Innoveren in de bouw
Een inspiratiebron voor opdrachtgevers en –nemers
Voorwoord Beste lezer, Samenwerken en duurzaamheid. Het zijn de belangrijkste pijlers voor vernieuwing in de bouwsector. Het zijn begrippen die wij als zeer waardevol beschouwen om de gehele maatschappij een nieuwe impuls te geven én om innovatie in de gebouwde omgeving in gang te zetten. Het is dan ook mede de taak van Syntens om bedrijven binnen de bouwsector te helpen zaken anders en beter te doen. Daarin is het nieuwbouwproject de Biezenakker in Ulft een heel belangrijk voorbeeld, dat we u als lezer natuurlijk niet willen onthouden. We zien dat de manier van aanbesteden, zoals beschreven in dit boekje, tot veel meer vernieuwing leidt dan alleen bij de betrokken bedrijven, en verder gaat dan dit project. Het dient zelfs een veel breder doel dan de bouwketen en heeft een veel grotere toegevoegde waarde dan alleen de kostenbesparing. Uiteindelijk biedt het ons als maatschappij een hoogwaardiger gebouwde omgeving waar we jaren mee vooruit kunnen. De tijd is aangebroken dat niet alleen de uitvoerende bedrijven in de bouw anders met elkaar gaan samenwerken. Ook de relatie met de opdrachtgever verandert en de opdrachtgever op zijn beurt gaat op een andere manier met de overheid aan de slag. Op veel plaatsen binnen de voortbrengingsketen dwingt het een nieuwe manier van interactie af. De maatschappij heeft een toekomstbestendige bouwsector nodig en dat kan alleen als de opdrachtgever en de uitvoerende bedrijven hier samen aan gaan werken. Het is geen keus: dit is de toekomst. Veel leesplezier! Piet van Staalduinen Algemeen Directeur Syntens
In de praktijk: De Biezenakker
Inhoudsopgave
3
Voorwoord
6
Behoefte aan duurzame innovatie door samenwerking
Column Wilbert Ebbers - Column Egbert Jan Rots
10
Interview Petra Hofman
12
Inspirerend, verbindend, transparant maar ook complex
Column Ir. Bram Klomps - Column Alfonso Wolbert
17
Wonion kiest voor duurzaam bouwen
20
Interview Gemeente Oude IJsselstreek
21
Column Robin Schipper
23
Column Erik Gijgink
25
Vertrouwen is de basis
4
5
Innoveren in de bouw
In de praktijk: De Biezenakker
B E H O E F T E A A N D U U R Z A M E I N N O VAT I E D O O R S A M E N W E R K I N G
Opdrachtgeven en –nemen in de 21e eeuw Er wordt volop gezocht naar duurzame vormen van wonen, werken en leven. Er is een grote vraag ontstaan naar duurzaam bouwen en renoveren, ten eerste naar aanleiding van stijgende energieprijzen maar ook door een groeiende bewustwording onder bedrijven en consumenten dat ze op die manier positief kunnen bijdragen aan het milieu en de samenleving. Het creëren van echt toekomstbestendige bouwwerken vergt
opdracht wordt verstrekt op basis van functionele specifi-
innovatie en samenwerking in de bouwsector. Alleen met integrale
caties, die door de aanbiedende partijen worden vertaald
benaderingen en ketensamenwerking kunnen deze oplossingen
in technische prestaties.
Biezenakker als voorbeeld
van de 60 woningen in de wijk Biezenakker in Ulft in 2010 te laten
Naar aanleiding van de financiële en de economische crisis
starten in plaats van in 2011 zoals oorspronkelijk gepland.
hebben de gezamenlijke gemeenten in de Achterhoek het ‘Aanvalsplan Achterhoek Authentiek Anders’ opgesteld.
In 2030 A++
Kernbegrippen van het aanvalsplan zijn ‘tempo maken’ en
Wonion wil vanuit haar maatschappelijke taak en vanuit haar visie
‘duurzaamheid’. Gebaseerd op het aanvalsplan heeft de
op de toekomst van de eigen organisatie een bijdrage leveren aan
Gemeente Oude IJsselstreek met Wonion besloten de bouw
de verduurzaming van de woningvoorraad.
Wilbert Ebbers
gerealiseerd worden. Traditionele vormen van aanbesteden en samenwerken in de bouw leiden tot faalkosten, suboptimale en
Dilemma’s en vragen
‘Vroegtijdig kennis uit de bouwkolom halen heeft de toekomst’
gestapelde oplossingen en wantrouwen.
Er is inmiddels een behoorlijk aantal opdrachtgevers en op-
‘Er ligt bij ons een grote taak om mensen ervan te overtuigen dat deze nieuwe, functionele maniervan opdrachten geven en nemen de toekomst is’,
drachtnemers in de bouwsector dat hiervan de toegevoegde
stelt Wilbert Ebbers, directeur van BouwbedrijfEBU in Doetinchem en deelnemer aan één van de vijf consortia. Ondanks dat hij niet bij het winnende
Andere contractvormen als basis
waarde ziet en ook graag aan de slag wil. Men loopt echter
consortium behoort, is hij niets dan lovend over deze nieuwe vorm van aanbesteden. ‘Er wordt nog teveel op klassieke wijze gedacht en teveel op
Al enige tijd zijn opdrachtgevers en opdrachtnemers in de bouw-
tegen dilemma’s en vragen aan. Zo is er bijvoorbeeld onzeker-
de nadelen gelet. Het is juist belangrijk om vroegtijdig kennis uit alle poriën van de bouwkolom te halen, waarbij vanuit een concept naar een compleet
sector op zoek naar andere contractvormen als basis voor meer
heid over de werkwijze om te komen tot een goede selectie van
product wordt toegewerkt. De opdrachtgever wordt weer opdrachtgever en het ontwerp en de uitwerking ervan komt weer te liggen bij de partijen
samenwerking in de keten. Zo kennen we de vormen ‘Bouwteam’
marktpartijen. Maar ook over selectie- en gunningcriteria zijn
waar het hoort te liggen.’
