Ir.J.M, Biemans
DESCHSLDEZOOM Sociaal-economische verkenningvanhet ruilverkavelingsgebied rondom degrensvan Noordbrabant enZeeland
InterneNota No.110
April I966
Landbouw-EconomischInstituut -Conradkade 175- 's-Gravenhage-Tel.61.41.61 Nietvoorpublikatie -nadrukverboden
IEHOUDSOPGAVE J3lz. IKLZEDING
5
§ 1.Algemeen sociaal-economische aspecten a. De sociaal-economische structuur van Woensdrecht en Ossendrecht b . De in de naaste toekomst te verwachten planologische ontwikkelingen in en rondom Woensdrecht en Ossendrecht
6
§ 2.Agrarisch-structurele aspecten
10
§ 3.Bedrijfsstructurele aspecten a.Bedrijfstypen b. De akkerbouw c. De veehouderij d. De tuinbouw e.Bedrijfsresultaten
19 19 21 24 27 29.
§ 4. Slotbeschouwing
1163
°
8
31
'iUlh^L
R.v.k.SCHELDEZOOM schaal 1:50.000 "-y go-
UIDBE VELA Nk
VAN** Tar
Kree te
/
ZUytrpiit.
weplaai kW!"* T^eol
^VeTfTFöTke
N', ) "<•*
Hildçnoji^<,
L. Steenu/ïe(
lafid
va\i /iet \ -
~*r
-^A
.
' r ' ••< O L 4 ^
^^r-tf
van
Beffen
K Zoomt 71
op
*»*•»'
ï.
MaffciezCßt
f:
A , ... * • ' 7 / "A
^M^-
Jro1>f
ti?m'iti
,
fCVff-v
ÏM^
\Vi^-
N
(
;
%>4
/•
yr
f-re -
£
>hi
'A
ihpoUfoi
1
• v ^ i * Separat! Ï*B*~
.<
= 1 * — Iff-
-59?
...V ItTdine1.8\ 5.8 /'
r^ii / x ^
Eerste
frV
poMScj =«TI
^ Jk)»
-JC!
ï~ ni
Ba \hpolde
4-r-É
U'
tu 'I c
^
Oud
Jr L-* ;
EL20||
l t « " .» ,
fHink
-11£ vC_f ^ ^ ' W ? ]
r
f
I üC
/ '
•^-^" ylf1'^-W^M^^-i^^^<^t^yf^t^^bru
/*wUJ
W.i^i
- * TT'O-c: drootf ««M«- rhtilff
Duyiul f^V)
•
-
Is»' i:-'
*
•
^
-RÖ?
!.4 s: .•Inno,Mor
M l^5=:
JVoo/ji
-^«J«ten
H.
w Ä
•
polder
de /
«»/•^
ïMf
~"£M 1.7
\\ W£=v
ilerrefcfof l— -i ——\
\ •
A*
^
B°
>*> /
' Aç—
1
ll*"
-
\
±
-5-
INLEIDING
Hetgeldedvande invoorbereiding zijnde ruilverkaveling deScheldezoomomvat grotedelenvandeNoordbrabantse gemeentenWoensdrecht enOssendrecht envoorts eenkleingedeelte van de indeprovincie Zeelandgelegengemeente Rilland-Bath. Landbouwkundig gezien ishetruilverkavelingsblok zeerheterogeen.Er komengroteverschillenvoors metname t.a.v,dogrondsoort,debedrijfsgroottestructuur enhet bedrijfstype.Inverband hiermee ishetblokverdeeld ineendrietal deelgebieden 1)(zienevenstaande kaart)s 1."Woensdrecht", 2. "Ossendrecht"5 3."deZoom".
1)Teneinde eventuele misverstanden tevermijden zullendedeelgebieden - zulks teronderscheidingvandegemeenten -steedsmet " "worden aangegeven, Bijvoorbeelds "Woensdrecht" deelgebied Woensdrecht Woensdrecht gemeenteWoensdrecht,
1163
- 6-
§ 1.Algemeen sociaal-economische aspecten a.De sociaal-economische structuurvanWoensdrecht enOssendrecht1). Vooral alsgevolgvanmigratienaar elders isde"bevolkingvan Woensdrecht onOssendrecht indeafgelopenvijftig jaarmindersnel toegenomen dandievanÏToordbrabantenzelfsminder snoldandie vanNederland.In 1965teldendezegemeenten resp.6882 (Woensdrecht) en4257 inwoners (Ossendrecht). Demannelijke agrarische"beroepsbevolkingisindeperiode 1947— i960sterkgedaald,zoals"blijktuit tabel 1.Tervergelijking zijnook de cijfersvoor deprovincieIToordbrabantalsgeheelweergegeven. Tabel1 DEMANNELIJKEAGRARISCHEBEROEPSBEVOLKING,1947BK 196O 1) ¥0 ensdrecht
I960 Jafname
1947j
$ I
i
Bedrijfshoofden Meewerkendezoons Arbeiders Totaal
159 79 273 511
128 43 112
199S 46$ 59$
283
45$
Ossendrocht I960 afname 1947 !
91 38 279 408
83 32 129 244
$
$
54$ 40$
48$ 52$ 32$
1)Inclusiefbosbouwenontginning. Exclusief tijdelijkniet-werkenden, Brons C.B.S. Het aantalbedrijfshoofden isinWoensdrecht sterkgedaald (19$)ji-n Ossendrecht inmindere mate (9$)* Zeeropmerkelijk ishetlage dalingspercentage indecategorievan demeewerkende zoons inOssendrecht (16,). HetWoensdrochtsecijferligt indebuurt vanhetBrabantsegemiddelde. Intotaal namhet aantalmannelijke agrarische beroepspersonen afmetresp. 45$(Woensdrecht) en met 40$ (Ossendrecht).Dit isdusbeduidend hoger danhotBrabantse cijfer.Hierbijdient echterwelbedacht teworden,dat ditvoor eenbelangrijk deelmedehetgevolg isvandeomstandigheid,dat inbeide gemeenten eenvoorBrabantseverhoudingen hoogaantallandarbeidersvoorkomt.Juist dezegroepgeeft de sterkste daling te zien.Het geheel overziendekomtmen totdeconclusie,datdeafnemingvanhetaantal indeland-entuinbouwwerkzame mannen inWoensdrecht overdegehele linie sterker isgeweest daninOssendrecht,metnamevoorwat debedrijfshoofden endemeewerkende zoonsbetreft. 1)Degemeente Rilland-Bathblijft hierbuitenbeschouwing,omdat slechts een zeerkleingedeeltevanhaargrondgebied bijderuilverkavelingbetrokkenis. 1163
Noordbrabant afname
- 7-
Mededoor dedalingvanhetaantal inde land-entuinbouwwerkzamen hebben zichbelangrijkeveranderingenvoltrokken indesamenstellingvan deberoepsbevolking. Inde 13jaar tussen 1947?n i960liephet aandeel vandemannelijke agrarische beroepsbevolking indetotale mannelijkeberoepsbevolking terugvan 38$('ïoensdrecht)en 39$(Ossendrecht)totresp. 15$en 18$.Hetaandeelvandenijverheid nam toe,datvanhandel enverkeerhandhaafde zichophetzelfde niveau.Opmerkelijk isdebijzondersterke stijging diededienstensector te ziengeeft.Deze stijging iswatWoensdrechtbetreft bijnageheelveroorzaakt door deuitbreidingvanhetoverheidspersoneel,werkzaam opdealdaargevestigde vliegbasis endeonderhet Ministerie vanDefensie ressorterende straalmotorenfabriek.VoorwatOssendrechtbetreft iseensoortgelijke "toevallige"factor inhet geding,nl. devestigingvaneenlegerplaats. ?abel2 MANNELIJKE BSROSPSBEVOLKIITG
Mannelijke beroepsbevolking Ossendrecht ¥oensdrecht
Landbouw1) Nijverheid Handelenverkeer Diensten2) Onbekend Totaal
1947 perc. abs. 511 38 536 40 11 154 128 10 1 17 100 1346
1S60 abs. jperc.
1947 i abs.| perc.
283 849 217 591 8
15 44 11 30 0
408 411 117 110 10
1948
100
1056
39 39 11 10 1 100
1960 abs. |perc. 18 244 46 595 11 136 331 25 4 0 1310 100
1)Inclusiefbosbouw enontginning. 2)Inclusiefdienstplichtigen in i960. Bron:C.B.S.
