Inleiding: rustgevende panorama's en sprekende portretten

Civis Mundi Foto van Nora Stroink, Doek Huis in de bergen, Ardèche, 1953

Liefde voor het mooie in medemensen en de natuur Boekbespreking Nora Stroink, beeld van een Nederlands kunstenares door Christina Dorjee Piet Ransijn

Dit stijlvolle kunstboek over een veelzijdig kunstenares verdient ruimere aandacht dan een beperkte oplage. Op iedere bladzijde straalt schoonheid de lezer tegemoet. Deze bespreking is geschreven door een (cultuur)socioloog en ingedeeld in een biografische, filosofische en kunstzinnige context met recensies en tenslotte een cultuursociologische context met Nora's visie op kunsten cultuurgeschiedenis. Hierbij wordt het leven en de visie van Nora Stroink onder meer vergeleken met die van de socioloog Sorokin, waardoor zij de bredere context krijgt die zij verdient. Inleiding: rustgevende panorama's en sprekende portretten In de schilderijen van Nora Stroink zien we subtiel en rustiek geschakeerde landschappen, waaruit licht in rust en ruimte straalt; waarin mensen opgaan in een vloeiend verdeeld natuurlijk geheel. In haar sprekende portretten met levendige gezichtsuitdrukkingen, indringende en zachtmoedige ogen kijken wij als het ware in de ziel van de mensen die ons aankijken. Vanuit de schilderijen lijken zij ons aan te spreken en tegemoet te treden. Nora Stroink heeft ook een portret geschilderd van Prinses Beatrix, dat niet toegankelijk is. De panoramische vergezichten van Nora Stroink doen denken aan Van Gogh, het (post-) impressionisme en De Haagse School: Mesdag, Maris en Mauve, een aangetrouwde neef van Van Gogh. Nora Stroink kreeg haar opleiding aan de Haagse Academie van Beeldende Kunsten. ?Op haar werk is niet gemakkelijk een etiket te plakken'' (p 79).Recensenten leggen wel eens een verband met Van Gogh en soms Cézanne, vooral bij haar Zuid-Franse doeken. Zij heeft echter haar eigen stijl en gaat niet uit van een school, theorie of voorbeeld (p 75, 80, 81,164). Haar

pagina 1 van 16 - www.civismundi.nl

werk is rustiger, harmonisch en evenwichtig, meer dan bij Van Gogh, wiens gepassioneerde penseelvoering beweegt tussen extremen van vervoering en depressie. Haar werk laat zich typeren door een subtiel kleurenpalet, vloeiende overgangen in stijlvolle contrasten en weldadige variatie in vlakken, vormen en kleuren.

Murat, Auvergne 1954. Ochtendgloren Provence 1954. Druivenpluk. Harmonie door driehoekvorm

1. Biografische context: wie was Nora Stroink? Voorgaande kenschets roept de vraag op: wie was deze kunstenares? Wat heeft zij ons te zeggen? Wat is haar visie en bezieling, die spreekt uit talloze levendige portretten en panorama's? Zoals past in Civis Mundi, tijdschrift voor politiek en cultuur, wordt haar leven en werk besproken in een bredere sociale en culturele context. Van ruim 600 doeken op olieverf en talloze aquarellen en tekeningen zijn 300 afbeeldingen in deze rijk geïllustreerde biografie opgenomen uit haar rijke oeuvre. Het boek is geschreven door haar kunstzinnige pleegdochter. Deze wil ?iets overbrengen van haar liefde voor de mensen en voor schoonheid?. De schrijfster is daar op exemplarische wijze in geslaagd. Behalve de kunst, visie en bezieling, geeft zij ook de liefde van en voor haar pleegmoeder door in een fraaie biografie.

Druse meisje, Israel, 1966;Den Haag, 1939, Hofvijver, Regeringsgebouwen. Wat weet de regering van de in haar biografie onthulde geheimen?; Portret van een vriendin, 1977 De jonge damesportretten verbeelden resp. natuurlijke eenvoud en schoonheid, en kunstzinnige verfijning en beschaving

Nora Stroink (Amsterdam 1897- Bilthoven1978) is de tweede van de drie dochters van kunstminnende ouders. Haar vader was civiel ingenieur te Amsterdam. Na een liefderijke jeugd volgt zij de HBS, akte Lager Onderwijs en MO Engels. In 1919 trouwt ze met een ingenieur die in Ñederlands-Indië gaat werken. Het paar woont vier jaar nabij Palembang, tot Nora ziek terugkeert in 1926. Nora kan geen kinderen krijgen en gaat naar de kunstacademie in Den Haag, hun woonplaats. Zij krijgt ook een muziekopleiding en is acht jaar beroepsvioliste in het Nederlands Kamerorkest.