(de opdrachtgever betrekt architect, constructeur, adviseurs,
vragen. Hoe kan men toch zo eerlijk en objectief mogelijk tot
bouwbedrijf en eventueel installateurs bij de ontwikkeling van
een keuze komen? En dan hebben we ook nog te maken met het
Doordat Ebbers vroegtijdig alle kennis in het proces toe liet, kon deze meteen optimaal worden benut en werden vragen achteraf voorkomen.
een bouwopgave), en geïntegreerde contracten als ‘Design &
Europees aanbestedingsrecht. Bij opdrachten vanaf een zekere
In samenwerking met Architectengroep Gelderland, installatiebedrijf Wassink uit Doetinchem, bouwtechnisch adviseur Bouwvisie uit Ulft
Build, Design, Build & Maintenance’, waarbij de het ontwerpen,
omvang dient optimale mededinging op Europees niveau te
en WTH uit Winterswijk, kwam Ebbers tot een vernieuwend ontwerp waarbij de eis voor een energieneutrale woning werd gecombineerd
bouwen en, in het laatste geval, onderhoud bij één marktpartij
worden gegarandeerd.
met comfortabel maar betaalbaar wonen. ‘Met ons consortium konden we de laagste prijs aanbieden door juist niet de bestaande, dure
worden ondergebracht en in één keer worden aanbesteed.
Alle deelnemende partijen dienen over dezelfde informatie te
elementen te gebruiken, maar een nieuw ontwerp te creëren’, licht Ebbers toe. ‘Dit in acht weken realiseren was best een opgave, maar
Tenslotte zijn ‘Resultaat Gericht Vastgoed Onderhoud’ en ‘Resultaat
beschikken en de keuze van een partij dient op een objectieve
door ons positief ervaren omdat we niet verzeild raakten in onnodige details. De tijdsdruk heeft ons juist goed gedaan.’
Gericht Bouwen’ ook voorbeelden waarbij wordt gewerkt op
en duidelijke wijze plaats te vinden.
basis van functionele specificaties en waarbij samenwerking in
Met name binnen deze kaders zijn opdrachtgevers onzeker in
voor bouwprojecten waarbij de drie dragers energieneutraal, comfortabel en betaalbaar wonen blijven bestaan. ‘We hebben de intensieve
de keten een kernvoorwaarde is.
het toepassen van functionele eisen in plaats van specificaties.
samenwerking in het consortium als zodanig waardevol ervaren, dat we dit binnen de bouwketen overeind willen houden. We hebben elkaar
Deze ontwikkelingen hebben twee elementen gemeenschap-
echt gevonden’, aldus de directeur.
pelijk: er is sprake van samenwerking in de keten en de
6
7
Innoveren in de bouw
In de praktijk: De Biezenakker
In 2030 moet de woningvoorraad van Wonion minimaal op het
Soft?
Hete zomer
Presentaties
huidige energielabel A++ zijn. Naast energetische kwaliteit
Om enerzijds tot een versnelling te kunnen komen en anderzijds
Wonion nodigde medio mei elf bouwbedrijven uit voor een infor-
Op 10 juli was het zover. Elk consortium mocht exact 30 minu-
spelen ook de omgevingskwaliteit en de woonkwaliteit een be-
tot integrale en duurzame oplossingen hebben Wonion en de
matiebijeenkomst en om met een consortium deel te gaan nemen
ten presenteren. Na de presentatie was geen gelegenheid tot
langrijke rol hierbij.Om hiertoe te komen wil Wonion nú beginnen
Gemeente Oude IJsselstreek gekozen voor de toepassing van
aan de selectieprocedure. Tien consortia presenteerden zich op
het stellen van vragen. De beoordeling vond plaats door een
met het bouwen van betaalbare, energieneutrale woningen.
een andere vorm van selectie dan gebruikelijk: zij noemen dit
10 juni 2009. Onderdelen van de presentaties waren de samen-
beoordelingscommissie en die bestond uit een wethouder van
Wonion heeft de overtuiging dat adequate en betaalbare oplossingen
de ‘Soft Selection Methodology’.
stelling van het consortium, de beoogde procesaanpak en concep-
de Gemeente Oude IJsselstreek, een directeur van Wonion, de
alleen mogelijk zijn als de beschikbare technologie wordt ingezet
Met deze methodologie beoogt Wonion ketensamenwerking
tuele richting op het gebied van energie en ontwerp.
vastgoedmanager van Wonion en een aantal andere betrokken
vanuit een integrale, conceptuele benadering in tegenstelling tot
in de bouw te bevorderen zonder een gezonde marktwerking
Twee dagen later vond de startbijeenkomst plaats die werd ge-
medewerkers van Wonion, betrokken ambtenaren van de
de stapeling van technische oplossingen die nog vaak voorkomt.
teniet te doen.
organiseerd voor vijf consortia. Daar zijn de uitgangspunten op
gemeente, een afgevaardigde van de welstandscommissie en
het gebied van stedenbouw en beeldkwaliteit gepresenteerd, de
een stedenbouwkundige.
Egbert Jan Rots
ambities op het gebied van duurzaamheid en een aantal basis eisen.
De commissie werd geadviseerd door twee adviseurs: één
De uitgangspunten waren maximale stichtingskosten van € 210.000,-
vanuit het kwaliteitsteam en één op het gebied van energie-
per woning, een maximale onderhoudsprijs van € 900,- per
concept en woonklimaat.
‘Innovatief aanbesteden vergroot betrokkenheid partijen’
woning per jaar (netto contant over 50 jaar), energieneutraal, het
Hoewel hij teleurgesteld is dat ‘zijn’ consortium niet gewonnen heeft, zou Egbert-Jan Rots van Rots Bouw uit Aalten-Zevenaar zo weer mee doen aan
gebouw moet minimaal 70 jaar kan bestaan zonder ingrijpende
In acht weken
deze innovatieve manier van aanbesteden. ‘Doordat je samen in een korte tijd heel actief bezig bent met het plan, hebben alle partijen een grote
renovaties en een basis functioneel PvE en basiskwaliteit van
Na de presentaties ging de beoordelingscommissie in overleg
betrokkenheid.’ Toch plaatst hij ook kanttekeningen. ‘Ik vind het een goede manier, al zou ik wel willen dat het aantal partijen dat mee doet kleiner is.
de woningen. Hiermee zijn de consortia aan het werk gegaan.
(openbaar). Elk consortium had één interventiemogelijkheid.
Ik denk dat drie deelnemende partijen beter is dan vijf.’
