Jaarverslag 2010
Inhoudstafel
Het H. Hartziekenhuis Mol............................................................................................................................................................................. 5
Opdrachtverklaring................................................................................................................................................................. 7
Strategie................................................................................................................................................................................................. 8
Doelstellingen 2010 - 2011............................................................................................................................................................ 9
Leden algemene vergadering........................................................................................................................................................ 10
Leden raad van bestuur................................................................................................................................................................... 10
Leden directie..................................................................................................................................................................................... 11
Organogram....................................................................................................................................................................................... 12
Leiderschap............................................................................................................................................................................................................. 15 Strategie en beleid. ........................................................................................................................................................................................... 21 Management van medewerkers. ............................................................................................................................................................ 29 Management van middelen........................................................................................................................................................................ 39 Management van processen....................................................................................................................................................................... 49 Patiënten .................................................................................................................................................................................................................. 59 Maatschappij......................................................................................................................................................................................................... 67 Eindresultaten....................................................................................................................................................................................................... 73
Patiëntenstroom.................................................................................................................................................................................. 74
Financieel resultaat........................................................................................................................................................................... 76
2/3
WOORD VOORAF
Woord vooraf
Ambitieus de toekomst tegemoet Beste lezer, Het H. Hartziekenhuis Mol startte het afgelopen jaar
Hoewel de minder gunstige financiële situatie van onze
met ambitieuze doelstellingen die we beschreven in het
organisatie sporen nalaat, zijn er voldoende lichtpunten
beleidsplan 2010-2011. Om die te realiseren, bouwden
om met veel vertrouwen vooruit te kijken. We weten ons
we een reeks concrete projecten uit. Dit jaarverslag zet er
gesteund door de inzet en het enthousiasme van al onze
een aantal in de kijker.
artsen en medewerkers. Wij willen ieder van hen daarvoor van harte danken.
Hiernaast legden we nieuwe fundamenten voor de toekomst. We willen immers mee evolueren in de gezondheidszorg.
We hopen dat dit jaarverslag u interessante informatie
Dit vraagt om flexibiliteit, innovatie, maar vooral om
geeft over de werking van ons ziekenhuis en wensen u dan
samenwerking en een heldere koers. De nakende fusie met
ook veel leesgenot.
het A.Z. St.-Dimpna Geel was in 2010 dan ook één van de belangrijkste beleidslijnen. Naast een aantal effectieve realisaties vond er heel wat voorbereidend werk achter de
René Daemen
schermen plaats. Zo tekenen zich de contouren van het
Algemeen Directeur
nieuwe fusieziekenhuis stilaan af. Het voorbije jaar was in alle opzichten het drukste jaar ooit in de geschiedenis van ons ziekenhuis. Samen hadden we meer dan 100.000 patiëntencontacten!
Jaarverslag 2 0 1 0
De organisatie
Het H. Hartziekenhuis Mol 4/5
De kracht van een goede missie en visie schuilt in
ü Wij hebben oog voor detail en besteden extra aandacht
de mogelijkheid ze te vertalen naar strategische
aan het informeren van de patiënt en zijn familie over
doelstellingen.
elke stap in de medische behandeling of onderzoek. ü Wij nemen de nodige acties om de kwaliteit van onze
Opdrachtverklaring
dienstverlening voortdurend in vraag te stellen en te verbeteren.
Missie De missie omschrijft de reden van het bestaan van een organisatie en geeft antwoord op de vraag ‘waarom doen we wat we doen’. ü Wij zijn een autonoom, algemeen ziekenhuis dat vanuit een christelijke inspiratie
specialistische
gezondheids-
zorg aanbiedt. Visie De visie geeft de gewenste situatie aan voor de organisatie en richt zich naar de toekomst. ü Wij maken deel uit van een netwerk waarin we, in overleg met de thuisgezondheidszorg en in samenwerking met hooggespecialiseerde ziekenhuizen, de beste zorg kunnen aanbieden aan iedere individuele patiënt. ü Wij stellen in al ons handelen de patiënt centraal, ongeacht zijn ras, stand, filosofische, religieuze of politieke overtuiging.
ü Wij
staan
open
voor
nieuwe
initiatieven
H E T H . H A R T Z I E K E N H U I S M O L
6/7
en
maatschappelijke evoluties die bijdragen tot een verbetering van onze ziekenhuiswerking. ü Wij voeren een personeelsbeleid dat de menselijke waarden,
de
professionele
deskundigheid,
inzet,
verantwoordelijkheid en loyaliteit van iedere medewerker bevordert en dat de permanente vorming stimuleert. ü Wij werken interdisciplinair met mekaar samen waarbij de communicatie gebaseerd is op luisterbereidheid en wederzijds respect. ü Wij streven naar een moderne infrastructuur en uitrusting die beantwoorden aan de hoge eisen van medische technologie, ergonomie, comfort en privacy. ü Wij hebben aandacht voor een optimale verwerving van middelen en een efficiënte aanwending ervan waardoor we financieel gezond zijn en blijven.
Jaarverslag 2 0 1 0
Strategie
Management van middelen
De strategie vertaalt hoe doelen bereikt worden en geeft
ü Wij willen een correcte infoverstrekking doorheen het
een samenhangende reeks acties aan die de continuïteit
ziekenhuis, een opbouwende communicatie met en
op langere termijn garanderen.
tussen onze medewerkers.
ü Wij willen een optimale inzet van middelen en een correct en duidelijk middelenmanagementproces.
ü Wij willen beschikken over een informaticaplatform dat Leiderschap
zorgt voor een geautomatiseerde ondersteuning van
ü Wij willen de competenties van de leidinggevenden
zorg-, administratieve-, logistieke- en beleidsprocessen.
optimaliseren. ü Onze leidinggevenden dragen het kwaliteitsbeleid van het ziekenhuis.
Management van processen ü Transmurale zorgpaden worden ontwikkeld. ü Goed beheer van middelen.
Strategie en beleid ü Kwaliteit van zorg en organisatie is voelbaar en aantoonbaar.
Patiënten ü Wij stellen in al ons handelen de patiënt centraal.
ü Wij doen wat we zeggen en zeggen wat we doen. ü Wij verwachten een interdepartementale samenwerking tussen de medewerkers met het accent op de patiënt. ü Wij hechten veel belang aan de ideeën van onze medewerkers. Management van medewerkers ü Wij willen deskundige en gemotiveerde medewerkers die voldoening uit hun job halen.
Maatschappij ü Wij willen optimaal communiceren met de huisartsen. ü Wij willen optimaal samenwerken met andere ziekenhuizen en gezondheidswerkers.
Doelstellingen 2010 - 2011 in functie van het jaarthema ‘Samen voor elkaar!’
Management van processen ü Duidelijke stroom van documenten bij opname, transfer en ontslag van de patiënt. ü Kindvriendelijk ziekenhuis.
De strategie wordt omgezet in doelstellingen op korte
ü Klinische paden.
termijn, die regelmatig getoetst worden:
Patiënten
Leiderschap
ü Uitbouwen daghospitaal.
ü Nader betrekken van de artsen bij het beleid.
ü Veilige zorg als instrument voor kwaliteitsbewaking.
ü Aan bed of niet aan bed?
ü Patiëntgericht denken.
H E T H . H A R T Z I E K E N H U I S M O L
8/9
Strategie en beleid
Maatschappij
ü Duidelijk beleidsplan voor de eigen campus en voor
ü Werken met vrijwilligers.
de fusie.
ü Milieuvriendelijk ziekenhuis.
Management van medewerkers
Jaarthema
ü Bespreekbaar maken van de werkdruk en efficiënt
ü Samen voor elkaar – jaarthema voor patiënten.
inzetten van medewerkers. ü Aantrekken en behouden van competente medewerkers. ü Samen voor elkaar – jaarthema voor medewerkers. Management van middelen ü Efficiënt middelenbeheer. ü Correcte en tijdige registratie en indiening van MZG. ü Start en uitrol elektronisch patiëntendossier ORBIS.
Jaarverslag 2 0 1 0
Leden algemene vergadering
Leden raad van bestuur
(samenstelling op 1 april 2011)
(samenstelling op 1 april 2011)
Leden:
Voorzitter:
ü E.Z. Norberta
ü P. Heens
ü E.H. V. Mangelschots ü I. Hermans
Ondervoorzitter:
ü A. Vandeweyer
ü P. Van Roosbroeck
ü E. Hulpiau ü W. Dries ü L. Eysermans ü W. Langers ü H. Mangelschots ü G. Moyersoen ü E. Nuyts ü L. Raskin ü J. Van De Broek ü H. Vandereycken ü P. Berghmans
Secretaris: ü Dr. J. Van Elst Leden: ü V. Geubbelmans ü J. Heylen ü E. Jennen ü R. Kerstens ü R. Sleebus
Leden directie Algemeen directeur:
Directeur patiëntenzorg:
ü R. Daemen
ü P. Schaerlaekens
Hoofdgeneesheer:
Administratief directeur:
ü Dr. I. Jacobs
ü M. Janssen
H E T H . H A R T Z I E K E N H U I S M O L
10/11
Technisch directeur: ü P. Staes
Jaarverslag 2 0 1 0
Organogram (samenstelling op 1 april 2011) Het hiërarchisch overzicht van het H. Hartziekenhuis Mol ziet er als volgt uit:
Hoofdgeneesheer Dr. Ivo Jacobs
Directeur Patiëntenzorg Peter Schaerlaekens
Verpleegkundig Diensthoofd Els Thijs ziekenhuishygiëne
Heelkunde Dr. Yvo Macken Geneeskunde Dr. Wim Alderweireldt Pediatrie + Neonatologie Dr. Patrice Givron Materniteit + Gynaecologie Dr. Roger Vanderhoydonck Geriatrie Dr. Tjin Tiong Lim Intensieve Zorgen Dr. Karoline Meersschaert OK + Daghospitaal Dr. Christianne Rabet
Spoedgevallen Dr. Barry Dekeyser Anesthesie Dr. Hilde Valgaeren Radiologie Dr. Luc Vanstraelen Laboratorium Apr. Biol. Peter Verbeeck Nucl. Geneeskunde Dr. Mieke Gysen Cardiologie Dr. Harry Striekwold Poliklinische diensten Dr. Alexandra Keersmaekers
Zorg- en zorgondersteunende departementen
Pastorale dienst
Verpleegkundig Diensthoofd Greet Van Hove
Psych. Dienst Soc. Dienst Palliatief Verpleegkundige Geriatrie 1/Ger. Zorgprogramma Veerle Corremans Geriatrie 2 Annick Bienstman Inwendige ziekten + kort verblijf Dirk Huysmans Internistisch daghospitaal Josefien Bongaerts Geriatrisch daghospitaal Josefien Bongaerts
Verpleegkundig Diensthoofd Lea Janssen
MVG-expert Inge Willems Materniteit / Neonatale Rosette Lembrechts Pediatrie Leen Carpentier Pediatrisch zorgprogramma Ben Dilen Intrede/herintreders Evi Willemse Intensieve Hilde Torfs Spoed Fons Melis Operatiekwartier Eric Sannen Radiologie Danny Dessers Laboratorium Annemie Berghmans Kiné/ Ergo / Logo Bruno Marck Nucl. Geneeskunde
Kwaliteit / Ombuds Wim Mercier
Raad van Beheer Voorzitter Paul Heens
Pers & Communicatie Heidi Van Loon Preventie / Milieu Veerle van Tetering
Algemeen Directeur René Daemen
Directiesecretariaat
Diensthoofd Apotheek An Govaers
Mobiele Equipe Heelkunde Ilse Huysmans Chirurgisch daghospitaal Salwa Meskal Cardiologie Guy Houtmeyers
12/13
H E T H . H A R T Z I E K E N H U I S M O L
Algemene Vergadering
Diensthoofd Informatica Benny Peeters
Administratief Directeur Mark Janssen
Technisch Directeur Peter Staes
Diensthoofd Personeelszaken Hilde Vanhoof
Onthaal Ellen Boeckx
Technische Dienst Wim Kersemans
Administratie-Boekhouding Silvie Lenaers
Schoonmaak -Wasserij Paula De Groof
MKG-Archief-Medische Secr. An De Grave
Voeding Jean-Pierre Smeets
Economaat Louis Geuens
Diëtiek
Organisatieondersteunende departementen
Jaarverslag 2 0 1 0
De manier waarop het ziekenhuis zijn leidinggevenden inzet om de overeengekomen strategie en doelstellingen te realiseren
Leiderschap
14/15
16/17
LEIDERSCHAP
Prijs Excellentie in Ziekenhuismanagement 2010 Eervolle vermelding voor H. Hartziekenhuis Mol Rode Kruis Vlaanderen en het Centrum voor Ziekenhuisen Verplegingswetenschap van de KULeuven hebben op 15 december 2010 de eerste kwaliteitsprijs Excellentie in Ziekenhuismanagement uitgereikt. Kwaliteitscoördinator deze
wedstrijd
met
Wim
Mercier
nam
het
project
‘Het
deel
aan
elektronisch
kwaliteitsmanagementsysteem van het H. Hartziekenhuis Mol’. Als één van de vijf genomineerden stelde hij het project voor tijdens een academische zitting en dit in aanwezigheid van Vlaams Minister van Volksgezondheid, Jo Vandeurzen. Alhoewel het Jan Yperman ziekenhuis de eerste prijs won, kreeg het Molse ziekenhuis een eervolle vermelding van Prof. Vleugels. Ook andere deelnemers gaven zeer positieve commentaren. Het doel van de organisatoren is een ziekenhuisdirectie belonen
die
een
essentiële
bijdrage
levert
om
de
kwaliteitszorg te verbeteren. De andere laureaten waren het Algemeen Ziekenhuis Diest, het Universitair Ziekenhuis Brussel en het AZ Maria Middelares Gent. De jury bestond uit leden uit de academische wereld, het bedrijfsleven en de overheid. Elk project werd geëvalueerd op de critera doelmatig, tijdig, veilig, billijk en patiëntgestuurd.
