2
BOZAR toont portretten van vroeger en nu TEKST: JOKE EMBRECHTS / BEELDEN: THOMAS RUFF, JOOS VAN CLEVE , JITKA HANZLOVÁ
In de lente van 2015 richt BOZAR EXPO de blik op ‘de ander’. Het voorjaarsprogramma slaat de brug tussen renaissanceportretten en hedendaagse portretfotografie, tussen Europa en het Ottomaanse Rijk. Het tweeluik ‘FACES THEN. Renaissanceportretten uit de Lage Landen’ en ‘FACES NOW. Europese portretfotografie sinds 1990’ biedt een genuanceerd beeld van de westerse beeldtraditie van de portretkunst. Het portret heeft een andere status dan een landschap of een stilleven: wie naar een portret kijkt, kijkt naar ‘de ander’. Complementair hieraan stelt BOZAR de tentoonstelling ‘Het Rijk van de Sultan. De Ottomaanse wereld in de kunst van de renaissance’ voor. Blikvangers zijn de portretten van oosterse heersers en westerse kooplui door Venetiaanse meesters als Tintoretto, Bellini, Titiaan of het atelier van Veronese. De blik op ‘de ander’ wordt zo verbreed tot een blik op een andere cultuur. De drie tentoonstellingen gaan samen boeiende dwarsverbanden aan in tijd en ruimte. Ze vertellen een gelaagd verhaal over de constructie van identiteiten en de beïnvloeding van de perceptie, een debat dat in onze tijd van sociale media, selfies en de toenemende globalisering brandend actueel blijft. Met deze drie tentoonstellingen biedt het Paleis voor Schone Kunsten zijn publiek de gelegenheid om vanuit verschillende invalshoeken een breder begrip te krijgen van portretkunst en het concept beeldvorming. Welk beeld hangt een kunstenaar op van zichzelf, van anderen of van andere culturen? En in welke mate beïnvloedt deze constructie de perceptie van de werkelijkheid? êêê
KIJKEN & BEZOEKEN / Expo
3
f Thomas Ruff, Portrait (A. Kachold), 1987 © THOMAS RUFF / SABAM
4
FACES THEN. Renaissanceportretten uit de Lage Landen ‘FACES THEN’ schetst met zo’n 50 uitzonderlijke portretten uit de Lage Landen een mooi beeld van de verschillende portretsoorten en hun functie in de 16de eeuw. Het is de eerste grote overzichtstentoonstelling over dit onderwerp sinds 1953. De 16de eeuw was de bloeiperiode voor het portret. Eeuwenlang genoten enkel heiligen en vorsten het voorrecht om zich te mogen of kunnen laten portretteren. Vanaf de late 15de eeuw steeg het aandeel portretkunst exponentieel mee met de economie en liet de gegoede burgerij zich steeds vaker vereeuwigen. De werken in de tentoonstelling zijn van een sublieme esthetische kwaliteit en getuigen van het uitmuntende vakmanschap van de kunstenaars. De Lage Landen (Antwerpen, Brugge, Brussel, Amsterdam, Utrecht, Haarlem…) vestigden hun reputatie als een van de belangrijkste centra van portretkunst. Kunstenaars als Quentin Metsys, Joos van Cleve, Simon Bening, Ambrosius Benson, Joachim Beuckelaer en Catharina van Hemessen vereeuwigden hun tijdgenoten in verbluffend knappe en prachtig gedetailleerde, bijna fotorealistische, schilderijen. De tentoonstelling bevat enkele zeldzame bruiklenen.
h Anonymous master, Portrait of a Man, c. 1575 © ART INSTITUTE OF CHICAGO
Portret en identiteit Bij de kunstenaars uit de Lage Landen heerste het idee dat de waarneembare wereld Gods schepping was waaraan niet getornd mocht worden. Zij streefden daarom naar een zo natuurgetrouw mogelijke afbeelding. Door het toevoegen van kleine imperfecties, zoals rimpels, littekens of moedervlekken, probeerden ze vat te krijgen op wat de mens tot individu maakt. Ze stonden met deze visie lijnrecht tegenover de opvattingen van de kunstenaars uit de Italiaanse renaissance, zoals Botticelli, Michelangelo of Leonardo da Vinci, die de geportretteerde probeerden te idealiseren en op zoek te gaan naar het universele in de mens. De confrontatie tussen beide visies creëerde ruimte voor het experiment: kunstenaars zochten naar een synthese tussen beide visies en er ontstond in die periode een ongeziene veelheid aan interpretaties van het portret.
Het streven naar de zogenaamde ‘pure weergave van de werkelijkheid’ is sowieso gedoemd te mislukken. Elk kunstwerk is immers een artistieke interpretatie van de werkelijkheid door de kunstenaar. Een portret is in wezen een constructie van de identiteit van de geportretteerde, door de keuze van pose, kledij, achtergrond of attributen. Dit roept boeiende vragen op over de relatie tussen de geportretteerde en de kunstenaar, over het beeld dat de geportretteerde van zichzelf heeft en over hoe hij zichzelf wil presenteren aan de buitenwereld.
