1 Inhoud Inleiding... 9 Hoofdstuk 1 Visie op leidinggeven Beïnvloeding van de organisatiecultuur Organisatiecultuur en organisatieklimaat Noodzaak van...
Coachend leiderschap_2011.fm Page 3 Wednesday, December 14, 2011 3:10 PM
Inhoud Inleiding ................................................................................................. Hoofdstuk 1 Visie op leidinggeven ............................................................................ 1.1. Beïnvloeding van de organisatiecultuur .................................... 1.2. Organisatiecultuur en organisatieklimaat .................................. 1.3. Noodzaak van cultuuromslag ................................................... 1.3.1. Structuur-, cultuurdiscussie ......................................... 1.4. Organisatiecultuur... een aangrijpingspunt? ............................. 1.5. Cultuuranalyse ......................................................................... 1.6. Versterken en veranderen van de cultuur in de organisatie ....... 1.6.1. Interactieve interventies .............................................. 1.7. Voorbeeld visie op leidinggeven ............................................... 1.7.1. Kader voor de ontwikkeling, invoering en borging van een visie op leidinggeven ..................................... 1.8. Vragen ter reflectie en discussie ................................................
9
13 13 15 16 17 17 18 18 19 21 23 25
Hoofdstuk 2 Essentiële waarden ................................................................................ 2.1. De zes waarden op een rijtje .................................................... 2.2. Eigenaarschap uitgelicht .......................................................... 2.3. Enkele vragen ...........................................................................
29 30 31 33
Hoofdstuk 3 Management en leidinggevende structuur ..........................................
35
Hoofdstuk 4 Stijl van leiding geven ........................................................................... 4.1. Situationeel leiderschap ........................................................... 4.1.1. Sturing en ruimte ........................................................ 4.2. Andere stijlen van leiderschap .................................................. 4.2.1. Resultaatgericht leiderschap ........................................ 4.2.2. Transformationeel leiderschap .................................... 4.2.3. Aandacht geven .......................................................... 4.2.4. Vier rollen van leiderschap .......................................... 4.3. Kort samengevat ...................................................................... 4.4. Vier werkstijlen ......................................................................... 4.5. Vier typen medewerkers ........................................................... 4.5.1. Relatie typologie en coachende leiderschapsstijl ..........
37 38 40 40 42 42 45 45 45 46 46 48
INHOUD
3
Coachend leiderschap_2011.fm Page 4 Wednesday, December 14, 2011 3:10 PM
4.6.
Ontwikkelingsgerichte aanpak ................................................. 4.6.1. Eén juiste manier van leidinggeven? ........................... 4.6.2. Effectief leidinggeven .................................................. Enkele vragen ter reflectie ........................................................
49 50 50 51
Hoofdstuk 5 Coaching, iets nieuws onder zon? ........................................................ 5.1. Ik doe het toch al? ................................................................... 5.2. Planmatige aanpak .................................................................. 5.3. Geen enig juiste methode van coaching .................................. 5.4. De realiteit: coachen in de praktijk ........................................... 5.4.1. Heden en toekomst .................................................... 5.5. Recent onderzoek ....................................................................
53 53 53 53 54 55 57
Hoofdstuk 6 Het begrip coaching .............................................................................. 6.1. Context ................................................................................... 6.2. Veranderingsprocessen ............................................................ 6.3. Begripsafbakening ................................................................... 6.3.1. Belang van coaching ..................................................
59 59 59 60 61
Hoofdstuk 7 Coaching versus andere begeleidingsvormen ...................................... 7.1. Werkbegeleiding ...................................................................... 7.2. Counseling .............................................................................. 7.3. Intervisie .................................................................................. 7.4. Supervisie ................................................................................ 7.5. Gerichtheid van begeleidingsvormen .......................................
63 63 63 64 65 65
4.7.
