17-3-2014
De persoonlijke aansprakelijkheid van personeelsleden
Geert Decorte Els Beeckmans 27 maart 2014
Programma • Inleiding • Algemene principes • Burgerlijke aansprakelijkheid • Strafrechtelijke aansprakelijkheid • Rechtsbijstand • Voorbeelden • Verzekering? • Conclusies en aanbevelingen • Contactgegevens
INLEIDING
1
17-3-2014
Algemene principes • Burgerlijke aansprakelijkheid: onrechtmatige daad benadeelde claimt schadeloosstelling • Strafrechtelijke aansprakelijkheid: misdrijf parket vordert straf in het algemeen belang Contractuelen
Statutairen
Burgerlijke aansprakelijkheid: Historiek: • Privé-sector: Art. 18 W. 3 juli 1978 • Contractuelen Statutairen • Arbitragehof: ongelijke behandeling • Wet van 10 februari 2003
Basisprincipe: Enkel persoonlijke aansprakelijkheid bij : - BEDROG (OPZET) - ZWARE FOUT - GEWOONLIJK VOORKOMENDE LICHTE FOUT
2
17-3-2014
Inhoud en draagwijdte van de begrippen:
Rechtspraak Opm.: rechtspraak in het algemeen niet in concrete dossiers van de AJD…
BEDROG OF OPZET - intentionele fout - fout begaan met het oog op het berokkenen van schade - bewuste gewilde miskenning van een verplichting waartoe men gehouden is
ZWARE FOUT De fout is zo buitensporig dat men niet kan begrijpen hoe een redelijk persoon ze kan begaan. De fout getuigt van een onvergefelijke lichtzinnigheid. De rechter houdt rekening met eerder gegeven verwittigingen, de uitgeoefende activiteit, de hoedanigheid en verantwoordelijkheden van het personeelslid en de omstandigheden.
3
17-3-2014
GEWOONLIJK VOORKOMENDE LICHTE FOUT
Een fout die zich bij herhaling voordoet; die een gebrek aan beroepsernst vertoont; afzonderlijk is elke fout niet voldoende om de persoonlijke aansprakelijkheid in het gedrang te brengen; binnen een relatief korte tijdspanne Neiging tot foutief handelen Kan blijken uit het personeelsdossier
Concrete voorbeelden uit de rechtspraak Opzet: oplichting vrijwillige brandstichting vernieling of beschadiging van eigendommen vrijwillige slagen en verwondingen
Zware fout:
dronkenschap meedelen vertrouwelijke informatie
Concrete voorbeelden uit de rechtspraak Gewoonlijk voorkomende lichte fout: herhaaldelijk niet afsluiten van een dienstwagen waardoor meerdere diefstallen gebeurden het versturen van 1.160 privé-emails gedurende twee maanden
4
17-3-2014
CONCLUSIE: • Enkel in zéér uitzonderlijke gevallen kan een personeelslid persoonlijk aansprakelijk gesteld worden. • Gewone fouten, begaan bij de uitoefening van de job geven geen aanleiding tot een persoonlijke burgerlijke aansprakelijkheid. • Slachtoffers moeten hun schadeclaim in regel tot de werkgever richten.
Kennisgevingsplicht Het personeelslid dat door een derde aangesproken wordt moet de werkgever in kennis stellen. → tussenkomst in de procedure
Verhaalsrecht
Na betaling van de schadevergoeding aan een derde kan enkel tot terugvordering worden overgegaan bij bedrog, zware fout of gewoonlijk voorkomende lichte fout.
5
17-3-2014
Strafrechtelijke aansprakelijkheid WAT EN WANNEER? * Individuele en persoonlijke fout (opzet of onachtzaamheid) * Inbreuk (daad of verzuim) op een uitdrukkelijke strafbepaling * Strafrecht van gemeen recht en bijzondere strafwetten
Voorbeelden
• gemeen strafrecht: diefstal, slagen en verwondingen, omkoping… • bijzondere strafwetten: Wegcode, VCRO, decreet bijzonder wegtransport, …
Wie kan strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden?
