SJOES Een multimediale en creatieve methode voor leerlingen in de onderbouw van het primair onderwijs ter stimulering van taalgevoel en veeltaligheid. Thema SJOES, oftewel schoenen. Het thema ‘schoenen’ is een kapstok waaraan de lessen in deze methode zijn opgehangen. Schoenen zijn er in allerlei soorten en maten, en schoenen zijn cultuurgebonden. Talen zijn dit ook, veel culturen hebben een eigen taal. Talen hebben op het eerste gezicht veel verschillen. Met SJOES ontdekken de leerlingen dat talen ook veel overeenkomsten hebben. Schoenen staan ook voor beweging. Op schoenen kun je lopen, rennen, springen, en natuurlijk reizen. Al reizende ontdekken we verschillende talen. Doel De methode is bestemd voor leerlingen van groep 3 en 4 van het primair onderwijs. In deze ontwikkelingsfase is de taalgevoeligheid bij leerlingen zeer groot. Daarom is het zo belangrijk dat juist op deze leeftijd aandacht wordt besteed aan taalontwikkeling. Het primair onderwijs in Nederland bezit een rijkdom aan talen. Veel leerlingen spreken naast het Nederlands nog een andere taal. Met SJOES leren alle leerlingen te ontdekken dat zijzelf, zonder uitzondering, veeltalig zijn. Het is belangrijk om deze veeltaligheid te koesteren. De leerlingen wisselen tijdens SJOES hun kennis over taal en cultuur met elkaar uit. Dit leidt tot verbetering van de onderlinge communicatie. Kennis SJOES zet aan tot het vergroten van de woordenschat en tot het verbeteren van de grammaticale vaardigheden. Verder zullen de leerlingen hun kennis van andere talen vergroten en daardoor meer inzicht krijgen in taalstructuur in het algemeen. Vaardigheden Met SJOES wordt aandacht besteed aan taalvaardigheden en aan creatieve vaardigheden. De taalvaardigheden bestaan uit lezen, schrijven, luisteren en spreken. De leerlingen oefenen deze vaardigheden: ze lezen korte stukjes tekst, schrijven in hun eigen SJOESboekje, luisteren naar verhalen en mogen zelf vertellen. Door korte taallesjes die de leerlingen aan elkaar geven leren ze ook te structureren en te communiceren. De onderwerpen uit de taallessen krijgen verdieping in de creatieve lessen: door middel van tekenen en knutselen, bewegen en toneelspelen. Rol van de leerkracht De lessen worden in de reguliere lestijd uitgevoerd door de leerkracht, eventueel ondersteund door een taalcoördinator en een creatieve leerkracht. De methode bestaat uit een achttal kant-en-klare lessen die de leerkracht met enige voorbereiding tot uitvoering kan brengen.
De ontwikkeling van SJOES is mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Amsterdams Fonds voor de Kunst.
