Is Poetin’s Rusland schijn of werkelijkheid?
De diepe crisis van 1998 • In 1998 is een totale crisis – – – –
Default op binnenlandse schuld Default op buitenlandse schuld Devaluatie Totale ineenstorting van het banksysteem
• Totale politieke onzekerheid – Tsjernomyrdin, Kiriyenko, Primakov en Poetin worden allen eerste minister op twee jaar tijd – Tweede Tsjetsjeense oorlog begint in 1999 en vergroot de populariteit van Poetin
Wijziging in reëel BNP in 10 jaar transitie (1991-2001) of (1989-1999)
Reëel BNP per capita in postcommunistische landen (10 jaar transitie)
Nationalisme in 1999: De Sovjetunie had nooit mogen opgeheven worden
Wat is uw geprefereerde politieke systeem in 1999?
Attitudes tov democratie 1999-2000
Wat is toegelaten ter verzekering van recht en orde?
Leeftijd en democratie
Doema verkiezingen 1999 URF 9%
LD 6%
CP 24%
F-AR 13%
CP : Communist Party OKA : Independent Candidates V-AR: Fatherland – All Russia LDP : Liberal Democrats URF : Unity of Russian Forces
ICA 19%
Unity 23% Yabloko 6%
10
Deus ex magina • Jeltsin abdiceert in zijn eindejaartoespraak • Eerste minister Poetin wordt waarnemend president op 1 januari 2000 • Hij wordt verkozen met een kleine meerderheid in maart 2000 • Op dat moment kan niemand voorzien dat deze onbekende man de nieuwe onbetwiste tsaar van Rusland zal worden
De doelstellingen van Poetin • Stabiliteit – Politiek – Sociaaleconomisch
• Soevereiniteit – Politiek – Sociaaleconomisch
• Gebruik hiervoor natuurlijke rijkdommen
De initiële deal • Laat het verleden rusten – Geen renationalisering – De oligarchen worden met rust gelaten, op voorwaarde dat ze zich niet met politiek inlaten – Indien ze dat wel doen: buitenland (Berezovski), gevangenis (Khodorkovksi) of erger
• Gebruik het geld van olie en gas om een minimale staat opnieuw op te bouwen
De good Poetin • Creatie van een iets betere rechtsorde – Landrechten, eigendomsrechten, WTO
• Belastingen op olie- en gasrijkdom
– Exportbelasting, extractiebelasting, winstbelasting
• Fiscale hervormingen – – – –
Vlaktaks voor bedrijven en personen Geen overheidstekort meer, lagere inflatie Oliestabilisatiefonds als appeltje voor de dorst Veel meer economische stabiliteit
• Stijging van de pensioenen en sociale uitkeringen
Doema verkiezingen 2003 Rodina 8%
PP 4%
ICA 18%
CP ICA LD PP CP 12%
LD 8%
Unity 50%
17
: Communist Party : Independent Candidates : Liberal Democrats : People’s Party
Waarom? • Hogere inkomsten uit winning van grondstoffen in functie van wereldprijzen – Eengemaakte extractiebelasting – Variabele exportheffing
• Lagere belastingsvoeten leiden tot minder belastingsontduiking, meer economische activiteit – – – –
Inkomstenbelasting Vennootschapsbelasting Sociale lasten BTW
: vlaktaks van 13% : vlaktaks van 24% : 26% 1e deel, 2% daarna : 18%
• Beperk de uitgaven door inkomsten te sparen in het Oliestabilisatiefonds
Het Oliestabilisatiefonds • Inkomsten te wijten aan een hoger dan verwachte olieprijs gaan naar speciaal fonds • Die ‘verwachte olieprijs’ is vrij laag – Eerst 22 $ per vat – Nu 27 $ per vat
• Hoe kunnen de middelen besteed worden? – – – –
Voorafbetaling van schulden Pensioenen Misschien in de toekomst investeringen Zeker geen consumptie
Wereldwijde oliefondsen in 2004 May 2007
eind 2006
eind 2005
Source: Various central banks, IFS, CISSTAT
Bye bye openbare schuld, openbare schuld bye bye 80% 70% 60% 50%
180 160 140 120 100 80 60 40 20 -
40% 30% 20% 10% 0% 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Foreign debt, % GDP
Foreign debt, $ bn
De bad Poetin • Geleidelijke beperking van persvrijheid – NTV televisie wordt monddood gemaakt
• Corruptie neemt en wordt geïnstitutionaliseerd • De politieke structuur wordt steeds verder gecentraliseerd – Steeds meer directe macht voor de president
• Macht en olie-rijkdom wordt gecentraliseerd bij overheidsbedrijven Gazprom en Rosneft – Overnames (vrijwillig of niet) van andere spelers
De controle op de media onder Jelstin • Erg veel zelfcensuur – Zeer eenzijdige steun voor Yeltsin in 1996