Hoofdstuk 8 Persoonsgerichte coaching/ prestatiegericht coachen ........................ 8.1. Toepassen van persoonsgerichte coaching ............................... 8.2. Kenmerken van persoonsgerichte coaching ............................. 8.3. Rol, werkwijze van de coach .................................................... 8.4. Aspecten voor coaching ........................................................... 8.5. Winstpunten van coaching ....................................................... 8.5.1. Voor de organisatie en de coach.................................. 8.5.2. Voor de medewerker .................................................. 8.6. Organisatorische voorwaarden ................................................. 8.6.1. Aandachtspunten voor de organisatorische voorbereiding ............................................................. 8.7. Machtigen en zelfsturing via persoonsgerichte coaching .......... 8.7.1. Verantwoordelijkheid .................................................. 8.8. Drempels en valkuilen .............................................................. 8.9. Twijfels over het resultaat ......................................................... 4
67 68 69 70 71 73 73 73 74 74 75 75 76 77
INHOUD
Coachend leiderschap_2011.fm Page 5 Wednesday, December 14, 2011 3:10 PM
Hoofdstuk 9 Van de structuur naar het coachen zelf ................................................ 9.1. Coachen: procesmatig handelen .............................................. 9.2. Reflectie op het eigen gedrag en handelen .............................. 9.3. Het coachingsgesprek: gedragsgericht begeleiden en beinvloeden van de medewerker .............................................. 9.3.1. Beinvloedingssituatie .................................................. 9.4. Gespreksmodel ........................................................................ 9.4.1. Kern van coachingsvragen .......................................... 9.4.2. Valkuilen bij het gedragsgericht begeleiden ................
80 81 82 84 84
Hoofdstuk 10 Doelen formuleren ................................................................................ 10.1. Richtinggevend kader .............................................................. 10.2. Kenmerken van een goede doelstelling .................................... 10.3. Systematische opvolging ..........................................................
89 90 91 92
Hoofdstuk 11 Professioneel gedragsrepertoire en profielschets van de coach .......... 11.1. Kritische basisvaardigheden ..................................................... 11.2. Houdingsaspecten en genuanceerde vaardigheden .................. 11.2.1. Beïnvloeden ................................................................ 11.2.1.1. Overtuigen op basis van geloofwaardigheid (zie ook bijlage 15) ...................................... 11.2.1.2. Belonen en straffen ...................................... 11.2.1.3. Betrekken en overbruggen .......................... Hoofdstuk 12 Het coachingsgesprek en de benodigde vaardigheden ....................... 12.1. Geen vrijblijvendheid ............................................................... 12.2. Belangrijke gespreksvaardigheden ............................................ 12.2.1. Aandachtgevend gedrag ............................................. 12.2.2. Begrip tonen en actief luisteren ................................... 12.2.2.1. Kader en tips om het actief luisteren te bevorderen .................................................. 12.2.3. Feedback geven en ontvangen ................................... 12.2.3.1. Vormen van feedback geven ....................... 12.2.3.2. Kort samengevat ......................................... 12.2.3.3. Kader en tips voor het geven en ontvangen van feedback ............................................... 12.2.4. Vragen en doorvragen ................................................ 12.2.4.1. Verschillende vraagvormen .......................... 12.2.5. Parafraseren ................................................................
INHOUD
79 79 80
93 94 95 95 96 96 96
99 99 99 100 101 102 104 105 105 106 107 108 110
5
Coachend leiderschap_2011.fm Page 6 Wednesday, December 14, 2011 3:10 PM
12.2.6. Samenvatten en toetsen ............................................. 12.2.7. Onderhandelen .......................................................... 12.2.8. Weerstanden overwinnen voor of tijdens het coaching sproces ....................................................................... 12.2.8.1. Herkennen van weerstand? ......................... 12.2.8.2. Symptomen van weerstand ......................... 12.2.8.3. Kader en tips om met weerstanden om te gaan ....................................................... 12.2.9. Samenwerken is moeilijk ............................................. 12.2.9.1. Iemand die goed kan samenwerken… .........
115 116 117
Hoofdstuk 13 Zelfsturend werken en leren binnen zelfsturende teams .................... 13.1. Zelfsturend leren ...................................................................... 13.2. Uitgangspunten ....................................................................... 13.3. Van beginnend tot zelfsturend medewerker ............................. 13.4. Voordelen ................................................................................ 13.5. Valkuilen .................................................................................. 13.6. Voorwaarden ........................................................................... 13.7. Coachen van zelfsturing ........................................................... 13.7.1. Coachen door loslaten/onthechten ............................. 13.7.2. Coachen door vertrouwen ..........................................