Dehierboven geschetste veranderingen inde structuurvandewerkgelegenheid zijngepaard gegaanmet een toenemingvanhet aantal woonforenzen (uitgaande pendelaars).Hoewel ditaantal ook in 1947reedshoogwas,is het sindsdiennoggestegen.In i960maakte hetaantalmannen,datvoorhun werkdagelijks naareenandere gemeente openneerreisde,28$(Woensdrecht) en35$(Ossendrecht)uitvande totalemannelijke beroepsbevolking.Erlijkt dussprakevan eentekort aanaangepaste werkgelegenheid. Inhoeverre dit juist ishangtmedeafvande afstandwaarover gependeldwordt.Eengroot gedeeltevandependelaarswerkte indirect aangrenzendegemeenten:62$ (Woensdrecht)en43$(Ossendrecht).De overigenhaddenvoorhetmerendeel hunwerkkring inandere gemeenten inZuidoost-Brabant.Lange-afstandspendel-bijvoorbeeld naarRotterdam -kwamnaarverhoudingweinigvoor. 1163
- 8-
Slechts 9$(Woensdrecht)en7$(Ossendrecht)vandependelaarswerkten in i960opgrotereafstandvanhunwoonplaats.Tenslotte pendelden 7$ (Woensdrecht)en 16$(Ossendrecht)naarBelgië,vermoedelijk Antwerpen enomgeving. Tegenover deuitgaande pendel staat eenzeeraanzienlijke inkomende pendel.In I96Owashet aantalmannelijkewerkforenzen (inkomendependelaars)zelfsnoggroter (Woensdrecht)danen"bijnaevengroot (Ossendrecht) alshet aantalmannelijkewoonforenzen (uitgaande pendelaars). b.De indenaaste toekomst teverwachtenplanologische ontwikkelingen inenrondomWoensdrecht en Ossendrecht Menmagaannemen,datdesociaal-economischestructuurvanWoensdrecht enOssendrecht,zoalsdie inhetbovenstaandewerdgeschetst,inde toekomst zeeringrijpend zalveranderen.Van"belangisinditverband inde eerste plaats deuitbreidingvandeAntwerpsehavenmethet aansluitende industrieterrein,met deaanlegwaarvanmenmomenteel reedsvolopbezig is.Hetligt indebedoelinghiereenoppervlaktevanongeveer2500ha voor industrievestiging ingereedheid tebrengen.Vervolgens dientgewezen,teworden opdeplannenia.b.t.deTheodoruspolder.Hier iseenindustrieterreinvan omstreeks 200hagepland.Het iswaarschijnlijk,dat deaanwijzingvanBergen opZoom totkerngemeente zalleiden tot eenversnelling in deuitvoeringvanditplan.Welbijzonder spectaculair tenslotte ishet Reimerswaalplan,inhetkaderwaarvan indeOosterschelde eenindustrieterreinvan 3000-4000ha zalwordenaangelegd.Metdeuitvoeringvandit plan zalechteropzijnvroegst eerst omstreeks 1980kunnenwordenbegonnen. Wat zijnnudegevolgenvan ditallesvoor dosociaal-economische structuurvanWoensdrecht enOssendrecht eninhetbijzondervoor delandbouw indezegemeenten?Hoewel dezevraag onmogelijk exact tebeantwoorden is,kunnen tochwel enkeleglobalevervrachtingenwordenuitgesproken. Als gevolgvande inde omgevingvanWoensdrecht enOssendrechtgeprojecteerde industrieterreinen zaldeniet-agrarischewerkgelegenheid inhet gebied zeersterkstijgen,Hoe sterkdeze toeneming zal zijnenwanneer zij totstand zalkomen,isopditmomentmoeilijk tevoorspellen.Veelhangt hierafvanhet doordegemeenten endeprovincie tevoerenbeleid,inhet bijzondervoorwathet tijdstipvanuitvoeringvandeprojectenbetreft. Doordeteverwachten toenemingvandewerkgelegenheid zullendeinwonertallenvanWoensdrecht enOssendrecht ongetwijfeld aanzienlijk toenemen.De thansaanwezige lange-afstandspendel zalwaarschijnlijkverdwijnen.Vervolgenskanmet zekerheid gesteldworden,datdeberoepenstructuur zalveranderen enwel indeze zin,dathetprocentuele aandeel vandeagrarische beroepsbevolking sterk zaldalen.Enerzijds alsgevolg vandeteverwachtenvoortzettingvandeafvloeiinguit delandbouw,anderzijds doordetoenemingvandeberoepsbevolking,werkzaam indenijverheid enindedienstensector. Degeprojecteerde industrieterreinen nemengeenagrarische gronden, gelegen inhetruilverkavelingsgebied, inbeslag.Wel zullen zichgrondaansprakenvoordoeni.v.m.deaanlegvanwegen.Mendenkthierbijaaneen tweetalwegen,diehet ruilverkavelingsblok inoostwest-richting zullen doorsnijden,enaaneenweg,dievannoordnaar zuiddoorhetblokzal worden aangelegd.Overde tracés isnoggeenbeslissing genomen.Ookde
1163
- 9 -
uitbreidingvanWoensdrecht enOssendrocht zalcultuurgrond inbeslag nemen.Ditlaatsteheeft echterhoofdzakelijk betrekking opdedeelgebieden "Woonsdrocht"en "Ossendrecht"."De Zoom" - zo isdebedoeling blijftvoor deland-en tuinbouw gereserveerd.
116:
- 10
§2,Agrarisch-structurele aspecten Indejarenna 1947isin¥oensdrecht het aantallandbouwers 1)^1 ha "belangrijkgedaald.InOssendrecht isdeze ontwikkeling eerstna 1959^egonnenjvöc'rdit jaarisnogeenlichte stijgingvanhetaantal landbouwers teconstateren.Inbeide gemeenten ishet aantal tuinders 1)teruggelopen, inOssendrecht inminderematedan inWoensdrecht,Zeersterk isdevermindering indecategorie overigegeregistreerdon (landarbeiders ennietagrarische grondgebruikers). Tabel3 AANTAL GERE GISTI1TJEDENEN
oensdrecht :isendreent
and"van ergenopZoom
BEDRIJF3 GROOTTES TRUCTUUR
Aant.g eregistreerden )
' Perce nt agebe drijv 3n van 2)
landbouwers
1-5ha
1947 UI 1959 103 1965 94 1947 81 1959 84 1965 67 1947 317 1959 263 I9S5 232
tuin- |oveders |rigen
10-20.ia > 2 0 h a
! 1
j
t
324 95 83 470 81 59
37 27 28 12 10 10 197 169 155
J5 -10ha
1019
238 197
37 27 29 39 38 30 50 43 39
21 20
15 8 9 6 16 18 17
20 28 15 21 26 30 18 22 25
22 25 27
32 27 34 16 17 19
1)Het cultuurgrond. 2)M ha. Bv-cnsLandbouwtellingen C.B.3.5 1947?1959,1965.
Het zijnvooraldekleinere grondgebruikers,die inaantal zijngedaald.Inbeide gemeenten ishet aantalbedrijven <10haafgenomen,In Vîoensdrechtlaat zelfs degroottcklasse 10-20La eenvermindering zien. .Tegemiddelde bedrijfsgrootte is zowel inIToensdrechtals inOssendrecht toegenomen.Inlaatstgenoemde gemeente dateert detoenemingvandegemiddeldebedrijfsgroottepasvan na1959« Degemiddeldebedrijfsgrootte inWoensdrecht enOssendrecht ligtoverigensaanzienlijkhoger dan inhet landbouwgebied "hetLandvanBergenop Zoora",waartoebeide gemeentenbehoren.Dithoudt ongetwijfeld verbandmet hotvoorkomenvan eenaantalvrijgrote bodrijveninhot poldergebied in hotwostelijkodeelvanWoonsdrecht enOssendrecht, )Volgens dedefinitie vanhet C,3,3,
1163
Cemidd. bedrj.if3-grootte
12,6 15,0 15,.-1 16,3 15,1 18,7 10/i11,1 12,4
- 11-
Richtenwijnuonzoaandacht ophot gebiedvande ruilverkaveling als zodanig,welkeveranderingen hebben zichhier inhot recenteverleden voorgedaaninhot aantalgrondgebruikers endegrootte van hunbedrijven? Allereerst delandbouwers.Zoalsuit tabel 4blijkt,ishunaantal indeafgelopenvijf jarenmet8,6$gedaald.3enafneming dusvangemiddeld 1,7$per jaar.Vooralhet aantal bedrijvenbeneden de 10ha isverminderd,,Opmerkelijk is,datde daling zichookheeft doengoldeninde grootteklasse 20-25ha.Gaatmenna,wathiervandeoorzaak is,danblijkt, dathethiervoornamelijkbedrijvenbetreft,diedooreengeringevergrotingofverkleininguit dezegrootteklasse zijnverdwenen.Bijzondere factoren-zoalsbijvoorbeeld splitsingeno.d.-hebbenhierbij goan rolgespeeld.Hetverschijnsel is inzekere zinvantoevallige aard. Het zijn.netname deakkerbouwbedrijven met tuinland endegemengde bedrijven zondertuinland,die inaantal zijnteruggelopen 1).Bijdebeide anderebedrijfstypenisgeenvermindering opgetreden.Deze uiteenlopende ontwikkeling ishoofdzakelijk eengevolgvan deverschuivingen tussendo diversebedrijfstypen (deoverschakeling opeenanderbedrijfstypo).Hoewelvanminderbetekenis,heeft ookdowisselingvanberoepsgroep eenzekere rolgespeeld.Inbijlage Iisnader opdezekwestie ingegaan. Tabel 4 AANTALLAÎÏDB0UWB3DRIJV3N'M HA ilha (A+B)
Aantal landbouwbedrijven "Woensdrocht"
"Ossondrecht"
"de
196O J1965
i960
I960
1965
13
4 6 7 24 14
2 17 29 28 23 38 14
1 8 30 27 15 42 15
38
58
55
151
138
12
10
13
8
31
24
5
16
11
28
36
51
52
22
24
11
12
8
6
41
42
14
10
5
9
5
28
20
i960
1965
1-5ha 5-10 ha 10-15ha 15-20ha 20-25ha 25-50ha ^50ha
9 17 9 7 7
1 7 - 14 10 4 9
1 6 10 13
1 12 11
6
4
7 1
9 1
24
Alle landbouwers
49
45
44
6
6
7
Akkerbouwbedrijvcn met tuinland Akkerbouwbedrijven zondertuinland Gemengde bedrijven met tuinland Gemengdebedrijven zondertuinland
totaal
Zoom"
•5
1 2 2 6 10
| 1965
Bron:Landbouwtellingformulieronj 196O,1965« 1)Voorde criteriavoordeindelingnaarbcdrijfstypenwordt verwezen naar de volgendeparagraaf. 1163
- 12-
Vorderkomtuit tabel 4nognaarvoren,dat zich.tussondedrieonderscheidendeelgebieden,wat deverminderingvanhet aantal landbouwbedrijven indeperiode I96O-I965betreft,geenverschillenvanbetekenisvoordoen, ofhet zoumoeten zijndat dedalingvanhet aantallandbouwers thansin : Ossendrocht;'ietssnellerverloopt dan indebeide andoregebieden. Intabel5i-sdehuidigebedrijfsgroottestructuurperbedrijfstypoen perdeelgebiedweergegeven. Tabel5 DSBEDRIJFSGROOTTESTRUCTUUR PERBEDRIJFSTYP5 311PERDEELGEBIED,1965 (landbouwbedrijven M har; A+B) Aantal bedrijven Akkorbouwbedrijven met tuinland Akkcrbouwbedrijven zondertuinland Gemengde bedrijven met tuinland Gemengde bedrijven zonder tuinland "Woensdrccht" "Ossendrocht" "DoZoom" Totaal
waarvan indegrootteklasso (in$) 1-5 ha
5-10 ha
10-15 ha
I5-2O|20-25 ha ! ha
25-50 ha
24
12
17
13
42
12
27,3
52
12
17
14
40
17
33,4
42
14
38
26
10
5
5
17,6
20
5
25
15
45
5
23,4
16 3
31 31
7
22 29 11
5 9 10 13
44
3 25
17,9 20,3 36,7
22
19
11
To"
11
26,1
45 38 55 138
20 24
Relatiefdemeestekleinerebedrijvenkomenvoorbijdegemengdebedrijvenmot tuinland (54$<15 ba). Daarnavolgen degemengde bedrijven zonder tuinland (30$<15 ha). Vandoakkerbouwbedrijvenmet endie zonder tuinlandhebb<ml6$en 12$minderdan 15hacultuurgrond,terwijlresp.54$ en57$25haonmeeringebruikhebben. In"de Zoom"wordennaarverhouding demoestegroterebedrijvenaangetroffens69$s*25ha."¥oensdrecht"on"Ossondrecht"hebben relatiefminder groterebedrijvens resp.20$en 27$-25ha.Inbeide laatstgenoemde deelgebiedenzijnresp.49f° eu.34$<15ha. Hierbijdient ovorigen3 towordenbedacht,datvaneengroot aantal landbouwbedrijven in"Woensdrocht"en"Ossendrccht" oengedeeltevande grond gelegen isinhet deelgebied "deZoom".
