Is Jij en je gezondheid geschikt voor screening in het MBO en toeleiding naar passende preventieprogramma s en zorg?

“Is Jij en je gezondheid geschikt voor screening in het MBO en toeleiding naar passende preventieprogramma’s en zorg?”

Procesevaluatie Jij en je gezondheid

Datum

: 7 oktober 2015

Auteur

: Ermanda Feddema

Afdeling

: JGZ

Document : Procesevaluatie JEJG.doc Versie

: definitief

INHOUDSOPGAVE 1.

INLEIDING ......................................................................................................................................................... 3

2.

HET ONDERZOEK: WAAROM, WAT EN HOE? ........................................................................................ 4 2.1 2.2 2.3

3

Waarom Jij en je gezondheid?........................................................................................................................4 Wat houdt Jij en je gezondheid in?.................................................................................................................5 Hoe gaan we Jij en je gezondheid onderzoeken? ...........................................................................................6

WAT IS DE KWALITEIT VAN DE UITVOERING? .................................................................................... 8 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5

Volledigheid van uitvoer ................................................................................................................................8 Blootstelling en bereik ...................................................................................................................................9 Tevredenheid leerlingen ............................................................................................................................... 10 Tevredenheid jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen .................................................................................. 12 Tevredenheid zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders ..................................................................14

4 WELKE FACTOREN BEVORDEREN OF BELEMMEREN DE KWALITEIT VAN JIJ EN JE GEZONDHEID? ........................................................................................................................................................ 16 4.1 4.2 4.3 4.4

Kenmerken van de omgeving ....................................................................................................................... 16 Kenmerken van de organisatie (JGZ en school) ........................................................................................... 16 Kenmerken van de gebruiker ....................................................................................................................... 17 Kenmerken van de innovatie (Jij en je gezondheid) ..................................................................................... 18

5

HOEVEEL LEERLINGEN WORDEN GESIGNALEERD MET JIJ EN JE GEZONDHEID? ............... 20

6

IS JIJ EN JE GEZONDHEID GESCHIKT VOOR DRENTHE BREDE IMPLEMENTATIE? .............. 22

7

WAT ZIJN VERBETERPUNTEN VOOR JIJ EN JE GEZONDHEID? ..................................................... 23 7.1 7.2

Doorgevoerde aanpassingen ......................................................................................................................... 23 Aanbevelingen ............................................................................................................................................. 26

LITERATUUR .......................................................................................................................................................... 30 BIJLAGEN ................................................................................................................................................................ 31 Bijlage 1 De kleine lettertjes ..................................................................................................................................... 32 Bijlage 2 Feedback van leerlingen en JGZ op de vragenlijsten ................................................................................. 35 Bijlage 3 Inhoudelijke feedback op de gezondheidsboodschappen ........................................................................... 39

Documentnaam Documentauteur

Procesevaluatie JEJG Ermanda Feddema

Datum Status

september 2015 definitief

Aantal pagina’s Versienr.

blad 1 van 43 1



Datum Status



blad 2 van 43 1

1.

Inleiding

Jij en je gezondheid is een nieuw screeningsinstrument ontwikkeld door GGD Amsterdam, bestemd voor leerlingen van 12 tot 19 jaar. Jij en je gezondheid wordt door de jeugdgezondheidszorg gebruikt bij de contacten met leerlingen van het Voortgezet Onderwijs (VO) en het Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO). In hoofdstuk één wordt het hoe en waarom van Jij en je gezondheid toegelicht. De toepasbaarheid van Jij en je gezondheid binnen de JGZ-contactmomenten is zowel op scholen in het VO als in het MBO onderzocht. In schooljaar 2014/2015 is een pilot uitgevoerd bij drie GGD-en:  GGD Amsterdam. De pilot is uitgevoerd op 6 VO scholen. Deelnemers varieerden in leerjaar (klas 1 t/m 4) en opleidingsniveau (VMBO, Havo en VWO);  GGD Zaanstreek Waterland. De pilot is uitgevoerd op 1 VO-school (VMBO) in klas 2 en 4;  GGD Drenthe. De pilot is uitgevoerd op 3 MBO scholen. Deelnemers waren afkomstig van jaar 1 en varieerden in opleidingsniveau (1 t/m 4). In dit onderzoeksrapport worden de resultaten van de pilot Jij en je gezondheid op de drie MBO scholen in Drenthe beschreven1. Als raamwerk voor dit onderzoeksrapport is de opzet van GGD Amsterdam gebruikt, de algemene informatie is hierbij één op één overgenomen. Voor de resultaten van de pilot bij GGD Amsterdam en GGD Zaanstreek Waterland wordt naar de onderzoeksrapporten van deze instellingen verwezen2. Op de website www.jijenjegezondheidinfo.nl is meer informatie te vinden over Jij en je gezondheid, bijvoorbeeld de leerlingvragenlijsten, het schoolgezondheidsprofiel, gebruikershandleidingen en het laatste nieuws.

1

‘Jij en je gezondheid’ op het mbo. Procesevaluatie van een nieuw ontworpen screeningsinstrument voor adolescenten; afstudeeronderzoek Toegepaste Psychologie Baijla Kortenschijl 2 Contactpersonen Amsterdam: Judith de Meij ([email protected]) Contactpersoon Zaanstreek Waterland: Janine van Leeuwen ([email protected]).



Datum Status



blad 3 van 43 1

2.

Het onderzoek: Waarom, wat en hoe?

Jij en je gezondheid is een werkwijze waarmee leerlingen van het Voortgezet Onderwijs (VO) en het Middelbaar Beroeps Onderwijs (MBO) met (een verhoogde kans op) sociaal-emotionele en sociaalmedische problemen en met risicovol gedrag actief worden opgespoord. Waar nodig ontvangen leerlingen hulp en worden doorverwezen naar veelbelovende en effectieve preventieprogramma’s en zorg of worden klassikale activiteiten uitgevoerd over onderwerpen die in groepsverband spelen. Door vroegsignalering en tijdige hulp komen leerlingen minder snel terecht bij zware hulp of gedwongen hulp (crisishulp).

2.1 Waarom Jij en je gezondheid? Professionalisering van screening Tot nu toe werd bij veel GGD-en gewerkt met E-MOVO om jongeren met (een verhoogd risico op) gezondheidsproblemen op te sporen. E-MOVO is echter opgezet als monitor om de gezondheid van jongeren in kaart te brengen, de vragenlijst is niet voor screeningsdoeleinden op geschiktheid onderzocht. Jij en je gezondheid bestaat vrijwel uitsluitend uit betrouwbare en gevalideerde screeningslijsten. Gedrag beter in beeld Uit onderzoek is gebleken dat gedrags- en leerproblemen beter door docenten gesignaleerd kunnen worden dan via zelfrapportage van jongeren. Daarom kunnen studieloopbaanbegeleiders in de pilot van Jij en je gezondheid op indicatie een vragenlijst invullen over het (leer)gedrag van de leerling op school en in de klas. Inzicht in schoolklimaat Het schoolklimaat wordt gemeten met 4 indicatoren. De studieloopbaanbegeleider kan met de leerkrachtvragenlijst aangeven in hoeverre een leerling antisociaal en prosociaal gedrag vertoont. De leerling geeft aan in hoeverre hij of zij antisociaal gedrag (pesten) en prosociaal gedrag (sociale steun) van medeleerlingen ervaart. Versterken eigen kracht en verantwoordelijkheid Via een persoonlijk gezondheidsprofiel ontvangt elke leerling op basis van de gegeven antwoorden, passende voorlichting en tips. Ook kunnen jongeren actief aangeven of zij zelf een gesprek willen met de jeugdarts of –verpleegkundige. Daarnaast is het via de jongerenwebsite van de GGD, www.jouwggd.nl, voor alle jongeren mogelijk anoniem te chatten met een jeugdarts of jeugdverpleegkundige. Tijdig passende effectieve hulp Momenteel is het geringe bereik van preventie het belangrijkste knelpunt in de strijd tegen sociaalemotionele en sociaal-medische problemen bij jongeren. Volgens schattingen bereiken interventies slechts 5 tot 25 procent van de doelgroep (Meijer,2006). Ook de deelname bij online interventies valt tegen (Van Dorsselaer et al.,2010). Uit onderzoek is gebleken dat bij de jeugd een betere afstemming



Datum Status



blad 4 van 43 1

nodig is tussen de zorgvraag en het interventieaanbod (wierdsma, 2013). Binnen Jij en je gezondheid is er een betere signalering en doelgroepselectie en worden voor alle doelgroepen zorgpaden ontwikkeld, zodat er een betere afstemming ontstaat tussen zorgvraag en zorgaanbod.

2.2 Wat houdt Jij en je gezondheid in? Jij en je gezondheid is een werkwijze die uit verschillende onderdelen bestaat: de leerlingvragenlijst, het persoonlijk gezondheidsprofiel met gezondheidsboodschappen, de leerkrachtvragenlijst, risicotaxatie, het gezondheidsconsult (gesprek van leerling met jeugdarts of jeugdverpleegkundige), intsrumenten voor nader onderzoek op indicatie en zorgpaden voor een goede aansluiting van screening op programma-aanbod. Daarnaast ontvangt elke school direct na afname van de vragenlijst een terugkoppeling van de resultaten op groepsniveau in een schoolprofiel. Vragenlijsten De digitale leerlingvragenlijst wordt klassikaal door alle leerlingen ingevuld en is samengesteld uit bestaande valide vragenlijsten gericht op gedrag (op school en in de klas), psychische gezondheid (zoals angst en depressie), leefgewoonten (zoals genotmiddelengebruik) en leefomgeving (thuis en op school). Leerkrachten hebben een goed beeld van het gedrag en de schoolse vaardigheden van de leerlingen. In de pilot van Jij en je gezondheid is om die reden ook een vragenlijst voor de leerkracht opgenomen. De leerkracht kan voor elke leerling invullen in hoeverre deze prosociaal of antisociaal gedrag vertoont. Daarnaast kunnen het werkgeheugen en gedrag in de klas in kaart worden gebracht. Persoonlijk gezondheidsprofiel met boodschappen Na het invullen van de vragenlijst kan de leerling meteen online zijn of haar gezondheidsprofiel inzien. Het gezondheidsprofiel geeft per onderwerp (bijvoorbeeld alcohol) aan hoe het met de leerling gaat: ‘het gaat goed’, ‘het kan beter’ of ‘het gaat niet zo goed’. Op basis van het gezondheidsprofiel krijgt de leerling per onderwerp een persoonlijk advies. Ook wordt verwezen naar betrouwbare websites (waar mogelijk www.jouwggd.nl) waar de leerling meer informatie over een bepaald onderwerp kan vinden. De leerlingen kunnen het gezondheidsprofiel en de gezondheidsadviezen doorsturen naar hun privémail. Zo kunnen leerlingen op een later moment op hun gemak het profiel en de adviezen nog eens bekijken. Ook is mogelijk om met de inlogcode op een later moment nogmaals in te loggen en de adviezen te lezen. Risicotaxatie, gezondheidsconsult en toeleiding Jij en je gezondheid wordt in deze pilot gebruikt bij het preventief gezondheidsonderzoek van JGZ op het MBO, jaar 1. Voor MBO niveau 1 & 2 bestaat het contactmoment uit het invullen van de leerlingvragenlijst en een gezondheidsconsult bij de jeudgarts of jeugdverpleegkundige. Tijdens het gezondheidsconsult wordt de leerlingvragenlijst besproken en wordt de leerling gemeten en gewogen. MBO niveau 3 & 4 leerlingen vullen de vragenlijst in en worden door de doktersassistent gemeten en gewogen. Bij MBO niveau 3 & 4 leerlingen wordt op basis van de leerlingvragenlijst, meet- en weeggegevens, het kinddossier en eventuele aanvragen (school, ouders of de jongere zelf) gekeken of zij in aanmerking komen voor een gezondheidsconsult. Leerlingen die ten tijde van de vragenlijst afname de gedachte hebben zichzelf te doden worden direct opgeroepen voor een consult.