• Regel: zowel natuurlijke personen als rechtspersonen (sinds 2 juli 1999) • Uitzondering: “politieke rechtspersonen” o.a. Vlaamse Gewest • Discriminatie t.o.v. andere rechtspersonen ??? Volgens Arbitragehof niet… • Ook bijzondere regeling voor instellen strafvordering tegen ministers
6
17-3-2014
CASE
dodelijk verkeersongeval 13 juli 2010 in Antwerpen beklaagde bestuurder Gewest minister
Vlaamse
Welk personeelslid van de rechtspersoon kan strafrechtelijk aansprakelijk gesteld worden? *Materiële of feitelijke toerekening aan persoon die materieel handelde of verzuimde *Wettelijke toerekening wet duidt verantwoordelijke aan *Rechterlijke toerekening rechter onderzoekt in concreto aan wie de handeling of het verzuim “verwijtbaar” is
Wie beslist op welke wijze over het instellen van een strafvordering?
°Autonomie Parket (uitz. burgerlijke partij) °Analyse specifieke feitelijke omstandigheden °Analyse interne organisatie en
bedrijfspolitiek” (organigrammen, functiebeschrijvingen, gedragscodes, dienstorders, delegaties, taakverdelingen,…) “bonus pater familias”-toets als zorgvuldigheidscriterium wie wordt geacht in staat te zijn de tenlastelegging te voorkomen?
° °
7
17-3-2014
CASE
Bouw- en milieumisdrijf WOV (beklaagden 7 personeelsleden)
Strafbaarstellingen in de praktijk? • Voornamelijk verkeersdelicten • Zéér uitzonderlijk: werkgever (fraude en corruptie)
personeelslid
• Extreem uitzonderlijk: parket of derde benadeelde personeelslid (onopzettelijke doding of slagen en verwondingen)
CASE
Dodelijk verkeersongeval van 4 april 2011 in Waasmunster (beklaagde vrachtwagenbestuurder en transportbedrijf wegentoezichter)
8
17-3-2014
Werkgever als burgerlijk aansprakelijke partij: • Betaling schadeloosstelling benadeelden o.v. bedrog, zware fout of veel voorkomende lichte fout • Betaling geldboete enkel in de wettelijk bepaalde gevallen (art. 67 Wegverkeerswet) en met regres
Wat als het toch fout loopt?
RECHTSBIJSTAND
Rechtsbijstand? -Juridische bijstand bij een geschil -Verdediging en verhaal
9
17-3-2014
Rondzendbrief DVO/BZ/P&O/2007/21
“rechtsbijstand voor personeelsleden die gerechtelijk worden vervolgd voor daden die deze moeten stellen vanuit hun openbare functie”
Vroegere regeling: • Dienstorder LIN 2005/07 • Ruimere dienstverlening • Zowel bij eis als bij verweer Voorwaarde: geschil met een derde; geen tegenstrijdigheid van belangen.
