Interview we zijn niet gemaakt voor ellende het is onze bestemming gelukkig te zijn Interview met Joop Korthuis
Ik val even met de deur in huis. Wat is volgens jou een 'blinde vlek'? Een blinde vlek is: wanneer iemand alle dagen met iets bezig is - het dus heel goed zou moeten kennen - maar er dan zelf mee wordt geconfronteerd en het dan niet ziet. Het meest bekende voorbeeld uit de medische wereld is een oncoloog. Die is alle dagen met het diagnosticeren van kanker bezig. Hij kent alle klachten, alleen al vanuit de verhalen van mensen. En wanneer hij zelf de klachten heeft, de symptomen vertoont, heeft hij het niet door. Hij erkent niet dat hij kanker heeft. Uit mijn onderzoek merk ik dat pastores zich soms qua gedrag incorrect en niet liefdevol gedragen, terwijl ze heel goed weten hoe het hoort…? Ik versta waar je vraag naartoe leidt. Je kunt als geestelijk verzorger - maar dat geldt voor iedere hulpverlener - hele goede adviezen geven. Je kan aangeven wat eraan schort. Je vertelt mensen precies hoe ze zich kunnen gedragen, bijvoorbeeld in de relatiesfeer, en je hebt zelf niet door dat je in je gedrag tegenspreekt wat je net hebt gezegd. 'Doe wel wat ze zeggen, maar kijk niet naar hun daden'. Deze begeleiders hebben een
Marina Riemslagh
blinde vlek voor het feit dat ze mank gaan aan datgene waarvan ze anderen proberen te overtuigen dat ze moeten veranderen. In het ene gesprek doen pastores perfect wat ze op het oog hebben en in het andere gesprek doen ze niet wat ze zo graag willen. Hoe komt het dat dan? De reden daarvoor is dat er op neurologisch gebied een onderscheid bestaat tussen emotie (voelen dus) en ratio (weten). In de ratio weten ze exact wat ze moeten doen. De ratio is zoals een computerprogramma. Als iemand iets doet wat een ander irriteert, dan moet je daar zo op reageren. Dat zijn dingen die je in een boek, in een programma zet. Dat is emotieloos. Maar zodra emoties om de hoek komen kijken, worden onze reactiepatronen - ons gedrag - plotseling heel erg anders. M.a.w. op het moment dat die pastor niet goed functioneert, is er in het onderbewustzijn van die pastor zelf iets actief wat emoties, gevoelens oproept. Dan is er een trigger gegeven die negatieve fysiologie oproept. En door die negatieve fysiologie nemen ze een soort verdedigende houding aan. Daardoor kunnen ze technisch misschien nog wel het juiste vertellen maar het komt niet meer zo over: het is onaange-
Pastorale Perspectieven Nr. 153 - 2011/4
39
naam, misschien wat te hard. Het komt niet prettig over omdat er in principe een innerlijk conflict onstaan is tussen hun bewustzijn en hun eigen innerlijke onbewuste vergelijkingsmateriaal. Innerlijke conflict met hun eigen onderbewuste vergelijkingsmateriaal? Met name dat onderbewuste vergelijkingsmateriaal dat we ons niet meer kunnen herinneren. En daarmee doel ik niet op onderdrukte ervaringen. Het gaat om de basis waarom we materiaal onderdrukken. Dat is wat we in PMA (Progressive Mental Alignment) bad clusters noemen. Die zijn beladen met extreem negatieve fysiologie, die we ons niet kunnen herinneren maar die door eenvoudige zintuiglijke triggers wel in het onderbewustzijn worden geactiveerd en de daaraan hangende fysiologische commando's wel worden uitgevoerd. Dat is de reden waarom we ons van het ene moment in het andere anders voelen en anders gedragen en we ons niet bewust kunnen herinneren waarom. Je legt grote nadruk op 'ons niet kunnen herinneren'. Blijkbaar is dat iets cruciaal. Hoe ontstaat zo'n blinde vlek, hoe ontstaat zo'n plek die we ons niet kunnen herinneren? Het mooiste is misschien een voorbeeld. Misschien ben je als kind door een leraar - of misschien is het je vader of familielid geweest - onheus behandeld. Maar onheus op een vrij ernstige manier. Misschien ben je geslagen of is er iets anders gebeurd waardoor er een trauma is ontstaan. Op het moment van het trauma sluiten we ons bewustzijn grotendeels af omdat we de con-