In een zwaarwegend dilemma besluit zij in 1938 zich te wijden aan de schilderkunst, haar andere grote talent. Na een tijd van verwijdering van haar overspelige man, sterft deze aan difterie in 1945, daags voor de scheiding. In de periode die eraan vooraf gaat, drukt zij haar gevoelens uit in enkele verzen. Een amoureus begin eindigt in teleurstelling en religieuze overgave. Gedichten over liefde Als je mij aankijkt,.. gaat het in mij zingen Dan straalt de zon met sterke, warme gloed Dan juichen alle dagelijkse dingen En het leven is weer goed

Maar als je weg bent, gaat mijn hart zo treuren Ik ben bedroefd, ik mis je elke dag 't Wordt koud en kil, en 't dagelijks gebeuren Is zonder klank en zonder kleur en zonder lach ******* Mijn ziel stijgt als een leeuwerik omhoog Met snelle wiekslag klim ik door de sferen Totdat ik voel de warmte van uw oog? Waar geen mensen mij meer kunnen deren? 1941 ******* Een liefdeslied, een gouden keel, De stilte heeft een stem gekregen, Een zachte streling als fluweel,


Extase, jij bent milde zegen.

'Mijn Liefde heb Ik u geschonken nu is het tijd, ben je bereid. je hebt de Eeuwigheid gedronken, volg Mij waar Ik u heen leid.' 1946 (spelling gemoderniseerd)

In deze gedichten drukt Nora de ontwikkeling uit van aardse, amoureuze liefde en teleurstelling naar gelouterde religieuze liefde. Het komt overeen met de beschrijving van Plato in Symposion, samengevat in mijn artikel met gedichten in het aprilnummer van Civis Mundi nr. 24. Mijn eerste gedichten Aan de Eeuwige Geliefde zijn ook geschreven na liefdesperikelen. Bij Nora vindt de gelouterde liefde haar uitdrukking in de kunst en liefde voor haar medemensen. Zij had in die tijd contact met Baron Hubertus Van Tuyl van Serooskerke, prominent lid van de mystiek georiënteerde, uit India afkomstige Soefibeweging. Zij deed ook aan meditatie. Persoonlijke transformatie naar altruïsme De transformatie in het leven van Nora laat zich markeren in enkele keerpunten. Deze ontwikkeling is enigszins te vergelijken met die van andere gerijpte persoonlijkheden, met name met wat de socioloog Sorokin beschrijft. Deze overeenstemming geldt ook voor hun visie op kunst en cultuur zoals aan het eind van dit artikel naar voren komt. Eerst volgen vier keerpunten of wendingen in het leven van Nora Stroink. Daarna een globale vergelijking met enkele markante personen. Nora besluit zich te wijden aan de schilderkunst in 1938. de overgang naar een bovenpersoonlijke, geestelijke of religieuze liefde, die Nora uitdrukt in haar gedichten, geschreven in 1941 en 1946, voor en na het afscheid van haar man. de altruïstische toewijding aan hulpbehoevende medemensen na 1946 als vrijwilliger en creatief therapeut bij een psychiatrische instelling. Hierbij


combineert Nora haar liefde voor de kunst en haar medemensen. Dit keerpunt wordt beschreven in de volgende paragraaf. na 1952, als Nora weer vrij is en op zichzelf gaat wonen en als schilderes op de voorgrond treedt, terwijl zij haar vrijwilligerswerk in deeltijd, meer op de achtergrond voortzet. De socioloog Sorokin beschrijft in zijn autobiografie en studies van altruïstische liefde een persoonlijke overgang of transformatie bij 'grote altruïsten'. Hij heeft dit zelf ervaren nadat hij gratie kreeg toen hij ter dood veroordeeld was. Dit overkwam ook Dostojevski. Verwante ervaringen vermelden Comte, van wie de term altruïsme afkomstig is, verder Tolstoi en Spinoza, bij zijn 'geestelijke liefde tot God'. Tolstoi beschrijft zo'n overgang in zijn laatste roman Opstanding. Beethoven besloot in zijn Heiligerstadttestament zich aan de kunst en de mensheid te wijden, in plaats van zich het leven te benemen. Onder schilders is bij Van Gogh en diens voorbeeld Millet sociale bewogenheid met boeren en 'gewone arme mensen' te constateren. Van Gogh heeft keerpunten en wendingen naar altruïstische liefde beschreven in zijn brieven.