Kennismaking en introductie De talen in de klas Welke talen kennen we? Jouw taalfamilie Taalfamilies Luister eens… Klanken uit allerlei talen Pappa en mamma: hoe klinkt dat? Hoe maken we klanken? Luistergeluiden Luister eens… Schoenen maken Schoenen versieren Dit is mijn schoen! Luister eens… Woordweb: ww van bewegen Hoe zeg je ‘lopen’? Ik en jij, you and I Tellen Luister eens… Schoenendans Sporen maken Dwaalsporen maken Kijk eens… Schriftsystemen Je eigen naam in het Arabisch Alfabetje doen Reizende woorden Begroetingen en afscheid nemen Kijk eens… Schriften tekenen De mooiste tekens Onze talen Samenvatting van de lessen in: - het eigen boekje - het gezamenlijk kunstwerk
Inhoud Les 1 Jouw taal, mijn taal! • Kring: o Kennismaking en introductie: welke talen spreken we? Welke talen kennen we? • In groepjes - zelfstandig: o Boekje maken o Jouw taalfamilie tekenen – werkblad 1 • Centraal: o Leerlingen vertellen over hun taalfamilie. o Wat is een taalfamilie? – werkblad 2 o ‘Schoen’ in de Germaanse taalfamilie • Afsluiting Les 2 Jouw schoen, mijn schoen • Kring: Luister eens… o De leerlingen lezen elkaar gedichtjes voor o Vertel eens over jouw taalfamilie o ‘Schoen’ in andere talen o Mooiste klank / mooiste schoen – werkblad 3 • In groepjes - centraal: o Pappa en mamma in andere talen o Hoe maken we klanken • In groepjes - zelfstandig: o Pappa en mamma in andere talen – werkblad 4 o Taallesje: de leerlingen leren elkaar pappa, mamma en andere familiewoorden uit allerlei talen. • Centraal: o Luisteren naar geluiden. • Afsluiting Les 3 Jouw schoen, mijn schoen • Luister eens… o De leerlingen luisteren naar het verhaal ‘Platvoetje’ • Introductie o Luister nog een naar het verhaal o De leerlingen bekijken plaatjes die bij het verhaal ‘Platvoetje’ horen • Schoenen maken o De leerlingen kiezen allemaal een schoen of een tekening van een schoen o De leerlingen gaan schoenen maken en versieren • Dit is mijn schoen o De leerlingen mogen hun zelf gemaakte schoen presenteren • Afsluiting Les 4 Schoenen doen! • Kring: o Leerlingen vertellen over kunstles en over zoektocht woorden ‘pappa’ en ‘mamma’ in andere talen. o Luister eens: Bontje en haar toverschoentjes, G. Bomans Benoem ‘loop’-woorden in het verhaal. • In groepjes - centraal: o Woordenweb: werkwoorden van bewegen. o Hoe zeg je ‘lopen’ in het …? o Werkwoorden vervoegen in allerlei talen. o Ik en jij, you and I. talen – werkblad 5 Persoonlijke voornaamwoorden in allerlei talen. o Tellen in allerlei talen • In groepjes - zelfstandig:
Taallesje: tellen in allerlei talen. De leerlingen leren elkaar van één tot tien leren tellen in de talen die zij spreken. Centraal: o Getallen raden Afsluiting. o
• •
Les 5 Schoenen doen! • Luister eens… o De leerlingen luisteren naar het verhaal van ‘Kleinduimpje’ • Schoenendans o De leerlingen gaan kriskras door elkaar door de ruimte bewegen • Sporen maken o De leerlingen gaan sporen maken op verschillende schoenen o Dwaalsporen maken • Afsluiting Les 6 Jouw schrift, mijn schrift • Kring: o Kijk eens… : Filmpje ‘Chinese taal en schrift’. • Groepjes – centraal: o Verschillende soorten schriftsystemen • Groepjes – zelfstandig: o Je eigen naam in het Arabisch – werkblad 6 + 7 o Taallesje: alfabetje doen • Groepjes – centraal: o Reizende woorden – werkblad 8 o Taallesje: begroetingen en afscheid nemen. De leerlingen leren elkaar begroetingen uit andere talen. – werkblad 9 • Afsluiting Les 7 Jouw schrift, mijn schrift • Kijk eens… o De leerlingen gaan verschillende schriftsystemen en tekens bekijken • Schriften tekenen o De leerlingen mogen nu tekens die zij mooi vinden gaan tekenen • De mooiste tekens o Je mooiste teken presenteren • Afsluiting Les 8 Onze SJOES! • Kring o Wat is taal nu? o Wat hebben we allemaal gedaan en geleerd de afgelopen tijd? • Groepjes - zelfstandig: o Boekje afmaken o Gezamenlijk kunstwerk maken van schoenen, tekeningen en talenoverzicht • Presentatie aan andere klas • Afsluiting
Talen in de familie en in de wereld. Inzicht krijgen in de veeltaligheid in de klas. Inzicht krijgen in de veeltaligheid binnen families. Kennismaken met woorden uit andere talen.
o Introductie: welke talen spreken we? En welke talen kennen we?
