Is echtscheiding werkelijk Win for life? Verslagboek van het interdisciplinair symposium over de sociologische en juridische gevolgen van het echtscheidingsrecht voor risicogroepen 6 en 7 december 2007
EDITORS: Daniël CUYPERS Dimitri MORTELMANS Nan TORFS
AUTEURS: E. ALOFS • T. BOELAERT • M. JANSEN • S. KOELET • I. MARTENS D. MORTELMANS • F. SWENNEN • N. TORFS • K. VANVOORDEN • W. VERHEYEN
2008
die keure
INHOUDSTAFEL
INHOUDSTAFEL Woord vooraf
V
I. DE ECHTSCHEIDING EN HAAR GEVOLGEN: EEN VERVLOCHTEN EVOLUTIE VAN RECHT EN SAMENLEVING
1
D. MORTELMANS, F. SWENNEN en E. ALOFS
Hoofdstuk 1. Inleiding Hoofdstuk 2. Een historische kijk op echtscheiding in België § 1. Demografische ontwikkelingen in België § 2. Evolutie van de echtscheidingswetgeving van het Ancien Régime tot 2007 § 3. Verklaring van de demografische en juridische ontwikkelingen
12
Hoofdstuk 3. Gevolgen van echtscheiding in vogelvlucht § 1. Rechtstreekse gevolgen van de echtscheiding 1.1. Vereffening en verdeling van het huwelijksvermogen 1.2. Alimentatie tussen ex-echtgenoten 1.3. Gevolgen voor de kinderen § 2. Onrechtstreekse gevolgen van echtscheiding 2.1. Ziektekosten 2.2. Arbeidsongeschiktheid 2.3. Gezinsbijslag 2.4. Werkloosheid 2.5. Arbeidsongevallen en beroepsziekten 2.6. Pensioen 2.7. Sociale bijstand § 3. Onderzoek naar de sociaal economische gevolgen
15 15 15 17 18 20 21 22 23 24 25 26 27 28
Hoofdstuk 4. Besluit
31
Hoofdstuk 5. Bibliografie
33
5 5 9
IX
INHOUDSTAFEL
IL DE FINANCIËLE GEVOLGEN VAN RELATIEBREUKEN: TERUGVAL EN HERSTEL BIJ MANNEN EN VROUWEN
39
M. JANSEN
Hoofdstuk 1. Inleiding
41
Hoofdstuk.2. De financiële gevolgen: de genderkloof § 1. Copingstrategieën § 2. Herpartneren § 3. Uitbreiding van de arbeidsmarktparticipatie
45 46 46 47
Hoofdstuk 3. Data en methode § 1. Data § 2. Methode
49 49 50
Hoofdstuk 4. Empirische bevindingen § 1. Beschrijvende resultaten 5 § 2.Regressiemodel: de genderkloof en de positie van België § 3. De omvang van de economische gevolgen § 4. De invloed van de copingstrategieën § 5. Cross-nationale verschillen
51 53 55 56 59
Hoofdstuk 5. Besluit: de economische winnaars en verliezers bij een relatiebreuk
61
Hoofdstuk 6. Bibliografie
63
Hoofdstuk 7. Appendix
67
III. HOE GAAN VROUWEN OM MET DE FINANCIËLE GEVOLGEN VAN EEN ECHTSCHEIDING. EEN KWALITATIEVE KIJK OP COPINGSTRATEGIEËN
69
W. VERHEYEN en D. MORTELMANS
X
INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 1. Inleiding
71
Hoofdstuk 2. Omgaan met financiële achteruitgang: coping § 1. Coping nader omschreven § 2. Dominante copingstrategieën voor (echt)gescheiden moeders: werken en herpartneren
74
Hoofdstuk 3. Situering van het onderzoek
77
Hoofdstuk 4. Gescheiden moeders aan het woord § 1. Het gamma aan ervaringen 1.1. Perceptie 1: 'Er zijn ergere dingen in het leven' 1.2. Perceptie 2: 'Ik voel me bevrijd' 1.3. Perceptie 3: 'Een druk op mijn schouders' 1.4. Perceptie 4: 'Stank voor dank' § 2. Omgaan met het verlies aan inkomsten na de breuk § 3. De invloed van de perceptie van de moeder op haar copingstijl 3.1. Gematigde gevoelens - probleemgericht copen A. Strategieën B. Rolbeperkingen 3.2. Extreme gevoelens en copen A. Strategieën B. Rolbevrediging en roltekort