Datum Status



blad 5 van 43 1

De consulten vinden plaats op school, zonder de ouder(s). De vragenlijst, informatie uit eerdere contacten, informatie van school of ouders en de lengte en het gewicht van de leerling komen aan bod. De jeugdarts of jeugdverpleegkundige luistert, ondersteunt, informeert en adviseert de leerling bij kleine en grote problemen. Het ontzorgen en normaliseren staat hierbij centraal. Indien nodig onderzoekt de jeugdarts of jeugdverpleegkundige (mogelijk met behulp van een aanvullende vragenlijst of klinisch diagnostisch interview) of het noodzakelijk is de jongere te verwijzen en welke interventie passend is. De leerling geeft zelf aan welke informatie met de ouder(s) of zorgcoördinator mag worden gedeeld. Indien noodzakelijk neemt de jeugdarts of jeugdverpleegkundige contact op met de ouder(s) of brengt hij/zij de leerling ter bespreking in het multidisciplinair overleg op school. Ook hier is het uitgangspunt dat de leerling ermee instemt. Terugkoppeling van resultaten in schoolprofiel De school ontvangt elk schooljaar na afloop van de afname van de vragenlijst, per leerjaar, een terugkoppeling van de resultaten op groepsniveau. Het schoolgezondheidsprofiel wordt samen met de jeugdarts of jeugdverpleegkundige, de zorgcoördinator en eventueel de directeur besproken. Gezamenlijk wordt gekeken wat aandachtspunten zijn voor de school en wat er nodig is om de gezondheid van de leerlingen te bevorderen (Gezonde School). Daarbij gaat de aandacht uit naar signaleren, schoolbeleid, educatie en omgeving.

2.3 Hoe gaan we Jij en je gezondheid onderzoeken? In het schooljaar 2014-2015 is met Jij en je gezondheid in Drenthe een pilot uitgevoerd op 3 MBO Terra scholen. De pilot is begeleid met een procesevaluatie, waarbij de gebruikers intensief betrokken zijn bij het proces van ontwikkeling en evaluatie. Verbeterpunten die tijdens het onderzoek naar voren kwamen zijn zoveel mogelijk direct aan het Amsterdamse ontwikkelteam doorgegeven en door hen verwerkt. Tijdens het onderzoek is gewerkt met een vaste groep jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen. Daarnaast zijn leerlingen, zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders meegenomen in het onderzoek. Het onderzoeksmodel staat verder uitgewerkt in bijlage 1. In de procesevaluatie wordt gekeken naar de kwaliteit van de uitvoering, de bevorderende dan wel belemmerende factoren en de resultaten. Daarnaast wordt in kaart gebracht hoe de samenwerking tussen de MBO Terra scholen en JGZ er uitziet en wat dit voor invloed heeft op de implementatie van JEJG. Op basis van de uitkomsten in Drenthe èn de uitkomsten van Amsterdam èn Zaanstreek Waterland wordt bepaald of en hoe JEJG in het schooljaar 2015-2016 Drenthe breed op het MBO en VO geïmplementeerd wordt. Onderzoeksvragen: “Is Jij en je gezondheid geschikt voor screening in het middelbaar beroeps onderwijs en toeleiding naar passende preventieprogramma’s en zorg?” 1. Wat is de kwaliteit van uitvoering? - Volledigheid van uitvoering - Blootstelling en bereik - Tevredenheid



Datum Status



blad 6 van 43 1

2. Welke factoren bevorderen dan wel belemmeren de kwaliteit van Jij en je gezondheid? - Kenmerken van de omgeving - Kenmerken van de organisatie - Kenmerken van de gebruiker - Kenmerken van de innovatie 3. Hoeveel leerlingen worden gesignaleerd met Jij en je gezondheid? 4. Is Jij en je gezondheid geschikt voor Drenthe brede implementatie op zowel het VO als het MBO? 5. Wat zijn verbeterpunten voor Jij en je gezondheid? - Aanpassingen - Aanbevelingen voor implementatie - Wensen voor doorontwikkeling



Datum Status



blad 7 van 43 1

3

Wat is de kwaliteit van de uitvoering?

3.1 Volledigheid van uitvoer Afname leerlingenvragenlijst Zoals vooraf bepaald is de leerlingenvragenlijst bij alle deelnemende eerste jaars van de drie MBO Terra instellingen afgenomen. De wijze van afname verschilde per niveau. Bij de leerlingen van niveau 1 en 2 vond het wegen en meten plaats tijdens het leerlinggesprek dat met alle leerlingen van niveau 1 en 2 plaats vond. Bij de niveaus 3 en 4 vond het meten en wegen gelijktijdig met de afname van de vragenlijst plaats. De leerlingen kwamen een voor een bij de assistente in een aparte ruimte en maakte bij terugkomst de vragenlijst af. Bij de meeste scholen werd de vragenlijst met meerdere klassen tegelijk afgenomen. De groepsgrootte varieerde van 14 tot 80 leerlingen. De afnames vonden plaats op een zo genaamd computerplein (een grote ruimte waar leerlingen op zelfstandige basis werken achter een computer of laptop). Volgens afspraak was naast de jeugdverpleegkundige de studieloopbaanbegeleider en/of docent aanwezig om de orde te handhaven. Ondanks de aanwezigheid van de leerkrachten verliep de afname niet in alle rust. Voorafgaande aan de afname werd het introductiefilmpje EMOVO getoond. Eenmaal gebeurde dit niet, de studieloopbaanbegeleider was gestart met de afname alvorens de jeugdverpleegkundige aanwezig was. De afname van de vragenlijst, inclusief wegen en meten was goed te doen binnen een lesuur. Afname leerkrachtvragenlijst Tijdens de pilot zijn voor een deel van de leerlingen de leerkrachtvragenlijst ingevuld. Het vergde extra tijd van de studieloopbaanbegeleiders waar het hen vaak aan ontbrak. Risicotaxatie De jeugdverpleegkundigen hebben bij alle klassen risicotaxatie toegepast. Direct na de afname zijn in de medewerkersmodule de uitslagen bekeken en is gekeken of leerlingen aangaven op dat moment de gedachte te hebben om zichzelf te doden. De MBO niveau 1 en 2 leerlingen zijn vervolgens allemaal opgeroepen voor een gezondheidsconsult. MBO niveau 3 en 4 leerlingen werden uitgenodigd afhankelijk van de uitslag van de leerlingvragenlijst, de meet- en weeggegevens en het dossier. Ook is hierbij gekeken of de ouder(s) en/of de school een consult aanvroegen. Direct oproepen De leerlingen die op het moment van invullen suïcidale gedachten hadden, zijn op één na nog dezelfde dag gezien. Bij de leerling waarbij het niet lukte heeft het gesprek de volgende dag plaats gevonden. Gezondheidsconsulten en toeleiding De gezondheidsconsulten zijn grotendeels uitgevoerd zoals gepland. Tijdens de consulten is met de leerlingen gesproken over de onderwerpen waarop zij een verhoogde score hadden. Omdat de zorgpaden nog ontwikkeld moesten worden is het toeleiden naar interventies gedaan vanuit de eigen professionaliteit van de jeugdarts of jeugdverpleegkundige.



Datum Status



blad 8 van 43 1

Schoolprofielen Het schoolprofiel is gedurende het onderzoek ontwikkeld. Daardoor was het niet direct na afloop van het contactmoment beschikbaar. Uiteindelijk is het schoolgezondheidsprofiel bij twee scholen gebruikt tijdens de nabespreking. Bij de andere school had de nabespreking al plaats gevonden voor dat het gezondheidsprofiel beschikbaar was.

3.2 Blootstelling en bereik Aan het onderzoek hebben de eerste jaars van 3 Mbo-scholen deelgenomen: Terra Assen (niveau 1&2), Terra Emmen (niveau 1 t/m 4), Terra Meppel (niveau 1 t/m 4). Leerlingen In totaal zijn 285 leerlingen, verspreid over de 3 scholen, uitgenodigd voor deelname aan het onderzoek. Uiteindelijk hebben 264 leerlingen (93%) de leerlingenvragenlijst ingevuld. Redenen van het niet invullen was afwezigheid (64%), weigering (28%), anders (8%). De leeftijd van de leerlingen bevond zich tussen de 15 en 24 jaar, hiervan was 69% jonger dan 18 jaar. Wat betreft de verdeling van de leerlingen over de verschillende onderwijsniveaus bleek de gegevens uit JEJG en die van KD+ niet met elkaar overeen te komen. In tabel 1 is, voor de verdeling naar onderwijsniveaus, uitgegaan van de geregistreerde gegevens in KD+ omdat op de aangeleverde leerlingenlijsten vanuit de school, de leerlingen niet altijd juist waren ingedeeld. Tabel 1. Overzicht deelnemende leerlingen naar onderwijsniveau. Aantal leerlingen (N) 285 265 3 250 120 130

Totaal JEJG ingevuld KD+ niveau 1&2 niveau 3&4

Percentage (%) 93% 48% 52%

Zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders De informatie verstrekking over JEJG en de leerkrachtenvragenlijst is bij het Terra Assen gegaan via de teamleider en bij de overige twee scholen via de zorgcoördinatoren. De teamleider en de zorgcoördinatoren zijn gevraagd de leerkrachtenvragenlijst uit te zetten bij studieloopbaanbegeleiders van de deelnemende leerlingen. Men gaf direct aan dat het niet haalbaar zou zijn om de leerkrachtenvragenlijst voor alle leerlingen in te vullen. Het werd aan de studieloopbaanbegeleiders overgelaten óf en voor welke leerlingen zij de leerkrachtenlijst invulden. Uiteindelijk hebben 17 van de 32 studieloopbaanbegeleiders de leerkrachtenvragenlijst daadwerkelijk ingevuld voor een deel van hun leerlingen, dit varieerde van 1 tot 25 leerlingen per studieloopbaanbegeleider.

3

Het verschil van 15 leerlingen tussen de database JEJG en KD+ wordt veroorzaakt door registratiefouten. Bij 4 leerlingen waren dubbele koppelingen, bij 10 leerlingen was het dossier niet in KD+ terug te vinden.



Datum Status



blad 9 van 43 1

Jeugdartsen en -verpleegkundigen Drie jeugdverpleegkundigen en drie jeugdartsen die werkzaam zijn op de deelnemende scholen hebben Jij e je gezondheid toegepast. De toepassing bestaat voor de jeugdverpleegkundigen uit de afname van de leerlingenvragenlijst, het uitvoeren van directe risicotaxatie, het uitvoeren van totale risicotaxatie, het voeren van consulten en eventueel toeleiding naar een passend zorg- of interventieprogramma. De jeugdverpleegkundige stemt bij leerlingen met emotionele- en/of leerproblemen met de jeugdarts af bij wie het consult het beste kan plaats vinden. De toepassing bestaat voor de jeugdarts uit consultatie van de jeugdverpleegkundige en het voeren van gesprekken met leerlingen die bij nadere afstemming gezien worden door de jeugdarts. Tijdens de pilot hebben er geen consulten bij de jeugdarts plaats gevonden.