Jaarverslag 2 0 1 0
Evenwichtig bestuur
met directie en beheer. Eigenlijk moet dit POC de hoeksteen zijn van een gezamenlijk algemeen beleid waarin directie en medici samen beleidsbeslissingen nemen.
Integratie van artsen in het ziekenhuisbeleid Een ziekenhuis is een professionele organisatie. Aan de ene kant is er de goed gestructureerde organisatie van zorgverlenende en ondersteunende diensten. Aan de andere kant zijn er de zelfstandige professionele artsen die een bijzondere knowhow hebben inzake het behandelen van
drempel tussen artsen ‘‘ Dene directie is in het ziekenhuis erg klein ”
ziektes. Deze twee ‘groepen’ kunnen niet zonder elkaar, maar werken volgens een heel ander principe: de ene als
Hiernaast wordt de hoofdgeneesheer, als lid van de directie,
werknemer van een organisatie, de ander als zelfstandige
permanent uitgenodigd op de medische raad. Er is de
specialist. Daarom wordt een ziekenhuis ook wel een ‘duale’
algemene diensthoofdenvergadering en de tweemaandelijkse
organisatie genoemd. In een duale organisatie kunnen er
medische diensthoofdenvergadering die sinds enkele jaren
gemakkelijk conflicten ontstaan tussen beide groepen, denk
van start gegaan is. Verder houdt de hoofdgeneesheer
maar aan de verpleegkundige die eigenlijk in dienst is van
een tweejaarlijkse ‘SWOT’ bespreking met elke discipline
het ziekenhuis en waarover de arts dus geen feitelijk gezag
waarbij performantie, kwaliteit en toekomstplannen van de
kan uitoefenen, maar die wel opdrachten van de arts moet
dienst worden besproken. Tot slot worden de artsen ook
uitvoeren. Daarbij komt nog dat de ziekenhuisorganisatie
betrokken bij de jaarlijkse investeringscommissie en de
ook financieel bijzonder afhankelijk is van de inbreng
multidisciplinaire medische afdelingsbeleidsplannen.
van
de
zelfstandige
artsen
door
een
onvoldoende
overheidsfinanciering.
Gelukkig heeft de kleinschaligheid van het H. Hartziekenhuis Mol ook het voordeel dat de drempel tussen artsen en
Een sleutelfactor in de meest succesrijke ziekenhuizen is dan
directie erg klein is, waardoor de communicatie op spontane
ook de samenwerking tussen de ‘zelfstandige artsen’ en
en informele manier veel beter kan verlopen dan in sommige
de ‘organisatie’, zeg maar het ‘overstijgen’ van het duale
grote ziekenhuizen.
aspect van de ziekenhuisorganisatie. Samen met de kwaliteitscoördinator wordt tenslotte ook In het H. Hartziekenhuis Mol worden heel wat gestructureerde
gewerkt aan een enquête bij de artsen om hen te bevragen
initiatieven genomen om de artsen zoveel mogelijk bij het
rond hoe een betere samenwerking tussen artsen en beleid
beleid te betrekken. Zo komt tijdens het ‘permanent overleg
wordt verkregen. Deze enquête zal in de komende maanden
comité’ (POC) de medische raad op regelmatige basis samen
haar uitvoering kennen.
LEIDERSCHAP
18/19
Jaarverslag 2 0 1 0
De manier waarop het ziekenhuis zijn missie en visie implementeert en vertaalt in een voor iedereen duidelijke strategie
Strategie en beleid
20/21
Fusie Mol - Geel
Het
nieuwe
fusieziekenhuis
zal
voor
een
aantal
zorgprogramma’s in de Kempen een leidende rol kunnen vervullen. Denken we aan moeder- en kindzorg, revalidatie,
1+1=3
diabetes en obesitas en neurochirurgie. Dit is zeker geen volledige lijst. Op medisch-technisch vlak ontstaat de
De aankomende fusie met het A.Z. St.-Dimpna Geel
mogelijkheid een labo voor moleculaire biologie op te
was in 2010 één van de belangrijkste beleidslijnen.
richten. Bepaalde subspecialisaties zullen meer uitgediept
Naast een aantal concrete realisaties vond er heel wat
kunnen worden. Zo bijvoorbeeld de oncologie, die de
voorbereidend werk achter de schermen plaats. Zo tekenen
twee fusiepartners volwaardig willen uitbouwen met eigen
zich de contouren van het nieuwe fusieziekenhuis stilaan af.
hematologen, oncologen en anatoom-pathologen.
Centraal in dit gebeuren staat de Kempense patiënt. Door de fusiebeweging krijgt de patiënt toegang tot een brede en kwalitatieve gezondheidszorg. Het voorbije jaar was zowel voor het H. Hartziekenhuis Mol, als voor het A.Z. St.-Dimpna Geel, een jaar waarin kwaliteitsvolle zorg en een groeiend zorgaanbod centraal stonden. De groei van beide ziekenhuizen heeft de
et nieuwe fusieziekenhuis zal ‘‘ Hvoor een aantal zorgprogramma’s in de Kempen een leidende rol kunnen vervullen
”
uitstroom van patiënten naar omliggende en verder gelegen ziekenhuizen doen afnemen. Daarmee is het doel nog niet helemaal bereikt. Uit het gezamenlijke Zorg Strategisch
Om dit alles mogelijk te maken, moet het beddenaanbod
Plan blijkt dat vanuit de regio Kempen nog een aanzienlijke
uitbreiden. In de eerste plaats voor de realisatie van een
uitstroom van patiënten bestaat. Die uitstroom terugdringen
Sp-dienst. Het beddenaanbod in de provincie Antwerpen is
is een blijvende doelstelling.
onevenwichtig verdeeld, met een tekort in de Kempen, in het bijzonder in de regio Geel - Mol.
Centraal één nieuw ziekenhuis Met dit opzet voor ogen sloten de twee ziekenhuizen een
Fusie krijgt stilaan vorm
groeperingsovereenkomst. Kort nadien volgde een intentie
Het A.Z. St.-Dimpna is volop bezig met de omvorming van
tot fusie. Een fusie die uiterlijk in 2014, maar liefst nog
zijn juridische structuur. Via deze nieuwe structuur is het
vroeger, moet waargemaakt worden. Op termijn zal men
mogelijk de twee ziekenhuizen vanuit juridisch oogpunt in
evolueren naar één centrale campus, een doelstelling die
mekaar te passen.
minister Jo Vandeurzen mee ondersteunt.
Op verschillende domeinen wordt intussen samengewerkt en
Geduld, luisteren en compromisbereidheid
vooruitgang geboekt. Voorbeelden zijn:
Verschillende en diverse klippen moeten nog worden gerond. Zo zullen bestaande medische en medisch-technische
ü de uitwerking van een Zorg Strategisch Plan voor de Zuiderkempen;
associaties overleg moeten plegen en tot één gezamenlijke associatie voor elke discipline komen. Dezelfde opgave
ü het gemeenschappelijk gebruik van de NMR;
geldt voor alle medewerkers in dienstverband. De historisch
ü de multidisciplinaire borstkliniek;
gegroeide arbeidsvoorwaarden verschillen uiteraard in
ü de bekkenbodemkliniek;
beide ziekenhuizen. Ook die moeten worden afgestemd en
ü het opzetten van artsenassociaties over de campussen
geharmoniseerd. Straks werken alle medewerkers van Mol
heen en
S T R AT E G I E E N B E L E I D
22/23
en Geel immers in één ziekenhuis, weliswaar nog enige tijd
ü de organisatie van campusoverschrijdende wachtdiensten.
op twee campussen. Dit alles wordt een niet te onderschatten uitdaging.
Fusiedirectieteam Eind 2010 werd de samenstelling van het fusiedirectieteam vastgelegd: ü Algemeen Directeur: Willy Verbraeken (G) met René Daemen (M) als adjunct; ü Directeur Verpleging: Peter Schaerlaekens (M) met Walter Claessens (G) als adjunct; ü Administratief-financieel directeur: Marc Goormans (G) met Mark Janssen (M) als adjunct; ü Directeur Technische en Facilitaire Diensten: Peter Staes (M) met Danny Van Reeth (G) als adjunct; ü Directeur
Personeel
en
Organisatie:
Goedele
de
Sutter (G); ü Hoofdgeneesheer: Dr. Ivo Jacobs (M) tot 2017, waarna hij opgevolgd wordt door Dr. Jo Leenders (G); ü Op termijn komt er een Directeur IT-diensten. Dit fusiedirectieteam komt maandelijks samen.
Jaarverslag 2 0 1 0
Tiende H. Hartsymposium
Prof. Dr. Robrecht Van Hee schetste na de middag de historiek van de ambulante heelkunde en uiteraard waren de organisatoren zeer vereerd dat Jo Vandeurzen, Vlaams Minister
Kom voor de dag, het daghospitaal in beweging
van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin op hun vraag inging om te spreken over ‘de toekomst van het dagziekenhuis’.
Op zaterdag 20 november 2010 vond het tiende H. Hartsymposium plaats. Deze samenwerking tussen het
Deze toespraken werden afgewisseld met verschillende
H. Hartziekenhuis en de plaatselijke huisartsenverenigingen
workshops. Onderwerpen waren chemotherapie, wondzorg,
kent al een twintigjarige traditie. En die wordt, ook na de
grenzen van dagopname, pijnkliniek, neus-, keel- en
fusie met het Algemeen Ziekenhuis St.-Dimpna van Geel,
oorziekten en proctologie. Eén voor één werden ze geleid
ongetwijfeld verder gezet. Maar onder déze naam was dit het
door deskundigen in dat welbepaalde gebied.