o Boekje maken o Taalfamilie tekenen
Dit ben ik!
o Leerlingen vertellen over hun taalfamilie Wat zijn taalfamilies? De Germaanse, Romaanse … o Schoen in de Germaanse taalfamilie
Klanken en klankverschillen in talen. Leren luisteren naar klanken en leren verschillen in klanken te herkennen. Ik wil die!, Imme Dros (Turkse en Nederlandse versie)
Luister o o o
eens… Vertel eens over jouw taalfamilie De leerlingen lezen elkaar gedichtjes voor Schoen in andere talen:
El pattino
La chaussure
El zapato
o Mooiste klank en mooiste schoen kiezen. o Pappa en mamma in andere talen. - le pappa - mummy - la maman - momia - far etc. o Hoe maken we klanken? o Pappa en mamma in andere talen bedenken
o Taallesje: leer elkaar familiewoorden uit andere talen. o Luisteren naar geluiden. o Afsluiting
Woorden in allerlei talen. Woordenschatverrijking van woorden uit andere talen. Inzicht krijgen in werkwoordsvervoegingen. Bontje en haar toverschoentjes, G. Bomans.
o
Leerlingen vertellen over de kunstles en over hun zoektocht naar familiewoorden in andere talen.
o
Luister eens… • Voorlezen: Bontje en haar toverschoentjes.
o Woordenweb: werkwoorden van bewegen. Radfahren (fietsen)
Sauter (springen)
Bewegen
To dance (dansen)
Stampa fötter (stampvoeten)
o Hoe zeg je lopen in het … ? ik jij wij
loop loopt lopen
I walk you walk we walk
koşuyorum koşuyorsun koşuyoruz
o Ik en jij, you and I o Taallesje: tellen in allerlei talen. Leer elkaar van één tot tien tellen in allerlei talen. Uno: Dos:
Soorten woorden, woordvolgordes en schrift. Het leren over schriftsystemen. Het leren schrijven in andere schriftsystemen. Filmpje over het Chinese schrift : http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20071205_schrijven01
Kijk eens … Filmpje over de Chinese taal en het schrift
o Verschillende soorten schriftsystemen. o Je eigen naam in het Arabisch o Taallesje: alfabetje doen o Reizende woorden. NEDERLAND Ballon
FRANKRIJK Le ballon
ITALIË Ballon pallone
o Taallesje: begroetingen en afscheidnemen o Afsluiting
Voorbeelden bij de opdrachten Les 1 Jouw taal, mijn taal Wat is taal eigenlijk? Hoeveel talen denken jullie dat er op de wereld zijn? Raad maar eens! Het precieze aantal talen op de wereld weet eigenlijk niemand. Maar we denken ongeveer 6000 talen. Dat zijn er heel veel. Waarschijnlijk zijn er zelfs nog veel meer talen, want er worden steeds weer nieuwe talen ontdekt. Zo bestaan er veel volksstammen die niemand nog kent en die toch een eigen taal spreken. Welke talen denken jullie dat er het meest gesproken worden? Op de hele wereld wordt het meest Chinees gesproken. Daarna Engels en daarna Spaans. Wat is taal eigenlijk denken jullie? Spreken dieren ook een taal? En moet je kunnen praten om een taal te spreken? Er bestaat ook gebarentaal! Dat wordt gesproken door dove mensen. Met gebaren kunnen zij hele gesprekken voeren, net als wij dat doen. Welke talen kennen we? • • • • • • • • • •
Duits Frans Engels Chinees Spaans Turks Berber Hebreeuws Arabisch Japans
• • • • • • • • • •
Grieks Fries Limburgs Deens Noors Zweeds Fins Afrikaans Portugees Albanees