Noors landschap, 1951; 1973 Roos, symbool van liefde: knop wordt bloem Dit is het eerste opvallende doek in de biografie toen zij op de voorgrond ging treden als schilderes. "Krachtig op het doek gezet met suggestieve verbeelding van de bergen en het water dat besneeuwde toppen en wolkenluchten weerkaatst." (Utrechts Nieuwsblad 28 031952) ?Boeiend te zien hoe Nora Stroink het naar binnen gekeerde treft van de noordelijke natuur? De verstilling brengt zij in sfeer en kleur, tot de uiterste stilte van de enkele kleur toe. Zij weet met weinig middelen veel te bereiken? Zij suggereert ons op rake wijze de grootse, troosteloze eenzaamheid van het landschap in dezelfde grijze of blauwe tonen, als het ware tot een machtige eenheid samenvloeiend.? (Drs. H. Martin 1711-1953, oud-directeur van het Friese Museum in Leeuwarden)

Het grote onrecht en keerpunt in haar leven Ruim een jaar na het tragisch overlijden en scheiden van haar man volgt 'het grote


onrecht' en keerpunt in haar leven. Ze is dan 50 jaar. Bij een bezoek aan vrienden wordt zij plots met de dood bedreigd door de krankzinnige zus van de gastvrouw, die zojuist de echtgenoot van de gastvrouw heeft gedood. Net op tijd komt de politie, gealarmeerd door krankzinnig gegil. In de psychiatrische kliniek gekomen, mogen ze niet naar huis. Nora ontdekt bij gesprekken dat er ook normale gezonde mensen zijn opgesloten. Waarom? Zijn het politieke gevangenen? Na de oorlog bleek het vaak voor te komen, dat mensen zonder vorm van proces gevangen werden gehouden. Nora meldt dit aan het afdelingshoofd, die haar het predicaat 'paranoia' geeft en haar gevangen houdt, mogelijk uit voorzorg dat Nora het zou gaan rondvertellen. De inrichting blijkt later bekend te staan als 'vuilnisvaatje van de regering' en de geheime dienst. Er zijn kluizen die anno 2010 door niemand geopend mogen worden. Vervolgens wordt Nora, zonder te weten waarheen, opeens meegevoerd naar een inrichting te Den Dolder. Zij vertelt haar verhaal aan de geneesheer-directeur, een integer en edelmoedig man, die zich over haar ontfermt en haar beschermt. Hij weet wat zich afspeelt in Den Haag en dat Nora niet meer veilig is en in de gaten wordt gehouden (door de geheime dienst). Ze blijkt te worden gevolgd als ze naar Utrecht gaat om verfspullen te kopen.

Portret van de geneesheer-directeur,1957.Nora en andere bewoners; Man bij kacheltje, 1952

Persoonlijke begeleiding en muziek als therapie De directeur ziet Nora's kwaliteiten en faciliteert haar vrijwilligerswerk bij persoonlijke begeleiding. Ze heeft een zeer goed contact met hem. Met haar creatieve en invoelende talent weet zij ontoegankelijke patiënten te helpen 'met de liefde van mijn hart' (p 40). Ze weet ook een wanhopig arts gerust te stellen die gekleurde aura's om mensen heen ziet en mogelijk paranormaal gevoelig is. Maar hij meent dat hij gestoord is. Dit komt vaker voor. Als bijvoorbeeld fijngevoelige kinderen dergelijke kleuren zien, wordt dit beschouwd als waanvoorstellingen, met medicatie of opname als remedie. Op opleidingen voor hulpverleners wordt hier nog steeds bij uitzondering aandacht aan besteed, leert ruim 20 jaar ervaring als docent. In 1950 richt Nora een dameskoor op van patiënten, dat bekendheid krijgt en optreedt in Utrecht. Samen musiceren heeft een heilzaam therapeutisch effect.


Muziek ziet zij als ?heimwee naar het verloren paradijs' (p 43). Nora's visie komt nog aan de orde, aan de hand van een artikel van haar in Het Maandblad van de instelling. Daarnaast geeft zij een lezing, tekent en schildert zij patiënten, artsen en een portret van haar beschermheer. Pas na vijf jaar, in 1952, is het gevaar vanuit de Geheime Dienst voor haar geweken. Nora gaat in het naburige Bosch en Duin wonen. Tot haar 65e jaar in 1962 blijft zij zich onbaatzuchtig inzetten voor de patiënten, in totaal 15 jaar lang in vrijheid en betrokkenheid. Het is ongelofelijk dat bovenstaande vrijheidsbeperking en beroving zich in Nederland heeft kunnen afspelen. Het lijkt op praktijken in de voormalige SovjetUnie, bijv. de verbanning en zwijgplicht van de atoomgeleerde en Nobelprijswinnaar voor de vrede Andrej Sacharov. Het is niet zo extreem als thrillers zoals One flew over the cuckoo's nest en de 'Denkpolitie' in 1984, de klassieker van Orwell, maar doet er wel aan denken. Privacy blijkt betrekkelijk, net als vrijheid van denken, spreken en handelen. Er is nog veel voor verbetering vatbaar in de zorg, met name psychische zorg. Nora en haar directeur waren hun tijd vooruit met creatieve therapie. Mensen krijgen lang niet altijd de zorg, aandacht en liefde die zij nodig hebben, mede door tijdsdruk en bezuinigingen. De ziel wordt meestal vergeten of als niet-bestaand beschouwd. Nora en haar directeur hadden aandacht voor de persoon, de ziel van de patiënt.