1163
^50 ha
Gemidd. bcdrijfsgrootte (ha)
-13
Tabel6 LANDBOITWBSDRIJVENUT"W0ENSDR3CHT"EN "OSSENDRECHT",WAARVAN EEN GEDEELTEVANDEGRONDIN"DEZOOM" ISGELEGEN,1965 Totaalaantal landbouwbedrijven
"Woonsdrocht"
<15 ha 15-25 ha ^25 ha Totaal
"Ossondrocht"
<15 ha • 15-25 ha 5s25ha Totaal
Akkerbouwbodrijven met tuinland Akkorbouwb0drijvcn zonder tuinland Gemengde bedri jven met tuinland Gemengd e bedri jvcn sonder tuinlar d
22
U 9 45 13 15 10 38 16
Aantal landbouwbedrijvenmet. hungrond in"deZoom" goon
7 3
1/3 of minder
6 4 1
1/ï
5 3 8
...van
| 2/3of I meer
4 7 5 16 1 3
10
11
7 1 1 9
4 10 6 20
3
6
1
6
4
5
16
1 1 1
5
O 4_
9
36
10
16
4
6
15
6
4
3
2
BronsL.E.I,
Inhetvoorgaandebeperktenwijonstotdo landbouwers.Wij stelden vast,dathunaantal indoperiode I96O-I965met8,6$isgedaald.Met uitzondering vandetuinders,wieraantalnagenoeggelijkbleef,hebben zichook indeandereberoepsgroepen veranderingen voorgedaan (tabel7 ) . DegroepvandoC-grondgebruikersverminderde mot6,870,Op-.erkelijkisdat in 1965"36$vandegeregistreerdonbehoorde totdegroepC-grondgebruikers. In"Ossendrocht"on"Woonsdrecht"warenerzelfsmeer C-grondgebruikors danA-enB-grondgebruikers.Een zeersterke afneminggeeft deD-groep te zien(18,7$)«
116;
14
Tabel7 AANTALL3ÎTG3R3GISTR33RD3NPERBEROEPSGROEP
Categorie
Land'bouwers Tuinders GroepC GroepD *\ Speciale"bedrijven' Allegeregistreerden
deelgebied Woensdrecht
Aantalgeregistreerden deelgebied deelgebied Ossendrecht deZoom
I960
I960 |1965
49 21 54 16 3 143
1965 45 20 53 13 3 134
44 2 54 13 3 116
38 5 46 13 3 105
I960 58
1965 55
1
9 3
10
71
65
totaal i960 151 24 117 32 6 330
BronsLandbouwtellingformulieren5 i960,19^5«
Deverminderingvanhet aantal land-entuinbouwbedrijven (12bedrijven) isderesultante vanhetverdwijnenvan21 endetoetredingvan 9agrariërs. Gaatmenna,wat deoorzaken zijnvanhetverdwijnenvandedesbetreffende 21bedrijven;danblijkt,datveranderingvanhoofdberoep -de overgang naareenandereberoepsgroep dus-debelangrijkste oorzaak is (14grondgebruikers). Vooraldeovergangnaardeberoepsgroepen CenD isindit verbandvanbetekenis.Deze groepen fungeren alstussenstation inhet procesvangeleidelijke "afbraak"vandebedrijven.Rechtstreeks,d.w.z.zonder voorafgaande overgangnaar eenandereberoepsgroep,werdenerslechts7 bedrijven opgeheven. Vande 9nieuw-geregistreerde A-enB-grondgebruikers zijn er5via beroepsovergang -aanvaardingvaneenagrarischhoofdberoep -totdehoerenentuindersgroep toegetreden.Deoverige 4"nieuwe"bedrijven ontstonden doorsplitsingvaneenanderbedrijf (2bedrijven),dooraankoopvangrond (1bedrijf)endoordat degrondgebruiker naarhetruilverkavelingsblok verhuisde (1bedrijf). OokindeC-enD-groepen hebben zichaanzienlijkmeerverschuivingen voorgedaan dandegegevensvantabel 7zouden doenvermoeien.Uit deCgroepverdwenen intotaal 30grondgebruikers (7doorberoepsverandering en 23tengevolgevanhetniet-meer-telplichtig—zijn,overlijden e.d.). 22grondgebruikers traden tot deC-groep toe (8door beroepsverandering en 14tengevolgevanhethoudenvanvee,grondaankoop e.d.). Het aantalgrondgebruikers,datuit deD-groep verdweenbedroeg20 (waarvan 3tengevolgevanberoepsverandering en 17tengevolgevanoverlijden,verkoopvangrond,afstotenvan tuinbouw e.d.). Daarentegen traden 14grondgebruikers totdegroepDtoe (12doorberoepsverandering en2ten gevolge vanhetweertelplichtig worden).
1163
1965 138 25 109 26 6 304
-15
Deveranderingen inde agrarische structuur,die inde afgelopenvijf jaarhebbenplaatsgehad,zijninhetvorenstaande aandehandvan enkele globale cijfersbehandeld.Menkan zichnuafvragen,ofervoor denaaste toekomst ietstevoorspellen valt over detoekomstige ontwikkelingvanaantalengroottevandeland-entuinbouwbedrijven.Eenbeschouwingvande huidige standvan zakenmetbetrekking totdebedrijfsopvolgingbiedthiertoedegelegenheid. Bijplaatselijk goedbekendepersonen isgeïnformeerd,opwelke bedrijvenvanboeren entuindersvan50jaar enouder (alleen overdeze groepis thans iets te zeggenoverde situatie metbetrekking tot deopvolging)de opvolgingverzekerd leek,opwelkebedrijven deze twijfelachtig was enwelkebedrijven naarallewaarschijnlijkheidbijgebrek aaneenopvolgerniet zullenwordenvoortgezet.Intabel8zijnderesultaten vandeze informatie weergegeven. Tabel 8 DE 0PV0LGIITG3SITUATIE enouder T o t a a l - Geregic;treerden v a n 50 jaar aantal ! zonder jopvolging met g e r e g i s - totaal opvol-j opvolger |onbekend ger treerden (3) ! 1
0pp.cult.gr. vanbedrijvc zondoropvol ger (inha)
Landbouwers
<15ha 15-25ha ^ 25ha A l l e landbouwers Akkerbouwbsdrijven met tuinland Akkerb0uwbedrijven zonder tuinland Gemengde b e d r i j v e n met tuinland Gemengde b e d r i j v e n zonder tuinland "woensdrecht" "Ossendrecht" "De Zoom" Tuinders Landbouwers + tuinders
irons L . E . I ,
1163
13 22 22
10
39 42 57 138
25 24 25 74
57
2 12
24
12
11
52
25
42 20 45 38 55 25 163
-
2 2 1
96,35 -
5
54,30 150,65.
1
-
13,85
20
1
4
27,30
26
21
5
-
38,66
11 28 18 28 10
5 19 17 21
5 8 1 3
1 1
70,84 71,00 10,95 68,70
84
60
3
7"""" 19
—
4 -
5
W,W"~" 170,59
-16
Onder de 84"boerenen tuinders,die 50jaarofouder zijn,zijner19 (23^)zonderopvolger„Hot zijnvoornamelijk dekleinere"bedrijven,die geenopvolgerhebben.Tussen de onderscheiden bedrijfstypen 1)zijnmet betrekking totdeopvolgingssituatie duidelijkeverschillen aanwezig.Op deakkerbouwbedrijven isde animo omhetbedrijfvoort te zettenhet grootst (slechts5'7° zonder opvolger).Dezebedrijvenhebben overhetalgemeen eenredelijk teachten omvang.Vandogemengdebedrijven ismomenteel 2Tfozonderopvolger.Voor detuinbouwbedrijvenbedraagt ditpercentage7076. In "Woensdrecht"ishet aantalbedrijven zonderopvolgerhetgrootst. Inhet deelgebied "Ossendrecht"heeft slechts 1bedrijfgeenopvolger. "DeZoom"houdt,wat deopvolgingssituatie betreft,hetmidden tussende beide andere deelgebieden. Op 19boeren-entuindersbedrijven isdusgeen opvolgeraanwezig. Dezebedrijven,diegezamenlijk eenoppervlakte van 170habeslaan,zullen naarallewaarschijnlijkheid indekomende 15jaarvrijkomen.Daarnaast kunnen ook inde jongere leeftijdscategorieënbedrijven geheel ofgedeeltelijkvrijkomen.Hierbijdenkenvrijinhetbijzonder aanberoopsverandering.De teverwachten toenemingvandeniet-agrarische werkgelegenheid - metname inAntwerpen enBergen opZoom-maakthetwaarschijnlijk,dat me&ragrarische bedrijfshoofdendeland-entuinbouw zullenverlaten.Een aantalV3,ndevrijkomende bedrijven zalvermoedelijk uiteenvallen«.Hoe groot dit aantal zal zijn,ismoeilijk tevoorspellen.Menhoedezich echtervoor tehooggespannenverwachtingen indit opzicht.Opoenaantal bedrijven zijn nl.meer opvolgers aanwezig.Dogegevensvantabel 9tonen ditduidelijk aan.Bovendien speelthier eenrol,datookvande zijdevan Belgische boeren,die i.v.m.deuitbreidingvandehavenvanAntwerpenwerdenofzullenworden onteigend,belangstollingbesiaatjc.q..waarschijnlijk zalbestaanvoorvrijkomendebedrijven inhet ruilverkavolingsgebied. Intabel 9i sdeopvolgingssituatie nog opeenandorewijzebenaderd. Opbasisvandegegevens van delandbouwtellingformulieren iso.a.het kengetal "aantalmeewerkende zoonspor 100bodrijven"berekend.Hierbij isuitgegaan vanalle land-ontuinbouwbedrijven.Zulks in tegenstelling totdegegevensvantabel 8,diealleenbetrekkinghebben opdeboerenen tuinders van50jaaronouder.
1)Ophet onderscheid naarbedrijfstypewordt indovolgende paragraaf nader ingegaan.