73 73
79 79 80 80 82 83 84 86 86 87 88 89 89 91
Hoofdstuk 5. Besluit
93
Hoofdstuk 6. Bibliografie
95
IV. COPINGSTRATEGIEËN EN BELEVING VAN SOCIAALECONOMISCHE GEVOLGEN BIJ GESCHEIDEN VADERS
99
D. MORTELMANS
XI
INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 1. Inleiding
101
Hoofdstuk 2. Omgaan met echtscheiding § 1. Coping § 2. Mannen en de gevolgen van echtscheiding
103 103 105
Hoofdstuk 3. Onderzoeksopzet § 1. De steekproef §2. De respons
107 107 108
Hoofdstuk 4. Resultaten § 1. Het einde van de relatie 1.1. Redenen om te scheiden 1.2. De initiator 1.3. Verloop § 2. Economische gevolgen van de relatiebreuk voor de man 2.1. De rechtstreekse economische gevolgen 2.2. Omgaan met het verlies aan inkomsten na de breuk 2.2.1. Besparen op basisuitgaven en luxeproducten 2.2.2. Spaargeld opmaken 2.2.3. Beroep doen op derden 2.2.4. En herpartneren en werken? 2.3. De heikele kwestie van het alimentatie- en onderhoudsgeld § 3. De betekenis van de gezinswoning 3.1. De symbolische status van de woning 3.2. De gezinswoning en de eerste tijdelijke situatie 3.3. Eigenaarschap primeert
109 109 109 110 111 113 113 115 115 116 116 117 117 119 119 120 121
Hoofdstuk 5. Mannelijke copingstijlen na echtscheiding
123
Hoofdstuk 6. Besluit
129
XII
INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 7. Bibliografie
131
V. SCHEIDEN IS NIET VREEMD. DE GEVOLGEN VAN ECHTSCHEIDING BIJ PERSONEN VAN TURKSE EN MAROKKAANSE ORIGINE
135
S. KOELET
Hoofdstuk 1. Inleiding
137
Hoofdstuk 2. De prevalentie van echtscheiding bij personen van Turkse en Marokkaanse origine 139 Hoofdstuk 3. Contextspecifieke sociale gevolgen van echtscheiding § 1. Sociaal stigma § 2. Sociale controle en roddels § 3. Sociale netwerken § 4. Strategieën § 5. Contact met ex-partner
143 143 145 146 147 148
Hoofdstuk 4. Contextspecifieke financiële gevolgen van echtscheiding § 1. Arbeidsmarktparticipatie § 2. Kinderen §3. Schulden § 4. Alimentatie en goederenrecht
151 151 152 153 154
Hoofdstuk 5. Contextspecifieke gevolgen voor de kinderen van echtscheiding
157
Hoofdstuk 6. Een positieve noot
159
Hoofdstuk 7. Besluit
161 XIII
INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 8. Bibliografie
163
VI. ALIMENTATIE TUSSEN EX-ECHTGENOTEN NA ECHTSCHEIDING OP GROND VAN ONHERSTELBARE ONTWRICHTING VAN HET HUWELIJK 16 9 I. MARTENS
Hoofdstuk 1. Inleiding
171
Hoofdstuk 2. Het recht op een onderhoudsuitkering na echtscheiding 173 § 1. Principe 173 § 2. Uitzonderingen 175 2.1. Zware fout 175 2.2. Partnergeweld 178 2.3. Staat van behoefte als gevolg van een eenzijdige beslissing die niet was ingegeven door de noden van de familie 181 Hoofdstuk 3. De begroting van de onderhoudsuitkering na echtscheiding § 1. De toepasselijke referentiestandaard 1.1. Minstens het dekken van de staat van behoefte 1.2. Meer in geval van een aanzienlijke terugval van de economische situatie van de uitkeringsgerechtigde § 2. Draagkracht van de onderhoudsschuldeiser en de onderhoudsschuldenaar § 3. De beperking van de uitkering tot één derde van de inkomsten van de schuldenaar Hoofdstuk 4. De duur van de onderhoudsuitkering na echtscheiding § 1. Beginsel § 2. Uitzonderlijke verlenging § 3. Overgangsregeling 3.1. De duur van de uitkering werd niet bepaald in het vonnis of arrest 3.2. De duur van de uitkering werd wel bepaald in het vonnis of arrest
