Aardgas van vroeger tot nu

Aardgas

van vroeger tot nu

2

Aardgas van vroeger tot nu

Inhoud Inleiding .............................................................................................................................................................................................................................................................. 5 Een stukje geschiedenis ......................................................................................................................................................................................................... 6 Het ontstaan van aardgasdistributie ...................................................................................................................................................................... 6 Meer toepassingen voor gas .......................................................................................................................................................................................... 9 Van stadsgas naar aardgas uit Nederland .................................................................................................................................................... 11 Nutsvoorzieningen en algemeen belang ......................................................................................................................................................... 11

Kenmerken van aardgas ..................................................................................................................................................................................................... 13 Samenstelling ............................................................................................................................................................................................................................... 13 Milieuaspect .................................................................................................................................................................................................................................. 13 Eenheden en definities ....................................................................................................................................................................................................... 14

Aanvoer van aardgas ............................................................................................................................................................................................................... 16 De winning van aardgas .................................................................................................................................................................................................. 16 België draaischijf binnen Europa ............................................................................................................................................................................ 18 Vloeibaar aardgas .................................................................................................................................................................................................................... 18

Huidige situatie van de aardgaslevering ................................................................................................................................................. 19 Vrijmaking van de aardgasmarkt ............................................................................................................................................................................. 19 Globale netconfiguratie aardgasnetten in België .................................................................................................................................. 22

Vervoersnet Fluxys ...................................................................................................................................................................................................................... 23 Historiek Distrigas - Fluxys ............................................................................................................................................................................................ 23 Fluxys en Fluxys LNG .......................................................................................................................................................................................................... 24 Globale infrastructuur .......................................................................................................................................................................................................... 26 Pijplijnen ............................................................................................................................................................................................................................................. 27 De componenten van het vervoersnet ............................................................................................................................................................ 30 LNG-terminal Zeebrugge ................................................................................................................................................................................................. 33 Opslaginstallaties voor aardgas ............................................................................................................................................................................... 34 Een aftakking op het vervoersnet ......................................................................................................................................................................... 35 Controle en toezicht .............................................................................................................................................................................................................. 36


3

Distributienet Eandis ................................................................................................................................................................................................................. 37 Eandis ................................................................................................................................................................................................................................................... 37 Globale infrastructuur van distributienetten ............................................................................................................................................... 39 Veiligheidsaspect van een aardgasdistributienet .................................................................................................................................. 40 Structuur van een distributienet ............................................................................................................................................................................... 42 Componenten van een distributienet ................................................................................................................................................................. 43 Leidingen in een distributienet .................................................................................................................................................................................. 49 Verbindingstechnieken ....................................................................................................................................................................................................... 51 Boortechnieken .......................................................................................................................................................................................................................... 54 Schakelen op middendrukleidingen .................................................................................................................................................................... 56 Interventietechnieken op middendrukleidingen ..................................................................................................................................... 57 Corrosie .............................................................................................................................................................................................................................................. 58 Aansluitingen maken ............................................................................................................................................................................................................ 60 Controle en toezicht .............................................................................................................................................................................................................. 71

Toekomst ..................................................................................................................................................................................................................................................... 72 Aardgasvoertuigen (Natural Gas Vehicle - NGV) .................................................................................................................................... 72 Van biogas naar biomethaan ....................................................................................................................................................................................... 72 Micro-WKK met Stirlingmotor .................................................................................................................................................................................... 73 Slimme meters en slimme netten ........................................................................................................................................................................... 73

Klantenkantoren ............................................................................................................................................................................................................................... 74 Nuttige contacten .......................................................................................................................................................................................................................... 76

4


Inleiding Momenteel worden in België meer dan 2,5 miljoen woningen verwarmd met aardgas. Voor huishoudelijk gebruik is aardgas ingeburgerd als energie om te verwarmen, te koken en voor de bereiding van warm water. Voor deze laatste toepassing wordt aardgas meer en meer gecombineerd met een zonneboiler. Ook in de bedrijfswereld heeft aardgas een vaste plaats verworven. Daar wordt het niet enkel gebruikt om te verwarmen, maar ook in vele industriële processen.

In 2010 verbruikten wij in ons land allemaal samen ongeveer 19 miljard m³ aardgas. In 2009 was dat ongeveer 17,5 miljard m³ (bron: www.statbel.fgov.be). Deze brochure tracht een inzicht te geven in het product zelf, het transport, de technische infrastructuur en de organisatie achter de levering en de verdeling van aardgas in Vlaanderen. De in deze brochure getoonde tekeningen zijn sterk vereenvoudigde schema’s die enkel tot doel hebben de principiële werking uit te leggen en eenvoudige visuele toelichting te geven. Hetzelfde geldt voor de geografische tekeningen, die niet exact op schaal zijn getekend en de zaken enkel situeren.

Aardgas 44 % Elektriciteit 28 %

Vaste brandstoffen 17 % Petroleum 6 %

Hernieuwbare brandstoffen 5 %

Spreiding industrieel energieverbruik 2008.


5

Een stukje geschiedenis De ontwikkeling van de aardgasdistributie is een proces geweest van lange duur. Het gebeurde in wisselwerking met de ontwikkeling van toepassingen die het comfort van de mensen bevorderden, zoals voor verlichting, koken, warmwaterbereiding en verwarming. In onze streken werden de eerste distributieleidingen voor gas omstreeks 1818 aangelegd voor openbare verlichting. Pas rond 1950 werd aardgasgebruik voor verwarming en warmwaterbereiding gecommercialiseerd. Om aan de steeds groeiende energievraag te kunnen voldoen, was er nood aan een sterke distributie-infrastructuur en -organisatie.

Het ontstaan van aardgasdistributie Oorspronkelijk werd gas gebruikt als straatverlichting en verving het olielantaarns.

Steenkoolgas van Jan Pieter Minckelers Omwille van het veiligheidsaspect op straat, nam de noodzaak aan meer en betere straatverlichting toe. Daarom werd volop gezocht naar meer economische oplossingen. Een belangrijke stap werd gezet door de ontdekking in 1783 van steenkoolgas door Jan Pieter Minckelers. Deze Nederlandse natuurkundige en apotheker studeerde natuurwetenschappen aan de universiteit van Leuven, waar hij in 1771 werd benoemd tot Hoogleraar. Steenkoolgas ontstaat door vette steenkool te verhitten in een hermetisch afgesloten ruimte. Het bestaat uit ongeveer 35 % methaan, 50 % waterstofgas, 8 % koolstofmonoxide, 2 % stikstofgas en 2 % koolstofdioxide. Tijdens de verhitting wordt de steenkool ook omgezet in cokes. De eerste heteluchtballon werd opgelaten in 1781 door de gebroeders Montgolfier, kort nadien gevolgd door een ballon gevuld met waterstof in Parijs. Minckelers was eigenlijk op zoek naar een gas om luchtballons te vullen, in opdracht van Louis Engelbert, hertog van Arenberg. Die volgde de experimenten op dat vlak en stimuleerde de zoektocht naar een goedkoper en lichter gas. Na een reeks experimenten met verschillende brandstoffen, vergaste Mickelers ook steenkool. Nauwelijks een maand na de ontdekking door Minckelers, op 21 november 1783, werd in het park van het kasteel van de Hertog van Arenberg de eerste ballon gevuld met steenkoolgas opgelaten. Deze ballon bevatte 1m³ steenkoolgas en kwam 25 km verder neer in Zichem. Minckelers bleef verder experimenteren met steenkoolgas voor verlichting, maar het lukte hem niet zijn uitvinding te commercialiseren.

6


De Engelse mijningenieur William Murdoch slaagde daar wel in. Murdoch werkte samen met onder andere James Watt, de uitvinder van de stoommachine. In 1813 (30 jaar na het experiment van Minckelers!) verlichtte Murdoch met kolengas de ijzergieterij Boulton & Watt in Soho nabij Birmingham. Dat is waarschijnlijk de eerste fabrieksverlichting in de geschiedenis van de verlichting.

Gasverlichting werd vanaf 1891 weer interessanter door de uitvinding van het gloeikousje door de Oostenrijkse chemicus Karl Auer von Welsbach. Een gloeikousje was een soort netje dat, in een zogenaamde ‘Auer lamp’, over de gasvlam werd geplaatst en wit gloeide. Het hoofdzakelijk infrarode licht van de gasvlam werd hierdoor omgezet in een krachtig wit licht. Gietijzer maakte het mogelijk om in relatief grote hoeveelheden lantaarnpalen te fabriceren, waardoor de distributienetten voor gasverlichting werden uitgebreid.

In 1813 werd in Londen de eerste straatverlichting geïnstalleerd. Steenkoolgas kreeg de naam lichtgas. Slechts vijf jaar na Londen werd Brussel de eerste stad op het Europese vasteland waar de straten met lichtgas werden verlicht. Gent volgde in 1825, Berlijn in 1828, Lyon en Bordeaux in 1830, Leuven, Doornik, Luik en Charleroi in 1835, Parijs in 1837 en Namen in 1839.

William Murdoch.

Reclame voor de Auerlamp.


7

Gasfabrieken en de eerste distributieleidingen Om de kwaliteit van het door gas geproduceerde licht te verbeteren en de onaangename geur te verwijderen, was het nodig om de steenkoolgassen te zuiveren. Hierna werden de gassen opgeslagen in voorraadreservoirs, de zogenaamde gashouders. Die bestonden uit enorme verticale cilinders die in en uit elkaar schoven, afhankelijk van de hoeveelheid stadsgas dat was gestockeerd. Het gas werd vanuit de gashouder via leidingen naar de verlichtingspunten gebracht. Hierbij ontstonden restproducten zoals onder andere teer (waarmee later scheepsrompen werden ingesmeerd) en ammoniakwater (voor de productie van ammoniumsulfaat dat als bemesting werd gebruikt door de boeren). Cokes dienden verder als brandstof. De verhittingsinstallatie, de zuiveringsinstallatie en de gashouder vormden samen een gasfabriek.

De oprichting en exploitatie in ons land van de eerste gasfabrieken was in het begin vooral een initiatief van buitenlandse ondernemingen. Een belangrijke speler was ICGA, de Imperial Continental Gas Association, een in 1824 opgericht en in Londen gevestigd en internationaal opererend bedrijf. In 1825 kocht ICGA in Gent zijn eerste, kleine, gasfabriek van de firma Roelandt & Co. ICGA was in 1929 ook de oprichter van Distrigas. Een van de eerste gasfabrieken in België werd omstreeks 1818 gebouwd aan de Zenne in Brussel. Korte tijd later volgden gasfabrieken in Gent en in Antwerpen. Aansluitend werden de eerste gasleidingen geplaatst waarop gaslantarens voor straatverlichting werden aangesloten. Dat waren de eerste distributieleidingen voor gas. In 1839 gaf het Antwerpse stadsbestuur een concessie voor gasverlichting aan ICGA voor een periode van 36 jaar. ICGA nam de gasfabriek aan de Blijdenhoek over, en bouwde die verder uit. In 1881 werd de gasfabriek Minckelers van Berchem Zurenborg gebouwd. In 1885 werkten 85 gasfabrieken voor 115 Belgische steden en 2 miljoen inwoners.

Tekening van de werking van een gasfabriek (einde 19e eeuw).

8


Meer toepassingen voor gas Ontstaan van distributienetten

De gasmotor

Vanuit de gashouder van een gasfabriek vertrok een gasdistributienet. De eerste leidingen waren met de hand gemaakt uit klei of zandsteen. Daarna werden gegoten gietijzeren leidingen gebruikt. Vanaf 1950 werden leidingen in vezelcement of staal gebruikt. Vanaf het einde van de jaren 60 werden kunststofleidingen gebruikt: eerst in PVC (polyvinylchloride), later in PE (polyethyleen).

Voor industriële drijfkracht werd gas interessanter door de uitvinding van de gasmotor door de Belg Etienne Lenoir in 1860.

Vanuit de gashouder vertrok een grote buis die zich vertakte in kleinere buizen, voor elke straat één: de straatleidingen. Hierop werden nog dunnere buizen afgetakt naar aftappunten voor straatverlichting of individuele woningen. De koppelingen tussen de leidingen werden vroeger afgedicht met geteerd poetskatoen of met lood dat in moffen werd gegoten. Een van de eerste koppelingen afgedicht door middel van rubberen ringen, werd in 1863 uitgevoerd in Turnhout.

Gasfabriek van Mechelen aan de Hanswijkvaart omstreeks 1922.

Het was de eerste motor met inwendige verbranding. In de tweetaktgasmotor van Lenoir werd een mengsel van stadsgas en lucht tot ontsteking gebracht in een cilinder, waardoor een zuiger zich verplaatste en machines werden aangedreven. Ook de ‘bougie’ die nodig is voor de ontsteking van het stadsgas in de cilinder is een uitvinding van Lenoir. Vanaf 1870 werd de relatief kleine gasmotor steeds meer toegepast als vervanging van de grote en zware stoommachines die bijna uitsluitend in grote fabrieken stonden opgesteld. Hierdoor kwam geautomatiseerde arbeid binnen het bereik van vele kleine bedrijven.

Prentkaart met publiciteit voor de gasmotor (ca. 1910).


9

Koken en verwarmen op stadsgas

Rond 1900 werden de eerste kookfornuizen aangesloten op de bestaande ‘lichtgasleidingen’. Deze aftakkingen werden vooral gemaakt in de steden, waar op een korte afstand relatief veel kookfornuizen konden worden aangesloten. Zo werd ‘lichtgas’ stadsgas. Een echte doorbraak voor koken op gas kwam er pas rond 1950. Gasgeisers voor de bereiding van warm water werden van 1900 tot 1930 bijna uitsluitend geplaatst bij de hogere burgerij en in ziekenhuizen. Ziekenhuizen hebben het eerst centrale verwarming en grote keukens. Vooral na de tweede wereldoorlog vonden deze toepassingen algemeen ingang.

In het midden van de 18e eeuw fabriceerden de zogenaamde ijzergieters steeds meer vrijstaande kachels in gietijzer. Het is vanaf 1800 dat een ‘salonstoof’ en een ‘kookfornuis’ in gietijzer massaal werden aangekocht door de gewone mensen. Hierbij werd steeds meer overgeschakeld van hout naar steenkool. Tot op het einde van de 18e eeuw werd hoofdzakelijk gekookt op kookfornuizen met kolen. Koken vereiste een brandende kachel die ook zijn warmte afgaf aan de omgeving waar hij stond opgesteld, ongeacht de seizoenen. Door het succes van de gasverlichting en het verlangen naar meer comfort, werd de mogelijkheid onderzocht om met gas te verwarmen en te koken. Lange tijd was het op dat vlak, omwille van de gasprijs, moeilijk om te concurreren met hout of steenkool. Bovendien hadden de gasmaatschappijen veel klanten nodig om hun investeringen in gasfabrieken en distributienetten rendabel te maken. Daarom propageerden ze hun product, waarbij ze vooral de voordelen tegenover steenkool benadrukten. Zo kregen klanten die wilden verwarmen met gas een goedkoper tarief dan werd aangerekend voor de verlichting, hoewel het om hetzelfde ‘lichtgas’ ging. Bij hen werden twee meters geplaatst.

Moederhuis in Isegem (1933) Een referentie uit het boek ‘Het gas ten dienste van den bouwmeester’: ‘De centrale verwarming van dit gesticht wordt verzekerd door acht ‘Idéal Gaz ketels der Naamlooze Vennootschap ‘Idéal Gaz’ te Vilvoorde. De werking dezer ketels wordt geregeld door middel van kamertemperatuurregelaars. Bedeelingsnet: Compagnie Générale de Gaz et d’Electricité, Brussel’.

Interessant aan kookfornuizen op gas waren de gemakkelijke regeling van de warmte, de compactheid van de toestellen en vooral, dat ze hoofdzakelijk warmte gaven waar het echt nodig was: onder de kookpot. Sint-Jans Gasthuis in Brugge (1934) Een referentie uit het boek ‘Het gas ten dienste van den bouwmeester’: ‘De oven met twee bakruimten, ieder 0,60 m X 0,88 m, en 4 kipketels van 20, 30, 40 en 50 liter. De installatie is gelegen op het bedeelingsnet van de Naamlooze Vennootschap ‘H. Desclée en Cie’ te Brugge’.

10


Van stadsgas naar aardgas uit Nederland

Nutsvoorzieningen en algemeen belang

Voor de productie van stadsgas in de gasfabrieken waren grote hoeveelheden kolen nodig. Uit de kolen vrijgekomen gassen moesten nog een grote nabehandeling ondergaan voordat zij konden worden gedistribueerd.