Meer van Galilea, links en rechts, 1966; Beschermengel;Het lichaam is het huis van de ziel, Het meer geeft de stille sfeer van de ziel weer

2. Filosofische context: de bezielde visie van Nora Stroink over de ziel Interessant is wat Nora schrijft over de ziel. Haar schilderijen zijn bezielde kunst. In haar portretten schildert zij niet alleen het uiterlijk van de zichtbare persoon, maar ook het innerlijk, de ziel, zoals verderop bij haar portretkunst in het volgende wordt beschreven. De vragen die Nora stelt in Het Maandblad van de instelling waar zij werkte, stonden ook in Civis Mundi nr. 24 in een boekbespreking van G. Teule: Hebben wij een ziel. Zo ja, waar dan? Nora schrijft: ?Wat is eigenlijk ziel en waar zit die ziel?.. Er zijn dingen die mijn verstand niet weet en toch is er een weten in me? Ieder weet de plaats van zijn hart, longen en hersenen? Maar niemand heeft de ziel ooit gevonden en als de mens gestorven is,


is hij ontzield. Waar is de ziel dan gebleven? We zullen nu gaan zoeken naar de antwoorden die de mensen in de oudheid gaven: ?De Egyptenaren zagen de ziel als het leven gevende wezen dat de mens na de dood verlaat? De ziel vliegt als een vogel naar hoger sferen? De Grieken geloofden dat de ziel uit hogere regionen op aarde neerdaalde. Er waren zielen die op aarde kwamen om een straf te ondergaan en er waren ook zielen die tot taak hadden de wereld te verbeteren. Plotinus, een mysticus, zei: 'Ze komen op aarde om de wereld te verbeteren'. Maar Empedocles zei: 'De zielen zijn van God afgevallen en verdwaald.' Als Plotinus spreekt van de zielen die de wereld verbeteren, doelt hij op? verlichte zielen, heiligen, profeten? ? ?Plato zei: 'De ziel is in het lichaam gevangen. Terwijl de ziel aan het lichaam gebonden is moet zij deelnemen aan de natuur van het lichaam... Als de ziel haar vroegere superieure staat vergeet, begaat zij een fout waarvoor zij boete moet doen.? ?Wat leert het Christendom ons over de ziel? Het bekende Bijbelverhaal vertelt hoe de ziel aanvankelijk in paradijstoestand? leefde in zalige onbewustheid met God verbonden? en door eigen schuld uit het Paradijs is verbannen.?

Paradijstoestand 1951; Zachte krachten overwinnen;Paradijselijke liefde 1951;Magie der muziek 'temt' slang De afbeeldingen hebben te maken met belevingen van Nora. Voor haar zuiverheid buigt de slang, wordt door kunst 'getemd'.

Nora vervolgt: ?De ziel in de mens heeft haar herinnering behouden aan haar hoge afkomst. Het verlangen in iedere ziel naar schoonheid, harmonie, vrede en geluk is heimwee naar de paradijswereld. De ziel bezit een kennis waarvan het verstand niet weet. De ziel heeft motieven die niet van verstandelijke aard zijn. Dat de ziel die in het lichaam woont, ook het lichaam bestuurt blijkt daaruit, dat het lichaam onmachtig wordt, wanneer de ziel gewond wordt?? ?De mens bestaat uit lichaam, ziel en geest... De ziel richt zich zowel naar het aardse als naar het geestelijke: de aardse belevingen moeten worden vergeestelijkt en het licht van de geest moet in het aardse stralen. Liefde heeft de ziel nodig om zich te ontplooien zoals een plant zon behoeft om te groeien. Kinderen die in hun