40
Interview
trole verliezen. Om die controle te behouden, focussen we ons op één punt: een geluid, een kleur, een vorm, een beweging, zelfs iets in je eigen lichaam zoals de ademhaling of hartslag. Maar de consequentie van dit focussen op één punt heeft tot gevolg dat je bewustzijn voor de emotionele/gevoelsmatige beoordeling alle andere gegevens uitsluit. Ondertussen worden die gegevens door het onderbewustzijn wel geregistreerd. Die gegevens worden dan voorzien van dezelfde paniekgevoelens die het trauma veroorzaakt. Daardoor wordt elk gegeven - elke kleur, elke vorm, … - die je hebt waargenomen gedurende het trauma opgeslagen als zeer bedreigend. Ze worden opgeslagen op een manier waarop die nadien door het bewustzijn niet meer te benaderen zijn. Dat komt omdat die zintuiglijke gegevens allemaal dezelfde gevoelscodes hebben. Een herinnering kan ons alleen maar bewustworden wanneer elk stukje van die herinnering - elke vorm, elke kleur, elk geluid,… - zijn eigen fysiologische code, zijn eigen - en dus een verschillende - gevoelswaarde heeft. Dat is de wijze waarop wij onderscheid maken. Daarom is het op een gegeven ogenblik een persoon die op ons afkomt belangrijker dan de stoel waarop we zitten, terwijl op een moment waarop we doodmoe zijn de stoel belangrijker is. Het is afhankelijk van de omstandigheid. Dus in normale omstandigheden krijgt ieder zintuiglijk detail een andere gevoelswaarde. Gedurende een trauma krijgt elk gegeven exact dezélfde gevoelswaarde en daarom kan er geen herinnering gevormd worden. Nu zit je als pastor met iemand te praten en die persoon roept helemaal niets negatief bij
Interview
je op. Dan kun je alles in praktijk brengen wat je vertelt, 'je doet wat je zegt'. Maar het volgende moment zit je met iemand te praten die er toevallig een beetje uitziet waarvan een aantal details ook in die slecht opgeslagen bad cluster zitten. Misschien heeft die dezelfde bril op, dezelfde gezichtsvorm, vorm van de neus of kleur van de ogen, misschien gebruikt die hetzelfde soort woorden of dezelfde intonaties, misschien zijn er achtergrondinformaties van de locatie waar je zit, … Nu wordt plotseling die bad cluster actief, de daaraan hangende fysiologie wordt uitgevoerd. Je voelt je ineens vervelend, hebt een gemoedsverandering. Je begrijpt alleen niet waarom, je kunt je niet herinneren waarom het niet zo goed loopt. Want het onderwerp dat je met deze persoon bespreekt, is hetzelfde als het onderwerp bij die persoon waar het zo goed ging. En dat fysieke gevoel leidt ertoe dat je plotseling je eigen gedrag gaat veranderen. Je bent op je hoede, je vertrouwt die persoon niet, je denkt 'er is meer aan de hand dan wat er werkelijk aan de hand is 'want je voelt het toch'. Dan ga je plotseling andere dingen zeggen en voor je het weet, creëer je een probleem. Terwijl je eigenlijk bent gekomen om een probleem op te lossen. Dus zeg je dat die zintuiglijke signalen die je krijgt terwijl je met iemand zit te praten, dat die prikkels - jou van de weg afbrengen? Ja, en om te begrijpen waarom dat zo werkt is het van belang te beseffen hoe onze fysiologie wordt bestuurd. Onze genetisch programma’s die onze fysiologie bepalen, kun je verdelen in twee belangrijke aspecten: de homeostase (1) en de besturing door