3.3 Tevredenheid leerlingen Aan alle 265 leerlingen zijn de drie korte evaluatievragen voorgelegd aan het einde van de leerlingvragenlijst. Daarnaast hebben 6 focusgroep interviews plaatsgevonden op de drie Terra locaties. In totaal hebben 25 leerlingen deelgenomen aan een focusgroep interview. Hiernaast hebben met 7 leerlingen, merendeels 18-plussers, diepte interviews plaats gevonden. Deze leerlingen waren afkomstig van de drie Terra locaties. Tijdens de focusgroepinterviews en de diepte interviews is gevraagd wat de leerlingen van de vragenlijst en gezondheidsboodschappen vonden. Aan de 18-plus leerlingen is tevens gevraagd of men Jij en je gezondheid geschikt vind voor 18-plus leerlingen. (Afname) leerlingenvragenlijst Aan de leerlingen, in de focusgroepen en de individuele interviews, is gevraagd wat zij vonden van de afname van Jij en je gezondheid. Daarbij is onder andere gevraagd wat de leerlingen vonden van het feit dat ze de vragenlijst in moesten vullen én of de reden van de afname duidelijk was. Ook is gevraagd naar de introductie van de jeugdverpleegkundige en hoe dat volgens de leerlingen was verlopen. Over het algemeen waren de leerlingen positief over de afname van JEJG. Ze gaven aan dat ze het belang van het screenen van de gezondheid van jongeren snapten, zowel voor henzelf als voor een organisatie als de GGD. Tijdens de focusgesprekken kwam regelmatig naar voren dat de leerlingen het prettig vonden om bewust te zijn gemaakt van hun gezondheid, als gevolg van Jij en je gezondheid. Zo zei een jongen van 17 jaar dat hij het prettig vond om een beetje een idee te hebben van hoe het ervoor staat met zijn eigen leefstijl. Een aantal leerlingen adviseerde om de komende jaren door te gaan met het afnemen van Jij en je gezondheid. De introductie, gegeven door een jeugdverpleegkundige, hebben veel leerlingen niet of onvoldoende meegekregen, aldus de leerlingen. Redenen die leerlingen hiervoor gaven waren de grote groepen (onrustige) leerlingen, het niet optreden van leraren of technische mankementen. ♀, 16 jaar: “Ja, maar ik weet het zo niet meer uit mijn hoofd. Ik weet wel, toen was het heel rumoerig in de klas.” Uit de focusgesprekken met de leerlingen kwam naar voren dat het invullen van de vragenlijst nogal wat gevoelens teweeg konden brengen, doordat bepaalde vragen confronterend over kwamen. Een meisje van 16 jaar vertelde dat het invullen van de vragenlijst voor haar emotioneel was, aangezien er vragen werden gesteld over haar thuissituatie en haar thuissituatie nogal moeilijk is. Een ander meisje van 19



Datum Status



blad 10 van 43 1

jaar vertelde dat ze het invullen van de vragenlijst als ongemakkelijk had ervaren, aangezien er bij de vragen over de thuissituatie volgens haar onvoldoende rekening werd gehouden met eenoudergezinnen. Ook gaven veel leerlingen aan dat ze een aantal vragen maar raar vonden. ♀, 17 jaar zei: “Sommige vragen vond ik een beetje raar, over aliens en van hoor je wel eens stemmen en zo.” Sommige leerlingen gaven aan een open tekstvak te missen bij de vragen, zij hebben de behoefte om antwoorden toe te lichten. In bijlage 2 staat de inhoudelijke feedback op de vragen per onderwerp weergegeven. Gezondheidsboodschappen Er is de leerlingen tijdens de focusgesprekken en de individuele interviews gevraagd of zij hun persoonlijke boodschappen hebben gelezen en wat zij hiervan vonden. Wanneer er werd aangegeven dat leerlingen de boodschappen niet hebben gelezen, dan is er gevraagd wat er zou moeten gebeuren zo dat ze dat wel zouden doen. Ook is er gevraagd of leerlingen op de linkjes naar websites hebben geklikt, die in de boodschappen staan vermeld. Op de boodschappen hadden de leerlingen nogal wat open aanmerkingen. Zo is bijvoorbeeld genoemd dat ze vinden dat de boodschappen (meer) moeten waarschuwen voor gezondheidsproblemen, door bijvoorbeeld de gevolgen van ongezond gedrag (meer) te benoemen. Vooral de boodschappen, behorend bij de vragenlijst ‘Alcohol’, zette aan tot discussie. Een jongen van 19 jaar legde uit dat dit komt doordat ze op 16-jarige leeftijd wel alcohol mochten drinken en toen opeens niet meer mochten drinken. Het specifiek noemen van de leeftijdsgrens in de boodschappen vonden veel leerlingen dan ook overbodig. Zo zei een meisje van 17 jaar dat het raar is dat ze in de boodschap zeggen dat je maar geen alcohol moet drinken, terwijl zij dat eerder nog wel mocht. Dat vond zij eigenlijk niet kunnen, aldus het meisje. ♂, 17 jaar zei: “Grappig, want ze zeiden eerst altijd van drinken onder de 16 is uit den boze en nu is het 18 en nu zeggen ze, onder de 18 drinken is ook heel slecht terwijl… net was het 16 jaar. Kom op zeg! Beetje touwtrekken.” Afgezien van de inhoud van de boodschappen is regelmatig door de leerlingen genoemd dat de boodschappen qua taalgebruik meer zouden moeten aansluiten op de leerlingen. Zo zei een meisje van 17 jaar over het taalgebruik, dat er meer zou moeten worden geschreven zoals normale mensen ook praten en niet met woorden als ‘gevoel’. Naast het taalgebruik gaven de leerlingen aan dat de boodschappen korter en bondiger hadden gemogen. De leerlingen zeiden kopjes en tussenkopjes nog wel te lezen, maar de rest van de boodschappen veelal slechts te scannen. ♀, 16 jaar zei: “Ja weet je wat het is, ik heb zoiets van als je er heel veel details in zet, kom, volgende! Daar heb ik helemaal geen zin aan. Ik wil het gerust lezen maar het is veel te lang, ik wil dat gewoon in één keer…”



Datum Status



blad 11 van 43 1

Tijdens de focusgesprekken vertelden leerlingen dat zij de boodschappen niet of nauwelijks hebben gelezen. Geen enkele leerling gaf aan op een link in een boodschap te hebben geklikt, die hen zou moeten verwijzen naar informatieve websites. Afgezien van het feit dat de leerlingen vertelden dat ze de boodschappen niet of nauwelijks hebben gelezen, vielen de links ook onvoldoende op, aldus de leerlingen. De links waren niet onderstreept of gekleurd weergegeven. Een jongen van 17 jaar verduidelijkte dit door te zeggen dat hij de linkjes gewoonweg niet heeft gezien, ze waren hem niet opgevallen. In bijlage 3 staat de inhoudelijke feedback op de gezondheidsboodschappen per onderwerp weergegeven. Jij en je gezondheid voor 18-plus Tijdens de diepteinterviews is de vraag gesteld of Jij en je gezondheid geschikt is voor leerlingen van 18 jaar en ouder. Een aantal leerlingen reageerde hierop positief. Men is van mening dat het afnemen van vragenlijsten en vervolgens het krijgen van hulp een traject is waarop iedereen recht heeft ongeacht de leeftijd. Wel werd aangegeven dat de vragen over de thuissituatie niet aansluiten, aangezien een deel van deze leerlingen niet meer thuis wonen. Twee van de zeven leerlingen vonden de afname van de vragenlijst voor 18 plussers overbodig aangezien je als 18-plusser volwassen bent. Evaluatievragen Jij en je gezondheid Aan het eind van de vragenlijst kregen de jongeren de gelegenheid om aan te geven of men het moeilijk vond om de vragenlijst in te vullen. 70% van de jongeren gaf aan het niet moeilijk te vinden, 2 % vond het heel moeilijk en de overige 28% een beetje moeilijk. Bij de vraag of men denkt dat jongeren de vragenlijst eerlijk zullen invullen gaf een ruime meerderheid (62%) aan dit niet te weten, 20% beantwoorde de vraag met ja en 18% was van mening dat de vragenlijst niet eerlijk werd ingevuld. Bij de vraag of men nog ideeen had voor de verbetering van de vragenlijst werd dit door het merendeel met nee of geen idee beantwoord (75%), 9% adviseerde de gestelde vragen en antwoorden aan te passen en 4% gaf als suggestie de vragenlijst korter te maken.

3.4 Tevredenheid jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen Drie jeugdartsen en drie jeugdverpleegkundigen hebben aan het onderzoek meegewerkt. Vijf waren aanwezig bij de focusgroep. De jeugdverpleegkundigen hebben het evaluatieformulier ingevuld. Daarnaast hebben zij gedurende het onderzoek regelmatig contact gehad met de projectleider om ervaringen en opmerkingen te bespreken, zodat verbeterpunten verwerkt konden worden. Leerlingenvragenlijst Inhoudelijk De jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen vinden de leerlingenlijst van Jij en je gezondheid een geschikt instrument voor het opsporen van (risico op) sociaalemotionele, sociaal-medische problemen en voor risicovol gedrag. Ze zijn positief over het feit dat de vragenlijsten gevalideerd zijn en over de directe risicotaxatie bij leerlingen met suïcidaliteit. Zij vinden dat Jij en je gezondheid een goede ingang biedt voor jongeren om in gesprek te gaan met de JGZ over informatie die zij niet eerder gedeeld hebben. De jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen geven aan dat het goed zou zijn om in de vragenlijstmodule te zorgen voor een interactie tussen het onderdeel “algemene informatie” en de vragen die gesteld worden in de vragenlijst “Hoe is het thuis” en “Hoe gaat het met je?. Voor MBO leerlingen is de lijst



Datum Status



blad 12 van 43 1

“Hoe is het Thuis” niet altijd van toepassing, sommige leerlingen wonen zelfstandig. Men vindt het wenselijk dat deze vragenlijst alleen in beeld komt indien de leerling aangeeft bij hun ouders te wonen. Ook adviseren zij de vraagstelling in deze vragenlijst aan te passen voor de leerlingen die aangegeven geen ouder te hebben of 1 ouder. Het wordt als een meerwaarde gezien dat eetstoornissen worden nagevraagd. Bij de vragenlijst “Nare gebeurtenissen” mist men de vraag “heb je er nog last van” deze vraag zou volgens een jeugdverpleegkundige een deel van de vragen uit de lijst kunnen vervangen. De vragenlijst “tanden” vindt men niet nodig om standaard in de basisset van vragenlijsten voor het MBO op te nemen. Wat betreft de vragenlijst “Beweging” wordt aangegeven dat de score afhankelijk is van het aantal uur sport per week. Leerlingen die hele afstanden naar school fietsen en/of bijbanen hebben met lichamelijke arbeid scoren op deze wijze onterecht rood. Een aantal onderwerpen worden in de leerlingenvragenlijst gemist: pesten via sociale media, gehoorschade, seksuele diversiteit, harddrugs en omgang met geld. De jeugdverpleegkundigen geven aan dat een aantal vragen in de vragenlijsten niet goed worden begrepen door de leerlingen. Dit betroffen vooral vragen met dubbele ontkenningen. Geadviseerd wordt om bij de vraagstelling niveau 2F aan te houden. De jeugdverpleegkundigen en jeugdartsen zien het als een meerwaarde om aan bepaalde vragenlijsten een open vraag toe te voegen met bijvoorbeeld de vraag “heb je er nu nog last van”, "Zijn er op dit moment nog dingen die er spelen”. Men verwacht zo een beter beeld te krijgen van de huidige situatie. Bij het onderdeel “Algemene informatie” adviseren de jeugdverpleegkundigen om een invulmogelijkheid voor het 06 nummer toe te voegen. Op deze wijze kunnen jongeren via Whatsapp of een sms’je uitgenodigd worden voor een gesprek bij de jeugdverpleegkundige of jeugdarts. De jeugdverpleegkundigen geven aan dat de afname en het wegen en meten ruim binnen een lesuur plaats kan vinden. Wat betreft de gezondheidsboodschappen vinden ze het goed dat de leerlingen hun persoonlijk gezondheidsprofiel via e-mail toegestuurd kunnen krijgen. Afname De jeugdverpleegkundigen vinden de klassikale afname een goede manier om de leerlingenvragenlijst af te nemen: het bereik is groot. Het gebruik van een introductie filmpje als toelichting vindt men belangrijk. Het huidige introductiefilmpje van EMOVO vindt men niet aansluiten bij de doelgroep van het MBO. Daarnaast blijkt het lastig om de privacy van de leerlingen te waarborgen tijdens de afname, vooral als deze plaatsvindt op het computerplein en groepen groter zijn dan 30 leerlingen. Risicotaxatie Inhoudelijk Wat betreft alcohol vinden de jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen dat de afkapwaarde voor een individueel gesprek verhoogd kan worden. Bijna alle jongeren drinken in het weekend tijdens een gelegenheid meer dan vijf consumpties. Men pleit hierbij voor een collectieve aanpak. Uitvoering De jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen vinden de medewerkersmodule geschikt voor risicotaxatie en voelen zich deskundig genoeg om de risicotaxatie binnen Jij en je gezondheid goed toe te passen. Ze vinden het een meerwaarde dat leerlingen met een sterk verhoogd risico op suïcide direct gesignaleerd worden. De risicotaxatie werkt efficiënt omdat alle leerlingen (ook degenen die de vragenlijst niet



Datum Status



blad 13 van 43 1

hebben ingevuld) zichtbaar zijn in de medewerkersmodule en meteen zichtbaar is welke leerlingen prioriteit hebben. Ook geeft het klassenoverzicht inzicht in welke problemen de boventoon voeren in de desbetreffende klas. De jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen vinden het veel klikken voordat ze ‘tothe-point’ komen en zien wat een leerling per vraag geantwoord heeft. Dat er geen koppeling is tussen het digitale kinddossier (KD+) en Jij en je gezondheid wordt als een groot gemis gezien. Een aantal jeugdverpleegkundigen heeft voor de overzetting van de resultaten uit Jij en je gezondheid in KD+, ondersteuning gehad van de assistent. Dit werd positief ervaren. Gezondheidsconsulten De jeugdverpleegkundigen geven aan dat de resultaten van Jij en je gezondheid een goede ingang bieden voor het gesprek met de leerling. Het valt hen op dat verschillende leerlingen de vragen (m.n. bij dubbele ontkenning) niet goed begrepen waardoor de aangegeven risico’s soms onterecht waren. De jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen voelen zich voldoende bekwaam om de gezondheidsconsulten uit te voeren. De wens wordt uitgesproken om de deskundigheid op gebied van suïcidaliteit en eetstoornissen te vergroten door middel van scholing. Toeleiding Tijdens de pilot waren de zorgpaden nog niet uitgewerkt, de aanwezige klinische interviews zijn niet ingezet. Mogelijke vervolgacties zijn in afstemming met de zorgcoördinator ingezet. Schoolprofiel Bij twee van de drie MBO scholen is het evaluatieformulier over het schoolprofiel ingevuld. Het schoolgezondheidsprofiel wordt door de zorgcoördinatoren en jeugdverpleegkundigen gezien als een goed middel voor het adviesgesprek. Op grond van het schoolprofiel is duidelijk op welke onderwerpen vervolgacties wenselijk zijn. Als verbeterpunten zijn aangegeven:  Schoolprofiel opsplitsen naar niveau (niveau 1&2 en 3&4). Op deze wijze sluit het aan bij de werkwijze die per niveau wordt aangeboden.  Meer toelichtende informatie per vraag.  Vergelijking met andere scholen.