• Controle door oligarchen of staat – Gusinsky: NTV – Berezovski: ORT – Kranten en tijdschriften hebben duidelijke signatuur
• Vanaf 1999: – Ministerie van Media kan na 2 waarschuwingen een licentie voor 6 maand schorsen
De controle op de media onder Poetin • Onder Poetin de jure: volledige persvrijheid • Onder Poetin de facto: gestuurde vrijheid – Nationale televisie is volledig onder controle van de staat gebracht – Kranten en tijdschriften waren relatief vrij, maar die vrijheid vermindert elk jaar – kritische journalisten worden verketterd of overlijden vroegtijdig – Internet was volledig vrij, maar wordt meer en meer aan banden gelegd
Controle over nationale televisie • ORT werd geschorst 1 maand voor presidentsverkiezingen 2000 • Gusinksy –NTV waren zeer kritisch – Media-Most bank in beslag genomen – NTV uiteindelijk verkocht aan Gazprom – Reden: achterstallige schulden – NU is NTV gezagsgetrouw – Voorbeeld: stopzetting van kritisch programma ‘Svoboda Slova’ in 2004
Smeergeld en economische welvaart
Superpresidentialisme de jure • De Russiche president heeft erg veel grondwettelijke macht – Kan parlement naar huis sturen – Controleert rechtstreeks de cruciale ministeries – Heeft meer en meer controle over de regio’s
Federale structuur van Rusland onder Jeltsin • 89 administratieve subjecten – – – – – –
21 autonome republieken (автономный республик, pink) 6 provincies (край, white) 49 arondissementen (область, white) , 2 steden met federale satus (Moskou en St. Petersburg), 1 autonome (Joodse) regio (автономная область) 10 autonome districten (автономный округ, light yellow)
• Had 89 Presidentiële Vertegenwoordigers (PV) – Objectief:
• Versterken van de centrale macht in de regio’s
– Realiteit:
• Gouverneurs, burgemeesters, lokale presidenten hebben de macht • PV zijn totaal onbelangrijk
Relaties met regio’s onder Poetin • Decreet 13 mei 2000, over de presidentiële vertegenwoordiger (PV) • Aangesteld en ontslaan door Presidentiële verantwoording verschuldigd aan President
Administratie
• Lid van de Nationale Veiligheidsraad • Toezicht op consistentie regionale en federale wetten
• Wetsvoorstel van 19 mei 2000 • Gouverneurs die bij herhaling federale wetten negeren of schaden, kunnen worden ontslagen door President
• Wet van post-Beslan • Gouverneurs niet langer verkozen door regionale verkiezingen • Vanaf nu een voorstel van de president en goedkeuring door lokaal parlement • Sterke druk op regionale leiders om mee te werken
35
Superpresidentialisme de facto • De president domineert ook het parlement • De president controleert de media • De president controleert andere eliteinstellingen via de’siloviki’, de militairen • Nu is er ook een presidentiële garde • Toenemende controle op NGO’s
De ugly Poetin • Oorloge dienen politieke doeleinden • Oligarchen die politieke oppositie financieren worden uitgerookt • Tegenstanders worden monddood gemaakt • Kern van vrienden krijgt erg veel macht • Overheidsbedrijven worden ook politieke wapens – Rosneft neemt het grootste gedeelte van Joekos over (yuganskneftegaz) – Gazprom wordt gebruikt in politieke conflicten (Oekraïne, Wit-Rusland, baltische staten)
Bouwt Poetin een militocratie? • Centralisatie en controle via de ‘siloviki’? • Het is een empirische vraag – Profiel van de Russische elite? • Opleiding • Afkomst (St-Petersburg of niet)
– Aandeel van de militairen in elitegroepen • Overheid • Regionale elite • Parlement
– Structuur Nationale veiligheidsraad
Eigenschappen van de Russische elite
Het aandeel van militairen in elitegroepen (in percent)
De erfzonde waaronder Rusland nog steeds leidt • Russen vertrouwen hun banksysteem en overheid nog altijd niet echt – Massale kapitaalvlucht doorheen de jaren
• De Russische economie hangt af van de wereldprijs van olie en gas – Voor de begroting, de economische groei, de financiering van investeringen
• Gevolg: Rusland blijft onstabiel en afhankelijk van de olieprijs en buitenlands geld in plaats van stabiel en soeverein
De crisis van 2008 • Waarom had Rusland een diepe crisis in 2009? – Toxische activa in banksysteem? Nee!