êêê
h Selfportrait c. 1519 Huile sur bois Museo Thyssen-Bornemisza, Madrid © JOOS VAN CLEVE
KIJKEN & BEZOEKEN / Expo
5
6
FACES NOW. Europese portretfotografie sinds 1990 ‘FACES NOW’ verzamelt werk van 32 fotografen en beeldend kunstenaars die in de afgelopen 25 jaar bepalend zijn geweest voor de vernieuwing binnen de Europese portretfotografie. Naast grote namen als Anton Corbijn, Rineke Dijkstra, Boris Michailov, Thomas Ruff, Juergen Teller of Stephan Vanfleteren, maken ook minder bekende - maar invloedrijke - fotografen deel uit van de selectie. De tentoonstelling laat de kracht, rijkdom en diversiteit van de hedendaagse Europese portretfotografie zien en legt daarbij verbanden met de renaissancetraditie - de oorsprong van het portretgenre.
De tentoonstelling omvat zowel studio- als locatieportretten. Kenmerkend voor de jaren negentig is dat het portretgenre uiteenlopende verbanden aangaat met de mode- , de documentaire en de reportagefotografie. Zo fotografeerde modefotograaf Juergen Teller jonge dames die bij hem aanklopten om fotomodel te worden. Tina Barney maakte in een documentaire-achtige setting een portretreeks van welgestelde families thuis. Ook Stephan Vanfleteren koos ervoor om in zijn portretreeks van Vlaamse vissers de persoonlijke setting deel te laten uitmaken van het portret.
Wat betekent ‘identiteit’ in Europa? Voelen we ons naast Schot, Brit, Parijzenaar, Fransman of Brusselaar ook Europeaan? Het is één van de hamvragen van de fotografietentoonstelling ‘FACES NOW’. Ze neemt de gelaagde en diverse identiteit van de Europese burgers onder de loep. ‘FACES NOW’ is de eerste tentoonstelling die terugblikt op de belangwekkende ontwikkelingen die de Europese portretfotografie na 1989 heeft doorgemaakt. Zij signaleert een tendens in het genre waarin de individuele mens - beroemd of anoniem - en zijn of haar sociale en culturele identiteit centraal staat. Deze artistieke ontwikkeling gebeurt tegen de achtergrond van razendsnelle veranderingen binnen Europa door globalisering, migratie, de komst van internet en de economische eenwording: veranderingen die het begrip ‘identiteit’ sinds 1990 op scherp hebben gesteld. In de tentoonstelling komen dan ook vragen aan bod over identiteit, cultuur en geschiedenis en de relaties tussen de geportretteerde, de kijker en de fotograaf.
Fotografen en beeldend kunstenaars zijn zich veelal zeer bewust van de rijke en eeuwenoude (schilderkunstige) portrettradities. In hun werk verwijzen zij daar soms bewust naar of spelen er een spel mee. Terwijl portretten traditiegetrouw worden gemaakt van personen met status of een belangrijke maatschappelijk functie, is er nu vaak een grote aandacht voor de gewone man of vrouw in het dagelijks leven. De wisselwerking tussen de traditionele stijlkenmerken en een eigentijdse invulling is terug te zien in de tentoonstelling. Fotograaf Clare Strand plaatste daklozen in een klassiek Engels landschapsdecor. Ook Glegg & Gutt maken met hun geënsceneerde klassieke corporate portraits een verwijzing naar de oude portrettradities.
De tentoonstelling toont deze ontwikkeling aan de hand van het werk van bekende of toonaangevende portretfotografen uit de afgelopen decennia. Daarin zijn iconische series opgenomen als de strandportretten van Rineke Dijkstra en de ‘Porträts’-serie van Thomas Ruff. Deze laatste heeft een scharnierfunctie gehad in de vernieuwingen binnen het genre die zich begin jaren negentig voordeden. Maar ook andere invloedrijke series zoals ‘Rokytnik’ van de Tsjechische Jitka Hanzlová of ‘Case History’ van de Oekraïner Boris Michailov, beide met politieke connotaties, zijn vertegenwoordigd in deze expo.
WIN !
Sinds de jaren negentig richten een toenemend aantal fotografen hun lenzen op de gewone burger en medemens, zoals Beat Streuli en Luc Delahaye die mensen op straat fotograferen zonder dat zij het weten. Maar in de tentoonstelling treft men ook portretten aan van politici, popsterren, kunstenaars en bekende filmacteurs. ‘FACES NOW’ is een gezamenlijk project van BOZAR, het Nederlands Fotomuseum (Rotterdam) en Museum of Photography Thessaloniki (Thessaloniki, Griekenland). Hoofdcurator is Frits Gierstberg van het Nederlands Fotomuseum. De reizende tentoonstelling is tot en met 17 mei 2015 te zien in Brussel, van 30 mei tot en met 30 augustus 2015 in Rotterdam en daarna in Thessaloniki. •
Beeld Express geeft 5 combi-duotickets weg voor ‘Faces Now / Faces Then’. Mail voor 16 maart 2015 naar
[email protected] en maak kans om te winnen. Vermeld in je mail zeker je naam, lidnummer en adresgegevens. Je kan maar deelnemen aan 1 wedstrijd uit dit nummer van Beeld Express. Veel succes!
Alle expo’s lopen tot en met 17 mei in BOZAR, Paleis voor Schone Kunsten, (Ravensteinstraat 23) in Brussel, dinsdag tot zondag, 10 u. - 18 u. (donderdag tot 21 u.). Alle info ook op www.bozar.be.
h Untitled (Julia), from the series ‘There is something I don’t know’, 2000, archival pigment prints on cotton, 34 x 50 cm, © Courtesy the artist, JITKA HANZLOVÁ
KIJKEN & BEZOEKEN / Expo
7