1163
- 17 -
Tabel 9 AANTAL ÎE2WE3KEÏTOI Totaalaantal bedrijven Landbouwers <15ha 15-25ha ^25ha Alle landbouwers
waarvan met werkende zoons
mee-
1
totaal
39 42 57
12 16 12
138
40
3
3 6 7 16
Aantal meewerkende zoons per 100bedrijven
15 23 19
46 74 46
57
54
Akkorbouwbedrijven mot tuinland Akkerbouwbedrijven zonder tuinland Gemengde bedrijven met tuinland Gemengde bedrijven zonder tuinland
24
7
4
12
75
52
15
4
19
44
42
16
7
23
71
1
3
20
"I'ïoensdrecht" "Qssendrecht" "BeZoom"
45 38 55
14 13 13
1 6 7
17 20 20
44 74 49
Tuinders
25
3
3
12
163
43
Landbouwers+ tuinders
20
16
60
BroneLandbouwtcllingformulieren; 19*^5•
Bijeencijfervan 30-40meewerkende zoonspor 100bedrijvenkanmen sprekenvan eenevonwichtssituatiec er zijndanongeveer evenveelopvolgers alsvrijkomendebedrijven.Inhet ruilvcrkavelingsgebiedblijken per 100bedrijven 48meewerkende zoonsaanwezig te zijn,hetgeen dusaando hogekant is.Zeerhoog isdit cijferbijdoakkerbouwbedrijvenmottuinland enbijdegemengdebedrijven met tuinland.Bijdezebedrijfstypen wordennaarverhouding ookdemoeste gevallen aangetroffen,waarperbedrijfmeerpotentiële opvolgers aanwezig zijn.Het isniet ondenkbaar,dat ditwijst opeenmogelijke toekomstige splitsingvan enkele ouderlijkebedrijven ineenlandbouw-eneentuinbouwgedeclte.Bijdebeide anderebedrijf stypen ishet aantal zoonsper 100bedrijven aanzienlijk lager. Ooktussendedeelgebiedendoen zichbelangrijke verschillenvoor.In "Ossendrecht"komenper 100bedrijven 74meewerkende zoonsvoor.Voor "Woensdrocht" en"deZoom"bedraagt dit cijfer resp.44on49«
1163
18-
Tonslottenogenkelo opmerkingenoverdeverkaveling,de ontsluiting endewaterbeheersing. Deverkavelinglaat opvele"bedrijventewensenover (zie"bijlageII). In 1963"bedroeglietgemiddelde aantalkavels perlandbouwbedrijf6,2 en degemiddeldekavelgrootte 3984ha.Bijdeakkerbouwbodrijvenmettuinlandendegemengdebedrijven met tuinland isdesituatie met betrekking totdeverkavelinghet ongunstigst (gemiddeld aantalkavels perbedrijf: resp.735 on 7?3?gemiddelde kavolgrootte;resp.3?46haen2,19ha). De beide anderebedrijfstypen-doakkerbouwbedrijven zonder tuinland endo gemengdebedrijven zonder tuinland -geven eengunstigerbeeld tezien (gemiddeld aantalkavels;resp.4?8en5?5; gemiddeldekavolgroottes resp.7,15haen4y41ha). In "Woensdrecht" envooral in"Ossendrccht" isdeverkaveling slechter danin"doZoom".Hot gemiddelde aantalkavelsperbedrijf endegemiddeldekavelgroottebedroegenvoor deze deelgebieden achtereenvolgens26,1 en2,92 ha,7,9on2,54ha,5,0 en6,85 ha. Zoals reeds eerder isopgemerkt hebbenvelebedrijven in"Woensdrecht" en"Ossendrccht"grond in"do Zoom"liggen,zodat magworden aangenomen, dat indobeide anderedoelgebiedendekavels eerdervangeringere dan grotere omvang zijndan isaangegeven. De ontsluitingvormt inhot ruilvorkavelingsgebiod eenknelpunt.Vole wegen zijn onverhard. Ookdewaterbeheersingbehoeftverbetering.Deafwatering endelozing vandoniot-bemalenpoldergronden zijnslecht envandebemalen gronden niet ideaal.Doafmetingenvandopcrceolsslotonzijn zeergering.De drainage isonvoldoende.Dogebrekkige ontwatering,diehiervanhot gevolg is,Icomi totuiting indehogewintergrondwaterstanden,welke overigens vooroenaeel medeveroorzaakt worden door dekavel langs doz.g."BrabantseWal".Hierdoorkomtvooral inditgebied nogalwatvetweiderijvoorinplaatsvanakkerbouw.
1163
- 19 -
§3»Bedrijfsstructurele aspecten a.Bedrijfstypon Sinds I93Oisderelatievebetekenisvanhet"bouwlandindegemeenten Woensdrocht enOsscndrecht"belangrijkgedaald.Het percentage graslandis enigszins toegenomen (Woensdrocht)of.ongeveergelijkgebleven (Osscndrecht). In"beidegemeenten ishet aandeelvanhet tuinlandgestegen,metnamena i960. Tabel 10 ONTWIKKELINGVANHET GRONDGEBRUIK
1930 1950 1955 1960
1964
Gemeente Woensdrecht
Gemeente Ossendrecht
perceritagecultuurgrond in gebruikals
percentage cultuurgrond ingebruik als
bouwland graslandjtuinland
bouwland grasland tuinland
73 73 69 65 61
24 21 • 24 28 28
3 6 7 7 11
81 73 72 75 68
19 23 22 21 20
4 6 4 12
Bron:C.B.S.
Inhet gebiedvanderuilverkavelingkomen zooruiteenlopende bedrijfstypenvoor.Teneindehiervan eenindruktegeven,iseenvereenvoudigde bedrijfstypologieopgezet.Hierbijzijndebedrijvenvandogoregistreerden indoberoepsgroepenA+B (deboerenentuinders dus)ingedeeld invijfbedrijfstypen.Deze indeling isenigszins arbitrair enmetbehulpvanter plaatsebekende personen opgesteld.Alsakkerbouwbedrijven zijnbeschouwd diebedrijven,waarvanminstens 70/£vandeoppervlakte cultuurgrond ingebruik isalsbouwland.Onderscheidwerdgemaakt tussen akkerbouwbedrijven metenzondertuinland.Diebedrijven,waaropgezienhot produktieplan donadruk inhoofdzaak ópdetuinbouwlag,werdenalstuinbouwbedrijvenaangemerkt.Aanenigewillekeur,inhetbijzonderbijdevaststellingvanhet aantal totditbedrijfstype behorendebedrijven,kon nietontkomenworden. Deresterende bedrijven zijngemengdebedrijven^ opdezebedrijvenkanzowelveehouderijwordenbedreven alsookakkerbouw entuinbouw.
1163
20
T a b e l 11 ZEJF3TYE3IT
Aantal
waarvan:
"bedrijven
akkerbouwbedrijven mettuinland
I9601965
1-5ha 5-10 ha 10-15ha 15-20ha 20-25ha 25-50ha ^50ha Totaal "ïTocnsdrecht" "Ossendrecht" "De Zoom"
zonder tuinland
I960 1965 I960 JI965
18 23 31 28 23 38 14
18 15 31 27 15 42 15
—
—
—
3 6 6 5 6 5
1 3 4 3 10 3
2 6 6 9 23 5
— —
6 9 7 21 9
175
163
31
24
51
70 46 59
65 43 55
6 12 13
6 10 8
7 16 28
gemengde bedrijven
tuinbouwbedrijven
mettuinland
zonder tuinland
I9601965
I9601965
i9601965 —
—
2 2
6 6 5 3 6 2
1 5 . 3 1 9 1
41
42
28
20
22 11 8
24 12 6
14
10
5 9
5 5
-
2 6 11 11 6 3 2
1 6 16 11
24
25
21 2 1
20 5
16 6 2
17 7
-
52 5 11 36
1
-
4
Brons Landbouwtellingformulioren 196Oen 19^5•
Zoalsblijktuit tabel 11 zijn indeperiode I96O-I965vooralhet aantal akkerbouwbedrijvenmet tuinland enhet aantalgemengde bedrijven zondertuinland gedaald.Bij deoverigebedrijfstypenhebben zichper saldovrijwel geenaantalsveranderingen voorgedaan (zie ookbijlage i ) . .Deakkerbouwbedrijven zondertuinlandwordenvoornamelijk aangetroffen in"deZoom",Ookin'¥oensdrecht"en"Ossendrechi'komen overigens een aantalbedrijvenvandit typevoor (vermoedelijkbedrijven metgrondin "de Zoom").Akkerbouwbedrijvenmet tuinland vindt men inalledeelgebieden.Do tuinbouwbedrijven zijnhoofdzakelijk in"Woensdrecht"gelegen,enkele ook in"Ossendrechi?'.Gemengdebodrijven,zowelnet als zondertuinland,komen inalle deelgebiedenvoor;het isechtervooralhet gebied "¥oensdrecht"jwaarhetgemengdebedrijfstype sterkvertegenwoordigd is. Intabel 12isnagegaan,hoe de bouwland-grasland-tuinland-verhoudingisbijdeonderscheidenbedrijfstypen enindeverschillende deel-' gebieden. Duidelijkkomtnaarvoren,datvoorhet ruilverkavolingsgebiedals geheel denadruk sterkligt ophotbouwland.Vooral in"deZoom" isdit het geval.Het grasland enhet tuinland zijn inditdeelgebied relatief vangeringebetekenis.In"¥oensdrecht"en"Ossendrecht"is metname het percentage grasland beduidendhoger.Ook indeze deelgebiedenneemt hetbouwland echterdebelangrijkste plaats in.Deverschillen tussen 1163
- 21 -
de "bedrijfstypen spreken voor z i c h z e l f . Tabel 12 HETGRONDGEBRUIK (A-ENB-BEDRIJVEN) Aantal "bedrijven
Landbouwers <10ha 10-15ha 15-20ha 20-25ha 25-50ha ^50ha Alle landbouwers Akkorbouwbedrijven mettuinland Akkerbouwbedrijven zonder tuinland Gemengdebedrijven mottuinland Gemengde bedrijven zondertuinland "Woensdrecht" "Ossendrecht" "D.eZoom" Tuinders Landbouwers+ tuinders
Gemidd. bedrijfsgrootte (ha)
Percentage v/d cultuurgrond bouwland
grasland
tuinland
14 9 8 4 4 7
9 30 27 15 42 15
7,0 13,0 17,9 22,1 33,9 60,5
51 56 66 72 76 82
35 35 26 24 20 11
138
26,1
73
21
24
27,3
76
13
52
33,4
87
13
42
17,6
53
35
20
23,4
57
43
45 38 55
17,9 20,3 36,7
60 81
34 24 14
6 10 5
25
4,6
20
8
72
163
22,8
70
21
9
66
BronsLandbouwtellingformulieren,1965»
b.De akkerbouw Sinds 1950isindegemeente¥oensdrecht hetpercentagebouwland,betoeldmetgranen,enigszins toegenomen.In Ossendrecht isditniethotgeval;hier ligthetaandeelvandegranen in 1965 (naeengeringe daling voordien)weerophetzelfde niveauals in 1950.Het aandeelvandohakvruchtenis zowelinWoensdrecht alsinOssendrecht gedaald.Almetal hebben er geen ergbelangrijkeveranderingen plaatsgehad.Wel isinWoensdrecht eenlichte tendentie totextensiveringvanhetbouwplanbespeurbaar. 1163
11
12
T a b e l 13 ONTWIKKISLIÏTG VAIT HST B0UÏÏLANDG3BHUIK, 1950-1 965 Percentage "bouwland,betecldmet
Wocnsdrecht
Osscndrecht
1950 1955 1960 1965 1950 1955 1960 1965
granen
peulvruchton
48 47 49 53 49 44 46 49
3 7 7 3 4 8 8 4
handels-Ihakgewassen;vruchten
11 12 13 13 13 17 17 14
31 29 28 24 32 25 28 28
joverige
7 5 3 7 0
6 1 5
Brons C.B.S.