• Afhankelijkheid buitenlandse financiering – Staatsbedrijven en private bedrijven – Banksector en industrie – Gigaprobleem toen onze geldstroom opdroogde
• Ineenstorting van de olieprijs – De begroting zit direct diep in het rood – Gelukkig is er het oliefonds
De crash van de olieprijs in 2008
140
120
100
80
URALS, USD/bbl 60
40
20
0 Jan-95
Jan-98
Jan-01
Jan-04
Jan-07
Belang van olie in de belastinginkomsten custom duties
3% 2% 3% 5%
corporate income tax
22%
6%
natural resource taxes individual income tax VAT domestic goods VAT imported goods
9% 9%
16% 11%
single social tax property tax use state/ municipal property excise taxes domestic goods
Schuld van de Russische economie in miljarden dollars
Figure 1.6. Russian total external debt stock (USD billions) Public debt stock
Private (corporate and banking) debt stock
350
350
300
300
250
250
200
200
150
150
100
100
50
50
0
0 2006 IV
2007 I
2007 II
2007 III
2007 IV
2008 I
2008 II
2006 IV
2007 I
2007 II
General Government
Monetary Authorities
Private financial corporations
Public financial corporations
Public non-financial corporations
Other
Sources: CBR and World Bank staff calculations.
2007 III
2007 IV
2008 I
2008 II
Private non-financial corporations
t stock (USD billions) Private (corporate and banking) debt stock 350 300 250 200 150 100 50 0
08 II
tions
2006 IV
2007 I
2007 II
Private financial corporations Other
culations.
2007 III
2007 IV
2008 I
2008 II
Private non-financial corporations
De doelstellingen van Poetin • Stabiliteit – Politiek – Sociaaleconomisch
• Soevereiniteit – Politiek – Sociaaleconomisch
• Gebruik hiervoor natuurlijke rijkdommen
De initiële deal • Laat het verleden rusten – Geen renationalisering – De oligarchen worden met rust gelaten, op voorwaarde dat ze zich niet met politiek inlaten – Indien ze dat wel doen: buitenland (Berezovski), gevangenis (Khodorkovksi) of erger
• Gebruik het geld van olie en gas om een minimale staat opnieuw op te bouwen
Politieke onrust • Poetin’s liberale achterban kwam in opstand met massale en langdurige straatprotesten tegen verkiezingsfraude • De reactie van Poetin was – Goede liberale politici worden geleidelijk vervangen door hardliners: versterking van de militocratie – De nieuwe achterban: deel van de bevolking met nationalistische reflexen
• Dit is een van de achterliggende oorzaken van de problemen in Oekraïne
Problemen in Oekraïne • Oekraïne is diep verdeeld. – – – –
Historisch Linguïstisch en cultureel sociale normen en waarden Sociaal-economisch
• Die tweedeling beheerst de hele onafhankelijke geschiedenis vanaf eind 1991
– Wisselende oriëntatie naar Europa en Rusland – Conflicten met Rusland over gasleveringen en over de proEuropese koers
• Geschiedenis van corruptie en straatrevoluties – Oranje revolutie – Maidan plein – Burgeroorlog in Donetsk/Yugansk
Verdeeldheid in Oekraïne
De Krim • Maakte deel uit van de Russische republiek in de Sovjet-Unie tot de donatie aan Oekraïne • De grootste vlootbasis van de Sovjet-Unie in het Zuiden ligt hier (Sebastopol) • De meerderheid van de bevolking was Russisch, zowel etnisch als cultureel, door 200 jaar geschiedenis • Werd een deel van Oekraïne door de plotse onafhankelijkheid van Oekraïne
