Inspiratiedag Samen nog Sterker 6 oktober 2012

Inspiratiedag Samen nog Sterker 6 oktober 2012 Werksessie Kijk over de grenzen van je dorp Josien Durieux – consulent VKK Gelderland

Overzicht werksessie • • • • • • •

Voorstellen en inventariseren verwachtingen / vraagstukken Inleiding op krimp Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie Winterswijk Voorbeeld 2: project Burgerschap in Krimpregio’s Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie Wat is nodig om over de grenzen van het eigen dorp te kijken? Noteren van tips en lessen

Voorstellen en verwachtingen Naam

Bert De Wit Christa Vogel

Verwachting / Vraagstuk PM dorpshuis Het Hart Eefde. Handvaten nodig om ‘thuis’ met collega bestuursleden van dorpshuizen/kulturhusen een platform te vormen richting gemeente en exploitatie samen rondkrijgen, nu voelt het als concurrentie tussen de voorzieningen. Hoe kun je daar de gemeente in benaderen? Accommodatiebeleid gemeente moet aangepast worden. Daarom eerst zelf samen plan maken. Deskundigheidsbevordering participatie, burgerinitiatieven enz.

Hans Suurmond

PB’er bij VKK, actief in Tricht. Samenwerking tussen dorpen: Dynamiek is verschillend. Bijvoorbeeld Megchelen met Duitse dorpen en hulpdiensten. Achterhoek is anticipeerregio Krimp, loopt voor op ontwikkelingen ihkv krimp.

Herman Morsink

Contact Barchem. Er is een dorpsplan, samenwerking en overleg wordt door de gemeente gestimuleerd zoals bij structuurvisie.

Jan Aalbers

Aspirant Bestuurslid VKK. Op zoek naar creatieve oplossingen. Voorbeeld: watermolen Oost Duitsland.

Janneke van Marwijk

Kulturhus De Giesbeek, gemeente Zevenaar. Belang van kulturhus als spin in het dorp, maar ook tussen alle dorpen moet een web komen. Ieder dorp op eigen manier benaderen.

Peter Noordanus

Vz belangenver Exel e.o. Exel als kleinste kern. Leuk = de wereld om je heen is heel groot! Shoppen naar mogelijkheden. Ambulance bvb komt niet uit Markelo maar uit Zutphen of Borculo. Het is niet handig geregeld!

Krimp Inleiding

Krimp Inleiding • Krimp, wat is het? – Daling van het aantal inwoners; kleinere huishoudens – Minder jongeren (ontgroening) – Meer ouderen (vergrijzing)

• Krimp, wat merken we ervan? - Daling aantal leerlingen basisschool - Stijging van vraag naar levensloopbestendige woningen - Verenigingen krijgen minder jeugdige aanwas, maar wellicht meer ‘jeugdige ouderen’ - Bij huishoudenskrimp komen er ook woningen leeg te staan; in de Achterhoek is dit echter (nog) niet het geval - Krimp blijft niet beperkt tot het eigen dorp; ook de buurdorpen krijgen met dezelfde gevolgen te maken: de hele regio krimpt - Waardedaling woningen - Mensen kopen niet snel een woning als ze verwachten hem niet gemakkelijk te kunnen verkopen.

Krimp: Afname voorzieningen Van autonoom dorp naar woondorp

Het ‘autonome dorp’

Het ‘woondorp’

Je bent er geboren of opgegroeid, je komt ‘van het dorp’

Je bent er gaan wonen om de mooie woning en aangename woonomgeving

Oordeel over de voorzieningen in het dorp is belangrijk

Oordeel over de eigen woning en de woonomgeving is belangrijk

Je werkt er en je doet er je boodschappen: je woont ‘op het dorp’

Voor je sociale contacten en voorzieningen ben je niet afhankelijk van het dorp

Verdwijnen voorzieningen: voor het ‘autonome dorp’ een spiraal omlaag Het versterken van sociale infrastructuur: een kans voor het ‘woondorp’!