Bovenstaande cijfers zijngemeentelijkecijfers.Intabel 14isvcorhet ruilvorkavolingsgebiedals zodanignogeensnagegaan,hoe in 1965hetbouwlandwerdgebruikt. Hetblijkenvooral degemengdebedrijven te zijn,waardegraantcelt verhoudingsgewijsdobelangrijksterol speelt.Bijdoakkerbouwbedrijvon ligthet procentuele aandeelvandegranen lager.Opdezebedrijven komen echternaarverhouding meerhandelsgewassenvoor. Beziet mendeverschillen tussendedeelgebieden,danblijkt o.a.dat in"'Toensdrocht"relatief eengroot deelvanhetbouwland wordt gebruikt voordeteeltvangranen (56c/o). In "Osscndrecht" en"deZoom" ligt ditpercentage lager.In"deZoom"wordennaarverhoudingvoelhandelsgowassongeteeld.Dithoudt uiteraardverband methot feit,dat inditdeelgebiedverhoudingsgewijsmeerakkerbouwbedrijven voorkomen.In "Ossendrecht" tenslotte valthothoge percentagehakvruchtenop(34?')«
1163
- 23 -
T a b e l 14 HST BOuTTLAlTDGSBRUIK, 1965 Opp.bouwland
waarvanbeteeltme granen
(ha) Landbouwers <10ha 10-15ha 15-20ha 20-25ha 25-50ha ^50ha Alle landbouwers Akkerbouwbedrijven mot tuinland Akkerbouwbodrijven zonder"tuinland Gemengdebedrijven met tuinland Gemengde bedrijven zondertuinland "Woonsdrocht" "Osscndrecht" "DeZoom"
32 218 318 239
handels-r gewassen
hakvruchten
overige
2 4 5 4 6
4 6 6 9 16 17
35 30 33 31 24 21
8 12 3 3 8 12
peulvruchten
-
2632
53 50 54 52 48 44 48
4
14
25
9
501
43
4
13
29
11
1474
45
5
17
24
9
392
56
4
5
28
7
265 482 511
62
2 2 5 5
9 8 7 17
20
7 7 6 10
IO84
741
1639
56 49 46
BronsLandbouwtellingformulieren,1965»
1163
t C/o),
27 34 22
- 9/1 -
c.Doveehouderij Zoalsblijktuit tabel 15ishet aantal melkkoeienpor 100hagrasland sinds I95Oin"beidegemeenten geleidelijk teruggelopen.Hot aantal stuks mostvce daarentegen issterkgestegen,vooral inde mto Ossendreciit. Duidelijkkomt naarvoren,dat erzichoenverschuivingvan demolkveenaardemestveehouderijheeftvoltrokken.Overigensblijkt een intensievere benutting vanhetgraslanduithet feit,dat zoweldemestveestapel alsook domolkveestapel in 1965per 100hagraslandbelangrijk groterwas dan in 196O. Tabel 15 OMWIKKELING VÄJT DE VEEDICHTHEID A a n t a l s t u k s r u n d v e e pon grasland melkkoeien
Iloonsdrecht
Ossendrocht
I95O I955 i960 1' >5 I95O 1955 I960 1965
106 97 71 66 65 50 40 49
100ha
mostvce 26 40 96 157 106 134 203 304
Bron:C.B.S.
Op55/^vando landbouwbedrijveninhet ruilverkavolingsgebiodworden melkkoeien gehouden (1965)« I n 1960bedroegdit percentage nog 71/&«Het aantalmelkkoeien perbodrijf is zeergering.Slechts 256/°vandebedrijven motmelkkoeienhoeft moordan 10dieren onslechts 8;^meerdan 15dieren. Het zijnvooraldoakkerbouwbodrijvon,waarditbedrijfsonderdeeleengeringe omvangheeft.Opdezebedrijvenworden demelkkoeien kennelijkvooralvoor do oigonmolkconsumptie aangehouden.Ookdeaantallenmelkkoeien, welke opdegemengdebedrijven voorkomen,zijnaandelagekant.Slechts 6van51 gemengde bedrijven metmelkvee haddenmoerdan 15melkkoeien.Hot zalduidelijk zijn,dat dezegeringe omvangvandemclkveostapeleen ernstige belemmeringbetekontvoor eenrendabele bedrijfsexploitatie, Op 82'fovandolandbouwbodrijvenwordt mestveogehouden.In 1960wasdit nogslechts 67y£.Opdegrotorebedrijven blijkt hetaantalmestdieren,dat wordt aangehouden,groter te zijn.Ditbedrijfsonderdeelkomt zowelopde meesteakkerbouw-alsopdemeeste gemengdebedrijvenvoor.Het gemiddelde aantal stuksmostvce bedraagt16,2.
1163
- 25-
Tabel 16 AAKTALMELKKOEIENEUSTUKSMESTVEEPERBEDRIJF Totaalaantal bedrijven
Aantal bedri,jvon me t rr elkkoeien 1
1
0 |<10 11-15 M 6 1
Gemidd, aantal melk-.\ kooien
Aantal bedri jven me t mes tvoo
!
!
f. ,,
Landbouwers <10ha 10-15ha 15-20ha 20-25ha 25-50ha ^50ha Allelandbouwers Akkerbouwbedrijvon met tuinland Akkcrbouwbedrijven zondertuinland Gemengde bedrijven mot tuinland Gemengdebedrijven zondertuinland Woensdrocht" Ossendrocht" "DeZoom"
9 30 27 15 42 15
3 6 9 15 8 H 6 5 22
—
6 3 2 2
2 2 2
3,3 7,6 9,0 9,6 5,6
— —
t
i
i
0 |<10 111—20U21
-
10,0
7 8 2 4 26 48
3 8 3 5 15 3 37
6 1 14 6 27
12,8 11,3 21,2 27,7
3 8 6 2
3 14 12
5
8,6
8
15 7
-
-
1,0
138
62
57
13
6
6,7
24
15
8
1
—
3,0
5
5
9
5
18,1
52
36
16
—
-
M
10
15
12
15
18,0
42
9 24
6
3
8,3
8
20
11
3
12,7
20
2
9
3
10,2
3
8
5
12
15 35
23 17 17
2 1
-
3
8,4 5,4 5,3
10
38
20 11 17
10 15 12
4 5 8 14
16,3
45
6 8 5
55
4 12
1)Perbedrijfmotmelkkoeien. 2)Porbodrijfmotmestvoe. Bron:Landbouwtellingformulieren,19^5»
Hoewel op33/£vandolandbouwbedrijvenmestvarkonsworden gehouden enop 18$fokzeugen,isdevarkenshouderij inhetruilvorkavelingsgobicd vanweinigbetekenis.Doaantallen dierenperbedrijf zijnnl. zoorgering.Slechts 4bedrijvenhadden in 196520ofmoermestvarkenson 6 bedrijven 10ofmeorfokzeugen. Son soortgelijkesituatie doet zichvoor indelogkipponhoudorij.70$ vandolandbouwbedrijven had in 19&5legkippon,doch slechts 1vande96 bedrijven,waaropdozodioronvoorkwamen,had ermoerdan500« Tot slotnogeenenkeleopmerking overhetaantalvcchoudorijonderdelenperbodrijf.Tabel 17geefthiervan eenglobale indruk.Indozo tabeliseenaantalcombinatiemogelijkheden weorgogoven.Voor elke combinatievanvoosoortcnishot aantalbedrijvenvermeld,waarop dedes1163
Gemidd aantal stuks mestvee 2)
16,2
12,7 16,7 18,6
26-
betreffende combinatievoorkomt.Tirzijntweoberekeningsmethodengevolgd.Do cijfers indotweeeerstekolommen gevenaan,ophoeveel"bedrijvenbepaalde combinaties vanveesoorten,ongeacht het aantaldieren, wordenaangetroffen.Bijdetweedemethode (aiodobeide laatste kolommenvan tabel 17)zijnminimumgrenzen gehanteerd: 1stulerundvee,3fokzeugen,6rnestvarkens,100leghennen en2stuksmestvce.Ditbetekentdus, datbijdeze methode'debedrijfsonderdelenmet eenaantal dierenbeneden deminimumgrenzenniet zijnmeegeteld. Tabel 17 COMBINATIESVUTVÏÏS300RTH1T,1965
'Cc mbinatie cLe Alle onmelkvee b. Mellrvee+ fokzeugen 1! c. +rnestvarkens 1! d. + leghennen 11 0. + fokzeugen+ rnestvarkens II +rnestvarkens+ f. leghennen II + fokzeugen + g. leghennen h. Alle diersoorten i. Geen molkvee
Totaal
Zonder minimumgrens
Mot minimumgrens
aantal landbouwbedrijven
waarvan met mestvee
aantal landbouwbedrijven
waarvan met mestvee
10 2
6 25
8 2 6 23
51 10 7 3
35 9 7
5
3
1
15
13
2
9 4 62 138
7 4 46
1 1 62 138
112
45 101
Brons Landbouwtellingformulioron,1965»
Vergelijkt mennudetweo eerstemet detweelaatstekolommen,dan blijktvooreerst ,dathet aantalbedrijvenmet decombinaties dt/mh indecategorie "zonderminimumgrens"beduidend groter^isdan inde categorie "met minimumgrens".Ditbetekent,dat opvelebedrijven zeer kleineveehouderijonderdelenvoorkomen.Verderblijkt,dat,wanneermen minimumgrenzen aanlegt,51bedrijven (d.w.z. 35$)"alleen"melkveehebben. 62bedrijven (45$)hebbmigeenmelkvee.Hetbetrefthier overwegend akkerbouwbedrijven (waarvan sommige met enkelevarkens ofkippen). Tenslotte komtnognaarvoren,dat opeengroot aantalbedrijven inalle combinaties mestvee wordt gehouden.