Opdracht was om een ontwerp te maken dat klaar was voor de
De vergadering van de commissie werd geleid door een externe
aanvraag van de reguliere bouwvergunning. Het werd een ‘hete
procesbegeleider. Alle leden van de commissie hebben een
zomer’ voor de consortia.
scorings-formulier ingevuld als ondersteuning voor de discus-
Hij zocht partijen bij elkaar met wie hij al vaker had samengewerkt, Maas Architecten, Hartman Constructies, Winkels Installatie-
sie en besluitvorming. Op elk onderwerp gaf een expert uit de
techniek, Kwerreveld Dakbedekking en Trias Advies en Energie, met wie hij in acht weken een plan maakte dat aan de gestelde eisen voldeed. De deelnemers aan dit consortium hadden het idee veel kans te maken op de aanbesteding, zeker omdat ook het
Coach
commissie de aftrap, gevolgd door discussie.
kwaliteitsteam, dat de ideeën twee keer getoetst heeft, liet doorschemeren dat het dit een goed plan vond. Toch ging de aanbeste-
Gelukkig stond men er niet alleen voor. De consortia hebben elk een
De voorlopige uitslag (een top 5) is bepaald met de score-
ding aan hen voorbij. ‘Achteraf hebben we het gevoel dat ons plan wellicht té innovatief was. In ons plan konden de bewoners in
procescoach toegewezen gekregen. De rol van de procescoach was
formulieren. Discussie en een openbare stemming hebben
het souterrain slapen en op de begane grond wonen. Energetisch slim, want de bewoners slapen dan in de koelste ruimte van het
de samenwerking in de keten te bevorderen. De focus van de proces_
geleid tot een definitieve keuze van de aanbieding.
huis. We hebben vooraf een enquête gehouden om te inventariseren of mensen dit idee zouden zien zitten en de reacties daarop
coach was het samenwerkingsproces, niet de inhoud.
Op 23 juli is de reguliere bouwvergunning aangevraagd. De vier
waren gemengd. De helft vond het een goed idee, de andere helft zag het niet zo zitten. De les die wij hieruit geleerd hebben, is
De rol was dan ook niet die van de manager of facilitator maar die
niet-geselecteerde consortia ontvingen een vergoeding van
dat als je graag innovatieve, bijzondere dingen wilt doen, dat je dan niet te veel beoordelaars moet hebben. Een echt vernieuwend
van coach. Voor dit proces was een digitale werkruimte ingericht
€ 20.000,- per consortium. De looptijd van de eerste selectie tot
plan kun je beter op een andere manier in de markt zetten. Omdat we allemaal nog steeds geloven in ons concept, hebben we
ten behoeve van informatie-uitwisseling.
de presentaties en uiteindelijke selectie was slechts acht weken!
besloten er zelf mee door te gaan. We zijn nu in gesprek met een andere opdrachtgever die ons plan mogelijk wel wil uitvoeren.’
Elk consortium had een afgescheiden digitale werkruimte alleen toegankelijk voor consortiumleden.
8
9
Innoveren in de bouw
Syntens en de bouw
Petra Hofman Nieuwe competenties ontwikkelen en actief kennis inzetten
‘Ook het actief inzetten van kennis hoort hierbij’, aldus de adviseur.
zodat we ten opzichte van bouwbedrijven en opdrachtgevers een
Aanbevelingen voor de toekomst door innovatieadviseur Petra Hofman
‘Uiteindelijk is het zaak het plan ook echt te verkopen en daarbij
goed advies kunnen geven. Daarbij is het belangrijk om pilots te
het unique selling point te vinden. Bouwbedrijven doen dit van
ontwikkelen die concreet laten zien dat ketensamenwerking en
Omdat Syntens mede gefinancierd wordt door het Ministerie van Economische Zaken, heeft het
oudsher niet. Syntens kan bedrijven ondersteunen bij het ontwik-
innovatief aanbesteden mogelijk zijn. Het gaat om meer dan alleen
een vrije en onafhankelijke rol als adviseur en klankbord voor het bedrijfsleven op het gebied van
kelen van een strategie en bijbehorende competenties.’
het theoretische verhaal’, aldus Hofman.
getreden’, aldus Petra Hofman, innovatieadviseur bij Syntens. ‘Daarnaast kregen de kans overal
‘Het is bijzonder dat deze nieuwe manier van selecteren heeft
Samenwerken is noodzakelijk
rond te kijken en te onderzoeken wat de bouwsector als geheel hiervan kan leren. Want innovatie
geleid tot meer samenwerking in de hele keten en begrip voor
‘Duurzaam bouwen zal steeds meer gemeengoed worden’, ant-
in de bouw vertaalt zich niet alleen in producten en technologieën, maar in de volle breedte: dus
elkaars vakgebieden en belangen’, aldus Hofman. ‘Daarbij is
woordt Hofman op de vraag wat haar visie op de veranderende
ook in de organisatie, bedrijfsprocessen en alle politieke zaken die ermee samenhangen.’
vertrouwen de basis. De partijen waren al bekend met elkaar en
bouwwereld is. ‘Samenwerking is absoluut noodzakelijk om
dat heeft de opgave zeker positief beïnvloed. De omslag zit ook
kwalitatief goede oplossingen voor complexe problemen te vinden
in het feit dat niet alleen op de laagste prijs is geselecteerd.
en ketenintegratie draagt bij aan de reductie van faalkosten.
innovatie en vernieuwing. ‘Ook bij de case Biezenakker zijn we als klankbord en procescoach op-
‘De case Biezenakker is innovatief op alle fronten’, vervolgt Hofman.
consortia gecoacht, met als hoofdonderwerpen de samenwerking
De functionele specificatie is hierin essentieel. Dit leidt ertoe dat
Nu is er nog gebrek aan vertrouwen, de uitvoerende bouwbedrijven
‘In het energiezuinige en duurzame product, door de vernieuwende
in de keten en het zogenaamde “eenentwintigste-eeuws denken”.
de markt met innovatieve oplossingen kan komen. Dit is wel wennen,
wijzen naar de opdrachtgever, de opdrachtgever naar de bouw-
kijk op aanbesteden en in het bestuurlijke proces. Er heeft voort-
‘Hiermee doelen we op het delen van verantwoordelijkheden, samen-
zowel voor de opdrachtgever als de bedrijven. In eerste instantie
bedrijven. Leveranciers en gespecialiseerde aannemers kunnen
durend afstemming plaatsgevonden om dit in de praktijk vorm
werken, proactief handelen en transparantie’, legt Hofman uit.
leidt dit tot verwarring. Want wat moet er gerealiseerd worden
een belangrijke motor zijn voor innovatie in de keten. Deze worden
te geven, ook met de consortia. Alle deelnemende partijen hebben
‘De coaches hebben zich niet met het ontwerp bemoeid, alleen
en wat wil de opdrachtgever precies? En hoe weten de partijen of
nu nog vrijwel niet betrokken in de definitie en ontwerpfase van
invloed gehad op dit proces en er is groot geïnvesteerd in “samen
met het proces.’ Naderhand heeft ze het proces geëvalueerd.
ze het goed doen? Op basis van één lijstje functionele eisen, kan
een bouwproject. Samenwerking geeft midden- en kleinbedrijven
leren”. Als je inzicht geeft in je belangen, creëer je een goede
‘Ik heb gekeken naar het procesverloop, de succesfactoren en de
de opdrachtgever kiezen uit heel verschillende ontwerpen, die in
een belangrijke toegevoegde waarde ten opzichte van grote bedrijven.’