externe signalen (2). De homeostase is de neutrale staat van onze fysiologie. Die zorgt ervoor dat we in leven blijven en dat alles wat fysiek van belang is in een zo groot mogelijke balans wordt gehouden. Het veroorzaakt de aangename rustfase in ons lichaam. Alles wat van dat neutrale fysiologische evenwicht afwijkt, elk gevoel, elke begeerte, elke emotie, is het gevolg van externe signalen. Sommige van deze signalen komen het lichaam binnen via eten en drinken, via bestralen en vergiftigingen, maar veruit de meeste daarvan komen binnen via onze zintuigen. Die zintuigen activeren automatisch via stimulus-respons het in onze hersenen al aanwezige vergelijkingsmateriaal van eerder opgedane ervaringen. Dat vergelijkingsmateriaal kan alleen zinvol worden gebruikt wanneer daaraan onderscheidende gevoelscodes hangen. Anders zou elk onderdeel van een herinnering hetzelfde belang hebben. Dan kan ik geen prioriteiten stellen, geen juist oordeel vellen over iets. Het verschil tussen een mens en een computer is dat de mens kan voelen, emotionele waarden kan toekennen aan dingen, personen en gedrag. Alles wat ik beslis, wat ik doe, doe ik op basis van een fysiologische code, een gevoelsimpuls. Als dit gevoel afkomstig is van geactiveerde bad clustergegevens dan roept dit altijd negatieve gevoelens op, zonder dat ik me bewust ben uit welke bron deze vervelende emoties ontstaan. Wat ik, gedreven door dergelijke negatieve gevoelsimpulsen doe, leidt ertoe dat de ander daarop reageert. Doe ik iets uit verdediging of irritatie, dan intensifieert dit de reactie van de ander waardoor mijn negatieve reacties nog krachtiger worden. Zo kom ik in een negatieve spiraal.
Pastorale Perspectieven Nr. 153 - 2011/4
41
Dus in mij wordt, op basis van zintuiglijke prikkels, een verdedigingsreactie wakker. De gevoelsprikkel, de zintuiglijke stimuli bewerken in mijn lichaam als respons een verdedigingsreactie. Wat is het effect daarvan op mijn functioneren? Die verdedigingsreactie ontstaat niet op basis van wat er objectief gebeurt. Die ontstaat puur op grond van wat er subjectief wordt waargenomen, dus op basis van je onderbewuste vergelijkingsmateriaal. Je kunt dus nooit van tevoren inschatten hoe je gaat reageren omdat je niet weet hoe de ander reageert en je weet niet hoe de omgeving is waar je het gesprek hebt met die persoon. Zolang er iets in je plaatsvindt op basis van je onderbewustzijn op het niveau van zaken die je je kan herinneren, is er niets aan de hand. Maar zodra die stukjes trauma's actief worden, die je je niet kunt herinneren, ontstaat er een heel vervelend gevoel in je lichaam. Naarmate er meer fragmenten uit dat verkeerd opgeslagen materiaal actief zijn, wordt het gevoel sterker. Des te sterker het gevoel, des te sterker krijg je het onhebbelijke gevoel dat er iets mis is. Er klopt iets niet, niet in je lichaam, je omgeving of de persoon waarmee je praat en dat is allemaal onjuist. Het zijn allemaal onjuiste conclusies. Maar vanuit die onjuiste conclusies pas je je gedrag aan. Daar ontstaat het verdedigingsmechanisme. Je wordt voorzichtig, er moet hier iets aan de hand zijn. Je krijgt wantrouwen naar die persoon, je wordt misschien boos op die persoon. Omdat die persoon misschien zonder dat hij het weet bepaalde onschuldige dingen doet, die ook de persoon deed die jou het trauma bezorgde. Je zet je af tegen die persoon. Je toon wordt anders, je nonverbale respons wordt anders, waarop
42
Interview