S T R AT E G I E E N B E L E I D
24/25
laatste H. Hartsymposium en voor deze éénmalige feesteditie werden alle geneesheren-specialisten en huisartsen van het arrondissement Turnhout uitgenodigd. Bijzondere aandacht ging naar ‘het daghospitaal’ dat, net zoals in heel Vlaanderen, een explosieve groei kende binnen het H. Hartziekenhuis. Het colloquium kreeg dan ook
daghospitaal van het ‘‘ HH.etHartziekenhuis kende een explosieve groei ”
de titel ‘Kom voor de dag, het daghospitaal in beweging’. Zo voorzag men in plenaire sessies een voordracht van
In de loop van de voorbije twintig jaar is het H. Hartsymposium
Dr. Guido Van hamme en Veerle Corremans over het geriatrisch
alsmaar gegroeid en liet men diverse onderwerpen de revue
daghospitaal en lichtte Dr. Kris Vanhaecht de klinische
passeren. Het toont aan dat niet alleen het daghospitaal, maar
zorgpaden in het dagziekenhuis toe.
wel het gehele Molse ziekenhuis ‘in beweging’ is.
Jaarverslag 2 0 1 0
Behandeling van lymfoedeem
Borstcentrum Zuiderkempen
Mini-symposium en opening lymfecentrum in
Mol en Geel samen sterker
Kasterlee Het afgelopen jaar is het Borstcentrum Zuiderkempen van De ziekenhuisgroepering Mol-Geel organiseerde op 1 maart
start gegaan, een samenwerking tussen de ziekenhuizen
een avondsymposium over de aanpak van lymfoedeem.
van Mol en Geel. Het Borstcentrum van de Zuiderkempen
Aanleiding tot het symposium was de opening van het
is een centrale plaats waar patiënten met maligne
door Dr. Guido Giacalone en Dr. Jos Opheide opgerichte
borstaandoeningen en hun familie terecht kunnen voor de
lymfecentrum in Kasterlee.
diagnosestelling, behandeling, psychosociale begeleiding en informatieverstrekking. Het doel van het borstcentrum is
Dr. Giacalone is als enige in België gespecialiseerd in de
de kwaliteit van de borstkankerzorg te optimaliseren en een
lymfatische microchirurgie. Hij heeft zijn opleiding genoten
gecoördineerd zorgproces te garanderen.
in Italië bij Dr. Campisi, een wereldautoriteit op het gebied van lymfewetenschap.
In het borstcentrum worden de patiënten met borstkanker besproken in multidisciplinair overleg. Specialisten van
Het symposium vond plaats in restaurant De Nieuwe Bosrand
verschillende disciplines bekijken samen de diagnose en de
in Kasterlee. Meer dan 200 geïnteresseerden volgden de
te volgen behandeling volgens de afgesproken protocols.
presentaties en konden achteraf een bezoek brengen aan
Het team bestaat uit gynaecologen, chirurgen, anatoom-
het nieuwe lymfecentrum.
pathologen, oncologen, radiologen en een radiotherapeut. De sociaal verpleegkundige, de borstverpleegkundige en de
Lymfoedeem is in de volksmond beter bekend als ‘dikke
psychologe maken eveneens deel uit van de equipe.
arm’ of ‘dikke benen’. Bij de aandoening ontstaat een
Alle patiënten worden op regelmatige tijdstippen besproken
vochtophoping omdat de beschadigde lymfevaten het vocht
zodat elke betrokken arts, alsook de huisarts, steeds op de
niet kunnen wegvoeren. De aandoening kan aangeboren
hoogte blijft.
zijn of optreden na een operatie of huidinfectie. Zowat 35% van de patiënten die een bestraling of borstoperatie
Door
ondergingen, krijgen met lymfoedeem te maken. In het
borstpathologie volledig uit het H. Hartziekenhuis. De Molse
lymfecentrum staan Dr. Giacalone en Dr. Opheide aan het
gynaecologen zijn daarentegen wel verbonden aan de
hoofd van een zeer innovatief medisch team. Het centrum
borstkliniek en dit voornamelijk door Dr. L. Cochet die zich
is gespecialiseerd in het chirurgisch herstellen van het
hiervoor inzet.
vochtafvoersysteem.
deze
samenwerking
verdween
de
chirurgische
Bekkenbodemkliniek Samenwerking groeit Onder leiding van Dr. M. Michiels werd een aanvang genomen met een multidisciplinaire benadering van de
S T R AT E G I E E N B E L E I D
26/27
patiënt met bekkenbodempathologie. Samen met de diensten gynaecologie en urologie werd een klinisch pad, inclusief multidisciplinaire bespreking, voor deze patiënten opgestart. De bekkenbodemkliniek wordt in de toekomst verder uitgebouwd in samenwerking met het A.Z. St.-Dimpna van Geel, hoofdzakelijk met Dr. L. Verguts.
Samenwerking psychiatrie Permanentie psychiater verzekerd In navolging van het auditverslag van 2009 werd het afgelopen jaar een samenwerkingsovereenkomst gesloten met de psychiaters van het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum van Geel (OPZ). Op die manier is de permanentie van een psychiater in het H. Hartziekenhuis Mol gegarandeerd. Ook de beschikbaarheid van een psychiater voor noodgevallen tijdens nachten en weekends werd aanzienlijk verbeterd. De dienst psychologie van het Molse ziekenhuis werkt verder aan afspraken die psychologische en/of psychiatrische hulp voor de patiënten moet verbeteren.
Jaarverslag 2 0 1 0
Management van medewerkers
De manier waarop het ziekenhuis zijn medewerkers inzet, stimuleert en waardeert om zijn strategie en beleidsdoelstellingen te realiseren
28/29
Evolutie personeelsbestand
Samen voor elkaar!
Eind 2010 waren er 588 personeelsleden werkzaam in
Directie lanceert jaarthema op dag van de
het H. Hartziekenhuis, zo’n 414,20 betaalde fulltime
ziekenhuismedewerker
equivalenten. Op de dag van de ziekenhuismedewerker zet het 2007
2008
2009
2010
H. Hartziekenhuis traditioneel alle artsen en personeelsleden
511
541
590
588
in de bloemetjes. 12 mei, de geboortedag van verpleegkundig pionier Florence Nightingale, is sinds de jaren zestig Internationale Dag van de Verpleegkunde. Wereldwijd
Algemene cijfergegevens 2010 Aantal medewerkers Aantal betaalde fulltime equivalenten
588 414,20
zijn er dan acties en evenementen die de bijdrage van verpleegkundigen aan de gezondheidszorg in de kijker zetten. Het
Molse
ziekenhuis
vierde
de
dag
van
de
Aantal mannen
71
ziekenhuismedewerker met een bezoek van de directie en
Aantal vrouwen
517
een afvaardiging van de medische raad aan alle afdelingen.
37 jaar
Zij schonken iedere medewerker een mooi strandlaken
Gemiddelde leeftijd Voltijdse medewerkers
278
Deeltijdse medewerkers
310
Aantal bruggepensioneerden t.e.m. 2010
22
en een hartelijk woord van dank voor eenieders inzet en engagement voor de patiënten. Tegelijkertijd lanceerden de directieleden persoonlijk het jaarthema ‘Samen voor elkaar!’.
Aanwervingsbeleid Aantal indiensttredingen: 36 Aantal uitdiensttredingen: 38
In 2010 en 2011 besteedt men in Mol extra aandacht aan een degelijke samenwerking zodat de medewerkers en artsen een vakkundige zorg- en dienstverlening kunnen bieden met respect voor de patiënt en begrip en waardering voor elkaar. En als boodschapper van deze opdracht koos de directie ‘Florence’; de grondlegger van de professionele zorg. Zij duikt dan ook regelmatig op om het jaarthema ‘Samen voor elkaar!’ in het vizier te houden.
M A N A G E M E N T VA N M E D E W E R K E R S
30/31
Jaarverslag 2 0 1 0
Onderzoek medewerkerstevredenheid
Zijn er belangrijke punten waarover men meer tevreden of meer ontevreden is dan bij het vorige onderzoek? Hilde Vanhoof: “Wat meteen in het oog springt is dat de
Medewerkers die zich goed voelen, dragen beter
medewerkers positief zijn over hun samenwerking met de
zorg voor de patiënten
artsen. Ook de samenwerking met collega’s van andere afdelingen krijgt een hogere score. Andere belangrijke conclusies
Tevreden medewerkers leveren betere prestaties en zijn
zijn dat personeelsleden meer ontevreden zijn over de tijd
meer betrokken. Daarom is het belangrijk dat men de
die ze ter beschikking hebben om hun werk goed te doen en
medewerkerstevredenheid meet en op peil houdt. Het
over het correct naleven van afspraken. Hiernaast vragen de
H. Hartziekenhuis Mol voert dan ook regelmatig een onder-
werkprocedures op de afdelingen een bijzondere inspanning.”
zoek uit. Hilde Vanhoof, diensthoofd personeelszaken en Wim Mercier, kwaliteitscoördinator zijn de initiatiefnemers.
Hoe hebben jullie die bevraging aangepakt? Wim Mercier: “De vorige ziekenhuisbrede meting bracht
Wat is de huidige stand van zaken?
enkele nadelen met zich mee op het gebied van verwerking,
Wim Mercier: “Eind 2010 hebben we al een heel aantal
terugkoppeling en opvolging. Daarom kozen we in 2010
afdelingen bevraagd. Het gaat om de dienst voeding,
voor een nieuwe werkwijze. De enquête werd per afdeling
de consultaties, het labo, de diensten MKG, archief en
afgenomen en er waren zowel schriftelijke als elektronische
typsecretariaat, de pediatrie, de dienst schoonmaak, de
invulformulieren beschikbaar. De vaste reeks stellingen van
technische dienst, de afdeling heelkunde, het internistisch
Delta, het meetsysteem van de KULeuven, werd aangevuld
en geriatrisch daghospitaal, IZA en materniteit. De diensten
met open vragen en de verwerking van de resultaten
geriatrie en daghospitaal zijn nog in voorbereiding. In cijfers
kon intern en vooral vlug gebeuren. Via het elektronisch
betekent dit dat 355 medewerkers een tevredenheidsenquête
kwaliteitsmanagementsysteem waren we ook in staat om een
hebben gekregen. 257 personeelsleden - of 72% - dienden
snelle feedback te bezorgen aan de betrokken afdelingen.”
een antwoord in.” En hoe zien jullie nu het verdere verloop? Hoe zien de laatste resultaten eruit?
Hilde Vanhoof: “Wij besteden veel aandacht aan de
Wim Mercier: “Uit de resultaten die momenteel beschikbaar
begeleiding van het diensthoofd van een bevraagde afdeling.
zijn, kunnen we afleiden dat de algemene tevredenheid van
Zo bekijken we samen de resultaten van het onderzoek en
de medewerkers zich op hetzelfde niveau situeert als in
formuleren we afdelingsgebonden actiepunten, die we dan
2007. We noteren een score van 3 op 4.”
later opnieuw opvolgen. Verder zijn er nog diensten waar we de medewerkerstevredenheid moeten monitoren. Werk aan de winkel dus!”
Schoonmaak
Analyse Na uitvoerige dialogen met het departementeel directielid, het diensthoofd en de eerste verantwoordelijke hebben de
Samen zorgen voor een betere performance
onderzoekers met bijna alle schoonmaaksters gesproken om zo een grondige situatieschets te kunnen maken. In
In de periode november 2009 tot en met februari 2010
totaal werken er ongeveer 25 FTE in de schoonmaakdienst.
deed de firma Alpheios een onderzoek binnen de
Die 25 FTE zijn verdeeld over 50 schoonmaaksters. De
schoonmaakdienst van het H. Hartziekenhuis Mol. Een
organisatie, de gebruikte technieken en middelen, de cultuur
betere performantie was de doelstelling. Het onderzoek
en het gedrag en het beheer van de dienst schoonmaak zijn
bestond zowel uit desk als field research. De bevindingen en
nauwgezet geanalyseerd en omschreven.