basis om samen te werken. Tijdens de case Biezenakker is voort-
knelpunten. Op deze manier kunnen we de case Biezenakker als
principe allemaal aan de wensen voldoen.’
durend in deze transparantie geïnvesteerd. De meerwaarde was
“best practice” gebruiken; als inspiratiebron voor andere opdracht-
dat er echt met elkaar werd meegekeken en meegedacht.’
gevers en bedrijven.’ De bouw is voor Syntens echter wel een
Cultuuromslag
Het deelnemersveld bestond uit de initiatiefnemers, de proces-
bijzondere sector. Hofman: ‘Ondanks dat we er primair voor het
‘Het is echt een cultuuromslag waar we mee bezig zijn en dat is
manager, consortia, een kwaliteitsteam, een beoordelingscommissie
MKB zijn, onderkennen we dat in de bouw de hele keten, inclusief
niet niks’, stelt Hofman. ‘De vraag rijst dan ook of het ons lukt om
en procescoaches. ‘De veelheid aan deelnemers en de korte door-
de opdrachtgever, moet worden bediend om tot innovatie te komen.’
deze cultuurverandering echt vorm te geven. Dat is het vraagstuk waar we ons de komende tijd op moeten richten.’ De ideeën van
looptijd maakte het ontzettend complex. Wat normaal gesproken
Verandering in de bouwsector
Hofman voor het vervolg van dit project: ‘De ontwikkelingen van
Hofman geeft aan dat de bedrijven in de bouw veranderen van pure
de Biezenakker blijven volgen, nieuwe pilots opzetten, ervaringen
Eenentwintigste-eeuws denken
uitvoerders naar product- of conceptontwikkelaars. Het ontwikkelen
delen en competenties door blijven ontwikkelen.’ Zelf heeft Syntens
Syntens heeft in eerste instantie meegedacht hoe de verande-
van nieuwe competenties en het genereren van meer inzicht in
door de case Biezenakker duidelijker inzicht gekregen in de rol die
ring vormgegeven kon worden. Vervolgens zijn twee van de vijf
de klant, kunnen hiervoor stappen in de goede richting zijn.
ze kunnen spelen. ‘Dat betekent goed inzicht in het proces krijgen,
een jaar duurt, is nu in acht weken gerealiseerd’, aldus Hofman.
10
11
Innoveren in de bouw
Het congres
I N S P I R E R E N D , V E R B I N D E N D , T R A N S PA R A N T M A A R O O K C O M P L E X :
Congres innovatief aanbesteden zet bouwwereld aan tot cultuuromslag De ruime zaal in de Drufabriek in Ulft stroomde al vroeg in de middag vol met architecten, installateurs, aannemers, projectontwikkelaars en een aantal vertegenwoordigers van woningcorporaties; de deelnemers van het congres “Opdracht geven en nemen in de eenentwintigste eeuw”. Dagvoorzitter Teun Leuftink voorspelde
van welstandscommissies, landschapsarchitecten en webfora.
stonden; leefbaarheid en integriteit.’. ‘De gemeente heeft een
Participatie betekende in dit geval niet ontzorgd worden, maar gek
goede bijdrage geleverd aan een snel verloop van de procedure’,
gemaakt worden met innovatieve vraagstukken. Alleen door deze
luidde een reactie uit de zaal na de uitleg van Kelly. ‘Normaal
vier punten te hanteren, kun je als gemeente complexe projecten
gesproken volgen al snel drie inspraakrondes en een herhaling
het hoofd bieden.’ Kelly vervolgde: ‘Dit project betekende een
van zetten, wat het tot een langdurig proces maakt.’
nieuwe manier van werken voor ons, waarbij twee mindsets voorop
op deze regenachtige oktobermiddag een pittige bijeenkomst, waarbij de aanwezigen overladen zouden worden met een veelheid aan informatie, vanuit verschillende invalshoeken belicht. ‘Ik ben als betrokken procescoach bijzonder geraakt door deze inspirerende samenwerking’, opende Leuftink het congres. ‘Duurzaamheid, leren
Alleen vertrouwen en transparantie leiden tot succesvolle ketensamenwerking Tijdens de uitwerking van de case Biezenakker is voor mij gebleken dat alles valt of staat met het type ondernemer dat aan dergelijke projecten deelneemt. Alleen een open visie, het “out of the box”-denken en de mate van vrijheid die hij of zij hierin heeft, leidt mijns inziens tot een goede
en vernieuwen zijn termen die vandaag vaak de revue zullen passeren: kan de bouwsector deze slag maken?’
ketensamenwerking. Dat de Gemeente Oude IJsselstreek en woningcorporatie Wonion de uitwerking van het plan overlieten aan Achterhoekse marktpartijen, was niet alleen zeer innovatief, vernieuwend en uitdagend, het vormde ook de basis voor de gewenste ketensamenwerking.
De Drufabriek, een voormalig fabriekscomplex dat al in 1754 werd
bouwen. In een vlot verhaal vertelde hij over het belang van
opgericht, bleek een inspirerende plek voor een interactief congres
duurzaamheid, de innovatieve aanbesteding van de Biezenakker
Positief is dat met het bouwcongres een zoektocht is ingezet naar een andere manier van aanbesteden die afwijkt van de traditionele
over innovatieve aanbesteding. Een rigoureuze renovatie resulteerde
in Ulft en wat er van geleerd kan worden. Hij ziet de toegevoegde
werkwijze. Hier ligt voor de (ontwikkelende) bouwbedrijven een taak dit goed in te vullen, waarbij vertrouwen, transparantie en
pas geleden in een verrassende mix van moderne architectuur en
waarde met name in de samenwerking van verschillende disci-
kennisdeling de pijlers vormen. In het gehele traject draaide het om kennis verzamelen en kennisdelen in de wereld van duurzaam
bewaarde oude elementen, waarna de nieuwe Drufabriek haar
plines in de bouwsector, ‘maar’, erkende hij ook, ‘ik denk niet dat
en energiezuinig bouwen. Maar ook om het zoeken naar het optimum tussen de stedenbouw en architectuur, het bouwkundige
deuren opende als veelzijdig centrum voor dans, theater, eten,
de bouwsector alleen de slag naar duurzaamheid kan maken, dat
en het installatietechnische, met als doel het ontwerpen van energieneutrale woningen. Voor een ambitieuze vraagstelling als
kunst, cultuur en ook als locatie voor vergaderingen en congressen.
moeten ook de opdrachtgevers doen.’
