1996. Dochters van de volle maan: Zangeressen en danseressen in Egypte. Amsterdam: Uitgeverij Jan Mets.

• Wil je een brochure ontvangen, wil je je aanmelden voor een voorlichtingsactiviteit of heb je een andere vraag? Neem dan contact op met de afdeling Studievoorlichting 024 -3612345 of stuur een mail naar [email protected].

Tijdschriften ZemZem: Tijdschrift over het Midden-Oosten, Noord Afrika en de islam

• Kijk ook op www.ru.nl/bachelor/islamstudies

48 — #ISLMSTDS

STUDENT

‘IK ZOU GRAAG WILLEN WERKEN BIJ HET MINISTERIE VAN BUITENLANDSE ZAKEN’ Jeu Delemarre LEEFTIJD 26

jaar STUDIE 4e jaar, Bachelor/ Master Islam & Arabisch (voorloper Islamstudies) WOONPLAATS Nijmegen

W

aarom Islamstudies? ‘Ik wilde een opleiding volgen met actuele inhoud. Als je naar het nieuws kijkt, zie je vaak een item over het Midden-Oosten of over moslims. Door de studie kreeg ik hier beter inzicht in. Ook vond ik het belangrijk om niet alleen maar academische vaardigheden op te doen. Islamstudies leert je communiceren in het Arabisch. Erg handig als je ooit wilt gaan werken in die regio. Het is iets dat je onderscheidt van andere studenten.’ Wat maakt de opleiding interessant? ‘Al snel merk je dat je complexe processen in het Midden-Oosten en vormen van islam beter begrijpt dan mensen in je omgeving. Door de kleinschaligheid van de opleiding, wordt je met de neus op de stof gedrukt. Erg prettig

voor mensen die van nature ongedisciplineerd aangelegd zijn. De opleiding is altijd actueel. Je krijgt de meest recente teksten te lezen over de ontwikkelingen.’ Wat trekt je het meest aan in de studie? ‘De mogelijkheid in het buitenland te studeren. Ik heb zelf een aantal maanden aan het NVIC (Nederlands Vlaams Instituut Caïro) in Caïro gestudeerd. Dit was een ervaring die ik nooit zal vergeten. In deze tijd kwamen een

‘ISLAMSTUDIES IS GEEN ISLAMITISCHE OPLEIDING’ studiegenoot en ik op het Tahrir-plein in Caïro terecht. Dat was wel even spannend, omdat er een paar gewapende mannen met knuppels op ons afkwamen. Gelukkig bleken ze – na een paar woorden in het Arabisch uitgewisseld te hebben – bijzonder aardig voor ons. Na ons een escorte van het plein af te hebben gegeven, hielden ze zelfs een taxi voor ons aan! De dag daarna zit je dan weer in de collegebanken. Het geeft maar aan hoe gevarieerd de opleiding kan zijn.’ Ben je zelf moslim? ‘Nee. Het is belangrijk om te weten dat de opleiding academisch van aard is. Het is dus géén islamitische opleiding.’

Egyptische demonstranten op weg naar Tahrirplein te Caïro. Cairo, 1 februari 2011 foto: Mohamed Elsayyed (Shutterstock)

Wat zijn je plannen na de studie? ‘Ik zou graag willen werken bij Het Ministerie van Defensie, of het Ministerie voor Buitenlandse Zaken.’