Germaanse taalfamilie Talen zijn familie, omdat ze op elkaar lijken. Net als dat jij misschien wel op je broertje of zusje lijkt. Je broertje of zusje heeft misschien ook bruin haar of blauwe ogen. Talen kunnen op elkaar lijken doordat ze bijvoorbeeld dezelfde klanken hebben. Luister hier maar eens naar: Duits ‘vier’ – Nederlands ‘vier’. Maar het is natuurlijk niet zo dat alle klanken precies hetzelfde zijn. Jij bent immers ook niet precies hetzelfde als je broertje of zusje! Luister hier maar eens naar: Duits ‘Haus’ – Nederlands ‘huis’ Wat is het verschil tussen deze woorden? Het Nederlands en het Duits lijken dus familie te zijn. Ook zij hebben een eigen stamboom van hun taalfamilie, net als jullie zelf hebben gemaakt. Kijk maar eens:
De Oost-Germaanse talen zijn dode talen. Dat deel van de familie leeft dus helaas niet meer. Als een taal dood is betekent het dat hij ooit heeft bestaan, maar nu niet meer gesproken wordt. Er verdwijnen daardoor talen, maar er komen ook steeds weer nieuwe talen bij. Hoe denken jullie dat een nieuwe taal kan ontstaan? Een nieuwe taal kan ontstaan doordat er bijvoorbeeld twee groepen mensen die elk een andere taal spreken met elkaar in contact komen. Omdat ze allebei de taal van de ander niet spreken kunnen ze een nieuwe taal maken. Bijvoorbeeld door stukjes uit de taal van de ene groep, te mengen met stukjes taal uit de andere groep. Woorden voor schoen in de Germaanse taalfamilie • Sko Zweeds, Deens en Noors • Schuh Duits • Shoe Engels • SkoechFries • Skór IJslands
Les 2 Jouw schoen, mijn schoen Woorden voor schoen uit andere talen • • • • • • • • • •
Kenkä Chaussure Zapato Cipõ Sepatu Scarpa Sapato Pantof Pabuç Bota
Fins Frans Spaans Hongaars Indonesisch Italiaans Portugees Roemeens Turks Tsjechisch
Klanken in andere talen Er zijn veel klanken die bijna alle talen wel gebruiken. Maar er zijn ook klanken die in de ene taal wel voorkomen en in de andere taal niet. Dat is bijvoorbeeld met klinkers zo. De ene taal gebruikt meer klinkers dan de andere taal. Er zijn talen die maar drie klinkers gebruiken. Bijvoorbeeld de taal Aranda, die in Australië gesproken wordt. Andere talen hebben weer veel meer klinkers. Het Engels heeft er bijvoorbeeld wel twaalf! In het Engels komen dus klanken voor die in het Aranda niet voorkomen. Deze verschillen zijn er ook in talen dichterbij. Zo hebben we in het Nederlands de harde klank. Deze klank kennen ze niet in het Frans of in het Engels. Maar het Frans en Engels hebben ook weer klanken die wij helemaal niet kennen. Zo heb je in het Frans de klank. Zoals in het woord ‘champagne’. Deze klank komt in het Nederlands niet voor. En in het Engels hebben we de klank
, zoals in het woord ‘three’. Die klank kennen we ook niet in het Nederlands. Er zitten dus veel verschillen in de klanken tussen talen. Daarom kan het soms ook zo moeilijk zijn om een andere taal te leren. We hebben ten slotte toen wij baby’s waren, niet geleerd hoe we de klanken uit de andere talen moeten uitspreken. Dit moeten we dus proberen te leren als we een nieuwe taal leren, maar dit lukt lang niet altijd! Weten jullie nog meer klanken die in een taal die jullie kennen wel voorkomen en in het Nederlands niet? Maak weer groepjes, en probeer de andere leerlingen jouw klanken te leren! Lukt het? Schrijf op wat moeilijke klanken en wat makkelijke klanken waren om te leren. Deze klanken komen voor in het Turks, maar komen niet of nauwelijks voor in het Nederlands: c dzj (General [eng]) ç tsj (Tsjechië) ş sj (sjouwen) g goreng Hoe maken we klanken? Als de lucht om ons heen in trilling wordt gebracht kunnen wij geluid horen. Een voorbeeld hiervan is een stemvork. Als je die op de tafel slaat hoor je geluid. Luister maar. Doordat de pootjes van de stemvork gaan trillen, brengen ze de lucht ook in trilling. En daardoor horen wij een geluid. Als wij praten, gebeurt er ook zoiets. In onze keel zitten stembanden. Als we iets willen zeggen zorgen we dat onze stembanden gaan trillen. Daardoor gaat de lucht trillen en horen we klanken. SJOES