M A N A G E M E N T VA N M E D E W E R K E R S
32/33
adviezen werden aan de directie en de schoonmaakdienst voorgesteld en opgenomen in het afdelingsbeleidsplan.
e schoonmaakploeg is werkelijk ‘‘ D‘one of a kind’ ” Doelstellingen Het H. Hartziekenhuis heeft zich als doel gesteld, met behulp van de externe audit, de schoonmaakdienst in kaart te brengen. De rode draad doorheen de situatieschets is het zoeken naar nog meer efficiëntie. Daarnaast heeft het ziekenhuis Alpheios gevraagd adviezen te formuleren over hoe men het kwaliteitsgericht denken en handelen kan verankeren in de organisatie van de dienst schoonmaak.
Jaarverslag 2 0 1 0
Conclusies
beleidsbeslissingen
De algemene conclusie van het rapport is overwegend
inzichtelijk te maken voor de technisch directeur. De naam
op
gebied
van
de
schoonmaak
positief. De gebruikers van de gebouwen, de interne en
schoonmaakdienst dekt niet meer de lading, er wordt veel
externe klanten, zijn zeer tevreden over de prestaties van
meer gedaan dan schoonmaken.
de schoonmaakdienst. De beoordeling voor de kwaliteit van de schoonmaakactiviteiten is goed tot zeer goed. Alpheios
Aanbevelingen
noemt de werkcultuur die er heerst in de schoonmaakploeg
Het onderzoeksteam is ervan overtuigd dat er voor de toekomst
‘uniek’. Zelden ontmoetten de onderzoekers in Vlaanderen
nog groeikansen liggen in het inhoudelijk heroriënteren
een schoonmaakploeg die zo zelfstandig te werk gaat en
van de doelen van de aanwezigheid op de werkvloer en
zo fier is over hun ziekenhuis en hun schoonmaakploeg, als
de schoonmaaksters aansturen op resultaat. Hiernaast zou
de equipe van het H. Hartziekenhuis. Het team is werkelijk
men de prestaties en de kosten van de schoonmaakploeg
‘one of a kind’: de schoonmaaksters staan er voor elkaar,
doorzichtiger moeten maken zodat beleidsbeslissingen
voor hun klanten en voor het ziekenhuis. Dit enthousiasme
onderbouwd genomen kunnen worden. Ook het coachen op
en patiëntgericht denken is eveneens sterk aanwezig bij de
kwaliteit zal absoluut een meerwaarde bieden.
leidinggevenden.
gebruikers van de gebouwen, ‘‘ Ddee interne en externe klanten, zijn zeer tevreden over de prestaties van de schoonmaakdienst
”
De knelpunten die Alpheios formuleert, mogen niet uit dit positief verband getrokken worden: deze items zijn aanvullingen die de performantie kunnen verhogen. Zo stelt men bijvoorbeeld vast dat de werkdruk niet evenredig verdeeld is over de verschillende afdelingen en dat er sprake is van overdosering van de reinigingsmiddelen. Er is een nood aan gedetailleerde calculatie om beslissingen betreffende werkdrukbelasting te kunnen staven en om
M A N A G E M E N T VA N M E D E W E R K E R S
34/35
Jaarverslag 2 0 1 0
Medisch team
Dr. Robrecht Motmans, orthopedist
Eind 2010 zijn er meer dan 70 ziekenhuisgeneesheren verbonden aan het H. Hartziekenhuis Mol. De hierna vermelde artsen kwamen het ziekenhuis versterken. Dr. Nele Vanhamel, kinderarts, en Dr. Vicky Nowé, pneumoloog, verlieten de organisatie.
Dr. Robrecht Motmans kwam in functie als geneesheer-specialist in de orthopedie, in samenwerking met de associatie orthopedie. Dr. Motmans volbracht zijn artsenopleiding aan de Katholieke Universiteit van Leuven. Hij
Er werden hiernaast ook heel wat geneesheren, die werkzaam zijn in een ander ziekenhuis, als ‘toegelaten’ beschouwd. Dit heeft alles te maken met de nauwe samenwerking met het A.Z. St.-Dimpna, de toekomstige fusiepartner.
beëindigde zijn opleiding tot geneesheer-specialist in de orthopedie in 2010, na een opleiding in het H. Hart Ziekenhuis te Tienen, het H. Hart Ziekenhuis te Lier, ZOL te Genk en het UZ Leuven (campus Pellenberg). Vervolgens bekwaamde hij zich verder in de heupprothesechirurgie, heuparthroscopie en sportpathologie tijdens een fellowship in AZ Monica te Deurne.
Voorstelling nieuwe artsen
Hij legt zich vooral toe op heup- en kniepathologie, evenals op sportletsels van het onderste lidmaat.
In de loop van 2010 verwelkomde het ziekenhuis acht nieuwe artsen.
Dr. Krisztian Nagy, stomatoloog Eind 2010 kwam Dr. Krisztian Nagy
Dr. Inge Box, radioloog
in dienst als stomatoloog. Dr. Nagy
Sinds 1 januari 2010 wordt Dr. Jan
is afkomstig van Hongarije waar hij
Michel, na een 37-jarige carrière
ook zijn opleidingen in de algemene
als
geneeskunde, tandheelkunde en stoma-
radioloog,
opgevolgd
door
Dr. Inge Box (UZ Leuven 2009),
tologie volbracht. In het A.Z. Sint-Jan
meteen de eerste vrouwelijke radio-
van Brugge kreeg hij een scholing in algemene heelkunde,
loog in de maatschap. Dr. Box
orthopedie en traumatologie, gevolgd door een opleiding in
verdeelt haar voltijdse activiteit tussen het H. Hartziekenhuis Mol en, voor wat de NMR-activiteit betreft, in het A.Z. St.-Dimpna te Geel binnen de NMR-associatie Geel/Mol. Haar speciaal aandachtspunt is onder andere de beeldvorming van de borst.
mond-, kaak- en aangezichtschirurgie.
Dr. Bart Van den Broeck,
Dr. Anne-Marie Vermeylen,
spoedarts
gynaecoloog
Het medisch team van de spoed-
De associatie gynaecologie werd
gevallendienst krijgt sinds enige tijd
vanaf begin 2010 uitgebreid met
versterking van Dr. Bart Van den
Dr.
Broeck. Vanaf oktober 2010 werd
Leuven 2009). Dr. Vermeylen staat
zijn uurrooster uitgebreid.
Anne-Marie
Vermeylen
(KU
in voor het verder ontwikkelen van
Na zijn algemene opleiding geneeskunde behaalde Dr. Van
de bekkenbodemchirurgie in de gynaecologie, mede in
den Broeck eveneens een brevet acute geneeskunde in 2009
samenwerking met de andere terzake geïnteresseerde
en een Master huisartsgeneeskunde in 2010.
specialismen (radiologie, urologie, chirurgie). Hierdoor
M A N A G E M E N T VA N M E D E W E R K E R S
36/37
kunnen de gynaecologen – naast de algemene gynaecologie Dr. Francis Van Elst,
– de aandachtsgebieden fertiliteitsbehandelingen, endo-
vaatchirurg
scopische heelkunde en borstchirurgie, aanvullen met
Op 1 oktober begon Dr. Francis
bekkenbodempathologie.
Van Elst zijn activiteit als deeltijds vaatchirurg. Hij werd aangesteld als
Dr. Carl Wens, spoedarts
ziekenhuisgeneesheer en werkt in
Na het behalen van zijn diploma
associatief verband met de dokters Berghmans, Giacalone,
geneeskunde
aan
de
KULeuven
Opheide en Reher.
in 2007 volgde Dr. Carl Wens gedurende twee jaar een MasterDr. Melanie Van Giel,
na-Master huisartsgeneeskunde en
spoedarts
verwierf
hij
het
brevet
acute
Dr. Melanie Van Giel startte haar
geneeskunde. Gezien zijn belangstelling voor heelkunde
activiteit
startte Dr. Wens hierna als vrij assistent in Mol en dit
als
spoedarts
in
het
H. Hartziekenhuis Mol in maart
combineerde hij met spoedwachten.
van vorig jaar. Ze volbracht haar
Sinds 1 mei versterkt Dr. Wens de medische equipe van de
opleiding geneeskunde aan de KULeuven en is tevens
Molse spoedgevallendienst. Zijn bijzondere interesses gaan
houder van het brevet acute geneeskunde.
uit naar heelkunde en abdominale / gastro-enterologische pathologie.
Jaarverslag 2 0 1 0
De manier waarop middelen worden aangewend om de activiteiten van het ziekenhuis effectief en efficiënt uit te voeren
Management van middelen
38/39
Radiologie
minder functies; dit afhankelijk van de individuele wensen. Midden 2011 zullen de huisartsen alle onderzoeken medische beeldvorming van hun patiënten kunnen consulteren met
Overgang naar vernieuwde PACS verloopt vlot
verslag, ook wanneer deze onderzoeken aangevraagd zijn door een geneesheer-specialist van het ziekenhuis.
In november 2010 werd het Picture Archiving and Communication System (PACS) van het H. Hartziekenhuis
Ondertussen is er binnen het H. Hartziekenhuis Mol ruime
Mol vervangen. Hier ging een voorbereiding van meer dan
ervaring opgebouwd in PACS gebruik. Iedereen beseft het
twee jaar aan vooraf. Het PACS is een beeldverwerkend
belang hiervan om efficiënte, moderne geneeskunde uit te
systeem dat het mogelijk maakt om via computers de digitale
oefenen. Denken we alleen al maar aan het onmiddellijk
beelden met verslag gemaakt op de afdeling radiologie, te
en altijd ter beschikking zijn van alle beelden waardoor
verwerken, te archiveren en te verspreiden bij de artsen.
vergelijking
Het eerste PACS werd al in 2005 geïnstalleerd en was qua
onderzoeken vermeden kunnen worden en sneller de
hardware en service ondersteuning volledig ‘end of life’.
juiste diagnose en behandeling kan ingesteld worden met
bijna
systematisch
gebeurt,
overbodige
vermindering van de hospitalisatieduur. Voor de dienst radiologie heeft deze nieuwe PACS onmiddellijk praktische gevolgen met een nieuwe lay-out en enkele bijkomende functionaliteiten. Doch vooral de online (snelle tot onmiddellijke) beschikbaarheid van de databank is uitgebreid tot tien jaar onderzoeken. De overgang naar het nieuwe PACS is vlot verlopen. In dezelfde fase is een SAN-netwerk geïnstalleerd voor andere
online beschikbaarheid van ‘‘ Ddee databank is uitgebreid tot tien jaar onderzoeken ”
ziekenhuisbrede toepassingen. Dit laatste omvat overigens 60% van de totale kostprijs van de investering van € 500.000.
Het belang van een goede interactie tussen de diensten radiologie en IT is hiervoor van cruciaal belang. Deze
De andere artsen, inclusief de extra-muros specialisten,
diensten hebben geopteerd voor het verder zetten van het
worden op het nieuwe PACS aangesloten vanaf maart
vertrouwen in Agfa, een wereldspeler op dit gebied.
2011. De huisartsen volgen één maand later. Gezien de
Het gebruik van het PACS zal voor eenieder gebeuren via
weerslag hiervan op de IT-dienst dient dit gefaseerd te
Orbis, ook een product van Agfa en in gebruik sinds 2008,
verlopen. Alle artsen hebben dan dezelfde mogelijkheden
omdat dit de verspreiding van het elektronisch patiënten-
als de radiologen qua kwaliteit en functionaliteiten. Er kan
dossier zonder twijfel zal stimuleren en veralgemenen.
extra-muros ook gekozen worden voor dezelfde module in een ‘light versie’ met overeenkomstige beeldkwaliteit doch
M A N A G E M E N T VA N M I D D E L E N
40/41
Jaarverslag 2 0 1 0
Nieuwe afdeling cardiologie
te verplaatsen. “En wat ons positief stemde, is dat ons verpleegkundig en medisch team de nieuwe afdeling vorm heeft gegeven. Onze inbreng werd goed opgepikt en
Inpakken en verhuizen
besproken met de technisch directeur en de architect,” aldus Tom Thirion, eerste verantwoordelijke verpleegkundige.