3.5 Tevredenheid zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders Met twee studieloopbaanbegeleiders en twee zorgcoördinatoren die tevens studieloopbaanbegeleider zijn, is het proces van afname van de leerlingenvragenlijst en de leerkrachtenlijst besproken. Leerlingenvragenlijst Inhoudelijk De zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders zijn van mening dat het tijdig opsporen van (risico op) sociaal-emotionele, sociaal medische problemen, riscovol gedrag en verwijzing naar de juiste hulp een belangrijke taak is van de jeugdgezondheidszorg. De vraag hierbij is hoe deze taak zo goed mogelijk gedeeld kan worden met school en andere ketenpartners. De leerlingenvragenlijst van Jij en je gezondheid is een goed instrument om risicoleerlingen te signaleren. Het blijft altijd de vraag of leerlingen niet sociaal-wenselijk antwoorden. Naast de signalerende functie gaf een van de



Datum Status



blad 14 van 43 1

zorgcoördinatoren aan dat ten gevolge van de afname, leerlingen bewust worden gemaakt van hun persoonlijke gezondheid. Wat betreft de vragenlijsten wordt aangegeven dat men bij middelengebruik het alleen navragen van Cannabis te beperkt vindt. Men vindt dat de vragenlijst Hoe is het thuis niet aansluit voor de leerlingen die niet bij hun ouders wonen. Uitvoering De zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders vinden de klassikale afname, onder toezicht van een jeugdverpleegkundige, een goede manier. Geadviseerd wordt om de afname bij voorkeur in oktober/november plaats te laten vinden. Op deze wijze is er meer ruimte voor collectieve activiteiten n.a.v. de resultaten. De gesprekken tussen de leerlingen en de jeugdverpleegkundige heeft men als positief ervaren. Men vindt het goed dat alle leerlingen van niveau 1&2 worden uitgenodigd. Wat betreft niveau 3&4 geeft men aan het belangrijk te vinden dat tijdens de introductie van de afname, duidelijk wordt aangegeven wie worden opgeroepen voor een gesprek. Leerkrachtvragenlijst Zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders vinden het een taak van de school om (samen met de ouders) gedragsproblemen en leerproblemen te signaleren. Eén van de zorgcoördinatoren heeft de vragenlijsten over gedragsproblemen, concentratieproblemen en werkgeheugen voor 21 leerlingen ingevuld, de andere voor 6 leerlingen. Beide studieloopbaanbegeleiders hadden het voor 1 leerling ingevuld. De zorgcoördinatoren en studieloopbaanbegeleiders geven aan dat de leerkrachtvragenlijst voor het MBO Terra weinig meerwaarde heeft. Als reden wordt aangegeven het gehanteerde zorgbegeleidingssysteem waaronder een uitgebreide intake. Studieloopbaanbegeleiders zitten dicht op de leerlingen en zijn goed op de hoogte van aanwezige problemen. Men ziet inzet op indicatie als mogelijkheid voor de leerlingen waar je als leerkracht twijfels over hebt. Samenwerking en communicatie Over de samenwerking tussen de school en de GGD rondom Jij en je gezondheid zijn de zorgcoördinatoren tevreden: er was tijdig overleg en regelmatig contact. Wel vonden de studieloopbaanbegeleiders en zorgcoördinatoren het een lang traject. Dit kwam mede door de focusgesprekken en diepteinterviews die plaats vonden.



Datum Status



blad 15 van 43 1

4

Welke factoren bevorderen of belemmeren de kwaliteit van Jij en je gezondheid?

4.1 Kenmerken van de omgeving Programma-aanbod Het proces van signalering via klinisch diagnostische instrumenten tot toeleiding naar gepaste effectieve interventies of zorg worden zorgpaden genoemd. Wanneer lokaal zorgaanbod niet beschikbaar is of niet aansluit bij de zorgvraag heeft screening weinig nut. Het is belangrijk dat er lokaal een passend zorgaanbod komt voor de onderwerpen die binnen Jij en je gezondheid worden nagevraagd. ndien

4.2 Kenmerken van de organisatie (JGZ en school) Planning en samenwerking De samenwerking tussen JGZ en de MBO Terra’s verloopt goed.,Door goed onderling contact kost het inplannen van het contactmoment (vragenlijstafnames en consulten) weinig moeite. Goede onderlinge afstemming tussen de JGZ en de zorgcoördinator is hierin essentieel. Afname leerlingenvragenlijst De afname vond plaats door de jeugdverpleegkundige. Bij niveau 3&4 was de assistent aanwezig voor het wegen/meten van de leerlingen. Doordat de jeugdverpleegkundige de afname doet heeft zij een eerste indruk van een klas en leerlingen, tijdens de afname kunnen eventueel eerste signalen worden opgevangen van problemen. Privacy leerlingen Leerlingen vinden hun privacy belangrijk, zowel ten opzichte van ouders als ten opzichte van medeleerlingen. Daarom is het belangrijk om duidelijk uit te leggen wat er met de antwoorden gebeurd en wie de antwoorden kan inzien. Omdat vaak geen sprake is van de ideale opstelling tijdens afname van de leerlingenvragenlijst (examenopstelling), kunnen leerlingen bij elkaar meekijken en is het lastig de privacy te waarborgen. Wanneer het waarborgen van privacy tijdens de vragenlijstafname als doelstelling worden opgenomen in het protocol, krijgt de klasinrichting wellicht meer aandacht. Een andere mogelijkheid om de privacy te waarborgen is dat leerlingen de vragenlijst via hun smart Phone kunnen afnemen. Direct oproepen Een keer was het niet mogelijk om de leerling met een sterk verhoogd risico op suïcide nog dezelfde dag te zien. Van belang is de mogelijkheid tot direct oproepen vooraf met school te bespreken en optenemen in de planning. Dit vergoot de kans om deze leerlingen dezelfde dag te spreken. KD+ administratie Het overzetten van de inlogcode en de bevindingen uit de leerlingenlijst in KD+ wordt als arbeidsintensief beschouwd. Voor de jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen was het soms onduidelijk



Datum Status



blad 16 van 43 1

hoe in KD+ het snelformulier JongerenConsult in te vullen en de registratie van vervolgstappen. Door het databestand van Jij en je gezondheid en KD+ met elkaar te koppelen op basis van het BSN nummer is het overzetten van de inlogcode overbodig. Idealiter worden de twee systemen (Jij en je gezondheid en KD+) aan elkaar gekoppeld waardoor uitslagen automatisch worden weggeschreven in het kinddossier. Gebruik smartPhone Whatsapp wordt als hét communicatiemiddel gezien om met leerlingen in contact te komen voor het maken van een afspraak en voor de begeleiding van leerlingen. Het voordeel van Whatsapp gebruik is dat leerlingen geen brief ontvangen op hun thuisadres of uit de klas worden gehaald voor een consult. Op deze wijze draagt het inzetten van Whastapp bij tot waarborging van de privacy van de leerling. Een ander voordeel, dat door de jeugdverpleegkundigen werd aangegeven, is dat men door inzet van Whatsapp minder tijd kwijt is aan het opzoeken van de leerling. Hiervoor is het van belang dat de mobiele telefoonnummers van leerlingen worden nagevraagd. Scholing Scholing kan bijdragen aan de doelstelling van het contactmoment: risicojongeren tijdig signaleren en de juiste zorg aanbieden. Vooral bij nieuwe onderwerpen zoals psychotische klachten, eetstoornissen en posttraumatische stress is meer kennis gewenst: Wanneer is er sprake van een probleem? en Wat zijn de mogelijkheden qua toeleiding? Ook bij andere onderwerpen kan scholing bevorderend werken. Meer inhoudelijke deskundigheid over de thema’s zal de signalering en toeleiding ten goede komen.

4.3 Kenmerken van de gebruiker Leerlingen Sommige leerlingen hebben moeite met de persoonlijke vragen. Dit geldt vooral voor de leerlingen die een moeilijke thuissituatie hebben. Jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen De jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen voelen zich op de meeste gebieden deskundig genoeg om risicojongeren tijdig te signaleren en gepaste zorg aan te bieden. Bij de nieuwe onderwerpen zoals psychotische klachten, eetstoornissen en posttraumatische stress is meer kennis gewenst. Ook voor andere onderwerpen kan scholing de toeleiding verbeteren, de jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen hebben nog weinig ervaring met de zorgpaden. Meer inhoudelijke deskundigheid zal de signalering en toeleiding ten goede komen. Studieloopbaanbegeleiders en zorgcoördinatoren Studieloopbaanbegeleiders en zorgcoördinatoren willen graag zo snel mogelijk de resultaten op schoolniveau en klasniveau inzien. Door snelle oplevering van het schoolprofiel kunnen resultaten tijdig teruggekoppeld worden.



Datum Status



blad 17 van 43 1

4.4 Kenmerken van de innovatie (Jij en je gezondheid) Introductiefilmpje Het filmpje met uitleg over de vragenlijst voor de leerlingen is nu nog gebaseerd op E-MOVO. Een nieuw introductiefilmpje aangepast aan Jij en je gezondheid zou een verbetering zijn. In het filmpje is meer uitleg gewenst rondom de privacy van de leerling: (te) veel leerlingen denken nog dat de antwoorden ook zichtbaar zijn voor ouders, studieloopbaanbegeleiders en/of docenten. Hiernaast is het wenselijk om expliciet te benadrukken dat men op een later tijdstip het gezondheidsprofiel opnieuw kan inzien. De jeugdverpleegkundigen geven aan het wenselijk te vinden om een apart filmpje voor het MBO te hebben. Leerlingenvragenlijst Tijdens het consult is meerdere malen gebleken dat de vragen over eetstoornissen en psychotische klachten niet goed worden begrepen door leerlingen. De antwoorden bleken niet te kloppen waardoor leerlingen onterecht werden opgeroepen. Afkappunten Over de afkappunten bij emotionele problemen (RCADS) en mishandeling (CTQ-SF) bestaan twijfels: worden hierbij geen leerlingen met (beginnende) problematiek gemist? Bij emotionele problemen lijken deze twijfels terecht. Uit het databestand is gebleken dat met de bestaande afkappunten weinig leerlingen worden gesignaleerd. Dit komt overeen met de literatuur (Dunnink, 2009). Bij bewegen, rare gedachten (APPS) en eetproblemen ( SCOFF) scoorden leerlingen in de pilot juist (te) snel rood. Medewerkersmodule De medewerkersmodule is handig in gebruik. Het zou een pluspunt zijn wanneer de instrumenten voor klinisch diagnostisch onderzoek, die kunnen worden toegepast bij (vermoedens van) problemen, beschikbaar komen in de medewerkersmodule. Het hanteren van deze instrumenten bevordert de professionaliteit en draagt eraan bij dat de jeugdartsen en –verpleegkundigen een goed beeld kunnen vormen van welke zorg aansluit bij de leerling. Daarnaast zou het voordelig zijn wanneer het mogelijk is om per klas een overzicht op te vragen op welk onderwerp de meeste problemen voorkomen. Ook inzicht in mogelijke samenhang tussen psychosociale onderwerpen zou nuttig zijn. Schoolprofiel Het schoolprofiel is overzichtelijk en geeft een duidelijke terugkoppeling van de resultaten op groepsniveau. Wanneer toelichtende tekst en foto’s worden toegevoegd spreekt het mogelijk nog meer aan. Omdat de psychosociale onderwerpen specifiek worden uitgevraagd, komt de psychische gezondheid ook uitgebreid aanbod. Dit geeft de zorgcoördinator meer inzicht in hetgeen de jeugdarts of jeugdverpleegkundige kan betekenen voor leerlingen. Boodschappen MBO leerlingen vinden dat boodschappen meer gericht moeten zijn op leerlingen van 16 jaar en ouder. Bij voorkeur zou er een koppeling moeten zijn met de leeftijd van de leerling en de boodschap. De link in de boodschappen naar www.jouwggd.nl en andere websites werden door de leerlingen niet als link gezien. Leerlingen geven aan dat het duidelijker als link moet worden weergegeven.