De Krim
Geschiedenis Russische inmenging bij Russische minderheden in voormalige Sovjetstaten Ø Tsjetsjenië (Rusland zelf) Ø Trans-Dnistrië (Moldavië) Ø Zuid-Ossetië (Georgië) Ø Abchazië (Georgië) Ø Krim (Oekraïne) Ø Novaya Rossiya? (Oekraïne) • Dit is een grimmig lijstje en Poetin zijn politiek kapitaal ligt nu bij de bescherming van etnische Russen in andere landen
De voorgeschiedenis van het conflict • Onderhandelingen tussen Oekraïne en Europa over een associatieverdrag met de EU • Dit geeft uitzicht op uiteindelijk lidmaatschap EU • Lidmaatschap EU impliceerde voor voormalige Oostbloklanden ook lidmaatschap van de NAVO • Dit brengt NAVO erg dicht bij Rusland en bij de Zwarte-Zee vloot • Erg dom om hierover geen dialoog met Rusland aan te gaan
Zet van Poetin • Vlak voor de ondertekening van het akkoord een deal met Janoekovitsj – Lening – Goedkoop gas – Geen associatieverdrag meer
• Maar de bevolking was het regime helemaal beu – Maidan revolutie zet uiteindelijk alles in vuur en vlam en betekende dat Poetin toch verloor
Tegenzet van Poetin • De snelle overname en integratie van de Krim in Rusland, gesteund door veel burgers • De stille en minder stille steun een gelijkaardige onafhankelijkheidsbeweging in Oost-Oekraïne • Dit liep uiteindelijk volledig uit de hand – – – – –
Bombardementen van steden Neerhalen van lijnvliegtuig MH14 (met BUK) Duizenden doden en bijna een miljoen vluchtelingen Het juiste woord is: burgeroorlog Nu uitgemond in een soort bevroren conflict
Escalatie • Sancties tegen Rusland – Financiering van Russische staatsbedrijven – Maatregelen tegen individuen uit de kring rond Poetin
• Tegenmaatregelen van Poetin – Verbod op invoer van landbouwproducten – Vandaar het ‘peren’ probleem
• Kosten voor Russische economie lopen uit de hand – Financiering valt stil – Ook de olieprijs heeft hoogtevrees gekregen – Dit is een herhaling van wat in 2008 gebeurde
Toekomst voor Rusland ???? • Geen duidelijke economische strategie voor Rusland – Hoe kan de productiviteit stijgen zonder buitenlandse technologie en geld? – Meer openheid en uitwisseling maar <-> politieke strategie
• Geen duidelijk politieke strategie behalve – – – –
Meer centralisatie van de macht rond Poetin Meer en meer controle op persvrijheid Het uitspelen van de patriottische kaart Protectionisme en bescherming van eigen industrie
• Het is een heilloos pad, maar het systeem vindt voorlopig geen alternatief
Toekomst voor Rusland ???? • Economische toekomst 1. Als de olieprijs laag blijft – Slabakkende consumptie – Maar ook zwakke roebel – Dus interessant om in Rusland te produceren als de markt belangrijk is
2. Als de olieprijs weer omhoog gaat: – Meer van wat we gehad hebben tussen 2010 en 2013
Alternatieve weg • Rusland probeert zich meer te richten op de ontwikkelende wereld – Gasuitvoer naar en handel met China – Relaties met Zuid-Amerika (Brazilië, Ecuador, ...) – Midden-Oosten (Iran, Syrië, etc..) – De Euraziatische Unie (een verbond met voormalige Sovjetstaten)
• Maar geen van deze strategieën lost het onderliggende probleem op
110 bln due before end 2016, foreign currency reserves 328 bln