die ander dan weer reageert, wat bij jou de zaak alleen maar intensifieert. Uit de casus in mijn onderzoek komt naar voren dat de pastor inderdaad op die manier de kluts kwijt is, ze heeft geen controle meer over het gesprek. Zij zegt van zichzelf dat ze erg met zichzelf bezig is en twee maanden later kan ze een stukje van het gesprek niet teruggeven. Ze stelt twee keer een vraag aan haar gesprekspartner. Die reageert daar onvoorzien op. Opmerkelijk is dat ze zich niet kan herinneren dat ze die vraag heeft gesteld. Dan is niet het hele gesprek de trigger geweest maar slechts een onderdeel van het gesprek. Dus een juiste benadering zou zijn om in gedachten terug te gaan naar dat gesprek. 'Wat herinner je je nog van vóór dat moment dat je de kluts kwijtraakte, wat herinner je je nog van daarna?' We kunnen het ontbrekende stuk ontdekken door het moment net voor en net nadat wat jij je niet meer kunt herinneren bij elkaar te brengen. 'Als jij je dat voorstelt, wat schiet je dan te binnen? Wat zou hij gezegd kunnen hebben?' Voor we het weten, is het hele plaatje compleet. Ze weet het niet meer omdat juist dit deel van het gesprek voor haar emotioneel te sterk beladen is met negatieve emoties afkomstig uit geactiveerde bad clusters. Ons brein beschermt ons tegen het oproepen van de pijn door herinneringen met een negatieve fysiologische lading zo ver mogelijk weg te duwen in het onderbewuste. Dit is wat een 'onderdrukte' of 'verdrongen herinnering' wordt genoemd. Let wel, dit zijn geen bad clusters, maar herinneringen
Interview
waarvan de negatieve emoties zijn veroorzaakt door een geactiveerde bad cluster. Eigenlijk is dit vreemd. We zouden ons eigenlijk dit soort emotioneel belanden ervaringen heel goed moeten herinneren. Zo werkt ons brein: des te meer emotie er is of in PMA termen, des te hoger de gevoelscode die eraan bepaald materiaal zit - des te beter we het ons herinneren. Daarom kunnen we ons een leraar die met een hoop grapjes, ernst, passie en voorbeelden les gaf, veel beter herinneren dan het onderwijs van een saaie onderwijzer die zonder emotie lesgeeft. Dus hoe meer emotie erin zit, des te beter we het ons herinneren. De pastor uit jouw casus zou zich dat beladen deel juist het béste moeten kunnen herinneren. Omdat dit niet het geval is, weten we dat dit deel weggestopt is: het activeert immers iets dat veel pijnlijker is, de inhoud van een bad cluster. De activering van een bad cluster is de kern van het probleem. Het onderbewuste kan, om redenen die ik hier nu even buiten beschouwing laat, geactiveerde bad clustergegevens niet negeren, maar omdat alle gegevens dezelfde gevoelswaarde hebben ook niet ordenen en doorgeven aan het bewustzijn als een herinnering. Er is een effectieve manier om deze onderdrukte herinneringen en de onderliggende bad cluster naar boven te halen. Zodra je het pijnlijke stukje bovenhaalt - wat heel snel kan wanneer je weet op welke manier je dat moet doen - pak je in dat stukje de meest pijnlijke momenten. Het meest pijnlijke moment geeft je de eerste detail van de inhoud van de bad cluster. Het zijn stukjes van het werkelijke geactiveerde trauma, de bad cluster. De geactiveerde fysiologie van de bad clus-
ter veroorzaakte haar negatieve gevoelens tijdens het gesprek waardoor ze zich dat stukje van het gesprek later niet herinnert. M.a.w. dat wat ze zich niet herinnert in het gesprek, is geen bad cluster, het is een activering geweest van een bad cluster. Het is opgeborgen in een normaal gecodeerde maar pijnlijke herinnering. Dus zodra ze dit stukje boven heeft, heb je de ingang naar de bad cluster. We weten nu al wat een blinde vlek is, hoe die ontstaat en wat het effect ervan is. We zitten dus in de verdediging. Dus we zitten in de verdediging vanwege het eigen negatieve gevoel dat we vanbinnen hebben. We hebben een onverklaarbaar negatief gevoel. Omdat ons niet bewust kunnen herinneren waarom we dat vervelende gevoel hebben en ons verstand niet kan accepteren dat het geen reden voor dat gevoel aangereikt krijgt vanuit het onderbewuste, zoeken we de oorzaak voor dit gevoel per definitie buiten onszelf, niet in ons eigen onderbewustzijn. Het moet dus aan hem of aan haar, aan de ruimte of