Tijdens de Franse Revolutie werd bij ons de grondslag gelegd voor de moderne organisatie van het hedendaags gemeentebestuur. De adel moest steeds meer plaats ruimen voor het burgerlijke gemeentebestuur. Aspecten van algemeen belang werden steeds meer in wettelijke verplichtingen gegoten.

In het begin vormden ook de afvalstoffen een probleem. Na verloop van tijd werden echter procedés ontwikkeld waardoor ze werden omgezet naar bruikbare producten. De situatie veranderde in 1959 met de ontdekking van aardgas in het Nederlandse Slochteren. Dat gas was van een veel betere kwaliteit: het had meer warmte per eenheid volume gas dan het stadsgas en kwam direct uit de grond. Bovendien was het niet giftig en was er veel minder voorbehandeling nodig om het te gebruiken. Aardgas was echter niet nieuw. Het was reeds lang bekend uit de olie-industrie, waar het vrijkomt uit sommige aangeboorde oliebronnen. Omdat transport vanuit de oliewinningsgebieden toen moeilijk en economisch niet rendabel was, werden deze gassen ‘afgefakkeld’, wat betekent dat ze aan de bron werden opgebrand. Slochteren ligt als het ware in het midden tussen zijn mogelijke afnemers en was op slag een interessant alternatief voor stadsgas.

Zo werden bij Frans decreet (1789 en 1790) de gemeenten verplicht te zorgen voor de veiligheid van hun straten, pleinen en openbare wegen. Dit hield ondermeer de verplichting in, maar ook het alleenrecht (het monopolie), voor de organisatie van de openbare verlichting. Ook de aanleg van wegen en wat er in de ondergrond mocht gebeuren, werd vanaf dan beslist door de gemeenten. Wie zich met aardgasdistributie mocht (of moest) bezighouden, is eigenlijk toen bepaald. De activiteiten met betrekking tot de latere nutsvoorzieningen met hun verschillende leidingen, werden later verbonden met openbare dienst en hierdoor een zaak voor de gemeentelijke overheid die in bepaalde collectieve behoeften van haar gemeenschap moest voorzien. Indien zij deze nutsvoorziening niet zelf verzekerde, was het toch haar verantwoordelijkheid om nauwlettend toe te zien op de hieraan gerelateerde activiteiten en op diegenen aan wie zij deze taak van algemeen belang toevertrouwde.

Tussen 1966 en 1971 werden in Vlaanderen de netten voor stadsgas systematisch voorzien van aardgas. Het was een zeer omvangrijke operatie. De netten werden in segmenten onderverdeeld, die systematisch werden gezuiverd van stadsgas en ‘gepurgeerd’ met het nieuwe aardgas. Tegelijkertijd werden de toestellen bij de aangesloten klanten omgebouwd of vernieuwd.

Concessie

Gelijklopend met de omschakeling van stadsgas naar aardgas, verdwenen de gashouders uit het straatbeeld.

Het merendeel van de gemeenten gaf daarom zijn nutsvoorzieningen in concessie aan privé-ondernemers die over de nodige technische en administratieve ervaring beschikten en een volledige dienstverlening aanboden, gewaarborgd door een concessie.

Gezien de geografisch interessante ligging van ons land, werd België een belangrijk knooppunt voor het transport van leveringen tussen de ons omringende landen en een voor de hand liggende verbinding met de gasvelden in de Noordzee en Noorwegen. Distrigas installeerde hiervoor verschillende grote pijplijnverbindingen.

De meeste gemeenten stelden al vrij vlug vast dat de straatverlichting, en later een distributienet voor gas en elektriciteit installeren en onderhouden, een aanpak vereiste die hun gemeentelijke werkingsmiddelen overschreed.

Bewoners van de gemeente werden hierdoor ook verplicht om met deze concessiehouder te werken. De concessiehouder betaalde een vergoeding aan de concessieverlenende gemeente. De eerste concessies die werden verleend hadden te maken met openbare straatverlichting.


11

Verschillende vennootschappen kregen hierdoor een verlichtingsconcessie. Zo kreeg ICGA in 1839 van het Antwerpse Gemeentebestuur een concessie voor gasverlichting.

Van concessies naar intercommunale Het gemeentemonopolie op de gasleidingen voor de verlichting, was de aanleiding voor de gemeenten om zich ook toe te leggen op andere toepassingen van gas. Op termijn kregen de leidingen voor de openbare gasverlichting een bijkomende bestemming: ook particulieren konden op deze leidingen aansluiten. Gasproductie en -distributie, en ook elektriciteitsproductie en -distributie, groeiden stilaan uit tot een vitale sector voor de economie van het land. Overleg tussen de openbare sector en de privésector werd noodzakelijk om de belangen van de gemeenschap te koppelen aan de economische belangen. Door een wet van 1 maart 1922 betreffende de vereniging van gemeenten tot nut van het algemeen, werd aan de gemeenten de mogelijkheid gegeven hun concessies te vervangen door een intercommunale samenwerking. Deze wet regelde de inrichting en werking van de intercommunales, waarin naast de gemeente ook de staat, provincies en privévennootschappen konden deelnemen. Zo ontstonden vormen van overleg voor een harmonische samenwerking van de bestuurlijke, de technische en economische belangen in de energievoorziening. Ons land kende vanaf toen vier soorten distributieexploitatievormen. • Concessies: de gemeenten vertrouwen de exploitatie toe aan één of meer privéondernemingen • Regie: de gemeenten doen zelf de exploitatie in eigen beheer. • Zuivere intercommunale: een vereniging van gemeenten vertrouwt de exploitatie toe aan een gemeenschappelijke openbare dienst. • Gemengde intercommunale: een groep van gemeenten vertrouwt de exploitatie toe aan een privévennoot.

12


Eerste gasintercommunale In 1929 werd de Antwerpse Gasmaatschappij (AGM) opgericht met een vestigingsplaats aan de Meir in Antwerpen. Tot dan beheerde ICGA de Antwerpse concessie voor gasverlichting. AGM nam alle installaties en de concessie van ICGA over. Toen in 1932 de Antwerpse concessie stopte zocht AGM naar een nieuwe samenwerkingsvorm met Antwerpen en Hoboken. Dat leidde tot de oprichting van de eerste Belgische intercommunale voor gasdistributie: Intercommunale Gasbedeling AntwerpenHoboken (IGAN). De formule werkte inspirerend voor andere gemeenten en zo ontstonden er nog meer gasintercommunales. In 1961 werd IGAN omgevormd tot Intercommunale Gasvoorziening van Antwerpen en Omgeving (IGAO). In 1990 fusioneerde AGM met Electrabel. Op 1 januari 2009 werden de gasdistributieactiviteiten van IGAO overgedragen aan de intercommunales Iveka, IMEA en Intergem.

Kenmerken van aardgas Samenstelling

Milieuaspect

Aardgas is een koolwaterstofverbinding die behoort tot de fossiele brandstoffen. In deze groep vinden we ook steenkool en aardolie.

Ons land heeft zich, samen met 38 andere industrielanden, in het verleden reeds geëngageerd om over de periode van 2008 tot 2012 de uitstoot van broeikasgassen met 5 % te verlagen ten opzichte van het referentiejaar 1990 (Kyoto).

Aardgas bestaat hoofdzakelijk uit methaan en enkele andere vluchtige koolwaterstoffen zoals propaan en butaan, stikstofgas en koolstofdioxide. Door zijn chemische samenstelling is aardgas: • niet giftig • kleurloos • reukloos • lichter dan lucht met een soortelijke massa van ongeveer 0.833kg/m³ • ontvlambaar vanaf een temperatuur van ongeveer 600°C (benzine bij 360°C) • volledig verbrand bij een menging van 10m³ lucht voor 1m³ aardgas.

België wil nog beter doen en tegen 2012 de CO2 uitstoot met 7,5 % verminderen. De zogenaamde 20/20/20-doelstellingen van Europa moeten worden gehaald: de uitstoot van broeikasgassen moet met 20 % worden verminderd ten opzichte van 1990, de energie-efficiëntie moet met 20 % zijn verhoogd en 20 % van de energie moet op duurzame wijze worden opgewekt. Overschakeling op aardgas is een van de middelen om deze doelstellingen op een efficiënte manier te bereiken. Dit kan doordat aardgas een merkelijk lagere CO2-uitstoot heeft dan andere fossiele brandstoffen. Bovendien bevat aardgas relatief weinig zwavel waardoor bij de verbranding nagenoeg geen zwaveldioxide (SO2) vrijkomt, wat een oorzaak is van zure regen.

In een molecule methaan is 1 atoom koolstof verbonden met 4 atomen waterstof.


13

Eenheden en definities Druk

Temperatuur

De SI-eenheid (volgens het Système International d’Unités) voor druk is de Pascal (Pa). 1 Pa = de druk die wordt uitgeoefend door een kracht van 1 Newton op een oppervlak van 1 m².

De SI-eenheid voor temperatuur is de Kelvin (K). Algemeen wordt echter een andere temperatuurschaal gebruikt, namelijk de graad Celsius (°C).

1 Pa

=

0 °C

=

273 K

1 N/m²

Bij aardgas wordt nog steeds met bar gewerkt als de eenheid van druk. 1 bar

=

1 000 mbar (milibar)

1 mbar

=

100 Pa

Soms wordt ook met atmosfeer (atm) of mm waterkolom (mmWK) gewerkt. 760 mm Hg

1 atm

=

1 atm

=

1 013 mbar of 1,031 bar

1 mmWK

=

9,81 Pa = 0,0981 mbar

1 atm

=

(mm kwikkolom)

10,326 mWK

(een waterkolom van 10,326 m)

Energie en Vermogen De SI-eenheid voor energie, vermogen en tijd zijn respectievelijk de Joule (J), de Watt (W) en de seconde (s). Enkele belangrijke omzettingen. 1J

=

1Wx1s

1 kWh

=

1 000 W x 3 600 s

1 kWh

=

3,6 MJ

1 MJ

=

0,278 kWh

Relatie tussen de atmosferische, de effectieve (of relatieve) en de absolute druk Bij de gasdistributie wordt gewerkt met de effectieve druk. Dit is de overdruk ten opzichte van de heersende atmosferische druk. De absolute druk is de som van de heersende atmosferische druk en de effectieve druk. In een aantal formules wordt gebruikgemaakt van deze absolute druk.

Het begrip ‘normaal kubieke meter’ (m³n) Aardgas wordt verdeeld op zeer verschillende drukken. De vermogens van toepassingen worden in verschillende vormen uitgedrukt. Om volumes onderling te kunnen vergelijken, werd een normaal kubieke meter (m³n), ook netto of genormaliseerde kubieke meter ingevoerd. 1 m³n is het volume van 1 m³ aardgas onder normale omstandigheden, dat wil zeggen bij een absolute druk van 1 013 mbar en een temperatuur van 0 °C.

14


Calorische waarde

Rijk en arm aardgas

De hoeveelheid warmte (energie) die wordt geproduceerd door de verbranding van 1 m³ aardgas, wordt weergegeven door de calorische waarde. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen calorische bovenwaarde (CBW) en calorische onderwaarde (COW).

Of aardgas arm of rijk is, hangt af van het percentage methaan en de bijbehorende calorische waarde. ‘Rijk aardgas’ (type H) bevat 87 tot 90 % methaan, en wordt ook ‘hoogcalorisch gas’ genoemd. ‘Arm aardgas’ (type L) bevat ongeveer 83 % methaan en wordt ook ‘laagcalorisch gas’ genoemd.

Bij de verbranding van aardgas ontstaan verbrande gassen en waterdamp. Deze waterdamp bevat een bepaalde hoeveelheid warmte die kan worden gerecupereerd door condensatie. Wordt de condensatiewarmte verwaarloosd, spreken we van de calorische onderwaarde (COW). Wordt wel rekening gehouden met deze condensatiewarmte, dan krijgen we de calorische bovenwaarde (CBW). Calorische bovenwaarde = Calorische onderwaarde + condensatiewarmte. Conform ISO 6979 wordt de calorische bovenwaarde (CBW) in België gedefinieerd als de hoeveelheid warmte die vrijkomt bij volledige verbranding van een m³ gas onder normale omstandigheden in de lucht, onder een constante druk van 1,01325 bar en bij een constante temperatuur van 25 °C, waarbij al de waterdamp, gevormd bij de verbranding, is gecondenseerd op 25 °C.

Het Nederlandse aardgas is arm gas (type L) met een calorische bovenwaarde van ongeveer 35,17 MJ/m³n , wat overeenkomt met 9,8 kWh/m³n. Het is afkomstig uit het Nederlandse Slochteren-veld in Groningen (‘Slochterengas’). Het L-net bestrijkt een gedeelte van de regio’s Antwerpen en Brabant, een deel van Limburg en Henegouwen. Rijk gas (type H) heeft een calorische bovenwaarde van ongeveer 43 MJ/ m³n, wat overeenkomt met 12 kWh/m³n. Dit hoogcalorisch aardgas is afkomstig uit de LNG-producerende landen en uit velden in onder andere de Noordzee en Rusland. Het H-net bestrijkt de provincies Oost- en West-Vlaanderen, het grootste gedeelte van de provincies Henegouwen, Namen en Luik, en een groot deel van Limburg.

De gemiddelde calorische bovenwaarde van een streek wordt elke maand gepubliceerd op het internet (bijvoorbeeld op www.eandis.be > klant > meteropneming > berekeningsparameters). Deze calorische bovenwaarde wordt uitgedrukt in kWh/m³n.


15

Aanvoer van aardgas De winning van aardgas

Gasvoorraden

Het aardgas dat momenteel wordt ontgonnen, vond zijn oorsprong 15 miljoen tot 600 miljoen jaren geleden.

Vandaag zijn volgende voorraden gekend:

Bij de vorming van land en oceanen kwamen toen enorme lagen van plantaardige en organische materialen (bossen, algen, zeewier, plankton en dierlijke resten) op grote diepte in de aarde te liggen, waar ze luchtdicht werden afgedekt. Met als gevolgen een zeer hoge druk, een hoge temperatuur, en een chemisch terings- en rottingsproces. Daarbij werden deze stoffen omgevormd tot fossiele brandstoffen, waaronder gasvormige koolwaterstoffen.

• Latijns-Amerika: 7 600 miljard m³

De aardgasbronnen liggen op een diepte van 500 tot 6 000 meter en staan onder een druk van 250 tot 350 bar. Aardgas wordt aangetroffen in twee toestanden: • Droog aardgas: is het resultaat van de verkoling van grote hoeveelheden plantaardige materialen waardoor onder andere steenkool ontstaat. Bij deze verkoling ontstaan ook gassen die zich doorheen de tijd hebben gevormd in nabijgelegen lagen poreus gesteente. • Nat aardgas: is ontstaan door de inwerking van bacteriën op het organisch materiaal. Dit chemisch proces levert in de eerste plaats aardolie, maar waar de druk en de temperatuur nog verder konden oplopen, werd ook aardgas gevormd. Aardgas wordt hier samen met aardolie gewonnen en moet dus worden gescheiden van de petroleumproducten en andere verontreinigingen. Daarna wordt het gezuiverd en gedroogd.

Afname Rond 1970 werd aangenomen dat er voldoende voorraad was om de komende 40 jaren rond te komen. Eind 2000 bedroeg de aangetoonde voorraad wereldwijd ongeveer 140 000 miljard m3. Rekening houdend met het huidige verbruik verzekert dit een bevoorrading voor ongeveer 60 jaar. Wat het uiteindelijk zal worden, is momenteel moeilijk nauwkeuriger te voorspellen en hangt uiteraard af van de energievraag in de toekomst. Daarbij moet rekening worden gehouden met het feit dat heel wat landen in onze wereld eigenlijk nog moeten starten met hun economische en industriële ontwikkeling. In 2004 bedroeg de wereldconsumptie ongeveer 2 689 miljard m³ per jaar. In Europa werd toen ongeveer 458 miljard m³ verbruikt. De wereldconsumptie in 2030 wordt geschat op 4 850 miljard m³ per jaar.

16


• Noord-Amerika: 9 500 miljard m³ • Afrika: 14 800 miljard m³ • Europa: 6 100 miljard m³ • Gemenebest van Onafhankelijke Staten (G.O.S., de landen van de voormalige Sovjet-Unie met uitzondering van de Baltische Staten Estland, Letland en Litouwen) 59 600 miljard m³ • Azië-Oceanië: 16 400 miljard m³ De grootste voorraden bevinden zich in Siberië: ze worden geschat op 48 000 miljard m³. Rusland, Iran en Qatar bezitten meer dan 58 % van de huidig gekende wereldvoorraad. In Europa vinden we de grootste voorraden in Noorwegen (Troll-gasbel) en in Nederland (Slochterengas-Groningen).