Maar we weten natuurlijk niet wat we zeggen als we alleen maar heel de tijd dezelfde klank maken. We kunnen ook verschillende klanken maken. Want we kunnen ‘oooo’ zeggen of ‘aaaa’. Hoe kan het nou dat dat anders klinkt? We kunnen verschillende klanken maken door onze neus, keel en mond te gebruiken. Zo doen we voor sommige klanken onze tong tegen onze boventanden. Probeer maar eens met de klank /t/. En als we /o/ zeggen dan maken we onze lippen rond. Verder zijn er klanken waarvoor je je stem gebruikt, maar er zijn ook klanken waar we onze stem helemaal niet voor gebruiken. Je kunt dit heel makkelijk testen. Pak allemaal maar eens een blaadje en doe die op je mond. Als je voor een klank je stem gebruikt zal het blaadje blijven zitten. Gebruik je je stem niet dan blaas je het blaadje zo weg! Probeer het maar eens met de volgende klanken: • /t/ • /z/ • /d/ • /s/ • /p/ • /b/ Schrijf op voor welke klanken je je stem gebruikt en voor welke klanken niet. Klanken nadoen De meest Nederlandse woorden hebben geen verband met de klanken die we ervoor gebruiken. Het woord ‘boom’ zegt niet hoe een boom er uitziet en wat het eigenlijk is. Gelukkig weten we dat en weten we allemaal waar we het over hebben als we het over een boom hebben. Er zijn ook woorden die het geluid nadoen dat we horen. Zoals Koekoek. Deze vogel die zegt: koekoek! In andere talen bestaan er ook zulke woorden, alleen zijn die vaak weer net iets anders dan de Nederlandse woorden. Zulke woorden komen ook veel in stripverhalen voor. Bijvoorbeeld woorden als: kaboom! Baf! Kijk maar eens naar de volgende voorbeelden: Nederlands: Nederlands: Nederlands: Nederlands:
piepen kukeleku miauw koekoek
-
Engels: to beep Engels: cock-a-doodle-do Japans: mao Hongaars: kakukk
Woorden voor mama in andere talen • • • • • • • • • • • • •
SJOES
Mor Mama, Mutti Mummy Äiti Maman Mama Ibu Mamma Mamma Mama, matka Mamă Mama Mamma
Deens Duits Engels Fins Frans Hongaars Indonesisch Italiaans Noors Pools Roemeens Spaans Zweeds
Woorden voor papa in andere talen • • • • • • • • • • • • •
Far, papa Papa, pati Daddy Isä Papa Apuka, papa Ayah Papà, babbo Pappa Tatús, tata Tata Papa Papa
Deens Duits Engels Fins Frans Hongaars Indonesisch Italiaans Noors Pools Roemeens Spaans Zweeds
Les 6 Jouw schrift, mijn schrift Schriftsystemen Er bestaan op de wereld allemaal verschillende manieren om te schrijven. Maar er bestaan ook allerlei verschillende soorten letters en tekens om mee te schrijven. Als wij schrijven, dan doen wij dat van links naar rechts. En als we lezen doen we dit ook van links naar rechts. Dat hebben wij met z’n allen afgesproken en daardoor kunnen we niet in de war raken als we een boek willen lezen. Maar niet in alle talen wordt er van links naar rechts geschreven. In het Arabisch doen ze het bijvoorbeeld precies andersom! Daar schrijven en lezen ze van rechts naar links. Dit lijkt voor ons misschien heel lastig. Maar de mensen die Arabisch lezen en schrijven vinden dit helemaal niet lastig. Zij