aan iets liggen, of ik heb verkeerd gegeten of ik heb een virus. Het ligt overal aan, behalve waar het werkelijk aan ligt: aan ons eigen negatieve onderbewuste vergelijkingsmateriaal. Dat laatste is te pijnlijk, dan zouden we naar de pijn toe moeten gaan. En ons normale functioneren is altijd weg van de pijn. Hoe kan zo'n blinde vlek opgelost worden? Die kan opgelost worden door wat ik net zei. Dat is een basismechanisme dat we gebruiken in PMA. We gaan altijd eerst naar het moment van die blinde vlek. Met andere woorden, 'ik heb een gesprek gehad en die
Pastorale Perspectieven Nr. 153 - 2011/4
43
man reageerde onaangenaam en ik ben dat stukje gewoon kwijt'. Nu ja ga eens naar de stukjes net voor het moment dat je bent vergeten. Je vraagt dan: 'Waar ben je? Lig je, sta je, zit je?' Kortom je maakt een inventarisatie van 'waar ben ik, wat gebeurt er op dat moment'. Dat is heel kort, daar is niet veel tijd voor nodig, voldoende zodat je als PMA coach weet 'daar is die persoon, dat is er aan de hand'. Dan vraag je 'wat weet je over wat er net na dat vergeten stukje gebeurde?'. Ook heel kort. En dan brengen we die twee momenten naar elkaar toe. 'Als je spontaan moet reageren, wat in het stukje dat ontbreekt, is dan het meest vervelende moment?' Ons onderbewustzijn reageert altijd op een vraag met een tegenimpuls, een mentaal prentje, een herinnering. Nu gaat het erom wat is het dominate detail in dat mentale prentje? Focus je eens op het detail, wat voor gevoel geeft dat detail?' Want dat detail heeft jou het gevoel gegeven waardoor je het hebt weggeschoven en je het jezelf niet meer kan herinneren. Dus dat detail roept een onaangenaam gevoel in je op. Waar voel je dat in je lichaam? Het is niet de bedoeling dat je kan zeggen 'ik ben dan bang of boos of verdrietig'. Nee, 'waar voel je dat in je lichaam. Voel je dat in je buik, je borst, je spieren, waar voel je dat? En als wat voel je dat dan: is dat kou, is dat kramp of pijn of druk of … wat voel je?' Focus je daarop en op dat detail. Dan zul je merken dat er vanalles bij je bovenkomt. Dan zul je merken dat je niet blijft bij dat gesprek waaruit het stukje weg is. Dan spring je plots naar een heel andere ervaring die alweer jaren daarvoor kan liggen, vaak in de kindertijd. Zodat je de herinnering naar boven krijgt, maar de relatie met wat er in
44
Interview
‘Heb uw naaste lief zoals uzelf’. Als ik mezelf niet eens durf te kennen, hoe durf ik dan te beweren dat ik mijn naaste liefheb?
het gesprek gebeurde, zie je nog niet. Ga je dan verder en blijf je doorvragen, ga je via het lichaam naar een andere ervaring en naar nog een tot er een ervaring naar boven komt die je je absoluut niet kon herinneren voor die tijd. Daarin vind je alle details terug die ertoe hebben geleid dat die blinde vlek actief werd in het latere gesprek. En op het moment dat het gebeurd is, haalt je brein een stukje naar boven dat je je niet bewust kon herinneren, dat stukje dat diep was verstopt in je onderbewuste. In dat stukje zittten de gegevens die destijds verkeerd gecodeerd waren. Die hadden destijds allemaal dezelfde negatieve gevoelswaarde waardoor er geen gradueel verschil gemaakt werd tussen de diverse zintuiglijke gegevens. En omdat het nu alsnog in je bewustzijn komt en je onderbewustzijn een grandioze machine is, een wonderlijk stukje schepping dat een miljoen keer zo snel werkt dan het bewustzijn - worden alsnog al die gegevens van toen alsnog van een juiste gevoelswaarde voorzien. Op die manier, in een fractie van een seconde, wordt het hele verhaal ontdaan van z’n negatieve fysiologische lading en kan het jou nooit meer belemmeren. Dus zal het je in een soortgelijk gesprek later, nooit meer een storing opleveren.