Individuele aanpak Ontwikkel het woondorp

Gemeenschapsinitiatieven versterken de sociale infrastructuur. Bijvoorbeeld • een plaatselijke bibliotheek georganiseerd door vrijwilligers, • een dorpskrant, • het organiseren van gezamenlijk autovervoer (voor kinderen, ouderen) • een internetsite over het dorp, • jong leert oud en oud leert jong, • een eetcafé, • enz. enz. Deze kleinschalige initiatieven versterken de sociale samenhang waardoor ook andere (grotere) voorzieningen gemakkelijker samen ontwikkeld kunnen worden.

Samenwerking tussen dorpen Ontwikkel de krimpregio!

• • • •

Voorzieningenpeil Zorg Werkgelegenheid Demografie

Hospers: Zijn we verwend met het huidige voorzieningenniveau? Retourmigratie: Hoe krijgen we de mensen die zijn vertrokken terug?

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Om als inwoners van het buitengebied gehoord te worden door de gemeente en andere belanghebbenden is protesteren of klagen vaak niet de beste methode. Veel effectiever, maar zeker ook positiever is het nemen van initiatieven en proactief denken.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

Aanleiding = uitdagingen: • Inrichting van het buitengebied • Het behoud van de cultuurwaarden • Economische vraagstukken Vele goedbedoelde (vaak landelijke) instanties worden opgericht om hierover na te denken en een visie te bepalen.

Echter de ruim 5000 inwoners uit het buitengebied zelf hebben het idee dat zij niet gehoord worden.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

Geen reactieve houding meer, maar proactief!

Buurtschappenvisie Met als uitgangspunt:

“Als de inwoners het zelf voor het zeggen hebben, hoe zal het buitengebied er dan uitzien?”.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk

De visie is geschreven vanuit de inwoners. In het rapport staat: “Hierbij hebben we ons niet laten hinderen door de ontwikkelingen die al gaande zijn, nog komen of nog niet bekend zijn. In de themagroepen en de uitwerkgroepen ontkomen wij er niet aan dat onze visie zal botsen met dergelijke plannen.”

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Mening inwoners: • Het huidige coulissen landschap in stand houden met taken voor de inwoners van het gebied en ruimte voor de economische agrariër. • Vergroten van de leefbaarheid door verruiming van woon- en kleinschalige bedrijfsmogelijkheden in leegstaande boerderijpanden. • Behoud van culturele erfgoederen zoals Noaberschap. • Benutting van het gebied op historische gronden / mooie natuur. • Instandhouding van huidige sociale voorzieningen (scholen en verenigingsgebouwen) en het bruisende verenigingsleven.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk VAB: Vrijgekomen Agrarische Bebouwing

• Schaalvergroting in de agrarische sector leidt tot afnemend aantal boerenbedrijven. • Boerenerven hebben hun oorspronkelijke bestemming verloren • Boerenerven worden nog slechts (gedeeltelijk) gebruikt voor woondoeleinden of ze staan zelfs volledig leeg. Speerpunten: - boerderijsplitsing - bewoning agrarische bebouwing - woningaanbod starters/senioren

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken

‘Behoefteonderzoek voor het wonen en werken in het buitengebied van de gemeente Winterswijk’ - leegstand en verpaupering kan worden voorkomen, - de boerderijen kunnen worden behouden - en de leefbaarheid van het gebied kan worden gewaarborgd. - Krimp biedt kansen: - kleinere gezinnen - meer alleenstaanden - Boerderijsplitsing - Thuiswerken

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken

Stagiaire VKK heeft onderzoek gedaan, i.s.m. Gemeente Winterswijk Werkgroep Wonen

Afname van het aantal landbouwbedrijven in de Achterhoek in de afgelopen tien jaar. Bron: CBS, bewerkt door Lier, Bugge, Eijsink & Schuerink, 2011)

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken

Met het slopen van herkenbare, karakteristieke panden kunnen bijzondere cultuurhistorische waarden en bestaande kwaliteiten van een streek verloren gaan. Uit onderzoek blijkt dat het cultuurhistorisch erfgoed voor Winterswijk een belangrijk onderdeel van de economische infrastructuur is.