deze was het tijdsbestek van acht weken zeer kort, maar des te uitdagender. Integraal gezien had ons consortium uiteindelijk het
Integraal nadenken
Ook de Gemeente Oude IJsselstreek, die samen met woning
Jan Willem van de Groep, manager vastgoedontwikkeling bij
stichting Wonion de innovatieve selectiemethode initieerde, gaf
Wonion, legde uit dat de woningcorporatie streeft naar een energie
acte de présence. Gedreven gemeenteambtenaar Klaas Kelly
Energieneutraal bouwen heeft impact op een bouwonderneming, zowel in organisatorisch opzicht als wat betreft het benodigde
neutrale woningvoorraad in 2030. Maar hij merkte daarbij op dat
legde uit wat de rol van overheden is bij deze nieuwe vorm van
en gewenste kennisniveau. Daarom zijn we nu volop onze mensen aan het opleiden, op het gebied van energiezuinigheid en het
de opeenstapeling van ‘fantastische innovaties’ ook leidt tot een
aanbesteden en ketenintegratie. Hij koos bewust niet voor een
passieve huisconcept dat wordt gebouwd. Nu is de tijd aangebroken dat we ons product gaan waarmaken.
opeenstapeling van kosten. ‘Wij willen daarom dat er meer integraal
gedetailleerde samenvatting van de gemeentelijke rol in de case
wordt nagedacht’, aldus Van de Groep. Dat was voor hem dan ook
Biezenakker. Belangrijke boodschap van Kelly was een andere
Ir. Bram Klomps
de aanleiding om de gebaande paden te verlaten en de bouwsector
invulling geven aan het delen van kennis, participatie, innovatie
Directeur Bouwbedrijf Klomps
uit te nodigen om na te denken over duurzaam en betaalbaar
en transparantie. ‘Kennis delen kan bijvoorbeeld door het inzetten
beste product. Eigenlijk is het net als met schaatsen: je hoeft niet op alle vijf afstanden goud te winnen om kampioen te worden, maar
12
wel op een aantal onderdelen. Voor ons waren dat het stedenbouwkundige ontwerp, de architectuur en de mate van duurzaamheid.
13
14
Innoveren in de bouw
Het congres
Vertrouwen is rode draad
Aan de slag
drummer even inbond, ontvingen alle aanwezigen een “samba ei”
‘Vertrouwen vormt de rode draad in modern samenwerken’, vond
Aan het eind van de middag kwam iedereen opnieuw bij elkaar.
met de inspirerende boodschap “Aan de slag!”, waarna de
Alex van der Kemp, voorzitter van het bestuurlijk overleg Bouwend
Samenvattend kwam iemand tot de conclusie: ‘We hebben er
dag ritmisch en met een glimlach werd afgesloten. Petra Hofman
Nederland. Hij benadrukte de noodzaak van anders samenwerken
allemaal van geleerd, dus we hebben allemaal gewonnen.’
gaf als laatste aan de aanwezigen mee:
in de keten en gaf hier tips voor. Een van zijn belangrijke punten
Een andere deelnemer gaf aan zich na de informatieve middag
‘Ga gewoon aan de slag, probeer dingen uit waar het kan. Het is nu aan jullie.’
was dat je als bouwbedrijf geschikte projecten moet uitkiezen
dat samenwerking in de bouwwereld absoluut noodzakelijk
een volgezogen spons te voelen. De opzwepende drumsolo die
voor innovatieve contractsvormen en daarbij transparantie
is om kwalitatief goede oplossingen voor complexe problemen
de middag afsloot pepte iedereen weer op. Toen de enthousiaste
in acht te nemen. ‘Maak belangen en risico’s bespreekbaar’,
te vinden. ‘Bovendien geeft samenwerken het midden- en
adviseerde hij de sector. Hij merkt dat zo’n veertig procent van de
kleinbedrijven een belangrijke toegevoegde waarde ten opzichte
opdrachtgevers kennis heeft van innovatiemethoden, maar dat
van grote bedrijven’, besloot de innovatieadviseur haar betoog.
85 procent van de markt gewoon de aanbieder met de laagste prijs
Leuftink vatte na afloop samen: ‘We hebben veel informatie in
de opdracht gunt. ‘Of dit het beste plan is, is natuurlijk maar de
een korte tijd verwerkt, waarbij we samenhangende en inspi-
Als ik terugblik op het hele proces, kan ik vooral stellen dat ik tevreden ben over wat de case Biezenakker voor ons bureau heeft opgeleverd. De opge-
vraag’, stelde hij. Toch pleitte hij er ook niet voor om overal
rerende verhalen hebben gehoord. Ik denk dat de kernvragen
dane kennis kunnen we niet alleen gebruiken in andere opdrachten, maar ook als acquisitie-instrument; het levert daadwerkelijk nieuwe opdrachten op.
innovatieve contractsvormen voor te in zetten. ‘Het moet niet
die we straks bij de workshop moeten aankaarten zijn: heb ik
een doel op zich zijn.’In snel tempo besprak hij kansen en be-
het begrepen, wil ik het en kan ik het?’ Na de pauze werden de deel-
Ik werd door Bouwbedrijf Klomps uitgenodigd om deel te nemen aan het consortium. Zowel de selectiemethode als het plan voor
dreigingen, valkuilen en oplossingen. Waarbij zijn belangrijkste
nemers opgesplitst in vier groepen, waarna de parallelworkshops
de energieneutrale woningen hadden een hoog ambitieniveau. Uiteraard moest ons ontwerp binnen een stedenbouwkundig kader
conclusie was, ondanks alle problemen waar je als ondernemer
van start gingen. Aan de hand van de case Biezenakker werd inge-
blijven. Toch waren we, over de hele linie gezien, heel vrij in de invulling. Wat bij ons ontwerp de doorslag gaf voor de jury, was
in de bouwsector tegenaan kunt lopen: ‘Durf te pionieren.’
gaan op de praktijk van opdrachtgever- en ondernemerschap
vooral het extra element dat we hebben toegevoegd naast de andere vastgestelde eisen. We hebben er nog een schepje bovenop
van de eenentwintigste eeuw. Er werden niet alleen praktische
gedaan door een zorgcompartiment toe te voegen dat verder gaat dan de eisen die aan een levensloopbestendige woning worden
Gebruik de opgedane kennis als effectief acquisitiemiddel
Syntens heeft tijdens het gehele traject als procescoach opgetreden.