jeugd zonder liefde opgroeien, worden vaak later zielsziek. Alleen liefde kan zulk een ziel weer genezen. Door de liefde kent en herkent de ene ziel de andere. Liefde verbindt de zielen terwijl de haat ze verwijdert. Einddoel van de ziel is de vereniging met God... Van zalige onbewustheid is dan de ziel uitgegroeid tot gelukzalige bewustheid. De ziel heeft? door het goede te doen het kwade overwonnen. Lijden en strijden was nodig om tot bewustwording te komen,? aldus Nora Stroink in het maandblad van de instelling waar zij werkte als vrijwilligster. De ziel in haar portretkunsten landschappen: het innerlijk in het uiterlijk In Nora's portretten komen personen tot leven als bezielde mensen. Nora heeft een kunstzinnig oog voor de typerende schoonheid in het karakter en de ziel van de afgebeelde personen. Met een liefdevolle blik ziet zij het mooie en karakteristieke in de ander en kijkt zij als het ware door het uiterlijk heen. Iedere persoon heeft zijn eigen schoonheid. Zoals ook ieder landschap zijn eigen typerende schoonheid heeft, geeft zij als het ware ook de 'ziel van het landschap' weer in haar panoramische doeken. ?Zij blijkt geboeid? door gebieden die zij niet slechts gezien heeft maar beleefd en waar zij erop uit is, niet alleen natuur, architectuur en pittoreske typen in haar werk vast te leggen, maar waar zij ook de ziel van het land en het volk heeft willen ontdekken en tot uitdrukking willen brengen.? (p 160, J F A Janzen, Utrechts Nieuwsblad)

Meisje, Nazareth, 1966. Jonggestorven jongentje, 1976. Pater prof dr Jan van der Ploeg, rector magnificus Univ. Nijmegen, 1958. Monsieur Pierre, 1954 ?De Zuid-Franse boer met zijn zongestoofd gezicht en slimme oogjes kijkt ons zo levensecht aan, dat hij regelrecht uit zijn akker in de lijst lijkt gestapt.'

In haar laatste levensfase schildert zij geen landschappen, maar legt zij zich hoofdzakelijk toe op het schilderen van treffende portretten. In recensies worden deze als volgt gekenschetst. De portretkunst moet volgens de Utrechtse professor A.W. De Groot aan drie eisen voldoen: ?Onmiskenbare gelijkenis, innerlijke gelijkenis door overtuigende weerspiegeling van het karakter en schoonheid. Nora Stroink behoort tot de weinigen die dit kunnen.? (p 93) ?Naast de uiterlijke gelijkenis is daar toch altijd dat niet te definiëren andere


dat de beschouwer met het innerlijk van de geportretteerde confronteert.? ?In portretten schijnt de psyche van de geportretteerden vrij juist gepeild.? (p 59) ?Het tere in het jonge leven in het heel jonge kind is prachtig getroffen.? (p 72) ?Bij de gezichten die zij schildert 'branden alle lampjes van binnen'.? (p 155) ?Zij schouwde het innerlijk van de mens en legde dat vast in haar portretten.? De energie van liefde Visies die verwant zijn met Nora's visie, vinden we bij vele wijze mensen. Nora noemt Plato, Plotinus en Jezus. In Symposium beschrijft Plato de verheffing of sublimatie van lichamelijke liefde, die op bepaalde objecten of personen is gericht, naar een meer geestelijke, alomvattende liefde. Later werd deze 'platonische liefde' genoemd en louter geestelijk opgevat. Bij Plato omvatte deze echter ook het lichaam. Ook Nora omvatte met haar geestelijk gerichte liefde de uiterlijke verschijningsvormen in haar portretkunst en landschappen, waarin de ziel tot leven komt. Zij ontstijgt het aardse niet, maar geeft gestalte aan schoonheid en liefde in aardse vormen van personen en landschappen Bij Nora kwam in de biografische context de verheffing van erotische naar geestelijke, religieuze liefde naar voren, die door Plato en ook door Freud worden beschreven. Bij Freud vormt de Eros of liefdeskracht de fundamentele menselijke drijfveer, vooral op het erotische vlak. Hij beschrijft echter ook het principe van sublimatie en het 'oceanische gevoel' van de omvattende religieuze liefde in Das Unbehagen in der Kultur. Door deze altruïstische liefde overstijgt Nora als het ware de beperkingen van haar tijd en cultuur en de onbehaaglijke en 'ontaarde' aspecten daarvan, die zij in haar eigen leven en bij anderen heeft meegemaakt. De term 'ontaard' gebruikt zij in haar visie op de kunst en cultuurgeschiedenis die aan het eind van dit artikel naar voren komt. Reeds genoemd zijn de indicaties van een transformatie naar altruïstische liefde in het leven van Nora. Dit stemt overeen met bevindingen van Sorokin bij anderen. Door deze overeenstemming krijgt het leven en werk van Nora in een ruimer kader. Zij was een levend voorbeeld van wat hij schrijft. De interpretatie van haar biografische gegevens bevestigt het onderzoek van Sorokin en geeft deze een betekenis die ook voor anderen kan gelden.