Datum Status



blad 18 van 43 1

Koppeling met KD+ (kinddossier) Tijdens de pilot was er geen koppeling met KD+, waardoor de jeugdarts of jeugdverpleegkundige bij een gezondheidsconsult moet inloggen in Jij en je gezondheid voor gedetaileerde informatie. Daarnaast werden de afspraken over registratie in KD+ niet eenduidig opgevolgd. Op basis van de huidige wijze van regsitratie in KD+ zijn geen betrouwbare gegevens uit KD+ te halen of alle leerlingen met een oproepindicatie ook daadwerkelijk gezien zijn door de JGZ.



Datum Status



blad 19 van 43 1

5

Hoeveel leerlingen worden gesignaleerd met Jij en je gezondheid?

In totaal hebben 265 leerlingen de vragenlijst ingevuld, van 250 leerlingen waren de gegevens in KD+ terug te vinden. In onderstaande tabel staat weergegeven hoeveel van de 250 leerlingen een oproepindicatie hadden op basis van de leerlingvragenlijst. Leerlingen met een directe oproepindicatie hebben een zeer sterk verhoogd risico op suïcide. Tabel 2. Overzicht van geregistreerde leerlingen in KD+ met oproepindicatie op basis van de leerlingvragenlijst, uitgesplitst naar opleidingsniveau. Totaal Direct

Aantal leerlingen (N) 186 3

Percentage (%) 74% 1,2%

95 91

79% 70%

MBO niveau 1&2 MBO niveau 3&4

In tabel 3 staat per onderwerp weergegeven hoeveel van de 250 leerlingen een oproepindicatie hadden op basis van de leerlingvragenlijst. Tabel 3. Overzicht van de geregistreerde leerlingen in KD+, met oproepindicatie per onderwerp. Onderwerp Eigen aanvraag Emotionele problemen Nare gedachten Rare gedachten Eetproblemen Nare gebeurtenissen Alcohol Cannabis Gamen Onvrijwillige seks Gepest worden Lichamelijke mishandeling Emotionele mishandeling Emotionele verwaarlozing


Aantal leerlingen (N) Niveau 1&2 Niveau 3&4 1 3 7 3 14 17 9 13 20 24 21 18 68 57 0 1 0 0 5 5 4 4 1 2 5 27


10 30

Datum Status


Percentage (%) Niveau 1&2 Niveau 3&4 1% 3% 7,4% 3% 15% 19% 9% 14% 21% 26% 22% 20% 72% 63% 0% 1% 0% 0% 5% 5% 4% 4% 1% 2% 5% 28%


11% 33%

blad 20 van 43 1

In tabel 4 staat per onderwerp weergegeven hoeveel leerlingen uitsluitend een oproepindicatie hadden op het betreffende onderwerp. Tabel 4. Overzicht van leerlingen geregistreerd in KD+ met oproepindicatie uitsluitend op het betreffende onderwerp. Onderwerp Eigen aanvraag Emotionele problemen Nare gedachten Direct oproepen n.a.v. suïcidegedachten Rare gedachten Eetproblemen Alcohol Cannabis Gamen Onvrijwillige seks Nare gebeurtenissen Gepest worden Lichamelijke mishandeling Emotionele verwaarlozing

Aantal leerlingen 1 0 2 0 1 4 70 0 0 0 3 2 0 14

Percentage 0,4 % 0% 0,8 % 0% 0,4 % 1,6 % 28 % 0% 0% 0% 1,2 % 0,8 % 0% 5,6 %

In tabel 3 en 4 zijn de onderwerpen roken, tanden, voeding, beweging en veilige seks niet opgenomen. Voor deze onderwerpen worden leerlingen niet opgeroepen voor een consult. Wel ontvangen leerlingen een persoonlijke gezondheidsboodschap. Waar nodig kan voor deze onderwerpen collectieve preventie worden ingezet. In tabel 5 staat weergegeven hoeveel leerlingen een sterk verhoogde risico (rode score) hadden op deze leefstijl-onderwerpen. Tabel 5: Overzicht van leerlingen met een verhoogd risico per onderwerp Onderwerp Roken Tanden Voeding Beweging Veilige seks


Aantal leerlingen (N) Niveau 1&2 Niveau 3&4 25 14 53 52 50 34 87 93 7 2


Datum Status


Percentage (%) Niveau 1&2 Niveau 3&4 20,8% 10,8% 44,1% 40% 41,7% 26,2% 72,5% 71,5% 5,8% 1,5%


blad 21 van 43 1

6

Is Jij en je gezondheid geschikt voor Drenthe brede implementatie?

De jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen die deelnamen aan de pilot vinden Jij en je gezondheid geschikt voor een Drenthe brede implementatie, voor zowel het MBO als het VO. Doordat men geen of slechts in geringe mate ervaring heeft met EMOVO kan men niet weergeven wat zij in de praktijk als belangrijkste verschillen zien. Wel is een ieder het over eens dat door het feit dat Jij en je gezondheid grotendeels bestaat uit gevalideerde screeningslijsten, er een schoolprofiel wordt weergegeven, de medewerkersmodule een overzichtelijk resultaat laat zien en de vragenlijst over het algemeen positief wordt ontvangen door de leerlingen de voorkeur uitgaat naar Jij en je gezondheid. Doordat in de medewerkersmodule alle leerlingen van een klas in één scherm zichtbaar zijn, is het meteen duidelijk welke leerlingen prioriteit hebben en welke problemen de boventoon voeren in de desbetreffende klas. Daarnaast is direct zichtbaar welke leerlingen een sterk verhoogd risico hebben op suïcide, zodat deze leerlingen nog dezelfde dag opgeroepen kunnen worden. Op korte termijn zullen instrumenten aan de medewerkersmodule worden toegevoegd die gebruikt kunnen worden voor nader onderzoek. Deze instrumenten zullen ertoe leiden dat problemen nog specifieker in kaart gebracht kunnen worden en preventie- of zorgprogramma’s nog beter op de behoefte kunnen worden afgestemd. De assistenten JongerenConsult geven hiernaast aan dat voor hen het grote verschil is dat de codes voor de vragenlijst niet overgezet hoeven te worden in KD+. Dit levert een tijdswinst van ± 45 minuten per klas op. Aandachtspunten  Leerkrachtvragenlijst. Uit de pilot is gebleken dat het voor de studieloopbaanbegeleiders niet haalbaar is om voor elke leerling de leerkrachtenlijst in te vullen. De verwachting is dat de leerkrachtenlijst vooral op indicatie wordt ingezet.  Afkappunten. Bij alle onderwerpen dienen de juiste afkappunten te worden vastgesteld, zodat de risicotaxatie goed is toe te passen en leerlingen hun persoonlijk gezondheidsprofiel herkennen.  Ontbrekende onderwerpen. Enkele onderwerpen worden gemist in de leerlingvragenlijst; sociale media, gehoorschade, sexting, homeseksualiteit en (overige)harddrugs. Het streven is om op korte termijn valide en betrouwbare vragenlijsten voor deze onderwerpen toe te voegen.  Randvoorwaarden. Het is belangrijk dat de randvoorwaarden goed zijn: scholen moeten hun medewerking (tijdig) verlenen, leerlingen moeten zich vrij voelen eerlijk te antwoorden (waarborgen privacy), JGZ-medewerkers moeten voldoende inhoudelijke kennis hebben over de onderwerpen die aan bod komen, er moet genoeg tijd beschikbaar zijn voor de risicotaxatie en voor de uitvoering van de consulten. In hoofdstuk 7 wordt verder ingegaan op de aanpassingen die naar aanleiding van de resultaten zijn gedaan. Ook worden de aanbevelingen genoemd om de toepassing en de afname van Jij en je gezondheid verder te verbeteren.



Datum Status



blad 22 van 43 1

7

Wat zijn verbeterpunten voor Jij en je gezondheid?

7.1 Doorgevoerde aanpassingen Leerlingvragenlijst De vragenlijst voor psychotische klachten (APSS) maakt niet langer deel uit van de leerlingvragenlijst. Uit de consulten bij de drie GGD-n waar de pilot werd uitgevoerd is gebleken dat deze vragen regelmatig verkeerd begrepen worden. Daardoor scoren veel leerlingen vals positief, waardoor zij een verkeerde gezondheidsboodschap ontvangen en onterecht worden uitgenodigd voor een consult. Daarnaast is uit de consulten gebleken dat er vaak geen sprake was van psychotische klachten bij de leerlingen die terecht (wanneer de vragen wel goed werden begrepen) als risicoleerling werden gesignaleerd. De APSS blijft wel beschikbaar om te gebruiken op indicatie, wanneer er signalen zijn dat er mogelijk sprake is van psychotische klachten. Vier onderwerpen zijn nieuw toegevoegd aan de leerlingvragenlijst: slapen (SRSQ), werkgeheugen (BRIEF), waterpijp en XTC. Bij cannabis is de foto aangepast. Enkele leerlingen herkenden de cannabis niet op de foto, daarom is nu gekozen voor een foto waarop naast de cannabis ook een joint zichtbaar is. Vraagstelling Enkele vragen en stellingen zijn tekstueel aangepast (zie tabel 6). Tabel 6. Aanpassingen in vraagstelling. Onderwerp

Vraag

Oud

Nieuw

Kwaliteit van leven

10

Heb je goed kunnen opletten?

Heb je op school goed kunnen opletten?

Emotionele problemen

22

Ik ben bang dat ik mezelf voor gek zal zetten.

Ik ben bang dat ik mezelf voor gek zal zetten tegenover andere mensen.

Eetproblemen

3

Ben je meer dan 7 kg afgevallen in 3 maanden?

Ben je wel eens meer dan 7 kilogram afgevallen in 3 maanden?

Traumatische stress

1

Heb je de afgelopen 12 maanden iets schokkends of heel naars meegemaakt?

Heb je in de afgelopen tijd iets schokkends of heel naars meegemaakt?

Roken, alcohol en cannabis

5

Hoe moeilijk lijkt het je om te stoppen met….

Hoe moeilijk lijkt het jou om te stoppen met…

Voeding

5

Hoeveel dagen per week drink je zoete dranken (frisdrank, vruchtensap en energiedrank)?

Hoeveel dagen per week drink je zoete dranken (frisdrank, limonade, vruchtensap en energiedrank)?



Datum Status



blad 23 van 43 1

Bewegen

3

Hoeveel uur per week sport je bij een sportvereniging? Denk alleen aan sport waarvan je gaat zweten of buiten adem raakt.

Hoeveel uur per week sport je bij een sportvereniging of sportclub? Denk alleen aan sport waarvan je gaat zweten of buiten adem raakt.

Onveilige seks

2

Hebben jullie altijd condooms gebruikt tijdens de geslachtsgemeenschap (neuken)?

Hebben jullie altijd condooms gebruikt tijdens de geslachtsgemeenschap?

Onveilige seks

3

Gebruikten jullie tijdens de laatste keer geslachtsgemeenschap (neuken) een condoom?

Gebruikten jullie tijdens de laatste keer geslachtsgemeenschap een condoom?

Onveilige seks

4

Gebruikten jullie tijdens de laatste keer geslachtsgemeenschap (neuken) de pil?

Gebruikten jullie tijdens de laatste keer geslachtsgemeenschap de pil, een spiraaltje of een prikpil?