Midden oktober verhuisde de afdeling cardiologie naar een vernieuwde locatie. “We hebben nu meer bedden en een
Optimaal samenwerken
geavanceerd telemetriesysteem. We zetten alles op alles om
Het aanbod van de dienst cardiologie werd enige tijd geleden
onze patiënten met de beste zorg te omringen,” klinkt het
al aangepast. Doel daarbij was patiënt en huisarts goed
bij Guy Houtmeyers, hoofdverpleegkundige van de dienst
te bedienen. Zo is er één centraal nummer (cardiophone:
cardiologie.
0477/701111) in gebruik genomen waarop steeds een
M A N A G E M E N T VA N M I D D E L E N
42/43
cardioloog bereikbaar is. Deze specialist van wacht zal Dat de verhuis er aan kwam, was al geruime tijd bekend.
elke patiënt die zich in het Molse ziekenhuis aanmeldt met
De tweede verdieping van de nieuwbouw wordt immers
cardiologische problemen zien en zo nodig opnemen.
binnenkort ingenomen door het chirurgisch daghospitaal. Na een kleine zes jaar trok de dienst cardiologie in oktober
Hiernaast verbeterde de werkgroep klinische paden het
naar de eerste verdieping waar vroeger het moederhuis was.
proces rond de hartkatheterisaties bij gehospitaliseerde en ambulante patiënten. Dit gebeurde in samenwerking met het
Iedereen mobiel
Universitair Ziekenhuis Antwerpen, waar de hartkatheterisatie
“We kunnen nu zo’n twintig patiënten behandelen en hebben
doorgaat.
een volledig vernieuwd en wireless telemetriesysteem,” zegt Guy Houtmeyers. “Dit heeft heel wat voordelen. Enerzijds kunnen we de patiënten ook monitoren als ze niet op hun kamer in bed liggen. Ze kunnen evengoed naar de radiologie gaan voor een onderzoek of zelfs naar de cafetaria.
Anesthesie
Anderzijds hebben onze cardiologen de mogelijkheid om op hun bureel via een resultatenviewer het EKG tracé van
Videolaryngoscoop voor moeilijke intubaties
hun patiënten te volgen.” De
dienst
anesthesie
nam
het
afgelopen
jaar
een
De functiekamer is volledig ingericht zodat de meeste
videolaryngoscoop in gebruik. Het toestel zorgt voor een
onderzoeken op de dienst zelf kunnen gebeuren. Voor
helder real-time zicht van de luchtweg, waardoor het mogelijk
het plaatsen van een pacemaker of een ander invasief
wordt om de patiënt snel en goed te intuberen. In sommige
cardiologisch onderzoek hoeft de patiënt zich nauwelijks
situaties kan de videolaryngoscoop levensreddend zijn. Jaarverslag 2 0 1 0
Dienst laboratoriumgeneeskunde
oplossing neemt de taken van maar liefst vijf toestellen over, wat de efficiëntie uiteraard vergroot. Ook wat betreft Turn Around Time (TAT), de tijd tussen aanvraag van de test in het
Koppeling Dimension Vista – Immulite –
labo en beschikbaarheid van het resultaat voor de arts, gaat
StreamLAB verhoogt efficiëntie
het Molse labo er sterk op vooruit.
Klinische laboratoria hebben de taak om de stalen niet
Voorbereiding
alleen correct maar ook snel te analyseren. De keuze van
De implementatie was goed voorbereid. Voor evaluatie en
de juiste technologie speelt daarin een hoofdrol. De dienst
opleiding werd de opstelling eerst een paar maanden in een
laboratoriumgeneeskunde van het H. Hartziekenhuis Mol
apart lokaal (in de oude spoedgevallen) uitgetest. Een goede
koppelde de accuraatheid, snelheid en veelzijdigheid van
keuze, want op die manier werden een aantal kinderziektes op
Dimension Vista en Immulite XPi aan de doorgedreven
tijd ontdekt. Op maandag 14 juni 2010 ging het systeem live.
automatisering van het StreamLAB transportsysteem. De combinatie van deze technieken stroomlijnt de flow van de
+30% tijdwinst
teststalen gevoelig. Wat tot tijdwinst (+30%), een kleinere
De tijdwinst die Dimension Vista oplevert, is significant.
foutmarge en kostenbesparingen leidt.
Uiteraard verschilt het van test tot test, maar algemeen is het ongeveer 30%. Daar komt nog de verhoogde efficiëntie bij
Tot in 2009 vertrouwde de dienst op de Siemens Dimension
dankzij StreamLAB. De artsen krijgen de resultaten sneller,
RxL en Abbott Axsym voor geïntegreerde chemie en
wat uiteindelijk de bedoeling was. Bovendien is er nu meer tijd
immunochemietesten. Toen deze toestellen na tien jaar dienst
voor een strikte kwaliteitsopvolging, wat de dienstverlening
aan vervanging toe waren, zag het labo de mogelijkheid om
uiteraard ten goede komt. Ook ontstond er marge om met
de efficiëntie nog te verbeteren.
het bestaande personeel een betere dienstverlening te garanderen tijdens de avondshift, tussen 16u en 19u. In die
Volautomatisch testen
tijdspanne was men vroeger onderbemand, terwijl net dan
Na een grondige analyse kozen de verantwoordelijken
veel stalen binnenstromen.
voor de Dimension Vista, een toestel dat naast chemie- en immunotesten ook nefelometrie aankan, en Immulite 2000
Uitdaging
Healthcare Diagnostics. Men ging echter nog een stap verder
• Vervanging van de chemie- en immunochemie automaten • Kortere Turn Around Time (TAT) • Verhogen efficiëntie in labo
in automatisering. Een StreamLAB automatisatiesysteem,
Voordeel
XPi, een immunochemiesysteem, allebei van Siemens
dat de doorstroming van de stalen regelt, koppelt Vista en Immulite aan mekaar, waardoor het hele testproces voor 95% automatisch verloopt, tot de archivering toe. Deze
• Voor 95% geautomatiseerd testen = tijdwinst • Kleinere foutenmarge • Meer ruimte voor kwaliteitsborging
M A N A G E M E N T VA N M I D D E L E N
44/45
Jaarverslag 2 0 1 0
Tweede gammacamera
Het afgelopen jaar hield de financiële situatie van het ziekenhuis beheer en directie meer dan ooit in de ban. In het voorjaar stelde het management immers vast dat de eerste
Bijzondere aandacht voor pediatrische patiëntjes
financiële cijfers van 2010 niet goed waren. De groei van de inkomsten steeg langzamer dan deze van de kosten en
Het H. Hartziekenhuis Mol installeerde in juni 2010 een
het vooropgestelde resultaat zou niet gehaald worden. Eens
tweede gammacamera. Uitbreiding van de cameratijd was
dit duidelijk was, werden de nodige maatregelen genomen
noodzakelijk. Nu er twee camera’s operationeel zijn, is het
en een saneringsronde werd ingezet.
mogelijk om onderzoeken die veel cameratijd vragen op een meer comfortabele manier voor de patiënten uit te voeren.
M A N A G E M E N T VA N M I D D E L E N
46/47
Zo wordt onder meer de personeelsbezetting op alle afdelingen
kritisch
bekeken.
Het
economaat
volgt
Wegens een toename van de pediatrische onderzoeken
maandelijks samen met de hoofdverpleegkundigen het
(zowel interne als externe verwijzingen vanuit de universitaire
verbruik van het medisch en niet-medisch materiaal op. Als
centra) werd de nieuwe camera uitgerust met pediatrische
gevolg van deze nauwgezette controle en de inspanningen
hulpstukken. Dit laat het team toe om de patiëntjes beter te
van alle medewerkers nam het verbruik daadwerkelijk af,
positioneren en te fixeren indien nodig. De gemiddelde duur
niettegenstaande er meer ligdagen gerealiseerd werden.
van de pediatrische onderzoeken varieert tussen 45 minuten
Ook de materialen gebruikt bij chirurgische ingrepen worden
en 1 uur maar dankzij de extra mogelijkheden vormt dit
steeds duurder, de tussenkomst van de overheid neemt
meestal geen probleem en is sedatie van de patiëntjes ook
daarentegen af. Een efficiënte opvolging van de financiële
niet nodig.
balans van chirurgische ingrepen is daarom noodzakelijk zodat er een gezond evenwicht blijft bestaan tussen de kosten en de opbrengsten van een heelkundige ingreep.
Meer met minder
Hiernaast is een nieuwe dienstverlening uitgebouwd. Het gaat om een multidisciplinair revalidatieprogramma voor orthopedische patiënten onder leiding van Dr. Reinhilde
Naar een gezonde financiële positie
Dirckx. Deze extra service zorgt voor bijkomende inkomsten.
Voorwaarde voor kwalitatieve zorg, groei en vernieuwing is
Naast een reeks andere acties hoopte de directie hiermee
een gezonde financiële positie. Dit vraagt onder meer een
het verlies voor 2010 te beperken en voor 2011 opnieuw
zuinig en efficiënt gebruik van de middelen waarover het
een bescheiden winst in het vooruitzicht te stellen.
ziekenhuis beschikt. Jaarverslag 2 0 1 0
De manier waarop het ziekenhuis zijn processen identificeert, ontwerpt, beheerst en waar nodig verbetert of vernieuwt, gericht op de waardetoevoeging voor alle betrokkenen
Management van processen
48/49
Multidisciplinaire revalidatie na heup- en knieoperaties
Ook de sociale dienst en de verpleging leveren een belangrijke bijdrage. Zo zorgt de sociale dienst ervoor dat de patiënt thuis het juiste materiaal krijgt zoals een ziekenhuisbed of loophulpmiddelen. Hiernaast staan zij
Patiënt krijgt uitgebreide oefentherapie
ook in voor de juiste contacten op het vlak van thuiszorg (verpleging, rusthuis, hersteloord, revalidatiecentrum,…). De
Sinds september 2010 kunnen patiënten die een heup- of
verpleegkundigen spelen door wat ze dagelijks ondervinden
knieoperatie ondergaan, rekenen op een multidisciplinaire
bij de verzorging van hun patiënt, zodat hier adequaat op
revalidatie en dit onder toezicht van Dr. R. Dirckx. De
gereageerd kan worden.
revalidatie heeft tot doel ervoor te zorgen dat men zo snel mogelijk zijn dagelijkse bezigheden, zowel op huishoudelijk, beroeps- als vrijetijdsvlak, kan hervatten. Hiervoor krijgen deze patiënten een uitgebreide oefentherapie, zowel van de kinesitherapeut als van de ergotherapeut. De ergotherapeut richt zich vooral op ADL (algemene
De patiënt moet zo snel mogelijk ‘‘ zijn dagelijkse bezigheden kunnen hervatten ”
dagelijkse levensverrichtingen), postoperatieve educatie aangepast aan de soort operatie, oefenen van transfers,
Dr. Dirckx, geneesheer-specialist in de fysische geneeskunde
zelfredzaamheid, het gebruik van hulpmiddelen evenals
en revalidatie, bezoekt de patiënten postoperatief om
aanpassingen aan de thuissituatie.
specifieke problemen te kennen en een behandelingsschema
De kinesitherapeut spitst zich vooral toe op gangrevalidatie,
op te stellen.
mobiliserende en spierversterkende oefeningen, houding, evenwicht en het aanleren van trappen.
Alle
patiënten
worden
wekelijks
besproken
in
een
teamvergadering waarin er een uitwisseling is van alle relevante informatie. Indien nodig kan de medische equipe de therapie dan ook aanpassen.