1163
27
d.De tuinbouw Na I95O isdeoppervlakte tuinland indegemeentenWoensdrecht en Ossendrecht teruggelopen,Na 196Oisechterweereentoeneming teconstateren.Vooral deoppervlakte,beteeld met groenten,issterk toegenomen.Hethard fruit isenigszins inbetekenis afgenomen.InWoensdrecht isookdeoppervlakte kleinfruit verminderd.Debetekenisvande "overige gewassen"-metname tuinbouwzaden -iseveneensteruggelopen» inhetbijzonder inOssendrecht.Tuinbouw onderglaskomtvrijwelniet voor. Tabel 18 ONTWIKKELING VANHETTUINLANDGEBRUIK,1950-1965 Tuinbouw indeopengrond inha totaal
groenten |fruit t
Woensdrecht
Ossendrecht
1950 1955 1960 1965 1950 1955 1960 1965
169,48 141,13 161,07 218,16 120,62 106,65 77,10 169,30
64,61 67,12 92,73
.J.5_?.,62... 40,46 43,95 54,03 129,52
47,37 45,33 41,41 38 2 00 38,19 14,11 8,58 28,24
kleinfruit 31,81 14,83 19,66
\h.l9. . 6,81 4,06 11,30 6,42
overige gewassen
Tuinbouw onder glas inha
16J08
0,17 0,23 0,21 0?30
35,16 44,53 3,19 5,12
-
25,69 13,85 7,27
Bron;C.B.S.
De cijfersvantabel 18hebbenbetrekking opdegemeentenWoensdrecht enOssendrecht.Intabel 19isvoorhet ruilverkavelingsgebied als zodanig hetgebruikvanhet tuinlandnagegaan. Zowelvoordelandbouw-alsvoordetuinbouwbedrijvengeldt datgroenten (metname asperges enaardbeien)enfruitverreweghet belangrijkst zijn.Degroenteteelt komt,voorzoverhet delandbouwbedrijvenbetreft, voornamelijk voor indedeelgebieden'Woensdrechü'en"Ossendrecht"fruitteeltvooral in"deZoom" (inhetbijzonder opdegrotere bedrijven). Anderebelangrijke tuinbouwgewassen opdelandbouwbedrijven zijnbonen (contractteelt),spruiten entuinbonen,terwijl ervoorts nog enigeteelt isvanknolselderij enprei.Devoornaamste gewassen opdetuinbouwbedrijven zijnbehalve asperges,aardbeien enfruit:bonen'(contractteelt), tuinbonen enspruiten.Dezelfde gewassendus,dieookopdelandbouwbedrijvenvoorkomen.
1163
- 28-
Tabel 19 HST GEBRUIK VAN HJT TUINLAND
Tuinbouw indeopengrond
Aantal bodrijven
met tuinbouw Landbouwers 1-5ha 5-10 ha IO-I5ha 15-20ha 20-25ha 25-50ha ^50ha
1) 1965
klein-.overige totaal groenten fruit fruit gewassen
1 7 19 15 7 12 5 66
o,90 8,24 25,36 27,66 6,20 15,44 35,76
0,90 7,11 23,41 22,31 5,10 12,04
0,13 0,40 4,70
0,60 0,65
-
-
1,10
-
2,35 34,16
1,05 1,60
-
-
119,56
70,87
41,74
3,90
3,05
-
24
47,53
20,80
21,03
2,65
3,05
-
42 30 22 14
72,03
50,07
20,71
1,25
-
-
36,38 36,42 46,76
29,68 31,89 9,30
4,30 3,73 33,71
0,45 0,80 2,65
1,95
_ — -
Tuinders
25
82,59
46,28
27,32
8,82
0,05
0,12
Landbouwers+ tuinders
91
202,15
117,15
69,06 12,72
3,10
0,12
Alle landbouwers Akkerbouwbedrijven mettuinland Gemengdebedrijven met tuinland "Woensdrecht" "Ossendrecht" . "DÛ Zoom"
-
-
-
Tuinbouw onder glas
1,00 0,95 -
-
1,10
1)Exclusief erwten,groenteoogsten. Bron:Landbouwtellingformulieren,1965»
•Intotaalhebben 12landbouwers en 10tuinders fruitteelt ophunbedrijven.De fruitteelt opdelandbouwbedrijven isinhet algemeenvanrecente datum enkomtvooralvoor opdegrotere akkerbouw-engemengdebedrijven.Onderdetuinbouwbedrijven zijnerenkele,waarde fruitteelt opoengespecialiseerd bedrijfwordt uitgeoefend. Met uitzonderingvandefruitteelt isdetuinbouw inhetruilverkavelingsgebied dooreengenomen weinig levenskrachtig.Menisbevreesd omkrediet optenemen.Noodzakelijke investeringen zijnvaak achterwege gebleven, zodat detuinbouw eenenigszinsverouderdkarakterhoeft.Indoglasteelt heeftmenweinigvertrouwen.
1163
29
e.Bedrijfsresultaten Ten einde eenglobale indruk te geven vande"bedrijfsresultatenop deakkerbouwbedrijven inhet ruilverkavelingsgcbicd is intabel 20een vergelijkendeopstelling gegevenvantweegroepenbedrijven,nl.: a.doakkerbouwbedrijven van 25~50ïiainwestelijkNoordbrabantmetoen L.3.1.-boekliouding5 b. deinhet ruilverkavelingsgebied gelegen akkerbouwbedrijvenvandezelfdegrootteklasse. Tabel 20 B3DRIJF3UITK0MST3ÏT AKK3ZB0UTB3DRIJT31T Deelnemers L.E.I.-boekhouding akkerbouwbodrijvon ,\ westelijk Noordbrabant 25-50ha Aantal bedrijven Gemiddeldebedrijfsgrootte (ha) Percentage bouwland Granen in 'fovanhet bouwland Gemiddeld aantalmelkkoeien perbedrijf Gemiddeld aantal stuksrundveeëonhcden Aantalvolwaardige arbeidskr. (porbedrijf) Opbrengst perf. 100,-kosten (gld.) Arbeidsinkomen vanhetbedrijf (gld.) Arbeidsinkomen vandeondernemer (gld.) Netto-overschot perha (gld.)
Akkerbouwers inde"Schelde zoom" 2) 25-50ha
31 36,5 92 40 1,4 9,5 2,6 119 28.900 16.500 314
1) Brons L . 3 . I . ; gemiddelde van de b o e k j a r e n 1961/62 ( 2 5 - 5 0 h a ) , 1962/63 (25-5Oha)en 1963/64(22-51ha). 2)Brons L.3.I.uit landbouwtellingformulieren. 3)Alloenmelkkoeien enmestvee (hetcijfervoordeL.3.1.-bedrijvon omvat allerundvee). 4)Ilannelijkearbeidskrachten volgens dolandbouwtellingformuliorcn (incl, tijdelijk 0,1).
3rbestaan enigeverschillen tussendebedrijven in-hetruilverkavelingsgebicdendobedrijven inwestelijkNoordbrabant,metnamevoor wat betrefthetpercentagebouwland onhet aantal rundveeëenheden.Hotaantalv.a.k.perbedrijf tenslotte isinhet ruilverkavelingsgcbicd ietslager. Uit debedrijfsuitkomstonvandoonderzochte groepL.E.I.-bedrijven blijkt,dathetgemiddelde arbeidsinkomenvan doondernemer f, 16.500,-bedroeg.Gezien de enigszins afwijkende structuurvandoakkorbouwbedrijvenin üeScheidezoom" isenigevoorzichtigheid gobodon,wannoormenhieraanconclusiesmetbetrekkingvandemogelijkeuitkomstenvandebedrijven inhet ruilverkavelingsgcbicd wilverbinden. 1163
31 35,5 84 • 44 0,7 19,5 3) . 2 , 4 4)
- 30
Uit do roods oordorgegeven indoling inbcdrijfstypcn"blijktdator naast oonaantal akkerbouwbedrijvenook eonaanzienlijk aantalgomongdo bedrijvenis.Hot isochtorniotmogelijk doorvergelijking met eengroop L.'ï.I»-"bedrijvenoon indruk toverkrijgenvan do"bedrijfsresultatenvando gemengdebedrijven.Degemengdebedrijven inhetruilvcrkavolingsgobied wijkennl. aanzienlijk af'van dobockhoudbedrijvon,ditblijkt ookuit tabel21„ T a b e l 21 SNIG:
G3Ii3ïTGDU 33DRIJV3N
•
Aantalbodrijven Gemiddeldebedrijfsgrootto inha Percentagebouwland Percentage grasland Gem.aantal melkkoeien porbodrijf Gom.aantalstuks mostvoeporbodrijf Gem.aantalmestvarkensporbodrijf Gern,'aantalfokzougenporbodrijf Gom,aantal leghennen porbedrijf Aantalv.a.k.perbodrijf
DoolnemersL.3.1.-boekhoudingengemengdebedrijvenopzandgronden1) cons.Tilburg
Gemengdebedrijven indo"Scheldezoom"1965
'10-15ha
10-15ha |15-25ha
13 12,0 39 60 12,6 0,2 2) 14,7 4,3 154 1,4
J 15-25ha 11 17,9 41 58 16,5 0,32) 9,5 3,6 46 1,7
21 12,9 48 ' 43 7,4 5,6 3) 0,8 4,9 33 1,6 4)
1)Gemiddelde vandeboekjaren 1961/62,1962/63en 1963/64. 2)Gemiddeldevandeboekjaren 1963/64on 1964/65,.gemiddeld aantalstuks r.iestvoeporbodrijf. 3)Gomiddold aantal stuksmostvoeperbedrijf,1965» 4)Hannelijko arbeidskrachtenvolgenslandbouwtollingformulicron (vaste arbeidskrachten).