Mishandeling

7

Werd ik gestraft met een riem, een plank, een koord (of een ander hard voorwerp).

Werd ik gestraft met een riem, een stok, een slipper (of een ander hard voorwerp).

Afkappunten Bij enkele onderwerpen bestond twijfel over de afkappunten. Afgaand op de ervaringen van jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen en naar aanleiding van analyses op het databestand, door GGD Amsterdam, is besloten voor enkele onderwerpen de afkapwaarden aan te passen (zie tabel 7 en 8). Tabel 7 Overzicht aangepaste afkappunten RCADS Totaalscore jongens Leeftijd 12-13 14-15 16 en ouder

Groen 0-27 0-27 0-26

Oud Oranje 28-30 28-30 27-29

Groen 0-32 0-30 0-29

Oud Oranje 33-35 31-33 30-32

Rood 31-75 31-75 30-75

Groen 0-16 0-15 0-19

Nieuw Oranje 17-21 16-21 20-23

Rood 22-75 21-75 24-75

Groen 0-21 0-22 0-22

Nieuw Oranje 22-24 23-27 23-27

Rood 25-75 28-75 28-75

Totaalscore meisjes Leeftijd 12-13 14-15 16 en ouder



Datum Status

Rood 36-75 34-75 33-75



blad 24 van 43 1

Depressiescore jongens Leeftijd 12-13 14-15 16 en ouder

Oud Oranje 12-13 13 13-14

Groen 0-11 0-12 0-12

Rood 14-30 14-30 15-30

Groen 0-7 0-8 0-9

Nieuw Oranje 8-9 9 10-11

Rood 10-30 10-30 12-30

Rood 11-30 14-30 14-30

Depressiescore meisjes Leeftijd 12-13 14-15 16 en ouder

Groen 0-13 0-13 0-12

Oud Oranje 14 14 13-14

Rood 15-30 15-30 15-30

Groen 0-9 0-10 0-11

Nieuw Oranje 10 11-13 12-13

Groen 0-16 0-16 0-14

Oud Oranje 17-18 17-18 15-16

Rood 19-45 19-45 17-45

Groen 0-9 0-8 0-7

Nieuw Oranje 10-12 9-11 8-10

Rood 13-45 12-45 11-45

Groen 0-20 0-17 0-17

Oud Oranje 21-22 18-19 18-19

Rood 23-45 20-45 20-45

Groen 0-12 0-12 0-11

Nieuw Oranje 13-14 13-15 12-14

Rood 15-45 16-45 15-45

Angstscore jongens Leeftijd 12-13 14-15 16 en ouder

Angstscore meisjes Leeftijd 12-13 14-15 16 en ouder

Tabel 8 Overzicht aangepaste afkappunten eetproblemen, voeding en beweging Onderwerp

Oud

Nieuw

Eetproblemen

Groen: 0

Groen: 0-1

Oranje: 1 Rood: 2-5

Oranje: 2 Rood: 3-5

Groen: 15-20

Groen: 12-20

Oranje: 10-14 Rood: 0-9

Oranje: 9-11 Rood: 0-8

Groen: 15-20

Groen: 8-20

Oranje: 10-14

Oranje: 6-7

Rood: 0-9

Rood: 0-5

Voeding

Bewegen



Datum Status



blad 25 van 43 1

Gezondheidsboodschappen Uit de focusgroepgesprekken met de leerlingen is gebleken dat leerlingen behoefte hebben aan concrete tips waar ze direct iets mee kunnen. Om aan deze vraag te voldoen zijn de gezondheidsboodschappen herzien en meer gericht op de praktijk. Drie voorbeelden van hoe de gezondheidsboodschappen er voor schooljaar 2015-2016 uitzien. 1. Suicidale gedachten. Tips:  Probeer je gevoelens bespreekbaar te maken bij je ouder(s). Bijvoorbeeld: “De laatste tijd zit ik niet zo lekker in mijn vel”. Grote kans dat zij al in de gaten hebben dat jij je niet zo goed voelt. Samen kunnen jullie kijken wat jullie er aan kunnen doen.  Praat ervover met iemand anders die je vertrouwt. Iemand die naar je luistert, bijvoorbeeld iemand van school, een vriend(in), een familielid of je huisarts.  Praat je liever met iemand die je niet kent maar die jou wel kan helpen? Via www.jouwggd.nl kun je chatten met een jeugdarts of –verpleegkundige. Ook kun je bellen met 113online: 0900-1130113. Dat kan 24 uur per dag. 2. Slaapproblemen. Tips:  Doe geen inspannende dingen voor het slapen gaan zoals ruzie maken, een spannende film kijken of intensief sporten.  Zoek een rustgevende of ontspannende bezigheid voor het slapen gaan, zoals het lezen van een tijdschrift of een boek.  Drink geen koffie, thee, cola of andere cafeinehoudende dranken 3 uur of korter voor het slapen gaan.  Houd je bedtijden zo regelmatig mogelijk en slaap in het weekend of andere vrije dagen niet meer dan een uur uit. Doe geen ‘middagdutje’. 3. Cannabis. Tips om te minderen of stoppen:  Bedenk vanaf welk moment je gaat minderen of stoppen (kies een datum).  Stel een haalbaar doel voor jezelf. Bijvoorbeeld: komende 3 maanden mag ik maximaal 2 keer blowen.  Vermijd moeilijke situaties zoals plekken waar geblowd wordt.  Ga naar www.wietcheck.nl. Daar krijg je persoonlijke advies.  Vertel een paar vrienden, die je zullen steunen, dat je gaat minderen met blowen.

7.2 Aanbevelingen Goede voorbereiding en scholing Het is van belang dat alle betrokkenen voor de start van de brede implementatie een handleiding ontvangen waarin de werkwijze van Jij en je gezondheid beschreven staat. Het is essentieel dat per



Datum Status



blad 26 van 43 1

discipline een werkinstructie beschikbaar is. Jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen vinden ondersteuning noodzakelijk. Vooral bij de nieuwe onderwerpen is inhoudelijke expertise nodig. Ook is goede communicatie nodig wat betreft de risicotaxatie. Ondanks het klassenoverzicht in de medewerkersmodule blijft het belangrijk om als professional de eigen expertise te gebruiken. Voor de afname van klinisch diagnostische interviews is een training gewenst, de meeste jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen hebben hier geen ervaring mee. Ook voor de uitvoering van het adviesgesprek is een goede voorbereiding nodig om feeling te krijgen met de vragenlijst en de bijbehorende resultaten. Op organisatorisch gebied is er behoefte aan duidelijke afspraken rondom de taakverdeling tussen assistent, jeugdarts en jeugdverpleegkundige. Omdat het een nieuwe werkwijze betreft is het goed om na een halfjaar een training aan te bieden, zodat de medewerkers ten tijde van de training goed weten hoe het systeem werkt en naar aanleiding daarvan gericht vragen en problemen kunnen bespreken. Voor de mentoren en zorgcoördinatoren zou het handig zijn als een kort instructiefilmpje over de leerkrachtvragenlijst (hoe en waarom) wordt ontwikkeld. Tevens is een scholing voor de jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen rondom het schoolgezondheidsprofiel gewenst, zodat zij goed weten welke onderwerpen aan bod komen en wat de cijfers betekenen. Dat is nodig om een goede koppeling te kunnen maken met het bestaande programma-aanbod. Voor het inplannen van de afnames is het aan te bevelen de afnames zo vroeg mogelijk in het schooljaar plaats te laten vinden. Op deze wijze is er ruimte voor eventuele (collectieve) vervolgacties naar aanleiding van de leerling resultaten. Voor de JGZ is een goede planning van het gehele proces van afname, risicotaxatie en het voeren van leerlinggesprekken van belang. Hierbij verdient het aandacht om leerlingen die op grond van de risicotaxatie worden uitgenodigd voor een gesprek, dit gesprek binnen twee weken na afname plaats te laten vinden. Dit vergt een goede planning van de JGZ medewerkers. Meer aandacht voor privacy in introductiefilmpje Het E-MOVO-introductiefilmpje wordt over het algemeen positief beoordeeld wel vinden MBO leerlingen dat het beter aan zou kunnen sluiten op MBO-leerlingen. Veel leerlingen vragen zich (ook na het filmpje) af wat er met de gegevens gebeurd en wie de gegevens kan inzien. Daarom is het aan te bevelen dit nadrukkelijk te benoemen in het introductie-filmpje. Daarnaast is het advies om te benoemen dat er aan het eind van de lijst ruimte is (open tekstvak) om antwoorden toe te lichten of andere vragen/problemen aan te kaarten. Streven is om het filmpje zo kort mogelijk te maken, zodat leerlingen goed hun aandacht erbij kunnen houden. Waarborgen privacy tijdens afname Bij het invullen van de leerlingvragenlijst is het belangrijk dat alle leerlingen zich vrij voelen om eerlijk te antwoorden. Enerzijds is het daarbij belangrijk dat de leerlingen vooraf goed wordt uitgelegd wat er met de antwoorden gebeurt en wie de antwoorden kan inzien. Anderzijds is het belangrijk dat de leerlingen tijdens de afname niet te dicht op elkaar zitten, zodat ze niet bij elkaar kunnen meekijken. Het is aan te raden om bij de afname te zorgen voor voldoende ruimte tussen de leerlingen. Dit kan bijv. door een examenopstelling of het werken met schotjes in een computerlokaal als richtlijn in de handleiding op te nemen, zodat scholen tijdig voorbereidingen kunnen treffen. Bij voorkeur neemt de jeugdverpleegkundige de vragenlijst af, zodat de leerlingen weten bij wie ze (eventueel) op consult gaan. Het is aan te bevelen gebruik te maken van Whatsapp voor het uitnodigen van de leerlingen. Op



Datum Status



blad 27 van 43 1

deze wijze hoeft er geen brief naar het huisadres te worden gestuurd of de leerling uit de klas te worden gehaald. Gezondheidsboodschappen zo kort en concreet mogelijk Omdat is gebleken dat leerlingen weinig doorklikken naar andere websites is het aan te bevelen om de belangrijkste tips op te nemen in de gezondheidsboodschappen. Het is belangrijk dat het concrete tips zijn waar leerlingen direct iets mee kunnen. Consulten suïcidaliteit op zeer korte termijn Leerlingen met een zeer sterk verhoogd risico op suïcidaliteit (op moment van afname de gedachte om zichzelf te doden) worden binnen 48 uur opgeroepen voor een consult. Om dit te realiseren zijn de volgende voorwaarden belangrijk: de jeugdarts of jeugdverpleegkundige neemt zelf de leerlingenvragenlijst af, er is tijd en ruimte beschikbaar op school, de jeugdarts is beschikbaar en leerlingen en ouders zijn op de hoogte dat een leerling nog dezelfde dag kan worden opgeroepen voor een consult. Twee punten kunnen de toepassing minder gecompliceerd maken: de medewerkersmodule is te openen op een smartphone (dan zijn de resultaten nog sneller in te zien) en het telefoonnummer van de leerlingen wordt nagevraagd in de vragenlijst (zo zijn leerlingen beter te bereiken). Leerlingen met een sterk verhoogd risico op suïcidaliteit (ooit geprobeerd zichzelf te doden) worden binnen een week opgeroepen voor een consult. Om stigmatisering van leerlingen te voorkomen wordt tijdens de afname duidelijk maar luchtig uitgelegd dat leerlingen op korte termijn uitgenodigd kunnen worden voor een gesprek. Het helpt ook wanneer de mentor of zorgcoördinator de leerling in de pauze opzoekt en naar de jeugdarts of jeugdverpleegkundige brengt, zodat de jeugdarts of jeugdverpleegkundige geen leerlingen uit de klas hoeft te halen. Stem programma-aanbod af op leerlinglijsten en zorgpaden Om het gat tussen vraag en aanbod te verkleinen is het belangrijk dat het lokale aanbod van zorgen preventieprogramma’s aansluit bij de onderwerpen en vragenlijsten van Jij en je gezondheid. Alleen dan kunnen jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen doorverwijzen naar een passend programma wanneer, via de leerlingvragenlijst en nader onderzoek, een probleem word gesignaleerd. Formuleer schoolprofiel kort en duidelijk Tijdens de bespreking van het schoolprofiel is het voor scholen soms onduidelijk wat een ‘rode’ of ‘oranje’ score precies betekent. Een heldere uitleg is hierbij noodzakelijk, vooral bij de psychosociale onderwerpen. Bijvoorbeeld suïcidaliteit is een hot item voor scholen, daarom is het belangrijk om dit onderwerp zo concreet mogelijk te beschrijven. Hetzelfde geldt voor de samenhang tussen frequentie en verslaving bij genotmiddelen, een heldere toelichting is nodig zodat scholen de cijfers goed kunnen interpreteren. Daarnaast willen scholen graag weten bij welke uitslag een leerling wordt opgeroepen voor een consult en dus in beeld is bij de jeugdarts of jeugdverpleegkundige. Voeg (valide) vragenlijsten toe voor ontbrekende onderwerpen Momenteel ontbreken enkele relevante onderwerpen in de leerlingenvragenlijst omdat voor die onderwerpen geen valide vragenlijst beschikbaar is. Hopelijk komt daar in de nabije toekomst verandering in, zodat ook de onderwerpen sociale media, gehoorschade, sexting, homoseksualiteit en (overige) harddrugs kunnen worden opgenomen in de leerlingenvragenlijst.