Nieuwe winningsgebieden Momenteel is nog maar in een beperkte regio van de wereld effectief gezocht naar de aanwezigheid van aardgas. Doorgedreven geologisch onderzoek en seismische technieken geven steeds bijkomende indicaties over mogelijke vindplaatsen voor aardgas. Positieve hypothesen, die rekening houden met de recente ontwikkeling op het gebied van geologische waarnemingen en exploitatie, schatten een reserve die volstaat voor 160 jaar. Uit onderzoek is ook gebleken dat een enorme hoeveelheid fossiele brandstof op grote diepte aanwezig is voor de Noord-Amerikaanse Oostkust in de vorm van een zogenaamd gashydraat, een verbinding van gas en water. Indien enkele procenten aan methaan uit deze hydraten kunnen worden gewonnen, dan worden de huidig beschikbare hoeveelheden aardgas overtroffen. Wetenschappers wereldwijd zoeken momenteel naar mogelijkheden om deze voorraden te exploiteren zonder de ecologische systemen te verstoren.

Pijpleidingen in de Noordzee De Zeepipe is met een lengte van 814 km momenteel de langste aardgaspijplijn ter wereld. De buizen hebben een doormeter van ongeveer een meter en maken het mogelijk om 15 miljard m³ aardgas per jaar te transporteren. De Zeepipe werd in 1993 in dienst genomen. De technische provider is Statoil (Noorse energiemaatschappij) en de uitbating is in handen van Gassco (Noorse transportnetbeheerder).

De eerste transportleidingen die in 1938 door Distrigas werden geplaatst, zijn momenteel een onderdeel van een veel groter Europees aardgastransportnet. Dat strekt zich uit van de Noordzee en de Baltische zee tot aan de Middellandse zee, en van de Atlantische oceaan tot in Oost-Europa. Dit transportnet bestaat uit netten van verschillende Europese transportnetbeheerders en gasmaatschappijen. In totaal omvat het meer dan 50 000 km pijpleidingen.

Ook andere continenten worden door middel van pijplijnen verbonden met Europa. Zo lopen er door de Middellandse zee pijpleidingen die Algerije verbinden met Italië en Spanje.

Over dit transportnet wordt ook aardgas getransporteerd, afkomstig uit velden in zee. Dat gebeurt via onderzeese pijpleidingen. In de Noordzee liggen meer dan 2 000 km pijpleidingen. • De Norpipe, Statpipe en Europipe die Noorse aardgasvelden verbinden met Emden aan de Duitse kust. • Tussen Troll in Noorwegen en Zeebrugge loopt de Zeepipe. Nagenoeg parallel hiermee loopt de Franpipe die Troll verbindt met het Franse Dunkerque.

• Eind 2006 werd een gasleiding tussen Balgzand en Bacton (de BBL-leiding) aangelegd en in gebruik genomen.

HALTENPIPE

• De Interconnector maakt sinds eind 1998 een verbinding tussen Bacton, aan de Britse kust, en Zeebrugge. RT

O

SP

AN

D

AR

TR

G AS

EN

Nyhamma

STATPIPE

EG NO

OR W

IIA

Kollsnes

EP IP E

ED

Karsto

ZE

RL ST E

EN

KVITEBJORN

VE

St. Fergus

ZW

ED

TAMPEM LINK

ZEEPIPE IIB

ZEEPIPE

MA NE DE

II

FRANPIPE

IPE

OP

Dunkerque

EUR

INTERCONNECTOR

IPE

Bacton VERENIGD KONINKRIJK

RP

Easington

NO

N

LA

IERLAND

RK

EN

E

PIP

RO

EU

ED

EL

G

BBL

Emden Balgzand

Dornum

NEDERLAND

Zeebrugge DUITSLAND

POLEN

BELGIE

Pijpleidingen in de Noordzee voor het transport van aardgas. FRANKRIJK


17

België draaischijf binnen Europa

Vloeibaar aardgas

Aardgas kan op twee manieren worden vervoerd, afhankelijk van de toestand. In gasvormige toestand via pijpleidingen, in vloeibare vorm per schip.

Naast transport in gasvormige toestand via pijpleidingen, wordt aardgas ook wereldwijd getransporteerd door middel van speciale tankschepen.

Vanuit de producerende landen wordt het aardgas aangevoerd naar België via pijpleidingen of met LNG-schepen.

Om aardgas vloeibaar te maken, wordt het afgekoeld tot - 162°C bij een normale atmosferische druk. Tijdens dat proces wordt het volume zeshonderd keer kleiner. Dat betekent dus dat 600 m³ in gasvorm wordt gereduceerd tot 1 m³ vloeibaar aardgas of LNG (Liquid Natural Gas). Het wordt dan getransporteerd in speciale LNG-schepen. Op die manier kunnen grote hoeveelheden energie worden aangevoerd vanuit de verste uithoeken van de wereld.

Herkomst aardgas voor België Vandaag is het niet meer mogelijk om te zeggen hoeveel procent van het aardgas in België uit welk land komt. Gebaseerd op de hoeveelheid aardgas die per ingangspunt binnenkomt, kan echter volgende verdeling worden gegeven: • 59,1 % Noors en Brits gas uit de Noordzee • 26,3 % L-gas uit Nederland • 6,2 % LNG (Liquid Natural Gas) uit Qatar • 8,4 % uit Rusland en het Oosten

Sedert 1990 is de handel in vloeibaar aardgas sterk toegenomen. Momenteel verloopt ongeveer 30 % van de internationale handel van aardgas in vloeibare vorm. Leveringen gaan vooral richting Azië, maar de technieken zijn hoofdzakelijk ontwikkeld in Europa. Daarbij heeft Distrigas een belangrijke rol gespeeld. Voor de productie staan momenteel wereldwijd 24 LNGproductieterminals opgesteld in 17 landen op 5 continenten. 336 LNG-schepen leveren hun lading aan 70 LNGontvangstterminals in 22 landen op 4 continenten. In 2010 werden langs deze weg 71 schepen gelost in Zeebrugge. Zij voerden ongeveer 4,58 miljoen ton LNG aan, voornamelijk uit Qatar, maar ook uit Noorwegen, Egypte, Nigeria, Peru en Trinidad.

18


Huidige situatie van de aardgaslevering Vandaag, in de geliberaliseerde energiemarkt, is de aardgaslevering opgesplitst in twee van elkaar gescheiden activiteiten: de verkoop van aardgas en het transport van aardgas. Fluxys zorgt voor het transport van het aardgas van de landsgrenzen tot bij de industriële eindverbruikers, elektriciteitscentrales en distributienetbeheerders. De distributienetbeheerders vervoeren het verder tot bij de gezinnen en de KMO’s. Daarnaast gebeurt de verkoop van aardgas door bedrijven die hiervoor een leveringsvergunning hebben.

Vrijmaking van de aardgasmarkt Wie is wie in de Vlaamse energiemarkt

Producenten van elektriciteit

Regulatoren CREG en VREG Elia

Invoerders van aardgas

Klanten

Distributienetbeheerders

Fluxys

Energieleveranciers


19

Ontkoppeling levering - verkoop

Beheer van het vervoersnet

In de niet - geliberaliseerde energiemarkt verkocht een gemengde intercommunale aardgas, zorgde ze voor de technische infrastructuur voor de levering, en deed ze alle administratieve handelingen. De bewoners van een gemeente waren dus gebonden aan de energieleverancier die door het gemeentebestuur was gekozen.

De transportnetbeheerder zorgt voor het beheer van het vervoersnet in België en de opslag van aardgas.

De Europese Unie gaf in een eerste richtlijn in juni 1998 aan haar lidstaten de opdracht om maatregelen te nemen die het voor de consument mogelijk zouden maken om vrij een aardgas- (en elektriciteits-) leverancier te kiezen. De doelstelling was een vrije concurrentie tussen de verschillende Europese leveranciers, met andere woorden de ‘geliberaliseerde energiemarkt’. Deze concurrentie heeft enkel betrekking op de verkoop van aardgas. Het transport en de distributie van aardgas via leidingen worden volledig ontkoppeld van de verkoop, en behouden een wettelijk monopolie.

Wetten en decreten Door onze staatsstructuur moesten de Europese richtlijnen in België worden omgezet naar wetten op federaal niveau en decreten op gewestelijk niveau. • Federaal: wet van 29 april 1999 • Vlaanderen: decreet van 17 juli 2000 • Wallonië: decreet van 12 april 2001 • Brussel: ordonnantie van 19 juli 2001 Hierin werd bepaald dat: • de federale overheid bevoegd is voor de transportnetten, de opslag en de bevoorrading • de gewesten verantwoordelijk zijn voor de distributienetten in de gemeenten. Zij zorgen ook voor een Rationeel EnergieGebruik (REG). In de praktijk werd de bestaande infrastructuur opgesplitst. • De vervoersnetten zorgen voor het transport van grote hoeveelheden aardgas tussen de leveringspunten (de plaatsen waar het aardgas ons land binnenkomt) en de gasontvangstations van waaruit het aardgas wordt verdeeld. Vervoersnetten vervoeren ook het aardgas doorheen ons land. • De distributienetten lopen vanuit de gasontvangstations op het vervoersnet naar de aftakkingen waarop de klanten zijn aangesloten.

20


Op de ministerraad van 12 februari 2010 werden Fluxys, voor de vervoers- en opslaginstallaties, en Fluxys LNG, voor de LNG-terminal in Zeebrugge, aangeduid als enige beheerder in België.

Beheer van de distributienetten voor aardgas Distributienetten brengen het aardgas tot in de woningen en bedrijven over het midden- en lagedruknet. De distributienetten beheren is een taak voor de distributienetbeheerders. Zij zijn actief op een welbepaald grondgebied. Klanten kunnen hun distributienetbeheerder dus niet vrij kiezen. Om hun opdrachten uit te voeren, doen de Vlaamse distributienetbeheerders Gaselwest, IMEA, Imewo, Intergem, Iveka, Iverlek en Sibelgas een beroep op Eandis. De beheerders van de vervoersnetten en de distributienetten moeten aan elke, door de VREG erkende leverancier uit binnen- en buitenland vrije toegang verlenen voor levering aan alle mogelijke klanten in België die zijn aangesloten op het aardgasnet. De klant kan dus zijn leverancier kiezen, op voorwaarde dat die een leveringsvergunning van de VREG heeft. Op 1 juli 2003 was de aardgasmarkt in het Vlaams gewest volledig vrijgemaakt. Op 1 januari 2007 volgden het Brussels hoofdstedelijk gewest en het Waals gewest.

Regulatoren In België controleren vier regulatoren de werking van de vrije energiemarkt.

VREG

• De federale regulator is de Commissie voor de Regulering van Elektriciteit en Gas (CREG)

De VREG is bevoegd voor:

• De Vlaamse regulator is de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG) • De Waalse regulator is de Commission Wallonne Pour l’Energie (CWaPE)

• het onderzoek van aanvragen en de toekenning van leveringsvergunningen. • de aanstelling en erkenning van distributienetbeheerders.

• De Brusselse regulator is BRUssel Gas ELektriciteit BRUxelles Gaz ELectricité (BRUGEL).

• de opstelling en opvolging van de technische richtlijnen voor toegang tot, beheer en uitbreiding van het aardgasnet.

CREG

• controle op de sociale openbaredienstverplichtingen (waaronder REG).

De CREG is bevoegd voor: • de tarieven voor vervoer en opslag bij de transportnetbeheerder. • de distributienettarieven* die door een distributienetbeheerder mogen worden aangerekend.

* In het kader van de staatshervorming zal de bevoegdheid van de distributienettarieven op termijn verschuiven naar de gewestelijke regulatoren. In Vlaanderen is dat de VREG.

Vlaams Gewest De situatie in Vlaanderen. • De vervoersnetten en de opslaginstallaties worden beheerd door Fluxys. • De LNG-terminal in Zeebrugge wordt beheerd door Fluxys LNG. • De vroegere gemengde intercommunales in Vlaanderen opereren nu als gemengde distributienetbeheerders (Imewo, Intergem, Gaselwest, Iverlek, Imea, Iveka, Sibelgas). Zij vertrouwen het beheer van hun distributienetten toe aan Eandis. • De vroegere zuivere intercommunales in Vlaanderen (Infrax, Interelectra, Iveg, WVEM) opereren als zuivere netbeheerders. Momenteel hebben zij hun operationele activiteiten gebundeld in de cvba Infrax. Voor de verkoop van aardgas gelden de regels van de vrije concurrentie. Leveranciers met een leveringsvergunning kopen hun aardgas bij de invoerders en verkopen aan hun klanten aan een tarief dat zij zelf bepalen.

Leveranciers Een actuele lijst van de houders van een leveringsvergunning voor aardgas vind je op www.creg.be.


21

Globale netconfiguratie aardgasnetten in België Toevoer uit Nederland Grensmeetstation Toevoer van LNG

Bovengrondse LNG opslag Hervergassing van LNG

Grensmeetstation Toevoer uit Noorwegen Doorvoer naar Verenigd Koninkrijk

Ondergrondse opslag

r

80

ba

Mengstation

Elektriciteitscentrales Gasontvangstation

Compressiestation

80 ba

Drukreduceerinstallatie

r

Ontvangstation distributienetbeheerder 15 b Klantcabine ar 8 ba r Drukreduceerinstallatie

Toevoer uit Rusland of doorvoer naar Duitsland

5b

ar

20

m

ba r

Distributiecabine

Grensmeetstation Doorvoer naar Frankrijk

Klantcabine Glastuinbouw

Ziekenhuizen

Klantcabine

Bedrijven

Terrein van transportnetbeheerder Terrein van distributienetbeheerder

Schematisch overzicht van de structuur van de aardgasnetten in België.

22


Grensmeetstation

Vervoersnet Fluxys Historiek Distrigas - Fluxys De eerste vervoersnetten Toen na verloop van tijd gas steeds meer afnemers vond, werd het interessant om, over de gemeentegrenzen, interconnecties uit te voeren tussen verschillende gemeentelijke netten en gasfabrieken. Ook de industrie werd een steeds grotere afnemer. Op initiatief van Joseph Brouwers, president van de Vereniging van Belgische gasvaklui, werden in 1905 de eerste verbindingen gerealiseerd tussen verschillende netten in Vlaanderen.

Vervoer van gas uit de cokesfabrieken Tijdens de eerste wereldoorlog werden veel gasfabrieken vernield. Een alternatief voor de wederopbouw van deze fabrieken na de oorlog, was het gebruik van cokesgas uit de cokesfabrieken. Deze fabrieken werden toen immers uitgebreid, onder andere voor de bevoorrading van de hoogovens. Voorbeelden van grote cokesfabrieken waren Cockeril de Marly (Neder-over-Heembeek), Cockeril du Chateau (Vilvoorde) en de Verbrande Brug (Vilvoorde). Door cokesovengassen voordelig aan te kopen, was het interessanter om deze gassen via aangepaste leidingen naar verschillende verbruikscentra te leiden, dan de gasfabrieken te herstellen.

Oprichting van Distrigas voor vervoer van cokesgas Het vervoer van relatief grote hoeveelheden gas, vereiste speciale technieken en een organisatie die de mogelijkheden van de firma’s met een gemeentelijke distributieconcessie ver overstegen. Daarom werd op 8 januari 1929 de gasdistributiemaatschappij NV DISTRIGAS opgericht door de vennootschap ICGA. Distrigas werd een in gastransport gespecialiseerde onderneming en een tussenschakel tussen de gasproducenten en de concessiehouders van de distributie. In 1932 werd Distrigas operationeel met een leidingnet van 143 km. In 1939 was dat reeds gegroeid tot 376 km. In het begin van de jaren 60 slorpte Distrigas ook twee maatschappijen op: SAVGAZ , die het transport deed in het oostelijk deel van ons land, en de Regionale Maatschappij voor Transport van Energie (RMTE) die zorgde voor het gastransport in West-Vlaanderen. Om aan de steeds toenemende energievraag te voldoen gebruikte Distrigas vanaf 1950 ook mijngas, afkomstig uit de steenkoolmijnen. Dat mijngas werd in een fabriek in Mont-Sainte-Aldegonde omgezet naar gas, geschikt voor het distributienet. Vanaf 1952 werden ook afvalgassen van de olieraffinaderijen ingeschakeld om piekverbruiken op te vangen. Gelijktijdig startte Distrigas met de aanleg van een groot transportnet dat aansloot op de pijpleidingen van buitenlandse energiemaatschappijen. Zowat alle nog functionerende gasfabrieken waren toen gestopt met de productie van steenkoolgas. Vanaf dan had België geen eigen gaswinning of gasproductie meer en werden we volledig afhankelijk van de bevoorrading uit het buitenland. Hierdoor werd ook de aankoop van buitenlandse gashoeveelheden een belangrijke handelsactiviteit voor Distrigas.