vragen gesteld, maar de discussie werd ook levend gehouden,
gesteld, zoals het reserveren van ruimte voor een (toekomstige) huiskamerlift en het implementeren van basisvoorzieningen voor
Innovatieadviseur Petra Hofman vertelde in haar presentatie hoe
waarbij ontmoeten en confronteren voorop stonden. ‘Ik heb er
domotica. Met weinig middelen is de woningen om te vormen op het moment dat het nodig is.
de selectieprocedure van het project Biezenakker vorm kreeg en
veel van geleerd en de volgende keer kan dit traject daardoor
Ik heb de samenwerking met de andere partijen binnen het consortium als zeer positief ervaren. De kracht lag in de combina-
gaf hierbij haar aanbevelingen voor de toekomst. ‘De case
nog sneller’, vond een van de aanwezigen in zijn groep. ‘Het biedt
tie van bedrijven. We hebben zeer intensief en langdurig met elkaar gesproken, en door de open discussies heb ik veel
Biezenakker is innovatief op alle fronten’, stelde Hofman.
kansen om eigen kennis te gebruiken, daar moet je de kans voor
geleerd; procesmatig maar ook heel nadrukkelijk inhoudelijk. Op voorhand waren we als consortium al overeengekomen dat we
‘In het energiezuinige en duurzame product, door de vernieuwende
krijgen’, voegde een ander daaraan toe. ‘Als aannemer en opdracht-
hiermee verder zouden gaan, ongeacht of we het winnende ontwerp hadden of niet. Wat ik tijdens het congres echter een beetje
kijk op aanbesteden en in het bestuurlijke proces. Er heeft
gever willen, dan kun je je als bedrijf onderscheiden’, meende hij.
miste, was een gespecificeerde uitleg van deze nieuwe manier van aanbesteden. Ik had graag willen horen hoe het moet worden
voortdurend afstemming plaatsgevonden om dit in de praktijk
Maar duidelijk werd ook meteen dat deze verandering niet ineens
aangepakt, wat de mogelijke valkuilen zijn en hoe het in de toekomst kan worden opgepakt.
vorm te geven, ook met de consortia. Alle deelnemende partijen
kan. Een ander bouwer meende dat innovatief aanbesteden meer
hebben invloed gehad op dit proces en er is groot geïnvesteerd
mogelijkheden biedt voor de sector om tot optimale oplossingen
Alfonso Wolbert
in “samen leren”. De meerwaarde was dat er echt met elkaar
te komen. ‘Maar’,benadrukte hij, ‘deze manier vraagt wel een
Arx Architecten
werd meegekeken en meegedacht.’ Hofman gaf dan ook aan
hele cultuuromslag; het gaat dwars door je hele bedrijf heen.’
15
Innoveren in de bouw
Wonion
Wonion kiest voor duurzaam bouwen: ‘Onze opgave voor deze eeuw’ Wonion wil vanaf 2030 een energieneutrale woningvoorraad bezitten. Vanwege de maatschappelijke verantwoordelijkheid van Wonion, de betaalbaarheid van de woningvoorraad die door stijgende energieprijzen in de knel komt en met het oog op de waardeontwikkelingen; duurzame gebouwen zullen beter renderen. Er zijn al veel ideeën voor duurzaam bouwen, maar gebleken is ook dat de opeenstapeling van ‘fantastische innovaties’ leidt tot een op eenstapeling van kosten. ‘Wij willen daarom dat er meer integraal wordt nagedacht’, aldus manager vastgoedontwikkeling van Wonion Jan Willem van de Groep. Reden om de gebaande paden te verlaten en de bouwsector uit te nodigen om na te denken over duurzaam en betaalbaar bouwen. De Biezenakker in Ulft was een proeftuin waarin de eisen van de 21e eeuw gecombineerd werden. Niet Wonion was nu de partij die alles uitdacht en daar een aannemer bij zocht, maar de markt, in dit geval de consortia, werden uitgedaagd na te denken over wat ze Wonion te bieden hadden. Duurzaamheid, gezondheid, betaalbaarheid en comfortabel wonen waren de
Groep de bouw dan ook graag wil meegeven is:
uitgangspunten. Van de Groep, die ‘als zoon van dominee nog iets
‘Bied toegevoegde waarde door samen te werken aan duurzame
stichtelijks wil meegeven’ aan de bouwers ziet dit niet alleen als
innovatie.’ De complexiteit van duurzaam bouwen vraagt om een
uitgangspunten voor de Biezenakker. ‘Het is onze opgave voor de
andere aanpak.’ Ook is hij ervan overtuigd dat je niet meer zelf
21e eeuw.’
moet organiseren, maar dat je gebruik moet maken van de innovatiekracht van de sector.
Innovatie in DNA van bedrijf
‘Als het over eenvoudige woningbouw gaat, dan kunnen wij nog
De ervaringen die Wonion opgedaan heeft met Biezenakker en
wel wat zeggen over techniek. Maar een duurzaam gebouw
innovatief aanbesteden hebben voor Van de Groep een aantal
moet je zien als een systeem. En naarmate dat gebouw duur-
zaken helder gemaakt. ‘Innovatie moet deel uit maken van het
zamer wordt, wordt hij complexer. De keuzes om een zo optimaal
DNA van een bedrijf. Je zult producten en diensten opnieuw
mogelijk systeem te creëren, is niet meer door één man of één
moeten vormgeven.’ Maar dat niet alleen. Ook openheid is een
partij te organiseren.
belangrijk beginsel voor de partijen onder elkaar. Bedrijven zullen moeten samenwerken om tot duurzaamheid te komen. Wat Van de
16
17
Innoveren in de bouw
18
Wonion
Daarvoor moet je samenwerken met degene die van die verschillende
Persoonlijke missie
deelsystemen verstand hebben en die aan elkaar kunnen knopen.’
Van de Groep is eveneens aan het onderzoeken hoe het innovatief
Bij de aanbesteding van de Biezenakker zijn de consortia hierin
aanbesteden in het Europees aanbestedingsrecht past. ‘Maar dat is
geslaagd, denkt Van de Groep. ‘Ik heb ook nog geen negatieve
meer mijn persoonlijke missie, omdat ik vind dat deze manier van
reacties gehad. Uiteraard waren er wel opmerkingen over dingen
denken kansen biedt voor opdrachtgevers om duurzaam te inves-
die beter kunnen; anders, simpeler, transparanter of objectiever.
teren”. Juist de overheid kan veel winst boeken door op deze manier
Maar over de vorm zelf is geen onvertogen woord gevallen.
de markt te laten concurreren en meedenken. Er zullen steeds weer
Iedereen is er enthousiast over. Deze manier zullen wij dus ook
nieuwe oplossingen worden bedacht die bijdragen aan de ontwik-
bij andere projecten gaan toepassen. De eerstvolgende is de
keling van een duurzame wereld. Hoe deze slag
renovatieopgave in de Vogelbuurt.’
gemaakt kan worden, is nog een uitdaging.