eerste lijn: • Afdeling Juridische Dienstverlening (AJD) • Principes uit het vroegere Dienstorder LIN 2005/07 worden toegepast • Bijstand bij minnelijke regeling en bij procedures • Mogelijkheid van beroep op technisch raadsman
10
17-3-2014
Indien geen minnelijke regeling wordt bereikt:
• AJD stelt een advocaat aan (uit de advocaten waar gebruikelijk mee samengewerkt wordt) en neemt zijn ereloon en kostenvergoeding ten laste • AJD volgt procedure op en fungeert als aanspreekpunt
Uitgesloten uit de rechtsbijstand:
• Rechtsbijstand bij opzet, zware fout of gewoonlijk voorkomende lichte fout • Boetes en kosten verbonden aan de veroordeling
De praktijk: •rechtsbijstand doet zich het meest voor bij ongevallen met dienstvoertuigen •ook dossiers in verband met agressie tegen collega’s waarbij als eiser wordt opgetreden
11
17-3-2014
Belangrijk:
• afwegingen in concreto na contact met de betrokken afdeling. • geen abstract zwart-wit verhaal
Voorbeeld: arbeidsongeval waarbij personeelslid aansprakelijk is
• Ongeval met dienstvoertuig waarbij schade aan een derde wordt berokkend • Personeelslid wordt vervolgd door het Parket • Schade aan derde wordt vergoed via AJD • Personeelslid krijgt rechtsbijstand via AJD • Boete en procedurekosten (niet kosten van de advocaat) zijn persoonlijk
Voorbeeld: arbeidsongeval waarbij personeelslid slachtoffer is: • AJD zorgt voor terugvordering van tegenpartij • Zowel schade van het personeelslid als van de Vlaamse Gemeenschap en het Vlaamse Gewest worden teruggevorderd • Bijstand tijdens de minnelijke en gerechtelijke fase van het dossier • Ook mogelijkheid van aanstelling medisch deskundige
12
17-3-2014
VERZEKERING? • Opzet is onverzekerbaar • Zware fouten en gewoonlijke voorkomende lichte fouten kunnen theoretisch verzekerd worden maar hier gelden hoge premies, vaak met een franchise • Strafrechtelijke aansprakelijkheid is onverzekerbaar • Rechtsbijstand kan verzekerd worden maar wordt verleend door AJD (behoudens opzet, tegenstrijdigheid van belangen…) Weinig zinvol… (risicoperceptie en – beleving)
Conclusies en aanbevelingen (1)
• Risicoanalyse→ frequentieanalyse→ impactanalyse • Burgerrechtelijk: geen probleem bij een gewone fout! • Strafrechtelijk: enkel bij wettelijk strafbare gedraging toerekenbaar aan het personeelslid (verkeers- en corruptiezaken uitgezonderd ≤ 5 sinds 1992!) • In gewone omstandigheden (geen bedrog e.d. of tegenstrijdige belangen) staat AJD u met raad en daad bij • Geen toename precedenten (ondanks sterke toename aantal schadeclaims!), wel grotere mediatisering… • Subjectieve risicoperceptie objectieve risicodruk
Conclusies en aanbevelingen (2) • Organisatiebeheersing en risicomanagement vanuit een geïntegreerd en organisatiebreed perspectief • Interne omgeving en bedrijfscultuur (normen en waarden, integriteit,…) • Risicobewustzijn, -identificatie, -beoordeling en beheersing • Informatie en communicatie • Rollen en verantwoordelijkheden
13
17-3-2014
Conclusies en aanbevelingen (3) • Handel in overeenstemming met interne richtsnoeren (deontologische code, arbeids- en wagenreglement, dienstorders (o.a. MOW/AWV/2012/12 over alcohol, drugs en geneesmiddelen), protocollen (o.a. met OVAM/LNE), …) • Laat je leiden door de “bonus pater familias”-toets als zorgvuldigheidscriterium het redelijke, vooruitziende, voorzichtige personeelslid met een professioneel verantwoordelijkheidsbesef in dezelfde omstandigheden geplaatst
Conclusies en aanbevelingen (4) • Handel proactief en planmatig, prioriteer uw activiteiten en middelen • Redeneer niet in termen van alles of niets (bv. passende signalisatie in afwachting structurele oplossing) • Let op voor niet-vrijblijvende berichten (politie, gemeente, advocaat, AJD,…) • Pleeg tijdig overleg over problemen en hun aanpak • Contacteer tijdig AJD bij juridische risico’s en gewenste rechtsbijstand
Contactgegevens
AJD 02/553.74.11
[email protected] Geert Decorte Els Beeckmans 02/553.74.35 - 0478/88.27.25 02/553/74.30 - 0497/59.73.08
[email protected] [email protected]
14