Aanleg van een leiding van het Distrigasnet tussen Henegouwen en de Antwerpse regio (1931).


23

Fluxys en Fluxys LNG Gezien het stijgende economische belang van een stabiele aardgasbevoorrading, werden maximale bevoorradingszekerheid en concurrentiële prijzen essentiële taken voor Distrigas. Distrigas zorgde hiervoor door: • geografische diversiteit: langetermijncontracten werden afgesloten met Nederland, Noorwegen en Qatar. • technische diversiteit: gas wordt aangekocht in gasen vloeibare vorm. • diversiteit in bevoorradingscontracten: langetermijncontracten en aankopen op de kortetermijnmarkt. In 1966 zorgde Distrigas, met een contract voor 152 miljard m³, voor de eerste leveringen van Nederlands aardgas op Belgische distributienetten. Later werden nog verschillende leveringscontracten afgesloten met buitenlandse bedrijven, waaronder een contract met de firma Sonatrach (Algerije) in 1975 voor levering van 100 miljard m³ vloeibaar gemaakt aardgas over 20 jaar. Van 1982 tot 1987 bracht de LNG-tanker Methania het vloeibare aardgas van Algerije dat bestemd was voor de Belgische markt, naar Montoir-de-Bretagne in Frankrijk waar het, na vergassing, naar België werd getransporteerd via pijpleidingen van Gaz de France. Sinds 1987 wordt de Methania gelost op de zeeterminal te Zeebrugge.

Fluxys vervoert aardgas vanaf de grens tot bij de distributienetbeheerders, elektriciteitscentrales en grote industriële afnemers (binnenlands vervoer). Daarnaast vervoert Fluxys ook aardgas doorheen België (grens-tot-grensvervoer), dat is bestemd voor andere eindverbruikersmarkten in Europa. In andere landen wordt aardgas ook van de ene grens naar de andere gebracht met België als eindbestemming. Fluxys slaat aardgas op, zodat leveranciers bij piekvraag in periodes van koud weer over een buffer beschikken om hun verwarmingsklanten te bedienen. De installaties in de terminal in Zeebrugge zijn bestemd om schepen met vloeibaar aardgas (LNG) te lossen en te laden. Het LNG wordt er tijdelijk opgeslagen in opslagtanks. Het kan dan opnieuw worden vergast en in het net gestuurd voor vervoer, of aan boord van de LNG-schepen worden geladen. Zowel Fluxys als Fluxys LNG kopen of verkopen zelf geen aardgas. Het aardgas dat zij transporteren en opslaan is aangekocht door diverse leveranciers die het, via pijpleidingen en LNG-schepen leveren aan ons land. Fluxys en Fluxys LNG zorgen enkel dat het aardgas wordt vervoerd naar de plaatsen van bestemming.

In 2001 werd Distrigas opgesplitst in een vervoersmaatschappij Fluxys en een handelsmaatschappij Distrigas. Vanaf 2002 wordt de handelsmaatschappij Distrigas ook actief voor verkoop op de buitenlandse markt.

De ‘Al Khattiya’, een LNG-tanker.

24


Activiteiten Om haar diverse activiteiten te kunnen uitvoeren, is Fluxys georganiseerd in verschillende diensten die actief zijn op het gebied van: • Vervoer Transport van aardgas vanaf de Belgische grenzen voor de bevoorrading van Belgische afnemers en het vervoer van aardgas doorheen België tussen buitenlandse leveranciers en hun afnemers. Op 1 januari 2011 hadden 31 bedrijven een leveringsvergunning voor binnenlands vervoer. Voor grens-tot-grensvervoer waren er een 50-tal klanten. • Opslag Buffercapaciteit om de piekvraag op de verwarmingsmarkt in België te kunnen opvangen. Voor de opslag zijn vijf klanten actief op de ondergrondse opslag in Loenhout, waar hoogcalorisch aardgas in buffer wordt gehouden in watervoerende lagen. Het nuttige opslagvolume in Loenhout is 700 miljoen normaal kubieke meter aardgas. • LNG-terminalling Installaties bestemd om vloeibaar aardgas te lossen uit LNG-schepen en tijdelijk op te slaan in LNGopslagtanks. Daarna wordt het LNG opnieuw vergast en in het net gestuurd voor vervoer. De installaties worden ook gebruikt om LNG-schepen te laden. Ongeveer 1 200 schepen zijn al aangemeerd sinds de ingebruikneming van de LNG-terminal in 1987.

• Diensten voor aangesloten bedrijven Advies en assistentie voor eindverbruikers aangesloten op het Fluxys-net. Ongeveer 260 bedrijven zijn aangesloten op het aardgasvervoersnet van Fluxys. Het gaat om industriële bedrijven, warmtekrachtkoppelingsinstallaties en elektriciteitscentrales. Momenteel zijn er zeventien distributienetbeheerders en ongeveer 260 bedrijven rechtstreeks aangesloten op het Fluxys aardgastransportnet: industriële bedrijven, warmtekrachtkoppelingen en elektriciteitscentrales. Op de LNG-terminal werden tussen eind 2004 en de lente van 2008 een vierde opslagtank en extra uitzendcapaciteit gebouwd. Door die uitbreiding is de opslagcapaciteit van de terminal verdubbeld tot 9 miljard m3 aardgas per jaar en kunnen jaarlijks 110 in plaats van 66 LNG-schepen aanmeren. In 2010 bedroeg de totale afname ongeveer 19 miljard m3, en werden aan de LNG-terminal 71 schepen gelost. Samen goed voor 4,58 miljoen ton LNG, wat overeenkomt met 6 miljard m3 aardgas.

Terminal Zeebrugge.


25

Globale infrastructuur Het aardgasvervoersnet in ons land is momenteel ongeveer 4 000 km lang met leidingen in 365 gemeenten. Op dat vervoersnet worden twee soorten aardgas (type L en type H) afzonderlijk vervoerd en verdeeld. • Aardgas uit Slochteren is van het L-type (arm aardgas) en wordt verdeeld in de streek van Antwerpen en Brussel, in een deel van Limburg en in Henegouwen. • Het rijke aardgas (type H) uit Qatar en Noorwegen wordt verdeeld in Oost en West-Vlaanderen, het grootste deel van Namen, Luik en omgeving, een groot deel van Limburg en het Groothertogdom Luxemburg. Het Fluxys vervoersnet telt • 18 interconnectiepunten met buurlanden • 210 aansluitingen voor grote industriële eindverbruikers • 18 aansluitingen voor WKK’S • 24 aansluitingen voor elektriciteitscentrales. Langs dit vervoersnet wordt aardgas aangevoerd dat is aangekocht door leveranciers. Zij verkopen het aan Belgische klanten en aan onze buurlanden. Toevoer uit Nederland Grensmeetstation Toevoer van LNG

Bovengrondse LNG opslag Hervergassing van LNG

Grensmeetstation Toevoer uit Noorwegen Doorvoer naar Verenigd Koninkrijk

Ondergrondse opslag r

80

ba

Mengstation

Elektriciteitscentrales Ontvangstation

Compressiestation

80 ba


r

Distributiecabine

m ba r

Ontvangstation distributienetbeheerder

20

15 b

ar

8 ba r Drukreduceerinstallatie

ar 5b Grensmeetstation Doorvoer naar Frankrijk

Klantcabine Glastuinbouw

Klantcabine

Ziekenhuizen

Klantcabine

Bedrijven

Terrein van transportnetbeheerder

Schematisch overzicht van de structuur van het transportnet.

26


Toevoer uit Rusland of doorvoer naar Duitsland Grensmeetstation

Pijplijnen Plaatsing leidingen

Controle laswerken

Een vervoersnet bestaat uitsluitend uit stalen buizen. De buitenkant van deze buizen is afgewerkt met een kunststoflaag. De bovenkant ligt minstens 1,1 meter onder de grond.

Pijpleidingen worden aan elkaar gelast door speciaal daartoe opgeleide en gekwalificeerde lassers die werken volgens beproefde werkmethoden.

Ongeveer 30 cm boven de pijpleiding wordt een oranje waarschuwingsnet geplaatst met onder andere het noodnummer van Fluxys. In bepaalde situaties worden boven de leidingen betonplaten geplaatst. De fabricatie van deze buizen gebeurt onder toezicht van een erkende onafhankelijke controleorganisatie. De leidingen worden geplaatst door gekwalificeerde aannemers met VCA-certificaat (Veiligheidschecklist Aannemers). De bedieners van de graaftoestellen die in de nabijheid van aardgasinstallaties werken, hebben een beroepskwalificatie.

© Mediatheque Fluxys / Vinçotte

Elke las wordt afzonderlijk gecontroleerd. Deze controles gebeuren door een erkende en onafhankelijke controleorganisatie. Bij de aanleg van pijpleidingen worden de lassen momenteel meestal gecontroleerd door middel van een geautomatiseerd ultrasoon onderzoek. Dat is een zogenaamd Niet Destructief Onderzoek (NDO), wat betekent dat controle gebeurt van buitenaf, zonder dat het te controleren product moet worden opengemaakt.

Ingebruikneming De ingebruikneming gebeurt onder toezicht van een erkende en onafhankelijke controleorganisatie en omvat onder andere • een mechanische weerstandsproef door water in de leiding te brengen onder een druk die minstens 40 % hoger ligt dan de maximale druk waarmee later aardgas door de leiding zal stromen. • een dichtheidsproef waarbij lucht in de pijplijn wordt gepompt. Bij de keuze van de tracés wordt rekening gehouden met bestaande en geplande woon- en industriezones. Ook archeologische en milieuaspecten komen hierin aan bod. Indien nodig wordt aan erkende experten de opdracht gegeven de milieu-effectrapportering (MER) te verzorgen. Zij brengen de maatregelen in kaart die Fluxys moet nemen om de milieu-impact zo laag mogelijk te houden. Tussen het eerste ontwerp en de definitieve afwerking ligt een periode van drie à zes jaar.

Het PipeFox systeem is een gemechaniseerd ultrasoon systeem dat door Vinçotte is ontworpen om laaggelegeerde koolstof stalen ‘pipeline’ lasverbindingen (dikte 8 tot 30 mm, diameter 6 inch en meer) te onderzoeken. Het PipeFox systeem past hierbij een combinatie van verschillende ultrasone technieken toe.


27

Beschadiging van een pijpleiding De meeste incidenten op aardgasvervoersleidingen doen zich voor als die leidingen worden beschadigd bij werken in de nabijheid ervan. Iedereen die werken wil uitvoeren in de omgeving van Fluxys-leidingen, is daarom wettelijk verplicht om dat vooraf aan Fluxys te melden. Op die manier kan tijdig alle nodige informatie worden bezorgd en kan Fluxys ook ter plaatse komen om veiligheidsafspraken te maken voordat de werken beginnen. Fluxys dringt er sterk op aan om in een zone van 50 meter rond de (mogelijke) beschadiging onmiddellijk • iedereen te evacueren • alle vuur volledig te doven, ook sigaretten • elk gemotoriseerd voertuig te weren • elke kans op een elektrische vonk te voorkomen (geen kraan of graafmachine in werking laten, geen auto starten, geen gsm, geen radio, geen foto’s nemen …) • dringend Fluxys te contacteren van buiten deze zone van 50 meter.

Wat doen als er effectief een lek is? In tegenstelling tot wat bij elektriciteit gebeurt, stopt de aardgasstroom in geval van een lek niet onmiddellijk als de leiding wordt uitgeschakeld. Zolang er in de leiding een overdruk is, blijft aardgas uit het lek stromen. Bij een pijpleiding van 0,80 meter doormeter bevindt zich over een lengte van 1 km ongeveer 636 m³ aardgas op een druk van 80 bar. Bij een eventueel aardgaslek komt het er op aan om zeer snel iedereen uit de gevarenzone te evacueren en elke kans op een ontsteking uit te sluiten.

28


Bescherming tegen mechanische beschadiging Indicaties op aanwezigheid van vervoersleidingen De aanwezigheid van ingegraven vervoersleidingen, dus leidingen op hoge druk, wordt aangegeven door bakens en merkpalen. Die duiden echter niet de exacte ligging aan. Zij zijn enkel een verwittiging. Om de exacte ligging en plaats van de leidingen te kennen moet contact worden opgenomen met de verantwoordelijke van de betreffende exploitatiesector. Dan komt iemand ter plaatse de juiste ligging en diepte aanduiden. Indicaties op de aanwezigheid van transportleidingen zijn: • luchtbakens, bestemd voor de helikopterpatrouilles van Fluxys. • meetposten, van waaruit de kathodische bescherming van de pijpleidingen wordt opgevolgd. • merkpalen in kunststof, geplaatst op de dichtstbijzijnde perceelgrenzen van het terrein waarin zich pijpleidingen bevinden. • betonnen merkpalen, geplaatst langs spoorwegen, waterwegen en autostrades. • geïntegreerde merkpalen en -punten in het wegdek, als de leiding zich langs een weg bevindt.

Beperken van activiteiten rond vervoersleidingen

Graafwerken in de omgeving van vervoersleidingen

Binnen een voorbehouden zone van 5 meter links en rechts van een aardgasvervoersleiding mogen geen activiteiten gebeuren zoals:

Om het risico op beschadiging te vermijden, is iedereen die werken wil uitvoeren in de beschermde zone verplicht zich te houden aan richtlijnen die zijn bepaald in een Koninklijk Besluit van 21 september 1988.

• de oprichting van gebouwen, gesloten ruimten, tuinhuisjes, carports en tenten • materiaal stapelen • wijziging van het reliëf van de bodem (zoals: afgraven of ophogen, grachten graven, taluds aanleggen) • bomen en/of struiken planten (bepaalde struiken en bomen zijn wel toegelaten).

Bij Fluxys verlopen de voorbereiding van deze werken in verschillende stappen (meer info op www.fluxys.com in de rubriek ‘Werken in het vooruitzicht?’). Deze procedure is erop gericht om alle betrokkenen snel en gemakkelijk de juiste informatie te bezorgen voordat er wordt gegraven. In de laatste stap komt een Fluxys-patrouilleur gratis ter plaatse om de leiding af te palen. De exacte ligging en diepte wordt bepaald door met een spade proefsleuven te graven.

Beschermde zone (KB 1988) 15 m

15 m

Voorbehouden zone (KB 1991) 5m

5m

Aardgas vervoersleiding


29

De componenten van het vervoersnet Het Fluxys-net omvat iets meer dan 4 000 kilometer leidingen en wordt zowel gebruikt om aardgas te vervoeren voor verbruik in België, als voor grens-tot-grensvervoer naar andere eindverbruikersmarkten. Jaarlijks vervoert Fluxys circa 19 miljard m3 aardgas voor verbruik in België. De geboekte capaciteit voor grens-tot-grensvervoer op lange termijn bedraagt ongeveer 90 miljard m3 per jaar voor het bestaande netwerk, en ongeveer 10 miljard m3 per jaar voor infrastructuur in opbouw of nog te bouwen.

LNG

NEDERLAND

NOORWEGEN VERENIGD KONINKRIJK

POPPEL / HILVARENBEEK

ZELZATE

HUB

Loenhout Antwerpen

Brugge

ZEEBRUGGE

NEDERLAND ZANDVLIET

Sint-Niklaas

DILSEN NOORWEGEN / DUITSLAND

Mechelen

Gent

Genk Aalst

Kortrijk

‘S- GRAVENVOEREN NOORWEGEN / DUITSLAND

Brussel Berneau

RUSLAND / DUITSLAND Luik

Doornik

Verviers

EYNATTEN

Namen Charleroi Bergen

Sinsin

BLAREGNIES

Hoogcalorisch aardgas Laagcalorisch aardgas

BRAS

FRANKRIJK SPANJE ITALIË

Bastenaken Libramont

LNG-terminal Compressiestation Mengstation Opslag Hub

Het vervoersnet van Fluxys.


PÉTANGE GROOTHERTOGDOM LUXEMBURGG

Interconnectiepunten

30

Aarlen

Compressiestations Tijdens het transport wordt het aardgas in de leidingen afgeremd onder andere door wrijving met de binnenwand van de buizen waardoor de druk afneemt. Ook koppelingen, aftakkingen en bochten geven extra wrijving. Een compressiestation zorgt ervoor dat de druk in het net op peil blijft. Het vervoersnet van Fluxys telt momenteel vijf compressiestations: • de compressiestations van Weelde en Winksele verhogen de druk van het laagcalorische aardgas in de leiding van Poppel aan de Nederlandse grens naar Blaregnies aan de Franse grens

Compressiestation Fluxys.