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken

Hoe krijg je jongeren terug? - Woonruimte - Werkgelegenheid/thuiswerken, nieuwe media - Binding met de streek Ook ouderen, alleenstaanden en kleinere gezinnen zijn doelgroep voor: - Meervoudige boerderijsplitsing - Creëren woon- en werkruimte Regio Achterhoek: van 14.000 wooneenheden naar 5900 En: nieuwe wooneenheid = nieuwe woning

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Resultaten enquete • 477 respondenten • 40 willen verhuizen, 58 misschien – 18 willen binnen 1 jaar verhuizen – 24 willen binnen 6 jaar verhuizen

• Naar:

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Resultaten enquete • 477 respondenten • 67 willen werkruimte in het buitengebied • Met – Voldoende ruimte – Snel internet

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Conclusie en vervolg Voldoende behoefte naar gebruik van vrijkomende agrarische en andere karakteristieke bebouwing voor woon- en/of werkplekken Voorwaarde daarbij is dat de panden betaalbaar blijven.

-

Respondenten op de hoogte houden Werkgroepen nodigen geinteresserden uit Uitleg geven over CPO Begin met kleine, experimentele initiatieven Een meedenkende overheid! - N.a.v. succesvolle pilots het beleid aanpassen

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Reflectie op proces met 8 buurtschappen • Goede projectorganisatie van belang: een Stuurgroep en Themagroepen met voorzitters. • Per buurtschap is een eigen startbijeenkomst noodzakelijk • Eigenheid van de buurtschap moet zichtbaar blijven • Specifieke wensen van de buurtschappen mogen niet ondersneeuwen • Identieke aanpak en verslaglegging • Niet teveel Thema’s • Zelfwerkzaamheid van de Themagroepen • Plenaire werkvergaderingen voor de binding • Achterbannen steeds op de hoogte met goede communicatie

Voorbeeld 1: Buurtschappenvisie W’wijk Behoefteonderzoek wonen en werken Effect krimp: Overheden zouden ruimhartig moeten omgaan met ideeën die aangedragen worden door burgers en ondernemers in de dorpen. Initiatieven van lokale ondernemers in krimpgebieden stuiten te vaak op ‘nee’, omdat het lokale bestemmingsplan het niet toestaat. Gepleit wordt voor versoepeling van regelgeving, minder angst en meer ruimte voor lokaal initiatief.  Overheidsparticipatie  Lokale producten bij tankstation

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Achtergrond project Burgerschap in krimpregio’s • • • •

Gevoel van urgentie rond krimpproblematiek Meer ervaring nodig wat krimp in kleine kernen betekent 14 clusters in NL: Gelderland, Friesland, Drenthe en Limburg 3 clusters in Gelderland: • • •

Gelselaar, Geesteren en Noordijk Westendorp, Halle en Varsseveld (studentenproject VHL Velp en HAN) Buurtschappen Winterswijk (krimp en voorzieningen, jongeren)

• Clusters gebaseerd op sociaal-economische relatie

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Uitkomsten van het project • Bewustwording tav krimp in het dorpencluster • Gevolgen van krimp voor het cluster in kaart gebracht • ‘Bovendorpse’ visie: op welke manier wordt samenwerking tussen de dorpen in de toekomst vormgegeven? • Schat aan ervaringen voor VKK om in nieuwe dorpenclusters in te zetten

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Dorpsbelangenorganisaties (dbo’s) maken plan van aanpak • Ieder dorp vormt een werkgroep • 4 mensen van elke werkgroep in clusterwerkgroep

Gelselaar: 700 inw.

12 personen in Clusterwerkgroep

Onderlinge afstand ong. 4,5 km

Noordijk: 800 inw.

Geesteren: 1200 inw.