19
Innoveren in de bouw
Gemeente Oude IJsselstreek
Rol overheid bij nieuwe vorm van aanbesteden en ketenintegratie:
‘We moeten loskomen uit gewoontes, maar vasthouden aan de juiste gedachtegang’ In slechts acht weken toewerken van een beperkte opdrachtspecificatie naar de aanvraag van een bouwvergunning. Medio juli kozen de Gemeente Oude IJsselstreek en wooncorporatie Wonion middels een innovatieve selectiemethode een consortium, voor de realisatie van 61 energieneutrale woningen in de
besteed. Daarvoor moest de gemeente loskomen uit gewoontes,
masterplan Biezenakker.
maar vasthouden aan de juiste gedachtegang. Processen die normaal
Ook is er een kwaliteitsteam benoemd omdat in een tijdsbe-
gesproken achter elkaar verlopen, zijn parallel uitgevoerd. Zo is het
stek van acht weken een volledige bouw-
planologische kader en het beeldkwaliteitsplan gelijktijdig opgesteld
aanvraag klaar moest liggen, die moest voldoen aan de gestelde
met het maken van de bouwplannen door de consortia.
kaders om ook vergunbaar te zijn.’
‘Uniek’, stelt Konings. ‘Het plan inhoudelijk aan de marktpartijen
Bomenbuurt, onderdeel van de wijk Vogelbuurt/Biezenakker in Ulft. Hoe heeft de gemeente dit hele proces tot dusver ervaren en waarom is voor deze aanpak gekozen?
overlaten heeft dan ook wel stof doen opwaaien binnen de gemeente.
Belangrijke boodschap van Kelly is een andere invulling geven
Daarom hebben we op voorhand ruimtelijke kaders vastgesteld, om
aan het delen van kennis, participatie, innovatie en transparantie.
de vorm en indeling van het deelplan goed te laten aansluiten bij het
Het woord is aan Klaas Kelly, gedreven gemeenteambtenaar in de
uit voeren om de economie een impuls te geven. Bob Konings is
Oude IJsselstreek. ‘Dit project betekende een nieuwe manier van
projectleider van de Biezenakker; voor de inhoudelijke visie de
werken, waarbij twee mindsets voorop stonden; leefbaarheid en
aangewezen persoon. ‘Eén van de acties om de gevolgen van de
integriteit. Leefbaarheid betekent invulling en richting geven aan
crisis te beperken was het wijzigen van het ruimtelijke ordenings-
Door integraal te ontwerpen, loop je in een veel vroeger stadium tegen de knelpunten aan, waardoor ze eenvoudiger kunnen worden opgelost.
maatschappelijke ontwikkelingen en het oplossen van maatschap-
principe. Door dit ook nog eens versneld uit te voeren, proberen we
De architect had in het plan voor de Biezenakker bijvoorbeeld al een bepaald beeld voor ogen, maar doordat we met alle marktpartijen samen-
pelijke problemen. Integriteit vertaalt zich in rechtszekerheid,
de werkgelegenheid in de regio te behouden.’
werkten, kon dit nog worden bijgesteld, met een meer duurzame constructie tot gevolg.
een eerlijkheid en gelijkheid.’ De nieuwe vorm van aanbesteden
Grote uitdaging
Normaal gesproken ben je in mindere mate betrokken bij andere vakgebieden, terwijl in dit project met alle disciplines samen het ontwerp tot
past goed in het Aanvalsplan Achterhoek Authentiek Anders, waarin
De case Biezenakker was een grote uitdaging, omdat in acht weken
stand kwam. Ook Bartels had als constructeur vanaf het begin invloed op het project en kon meesturen in de duurzaamheidgedachte. De jury
gemeenten uit deze regio zijn overeengekomen projecten versneld
gerealiseerd moest worden waar anders ruim een jaar aan wordt
heeft vervolgens heel sterk en op de juiste manier de presentaties beoordeeld. Ze keken niet alleen naar de prijs, maar ook hoe het steden-
Integraal ontwerpen maakt oplossen knelpunten eenvoudiger
regulering en transparantie; kortom de burger spreekt ons aan op
bouwkundig in elkaar zat, naar het ontwerp en het energieverhaal in de woning. Ons consortium heeft het oorspronkelijke stedenbouwkundig plan aangepast. Daarmee hebben we een andere wijk neergezet dan Wonion voor ogen had, maar ze waren toch zo enthousiast dat we hebben gewonnen. Als ik vanuit mijn vak naar de toegepaste materialen kijk, die we constructief hebben gebruikt, gaan de woningen ongetwijfeld zeventig jaar mee. De bouwaanvraag is inmiddels ingediend; het plan is om in het voorjaar van start te gaan. Duurzame ontwikkeling is iets waar we als bureau veel mee bezig zijn en we zouden dan ook zo weer mee doen aan een dergelijk project als de Biezenakker. We zijn al bij een consortium betrokken voor een andere woningbouwvereniging. Dit project werkt op dezelfde manier, alleen zijn de plannen iets verder ontwikkeld voordat de prijsvraag wordt uitgeschreven. Robin Schipper Projectleider Bartels
20
21
Innoveren in de bouw
Gemeente Oude IJsselstreek
‘Kennis delen kan bijvoorbeeld door het inzetten van bouwcon-
de gemeente de grond al in eigendom en was er bijvoorbeeld geen
sortia, kwaliteitsteams en webfora’, legt Kelly uit. ‘Participatie
sprake van bodemverontreiniging.’
en samenwerken betekende in dit geval niet ontzorgd worden,
Het projectbesluit ligt nu ter inzage bij de gemeente, waar
maar juist gek gemaakt worden met innovatieve vraagstukken.
burgers tot half december hun zienswijze kunnen indienen.
Alleen door deze vier uitgangspunten te handhaven, kun je com-
Naar alle waarschijnlijkheid wordt nog voor zomer van 2010 gestart
plexe projecten het hoofd bieden.’
met de bouw. ‘Het is een leerproces dat je met elkaar moet aangaan, en je moet ook accepteren dat het een leerproces is’, besluit Kelly.