• het compressiestation van Berneau verhoogt de druk van het hoogcalorische aardgas in de leiding van ’s Gravenvoeren aan de Nederlandse grens naar Blaregnies aan de Franse grens • het compressiestation van Sinsin verhoogt de druk van het hoogcalorische aardgas in de leiding naar het Groothertogdom Luxemburg

NOORWEGEN

• het compressiestation in Zelzate zorgt voor bijkomende capaciteit die nodig is voor de algemene groei van de aardgasvraag in België.

LNG

NEDERLAND

Zandvliet

Zeebrugge

Poppel

Weelde Zelzate

Obbicht

Winksele Berneau

NOORWEGEN

‘s Gravenvoeren Eynatten

DUITSLAND RUSLAND

Blaregnies

Sinsin

Laagcalorisch aardgas Hoogcalorisch aardgas

Bras G.H.LUXEMBURG

Pétange

Compressiestations Fluxys.


31

Drukreduceerstations

Mengstations

Fluxys exploiteert ongeveer 180 drukreduceerstations. Die vormen de schakel tussen de hogedrukleidingen en de leidingen op lagere druk. Het zijn enerzijds de lagedrukleidingen van Fluxys zelf en anderzijds de lagedruknetten van de distributienetbeheerders.

Op de Belgische netten zijn er zones waar wordt gewerkt op laagcalorisch gas (type L) en zones waar wordt gewerkt op hoogcalorisch gas (type H).

In de drukreduceerstations kan het aardgas ook worden geodoriseerd. Aan het reukloze aardgas wordt een geurstof toegevoegd, zodat een eventueel lek in de achterliggende netten onmiddellijk waarneembaar wordt.

Deze zones moeten via afzonderlijke vervoersnetten worden bevoorraad. In bepaalde situaties kan het zijn dat het normale bevoorradingskanaal van een bijbehorende zone niet volstaat (bijvoorbeeld bij piekverbruik in de winter). In dat geval kan aardgas van een andere calorische waarde worden aangevoerd, maar enkel nadat dit aardgas is aangepast aan het netwerk waarop het wordt ingebracht. Dit wordt verarming of verrijking van het aardgas genoemd. In Lillo en Loenhout staan mengstations die hoogcalorisch aardgas omzetten in laagcalorisch aardgas door toevoeging van stikstof. In het mengstation van Lillo kan ook laagcalorisch aardgas worden verrijkt door toevoeging van hoogcalorisch aardgas. In de mengstations van Ville-sur-Haine en WarnantDreye kan hoogcalorisch aardgas worden verarmd door het te mengen met laagcalorisch aardgas.

NOORWEGEN

Drukreduceerstation Fluxys.

LNG

NEDERLAND

Poppel

Zandvliet

Zeebrugge

Loenhout Zelzate

Lillo Obbicht

NOORWEGEN

‘s Gravenvoeren Eynatten

DUITSLAND RUSLAND

Warnant-Dreye Ville-sur-Haine Blaregnies

Laagcalorisch aardgas Hoogcalorisch aardgas

Bras G.H.LUXEMBURG

Pétange

Mengstations Fluxys.

32


LNG-terminal Zeebrugge Op de LNG-terminal van Zeebrugge kunnen jaarlijks 110 LNG-schepen aanleggen. De lading van een standaard LNG-schip is genoeg om te voorzien in de verwarmingsen kookbehoeften van de inwoners van een gemiddelde stad als Gent of Luik gedurende een jaar. • Laden/lossen Tijdens het lossen wordt LNG van de tanks in het schip naar de opslagtanks op de terminal gepompt. In de LNG-terminal kunnen LNG-schepen ook worden geladen met LNG dat op de terminal in bufferopslag wordt gehouden. De aanlegsteiger is uitgerust met vier LNG-losarmen van 16 inch en één losarm om verdampt LNG terug te voeren naar het schip. • Bufferopslag LNG wordt korte tijd in opslagtanks gehouden voor het wordt hervergast om in het net te sturen. De terminal in Zeebrugge heeft vier opslagtanks: drie tanks met een capaciteit van 80 000 m3 LNG en één tank met een capaciteit van 140 000 m3 LNG. De totale nettoopslagcapaciteit van 380 000 m3 LNG komt overeen met ongeveer drie standaard scheepsladingen LNG. • Hervergassen Hervergassingseenheden zetten vloeibaar aardgas opnieuw om in gasvorm voordat het in het vervoersnet wordt geïnjecteerd. De LNG-terminal in Zeebrugge heeft twee hervergassingseenheden met een gecombineerde uitzendcapaciteit van 1,7 miljoen m3 per uur. Een LNGlading van 140 000 m3 kan op ongeveer twee dagen worden hervergast en geïnjecteerd in het net.

LNG-terminal Zeebrugge.


33

Opslaginstallaties voor aardgas De opslaginstallaties van Fluys maken het voor de leveranciers mogelijk om een buffer aan te leggen waarmee ze aardgas kunnen stockeren bij kleine afname (in de zomer), en voor extra toevoer kunnen zorgen bij grote afname (in de winter). Fluxys slaat aardgas op in een ondergrondse opslag in Loenhout. De geologische structuur van de ondergrond in België maakt dat de opslagmogelijkheden in België schaars zijn. Daarom dient Fluxys de bestaande opslagfaciliteiten bij voorrang toe te wijzen aan leveranciers die instaan voor de bevoorrading van de Belgische aardgasdistributienetbeheerders.

Loenhout In Loenhout wordt hoogcalorisch aardgas opgeslagen. De nuttige opslagcapaciteit bedraagt 700 miljoen m³. Vullen kan momenteel gebeuren aan een debiet van 325 000 m³ per uur. Uitzenden kan met een debiet tot 625 000 m³ per uur. Op een diepte van ongeveer 1 kilometer wordt aardgas onder hoge druk (120 bar) geïnjecteerd in een laag poreus gesteente dat water bevat. Het aardgas wordt daarbij op een natuurlijke manier gevangen gehouden door een water- en gasdichte rotslaag boven het poreuze gesteente, en onderaan door het water dat zich in het poreuze gesteente bevindt. Bij het vullen in de zomer duwt het aardgas de waterlaag naar beneden. In de winter, als het aardgas weer uit de opslag wordt gehaald, stijgt het weer door de druk van het water.

Afname

Compressoren + Filterinstallaties

2 800 ha

1 km

Levering

Water en gasdichte rotslaag

Aanleggen van een reserve 650 miljoen m aardgas (120 bar)

jan

feb

mrt

apr

mei

jun

jul

aug

sep

okt

nov

Van april tot september is de aanvoer aan ons land hoger dan de afname. Het teveel wordt opgeslagen in de ondergrondse buffer en kan tijdens de wintermaanden worden gebruikt om het tekort aan te vullen.

Water

dec

Deze op natuurlijke wijze gecreëerde opslagruimte strekt zich uit in de ondergrond van de gemeenten Wuustwezel, Brecht, Hoogstraten en Rijkevorsel met een totale oppervlakte van ongeveer 2 800 ha.

Installaties voor ondergrondse opslag in Loenhout.

34


Een aftakking op het vervoersnet Een aftakking op het vervoersnet wordt gemaakt voor een industrieel bedrijf met hoog aardgasverbruik, voor elektriciteitscentrales en voor gasontvangstations voor distributienetbeheerders. De behandeling van een aanvraag voor aansluiting of aanpassing gebeurt in verschillende stappen: • haalbaarheidsstudie. Door de kosten voor nodige infrastructuurwerken te vergelijken met het te verwachten verbruik, wordt de rendabiliteit van de aftakking berekend.

Tussen de aanvraag en de openstelling van de aftakking kan 46 maand verlopen. Vooral de nodige vergunningen krijgen is hier een bepalende factor. Tussen de onderneming die rechtstreeks is aangesloten op het aardgastransportnet en Fluxys, wordt een standaardovereenkomst gesloten. Die formaliseert de contractuele band tussen beide. Deze werkwijze is goedgekeurd door de CREG op 21 januari 2010. Meer info: www.fluxys.com

• definitieve studie. Topografische metingen en planning in de kadastrale plans. • de nodige vergunningen krijgen. • de werken uitvoeren. • de eindgebruiker aansluiten en de terreinen herstellen waarin leidingen werden ingegraven.

Industriële gasinstallatie.


35

Controle en toezicht Dispatching

Regionale exploitatiesectoren

Fluxys-dispatchers besturen en controleren de klok rond de aardgasstromen in het hele Fluxys-net. De dispatching heeft ook een coördinerende rol bij een melding van een gaslek of een incident met een mogelijke beschadiging van het vervoersnet.

In acht regionale exploitatiecentra en in het hoofdkantoor staan 24 uur op 24 technici en speciaal opgeleide lassers paraat om in geval van een incident onmiddellijk ter plaatse te gaan en om in te grijpen bij technische problemen. Meer dan 300 medewerkers maken deel uit van een wacht- en permanentiedienst. Specifieke teams zijn opgeleid in crisismanagement voor het beheer en de beheersing van crisissituaties tengevolge van eventuele incidenten of ongevallen met de aardgasvervoersinfrastructuur.

Dispatching Fluxys.

36


Distributienet Eandis Eandis Activiteiten

Eandis staat voor Elektriciteit, Aardgas, Netten en DIStributie. Eandis is actief in 239 gemeenten van de Kust tot de Kempen en zet ruim 4 200 medewerkers in voor de dienstverlening. Elektriciteit en aardgas komen over een netwerk van leidingen en kabels tot bij jou. Dat netwerk beheren is de hoofdopdracht van de zogenaamde distributienetbeheerders voor elektriciteit en/of aardgas. Om hun opdrachten uit te voeren, doen de Vlaamse distributienetbeheerders Gaselwest, IMEA, Imewo, Intergem, Iveka, Iverlek en Sibelgas een beroep op Eandis. Eandis voert de exploitatietaken uit voor de distributienetbeheerders en is daarbij totaal onafhankelijk van de producenten en leveranciers van energie. Eandis produceert of verkoopt dus zelf geen energie, maar zorgt ervoor dat de elektriciteit en het aardgas in de best mogelijke omstandigheden bij jou thuis of in je onderneming terechtkomen.

Eandis brengt, met aandacht voor mens en omgeving, dag en nacht elektriciteit en aardgas op een betrouwbare en veilige manier tot bij elke klant in haar werkingsgebied. Vanuit haar maatschappelijke opdracht, bevordert Eandis het zuinig gebruik van energie en organiseert ze de energielevering bij mensen met betaalmoeilijkheden.

Dit doet Eandis • Werken aan aansluitingen. • Meterstanden opnemen. • Advies geven over rationeel energiegebruik (REG) en REG-premies uitreiken. • Elektriciteit tot bij de klant brengen via het midden- en laagspanningsnet. • Aardgas tot bij de klant brengen via het midden- en lagedruknet. • Werken aan distributienetten. • Storingen en defecten op het net oplossen. • Straatverlichting onderhouden en herstellen. • Budgetmeters plaatsen en dienstverlening van de sociale leverancier verzekeren.

Eandis - Distributienetbeheerders aardgas nov. 2013

Essen Kalmthout Stabroek Kapellen Brasschaat

Knokke-Heist Blankenberge

Antwerpen Beveren Zwijndrecht

Baarle-Hertog

Hoogstraten

Ravels

Wuustwezel

Brecht

Rijkevorsel Malle

Merksplas

Beerse

Turnhout

OudTurnhout

Arendonk

Retie Schilde Zoersel Lille Dessel Kasterlee Wijnegem Vorselaar Stekene Wommelgem Zandhoven Mol Jabbeke Borsbeek Ranst Maldegem Eeklo Grobbendonk Wachtebeke Mortsel Herentals Moerbeke Geel Olen Kruibeke Balen Sint-Niklaas Waarschoot Edegem Beernem Evergem Hove Herenthout Aartselaar Knesselare Temse Zedelgem Oostkamp Nieuwpoort Meerhout Zomergem Ichtegem Schelle Kontich Lint Lier Koksijde Waasmunster Lochristi Lokeren Berlaar Westerlo Lovendegem De Panne Boom Bornem Rumst Duffel Aalter Hamme HeistSintPuurs Op-Den- Hulshout Zele Wingene Veurne Nevele KatelijneSintWillebroek Putte Berg Ruiselede Gent Destelbergen Waver Amands Laarne Herselt Berlare Kortemark Dendermonde Lichtervelde Mechelen SintBonheiden Londerzeel KapelleMartensTielt ScherpenheuvelKeerbergen Wetteren Wichelen Buggenhout Op-DenPittem Deinze Alveringem Latem Melle Tremelo Lebbeke Aarschot Zichem Diest Bos Boortmeerbeek Ardooie Lo-Reninge De Pinte Houthulst Zemst Dentergem Meise Opwijk Merelbeke Lede Haacht Rotselaar Meulebeke Staden Nazareth Zulte Merchtem Aalst Grimbergen Oosterzele SintRoeselare Izegem Oostrozebeke ErpeLangemarkVilvoorde Gavere Lievens- Mere Poelkapelle Ingelmunster Vleteren Houtem Wielsbeke Zingem Asse Herent Kruishoutem Wemmel Machelen Affligem Haaltert Moorslede Zwalm Kortenberg Waregem Denderleeuw Ternat Zaventem Leuven Oudenaarde Zottegem Herzele Zonnebeke Poperinge Ieper Kuurne Liedekerke WortegemKraainem Dilbeek Deerlijk Bertem Petegem Roosdaal Boutersem WezembeekWevelgem Anzegem Horebeke Brussel Oppem Ninove Bierbeek Kortrijk Wervik Lennik Tienen Lierde Tervuren Menen SintMaarkedal Brakel Zwevegem Huldenberg Pieters- Drogenbos Geraardsbergen Heuvelland Hoegaarden Kluisbergen Avelgem Leeuw Mesen Linkebeek Overijse Hoeilaart Beersel SintCominesRonse MontGenesiusWarneton de-l'Enclus Spiere-Helkijn Rode Ellezelles Halle Celles Bever De Haan

Bredene

Oostende

Zuienkerke

Damme

Brugge

Sint-Laureins

Kaprijke

Assenede

Sint GillisWaas

Schoten

Gaselwest IMEA

Imewo Intergem Iveka Iverlek Sibelgas

Geografisch overzicht gemengde intercommunales.

Frasnes-Lez-Anvaing


37

Beheer van het toegangsregister

Vorming

De voeding van de klanten wordt verzorgd via de distributienetten. Elke klant heeft zijn eigen aansluiting met specifieke technische kenmerken (soort meter, typenummer, datum van indienstneming, correctiefactoren …) en administratieve kenmerken (adres, naam klant, factureringsadres, energieleverancier, leveringscontract, keuringsattest …).

Alle activiteiten aan aardgasdistributienetten worden uitgevoerd volgens strikt bepaalde procedures met duidelijk omschreven werken veiligheidsinstructies. Dat kan enkel met goed opgeleide en vakbekwame medewerkers, die werken aan het omvangrijke aardgasdistributienet dat continu verder wordt uitgebouwd. Zij zijn een essentiële schakel om de veiligheid en bedrijfszekerheid te garanderen.

Deze informatie is nodig voor een degelijke technische exploitatie, administratie en correcte facturering. Elk gegeven kan op een bepaald moment wijzigen (vervanging van een meter, nieuwe bewoners, nieuwe leverancier …). Het is dus zeer belangrijk dat elke partij die is betrokken bij de aardgaslevering aan een bepaalde klant, steeds beschikt over de actuele en juiste gegevens van deze klant. Daarom worden deze gegevens centraal geregistreerd en nauwkeurig bijgehouden in een zogenaamd toegangsregister. Eandis doet dat in opdracht van de distributienetbeheerders. Elk toegangsregister heeft een unieke EAN-code (European Article Numbering), een getal van 18 cijfers dat ook op de factuur is vermeld.

Eandis heeft verschillende opleidingscentra waar medewerkers worden opgeleid en bijgeschoold. Ze wisselen bovendien ervaringen uit en krijgen de kans zich nieuwe technieken eigen te maken.

38


Globale infrastructuur van distributienetten Distributienetten verbinden de leveringspunten van het vervoersnet (de gasontvangstations) met de klanten. Het is een netwerk van leidingen waarin systematisch van middendruk wordt overgegaan naar lage druk. De totale lengte van de distributienetten in België bedraagt ongeveer 60 000 km. Het aardgasdistributienet, beheerd door Eandis, heeft een lengte van ongeveer 38 000 km met ruim 1,5 miljoen aansluitingen.