Datum Status



blad 28 van 43 1

Registratie Uniforme registratie in KD+ blijkt een belangrijk aandachtspunt voor het verkrijgen van betrouwbare data. Voor het maken van een efficiëntieslag en ten behoeve van de betrouwbaarheid van de data worden de volgende acties aanbevolen:  Ontwikkelen van een koppeling tussen Jij en je gezondheid en KD+ waarmee het gezondheidsprofiel van de leerlingenlijst automatisch ik KD+ wordt gezet.  Samen met een jeugdverpleegkundige, jeugdarts en assisten nagaan hoe te zorgen voor betrouwbare registratie in KD+.



Datum Status



blad 29 van 43 1

Literatuur     

Dunnink G. Advies extra contactmoment in de leeftijdsperiode 12-19 jaar. Bilthoven: RIVM, Centrum Jeugdgezondheid, 2009 Fleuren M. Wiefferink K, Paulussen T. Determinants of innovation within health care organizations. Literature review and Delphi study. International Journal for Quality in Health Care, 2004, 16(2), pp 107-123. Linnan L, Steckler A (Eds.) Procesevaluation for public health interventions and research. San Francisco (CA): Jossey-Bass, 2002. Meijer SA, Smit F, Schoemaker C, Cuijpers P. Gezond verstand: evidence-based preventie van psychische stoornissen. RIVM-Rapport nr. 270672002; VTV Themarapport. Bilthoven/Utrecht: RIVM/Trimbos-instituut, 2006. Van Dorsselaer S, de Looze M, Vermeulen-Smit E, de Roos S, Verdurmen J, ter Bogt T, Vollebergh W. Gezondheid, welzijn en opvoeding van jongeren in Nederland. Trimbos 2010, ISBN: 978-90-5253-688-o.



Datum Status



blad 30 van 43 1

Bijlagen



Datum Status



blad 31 van 43 1

Bijlage 1 De kleine lettertjes Onderzoeksopzet Jij en je gezondheid De opzet van het evaluatieonderzoek is uitgewerkt door de projectleider Jij en je gezondheid van GGD Amsterdam4 en gebaseerd op het model van Fleuren, Wiefferink en Paulussen (2004) en het model van Linnan en Steckler (2002). Het model staat in figuur 1 schematisch weergegeven. Alle onderdelen zijn meegenomen in de planmatige procesevaluatie van Jij en je gezondheid.

In bovenstaand figuur is te zien dat de implementatie van Jij en je gezondheid centraal staat. De kwaliteit en mate van implementatie wordt beïnvloed door verschillende determinanten (context). Hierbij wordt gekeken naar de kenmerken van de omgeving (programma-aanbod), de kenmerken van de organisatie (JGZ en school), de kenmerken van de gebruiker (jeugdartsen en – verpleegkundigen, leerlingen, zorgcoördinatoren) en de kenmerken van de innovatie (Jij en je gezondheid) (Fleuren et al., 2004). De belangrijkste aspecten om de kwaliteit en mate van implementatie te onderzoeken (proces uitkomsten) zijn: volledigheid van uitvoer, blootstelling, bereik en tevredenheid van de gebruiker (jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen, leerlingen en zorgcoördinatoren) (Linnan en Steckler, 2002). De mate en kwaliteit van implementatie beïnvloeden de beoogde resultaten: signalering van risicogroepen en toeleiding naar effectieve zorg. Meetinstrumenten De onderzoeksvragen van de procesevaluatie zijn deels door kwantitatief onderzoek (databestand en responsformulieren) en deels door kwalitatief onderzoek (observaties, evaluatieformulieren, focusgroep interviews en persoonlijke gesprekken) beantwoord. Hieronder staan de meetinstrumenten beschreven.

4

Judith de Meij ([email protected])



Datum Status



blad 32 van 43 1

Databestand In alle deelnemende klassen is de digitale vragenlijst van Jij en je gezondheid afgenomen. Daaraan zijn drie korte evaluatievragen toegevoegd. De antwoorden die de leerlingen hebben ingevuld zijn weggeschreven naar het Jij en je gezondheid databestand. Nadat alle gegevens zijn verzameld, is het databestand opgevraagd en zijn deze gegevens in SPSS gezet en geanalyseerd. Uit dit bestand is gebleken hoeveel risicoleerlingen worden gesignaleerd op basis van de leerlingvragenlijst en welke problemen veel voorkomen. Ook is dit bestand gebruikt om de drie evaluatievragen te analyseren: in hoeverre de leerlingen de vragen moeilijk vonden, of de leerlingen denken dat de vragenlijst eerlijk wordt ingevuld door jongeren en wat er volgens de leerlingen beter kan in de vragenlijst. Responsformulieren De jeugdverpleegkundige heeft per klas een responsfomulier ingevuld. Hierin wordt aangegeven uit hoeveel leerlingen de klas bestaat, hoeveel leerlingen de vragenlijst hebben ingevuld, hoeveel leerlingen zijn opgeroepen voor een gezondheidsconsult, hoeveel tijd er nodig was voor de eerste risicotaxatie, hoeveel tijd er nodig was voor de totale risicotaxatie en of er op groepsniveau bijzonderheden waren tijdens de afname en/of de gezondheidsconsulten. Evaluatieformulieren Alle jeugdverpleegkundigen die hebben meegewerkt aan de pilot hebben een evaluatieformulier ingevuld. Hierin is nagevraagd of ze Jij en je gezondheid een geschikt instrument vinden voor het opsporen van risicoleerlingen, wat verbeterpunten zijn voor Jij en je gezondheid (zowel inhoudelijk als organisatorisch), hoe zij aankijken tegen het gebruik van instrumenten voor nader (diagnostisch) onderzoek, of ze genoeg deskundigheid hebben om Jij en je gezondheid goed toe te passen en wat er volgens hen nodig is om de samenwerking met scholen te verbeteren. Ook aan de zorgcoördinatoren van de 3 pilotscholen is na afloop van het contactmoment een evaluatieformulier voorgelegd. Doel hiervan was om te achterhalen hoe de contactmomenten nu worden uitgevoerd en wat de behoefte is van de school op het gebied van jeugdgezondheidszorg. Hoe ziet de samenwerking en afstemming tussen school en JGZ er momenteel uit? Welke vragenlijsten en screeningslijsten worden er al gebruikt op school? Wat is de meerwaarde van Jij en je gezondheid? Wat is de rol van docenten, mentoren/studieloopbaanbegeleiders en zorgcoördinatoren bij vroegsignalering van problemen? Focusgroep interviews Na afloop van de pilot zijn de betrokken jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen uitgenodigd voor een focusgroep interview. Tijdens het groepsgesprek is de JGZ-medewerkers gevraagd naar hun ‘top’ en ‘flop’-ervaring met Jij en je gezondheid. Daarnaast is gevraagd wat zij van Jij en je gezondheid vinden: wat is goed, wat kan beter en wat is nodig om optimaal met het systeem te kunnen werken binnen het contactmoment JongerenConsult. Gedurende de pilot hebben ook 6 groepsgesprekken met 25 leerlingen (verspreid over de 3 MBO pilotscholen) plaatsgevonden om inzicht te krijgen in hun ervaringen met de leerlingvragenlijst en de gezondheidsboodschappen. Per groepsgesprek kwamen ± 3 onderwerpen uit de vragenlijst aan bod. Hierbij is besproken of de leerlingen de inhoud van de vragenlijsten begrijpen, of ze de antwoordcategorieën passend vinden bij de vragen, of ze de boodschappen begrijpen, of ze de boodschappen informatief vinden, of ze de boodschappen lezen en wat ze van de vormgeving van de



Datum Status



blad 33 van 43 1

vragen en de boodschappen vinden. Hiernaast hebben met 7 leerlingen, merendeels 18-plussers, diepte interviews plaats gevonden. Tijdens de diepte interviews is gevraagd wat de leerlingen van de vragenlijst en gezondheidsboodschappen vonden. Aan de 18-plus leerlingen is tevens gevraagd of men JEJG geschikt vind voor 18-plus leerlingen. Analyse De Jij en je gezondheid vragenlijsten en responsformulieren zijn ingevoerd en geanalyseerd in SPSS. De evaluatieformulieren en focusgroep interviews zijn uitgewerkt in een verslag, wat vervolgens is geanalyseerd. De belangrijkste uitkomsten zijn overlegd met epidemiologie.



Datum Status



blad 34 van 43 1

Bijlage 2 Feedback van leerlingen en JGZ op de vragenlijsten Onderwerp

Vraag

Algemeen

Uit focusgroepen leerlingen:  Leerlingen geven aan het een lange vragenlijst te vinden;  Vanwege gebrek aan privacy niet alles naar waarheid in te vullen;  Vinden sommige vragen privé, gaat de GGD niet aan;  Men vindt het prettig als er ook gelegenheid is om in een openvraag zelf toelichting te geven. Nu ervaart men soms dat hun antwoord niet bij de antwoordmogelijkheden stonden en werd er een keuze gemaakt wat het beste paste;  Mogelijkheid om toe te lichten dat je PDD-NOS of iets dergelijks hebt zodat de antwoorden in een bepaald perspectief gezet kunnen worden. JGZ  Mogelijkheid 06-nummer zelf in te vullen;  Koppeling woonsituatie met de vragenlijsten (m.a.w. afhankelijk van je thuissituatie wordt de vraagstelling/vragenlijst hierop aangepast): o Hoe is het thuis; o Hoe gaat het met je, vraag 8. JGZ  Waarom hier geen oproep?  Opbouw afkapwaarden onduidelijk.

Algemeen deel v.d. vragenlijst

Kidscreen Hoe gaat het met je? RCADS

Leerlingen:  

Hoe zit jij in je vel?

   ASQ Nare gedachten

Stellen voor bij vraag 2 ter verduidelijking voorbeelden te noemen; Sommige vragen passen bij elkaar zoals vraag 17 bij vraag 12. Laat vraag 17 dan ook pas verschijnen als vraag 12 positief is ingevuld. Dit geldt ook voor vraag 23. Laat ook deze pas verschijnen als vraag 12 (én/of vraag 17) positief is ingevuld; Vraag 4, 10, 13 en 19 vindt men lastig om in te vullen (ontkennende vraag). Voor vraag 15 geldt dit in iets mindere mate; Vraag 18 roept vragen op. Iedereen denkt wel eens aan de dood, dit vraagt om nadere toelichting over de strekking van deze vraag; Men geeft als suggestie de vraag Ben je vaak ziek? Toe te voegen aangezien dat bepalend kan zijn voor hoe je in je vel zit.

JGZ 

Hierin wordt gemist pesten via social media;

Leerlingen  APSS Rare gedachten

Leerlingen  


Wellicht aanvullende vragen over zelfkastijding (bijvoorbeeld snijden).

De vragen 1, 2, 5 en 7 vonden de leerlingen maar rare vragen en konden wat hun betreft worden verwijderd; De leerlingen zouden het voor de variatie fijn vinden als niet iedere vraag zou beginnen met: ‘Heb je wel eens…’.


Datum Status



blad 35 van 43 1

SCOFF

JGZ

Jij en eten

Vraag 3 Ben je wel eens meer dan 7 kilogram afgevallen in 3 maanden? 

FRQ/sds

Leerlingen 

Roken

AUDIT-C

Hierbij toelichten dat het niet gaat om gewichtsverlies t.g.v. ziekte.