Sorokin wijdde zijn leven aan sociale hervorming en sociologisch onderzoek en uitvoerige studies naar liefde, onder meer in The Power of Love. Types, Factors and Techniques of Moral Transformation en het Symposiumverslag Forms and Techniques of Altruïstic and Spiritual Growth.Nora is te beschouwen als een voorbeeld van een 'good neighbour' in Altruïstic Love. A Study of American Good Neighbours and Christian Saints. Sorokin relateert altruïstische liefde aan een hoger bewustzijn, het 'bovenbewuste', een term van de Indiase wijze Aurobindo. Na een dramatisch keerpunt in zijn leven heeft Sorokin evenals Nora en anderen de helende kracht van liefde ervaren. De auteur van Nora's biografie heeft ervaren dat van Nora een bepaalde energie uitging, waarvan mensen rustiger werden, een positieve helende energie. Daarom openden patiënten zich als het ware voor haar en kon zij hen helpen op haar creatieve manier. Haar directeur had oog voor deze kwaliteiten en zag de resultaten. In deze tijd van individualisering, vervlakking en bezuiniging op overheidssteun wint het werk van Sorokin en het voorbeeld van Nora weer aan actualiteit. In het voorwoord van zijn boek schrijft Sorokin dat we van de energie van liefde veel minder weten dan van licht, warmte, elektriciteit en andere vormen van fysische energie. Hij citeert Maslow, die schrijft dat in psychologieboeken het onderwerp liefde zelden wordt behandeld. De transformatie en sublimatie, in termen van Freud, van liefdesenergieën wordt uitgelegd in Sri Aurobindo and the Mother on Love. Hoe meer verfijnd en geestelijk en hoe minder tastbaar de energie is, des te minder gemakkelijk meetbaar en objectiveerbaar. Via (inter)subjectieve ervaringen en onderzoeksmethoden is liefdesenergie nader te onderzoeken. Liefde dient volgens Nora, Sorokin en anderen een fundamentele rol te spelen in ons leven en samenleven. Ook in de gezondheidszorg, waar industriële belangen een prominente rol spelen. Het gaat erom die liefde in praktijk te brengen, schijft Sorokin. Nora Stroink heeft dat onbaatzuchtig jarenlang gedaan. Zij heeft deze energie in haar kunst gelegd, zodat deze voelbaar is voor degenen die daar oog en hart voor hebben. 3. Kunstzinnige context , schilderreizen en recensies Van 1951 tot 1966 gaat Nora op reis naar Scandinavië, de Ardèche, Zuid-Frankrijk, Mallorca, Portugal, Israël en negenmaal naar Corsica. Ze houdt van de zon en de zee en drukt haar liefde uit op honderden doeken, vooral landschappen. Ze krijgt


ruime bekendheid en is ook een veelgevraagd portretschilderes en krijgt ruim 30 solo-exposities in binnen- en buitenland.

Paysage de Corbara, 1962. Gemeente De Bilt;Haventje Algajola, Corsica 1962. De man gaat haast verborgen in het doek Golvende dieptewerking in panoramisch vergezicht Het licht glanst ons van alle kanten tegemoet en spiegelt in het azuren water

Typering van het werk van Nora Stroink in recensies ?Je moet bomen begrijpen, ze groeien naar het licht,'' zegt Nora Stroink (p 64). Haar schilderijen lijken te reiken naar levenskracht en licht, ?altijd zomer en zon, '' schrijft een recensent (p 125). De zon wordt zelden als zon geschilderd, omdat het zonlicht van buitenaf op het doek valt. De zon is als het ware transcendent ten opzichte van het doek, zoals het bewustzijn, waarvan de zon het zinnebeeld is bij onder meer Plato. Recensenten van diverse kranten schreven het volgende: Zij gebruikt ?kleuraccent om de kleur en zonnewarmte als het ware vast te houden.? (p 75). Vaak is haar ?compositie doortinteld van een gelukkige lichtinval die goed doordacht is.? ?Het palet is fijner en meer geschakeerd geworden?suggereert diepte en ruimte bij het weergeven van bergen en berghellingen met in de brede vlakte daarvoor bomen.? (p 94) ?De landschappen zijn recht op de man af, met soms een knipoogje naar Van Gogh en een ruim gebruik van complementaire kleuren.? (p 164) ?Nora Stroinks werk is ongecompliceerd,.. omsluit het onderwerp in zich, en dan ontstaat na onbewuste doorwerking? de verdroomde geconcentreerde werkelijkheid, een heel innerlijke visie.? (p 134). ?De kunstenares zou graag alles omvatten en weergeven om haar liefde voor schoonheid te bewaren en over te brengen op anderen.? (p 95) Het werk is geboren uit de lust iets moois te willen weergeven.? (p 137) ?Haar werk is een fijn spel van lijnen, nergens grof, maar van een verborgen tederheid. Het is boven alles waar en echt?. 4. Kunst- en cultuurhistorische context