Toevoer uit Nederland Grensmeetstation Toevoer van LNG Bovengrondse LNG opslag Hervergassing van LNG Grensmeetstation Toevoer uit Noorwegen Doorvoer naar Verenigd Koninkrijk

Ondergrondse opslag

r

80

ba

Mengstation

Elektriciteitscentrales Gasontvangstation

Compressiestation

80 b


ar

Distributiecabine

m

ba r

Ontvangstation distributienetbeheerder

5

ba r

20

15 b

Grensmeetstation Doorvoer naar Frankrijk

Klantcabine

ar

8 ba r Drukreduceerinstallatie

Glastuinbouw

Klantcabine

Toevoer uit Rusland of doorvoer naar Duitsland Grensmeetstation

Ziekenhuizen

Klantcabine

Bedrijven

Terrein van distributienetbeheerder

Schematisch overzicht van de structuur van een distributienet.


39

Veiligheidsaspect van een aardgasdistributienet Vitale Vijf aardgas Veiligheid en veilig werken is een topprioriteit bij Eandis. Bij werken aan of in de nabijheid van een gasinstallatie, waarbij gas kan ontsnappen, gelden de ‘Vitale Vijf Aardgas’. Deze beheermaatregelen worden tegelijkertijd als één geheel toegepast:

Verluchten

Afbakenen

• er wordt gezorgd voor voldoende verluchting • de werkomgeving wordt afgebakend zodat geen toegang voor onbevoegden mogelijk is • continu worden aangepaste drukmetingen uitgevoerd • de aanwezigheid van de nodige brandbestrijdingsmiddelen is vereist

Meten

• geen gebruik van ontstekingsbronnen in een gezoneerd gebied (met uitzondering van specifieke toestellen bij een gecontroleerde verbranding van het gas).

Brandbestrijding

Ontstekingsbron

Signaleren

Zones waar werken worden uitgevoerd aan aardgasnetten, worden altijd afgebakend en duidelijk gesignaleerd aan de omgeving.

40


Odoriseren Aardgas is van nature kleur- en reukloos. Om aardgas waarneembaar te maken wordt een reukstof toegevoegd, die zorgt voor een kenmerkende, onaangename reuk. Dit wordt odoriseren genoemd. De waarneembaarheid van reukstoffen wordt uitgezet op een schaal van 0 tot 5. Om de alarmfunctie van het odoriseren te waarborgen, moet minstens zoveel reukstof aan het gas worden toegevoegd, dat bij een concentratie van 1 % gas in de lucht een reukgraad 2 (‘Goed waarneembare geur’) wordt bereikt.


41

Structuur van een distributienet Drukklassen De leidingdiameter en -druk moeten zijn aangepast aan het voorziene aardgasdebiet doorheen een bepaald deel van het netwerk. Bij groot debiet hoort een grote leidingdoormeter en/of hoge druk, bij laag debiet volstaat een kleinere leidingdoormeter en/of lagere druk. Hoge druk

> 14,71 bar

Middendruk A

> 98,07 mbar tot 0,49 bar

Middendruk B

> 0,49 bar en ≤ 4,90 bar

Middendruk C

4,90 bar en ≤ 14,71bar

Lage druk

≤ 98,07 mbar

De praktijkwaarden

Bar

Als de distributiedruk ongeveer 98,07 mbar bereikt, wordt in het vakjargon gesproken over LD100-netten.

120

Hetzelfde geldt voor middendruknetten, waar termen als 5 bar-netten en 15 bar-netten worden gebruikt.

100

Voor een nog lagere druk wordt een onderscheid qua distributiedruk gemaakt tussen netten met H-gas en L-gas. Die hebben een nominale netdruk van respectievelijk 20 mbar (LD20-netten) en 25 mbar (LD25-netten).

Ondergrondse opslag

110

90 Grote Industrie

80

Hoge druk

De druk op het aardgasnetwerk in ons land kan als volgt worden onderverdeeld:

70 60 50

Aanvoer en doorvoer

40 30 20 500 mbar

0

Ziekenhuizen en grote complexen

400

300

Middendruk

10

Elektriciteitscentrales

100 25 mbar

Glastuinbouw 20 mbar

Woningen

De druk in de voedingsleidingen is in functie van het maximale vermogen van de toepassing.

42


Lage druk

200

Opbouw van distributienetten Met het oog op een hoge bedrijfszekerheid wordt bij distributienetten op middendruk gestreefd naar aanleg in ringsluiting, gevoed door twee of meerdere injectiepunten. De aangesloten distributiecabines en klantcabines kunnen dus vanuit verschillende richtingen worden gevoed.

Lagedruknetten zijn meestal uitgevoerd volgens een fijnmazige structuur, een vermaasd net. Ze worden gevoed vanuit meerdere distributiecabines. Een net wordt zo ontworpen dat de voeding doorgaans zonder veel problemen kan worden overgenomen door de andere distributiecabine(s), als één distributiecabine uitvalt.

Distributiecabine

Klantcabine

Lagedruknet


Drukreduceerinstallatie Gasontvangstation

Gasontvangstation

Middendruknet Klantcabine

Distributiecabine

Componenten van een distributienet Samenstelling van een gasdrukreduceerinstallatie Een gasdrukreduceerinstallatie kan één of meerdere regellijnen en zijn componenten bevatten. Een regellijn wordt gebruikt om een hogere druk naar een lagere om te zetten (‘reduceren’) en bestaat hoofdzakelijk uit • afsluiters. Dit zijn afsluitelementen op in- en uitgang. • een stoffilter, die alle onzuiverheden tegenhoudt die een goede werking van de achterliggende onderdelen kunnen verstoren.

• Beveiliging(en) zorgen ervoor dat de druk op de gevoede leiding niet boven een maximaal toelaatbare waarde komt. Dit kan met -- een afslagveiligheid (of een veiligheidsafsluiter) die de gastoevoer onderbreekt van zodra de uitgaande druk een ingestelde waarde overschrijdt. Ze kan enkel manueel terug worden herwapend en geopend. -- een monitor die de werking van de normale regelaar overneemt van zodra die de druk laat stijgen boven een ingestelde waarde. • Regelaars reduceren de ingangsdruk naar een lagere waarde.


43

Drukregelaars Principe Drukregelaars reduceren de ingangsdruk tot een ingestelde waarde (geregelde druk) als volgt. • Tussen de in- en uitgang van de drukregelaar staat een regelklep. • De positie van deze regelklep wordt gestuurd door het membraan van een regelkamer.

Afhankelijk van de vereiste nauwkeurigheid wordt de instelling gedaan door middel van gekalibreerde gewichten, een gekalibreerde veer (veergestuurde regelaars) of gasdruk (gasgestuurde regelaars). In nieuwe gasdrukreduceerinstallaties worden enkel veer- en gasgestuurde regelaars ingebouwd.

• Op het membraan worden twee tegengestelde krachten uitgeoefend: enerzijds de gemeten druk (via het verbindingskanaal met de uitgang) en anderzijds een ingestelde waarde. • Is de ingestelde waarde gelijk aan de gemeten waarde, dan is de regeling in evenwicht. Is de gemeten waarde hoger dan de ingestelde waarde, dan beweegt het membraan naar boven en zal de klep sluiten tot een evenwicht is bereikt.

Ingestelde waarde Membraan

Gemeten waarde Verbindingskanaal

Regelkamer

Ingang: te reduceren druk

Uitgang: gereduceerde druk

Regelklep

Drukregelaar met een gekalibreerde veer. Bij een residentiële aftakking op een distributienet van 100 mbar wordt hiermee de druk verlaagd tot 21 of 25 mbar.

44


Drukregelaar met gasdruk. Dergelijke drukregelaars zijn, in tegenstelling tot de drukregelaars met een veer of gewichten, meer complexe regelsystemen.

Werking veergestuurde regelaar

Werking gasgestuurde regelaar

Via de regelklep stroomt het inkomende aardgas naar de uitgang van de regelaar en via het verbindingskanaaltje ook naar de kamer tussen de twee membranen.

Bij een gasgestuurde regelaar wordt de regelklep bediend door een stuurdruk. Die wordt bekomen met een stuurdrukregelaar die qua werkingsprincipe een gewone veergestuurde regelaar is. De instelling van de uitlaatdruk van de gasgestuurde regelaar wordt bepaald door de instelling van de veer van de stuurdrukregelaar.

Het bovenste membraan heeft de grootste oppervlakte. Hierop wordt dus de grootste kracht uitgeoefend waardoor de klep zich zal willen sluiten. Dit wordt echter tegengewerkt door de kracht van de gekalibreerde veer. De bovenste kamer, met de ontluchting, zorgt voor een demping van de regeling ingeval van plotse drukveranderingen.

De regelklep van de hoofdregelaar is mechanisch gekoppeld met een membraam. Aan de ene kant van het membraam bevindt zich de uitgangsdruk van de regelaar, aan de andere kant de stuurdruk. Het grote voordeel van een gasgestuurde regelaar is dat de gewenste uitlaatdruk over zijn volledig bereik een constanter verloop heeft dan een veerbelaste regelaar.

Gekalibreerde veer Ontluchting Membraan

Ingang

Verbindingskanaal

Uitgang

Regelklep


45

Gasontvangstations Aardgas wordt via gasontvangstations geïnjecteerd in de netten van de distributienetbeheerders. Dit gas wordt in de meeste gevallen gereduceerd tot 15 bar door Fluxys. De gasontvangstations zijn voorzien van: • gasmeters en randapparatuur, • communicatieapparatuur om het verbruik van op afstand uit te lezen en alarmen te melden, • allerlei veiligheidsvoorzieningen.

Het gasontvangstation Gent-Zwijnaarde. Hier wordt geodoriseerd aardgas van Fluxys van 15 bar verlaagd naar 3,4 bar voor verdeling naar verschillende distributiecabines in de regio.

Gasdrukreduceerinstallaties MD/MD Deze installaties maken deel uit van de uitrusting van een middendruknet en reduceren de druk van 15 bar (MDC) naar 5 bar (MDB). De regellijnen bevatten dezelfde componenten als hierboven aangehaald en worden ‘standaard’ ondergebracht in een gebouw (gemetseld of prefab) of een behuizing in aluminium.

De nieuwe installatie type C006 in Aalst.

46


Distributiecabines Distributiecabines reduceren de druk van midden- naar lage druk. Er werden standaard distributiecabines ontwikkeld voor debieten van 50 m³n/h tot 6 500 m³n/h voor zowel LD20, LD25, als LD100-netten.

In een dubbellijnse distributiecabine worden twee regellijnen parallel opgesteld (‘actieve lijn’ en ‘reservelijn’). De reservelijn is een identieke regellijn, die anders is afgeregeld. Hierdoor ontstaat een hogere bedrijfszekerheid.

Afhankelijk van de netconfiguratie, geïsoleerd of vermaasd, wordt een distributiecabine enkel- of dubbellijns uitgevoerd.

Distributiecabines reduceren de druk van midden- naar lage druk.


47

Klantcabines

Miniklantcabines

Een klantcabine wordt opgesteld bij een individuele klant met een nominale afname hoger dan 40 m³/h en aangesloten op het middendruknet.

Nieuwe miniklantcabines voor voeding van een individuele klant met een afname tot en met 40 m³/h, worden enkel nog opgesteld in uitzonderlijke situaties.

In de klantcabine wordt de druk van het middendruknet gereduceerd naar de door de klant gewenste uitlaatdruk van 21, 25, 100 , 300 of 500 mbar.

In functie van het type gas, wordt gereduceerd naar 20 of 25 mbar.

Er werd een standaard klantcabine ontwikkeld voor debieten tot 6 500 m³n/h bij hogervermelde drukken. Afhankelijk van het type klant en/of de wensen van de klant, kan de regellijn enkellijns of dubbellijns worden uitgevoerd. Een klantcabine bevat altijd een meetlijn (met de gasmeter).

Klantcabine.

48


Leidingen in een distributienet Leidingen in staal en polyethyleen Nieuwe netten (zowel lage- als middendruknetten) worden aangelegd in staal of polyethyleen (PE). Nieuwe middendruknetten hebben een diameter van minstens 100 mm en worden bij voorkeur in ringsluiting aangelegd.

Middendruk Middendruknetten voor 15 bar worden enkel in staal aangelegd. Voor middendruknetten tot 5 bar kan worden gekozen tussen PE en staal.

Lage druk Standaard wordt PE gebruikt voor lagedrukleidingen, maar voor grotere diameters wordt gebruik gemaakt van staal. Nieuwe distributienetten worden uitgebaat op LD100.

Plaatsing van een stalen leiding voor een middendruknet op 15 bar.


49

KLIM en KLIP

Maatregelen bij mechanische beschadiging

Werken in de omgeving van gasdistributie-installaties moeten minstens 48 uur op voorhand aangetekend worden gemeld aan de distributienetbeheerder (KB 28-06-1971).

Elke eventuele beschadiging die wordt aangebracht in afwezigheid van de distributienetbeheerder moet onmiddellijk worden gemeld aan de distributienetbeheerder. Dit geldt voor elke vorm van beschadiging. Een onschuldig defect, zoals een beschadiging van de bekleding van een stalen leiding, kan immers na verloop van tijd tot een gevaarlijke situatie evolueren.

Om te weten te komen welke leidingen op een bepaalde plaats in de grond zitten, kan gebruik worden gemaakt van twee gratis informatiesystemen. Die maken het voor aannemers mogelijk om zonder veel administratieve rompslomp te weten te komen met wie ze contact moeten opnemen voor de start van de werken. • KLIM. (Kabels en Leidingen Informatie Meldpunt). Is een federaal systeem dat werd ontwikkeld door Fetrapi (Federatie van Transporteurs door middel van Pipeline) en Elia (de Belgische transmissienetbeheerder voor elektriciteit). Via Internet (www.klim-cicc.be) brengt de aannemer van de werken op een kaart de zone aan waarin hij werken wil uitvoeren. Daarna ontvangt hij een lijst van de te betrekken operatoren. Via dit systeem is het ook mogelijk de werken te melden. De administratie rond de wettelijke meldingsplicht wordt hierdoor sterk vereenvoudigd. • KLIP (Kabel en Leiding Informatie Portaal) is een Vlaams initiatief voor de melding van werken in het Vlaamse Gewest aan de overige beheerders van kabels en leidingen. KLIM en KLIP zijn aan elkaar gekoppeld (www.klip.be). Ook particulieren kunnen op deze website terecht.

50


Verbindingstechnieken Lassen van stalen leidingen Om stalen buizen te verbinden - lassen - wordt meestal de ‘stomplas’ gebruikt. De lasprocedure is booglassen met beklede elektrode. De beklede elektrode (toevoegmateriaal) bestaat uit een elektrisch geleidende kern die is bekleed met bepaalde chemische stoffen om het smeltbad te beschermen. Radiografische controles en drukproeven verzekeren een correcte uitvoering van de laswerken.

Laswerken aan stalen aardgasleidingen worden uitgevoerd door gekwalificeerde lassers. Hun certificaat voldoet aan de strenge Europese norm EN 287-1 en wordt slechts toegekend na een positieve evaluatie door een erkende controle-organisatie.


51

Lassen van PE-leidingen Stuiklas Dit is een techniek waarbij de twee met elkaar te verbinden PE-leidingen worden verwarmd, waarna ze tegen elkaar worden gedrukt (gestuikt). Hierbij ‘versmelten’ de raakoppervlakken met elkaar, waarna beide buizen een homogeen geheel vormen.

De te lassen PE-buizen worden geklemd en gezuiverd.

De uiteinden van de PE-buizen worden tegen de warme spiegels gedrukt.

52


Het eindresultaat.

Elektrolas Aftakkingen of verbindingen van PE-leidingen worden hier gemaakt met koppelstukken en moffen in PE waarin elektrische verwarmingsweerstanden zijn ingewerkt. Deze weerstanden worden door middel van een elektrische stroom verwarmd, waardoor de binnenkant van het koppelstuk of de mof versmelt met de buitenkant van de PE-leiding. De hoeveelheid warmte - dit is de duur dat de weerstanden moeten worden ingeschakeld - en de waarde van de stroom, zijn afhankelijk van een aantal parameters zoals de temperatuur van de materialen, de doorsnede van de leiding en de wanddikte. Het proces wordt elektronisch gestuurd. De nodige parameters worden hierbij ingelezen door middel van een specifieke barcode.

De laszone voor een aftakzadel wordt oppervlakkig gefreesd en zorgvuldig gereinigd.

De parameters worden ingebracht door middel van de barcode en het verwarmingsproces wordt gestart.