Uit degegevensblijkt,datdogemengdebedrijven inde ruilverkaveling inhot algcmoenmeerbouwland hebben,tenaanzienhiervan laten zijeenzekere afspiegeling zienvanhotakkerbouwbodrijf.Ookhot percentage tuinland isvoor dogemengde bedrijven in"deScheldozoom"belangrijkhoger.Hotaantalmelkkoeien isaanzienlijk lagor,het mostvoeneemtdaarentegen oenniet teverwaarlozen plaats in.Ookhot aantalmestvarkons en.tendeleookhot aantalfokzeugonisin"deScheldozoom" lagor.Dokipponhouderijisvrijwel teverwaarlozen. Duidelijkkomt naarvorondat degemengdebedrijven oon mengelmoesvormenvan akkerbouw,tuinbouw,melkveehouderij,rundveemosterijonenigoveredelingsproduktio. 1163
19 19,0 54 39 10,1 8,33) 5,1 0,9 71 2,14)
- 31-
§4.Slotbeschouwing 1.IndogemeentenWoonsdrecht onOssondrecht,waarinhot ruilvorkavolingsgobied "d^Schcldozoom"vrijwelgohool isgelogen,isdomannelijke agrarischeberoepsbevolking indoperiode 1947—^9^0sterkafgenomen,ni.mot resp.45/£ on AOyo.Domede alsgovolghiervanaanzienlijk toegenomen mannelijkeberoepsbevolking indeniet-agrarischo sectorenkonniet indo gemeenten zelfworden opgevangen.Ditblijkt uithot feit,dat in 196O 285«(Woonsdrecht)on 35/^(Ossendrecht)vanhettotaioaantal mannelijke berocpsporsoncnvoorhunwerk dagelijks naar eenandoregemeente open neerreisden.T]ongelukkige omstandigheid hierbijis,datverreweghet merendeelvandopendelaarswerkhooft gevonden ofindirect aangrenzendegemeenten,ofinandere gemeenten inzuidoost-Brabant.Echte lange-afstandspendel komtweinigvoor.3enernstig tekort aanaangepastewerkgelegenheid isdanookniet aanwezig. 2. Opvelebedrijven laat deverkaveling tewonsen over.In I963bedroeghet gemiddelde aantal-kavelsperlandbouwbedrijf6,2 endegemiddelde kavelgrootte 3j84ha.In"Woensdrecht"envooral in"Ossendrecht"isdeverkavelingbeduidend ongunstigerdanin"deZoom". Deontsluitingvormt inhet ruilverkavelingsgebied een ernstigknelpunt. Vele wegen zijnonverhard« Ookdewaterbeheersingbehoeftverbetering.Vooral opdeniet-bemalen poldergronden zijndeafwatering endelozingslecht. 3.Inhet ruilverkavelingsgebied komen zeeruiteenlopende bedrijfstypen voor.In.het deelgebied "deZoom" overwegen deakkerbouwbedrijven.Daarnaastvindtmenerenkelegemengdebedrijven.InOssendrechtkomenbehalve akkerbouwbedrijven ookgemengde bedrijvenvoor enbovendien enkele tuinbouwbedrijven.Inhet deelgebiedWoensdrecht tenslotte overheerst het gemengdebedrijfstype;daarnaastworden erook eenniet onbelangrijk a.antaltuinbouwbedrijven enenkeleakkerbouwbedrijven aangetroffen. Degroteverschillen,die zicht.a.v.debedrijfsstructurele problematiek tussendeonderscheiden deelgebieden voordoen,hangen ténnauwste samen met deaardvanhetbedrijfstype indeze deelgebieden. 4.De akkerbouwbedrijvenmakendooreengenomeneenvrijgunstige indruk. Degranen nemen inh-etbouwplan debelangrijksteplaats in.Daarnaast zijnookhakvruchten enhandelsgewassenvan_betekenis. Op 33^vandeakkerbouwbedrijvenkomtmelkveevoor.De omvangvandit bedrijfsonderdeel is zeergering.Hetmelkveewordtwellicht alleenaangehouden om tevoorzien indebehoefte aanmelkvoor eigengebruik.Belangrijker ishetmestvee,dat op 80/Jvan deakkerbouwbedrijvenvoorkomt. Opeenaantalbedrijvenwordtwaarschijnlijkalshetware "noodgedwongen" rundvee gehouden,omdat mengronden ingebruikheeft,diealleenvoor graslandexploitatie inaanmerkingkomen (kwelgronden langs dez.g. "Brabantse Wal"). Op 31'A>vandeakkerbouwbedrijvenwordt'tenslottenogtuinbouwbedreven. Hetbetreft hierhoofdzakelijkgroente—enfruitteelt. Hoewel deoppervlakte fruitvooralsnogbetrekkelijk gering is,verdient het overweging demogelijkheidvande fruitteelt opditbedrijfstype na tegaan.Overigenskanmenwel stellen,dat eenverantwoorde exploitatie vanhet fruitbinnenhet akkerbouwbedrijfalleenmogelijk is,indien: 1163
-
19
-
a.met oenoppervlakte vanvoldoende omvang"begonnenwordt (4à5ha)•; b.het alseen zelfstandigbedrijfsonderdeelwordtbehandeld; c.voldoende vakkennis aanwezigis. 5.Zietmendebedrijfsgroottevandeakkerbouwbedrijven,danblijkt dat demeestebedrijven eenbehoorlijke bedrijfsoppervlaktehebben. Desondanks is,gezien dehuidige ontwikkelingen,debedrijfsgroottestructuurniet optimaal,zoisongeveer 30$voor deakkerbouwbedrijven kleiner dan 20ha.Bovendien iserook slechts eenkleinaantalbedrijvenmet50haenmeercultuurgrond (l5/'0)>Voordetoekomst zoumenmogenrekenenmet eenbewerkingscapaciteit van25haperman.Opeeneenmansbedrijfvan25ha isevenwel geen optimalebenutting mogelijkvan machines met eengrotebeworkingscapaciteit.Opeendergelijk bedrijf zalmen danookaangewezen zijnopsamenwerking.Wilmen evenwelin plaatsvan samenwerkingovergaanoploonwork,dankomt dewenselijkebedrijfsgrootte oenbelangrijk stukhoger teliggen enkonmendenkenaan ongeveer 35ha.Voorhet tweemansbedrijfkangedacht wordenaaneenbedrijf van ongeveer50ha,maarookdanissamenwerking gewenst b.v.met eenbedrijfvanongeveer dezelfde grootte.Ook inditgeval zalb.v.inschakelingvan deloonwerkerdobedrijfsgrootte belangrijk groterkunnen zijn dan50ha. Het isgewenst,datbehalve GDÏIaantal eenmansbedrijvenerook een1aantalbedrijven iswaarvoormeer daneenarbeidskracht werk is.Inditverbandkanmetnamegedachtworden aanhet meewerkenvando toekomstige bedrijfsopvolgers.Zouiederbedrijfwordenvoortgezet,dan zouden erop iedere 10bodrijvenongeveer 3meewerkende zoons zijn.Dit zoubetekenen datnaast vergrotingvan eenaantalbedrijven tot eenmansbedrijfhetook zinvol isoenaantalbedrijven tevergroten totbedrijven waaropvoor minstens 2manwerk is.Het aa.ntalhectare perman,datop eenaantal bodrijventhansnogaan de lagekant is,kanmedehierdoorwordenopgevoerd. 6.lüenaantal akkerbouwbedrijveninWoensdrecht enOssendrechtheeft naar verhoudingveel grond in"deZoom"ingebruik.Men zoukunnen trachten dogrondvandezeakker-bouwbedrijventeconcentreren inhet"Zoom-gebiod. Omdit tekunnenbereiken zoudegrondvanenkele gemengdebedrijven in "doZoom" geruildkunnenwordent^gendegrond diedeakkerbouwers inde beide andere deelgebieden ingebruikhebben.Genoemde akkerbouwers zoudon inWoensdrecht onOssendrechtkunnenblijvenwonen,welverdient hetechter,medeuit planologische overwegingen,aanbevelingnategaan inhoeverre het gewenst isdatdezeakkerbouwers in"deZoom"kunnen beschikken over(eventuele gezamenlijke)bergingsruimte voormachines.De akkerbouwbedrijven zoudenopdezewijze in zekeremategeconcentreerd kunnenwordeninhef'Zoom-gebied endegemengdebedrijven indebeide anderegebieden. 7.Mindergunstig ishetbeeld,datdegemengdebedrijven te ziengeven. ¥athetbouwlandbetreft,ligt denadruk opgranen enhakvruchten. Opdemeeste gemengdebedrijven (82$)wordt melkveegehouden.Het aantal melkkoeien perbedrijf isdooreengenomen zeergering.Slechts op 12>ivan debedrijven,waarop dezedierenvoorkomen,zijnmeerdan 15melkkoeien aanwezig.Op demeestebedrijven (82$)wordtbovendiennogmestveegehouden.Ookhiergeldt,dathet aantal dieren perbedrijfaandelage kant is.Varkens enleghennen zijnvanweinigbetekenis.Het zalduide1163
- 33-