hebben ten slotte met z’n allen afgesproken om van rechts naar links te schrijven en doordat iedereen dat weet zijn er bij hen ook geen misverstanden. Heel vroeger, voordat de mensen letters hadden uitgevonden, gebruikten mensen vaak tekeningetjes om dingen op te schrijven. Dit deden bijvoorbeeld de Egyptenaren. De tekeningetjes noemden zij met een moeilijk woord ‘hiërogliefen’. Ze tekende precies wat ze zeiden. Dus als ze iets over een vogel wilden schrijven dan tekenden ze een vogel. Het waren simpele tekeningetjes zodat iedereen ze kon begrijpen. Dit lijkt best makkelijk! Als we dat nu nog steeds hadden dan hoefden jullie op school niet urenlang allerlei letters leren te schrijven. Toch bleek uiteindelijk dat het niet zo handig was als ze dachten. Als je voor elk woord een plaatje moest bedenken dan moest je misschien wel duizenden plaatjes hebben en weten! Dat was veel te veel. Uiteindelijk is toen het alfabet bedacht. Die gebruiken wij nu ook. Het alfabet bestaat uit 26 letters en met deze letters kunnen we alle woorden maken die we maar willen! Dat is veel makkelijker dan steeds weer nieuwe plaatjes te moeten bedenken. Toch gebruiken niet alle talen op de wereld een alfabet. Zoals je in het filmpje zag, gebruiken de Chinezen nog steeds een soort plaatjes. Alleen zijn deze plaatjes niet zo makkelijk als de hiërogliefen van de Egyptenaren. De Chinese kinderen moeten de karakters op school allemaal leren. Dit is best lastig. De kinderen moeten op de basisschool zo’n 880 van deze karakters leren, terwijl jullie maar 26 letters hoeven te leren. Schriftsystemen zonder klinkers Als wij schrijven gebruiken wij een heleboel klinkers. Zo gebruiken we de /e/ en de /a/ heel vaak! Maar niet alle talen gebruiken klinkers als ze schrijven. In het Hebreeuws en Arabisch gebruiken ze alleen medeklinkers. Vinden jullie dit raar? Denken jullie dat het Nederlands nog te begrijpen zou zijn als we de klinkers zouden weglaten? Probeer dit dan maar eens te lezen: Mn mstr gt slgrmtrt kpn. Je kunt het lezen als je goed je best doet. Maar je moet hiervoor wel goed de woorden kennen. Als iemand Arabisch wil leren dan is het leren lezen dus best wel moeilijk. Je moet namelijk eerst goed de woorden kennen voordat je het kunt lezen.
Het Arabisch alfabet bestaat alleen uit medeklinkers. Ze hebben dus geen /e/, /a/, /i/, /o/ of /u/. Als je in het Arabisch gaat schrijven kun je die dus weglaten. SJOES
meer informatie op de volgende sites: http://nl.wikipedia.org/wiki/Arabisch_alfabet http://www.ontdekislam.nl/islam_kinderen.php http://www.let.ru.nl/~j.hoogland/HetArabisch/Alfabet/OvzAlfabet.pdf
Reizende woorden Ballon: Komt oorspronkelijk uit het Germaans Nederlands Kado: Frans Foto
Grieks
Giraffe Goal Ballet
Frans
Nederlands Frans
Afrikaans Engels
Italiaans (ballone, pallone)
Nederlands Italiaans
Nederlands
Nederlands
Italiaans
Frans
Nederlands
Begroetingen en afscheid nemen Nederlands Hallo Hoi Goedemorge n Doei Dag Tot ziens
Nederlands Hallo Hoi Goedemorgen Doei Dag Tot ziens
Dit is jouw taalfamilie! Schrijf onder elk familielid welke talen hij/zij spreekt. En kleur de plaatjes in. Geef je familie haar, ogen en natuurlijk mooie kleren!
Jullie hebben net gehoord hoe je ‘schoen’ zegt in allerlei talen. Kies het woord uit dat je het allermooist vindt klinken en schrijf het hierboven op. Maak er een mooie versiering van, want het is jouw