53

Boortechnieken Om constructies te kruisen waar niet kan worden gegraven, zoals een spoorweg of een autostrade, worden de leidingen geboord of geperst.

Gestuurde boringen Bij de uitvoering van een gestuurde boring moet de pilootboring een vooraf bepaald profiel volgen.

Een gestuurde boring in drie stappen

Eenmaal de overzijde bereikt, wordt het boorgat geruimd en de buis erin getrokken.

Stap 1: De pilootboring. De boorstangen worden volgens het ontwerp van het boorprofiel onder de hindernis door geboord.

Stap 2: De ruiming. Met een ruimer wordt het boorgat breder en groter gemaakt zodat in een volgende fase de leiding kan worden ingetrokken.

Stap 3: Het intrekken van de leiding. De leiding wordt via een ‘swivel’ met de ruimer verbonden en in het boorgat getrokken. De swivel heft de roterende beweging op, zodat de leiding niet ronddraait in het boorgat. Opstelling van een installatie voor de uitvoering van een gestuurde boring.

54


Persboringen Bij een persboring wordt in een eerste fase een ‘boorput’ ingericht op de plaats waar de onderboring vertrekt. Het is belangrijk een stevige achterwand te construeren waartegen de persinstallatie zich kan ‘afzetten’.

Plaatsing van het eerste segment op de ‘glijbaan’.

Stelselmatig worden alle segmenten aan elkaar gelast en in de grond geperst.

De eerste stalen (mantel)buis voor de onderboring wordt op de glijbaan van de persinstallatie geplaatst. Deze buizen vormen een koker waarin later de eigenlijke aardgasleiding wordt geschoven. Tijdens de persing wordt de door de buis ingesloten aarde weggefreesd. Eens de volledige koker geperst, wordt de persinstallatie verwijderd en worden de aardgasleidingen in de koker geschoven.

Rondom de aardgasleiding worden steunen geplaatst die ervoor zorgen dat er geen contact is met de mantelbuis en dat de coating niet wordt beschadigd.


55

Schakelen op middendrukleidingen Afsluiters op middendrukleidingen (MD-afsluiters) Middendrukafsluiters zijn de hoekstenen van een distributienet. Ze maken het mogelijk om een deel van een leiding af te sluiten, zodat hierop zonder gevaar werken kunnen worden uitgevoerd. Ze hebben dus ook een veiligheidsfunctie. Ze staan op een aantal weldoordachte plaatsen zoals op kruisingen van autosnelwegen en waterwegen en op in- en uitgangen van gasdrukreduceerinstallaties. Middendrukafsluiters verdelen ook lange middendrukleidingen in ‘stroken’ om de interventietijd bij een incident te kunnen beperken. De meest voorkomende types middendrukafsluiters zijn kogel- en schuifafsluiters.

MD-afsluiters laten het spuien of affakkelen van een leiding toe. Dat betekent dat de leiding wordt leeggemaakt. Uiteraard gebeurt dat in eerste instantie door zoveel mogelijk gas te laten gebruiken door de verbruikers. Enkel de laatste hoeveelheid aardgas in een leiding wordt afgefakkeld.

Op lagedrukdistributieleidingen komen slechts in uitzonderlijke gevallen afsluiters voor.

Afsluitersknooppunten Middendruknetten worden doorgaans in ringvorm aangelegd en gevoed door meerdere knooppunten. Een aftakking op een dergelijk net wordt dus vanuit twee richtingen gevoed. Bij een panne of incident in de toevoer, kan de aftakking in dienst blijven door de toevoerleiding met het defect af te sluiten. Dat kan door een afsluitersknooppunt te installeren, al of niet samen met alleenstaande middendrukafsluiters. Een afsluitersknooppunt kan in ster- of in broekvorm worden uitgevoerd.

DN250

DN250

DN250

DN250

DN250

DN250

DN250

Principeschema van een ‘Ster’. Indien de hoofdleiding en de aftakking dezelfde diameter hebben, is een stervorm aangewezen.

DN150

DN150

Principeschema van een ‘Broek’. Indien de diameter van de hoofdleiding en de aftakking verschillen, wordt gekozen voor een ‘Broek’.

Op aftakkingen van een middendruknet waar een relatief hoog debiet stroomt of waar een hoge bevoorradingszekerheid is vereist, wordt een afsluitersknooppunt geplaatst als er meerdere injectiepunten zijn.

Hier wordt een aftakking met afsluitersknooppunt op een middendrukleiding geïnstalleerd.

56


DN150

Interventietechnieken op middendrukleidingen Soms kunnen middendrukleidingen niet worden onderbroken, maar moeten er toch werken worden uitgevoerd. Er bestaan specifieke interventietechnieken, zowel voor staal als voor PE, voor werken waarbij de gastoevoer niet kan worden onderbroken. Zij vereisen de inzet van specifieke apparatuur en gespecialiseerde technici.

Hier werd een deel van een middendrukleiding in PE onder druk verwijderd en een voorlopige bypass aangelegd. De leiding blijft dus in dienst terwijl de nodige werkzaamheden kunnen worden uitgevoerd.

Een stop plaatsen is niet enkel mechanisch precisiewerk, maar vereist ook het gebruik van zwaar materiaal.


57

Corrosie Corrosie van stalen leidingen betekent dat de leidingen worden aangetast door inwerking van hun omgeving. Zo kan bijvoorbeeld de wand van een stalen leiding met beschadigde bekleding corroderen als ze in contact komt met de aarde. Op termijn leidt dit tot een te kleine wanddikte waardoor een gaslek kan ontstaan.

Controle van de bekleding van stalen gasbuizen

Er zijn verschillende vormen van corrosie. Bij stalen aardgasleidingen treedt meestal elektrochemische corrosie op. Een apart type corrosie wordt veroorzaakt door zwerfstromen.

Er wordt dan spanning gezet tussen de leiding en een beweegbare detector (de ‘vonkenborstel’). Is de coating beschadigd, ontstaat een spanningsoverslag (vonk) tussen de vonkenborstel en de stalen leiding.

Elektrochemische corrosie

Als detector wordt gewerkt met een stalen borstel waarmee de buis wordt afgestreken of met een contactveer die rond de leiding wordt aangebracht.

Elektrolyse is de aanleiding van elektrochemische corrosie. Elektrolyse is een natuurlijke elektrochemische reactie waarop ook de werking van een batterij is gebaseerd. Bij dit proces vloeien elektronen, lossen metaalionen op en veroorzaken zo corrosie.

Vooraleer stalen aardgasleidingen in de grond te plaatsen, wordt de coating gecontroleerd. Naast een gewone visuele controle wordt ook een elektrische controle uitgevoerd.

Zwerfstromen Een gelijkaardig effect kan optreden als gevolg van zwerfstromen door de grond in de omgeving van elektrische spoor- en tramlijnen. Zwerfstromen zijn elektrische stromen die hun plaats van oorsprong terug opzoeken. Ligt een stalen aardgasleiding in de omgeving en is de bekleding beschadigd, dan is het mogelijk dat de stroom doorheen de stalen buizen zijn weg terug zoekt. Een elektrische stroom zoekt immers altijd de weg van de minste weerstand. Op de plaats waar deze elektrische stroom de leiding verlaat, wordt het materiaal van de leiding opgelost als gevolg van het elektrochemisch proces dat hier optreedt.

Passieve bescherming tegen corrosie De meest doeltreffende bescherming tegen de aantasting van stalen buizen is contact tussen de buis en de omliggende aarde onmogelijk maken. Daarvoor is de buitenkant van de nieuwe generaties stalen buizen van aardgasnetten voorzien van een PE-bekleding (coating). Elke onderbreking van deze coating door werkzaamheden zoals lassen, een koppeling of aftakking maken, moet zorgvuldig worden bekleed.

58


De leiding wordt zorgvuldig gereinigd en er wordt een primer aangebracht. Dan wordt een vulkaniserende tape om de buis gewikkeld. Ten slotte wordt afgewerkt met klevende PE-band.

Actieve bescherming tegen corrosie Kathodische bescherming Elektrochemische corrosie is een reactie tussen twee geleidende materialen waarbij zich, in een gesloten elektrische kring, elektronen en metaalionen verplaatsen van het ene materiaal naar het andere via ‘het elektrolyt’ (hier de grond). Beschadiging van de coating is bijna niet te vermijden. Daarom zal, waar aangewezen, naast de eigen, passieve bescherming van een stalen leiding ook een actieve bescherming worden voorzien. De zogenaamde ‘kathodische bescherming’ is een gekende toepassing waarbij gebruik wordt gemaakt van ‘opofferingsanoden’. Het principe van kathodische bescherming is de stroom zodanig te sturen dat de te beschermen metalen structuur ook effectief wordt beschermd. In de praktijk wordt dit meestal verwezenlijkt door gebruik te maken van een externe gelijkspanningsbron. Een stalen gasleiding wordt algemeen als beschermd beschouwd als ze een negatief potentiaal heeft van minimum -0,85 V ten opzichte van de aarde, gemeten met een ‘koper/kopersulfaat-sonde’. Zwerfstromen kunnen hier op een gecontroleerde manier terug naar de sporen worden geleid.

Op netten waar kathodische bescherming is toegepast, staan ‘meetpalen’ waar potentialen kunnen worden opgevolgd.


59

Aansluitingen maken Meettechnieken Meten van druk U-buismanometer

Aardgas druk

Staan beide kanten van de manometer open, dan is de druk langs beide kanten van de waterkolom dezelfde. De schaal wordt nu ingesteld op 0 mm. Dan wordt de manometer aan de linkerzijde aangesloten op de leiding waarvan de druk moet worden gemeten. De rechterzijde is open en staat dus in verbinding met de atmosferische druk.

Atmosferische druk

Overdruk

De overdruk van het aardgas drukt het water in het linker gedeelte naar beneden, waardoor het peil in het rechter gedeelte stijgt. Deze variatie is recht evenredig met de waarde van de overdruk. Schematische voorstelling manometer.

Bourdon buismanometer De te meten druk wordt naar een gebogen flexibele buis gevoerd. De buitenomtrek van deze gebogen buis heeft een grotere oppervlakte dan de binnenomtrek. Komt de buis onder druk, dan wordt op de buitenomtrek een grotere kracht uitgeoefend dan op de binnenomtrek, waardoor de buis zich zal strekken. Via tandwieltjes wordt deze beweging overgebracht op een wijzer die een aanduiding geeft op een gekalibreerde schaal.

Voor een nauwkeurige meting wordt bij aardgasdistributienetten dikwijls deze manometer gebruikt. Een U-vormige doorzichtige buis is gevuld met water. De hoogte van de waterkolom is een maat voor de gemeten overdruk. De schaalverdeling is gekalibreerd in functie van het gewicht van de gebruikte vloeistof. Met water is 1cm waterkolom gelijk aan 0,981 mbar.

60


Bourdon manometers worden gebruikt om drukken in gasleidingen en vloeistofleidingen te meten.

Meten van volumes Een aardgasteller meet de hoeveelheid aardgas die door de meter stroomt. Aan de hand van deze meting wordt dan later de factuur opgemaakt. Het type meter wordt gekozen afhankelijk van de toepassing (druk, volume).

Een balgengasmeter bestaat uit twee meetkamers. Elke meetkamer heeft een linker en rechter meetvolume, gescheiden door een flexibel membraan. Toestand 1

In Verdeelschuiven Uit

Rechter meetvolume

Meetkamer 1

Meetkamer 2

Linker meetvolume

Balgengasmeter

Membraan

Bij een afname van gas vult het linker meetvolume van meetkamer 1 en het rechter meetvolume van meetkamer 2 zich met aardgas. Hierdoor wordt in meetkamer 1 het flexibel membraan naar rechts gedrukt waardoor het aardgas in het rechter meetvolume naar de uitgang wordt geduwd. In meetkamer 2 wordt het membraan naar links geduwd en wordt het gas uit het linker meetvolume naar de uitgang van de meter gestuwd. In een residentiële installatie, tot 40m³/uur wordt standaard steeds een balgengasmeter gemonteerd.

Door middel van stangen (niet getekend) is het membraan verbonden met een telwerk en met de verdeelschuiven (een soort wisselschakelaars). Heeft het membraan zijn uiterste eindstand bereikt, schakelt de bijbehorende verdeelschuif om naar de andere positie. Toestand 2

Meetkamer 2

Detail van de kenplaat van een balgengasmeter met de kenmerkende meetwieltjes. De cijfers met de zwarte kaders geven het aantal verbruikte m³ aan. De cijfers in de rode kaders zijn kubieke decimeter (dm³). Merk de komma tussen de zwarte en rode kaders.

Meetkamer 1

In Verdeelschuiven Uit

De verdeelschuif van het rechter meetvolume van meetkamer 2 is omgeschakeld. Het rechter meetgedeelte, dat zich zojuist heeft gevuld, wordt naar de uitgang gestuwd. Meetkamer 1 volgt na ¼ van de cyclus. Deze verschuiving in tijd gebeurt om haperingen in de uiterste posities te vermijden.


61

De budgetmeter Een budgetmeter is een gewone balgengasmeter die is uitgerust met een kaartlezer voor een ‘budgetmeterkaart’. Hij wordt uitsluitend bij residentiële klanten opgesteld. De klant kan de budgetmeterkaart opladen voor een bepaald verbruik. Dat gebeurt in een van de oplaadpunten in de klantenkantoren van Eandis of bij het OCMW. De meter geeft doorlopend een indicatie van het tegoed waarover de klant nog beschikt. De budgetmeter moet dus tijdig worden bijgeladen. Van zodra het tegoed is gedaald onder 5 euro, kan een noodkrediet worden geactiveerd. Als dit tegoed is opgebruikt, wordt de gastoevoer afgesloten.

62


Rotorgasmeter Bij industriële afnemers, tot 650 m³/uur, worden standaard rotorgasmeters opgesteld.

De rotogasrmeter.

De binnenkant van een rotorgasmeter.

Een rotorgasmeter is, net zoals een balgengasmeter, een volumemeter. Twee rotors zijn aan elkaar gekoppeld en staan elk opgesteld in een cilindrisch gedeelte.

Rotor 1

Draairichting

Het doorstromende gas doet de rotors draaien waardoor een telwerk (niet op de tekening) wordt aangedreven. Op elk moment van de cyclus vormen de rotors een scheiding tussen de ingang en de uitgang van de meter. Gas kan slechts door de meter stromen als de rotors kunnen draaien. Deze constructie is mechanisch zeer nauwkeurig en zo uitgevoerd dat er geen ‘lekdebiet’ optreedt tussen de rotors en de wand van hun kamer.

Rotor 2


63

Turbinegasmeter In tegenstelling tot de twee vorige types is een turbinemeter gebaseerd op snelheidsmeting van het doorstromende gas. Bij industriële afnemers met een hoger debiet dan 650 m³/uur, worden standaard turbinegasmeters opgesteld.

De turbinegasmeter.

De binnenkant van een turbinegasmeter.

De meetring leidt de inkomende gasstroom naar de turbine. Wordt er gas afgenomen, dan duwt de gasstroom tegen de schoepen van de turbine.

Telwerk Magnetische koppeling Dichting

Wormwielkoppeling

De turbine draait met een snelheid die evenredig is met het aardgasdebiet. Deze draaibeweging wordt via een wormwielkoppeling en een magnetische koppeling overgebracht naar een telwerk. Door de magnetische koppeling kan de gasmeter volledig gasdicht worden gemaakt.

64


Meetring

Turbine

Volumeherleidingsinstrument

Teleopneming

Een gasteller doet een volumemeting bij een bepaalde druk en temperatuur. Dit volume wordt uitgedrukt in ‘bruto m³’.

Klanten met een verbruik van meer dan 1 miljoen m³ per jaar worden via ‘telelezing’ uitgelezen door de dienst Metering.

Voor facturering wordt dit bruto aantal m³ omgezet naar genormaliseerde m³.

De gasteller is uitgerust met een pulsgever. De pulsen worden geteld en opgeslagen in een datalogger die via GPRS om het uur wordt uitgelezen.

Deze omzetting gebeurt door een volumeherleiding in een volumeherleidingsinstrument (VHI).

Deze meting is ook altijd voorzien voor volumeherleiding.

Vanaf een verbruik van meer dan 300 000 m³ per jaar of een leveringsdruk hoger dan 1 bar, en een meetcapaciteit ≥ 500 m³n/h wordt bij deze klanten een volumeherleidingsinstrument standaard opgesteld. Het toestel doet constant een aanpassing van de gemeten waarde in functie van de ogenblikkelijke temperatuur en druk. Het ‘brutoverbruik’ wordt hier omgezet naar een ‘nettoverbruik’.

