Slavernij vroeger en nu Symposium College voor de Mensenrechten mr. J.E. Overdijk-Francis 26 November 2013
Geachte aanwezigen Slavernij „ontmenselijkt‟. Slavernij neemt iets van mensen af dat alleen aan die mensen zelf toebehoort. Het berooft het individu van de vrijheid zijn eigen keuzes te maken. Bovendien is slavernij beschamend voor de samenleving die dit heeft laten gebeuren.
Nederland heeft een historie van slavernij. In de zeventiende eeuw verhandelde Nederland slaven van Afrika naar de koloniën. Een groot aantal mensen, de gemiddelde Nederlanders ervaren de ‘Trans Atlantische slavernij’ als een taboe en schamen zich om erop terug te kijken. Ze schamen zich over wat er onder de Nederlandse vlag is gebeurd. We vragen ons altijd af hoe dit kon gebeuren. Hoe kon de ‘Trans-Atlantische slavernij” plaatsvinden. Een praktijk door op strooptocht te gaan om mensenbuit te vangen, Een praktijk door personen uit Afrika te ronselen en als roerende goederen te verhandelen en als gebruiksvoorwerpen te zien, Een praktijk door de slaven als sardientjes in een blik (term gebruikt door mijn grootmoeder bij het openen van een blikje sardientjes) naar de koloniën te vervoeren, Een praktijk door de slaven te ontdoen van hun geschiedenis, hun cultuur en hun taal en vervolgens uit te buiten, te mishandelen en de dood in te jagen.
De geschiedenis leert dat de grondslag voor het verhandelen van de zwarte mens uit Afrika gebaseerd was op besluitvorming in het Nederlands parlement. Met algemene stemmen werd de ‘Trans-Atlantische Slavenhandel” gesanctioneerd. De ‘TransAtlantische slavenhandel’ was dus gelegitimeerd!
1
De erfenis van de trans-Atlantische slavernij en slavenhandel zijn tot de dag van vandaag zichtbaar. Zichtbaar doordat de slavenhandel welvaart, rijkdom, florerende bedrijven zoals banken, nutsbedrijven en maatschappelijke organisaties heeft opgeleverd. Ook de monumentale grachtenpanden in Amsterdam doet ons aan die tijd denken. Zichtbaar ook bij de nazaten van de slaven. Lang niet altijd worden deze sentimenten herkend of begrepen. De pijn die bij de voorouders heeft plaatsgevonden zijn generaties lang doorgegeven aan het nageslacht en worden vandaag aan de dag nog gevoeld. Er zijn nog steeds effecten te bespeuren van deze periode uit de Nederlandse geschiedenis. Als handelswaar verkocht, uitgebuit en vernederd en terug te vinden in stereotyperingen in de beeldvorming zoals dienstbaarheid, luiheid, domheid, onverantwoordelijkheid wat ook heeft geleid tot uitsluiting en discriminatie.
De Stichting herdenking slavernijverleden 2013 heeft in dit herdenkingsjaar van 150 jaar afschaffing slavernij op allerlei fronten die zichtbaarheid een gezicht gegeven. De intensieve herdenkingsactiviteiten in 2013 hebben bijgedragen aan een bewustwordingsproces en de behoefte aan meer kennis over het thema vergroot.
Ook het Nationaal instituut Nederlands slavernijverleden en erfenis (NiNsee) zal door blijvend te herdenken:
samen het persoonlijke met het collectieve verbinden,
samen geschiedenis blijven schrijven en
samen de boodschap doorgeven aan toekomstige generaties.
Nagenoeg 100 jaar na de afschaffing van de slavernij:
in Engeland was dit het geval in1833,
in Frankrijk in 1848 en
in Nederland als laatste pas in 1863
Kwam het eerste verbod op slavernij
tot stand.
2
Het verbod op slavernij, mensenhandel en gedwongen arbeid is neergelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en in verschillende internationale verdragen die Nederland heeft geratificeerd. Zowel op VN-niveau als op Europees niveau. De Universele verklaring van de rechten van de mens 1948 geeft aan in Artikel 4: Niemand zal in slavernij of horigheid gehouden worden. Slavernij en slavenhandel in iedere vorm zijn verboden.
Dit verdrag werd gevolgd door diverse verdragen waar slavernij en slavenhandel werd verboden alsook verdragen die opkomen voor de mensenrechten. zoals o.a. het Internationaal Verdrag inzake Burgerrechten en Politieke Rechten, het Vrouwenverdrag, het Kinderrechtenverdrag en het Internationaal Verdrag inzake de Uitbanning van Alle Vormen van Rassendiscriminatie. Opgemerkt wordt dat De Nederlandse Grondwet geen verbod op slavernij kent. Wel is in artikel 273f van het Wetboek van Strafrecht een verbod opgenomen op mensenhandel en uitbuiting.
