INLEIDING TOT DE MARXISTISCHE ECONOMIE
Nick Deschacht
Inleiding Prof. dr. Ernest Mandel (1923-1995)
Overzicht van de cursus 28/3: Basisbegrippen van de marxistische economie 18/4: De ontwikkeling van de kapitalistische productiewijze 25/4: Marx’ theorie van de economische crisis van het kapitalisme
Cursustekst: “Politieke economie”, prof. dr. Dirk Frantzen (http://www.masereelfonds.be/uploads/documenten/teksten/economie/politieke_economie_cursus_dirk_frantzen.doc)
De centrale vraag ... economische crisis, werkloosheid, ongelijkheid, imperialisme, ecologie, ...
Wat is het kapitalisme?
Karl Marx: ‘Het Kapitaal’ (1867) • Het korte antwoord zou kunnen zijn: ‘het kapitalisme is een productiewijze gekenmerkt door veralgemeende koopwarenproductie’. Maar wat betekent dit? • Bovendien stelt Marx dat we fenomenen enkel dynamisch kunnen begrijpen
Marx’ lezing van de geschiedenis • Noodzakelijk product • Arbeidsproductiviteit: technologie, arbeidsdeling, schaalvergroting • Het meerproduct als basis van de klassenmaatschappij Productiewijze
Productieverhoudingen
De ‘antieke productiewijze’
Slavernij
De feodaliteit
Lijfeigenschap
Het kapitalisme
...
• Productiewijzen ondergraven gaandeweg hun eigen bestaansvoorwaarden
Marx’ lezing van de geschiedenis • Primitieve accumulatie van kapitaal • Proletarisering en de opkomst van loonarbeid Geschatte proletarisering in West-Europa (zie J. Lucassen, 2005) 1500 1750 1850 1980 ± 25%
± 60%
± 70%
Om misverstanden te vermijden: • Zijn bedienden ook loonarbeiders? • Is iemand met een spaarrekening altijd een kapitalist?
± 90%
Arbeidswaardeleer Wat bepaalt de waarde van een product? Antwoord van Marx: • het enige kenmerk dat alle producten gemeenschappelijk hebben is dat er menselijke arbeid in vervat zit • de waarde van een product wordt bepaald door de hoeveelheid arbeid nodig om ze te produceren (de “waardewet”) Vergelijk met de klassieke economie: “3 productiefactoren” (kapitaal, arbeid en grondstoffen)
Meerwaarde en winst Proletarisering: producenten gescheiden van productiemiddelen, hebben geen andere keuze dan hun arbeidskracht te verkopen. Achter de schijnbaar vrijwillig aangegane ruilrelatie tussen arbeider en kapitalist schuilt een dwangrelatie. De ongelijke machtsverhouding in het loononderhandelingsproces stelt de kapitalist in staat om de arbeider meer arbeid te laten presteren dan hij vergoedt via het loon (het meerproduct). Winst is de specifieke vorm van het meerproduct in het kapitalisme, waarbij het meerproduct wordt toegeëigend door ruilhandel op de arbeidsmarkt ipv onder directe dwang.
Een eerste antwoord op de centrale vraag Wat is het kapitalisme? Een koopwaar is een product bedoeld voor verkoop op de markt Niet elke markteconomie is kapitalistisch: • ‘eenvoudige koopwarenproductie’ (= pré-kapitalistisch) • ‘veralgemeende koopwarenproductie’ (ook arbeidskracht is een koopwaar) Dus: het kapitalisme is een productiewijze gekenmerkt door veralgemeende koopwarenproductie
Marx’ economische basisconcepten De kapitalist koopt twee soorten koopwaren om die in het productieproces te verbinden: arbeidskracht en productiemiddelen (grondstoffen en machines)
Tijdens het productieproces wordt waarde gecreëerd. Na afloop bestaat de waarde van een koopwaar uit drie componenten: • C:
het constant kapitaal (de waarde van de verbruikte productiemiddelen)
• V:
het variabel kapitaal (de waarde van de verbruikte arbeidskracht)
• Mw: de meerwaarde (de waarde van het geproduceerde meerproduct)
Totale waarde van een koopwaar = C + V + Mw
Marx’ economische basisconcepten Voorbeeld: productie van een houten stoel • C:
prijs betaald voor grondstoffen (hout), werktuigen, werkplaats
• V:
prijs betaald voor de arbeidskracht
• Mw: de winst Volledige arbeidsdag: 8u C: 20€ (2 uur)
+
V: 50€ (5 uur)
+
Mw: 30€ (3 uur)
= 100 € (totale waarde)
Marx analyseert de pogingen om de hoeveelheid meerwaarde te vergroten: • De productie van absolute meerwaarde • De productie van relatieve meerwaarde
Marx’ economische basisconcepten Volledige arbeidsdag: 8u C: 20€ (2 uur)
V: 50€ (5 uur)
+
+
Mw: 30€ (3 uur)
= 100 € (totale waarde)
1. De winstvoet
€
= 43% € €
De winstvoet is de winst als percentage van het geïnvesteerde kapitaal
Marx’ economische basisconcepten Volledige arbeidsdag: 8u C: 20€ (2 uur)
+
V: 50€ (5 uur)
+
Mw: 30€ (3 uur)
= 100 € (totale waarde)
2. De samenstelling van het kapitaal € = 40% €
De samenstelling van het kapitaal is een maat voor de graad van mechanisering
Marx’ economische basisconcepten Volledige arbeidsdag: 8u C: 20€ (2 uur)
+
V: 50€ (5 uur)
+
Mw: 30€ (3 uur)
= 100 € (totale waarde)
3. De meerwaardevoet € = 60%
€
De meerwaardevoet interpreteert Marx als een maat voor de graad van uitbuiting