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Clusterwerkgroepen maken een DER: Demografische Effect Rapportage 1. Bewustwording 2. Visievorming

• Begeleiding: SAB en VKK Gelderland  Breed georiënteerd, onafhankelijk adviesbureau op het gebied van de ruimtelijke ordening en richt zich op zowel de gebieds- en vastgoedontwikkeling als op de bestaande bebouwde omgeving.  Snel groeiende organisatie met 135 dorpsbelangenorganisaties als lid. Haar doel is de leefbaarheid van het platteland in Gelderland in stand te houden en te verbeteren.

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Demografische Effect Rapportage 1. Bewustwording Inzicht in huidige en toekomstige knelpunten en kansen Kwalitatief en Medische Werken Kwantitatief Sociale verzorging

Commerciële voorz.

voorz. Wonen

Demografische Effectrapportage (DER)

Openbaar vervoer

Recreatie Onderwijs

Grondgebied Brandweer

Infrastructuur

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Demografische Effect Rapportage 1. Bewustwording 2. Visievorming Strategieën ontwikkelen voor de regio •opstellen van uiteenlopende denkrichtingen (functioneel en ruimtelijk) op basis van de ideeën die er leven •‘zweven’ mag om nieuwe kansen te ontdekken •zoeken naar mogelijkheden gericht op toekomstigbestendige leefbaarheid

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Demografische Effect Rapportage 1. Bewustwording 2. Visievorming

Weging strategieën Doel: onderzoeken welke strategie leidt tot de meest wenselijke visie voor toekomst

•ontwikkelde strategieën vergelijken •voor- en nadelen benoemen •onderzoeken effecten op langere termijn •vragen stellen zoals „Wat hebben wij echt nodig?” en „Wat is onze basisbehoefte?” (Denk aan de verwennerij!)

Voorbeeld 2: Burgerschap in krimpregio’s Aanpak • Demografische Effect Rapportage 1. Bewustwording 2. Visievorming Voorkeursstrategie-scenario •de voorkeursstrategie uitwerken naar een regionale/ bovenlokale visie •benoemen concrete en afgebakende projecten •leidraad voor toekomstige ontwikkelingen

Nut en noodzaak voor een bovendorpse visie Waarom over de grenzen van uw dorp kijken? Wat denkt u te kunnen bereiken? Wat is de meerwaarde van buiten de grenzen kijken?

Thema’s/onderwerpen Waar wilt u samen met de ‘buren’ naar kijken? Activiteiten afstemmen bvb communicatietraining Neder-Betuwe Waar is het wachten op? Persoonlijk communiceren, belangstelling tonen in elkaar. Durf te investeren in elkaar.

Wat is nodig om over de grenzen van het eigen dorp te kijken? • •

•

•

• • • •

Interne overlegstructuur Overlegstructuur • Bvb Wijchen • Mensen samen krijgen voor iets dat ze nog nooit hebben gedaan. • Overkoepeling voor dorpsraden binnen 1 gemeente . Zoeken naar win-win. (maar je wil liever geen extra tussenlaag) Gemeente zou initiatief moeten nemen. Maar als je geen uitnodiging krijgt, wie neemt dan initiatief? Relatie • Cultuur van het dorp zelf. (Epse als voordorp van Dev) Iedereen vormt beeld van het dorp, is niet feitelijk! Maak je los van die beelden die je hebt van je buren. • Samenwerkingssfeer creëren waarin je elkaar accepteerd. Hoor eens de beelden die je van elkaar hebt. Gezamenlijke thema’s  Zoals een gedeelde voorziening. Vb: kunstijsbaan op plek van zomerfeest en andere activiteit: gezamenlijke aggregaat kopen en geluidsinstallatie van Nuon delen! • Kader maken van samenwerking. Procesbegeleiding Timing Partners Afspraken

Tips en lessen Noteer ze en deel ze zo met anderen!

Contactgegevens VKK Gelderland

Dr. Grashuisstraat 8 7021 CL Zelhem

www.vkkgelderland.nl [email protected]

0314-631168