Interview
Whow. Het blijft op zich een stukje miraculeus, dat het zo werkt en dat je er zo vanaf geraakt. Het aspect, dat wij als mens niet zijn gemaakt voor pijn en ellende, lijkt mij erg belangrijk. Het was niet de bedoeling dat Adam en Eva door allerlei toestanden heengingen. In feite, 'het mechanisme mens', het fysieke biologische 'mechanisme mens' is niet gemaakt voor trauma's. Het is gemaakt voor gelukkig leven. Dus met andere woorden, als je dan buiten zo'n paradijselijke sfeer wordt geplaatst - en dan maakt het niet uit of iemand dat als metafoor ziet of letterlijk gelooft - het is duidelijk dat het verhaal ons vertelt dat het niet onze bestemming is. Als het wel onze bestemming zou zijn, waarvoor hebben we dan nog religie? Dan zou het alleen maar ellende zijn, daar zitten we niet op te wachten. Het is niet onze bestemming geweest. Dus als we dan met dit biologische pakket in een omstandigheid worden geplaatst waar wel trauma's plaatsvinden, dan ontstaat een kortsluiting. En die kortsluiting, daar hebben we het over wanneer we het over bad clusters hebben. Vind jij dat PMA, PMA-coaching kan samengaan met christelijk geloven? Ik denk dat PMA-coaching niet afhankelijk is van het soort geloof dat je hebt. Ik denk dat iedere mens, ook de atheïst, daar voordelen van kan hebben. Het hangt er puur vanaf of de persoon in kwestie antwoorden wil, of de persoon in kwestie in de spiegel wil kijken, werkelijk wil weten wie hij of zij is en wat hem of haar bezighoudt in het leven. Dat is de bepalende factor. En wie dat echt wil, die kan dat ook. En ook iemand die
zegt 'nja dat vind ik niet, nu nee', dan kan het louter theoretische inzicht van hoe PMA werkt, al bevrijdend werken. Dus PMA heeft diverse lagen te bieden. Er zijn zoveel mensen die professioneel hulpverlenen, o.a. pastores, maar ook andere professionelen. Vind je dat het een kwestie van professionaliteit is om een aantal zaken van jezelf op te helderen als je met mensen wil of vind je dat dit een kwestie van vrije keuze is? Ik vind dat de vrijheid van de mens altijd voorop moet staan. Je kunt iemand niet verplichten om naar zichzelf te kijken, om te weten wat er met zichzelf gebeurd is. Dat is een keuze, een vrije keuze. Je zou jezelf wel kunnen afvragen, als iemand de keuze maakt 'ik wil niet naar mijn eigen materiaal kijken, ik wil niet weten wat mij drijft' of zo iemand - zeker in de geestelijke hulpverlening - of zo iemand dan nog met een oprecht hart naar God toe kan zeggen 'ik ben een hulpverlener'. Want hij wilt niet eens zichzelf kennen. 'Heb uw naaste lief zoals uzelf'. Als ik mezelf niet eens durf te kennen, hoe durf ik dan te beweren dat ik mijn naaste liefheb? Ik weet niet eens wat ik geef, want ik weet niet eens wat het is om mezelf lief te hebben. Dankjewel, wat je zegt, raakt mij wel. Dat vind ik heel bijzonder… Ik heb nog een laatste, klassieke vraag: wat is het verschil tussen PMA-coaching en andere begeleidingsvormen? Daar is een heel document over. Dat kan je zo downloaden op http://www.lifestylealigner.nl/blog. Het voornaamste verschil is dat PMA de inhoud van blinde vlekken effectief
Pastorale Perspectieven Nr. 153 - 2011/4
45
opruimt, het verwijdert de onderbewuste sabotagemechanismen. Het is een nondirectieve methode, de coach voegt niets toe: hij/zij diagnosticeert niet, trekt geen conclusies en geeft geen adviezen. Het is trouwens de enige methode die je laat begrijpen welke immense implicaties ons genetisch beschermingsmechanisme heeft op onze gezondheid, ons gedrag en onze levenswijze. PMA maakt het mogelijk op een constructieve wijze met dit levensmechanisme samen te werken. 25 juli 2011
46
Interview
OVER DE AUTEUR Marina Riemslagh is pastoraal supervisor, trainer en coach. Met haar onderzoek over de ethische kwaliteit van het pastorale gesprek behaalde ze in 2011 een doctoraat aan de theologische faculteit van de KULeuven. E-mail:
[email protected] Joop Korthuis heeft de Progressive Mental Alignment (PMA) methode ontdekt en ontwikkeld. Hij is CEO van het PMA Instituut in Kissimmee, Florida. E-mail:
[email protected]