Early Warning Score
Het EWS-protocol wordt toegepast bij alle patiënten waar de verpleegkundigen een ‘niet pluis gevoel’ bij hebben of waarbij een belangrijke wijziging van de klinische
Tussenkomen vóór het te laat is
toestand optreedt. De EWS-score wordt bijgehouden in het verpleegkundig dossier, alsook de genomen acties.
De reanimatiewerkgroep voerde eind 2010 de Early Warning Score (EWS) in. Dit is een eenvoudig scoresysteem,
Kostbare tijd winnen
gekoppeld aan een interventie, om mogelijk kritische
Zo weet de verpleegkundige bijvoorbeeld bij een EWS-
patiënten op een afdeling op te sporen of om patiënten
score van meer dan drie en kleiner dan zes dat de toestand
te identificeren die risico zouden lopen op een cardio-
van de patiënt zorgwekkend is. Hij verwittigt direct de
respiratoir arrest.
verantwoordelijke verpleegkundige die de toestand van de
M A N A G E M E N T VA N P R O C E S S E N
50/51
patiënt zal evalueren. De behandelende of de vervangende, Vroegtijdig kritiek zieke patiënten opsporen. Dat was
dienstdoende arts zal onmiddellijk verwittigd worden en
het uitgangspunt van de werkgroep reanimatie. Daarom
binnen de dertig minuten aanwezig zijn. De toestand van de
implementeerde het team een Early Warning Score systeem.
patiënt vraagt om een dringende interventie. Daarom zal de verpleegkundige vanaf score vier een IV-lijn moeten plaatsen
‘‘ past bij alle patiënten waar de
Het EWS-protocol wordt toegeverpleegkundigen een niet pluis gevoel bij hebben
”
en zuurstof toedienen. Op deze manier wordt mogelijk kostbare tijd gewonnen. De parameters worden nu om de tien minuten herhaald zolang er geen verbetering optreedt. De Early Warning Score is ziekenhuisbreed van toepassing. De verpleegkundigen ervaren het als een gebruiksvriendelijk instrument.
Het EWS-systeem geeft een waarde aan routine vitale parameters op basis van hun afwijking ten opzichte van een arbitrair overeengekomen ‘normale’ waarde. De gewogen score van één of meerdere vitale parameters, of de totale EWS-score,
geeft
aan
welke
graad
van
interventie
noodzakelijk is. Deze interventie kan een toename in frequentie van het meten van de vitale parameters, het oproepen van een arts of het activeren van het interne rea-team inhouden. Jaarverslag 2 0 1 0
Transmuraal klinisch pad CAG
klachtenregistratie kwamen echter een aantal knelpunten aan de oppervlakte. Zo uitten patiënten hun ongenoegen over het vervoer, te hoge rekeningen en het feit dat beide
Tevreden terugblik na hartkatheterisatie De
werkgroep
klinische
paden
optimaliseerde
instellingen niet volledig op één lijn stonden.” het
Een opdracht die de werkgroep klinische paden vervolgens
afgelopen jaar het proces rond de hartkatheterisaties bij
kreeg, was het opzetten van een transmuraal klinisch
gehospitaliseerde en ambulante patiënten. Dit gebeurde in
pad CAG en dit om de coördinatie, communicatie en
samenwerking met het Universitair Ziekenhuis Antwerpen
informatieoverdracht rond deze onderzoeken te stroomlijnen.
(UZA) waar de hartkatheterisatie plaatsvindt. “Een betere
“We startten hiervoor met een werkgroep in Mol, één in het
afstemming tussen de twee ziekenhuizen en meer tevreden
UZA en organiseerden tevens een transmuraal overleg. Zo
patiënten zijn het resultaat,” vertelt coördinator Lea Janssen.
kwamen een reeks verbeterpunten aan bod. We sloten een overeenkomst af met DD Medical voor het niet-dringend
Een hartkatheterisatie is een onderzoek waarbij met
ziekenvervoer.
behulp van een katheter, vertrekkend vanuit de lies, de
ontwikkeld waarin alle relevante info rond de patiënt, zoals
kransslagaders van de patiënt in beeld worden gebracht.
bijvoorbeeld de medicatie, wordt genoteerd. En ook de te
Dit gebeurt in een kathlab onder plaatselijke verdoving, met
contacteren persoon bij transfer van Mol naar het UZA werd
behulp van contraststoffen en röntgenstraling. Bedoeling is
duidelijk omschreven. Eenvoudige afspraken met de dienst
mogelijke vernauwingen op te sporen, die dan eventueel in
voeding om nog een maaltijd te voorzien voor de patiënt
een volgend stadium behandeld worden.
wanneer deze terug in Mol arriveert, vullen het lijstje aan.”
Hiernaast
werd
een
transferdocument
Uit de nameting kunnen beide ziekenhuizen opmaken
‘‘ We kiezen voor kwaliteit ”
dat niet alleen hun patiënten meer tevreden terugblikken op de hartkatheterisatie, maar dat de instellingen ook zelf opgetogen zijn over de nieuwe gang van zaken. De metingen worden regelmatig herhaald om het klinisch pad
“Geen enkel ziekenhuis in de Kempen beschikt over een kathlab,” zegt Lea Janssen. “Daarom werken we voor deze onderzoeken samen met het UZA. Enerzijds omdat we voor kwaliteit kiezen en anderzijds omdat onze artsen meegaan met hun patiënt en in het UZA zelf de hartkatheterisatie uitvoeren. Via een patiëntentevredenheidsmeting en de
waar nodig nog bij te sturen.
Intensieve Zorgen Afdeling Continue veno veneuze hemofiltratie bij acute nierinsufficiëntie In het H. Hartziekenhuis Mol wordt sinds 1 januari 2010 CVVH toegepast op de afdeling Intensieve Zorgen. Continue veno veneuze hemofiltratie is een behandeling die
M A N A G E M E N T VA N P R O C E S S E N
52/53
gebruikt wordt bij patiënten met acuut nierfalen of multipele orgaanfalen. Bij hemofiltratie wordt er gebruik gemaakt van een circuit buiten de patiënt, twee bloedpompen en een filter. Via een veneuze katheter wordt het bloed uit het lichaam van de patiënt gehaald met behulp van bloedpompen. Dit vocht gaat door de kunstnier om de afvalstoffen er uit te filteren en imiteert alzo de functie van de echte nier. Nadien wordt het bloed teruggegeven via een tweede lumen aan de katheter. Dit proces verloopt continu en wordt door de intensieve zorgen patiënt beter verdragen dan hemodialyse. Zo is er een perfecte regeling mogelijk van de vochtbalans en ionenuitwisseling. Hiernaast zijn de medische complicaties vaak minder uitgesproken. In de loop van het voorbije jaar werden 27 patiënten met CVVH in Mol behandeld, die eerder naar een andere instelling moesten doorverwezen worden. Uiteraard werd dit alles voorafgegaan door bijscholingen en intensieve trainingen voor het verpleegkundig team van de dienst intensieve zorgen en dit onder leiding van Dr. R. Koevoets en de dienst cardiologie. Jaarverslag 2 0 1 0
Klinisch pad ondervoeding
sterftecijfers. Via het klinisch pad houden we ondervoeding bij oudere patiënten systematisch in de gaten. Als er een patiënt ondervoed is of een risico loopt, seinen we dit in bij de
Investeren in gezond ouder worden
patiënt en zijn familie of bij de zorginstelling. Intussen stellen wij met het multidisciplinair team een gepaste behandeling
De dienst geriatrie van het H. Hartziekenhuis Mol zet een
in. Dit kan gaan over gezonde voeding, een aangepast
klinisch pad in om de ondervoeding bij senioren aan te
dieet of, in samenspraak met de geriater, toediening van
pakken. Ondervoeding vermindert immers de weerstand
bijvoeding of sondevoeding.”
tegen infecties, verslechtert de fysieke en mentale toestand en leidt ook tot hogere sterftecijfers. Het klinisch pad schept
Hoe bepalen jullie of iemand al dan niet
de mogelijkheid een actieplan uit te bouwen en adequaat
ondervoed is?
te reageren met het multidisciplinair team. We liepen langs
Veerle Corremans: “We hanteren hiervoor een weten-
bij Veerle Corremans, coördinator van het geriatrisch
schappelijk onderbouwd screeningsinstrument. De relatie
zorgprogramma en projectleider.
tussen lengte en lichaamsgewicht of de BMI speelt uiteraard
M A N A G E M E N T VA N P R O C E S S E N
54/55
een belangrijke rol. Maar we gaan ook uit van andere Welke patiënten worden opgenomen in het
parameters zoals de aard en de ernst van de pathologie
klinisch pad?
en het gewichtsverlies in de laatste drie maanden. Wat ook
Veerle Corremans: “Vanaf november 2010 screenen
meespeelt is ondermeer de aanwezigheid van albumine en
we iedere patiënt ouder dan 75 jaar en elke patiënt die
prealbumine. Dit alles levert een welbepaalde score op die
opgenomen is op de dienst geriatrie. Hiermee willen we
met de diëtiste en de geriater besproken en opgevolgd wordt.
risicopatiënten opsporen en hen op een gecontroleerde
Verder is er een heel team betrokken bij de uitwerking van
manier de meest adequate voedingsbehandeling geven.”
het klinisch pad: verpleegkundigen, voedingsdeskundigen, diëtisten, logistiek assistenten, alle behandelende artsen, de
Is ondervoeding dan een veel voorkomende
interne liaison en uiteraard de dienst voeding.”
complicatie in een ziekenhuis? Veerle Corremans: “Inderdaad. Het is zeker een reëel
Merken jullie al een verschil?
probleem. Zo’n 30 tot 40% van de oudere patiënten
Veerle Corremans: “Uiteraard biedt de systematische
komt ondervoed binnen. Een gebrek aan aandacht voor
screening van de patiënten meer kans om in te grijpen. En
ondervoeding kan zware gevolgen hebben. Zo vermindert
we merken ook dat er ziekenhuisbreed meer gevoeligheid is
ondervoeding bijvoorbeeld de weerstand tegen infecties.
voor het onderwerp. Deze aandacht gaat zelfs verder. We
Een slechte voedingsstatus verslechtert de fysieke en
zullen als enige ziekenhuis in België samenwerken met het
mentale toestand van de patiënt en leidt tevens tot hogere
recent opgerichte ‘Center for Gastrology’. Jaarverslag 2 0 1 0
Vaat-, Thorax- en Lymfe Centrum Manchester Triage Systeem Nationale en internationale uitstraling
Spoedgevallendienst bekent kleur
In 2010 zette het Vaat-, Thorax- en Lymfe Centrum
De spoedgevallendienst startte op 29 juni 2010 met een
Zuiderkempen
proefproject ‘triage’. Eind oktober werd deze proefperiode
zijn
gestage
groei
verder.
In
het
H. Hartziekenhuis Mol werden door de dienst meer dan 850
met succes afgerond; een definitieve werkwijze was het
ingrepen uitgevoerd. De helft hiervan waren veneuze (en
resultaat. In deze procedure baseert de dienst spoedgevallen
lymfe) ingrepen, de andere helft vasculaire (en thoracale)
zich op het Manchester Triage Systeem (MTS), in België en
ingrepen met een sterke focus op de therapeutische
Nederland de meest gehanteerde triagemethode. Patiënten
endovasculaire ingrepen.
die zich aanmelden worden niet langer gezien in volgorde van binnenkomst, maar op basis van de ernst van de klacht
Innoverend
was
de
opstart
van
de
endovasculaire
waarmee ze zich aanbieden.
endoprothesen voor abdominale aneurysmata en de verdere uitbreiding van de lymfediagnostiek en -behandeling. Er
Aan deze klacht wijst men een kleur en een urgentiecategorie
werden een tiental abdominale endoprothesen geplaatst
toe, die leidt tot een bepaalde targettijd. Dit is de tijd
voor aneurysmata met zeer goed resultaat en het
tot het eerste contact met de spoedarts. Uiteraard zijn
lymfecentrum kreeg meer en meer nationale en internationale
niet de tijden het allerbelangrijkste, maar wel het feit dat
uitstraling met patiënten die vanuit heel het land en vooral
de ernstige pathologie onmiddellijk wordt herkend en
Nederland kwamen. Enkele lymfesymposia werden door
erkend. Iedere patiënt die zich aanmeldt op de dienst
de vaatchirurgen gehouden en er was steeds een grote
spoedgevallen wordt binnen de vijftien minuten gezien door
opkomst van een sterk geïnteresseerd professioneel en niet-
de triageverpleegkundige. Deze medewerker doet tijdens dit
professioneel (patiënten) publiek.
gesprek tevens een pijnbeoordeling en de patiënt krijgt de nodige pijnmedicatie.