lijk zijn,datdegeringe omvangvan deverschillende bedrijfsonderdelen, welkebinnendeveehouderijkunnenworden onderscheiden, oen rendabele produktie ernstig indewegstaat.Vergrotingvandeze eenheden (ofafstoting)van dedesbetreffendebedrijfsonderdelendient o.i.danook teworden nagestreefd. Op66^0van degemengdebedrijvenkomt tuinbouwvoor.Hotbetreft hier voornamelijk asperges,aardbeien enfruitteelt.Voor de fruitteelt op het gemengdebedrijfstypegeldthetgeen onder 4werd opgemerktt.a.v. defruitteelt opdoakkerbouwbedrijven. 8,evenmingunstig isdesituatie metbetrokkingtot de tuinbouwbedrijven inhet ruilverkavelingsgobicd. Dobelangrijkste gewassen opdetuinbouwbedrijven zijnasperges enaardbeienverdernogbonen,tuinbonen enspruiten.Daarnaast isdeteelt van hard enkleinfruit vanbelang.Glastuinbouwkomt vrijwel nietvoor. De tuinbouwbedrijven zijnoverhet algemeenweinig levenskrachtig.Men isbevreesdkrediet optenemen.Noodzakelijke investeringen zijnvaak achterwege gebleven,waardoor detuinbouw eenenigszinsve'rouderdkarakterheeft. Eenaantal tuinbouwgewassen leent zichintoenemende matevoor"akkerbouwmatigo teelt",wat totgevolgheeft,datde tuinbouwbedrijven,waaropdezegewassenvoorkomen,vaak tekleinworden.Voordobedrijven is alleen eenbestaan als intensief opengroenteteeltbcdrijf mogelijk,indien zijzichrichten opdeproduktie vangewassen,dieï a. inhoofdzaakvoorverse consumptiedienen:; b. een zekerprimeurofderneurkarakterhebben;; c.niet opakkerbouwbedrijvengeteeldkunnenworden;; d.eenniet teonevenwichtige arbeidsbehoefte hebben. Van eenbelangrijke ontwikkeling indeze richting isevenwelgeen sprake. 9.Het aantal akkerbouwbedrijvon (bedrijfshoofd^50jaar)zonder opvolger isgering.Dit geldt motnamevoordeakkerbouwbedrijvcnmet tuinland. Het ziet erdusnietnaaruit,dathet totale aantal landbouwbedrijven in dit gebied indenaaste toekomst ingrijpend zalveranderen (althans niet doorgebrekaan opvolgers).Bovendien zijnop enkelebedrijven meeropvolgers aanwezig«,Geheelanders isdosituatie metbetrekking tot dotuinbouwbedrijven.Van de 10tuinbouwbedrijven,waarvan debedrijfshoofden50jaarofouderwaren,zullenerindeeerstkomende jarenvermoedelijk 7?bijgebrek aaneenopvolger,vrijkomen.De animo omhet ouderlijke tuinbouwbedrijfvoort tezetten isduswolbijzondergering. Ditverschijnsel isoverigens algemeen inhetgebiedvanBorgen opZoorn enomgeving.Ookvan dogemengdebedrijven zonder tuinbouw zullen erin dokomende 15jaarvrijveelvrijkomen.Bijdogemengdebedrijvenmot tuinbouw ishet aantalbedrijven zonderopvolgernaarverhoudinggeringer.Op eenaantalbedrijvenvandit typekomenoverigens ookmeerpotentiële opvolgersvoor. Inhetvoorgaande sprakenwijuitsluitend overdeopvolgingssituatie enover hetaantalbedrijven,dat indekomende 15jarenmogelijkbijgebrekaan oen opvolger zoukunnenvrijkomen.Daarnaast ishet uiteraard ookdenkbaar,dat eenaantalbedrijven geheel ofgedeeltelijk zalvrijkomen t.g.v. beroepsverandering.De teverwachten toenemingvandoniot-agrarischo werkgelegenheid -motname inAntwerpen en BorgenopZoom (zieonder 11)1163
- 34-
maakthotwaarschijnlijk,datmooragrarischebedrijfshoofdendelandentuinbouw geheel ofgedeeltelijk zullenverlaten. 10.Onderhetvorigepuntmerktenwijop,dat dotuinderszoonsweinig"belangstelling'hebhenomhet ouderlijkebedrijfvoort te zetten.Anderzijdskwamnaarvoren,dathijdeakkerhouwbedrijvenmet tuinlandon hijdegemengdebedrijvennet tuinland deanimo omhet ouderlijkebedrijfvoort tezetten juist groot is.Opdezebedrijven zijn inoen aantal gevallen zelfsmeer potentiële opvolgers aanwezig.Hetverdient o.i.aanbeveling omnategaanvrathiervan deachtergronden zijn.Zit hierbij debedoelingvoor omhotouderlijke akkorbouw-cq. gemengde bedrijf indetoekomst te splitsen ineenlandbouw-entuinbouwgodoclto? 11.Degemengdebodrijven zijnvooralgeconcentreerd,inde deelgebieden "Woensdrocht"en"Ossendrocht'.Sonaantalvan dezebedrijven heeft geen opvolgerwaardoor indetoekomst grondvrijkomt.Afgezienvandeze veelkleinerebedrijven zonderopvolger,isernogeen forsaantal kleinebedrijven beneden 15ha« Zo is'1/3vanhethuidige aantalgemengde bedrijven tussen 10 en 15ha.Zoumenmet enigevoorzichtigheidkunnen stellen,datmenvoorhet eenmans-genongde-bodrijfzou moeten denkenaan20ha?dan zouditbetekenen,dat eengroot aantal bedrijven voorvergroting inaanmerking zoukomen.Al eerder.isevenwel gesteld,dat inbeide deelgebiedenwaarschijnlijkgrond aandoagrarische sector zalworden onttrokken alsgevolgvan eenteverwachten sterkeuitbreidingvan debevolking.Waarschijnlijk isdebenodigde oppervlakte grond zogroot,dat ervoorbedrijfsvergrotingweinigof nietsoverblijft.Zelfs ishot mogelijk,dat ervoor niet-agrarische doeleindenbelangrijk meergrondnodig zal zijndandatagrarische grondvrijkomt doorafwezigheidvanoenopvolger (ziepunt 12). Wolke toekomst hebben dokleinere gemengdebedrijven alsdekansop bodrijfsvergrotinggering is?Inprincipekanaanvooral twoomogelijkhedenworden gedacht.Indoeerste plaats aan beroepsverandering waartoe deuittredendewerkgelegenheid mogelijkheden zoukunnenbieden. Inde tweedeplaatsaan eenstimuleringvan doveredelingsproduktie. Menkan zichtenslotte ookafvragen ofervoor debedrijven geenmogelijkheden liggenvoor eenontwikkeling inderichtingvandetuinbouw.Vooral opdekleinere gemengdebedrijven isalenige tuinbouw, zodat eenaanknopingspunt aanwezig zou zijn.Gezien dogeringelevenskracht diedehuidige tuinbouwvertoont lijken demogelijkhedenhiertoegering,3en enkelbedrijf zouzichhiermee ontwikkolentoteen meer zuiververedolingsbedrijf. 12.De toekomstige positie enstructuurvandeland-ontuinbouwwordt uiteraard in zeerbelangrijke matemedebeïnvloed doordeteverwachtenontwikkelingen buiten dolandbouw., Menmagaannemen,dat desociaal-economische structuurvanWoensdrocht enOssendrechtindetoekomst zeeringrijpend zalveranderen.Indit verband dient tewordengedacht aandeuitbreidingvanhet Antwerpse havengebied methet aansluitende industrieterreinvan ongeveer 2500ha enaandoaanlegvan eenindustrieprojectbijBergen opZoom (Thoodoruspolder)vanomstreeks 200ha'.Opwat langere termijn (d.w.z.na I98O)zalookhot Reimerswaalplanzijn invloed doengeldon.
1163
-35-
liâtdouiteindelijkeconsequentiesvan dezevoorgenomen maatregelen zullen zijn5isonmogelijk exact tevoorspellen.Voel zalafhangen vanhet gemeentelijke enprovinciale beleid.Verwacht magechterworden,dat de inwonertallenvanWoensdrecht enOssondrecht sterk zullen toenemen.Hot isnietuitgesloten/dat zijzichintoenemende mate zullenontwikkelen totwoongemeenten.Dit geldtinhetbijzondervoor Ossendrecht.Verder ishet denkbaar,datdogemeenten ookophetgebiedvanderecreatie een functie zullengaanvervullen. Deniet-agrarischewerkgelegenheid zalongetwijfeld insterkemate toenemen.Menmagaannemen,dathierdoor doafvloeiinguit delandbouw zalworden gestimuleerd. Degeprojecteerde industrieterreinen nemen geenagrarische gronden, gelogen inhotruilvorkavolingsgebiod,inbeslag.Wel zijngrondaanspraken teverwachten i.v.m.deaanlegvanwegen endouitbreidingvan Woensdrecht onOssondrecht.Het ligt evenwel indebedoelinghet deelgebied "deZoom" zovoclmogelijkvoor deland-entuinbouw tebehouden. Voor debeide andere deelgebieden isditminder zekeren,oplangere termijn gezien,zelfstwijfelachtig.
1163
Cï5 cö -P O E-i
O
o
«=Hr
CI
S O rH
O
>
•H
rf
•rH
O
P
o
O
•<~3
I
I
1 1
I -r- I
vo
ra PH
O
CM
o
t-
I
•r-
|
|
CM
•
rO
I
CM
p
o
PH
CM v -
O O fH C5
l
. ^J-
|
00 ^f'
CM
O
O
Ö
O o
TJ l> S 'H O O P Tj Ö Ti
CO CM
6 t i ß - H
CM
CM
I Vu
CM
I
I
O CM
o o o ^
tiD rQ tSl -P
o o
T
rt=Pa-~~ ITN
T)
h-*
CA
\\
f—
fH
i Ö -d
o o o
•H Ö d cd
O
e Ti -p
g (ïl MD
tJDrO e
O
pH C A ^ <-—*-
>
63 -ra G -H
V)
pq
O H
yn o MH
51cl
£ r-i
1 ra rt n I-H 1- 1 PH
TA
£H co
M
|
T-
I
I
I ^
•^
I
CM
I -rH 5= fH 3 Ti
CM
I
I
I
"vi- r o
(XI
CM
PH
•P rQ rQ !>
0)
o P
O
> v-
•r-3 fH
•H O I •d fn -C d ö TJ d ri d Po No -P H
VD
•
I CM CM
CM
I
UA
I
CM
I
CM
LIA
o i>
O E-i O
.
n
M
M
UArO•
d o o o
O
w o
CM
I
PH
H r.0 M PH
-=t-
ÊH
^
a
•r~3 •rH fH
I Ö -d H ö „ M o o d ri cô r ° S -P rH
O
I
CA
I A N
CM
ts) PH PD fi
i-i n is H
PH
T-
(M ^ ^ L^ O fi ïï
o PH !>J
-p
ro
MH
•r-j •H
o vo
OA
O
^—
\o
m
CA
T—
T)
c
•H
c
•H i
m
S' Mi o •rH ! S N ' o O '•
i' i !-• ! 0J i
Ti fH
-=3 :
>
o
P,
Ti O rQ
fH cri cri
C Ö cri cri bO i1)
bn
fH O
> o
PH
O
0<
o o
Ü
hu
o
•
PH
>>
-P
p
p
cri cri
C
HH • n •H
PH t>j HP Cß <+H
P
Ti Ö
'l~3 •H
P TJ
&
rO
P O
P O
o Ti
P
rf cri SB
r°
c o
-p O •H
rH
P
C) r*
-P O -p
c o
Ti cri P -p O
o
p
CD
PH
O
P
O O PH T J p O o Pi P ni bfl
is
O
n-i
P
O 'J P -P
•rH bfl
O
P o
p hi) fco 1 is • ri o< o
»
Ü
•H '
fe ,
Lf^ Vu ON
'!— C
•H
t)0 •p H O
iz
c cri «{
MD
37 -
Bijlage II DS V3EKAV3LI1TG,
1963
Aant al bedri.jven
Landbouwers Akkorbouwbcdrijven mot tuinland Akkerbouwbodrijvcn zonder tuinland Gemengde bedrijven mot tuinland Gomongdc bodrijven zonder tuinland "Wocnsdrocht" "Ossondrecht" "Do Zoom" Bodrijvon met grond in "do Zoom" G-oon
met ....
gegevens
1 t/m 3| 4 t/m 6 7 t/m 9!10 on meer 18 33 43 27
121
6,2
3,84
A
5
6
7
7,5
3,46
42
13
19
9
1
4,8
7,15
41
4
16
13
8
7,3
2,19
16
6 12 3 12
3
5 11 2
5,5 6,1 7,9 5,0
4,41
14 10 19
5 14 11 8
2,92 2,54 . 6,85
11 8 5 10 10
5 12 5 4 1
4 10 1 3 2
5,1 8,2 6,3 5,6
1,74 2,14 2,56 4,03
4,6
o,99
45 35 41
^2/3 Tuinders
23
13
2 7 10
Brons Landbouwtellingformulieren, 1963«
1163
Gemidd. kavelgrootte (in ha)
22
33 33 13 24
1/2
kavels
mot
Gemidd. aantal kavels por bedrijf