XIV
185 185 185 187 189 190
191 191 194 197 198 199
INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 5. De beëindiging van de uitkering bij nieuw huwelijk, wettelijke samenwoning en feitelijk samenleven van de onderhoudsgerechtigde 201 Hoofdstuk 6. Besluit
205
VII. ALIMENTATIE: TUSSEN THEORIE EN PRAKTIJK. ENKELE BESCHOUWINGEN OVER DE TEGEMOETKOMING VAN DE DIENST VOOR ALIMENTATIEVORDERINGEN 207 T . BOELAERT
Hoofdstuk 1. De dienstverlening van de Dienst voor alimentatievorderingen § 1. Levert de DAVO een "universele" dienstverlening? § 2. De bijzondere positie van de DAVO 2.1. Geplaatst tussen de onderhoudsgerechtigde en de onderhoudsplichtige 2.2. In een "concurrentiële omgeving" 2.3. Plaats binnen de overheid
211 213 215
Hoofdstuk 2. Worden de doelstellingen van de wetgever bereikt? § 1. Wordt de doelgroep bereikt? § 2. Wordt de onderhoudsgerechtigde geholpen? 2.1. Door de hulp bij de invordering 2.2. Door de uitbetaling van voorschotten
217 217 218 218 220
Hoofdstuk 3. De balans § 1. Positieve punten § 2. Aandachtspunten
221 221 221
209 209 211
VIII. JURIDISCHE ASPECTEN VAN INTERNATIONALE HUWELUKSONTBINDINGEN BIJ PERSONEN VAN TURKSE EN MAROKKAANSE ORIGINE 223 K.VANVOORDEN
XV
INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 1. Inleiding Hoofdstuk 2. Internationale bevoegdheid inzake echtscheiding § 1. Europese regels inzake de internationale bevoegdheid van de Belgische rechter § 2. Regels van het Wetboek IPR inzake de internationale bevoegdheid van de Belgische rechter § 3. Internationale bevoegdheid van de Turkse en Marokkaanse rechter 3.1. Marokko 3.2. Turkije Hoofdstuk 3. Toepasselijk recht § 1. Belgische regels inzake toepasselijk recht § 2. Marokkaanse en Turkse regels inzake toepasselijk recht 2.1. Marokko 2.2. Turkije Hoofdstuk 4. Erkenning en tenuitvoerlegging van buitenlandse echtscheidingen § 1. Europese regels inzake de erkenning van buitenlandse huwelijksontbindingen § 2. Belgische regels inzake de erkenning van buitenlandse huwelijksontbindingen § 3. De erkenning van Turkse echtscheidingen § 4. De erkenning van Marokkaanse huwelijksontbindingen § 5. De erkenning van Belgische echtscheidingen in Marokko en Turkije 5.1. Marokko 5.2. Turkije Hoofdstuk 5. Besluit
225
227 227 228 231 232 233
235 235 239 239 240
243 243 244 246 247 251 251 252
255
IX. IMPACT VAN DE NIEUWE ECHTSCHEIDINGSWET OP DE PARTNERS VAN TURKSE OF MAROKKAANSE ORIGINE 257 N. TORFS
XVI
INHOUDSTAFEL
Hoofdstuk 1. Inleiding
259
Hoofdstuk 2. De allochtone echtscheidingen voor 1 september 2007
261
Hoofdstuk 3. Blijven bij een echtscheiding in België de goederen in Turkije en Marokko buiten beschouwing? Welk huwelijksvermogensstelsel is van toepassing op de goederen gelegen in Turkije en Marokko? 265 Hoofdstuk 4. Het verschijnsel van de buitenlandse echtscheidingen
271
Hoofdstuk 5. Zijn er redenen om in het buitenland te gaan scheiden?
273
Hoofdstuk 6. Brengt de nieuwe Belgische echtscheidingswet nieuwe elementen aan? 279 Hoofdstuk 7. Besluit
286
XVII