En als eerste van de toekomstige fusie met het A.Z. St.-Dimpna van Geel hebben de vaatchirurgen een stabiele,
Door deze werkwijze worden de meest zieke patiënten eerst
volwaardige associatie uitgebouwd. Voordeel hiervan is dat
geholpen. Het wachten voor al die andere patiënten is net iets
elk lid zich kan focussen op een bepaald subdomein. De
aangenamer door pijnmedicatie en informatieverstrekking.
wachtdienst wordt ook over de beide campussen Mol en
Deze procedure heeft niet tot doel de wachttijden op de
Geel gedaan.
spoedgevallendienst te verkorten, dan wel adequate zorgen toe te dienen aan wie ze het snelst nodig heeft.
M A N A G E M E N T VA N P R O C E S S E N
56/57
Jaarverslag 2 0 1 0
De manier waarop het ziekenhuis werkt aan de elementen die zorgen voor patiëntentevredenheid
Patiënten
58/59
Klinische farmacie
De apotheker blijft niet alleen in de apotheek, maar gaat ook zelf naar de afdeling en krijgt zo een beter zicht op alle medicatie die de patiënt inneemt. De patiënten die in het
Apotheek dichter bij de patiënt
PAT I Ë N T E N
60/61
project worden opgenomen, zijn patiënten die van de dienst spoedgevallen komen of waarbij de opname gepland is, die
Apothekers Mijke Verweijen en Birgit Schepers gaan sinds
minimum drie dagen in het ziekenhuis blijven en die drie of
begin juli dagelijks naar de afdeling heelkunde waar ze
meer geneesmiddelen van thuis nemen.
de medicatie van de patiënten mee opvolgen. Zowel voor de patiënten, als voor de artsen en verpleegkundigen heeft deze manier van werken een grote toegevoegde waarde. Het project klinische farmacie loopt gedurende één jaar. Ook voor de tweede oproep van de Minister van Volksgezondheid, om klinische farmacie toe te passen binnen
llergische reacties en neven‘‘ Aeffecten kunnen vermeden worden ”
de context van de multidisciplinaire zorgverlening aan de patiënt, was de belangstelling vanuit de ziekenhuizen
Zo vraagt de apotheker de thuismedicatie van de patiënt
opmerkelijk groot. Hieruit blijkt dat de vraag naar het
na door middel van een standaard anamneseformulier. De
hanteren van de klinische farmacie beantwoordt aan een
thuismedicatie genoteerd door de klinisch apotheker wordt
reële nood binnen de farmaceutische zorgverlening en dat de
vergeleken met deze van de verpleegkundigen, zodat er een
meerwaarde van een multidisciplinair zorgteam erkend wordt.
dubbele controle is. Nadien kijkt men na of er interacties en
Ook het H. Hartziekenhuis Mol diende een dossier in, werd
nevenwerkingen zijn, niet alleen bij de thuismedicatie, maar
weerhouden en krijgt nu financiering van de overheid voor het
ook tussen de thuismedicatie en de in het ziekenhuis opgestarte
project klinische farmacie op de afdeling heelkunde.
geneesmiddelen. Door het opvolgen van de medicatie door de klinisch apotheker kunnen onder andere allergische reacties en neveneffecten vermeden worden en kan een kostenbesparing door een efficiënter geneesmiddelengebruik doorgevoerd worden. Het verbruik van antibiotica wordt eveneens geobserveerd. Uiteraard staat de apotheker de artsen en verpleegkundigen ook met raad en daad bij.
Jaarverslag 2 0 1 0
Gynaecologie
uitvoeren op het daghospitaal. Dankzij het operatieve instrumentarium kunnen de gevonden pathologieën nadien dan ook behandeld worden – onder verdoving – met het
Doorgedreven specialisatie
behoud van de uterus, daar waar er vroeger sneller voor een hysterectomie werd gekozen.
De dienst gynaecologie van het H. Hartziekenhuis Mol telt momenteel zes gynaecologen, waarvan één toegelaten
En de tweede consultatieruimte werd uitgebouwd tot
geneesheer. Met een actief beleid legt de dienst de
volwaardige ruimte met een tweede, hoogtechnologisch 4D
fundamenten voor een verdere specialisatie, uitbouw van
echotoestel.
kwaliteit en dienstverlening. Sinds begin 2010 is de associatie gynaecologie uitgebreid In 2010 ondernam de dienst gynaecologie, samen met het
met Dr. A.M. Vermeylen (cfr. hoofdstuk management van
laboratorium, de nodige stappen voor het oprichten van een
medewerkers).
labo voor spermacapacitaties in overeenstemming met de
Vanaf 1 september 2010 is Prof. Wilfried Gyselaers (van het
huidige Belgische en Europese wetgeving in verband met
ZOL in Genk) één dag per week als toegelaten geneesheer in
de weefselbankstructuren. Deze samenwerking wordt mee
het H. Hartziekenhuis actief. Hij biedt, naast het uitvoeren van
ondersteund door het UZ Leuven, waarmee ook de afspraken
expertise echo’s, ook de mogelijkheid om vruchtwaterpuncties
rond de fertiliteitskliniek werden verstevigd. Zo blijft het
te laten verrichten in Mol. Prof. Gyselaers is bovendien een
mogelijk om in de regio Mol nog fertiliteitsbehandeling met
expert in het uitvoeren van bijkomende testen en counseling
inseminaties te mogen uitvoeren.
bij de afwijkende triple testen waardoor nieuwe inzichten hieromtrent sneller in de dienst gynaecologie van Mol
Hiernaast werd er nieuw materiaal aangekocht voor het
geïmplementeerd kunnen worden.
operatiekwartier waardoor er op laparoscopisch en vaginaal niveau gebruik kan gemaakt worden van thermofusie van bloedvaten in plaats van gewone coagulatie. Hierdoor is er meer veiligheid voor de patiënt en ervaart deze postoperatief
Ambulante rugscholing
minder pijn. Een oefen- en trainingsschema voor elke patiënt Verder is er nieuw en modern materiaal voorzien voor het uitvoeren van hysteroscopies. Met dit instrumentarium
Patiënten met a-specifieke rugklachten, die beperkingen
hebben de gynaecologen wekelijks meerdere diagnostische
ondervinden bij hun dagelijks functioneren, kunnen sinds
hysteroscopieën welke zij volledig ambulant, en als het ware
begin 2010 ambulante rugscholing volgen in Mol. Het gaat
pijnvrij – en dit zonder enige vorm van verdoving – kunnen
om een individueel oefen- en trainingsprogramma waarbij
de patiënt zelf zijn alledaagse activiteiten kan optimaliseren.
van medicatie. Hiernaast staat de dienst in voor de
Het doel ervan is de patiënt bewust te maken van de
voorlichting en informatie aan de patiënt voor de start van
basisanatomie van de rug, het aanleren van correcte
zijn behandeling. Ook de ambulante chemotherapie wordt
houdingen, het aanleren van hef- en tiltechnieken en het
in het dagziekenhuis toegediend onder supervisie van Dr.
opbouwen van een spiercorset rond de rug.
De Samblanx.
PAT I Ë N T E N
62/63
Dit gebeurt in groepslessen samen met andere rugpatiënten in een gecontroleerde omgeving onder leiding van een kinesitherapeut. De lessen bestaan uit theorie, een
Pneumologie
opwarming, basisoefeningen en individuele oefeningen aangepast aan het specifieke rugprobleem van elke patiënt
Stoppen met roken
afzonderlijk. De
dienst
pneumologie
bouwde
vorig
jaar
een
De bedoeling is om op vijf weken (twee maal per week) een
multidisciplinaire rookstopconsultatie uit. De raadplegingen
oefenpakket samen te stellen en in te oefenen. Zo kan de
vinden plaats op vrijdagnamiddag. De patiënten worden
patiënt thuis deze oefeningen verder zetten.
zowel gezien door de pneumoloog als door de tabakoloog.
Internistisch en geriatrisch daghospitaal
Midden 2010 organiseerde het H. Hartziekenhuis Mol in de inkomhal een sensibilisatiedag rond stoppen met roken. Deze dag kaderde in de Werelddag Zonder Tabak, opgezet door de Wereldgezondheidsorganisatie. Rokers konden er terecht voor het bepalen van hun longleeftijd en het CO-
Volwaardige hematologische zorg
gehalte in de longen. Verder waren er foto’s te bekijken die het huidverouderingsproces in beeld brachten en stond een
Met de start van Dr. H. De Samblanx als toegelaten
deskundig team klaar om vragen te beantwoorden over de
geneesheer kreeg de medische staf van het H. Hartziekenhuis
mogelijkheden en hulpmiddelen die ter beschikking zijn om
versterking van een internist-hematoloog. Het onderzoek, de
te stoppen met roken.
diagnose, de behandeling en de opvolging van patiënten met bloedziekten gebeuren nu in het internistisch en geriatrisch
Hiernaast kende de dienst vorig jaar de opstart van de ergo-
daghospitaal.
spirometrie; diagnostisch bij inspanningsbeperking en/of gebonden dyspnoe, alsook op verwijzing van de cardiologen
Een hematologische daghospitalisatie houdt zowel de
bij de opvolging van biventriculaire pacemakers.
screening in (onderzoeken en botbiopsies) als de toediening Jaarverslag 2 0 1 0
Tien jaar palliatief support team
In 2010 deed het PST 95 begeleidingen. 56,8% van de patiënten had een oncologische diagnose, 35,8% een nietoncologische diagnose en 7,4% zowel een oncologische als
Aantal begeleidingen in stijgende lijn
PAT I Ë N T E N
64/65
niet-oncologische diagnose.
Vorig jaar bestond het palliatief support team (PST) van het H. Hartziekenhuis Mol tien jaar. Met de aanstelling van een palliatief verpleegkundige en een gerichte sensibilisatie bereikte het aantal begeleidingen in 2010 een recordhoogte. Wanneer genezende behandelingen niet meer mogelijk of gewenst zijn, kunnen patiënten rekenen op het palliatief
et Molse palliatief support ‘‘ Hteam kende het afgelopen jaar een aanzienlijke organisatieverbetering
support team. Patiënten die daarom vragen, kunnen in hun
”
laatste levensfase zowel op medisch, verpleegkundig als
Elke betrokkene, zowel de patiënt, als de familie, de
psychosociaal vlak begeleid worden. Het palliatief support
huisarts of een externe instelling kan een beroep doen op
team handelt steeds in overleg met de behandelende arts.
het PST. Hiernaast biedt het team ook ondersteuning aan de
Een optimale comfortzorg is het streefdoel.
verpleegafdelingen.
Het Molse palliatief support team kende het afgelopen jaar een aanzienlijke organisatieverbetering. Vooreerst kreeg de equipe versterking van een vrijgestelde palliatief verpleegkundige.
Er
werden
een
reeks
procedures
uitgewerkt die via het intranet beschikbaar zijn voor alle artsen en verpleegkundigen. Hiernaast werd de werkgroep referentieverpleegkundigen palliatieve zorg heropgestart. En ook op de afdelingen stelde men een toegenomen aandacht voor comfort- en palliatieve zorg vast.