Door verdragen en maatregelen zou je denken dat nu het verboden is en oog is voor de mensenrechten dat slavernij uit den boze is en niet meer zal voorkomen. Niks is minder waar!. Wetgeving en juridische maatregelen blijken niet zaligmakend te zijn en slavernij is nog steeds aan de orde van de dag. “Slavernij blijkt van alle tijden te zijn”. Slavernij is dichterbij dan je denkt. Dat de slavernij officieel is afgeschaft wil niet zeggen dat het niet meer voorkomt. De VN benoemen slavernijachtige praktijken als Moderne Slavernij. Moderne slavernij is illegaal. Instanties als het College voor de Rechten van de Mens en de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen zijn opgericht en doen onderzoek en adviseren de overheid over vormen van moderne slavernij.
De moderne slavernij komt wereldwijd onder andere voor:
als dwangarbeid en uitbuiting in de horecasector, land- en tuinbouwsector, bouwsector en transportsector en de textielbranche
3
als kindslavernij in de goudsector en bij bijvoorbeeld de verkrijging van Coltan het zwarte goud voor de mobieltjes
en als seksuele slavernij
De vragen die dan ook blijven knagen zijn: -
Waarom wil de ene medemens de andere medemens nog steeds uitbuiten?
-
Waarom wordt het geld verdienen over de ruggen van anderen als aanvaardbaar gezien soms zelfs stoer en cool?
-
Waarom wordt houding en gedrag van personen die mensen als koopwaar gebruiken, onderdrukken en uitbuiten door regeringen en bedrijven gesanctioneerd?
-
Waarom willen we als burgers van een land niet stilstaan bij een analyse van onze consumptiedrift en hierin veranderingen brengen?
Daarom heeft de Stichting herdenking slavernijverleden 2013 het belangrijk gevonden in het kader van de herdenking van de Trans-Atlantische slavernij aandacht te vragen voor de hedendaagse slavernij.
Ik wil niet bepleiten dat het verbod op slavernij, 100 jaar na de afschaffing van de ‘Trans-Atlantische Slavenhandel’, geen soelaas heeft geboden maar we zien toch dat de mazen in verdragen en wetgeving worden gezocht en gevonden.
Vooral knelpunten in het grijze gebied: het gebied waar de mensenrechten onder druk staan, maar nog geen sprake is van mensenhandel baart grote zorgen. Het grijze gebied laat zich namelijk moeilijk inkaderen. Nu ‘Moderne Slavernij en Moderne Slavenhandel’ vele schakels omvat is het ook bij Moderne slavernij zaak om evenals bij de Trans-Atlantische slavernij die schakels inzichtelijk te maken. Pas bij het inzichtelijk maken en in kaart brengen van de ‘Moderne Slavenhandel’, kun je bedrijven en ronselaars aanspreken op: waar de mensenrechten-grens ligt, waar deze wordt overschreden, 4
waar ze op aangesproken kunnen worden en waarom sancties nodig zijn.
Het inzichtelijk maken levert ook incentives op voor de consument om te laten zien hoe de uitbuiting en schending van mensenrechten in zijn werk gaat.
Slavernij van vroeger en slavernij van nu zijn echter geen vergelijkbare grootheden. We kunnen wel in het licht van de hedendaagse slavernij het Nederlandse slavernijverleden een plek geven in de samenleving. Bij zowel de ‘Trans-Atlantische slavenhandel’ en de ‘Moderne slavenhandel’ ging en gaat het om ‘Mensenrechten’.
Mensenrechten die er zijn:
om mensen te beschermen tegen de macht van de staat
om ervoor te zorgen dat iedereen kan leven in menselijke waardigheid
om toe te zien dat iedereen een eigen vrije mening mag hebben en uiten
om te behoeden dat de overheid niet zomaar geweld tegen burgers mag gebruiken.
Tenslotte houden mensenrechten ook in om de grondrechten opgenomen in artikel 1 van onze grondwet te garanderen: dit ongeacht ras, kleur, geslacht, taal, godsdienst, politieke of andere mening, nationale of maatschappelijke afkomst, welstand, geboorte of enige andere status. Hoewel er vanuit verschillende instanties aandacht is voor vormen van ‘Moderne slavernij en Moderne slavenhandel’ is er nog een wereld te winnen in de bewustwording van de problematiek.
Ik dank u voor uw aandacht.
5