De kunst van Nora is te beschouwen als voorbeeld van geïntegreerde, idealistische kunst in de zin van de kunsten cultuursociologie van Sorokin. Visueel aantrekkelijke impressies van landschappen worden weergegeven in een harmonie van vormen en kleuren. Het lijkt meer dan een zintuiglijk licht en schoonheid uit te stralen. Alsof een transcendent licht van buiten het doek erop schijnt: het zonlicht en het licht van het bewustzijn van de schilderes. Haar realistische portretten geven meer weer dan een treffende gelijkenis; ook het niet-zintuiglijke karakter van de persoon wordt uitgebeeld. Er is ook een onzichtbare, moeilijk te definiëren extra dimensie, de ziel van de persoon, die deze zijn of haar typerende schoonheid geeft. Nora geeft op eigen wijze uiting aan een universeel en klassiek ideaal van schoonheid in harmonie en symmetrie, ruimte, rust en evenwicht, meer in de geest en ziel dan in een klassieke vorm. Haar stijl roept geen associaties op met classicisme, eerder met (post-)impressionisme en (post-)expressionisme. Zoals eerder vermeld, laat haar eigentijdse stijl zich niet in een stroming categoriseren. Nora?s visie toont overeenkomst met die van Sorokin, die eerst wordt weergegeven om met die van Nora te eindigen.

Murat in de vroege morgen 1954 Markante vloeiende vormen Mallorca 1956. Harmonie en symmetrie, rust, ruimte en diepte Beide doeken hebben een soort diagonale compositie met een lijn van rechtsboven naar linksonder en van hoog naar laag.

De visie van Nora Stroink en de kunsten cultuurtypen van Sorokin Evenals Nora verderop onderscheidt Sorokin een opeenvolging van cultuurtypen met hun kenmerkende typen van kunst, filosofie en andere cultuuruitingen. Eigenlijk zijn het complementaire componenten van een cultuur die elkaar aanvullen, zoals met materiële en het geestelijke. Hij onderscheidt ten eerste het zinnelijk en materieel gerichte type, ten tweede het ideëel of geestelijk gerichte type, en ten derde het gemengde of geïntegreerde, idealistische type. Deze typen kennen diverse varianten. Sorokin beschouwt onze cultuur en kunst als zinnelijk en materieel gericht, zoals toegelicht in Civis Mundi nr 25. Nora noemt dit werelds- en aardsgericht. Het gaat hierbij vaak om de visuele weergave van de zintuiglijke werkelijkheid. Zinnelijke kunst geeft overeenkomstige indrukken en waarden weer, vaak lichaamsgericht, bijv. erotisch, zoals ook in de reclame. Kunst wordt gebruikt om koopwaar aan te


prijzen en om te verkopen. Ideële kunst geeft, zoals ook Nora schrijft een geestelijke realiteit symbolisch weer. Bij idealistische kunst gaat het om kunst om de kunst, als waarde op zichzelf. Schoonheid heeft een hogere waarde dan koopwaar. De geïntegreerde, idealistische kunst van Nora dient de schoonheid, zoals bijv. ook Beethoven zijn leven wijdde aan de kunst in eerdergenoemd Heiligenstadttestament. Sorokin schrijft in vele studies, zoals Social and Cultural Dynamics. A Study in Major Systems of Art, Truth, Ethics, Law and Social Relationships en The Crisis of Our Age uitvoerig over de crisis in de kunst en cultuur en de overgang naar een meer geestelijk gerichte geïntegreerde cultuur. Nora noemt dit 'de vergeestelijking van het aardse en het laten stralen van de geest in de materie', zoals de onzichtbare zon in haar schilderijen straalt. De integratie van het materiële en het geestelijke is volgens velen noodzakelijk, willen wij uit de crisis komen. De visie van Nora stemt hiermee overeen en is zowel aards als geestelijk gericht op bezieling van de kunst en cultuur. Cultuur betekent cultiveren, in cultuur brengen, verfijnen. In de klassieke oudheid en de eeuw van de Verlichting was het cultuurideaal 'cultura animi' vorming van de geest, het ontwikkelen van menselijke vermogens van een meer zinnelijke naar een meer verfijnde en verlichte leefwijze, aldus J. Goudsblom, Nihilisme en cultuur (p. 57) en T. Lemaire, Over de waarde van culturen.

