Is er nog hoop voor de natuur? Lancering Athena 10 april 2015
Jan Luiten van Zanden Universiteit Utrecht
Historische kennis van de natuur • Dramatische afname biodiversiteit • Globio-model: Nl in 2000: 0,63 (1 is situatie in 1700); wereld: 0,75 • (Nl in 1850: 0,73; in 1940: 0,59) • WNF/Living Planet Index: verlies biodiversiteit 1970-2010: 59% • (maar in rijke landen vrijwel geen daling) • Of toch niet: vogels (de Rijk)? • Tekenen van hoop: • zeearend, wolf, kraanvogel,
Living Planet Index en inkomensniveau
Nederland in 2015 • Dick van de Meulen: ’En toch, het had nóg erger kunnen zijn’ • Waarom is het niet ‘nog erger’ geworden? • Is er in 2015 meer hoop voor de natuur dan in 1850?
• Is combinatie hoog ontwikkelde samenleving met rijke, dynamische natuur mogelijk? • Lessen voor omgang met natuur op wereldschaal?
Nederland in 1850: toekomst voor de natuur? • ‘Lege Land’ (Auke van der Woud): 3 miljoen inwoners • Meer dan 1 miljoen ha ‘woeste grond’ en bos • Drie bedreigingen: – Bevolkingsgroei – Uitbreiding landbouwareaal (ontginningen) – Lage waardering natuur
Bevolkingsgroei • Voor Industriële Revolutie: meer rijkdom, meer kinderen (‘normaal’ biologisch gedrag) • Na Industriële Revolutie: switch van kwantiteit naar kwaliteit: meer rijkdom, minder kinderen • Zonder deze radicale omslag, bijv. 3% groei per jaar, bevolking NL: 1900 13 miljoen, 1950: 60 miljoen in 1950, 257 miljoen in 2000 en 400 miljoen in 2015 (80 miljoen bij 2% groei) • Is dit uitzonderlijk? Afrika nu….Uganda van 2 miljeon in 1900 naar 97 miljoen in 2050
Landbouwareaal • Ruimte voor de natuur: Landbouw belangrijkste concurrent natuur: • 19e eeuw: woeste gronden/onland moet in cultuur gebracht worden • 1850: c 2 miljoen ha landbouwgrond, 1 miljoen ‘woeste grond’ en bos: 0,7 ha per Nederlander nodig voor voedselvoorziening • 2015: bijna 17 miljoen mensen – bij 0,7 per hoofd meer dan 10 miljoen ha nodig • Door intensivering landbouw • Gedaald tot 0,125 ha per inwoner
Natuur en landbouwintensivering • Veel verlies biodiversiteit ook door toenemende druk op natuurwaarden door meer intensieve landbouw • Maar, soms is menselijk ingrijpen ook ‘gunstig’ • Voorbeeld: weidevogels deel 20e eeuw (De Rijk) • Intensivering alleen mogelijk door gebruik fossiele brandstoffen, invoer veevoer (soya uit Brazilië), minder duurzame landbouw
Natuurbescherming • Rond 1850 geen optie, geen aandacht • Vanaf 1870 geleidelijke opkomst: rond 1900, jaren zestig/zeventig, jaren negentig • Fundamentele verandering houding t.o.v. de natuur door urbanisatie, vervreemding, economische groei, recreatie • Van ‘exploitatie’ naar ‘bescherming’ naar ‘natuurontwikkeling’ (1990: EHS) • Beste indicator: ledental Natuurmonumenten • ‘Neutrale’, brede organisatie alleen gericht op bescherming natuur
Leden Natuurmonumenten als graadmeter Interesse in Natuur
Natuurmonumenten als graadmeter • Enorme groei, zeer sterke verbreding van belangstelling voor de natuur (van 1000 naar 1 miljoen) • Vooral in perioden van hoogconjunctuur: jaren 1920, 196070, 1990 • Stagnatie bij economische tegenwind: jaren 1930-1940, 1980, na 2000
Is er ‘dus’ hoop? • Van der Woude (1989): teruglopen bevolkingsgroei en doorgaan intensivering leidt tot inkrimping areaal landbouw en toenemende ruimte voor de natuur • Wat er met meerdere ruimte gaat gebeuren hangt af van sterkte natuurbescherming • Scenario’s: • Economische groei keert terug, en interesse in natuur gaat weer sterk groeien • Interesse vlakt af en stabiliseert zich • Interesse is generatie-gebonden, en gaat structureel dalen
Leden Natuurmonumenten als graadmeter: 3 scenario’s
Groene Kuznets curve • • • • • •
Complexe literatuur Hangt af van indicator (SO2 is ander verhaal dan CO2) En van methode, groep landen, e.d. Omslagpunt veroorzaakt door beleid Niet ‘automatisch’ Belang milieubewustzijn
Agenda • Hoe heeft biodiversiteit zich afgelopen eeuwen ontwikkeld? • Rol ‘agency’ natuur: ene soort heeft zich aangepast, andere niet – waarom? • Wat voor natuur houden we over? Nederland een grote dierentuin? Groot stadspark waarin elke soort wordt gemonitord? • Half-natuur in de zin Westhoff? • Relevantie voor denken over toekomst natuur op wereldschaal
Relevantie voor biodiversiteit op wereldschaal • Groei wereldbevolking vlakt af vanaf c 1960 • Stabilisatie rond 2050 op 9-10 miljard? • Of doorgroei van Sub-Sahara Afrika?
Beslag op ruimte door landbouw
Beslag op ruimte op wereldschaal • • • •
Combinatie van dalend per capita landgebruik En afnemende bevolkingsgroei Na 2020 gaat beslag landbouw op ruimte afnemen Als intensivering landbouw onverminderd doorzet in huidge tempo:
• Voorspellingen FAO: • Stabilisatie • landbouwareaal tot 2050