Een installatie met VHI en teleopneming.


65

Een residentiële aansluiting Informatie

Druk op een residentiële aansluiting

Net zoals distributienetten, zijn aansluitingen en hun toebehoren onderworpen aan allerlei wetten en richtlijnen.

De toestellen bij de klant worden gevoed via de distributienetten naar zijn aardgasaansluiting. Lagedrukdistributienetten kunnen worden uitgebaat op nominaal 20 mbar (rijk gas), 25 mbar (arm gas) en 98 mbar (beide).

Om de klant te helpen en te informeren bij de realisatie van zijn aansluiting, heeft Eandis een aantal brochures uitgewerkt. U vindt ze via de website www.eandis.be > Publicatie en reglementen > Aansluiten op het distributienet. Hier kunt u alle beschikbare brochures downloaden. U kunt ze ook afhalen in de klantenkantoren van Eandis.

De druk aan de gasmeter is afhankelijk van het soort aardgas en het aardgasnet waarop de woning is aangesloten en bedraagt dus 20 of 25 mbar. Bij een distributienet op 98 mbar wordt een huisdrukregelaar geplaatst die de druk reduceert naar 20 of 25 mbar. Op middendruknetten A en B worden enkel nog residentiële klanten (tot 40 m³/h) aangesloten mits uitzonderlijke voorwaarden.

ng iti g iften u l in chnische voorscnhinrg op de ns oounw e o t w a n de a Bw nsluiting va s en elektriciteit ga en zins voor de aa rd aa n e e tt ne e r distributie oo eeng v n pla een n n e pp va a t S

dis Aans trib luit i uti ene ng op ta ar het Lag dga ed s r uk

Technische r riften voo ch rs o vo iker en ru eb g nd ei installateur

ein dg ebr voo T uik rsch echn er en riften ische ins tall voor ate ur

U kunt de Eandis-brochures over aansluitingen afhalen in de klantenkantoren of downloaden via de website www.eandis.be.

66


Gestandaardiseerde opstelling Binnen de gaswereld is een standaardopstelling ontwikkeld.

Voorstelling van de belangrijkste vereisten van een standaardaansluiting.

Voorbeeld van de uitvoering van een gestandaardiseerde opstelling bij een residentiële klant.


67

Componenten van de aftakking De aansluitbocht voor nieuwbouw eengezinswoning

De gasmeterkraan De gasmeterkraan is vlak voor de gasmeter opgesteld.

Om nutsleidingen probleemloos binnen te brengen, is door de nutsbedrijven een gestandaardiseerde methode uitgewerkt voor aansluiting van een nieuwbouw, de aansluitbocht. Een aansluitbocht is samengesteld uit vijf gebogen buizen in kunststof, elk met een specifieke doormeter. Die zijn bestemd voor de aftakleidingen van aardgas, telefoon, kabeldistributie, elektriciteit en waterleiding. Deze aansluitbocht wordt ingewerkt in de fundering van de woning. Langs de buitenkant worden ondergronds de wachtleidingen geplaatst en de andere kant komt uit in de woning. De isolatiesok

De gasmeterkraan, de huisdrukregelaar en de gasmeter.

De huisdrukregelaar In distributienetten met een bedrijfsdruk van 98 mbar wordt een huisdrukregelaar geplaatst die de druk reduceert tot 21 of 25 mbar. De huisdrukregelaar is een veergestuurde regelaar.

Een isolatiesok zorgt voor een galvanische scheiding tussen de binneninstallatie en het distributienet. Zo wordt elektrochemische corrosie tegengegaan en is de toepassing van kathodische bescherming economischer.

68


De gasmeter Buitenafsluiter

Kenplaatje

Een buitenafsluiter wordt slechts in een aantal welbepaalde omstandigheden geplaatst als veiligheidsafsluiter.

Dergelijk plaatje bevat gegevens over de aard van de afsluiter en de geografische positie ten opzichte van de positie van het plaatje. Het wordt meestal aangebracht op een gevel in de omgeving van de afsluiter.

Didactische opstelling van een aftakking met buitenafsluiter op een distributienet.

Bij noodsituaties maakt dit het voor de hulpdiensten of de eigenaar mogelijk om de gastoevoer van het gebouw af te sluiten. Hij mag echter uitsluitend door de distributienetbeheerder weer worden geopend. Een buitenafsluiter wordt geplaatst bij • een aftakking met een diameter groter dan of gelijk aan 50 mm voor een stalen buis en 63 mm voor een PE- buis

Het gele G-merkteken Een doorgang van een gasaansluiting doorheen een buitenmuur wordt soms ook aangegeven door middel van een geel merkteken onderaan de muur.

• een debiet hoger dan 10 m³/uur • een voeding van een openbaar gebouw. De aanwezigheid en de plaats van een buitenafsluiter wordt aangegeven door een kenplaatje dat is aangebracht in de omgeving van de afsluiter.


69

Binneninstallaties

Een industriële aansluiting

De gasleidingen na de gasmeter tot de stopkraan worden de binneninstallatie genoemd. Werken aan de binneninstallatie behoren niet tot de activiteiten van Eandis.

Tot een debiet van 250 m3/h kan worden gevoed op lage druk als het net het toelaat. Ambachtelijke of kleine industriële eindafnemers met één gasmeter kunnen zo worden voorzien van gas. De gasmeter wordt dan ofwel op het gelijkvloers, op de eerste kelderverdieping of buiten in een meterkast opgesteld.

Meer informatie over een binneninstallatie vindt u op de website www.aardgas.be.

Appartementen Tot negen wooneenheden Naast de algemene voorwaarden gelden hier specifieke voorwaarden voor de opstelling van gasmeters.

Ligt het debiet hoger, dan is voeding via middendruk of klantcabine vereist. In een klantcabine is de gasmeter en zijn randapparatuur standaard reeds ingebouwd.

Er wordt ook altijd een buitenafsluiter geplaatst.

Meer dan negen wooneenheden Hier gelden bijkomende eisen voor onder andere de bouwvoorschriften voor de lokalen die zijn bestemd voor nieuwe installaties van gasdrukreduceerinrichtingen.

70


Opstelling van rotormeter in een meterkast.

Controle en toezicht Controlecentra

Controlecentra in Merksem en Kortrijk bewaken 24 op 24 uur de goede werking van het aardgasdistributienet. Onder andere van hieruit worden ook de interventieploegen uitgestuurd om herstellingen uit te voeren in geval van storing, panne of gaslek.

Afslepen van een gasleiding op zoek naar lekken.

Lekpeilen De wet verplicht de distributienetbeheerders om hun aardgasdistributienetten op regelmatige basis te peilen naar gaslekken. Dat moet deskundig gebeuren en gaslekken moeten zo mogelijk worden hersteld. Dit peilen kan manueel worden uitgevoerd met een ‘sleepmat’, maar ook met een hiervoor speciaal uitgerust voertuig, een ‘lekpeilwagen’.

Detail van een detectieapparaat.

De speciale uitrusting van een peilwagen ...

… en de sleepmat.


71

Toekomst Aardgasvoertuigen (Natural Gas Vehicle - NGV) Aardgas in gecomprimeerde vorm - Compressed Natural Gas (CNG) - wordt gebruikt als alternatieve brandstof voor auto’s en autobussen. De druk in een stalen of composiet voorraadcilinder bedraagt ongeveer 200 bar. In vergelijking met benzine of diesel stoot een aardgasmotor minder fijn stof en minder NOx uit. In vergelijking met benzine is de CO2-uitstoot 25 % lager. In vergelijking met diesel 9%. De Richtlijn Hernieuwbare Energie vereist in 2020 een inzet van 10 % hernieuwbare energie in de transportsector. Rijden op aardgas is goed voor milieu en duurzaamheid, en bovendien ook een strategische overweging naar minder afhankelijkheid van olie-import. Italië is koploper in Europa met zo’n 400 000 voertuigen op aardgas en ruim 400 vulstations.

Van biogas naar biomethaan Als organische stoffen chemisch worden afgebroken in een omgeving afgesloten van lucht (de zogenaamde anaerobe vergisting), ontstaat methaan, samen met andere gassen zoals koolstofdioxide en waterstofsulfide. In de natuur komt dit verschijnsel onder andere voor in moerassen. Dit proces kan ook kunstmatig worden veroorzaakt in gesloten tanks waarin stoffen van organisch-biologische aard worden vergist. Afvalwater, slachtafval, keukenafval en dierlijke mest zorgen voor deze ‘biomassa’. In deze vergistingstanks of bioreactoren wordt ‘biogas’ geproduceerd dat voor ongeveer 2/3 bestaat uit methaan, voor 1/3 uit koolstofdioxide en kleine hoeveelheden andere gassen. Biogas wordt meestal gebruikt bij warmtekrachtkoppeling (WKK) voor de productie van groene stroom. Indien de warmte onvoldoende kon worden gebruikt, kan na zuivering en opwaardering het biogas ook in het aardgasnet worden geïnjecteerd of worden gebruikt als voertuigbrandstof. Het gezuiverde biogas wordt ‘biomethaan’. Biomassa kan ook een oplossing bieden voor het afvalprobleem van bepaalde industriële en landbouwbedrijven. Het restproduct van de vergisting kan verder worden gebruikt in de landbouw als meststof. De productie van biogas door anaerobe vergisting is een ecologisch verantwoorde manier van afvalverwerking en een CO2-neutrale manier van energieproductie. Bovendien wordt een spontane lozing van methaan in de atmosfeer voorkomen. Bij de traditionele opslag van mest komt steeds methaan vrij, dat als broeikasgas 21 keer sterker is dan koolstofdioxide. Nu worden deze emissies vermeden.

72


Micro-WKK met Stirlingmotor

Slimme meters en slimme netten

Een micro-WKK is eigenlijk een mini-uitvoering van de WarmteKrachtKoppeling (WKK) uit de industrie. Een WKK produceert warmte en elektriciteit. Hierdoor ligt het energierendement van de productie hoger dan bij twee afzonderlijke installaties. Ook de CO2-uitstoot is veel kleiner.

Momenteel lopen bij Eandis de eerste praktische proeven met slimme meters.

In een klassieke thermische elektriciteitscentrale gaat tot 55 % van de primaire energie verloren. In een micro-WKK bedragen de thermische verliezen slechts 10 %. Vanwaar dit relatief hoge rendement? In een micro-WKK van de laatste generatie wordt een wisselstroomgenerator aangedreven door een Stirlingmotor. De generator levert elektriciteit die wordt geïnjecteerd op het elektriciteitsnet van de woning. De restwarmte van de Stirlingmotor wordt, via warmtewisselaars, gebruikt voor de verwarming van de woning of voor de bereiding van sanitair warm water.

Bij een woning uitgerust met een slimme kWh-meter voor elektriciteit en een slimme meter voor aardgas is er een communicatie mogelijk tussen deze meters en een centraal communicatiecenter. Hierdoor is het mogelijk om vanuit dit center online verbruiksgegevens op te vragen en ook om opdrachten te versturen naar de binneninstallatie van de klant. Het is de bedoeling om op een gemakkelijke en snelle manier te kunnen factureren, maar ook om distributienetten te ontwerpen die kunnen reageren en anticiperen op de individuele energievraag van de aangesloten klanten.

Een Stirlingmotor werkt met hete lucht die in een thermodynamische cyclus stroomt. Hij wordt ook ‘heteluchtmotor’ genoemd. Deze motor is opgebouwd rond het thermodynamisch verschijnsel dat lucht die wordt verwarmd uitzet en na koeling weer krimpt. In deze cyclus is een zuiger opgenomen die zich verplaatst onder invloed van het achtereenvolgens uitzetten en krimpen van de lucht. Deze ‘aandrijflucht’ wordt verwarmd met een aardgasbrander. De koeling gebeurt door koelmiddel dat via warmtewisselaars warmte overdraagt aan het verwarmingssysteem van de woning.


73

Klantenkantoren

Dit zijn de adressen* van onze klantenkantoren, gerangschikt naar postcode: • 1500 Halle, Vanden Eeckhoudtstraat 15

• 8630 Veurne, Ieperse Steenweg 1

• 1800 Vilvoorde, Toekomststraat 38

• 8800 Roeselare, Meensesteenweg 5

• 2100 Antwerpen (Deurne), Merksemsesteenweg 233

• 8900 Ieper, Stationsstraat 39

• 2018 Antwerpen, Appelmansstraat 12-14

• 9000 Gent, Sint-Pietersnieuwstraat 62

• 2220 Heist-op-den-Berg, Boudewijnlaan 20

• 9100 Sint-Niklaas, Heistraat 88

• 2300 Turnhout, Koningin Elisabethlei 38

• 9160 Lokeren, Oud-Strijderslaan 3

• 2440 Geel, Dokter Van de Perrestraat 218

• 9320 Aalst (Erembodegem), Industrielaan 2

• 2500 Lier, Kantstraat 6

• 9500 Geraardsbergen, Kaai 15

• 2800 Mechelen, Elektriciteitstraat 70

• 9600 Ronse, Zonnestraat 55

• 2960 Brecht, Lessiusstraat 18

• 9800 Deinze, Gentpoortstraat 20

• 3012 Leuven (Wilsele), Aarschotsesteenweg 58

• 9900 Eeklo, Molenstraat 135 bus 2

• 8000 Brugge, Scheepsdalelaan 56 • 8400 Oostende, Hendrik Serruyslaan 66 - 68

* Situatie november 2013. De meest recente versie vindt u op onze website www.eandis.be

• 8500 Kortrijk, President Kennedypark 12

Openingsuren Maandag: Dinsdag: Woensdag: Donderdag: Vrijdag:

van 8.30 tot 12 uur en van 12.30 tot 16 uur. van 14 tot 18 uur. van 8.30 tot 12 uur. van 8.30 tot 12 uur en van 12.30 tot 16 uur. van 8.30 tot 12 uur en van 12.30 tot 16 uur.

Voor meer info, surf naar www.eandis.be

74



75

Hoe contacteert u Eandis ? Dringende oproepen

Website Snel en makkelijk via het web.

0800 65 0 65

Gasreuk

9010089 - November 2013 - v.u. : Luc Desomer, Public affairs en Communicatie Eandis - Brusselsesteenweg 199, 9090 Melle - Gedrukt op milieuvriendelijk papier

Hier kunt u een gasreuk melden, 24 uur per dag en 7 dagen per week. Deze oproepen worden prioritair behandeld. Dit is een gratis nummer.

76

078 35 35 00

Storingen en defecten

Op dit nummer kunt u terecht om storingen of defecten op het elektriciteits- of aardgasnet te melden. Het nummer is 24 uur per dag en 7 dagen per week bereikbaar. U betaalt het zonale tarief. SMS

0477 77 70 80

Spraak- en gehoorgestoorden

Spraak- en gehoorgestoorden kunnen een gasreuk, storingen en defecten melden via een sms-codebericht naar 0477 77 70 80. Meer info vindt u op www.eandis.be > Contact > Telefonisch contact.

078 35 35 34

Algemeen telefoonnummer

Voor alle vragen kunt u ook terecht op dit nummer. We zijn iedere werkdag bereikbaar van 8 uur tot 20 uur en op zaterdag van 9 tot 13 uur. U betaalt het zonale tarief.


www.eandis.be Aansluitingen gas en elektriciteit: nieuwe aansluitingen, verzwaring van aansluitingen, verplaatsing en vervanging van meters. www.eandis.be > Aansluitingen Doorgeven meterstanden www.eandis.be > Meteropneming Melden van verhuizing www.eandis.be > Verhuizen Rationeel energiegebruik: premies, tips … www.eandis.be > Energie besparen Dienstverlening van de sociale leverancier en budgetmeters www.eandis.be > Sociaal Vacatures www.eandis.be > Jobs Defecte straatlampen www.eandis.be > Straatlampen Een defecte straatlamp opgemerkt? Geef de adresgegevens van de paal door en we herstellen het defect zo snel mogelijk. Defecte straatlampen kunt u ook telefonisch melden: 0800 6 35 35. Opmerkingen of klachten www.eandis.be > Over Eandis > Opmerkingen of klachten melden Hebt u een probleem met de dienstverlening van Eandis? We horen graag uw reactie, zodat we onze werking kunnen verbeteren. Ombudsdienst www.eandis.be > Over Eandis > Ombudsdienst Bent u niet tevreden over de manier waarop we uw klacht behandelen? Dan kunt u terecht bij de ombudsdienst van Eandis. U kunt ook schrijven naar: Ombudsdienst Eandis Postbus 60, 9090 Melle.

Aardgas van vroeger tot nu

Recommend Documents