Verstilde eenvoud;Landschap Corsica, vervagend in de verte boven een ovaal veld;Verstild Noors landschap Nora's kunst is realistisch maar tegelijk ook bezield en vergeestelijkt met een symbolische dimensie van licht en transcendentie

Nora's visie op kunsten cultuurgeschiedenis Wat Nora schrijft over kunstgeschiedenis is zichtbaar in haar werk. In eerdergenoemd Maandblad schrijft zij in 1951: ?Griekse en Romeinse schilders hadden als ideaal de schoonheid uit te drukken van de stoffelijke wereld? Christelijke schilders legden de nadruk op de geestelijke mens? in afbeeldingen die symbolisch zijn? De duif, vissen en schapen worden als symbolen gebruikt? Dit alles betekent een vergeestelijking van de kunst? De op God gerichte mens vindt zijn symbool in de toren die als een vinger omhoog wijst?


In de gotische stijl worden de rondbogen tot spitsbogen, de stof gaat zich steeds hoger oprichten en verfijnen totdat? de stenen?materie zich in zijn omhoog streven lijkt op te lossen.? ?Het is een weerkerend verschijnsel dat een kunstrichting in eenzijdigheid verstart? Dan ontstaat een tegenbeweging en aldus zet het groeien rijpingsproces van de menselijke geest zich voort. De gotische mens vereerde God en wendde zich af van de wereld. De renaissancemens wendde zich geheel tot de wereld en noemde het voorgaand tijdvak 'gotico', Italiaans voor barbaars.? ?Er ontstond een verlangen te genieten van wat de wereld biedt. De kunstenaars ontdekten de schoonheid van de aarde. Deze schoonheid uit te drukken wordt het ideaal van het volgende tijdvak. Na het wereld-verzaken volgt het wereld-genieten.? ?Op het religieuze bewustzijn volgt het rationele bewustzijn. De renaissancemens zoekt aardse zekerheden. Hij gaat de stof onderzoeken: de wetenschap bloeit op. De wetenschap bouwt voort op het zintuiglijk waarneembare en zal aldus ook weer in eenzijdigheid verstarren? Als het individu het contact met de hogere realiteitssfeer verliest, dan ontaardt de kunst. Het volgende tijdvak zal dan weer de naam barbaarse kunst geven aan veel wat onze tijd voortbrengt.? Deze visie komt overeen met de cultuurstadia van Comte en Sorokin, Max Weber en anderen over wereldgerichte en wereld-verzakende culturen en de ommekeer als een cultuur te ver 'doorslaat' in de richting van de materie of de geest. Kunst is een aspect van cultuur dat wezenlijk kan bijdragen aan de vorming en verfijning van de geest. De kunst van Nora richt zich ?zowel naar het aardse als het geestelijke: aardse belevingen worden vergeestelijkt en het licht van de geest straalt op aarde,? zoals zij schreef in 'Over de ziel'. Slotwoord In een vervloeiend evenwicht van vormen en kleuren drukt Nora Stroink een diepe liefde voor het leven uit; een licht dat landschappen een glans geeft en in de zielen schijnt in levende portretten. Alsof zij zeggen wil dat alles en iedereen zijn eigen schoonheid heeft. In ieder schilderij is zij zichzelf en laat zij iets zien van zichzelf en van de schoonheid die zij ziet en die in haar aanwezig is. Het rijke evenwichtige oeuvre van Nora Stroink verdient brede belangstelling. De fijnzinnig geschreven biografie met oog voor detail en volledigheid telt 232


pagina's, ± 300 afbeeldingen en kost ? 39,90. Te bestellen per email: [email protected] Met dank aan Christina Dorjee voor toelichting en overname van teksten en afbeeldingen (Copyright C. Dorjee), en aan Janneke Segaar en Hans Ludwig voor het doornemen van dit artikel. In 1978 is zij in vrede heengegaan, voorbij de zee van het aardse bestaan Een van haar laatste portretten kijkt ons aan 1976

Meisjesportret,; Stille sfeer in baai van Calvi, Corsica 1962 Bronnen van recensies, puntsgewijs: Brochure bij Expositie Rotterdam 1954 Utrechts Nieuwsblad 04 06 1958 Laarder Courant De Bel 13 02 1962 Nieuw Utrechts Nieuwsblad 11 04 1957 Biltse en Bilthovense Courant 22 11 1960 Nieuwe Zeister Courant 08 04 1957 Utrechts Nieuwsblad 28 03 1952 Biltse en Bilthovense Courant 17 11 1963 Het Vrije Volk 22 11 1963 Biltsche Courant26 07 2011, Drs. Phillipsen, destijds conservator Centraal Museum Utrecht http://www.deweekkrant.nl/ artikel/2011/juli/26


Inleiding: rustgevende panorama's en sprekende portretten

Recommend Documents