Durf te pionieren Of een dergelijke aanpak voor herhaling vatbaar is? ‘Bij Bomenbuurt waren de omstandigheden ernaar’, aldus Konings. ‘Zo had
Aannemers moeten af van conservatieve, traditionele werkwijze Doordat je in een consortium met alle deelnemende partijen aan tafel zit, mag je een kijkje in de keuken van een ander nemen en dat is heel leerzaam. Je krijgt meer begrip voor en inzicht in de werkwijze van andere marktpartijen. Klomps is een bedrijf waar we al jaren mee samenwerken, waardoor de keus voor een installatietechnicus op ons is gevallen. In de case Biezenakker hebben wij antwoord gegeven op de elektra- en energievraagstukken. Wonion koos de aannemers uit, de aannemers op hun beurt selecteerden de andere partijen voor de consortia. Door de tijdsdruk was snel schakelen noodzakelijk, al was het soms net een snelkookpan door de discussies onderling. Het nadeel van consortia is dat je niet altijd weet of het met de partijen onderling gaat werken. Met Klomps ging het gelukkig goed omdat ze heel vooruitstrevend zijn; we zaten behoorlijk op één lijn. Maar ik maak ook deel uit van andere consortia, waarbij de aannemer vaak nog te conservatief en traditioneel denkt, vaak is de opdrachtgever nog te dominant. Bovendien is in de traditionele bouwkolom de aannemer de coördinator en van andere deelnemende partijen krijg je niets mee. In het voortraject meer afstemming en terugkoppeling genereren, werkt positief. Deze nieuwe manier van samenwerken biedt dan ook perspectief voor de toekomst; voor ons is er inmiddels al nieuw werk uit voortgevloeid. De prijzen zijn nog steeds slecht en door in dergelijke vooruitstrevende consortia te participeren, krijg je de kans om betere opdrachten binnen te halen, met iets meer marge. Erik Gijgink Adjunct-directeur Klein Poelhuis-Voltman
22
23
Innovatief aanbesteden
Samenwerken VERTROUWEN IS DE BASIS
Samenwerken gaat niet vanzelf Wonion en de Gemeente Oude IJsselstreek kenden elkaar al lang en werkten regelmatig met elkaar samen. Er was sprake van een basisvertrouwen en een gezamenlijke ambitie en belang, gebaseerd op hun commitment aan het Aanvalsplan Achterhoek Authentiek Anders. Ook is de relatie tussen de deelnemende consortia en Wonion van belang. Het betrof immers een nieuwe werkwijze met de nodige investeringen en risico’s. Hier was een basisvertrouwen aanwezig doordat Wonion partijen
de gemeente en Wonion en tussen de verschillende disciplines
uit de regio had uitgenodigd, die een belang hadden bij een goede
binnen de organisaties is anders samengewerkt. Het kwaliteits-
samenwerking en relatie op de lange termijn. Binnen de consortia
team is daarvan een mooi voorbeeld, mensen van verschillende
is ook gezocht naar betrouwbare samenwerkingspartners.
disciplines voerden samen en tegelijk een integrale toets uit van
Voornamelijk bedrijven die elkaar al kenden, zochten elkaar op.
het ontwerp. Gebruikelijk is dat dit voor elke discipline afzonderlijk gebeurd en ieder er vanuit het eigen belang naar kijkt. Deze inte-
Samenwerken gaat niet vanzelf
grale aanpak is erg gewaardeerd, ook intern is wederzijds begrip
In dit traject lag de nadruk van een ‘vernieuwde’ manier van samen-
en inzicht ontstaan in elkaars disciplines.
werken, vooral bij de consortia. Zij werden door Wonion in feite gedwongen tot ketensamenwerking doordat ketensamenwerking als voor-
Gewenste vrijheid, maar ook onzekerheid
waarde werd gesteld. Er bestonden voldoende uitdagingen bij het
Door slechts functionele specificaties te geven aan consortia in
creëren van daadwerkelijke meerwaarde uit de samenwerking, on-
plaats van een compleet uitgewerkt bestek aan een uitvoerende
danks het feit dat partijen al met elkaar bekend waren. Het was ver-
bouwpartij wordt veel meer ontwerpvrijheid gegeven aan de markt
leidelijk terug te vallen in ‘oude patronen’ zoals bijvoorbeeld de
en wordt de markt uitgedaagd om samen met integrale oplossingen
houding ‘ieder zijn taak’. Of de aannemer die de informatie verzamelt
te komen. Dit heeft als gevolg dat er ruimte is voor verschillende
en alleen de prijs bepaalt. Of de architect die met een kant en klare
oplossingen en keuzevrijheid. Naast de gewenste ruimte geeft dit
tekening op de eerste vergadering verschijnt. Of de installateur die
ook onzekerheid zowel in het ontwerpproces als in het keuzeproces.
wacht op zijn beurt. Of… Tijdens dit traject zijn procescoaches ingezet
Deelnemers van de consortia hebben zich regelmatig afgevraagd:
om de consortia te ondersteunen in het proces van samenwerken.
‘wat verwacht de opdrachtgever precies? En hoe gaan ze dat beoordelen?’ Deze opgave vraagt van de consortia zich, meer dan
Kwaliteitsteam
voorheen, goed te verdiepen in de klant en in de gebruiker en hun
Niet alleen binnen de consortia is op een andere manier dan
behoeftes en belangen.
gebruikelijk, nauwer en intensiever, samengewerkt. Ook tussen
24
25
Innoveren in de bouw
Ook actief kennis zoeken en zelf keuzes maken hoort daarbij.
nieuwe oplossingen te komen. Ze geven aan op deze manier meer
Vervolgens moet het plan nog verkocht worden aan de hand van
toegevoegde waarde te kunnen geven. Ook geeft men aan geleerd
‘unique selling points’ en het onderscheidend vermogen. Dit vraagt
te hebben over de stand van de technologie in het eigen vakgebieden
hele andere competenties van bedrijven dan in traditionele processen.
en in aangrenzende vakgebieden. En men zegt wederzijds inlevingsvermogen te hebben ontwikkeld wat samenwerking
Resultaat
gemakkelijker maakt. Er zijn woonconcepten ontworpen die niet
Het proces is een investering geweest voor alle betrokken partijen,
alleen voor dit traject gebruikt hadden kunnen worden, maar ook
zowel in tijd als in geld. Ondanks dat zaken kunnen worden verbeterd,
toepasbaar zijn in andere projecten!
kijkt iedereen met tevredenheid terug. Het resultaat van de aanbesteding was naar verwachting: nulenergie woningen voor een
www.syntens.nl
betaalbare prijs. Deelnemers geven aan uitgedaagd te zijn om met
088 – 444 0 444
Colofon Redactie:
Petra Hofman, Reonne Horsman, Debby van Wijngaarden
Interviews:
Zutphens Persbureau
Vormgeving:
De Graaf & Partners Communications
Fotografie:
Divers in eigen beheer
Druk:
Wim Wanetie Grafische Producties
© Syntens 2009
26
Syntens is een initiatief van het Ministerie van Economische Zaken.