119 119 120 121 121 122 122 123 123 123
Hoofdstuk 14 Coachen en ervaringsgericht leren ....................................................... 14.1. Veranderde opvattingen over ‘leren’ ........................................ 14.2. Belang van ervaringsgericht leren en (continue) leerprocessen . 14.3. Lerende organisatie .................................................................. 14.4. Integratie van leren en werken ................................................. 14.5. Rol van de leidinggevende ....................................................... 14.6. Typen werkvormen en methoden om de integratie van leren en werken te bevorderen .........................................................
111 111 114 114 114
125 125 126 127 128 128 129
Hoofdstuk 15 Coachend leiderschap in een breder perspectief ................................. 133 Hoofdstuk 16 Wie coacht de coach? ............................................................................ 16.1. Gewenste en noodzakelijke ontwikkeling ................................. 16.2. Feedback op professioneel gedrag ........................................... 16.3. Operationele versus ontwikkelorganisatie ................................. 16.3.1. Reflecteren ................................................................. 16.3.2. De tijdsgeest voorbij ................................................... 16.3.3. Blijven ontwikkelen ..................................................... 6
135 135 135 136 136 137 137
INHOUD
Coachend leiderschap_2011.fm Page 7 Wednesday, December 14, 2011 3:10 PM
Hoofdstuk 17 Stellingen ............................................................................................... 139 Kaders * .................................................................................................. Kader 1: Het Bolweg-model ........................................................... Kader 2: De organisatiecultuur ...................................................... Kader 3: Schema leiderschapsstijlen in de praktijk .......................... Kader 4: Schema van de belangrijkste competenties van een leidinggevende (niveau teamcoördinator) .................. Kader 5: Schema huidige versus gewenste competenties van leidinggevenden (niveau teamcoördinator) ...................... Kader 6: Ontwikkelingen in een organisatie .................................... Kader 7: Operationele versus ontwikkelorganisatie ......................... Kader 8: Kritische succesfactoren voor managers ............................
143 143 145 148
Bijlagen * ................................................................................................ Bijlage 1: Check- en discussielijst: op weg naar een lerende organisatie? ...................................................................... Bijlage 2: Zelfinzicht van de coach door kernkwadrantanalyse ......... Bijlage 3: De leidinggevende als coach: de basisprincipes ................ Bijlage 4: Verschillen tussen coaching en counseling ........................ Bijlage 5: Schema coachingsgesprek en de benodigde vaardigheden Bijlage 6: Vragenlijst voor het coachingsgesprek .............................. Bijlage 7: Kern van coachingsvragen ................................................ Bijlage 8: Voorbeeld van een coachingsproces en -methodiek ......... Bijlage 9: Soorten boodschappen in een coachingsgesprek ............. Bijlage 10: Vormen van luisteren in het coachingsgesprek ................. Bijlage 11: Coaching: stapsgewijze gedragsbeïnvloeding van de medewerker ..................................................................... Bijlage 12: Belangrijke vragen voor de coach en de medewerker ....... Bijlage 13: Coachend leiden: delegeren en overdragen ..................... Bijlage 14: Beïnvloeden, de fundamentele regels ............................... Bijlage 15: Overtuig de medewerker met argumenten ....................... Bijlage 16: Principes voor effectieve confrontaties/uitdagingen in een coachingsgesprek ...................................................... Bijlage 17: WegingsformulierVisie op leidinggeven
Individuele cultuuroefening Houding tegenover coaching Werken aan vertrouwen Hoe geef je zelf leiding (begeleiding)? Vaardigheden van de coach Gedragsvaardigheden 7
Coachend leiderschap_2011.fm Page 8 Wednesday, December 14, 2011 3:10 PM
Coachingskwaliteiten Profiel van de medewerker en stijl van leiding geven en begeleiden Redenen om te coachen en onderwerp Doelen stellen Doelen op korte en lange termijn Observatieformulier voor het caochingsgesprek Lijst evaluatie van het coachingsproces Formulier helpende en belemmerende gedragingen Zelfdiagnoselijst gespreks- en communicatievaardigheden voor de coach Instrument voortgangs- en toetsingsgesprek Rapportageformulier coachingsessie (-gesprek)