  

Vraag 2 vonden de leerlingen moeilijk te berekenen en ze zouden het makkelijker vinden om sigaretten per dag te kunnen aangeven; Een andere groep opperde dit als een open vraag te stellen; Pas de antwoordmogelijkheden bij vraag 6 aan: ja/nee; Daar waar sigaretten genoemd staat tussen haakjes shag zetten.



Het woord gelegenheid is voor niveau 1 niet duidelijk.

JGZ

Alcohol

Leerlingen     FRQ,SDS Cannabis

JGZ 

Aanvullen met andere middelen. Op de MBO terra’s komt men met name het gebruik van GHB en van diergeneesmiddelen tegen. Leerlingen 

  

FRQ, VAT Gamen


Leerlingen misten bij vraag 1 de antwoordmogelijkheid weekend. Men geeft aan dat het per seizoen behoorlijk kan verschillen; Vraag 4 vonden de leerlingen ‘moeilijke taal’. Ze vonden het beter om de vraag te herformuleren: ‘Heb je je alcoholgebruik onder controle? Wanneer je niet drinkt en dat gelijk bij de eerste vraag aangeeft, zouden de overige vragen niet zichtbaar hoeven worden gemaakt; Vraag 3 vindt men lastig, soms drinkt men alleen op een feestje.

De lay-out van de vragenlijst was voor sommige leerlingen niet duidelijk. Niet alle leerlingen weten hoe cannabis eruit ziet. De leerlingen gaven aan wel allemaal te weten hoe een joint eruit ziet. Die kan beter als plaatje bij de vragenlijst worden gezet; Bij vraag 1: niet iedereen kent weed/hasj. Wellicht hierbij softdrugs tussen haakjes zetten; Bij vraag 3: leerlingen vinden dat het woord gevoel uit de vraag moet; Er is bij de vragen geen rekening gehouden met mensen die cannabis gebruiken op doktersvoorschrift, zoals bij mensen met reuma het geval kan zijn. Voeg daarom een open vraag toe aan deze vragenlijst, waar dit mogelijk bij genoteerd kan worden.

Leerlingen  Vinden de antwoord categorieën bij vraag 1 moeilijk. Aangegeven wordt dat men soms weken niet gamet en dan weer heel veel;  Toelichten dat het gaat om spelletjes op bijvoorbeeld Playstation, x-box, computer, smart Phone;  Als suggestie wordt aangegeven bij vraag 3 (VAT) te vragen waarom men liever gamet dan dat men met ander omgaat;  Men vindt het logische als vraag 5 en 8 na elkaar wordt gesteld.


Datum Status



blad 36 van 43 1

JGM Tanden JGM Voeding

JGM Bewegen

S25 Seksualiteit

CRIES-8 Nare gebeurtenissen

ASEQ Omgang met elkaar


JGZ 

Deze lijst kan voor het MBO uit de basisset.

Leerlingen  Misschien kun je eerst de vraag stellen over frisdrank en dan over water. Nu wisten de leerlingen niet of water drinken alleen water drinken betekende, of ook andere drankjes;  Leerlingen misten vragen over fastfood en over ander ongezond eten zoals chips en chocola. JGZ Hierin meenemen:  De afstand dat men op de fiets gaat naar school;  Of er lichamelijk werk naast school plaats vindt (sommige leerlingen werken op de boerderij/manege/vakkenvullen). Bovenstaande ook mee laten nemen in de score. Leerlingen  Leerlingen missen dat ze kunnen aangeven wat voor soort sport men uitoefent;  Sommige leerlingen fietsen 3 kwartier heen en terug naar school, vinden het frustrerend dat ze dan een rode uitslag krijgen;  Antwoord op vraag 1 kan seizoen afhankelijk zijn, zou meegenomen moeten worden in de antwoordmogelijkheden;  Vraag 2 Op het MBO heeft men geen sport of in beperkte mate;  Vraag 5 zou men goed vinden als daar een onderscheidt wordt gemaakt in door de weeks en weekend dagen;  Een open vraag met wat doe je aan beweging of andere lichamelijke bezigheden; JGZ  Gemist worden vragen over seksuele diversiteit. Leerlingen  Vinden het woord neuken grof/bot overkomen, geslachtsgemeenschap of seks vindt men beter (geven alle focusgroepen aan waar deze lijst is behandeld);  Adviseren het woord altijd in vraag 2 vet te drukken (geven alle focusgroepen aan waar deze lijst is behandeld);  Missen vragen over soa’s;  Achter de pil tussen haakjes zetten of andere voorbehoedsmiddelen zoals een spiraaltje;  Geadviseerd wordt om bij vraag 5a anders toe te voegen met de mogelijkheid dit zelf toe te lichten. JGZ  Indien vragen over een bepaalde periode gaan dan dat bij elke vraag vermelden;  Toevoegen de vraag of men er nog last van heeft. Leerlingen  Men zou het bij vraag 6 verhelderend vinden als toegevoegd wordt met bijvoorbeeld je ouders of vrienden. Leerlingen 

Bij deze vragenlijst staat bovenaan de vragenlijst dat de vragen betrekking hebben op de afgelopen maand. Sommige leerlingen hebben dit over het hoofd gezien. ‘In de afgelopen maand’ zou vet moeten worden gedrukt, of dit zou in elke vraag moeten


Datum Status



blad 37 van 43 1

 

worden opgenomen. De leerlingen gaven aan dat ze een tijdsbestek van een maand ook te weinig vinden voor het in kaart brengen van problemen. Ze vinden dat ‘de afgelopen maand’ minimaal moet worden uitgebreid naar ‘het afgelopen jaar’; Bij vraag 2 aangeven dat het hierbij niet gaat om dollen. Het moet duidelijk zijn dat het gaan om kwade wil i.p.v. uit speelsheid; Vraag 4 wordt aangegeven dat het als heel normaal wordt beschouw om naar elkaar te schelden. Mijn zou de vraag liever als volgt gesteld zien: o Hoe vaak werd jij door een andere leerling uitgelachen of uitgescholden, om elkaar bewust te kwetsen, in de afgelopen maand; Bij vraag 7 toevoegen ‘uit kwade bedoeling’; Vraag 6 en 13 vindt men op elkaar lijken, men geeft aan dat dat verwarring schept.

  

Deze lijst komt vreemd over bij de leerlingen die hebben aangegeven niet thuis te wonen; Vraag 2 wordt moeilijk gevonden door niveau 1&2; Leerlingen ervaren vraag 5, 6 en 11 als veel van hetzelfde.

 

CTQ-SF

JGZ

Hoe is het thuis?

JGZ Gemist wordt een vragenlijst over:  


Gehoorschade Omgang met geld


Datum Status



blad 38 van 43 1

Bijlage 3 Inhoudelijke feedback op de gezondheidsboodschappen Inhoudelijke feedback leerlingenop gezondheidsboodschappen Algemeen  Zorgen voor korte, bondige boodschappen.  Werken met tussenkopjes waarin de belangrijkste info staat, leerlingen scannen de tekst.  Duidelijke weergave van een link.  Bij de link vermelden “je gaat nu direct naar de pagina over… “Er staat nu alleen jouwggd.  De weergave van de gezondheidsboodschappen wat opvrolijken.  Als je op het gekleurd vak staat met de muis een pop-up laten verschijnen met de boodschap.  Aangegeven wordt dat men in de week van afname bewuster bezig is maar dit vrij snel weer wegzakt.  Sturen van push boodschappen via bijvoorbeeld whats-app n.a.v. de resultaten van JEJG.  Voor een aantal leerlingen was het niet duidelijk dat je op het icoontje moest klikken voor een boodschap. Men dacht dat je alleen de kleur zag door er met de muis overheen te gaan.  Geopperd wordt om bij de groene boodschappen nog meer te benadrukken dat je goed bezig bent. Jij en eten  Geopperd wordt om als aanvulling te melden dat de eerste stap is je gedachten te delen met iemand die dicht bij je staat en vervolgens met een deskundige in gesprek te gaan.  De oranje en rode boodschappen mogen van de leerlingen wat sprekender, minder moeilijke woorden. Roken  De tip: Vertel een paar vrienden dat je gaat stoppen met roken. De jongens geven aan dat dit juist zal leiden tot het uitproberen om je te verleiden tot roken, je uit te dagen. De meiden ervaren dit niet. Misschien is de volgende aanpassing aan te raden: o Vertel vrienden, bij wie je steun kunt verwachten, dat je gaat stoppen met roken.  Bij de oranje boodschap wordt geadviseerd toe te voegen de opmerking “stop met roken voordat je eraan verslaafd raakt”. Gamen  De tip “Geef niet meer geld uit aan games dan je hebt” vindt men niet prettig overkomen. Men vindt dat jezelf uitmaakt waar je je geld aan uitgeeft.  De tip “Maak afspraken met jezelf over hoeveel tijd je aan gamen wilt besteden” vindt men niet werken. Volgens de leerlingen kun je beter afspraken maken met je ouders.  Gesuggereerd wordt om de volgende opmerking toe te voegen: “Ontmoet je vrienden ook in het echt”.



Datum Status



blad 39 van 43 1

Alcohol  De tekst: “Het is beter voor je gezondheid om voor je 18e jaar geen alcohol te drinken. Alcohol op jouw leeftijd is slecht voor de ontwikkeling van je hersenen en je lichaam.” Vindt men niet passend voor het MBO waar ook leerlingen van 18 jaar en ouder de lijst invullen. Men pleit ervoor de melding van de leeftijd eruit te laten. Een leerling ouder dan 18 gaf aan na het lezen van deze tekst de lijst niet meer serieus te nemen.  De leerlingen die 17 jaar zijn vinden de opmerking over 18 jaar niet passend aangezien zij toen ze 16 jaar waren wel mochten drinken. De regels zijn opeens veranderd wat men niet geloofwaardig over vindt komen. Men adviseert in de boodschap geen leeftijd op te nemen maar bijvoorbeeld te melden bij de “groene boodschap” je doet het goed. Geen alcohol drinken of weinig alcohol drinken is goed”. Ook bij de oranje en rode boodschappen adviseert men de tekst aan te passen in bijv. “Als je nog geen 18 jaar bent dan is alcohol niet goed voor je”.  Bij de rode boodschap wordt geadviseerd het gevaar van verslaving aan te geven. Geopperd wordt om in de boodschappen weer te geven bij hoeveel glazen je rood scoort, zodat men een beeld heeft waarom het rood scoort (m.n. voor leerlingen van 18+). Je gebruikt te veel Cannabis  Opgemerkt wordt bij de groene boodschap dat cannabis soms ook als medicijn wordt gebruikt en het dan niet slecht is. Men vindt het hier te stellig gezegd. Seks 

Leerlingen vinden dat in de boodschap niet zo sterk de focus moet liggen op het conceptiemiddel de pil maar ook op andere conceptiemiddelen zoals spiraaltje, de prikpil.

Bewegen  Leerlingen vinden de (oranje/rode) boodschap iets te hard en niet voldoende gebaseerd op de werkelijkheid aangezien veel leerlingen op het MBO –Terra in bijbanen lichamelijk werk verrichten of hele stukken naar school fietsen, dit wordt nu niet in de vragenlijst meegenomen.  De tip: “Nog geen lid van een sportvereniging? Er is voor iedereen een sport die bij hem of haar past!” vindt men confronterend voor als je geen geld hebt om lid te worden van een sportvereniging. Men stelt voor dit wat algemener te formuleren in de trend van zoek iets van een bewegingsactiviteit wat je leuk vindt.  Bij de groene boodschap wordt de volgende melding overbodig gevonden: Wil je meer weten over de mogelijkheden in jouw buurt? www.sportwijzer.nl  Bij de rode boodschap wordt geadviseerd meer nadruk te leggen op risico’s van te weinig bewegen Omgang met elkaar  Groene boodschap is besproken. Hierop geen aanvullingen. Tanden  Opname van een overzicht van tandartsen vindt men niet nodig, iedereen heeft zijn vaste tandarts wordt aangegeven.



Datum Status



blad 40 van 43 1



De opmerking “Je tandvlees ziek maken” (rode boodschap) vindt men kinderachtig overkomen men adviseert om te zeggen: dat je tandvlees anders gaat ontsteken.

Voeding  Men pleit ervoor om explicieter aan te geven waarom het gezond is om dagelijks fruit te eten.



Datum Status



blad 41 van 43 1

Is Jij en je gezondheid geschikt voor screening in het MBO en toeleiding naar passende preventieprogramma s en zorg?

Recommend Documents