Jaarverslag 2 0 1 0
De manier waarop het ziekenhuis in zijn bedrijfsvoering rekening houdt met de behoeften en verwachtingen van de omgeving
Maatschappij
66/67
Vrijwilligerswerking
geen diploma’s of getuigschriften. En toch ligt de lat om als vrijwilliger te starten vrij hoog. Motivatie, empathie, affectie zijn belangrijke eigenschappen die naar boven moeten komen
Wij hebben écht tijd voor de patiënt
tijdens de selectie en het intake gesprek. Maar je haalt er zoveel voldoening uit om iets voor anderen te kunnen betekenen.”
M A AT S C H A P P I J
68/69
Het afgelopen jaar kreeg de vrijwilligerswerking in het H. Hartziekenhuis Mol een ware ‘boost’. Nu zijn er ruim twintig vrijwilligers actief. “En zij geven nét dat extraatje meer aandacht aan de patiënten,” klinkt het bij Astrid Brans
Spoedgevallendienst
en Evi Willemse, coördinator en verantwoordelijke van de vrijwilligerswerking.
Nucleair noodplan getest
De professionele hulp van artsen en verpleegkundigen kan
Op 20 mei 2010 werd een oefening georganiseerd
niet in alle behoeften en vragen van de patiënten voorzien.
waarbij een nucleair incident werd gesimuleerd in het
Een babbeltje slaan, een wandeling maken of patiënten
Molse ziekenhuis. Door middel van deze training worden
eenvoudigweg gezelschap houden, geven een meerwaarde
de procedures die omschreven zijn in het nucleair noodplan
aan de dienstverlening. Daarom zijn vrijwilligers welkom als
getest en bijgesteld.
bijkomende ondersteuning op verschillende afdelingen. “Momenteel werken we met acht vaste vrijwilligers en dit
In België zijn er een aantal ziekenhuizen aangeduid die
naast de Cliniclowns, de medewerkers van de Vlaamse Liga
prioritair de opvang verzorgen van nucleair besmette
tegen Kanker en het Rode Kruis. We schakelen de vrijwilligers
slachtoffers. Dit zijn ZNA-Campus Middelheim, Gasthuisberg
ondermeer in aan het onthaal waar ze patiënten die worden
Leuven, het Universitair Ziekenhuis Gent, Sint-Jan Brugge en
opgenomen, begeleiden naar de afdeling. Op de dienst
het H. Hartziekenhuis Mol.
Heelkunde slaan ze een praatje met de patiënten, op de afdeling Geriatrie bieden ze hulp bij het toedienen van een
Het Molse ziekenhuis is aangewezen voor de opvang
drankje. Zij hebben tijd en extra aandacht; ze zijn er echt
vanuit de vijf nucleaire bedrijven in de omgeving, voor
alleen maar voor de patiënt,” aldus Evi.
transportongevallen en voor andere ongevallen in de regio. De instelling heeft immers speciale voorzieningen
Vrijwilligers doen nooit het werk van een beroepskracht. Zij
voor de opvang en decontaminatie van nucleair besmette
vullen aan of helpen, maar vervangen nooit de professionelen
slachtoffers. Hiernaast is er een uitgewerkt noodplan dat in
op de afdeling. “Er zijn vrij veel aanvragen om als vrijwilliger
samenwerking met de nucleaire bedrijven regelmatig wordt
te werken in het ziekenhuis,” zegt Astrid Brans. “We verlangen
getest en geoefend. Jaarverslag 2 0 1 0
Informatica
andere de resultaten van radiologie, labo-onderzoeken, operatie- en consultatieverslagen en brieven allerhande. Deze informatie is ook voor de huisarts of andere verwijzer
H. Hartziekenhuis Mol treedt toe tot de
van wezenlijk belang. Via de ARH en de nieuwe portaalsite
Antwerpse Regionale HUB
krijgt hij voortaan inzage in de relevante delen van het
(1)
dossier van zijn patiënten, over de ziekenhuizen heen. Het Eind 2010 startte de pilootfase van de Antwerpse Regionale
platform maakt hiertoe één uniek zicht op de gegevens in de
HUB (ARH). Het doel van dit project of knooppunt is het
verschillende instellingen. Op die manier is de arts beter op
organiseren van een elektronische uitwisseling van medische
de hoogte en kan hij de behandeling grondiger opvolgen.
gegevens tussen ziekenhuizen en tussen ziekenhuizen en
Vanzelfsprekend moeten de patiënten eerst hun uitdrukkelijke
huisartsen. Een tiental instellingen uit de provincie Antwerpen
ondertekende toestemming geven vooraleer enige beveiligde
steekt de koppen hiervoor bij elkaar. De site moet uitgroeien
inzage in het dossier via het platform toegelaten wordt.
tot
een
uniek
regionaal
communicatie-platform.
De
en
ziekenhuisoverschrijdend
huisartsen
zullen
optimaal
gebruik kunnen maken van deze faciliteit.
Deelnemers De volgende ziekenhuizen kiezen voor een samenwerkingsovereenkomst en stappen mee in het project:
Doelstellingen
H. Hartziekenhuis Mol, A.Z. St.-Dimpna Geel, Emmaüs,
De doelstelling van de ARH is het regelen van een
GZA Ziekenhuizen, Heilige Familie Reet, Heilig Hart Lier,
elektronische uitwisseling van medische patiëntengegevens
Klina, Monica, Sint-Jozefkliniek Bornem & Willebroek en
tussen ziekenhuizen onderling en tussen ziekenhuizen en
UZA. Verschillende werkgroepen worden opgericht om het
huisartsen en dit volgens de standaarden en richtlijnen van
plan in goede banen te leiden. Zo is er een werkgroep
de overheid.
rond het elektronisch patiëntendossier en rond de centrale infrastructuur. De ARH wil zich ook vertegenwoordigd
Het project voorziet in het opzetten van een centrale hub-
zien in de advies- en beslissingsorganen van de federale
infrastructuur (software en hardware) en in het aansluiten
overheidsdiensten die onderwerpen over uitwisseling van
van de verschillende ziekenhuizen op deze infrastructuur.
medische gegevens bespreken.
Tevens wordt georganiseerd dat de gebruikers, en dit zijn in eerste instantie vooral de huisartsen, deze voorziening goed kunnen benutten. Eén uniek zicht op gegevens De overheid verplicht de ziekenhuizen om van elke patiënt een medisch dossier samen te stellen. Dat dossier omvat onder
(1) Onder hub dient te worden verstaan elk informaticaplatform met als doel, overeenkomstig bepaalde functionaliteiten en een organisatiemodel, gezondheidsgegevens uit te wisselen tussen een significant aantal van elkaar verwijderde ziekenhuisinformatiesystemen. Elke hub kan, mits de toestemming van de patiënt, het verwijzingsrepertorium bepaald in artikel 5, 4°, b) van de wet houdende oprichting en organisatie van het eHealth-platform voeden, en zorgt voor de uitwisseling van gegevens met de instellingen die bij de andere hubs, alsook bij de federale metahub zijn aangesloten.
Implementatie
De pijlers van het project zijn:
Op 31 december 2010 was de pilootfase van de ARH
ü Versterken van de beheersstructuur voor het gezondheids-
operationeel. Dit betekent dat de centrale infrastructuur
programma.
beschikbaar is, er ten minste twee ziekenhuizen zijn
ü De uitbouw van de twee gezondheidsposten tot goed
aangesloten en er al een (weliswaar beperkt) aantal
functionerende eerstelijns gezondheidsdiensten met de
huisartsen gebruik maakt van de hub. De hub-software zal in
nodige infrastructuur, materialen en medicamenten.
een eerste fase opgezet worden in het UZA en zal draaien op UZA hardware. Uiteraard zal ook de nodige aandacht gaan naar de begeleiding en ondersteuning van de huisartsen in het gebruik van de portaalsite.
M A AT S C H A P P I J
70/71
ü Uitbouwen van een gezondheidsstructuur (netwerk) in de verschillende dorpjes en nederzettingen van Kara Kara. ü Opleiding en vorming voor gezondheidshelpers, verpleegkundigen en vroedvrouwen. ü Verbeteren en opvolgen van de contacten met de regionale en nationale gezondheidsdiensten en integratie in het nationale gezondheidsprogramma van Niger.
Samen voor elkaar!
Alle disciplines die een lopende opdracht geven voor het storten van een maandelijkse bijdrage aan Kara Kara
H.H. Mol zamelt geld in voor Kara Kara
krijgen van het ziekenhuis een mooie foto en posters om uit te hangen in hun wachtzaal.
De uitbouw van een gezondheidsprogramma voor Kara Kara (Niger). Daar stropen de dokters Muyldermans,
In de volgende fase wordt dit initiatief uitgebreid naar alle
Michiels, Dekeyser en Jacobs de mouwen voor op. Ze doen
ziekenhuismedewerkers. Zo sluit deze actie naadloos aan bij
een oproep aan alle artsen om in te stappen in dit project
het jaarthema ‘Samen voor elkaar!’ Dit is een project dat het
waarbij met eenvoudige middelen letterlijk vele mensenlevens
respectvol omgaan met de patiënt, het patiëntgericht denken
gered kunnen worden.
en werken, ziekenhuisbreed zal bevorderen.
Begin juni stelden deze artsen het project Kara Kara voor op de algemene geneesherenvergadering. Bedoeling is om samen met alle ‘gezondheidswerkers’ van de gemeente Mol een basisstructuur voor gezondheidszorg op te zetten in deze straatarme gemeente in Niger.
Jaarverslag 2 0 1 0
Statistieken en cijfers
Eindresultaten
72/73
Patiëntenstroom Stijging over de hele lijn 2010 werd ingezet met het jaarthema ‘Samen voor elkaar!’. Vanuit deze overtuiging wisten artsen en medewerkers over de ganse lijn een stijging van de activiteiten teweeg te brengen. Het voorbije jaar was in alle opzichten het drukste jaar ooit in de geschiedenis van het H. Hartziekenhuis. ü Voor het eerst werden er meer dan 60.000 ligdagen gerealiseerd; een stijging met bijna 3.000 dagen of 4,9% ten opzichte van 2009. ü Het aantal patiënten evolueert tot 9.516. ü In het daghospitaal zag men 12.623 patiënten, ook dit zijn er 11,7% meer dan in 2009. ü We telden vorig jaar 775 bevallingen. Met een stijging van 8,7% is het H. Hartziekenhuis Mol één van de sterkst stijgende materniteiten van Vlaanderen. ü Op de spoedgevallendienst meldden zich 15.012 patiënten aan, dit zijn er gemiddeld 42 per dag. ü Samen met de ruim 60.000 consultaties die in het ziekenhuis werden gedaan, betekent dit voor de organisatie in 2010 meer dan 100.000 patiëntencontacten.
74/75 61.569 E I N D R E S U LTAT E N
AANTAL GEREALISEERDE LIGDAGEN
60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 2000 2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
AANTAL GEHOSPITALISEERDEN AANTAL DAGOPNAMEN
2010
9.516 12.623
12.000 11.000 10.000 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0
6,4
LIGDUUR IN DAGEN
7,8 7,6 7,4 7,2 7 6,8 6,6 6,4 6,2 6 5,8 2000 2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2010
775
AANTAL BEVALLINGEN
AANTAL AANMELDINGEN SPOEDGEVALLENDIENST AANTAL OPNAMEN
15.012 4.164
15.000
700
14.000
600
12.000
500
10.000
400
8000
300
6000
200
4000
100
2000
0
0
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008 2009
2010
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Jaarverslag 2 0 1 0
Financieel resultaat ACTIVA
III.
VI. VII. IX. X.
31.12.2010
31.12.2009
VERSCHIL
VASTE ACTIVA
38.946.850,94
38.074.830,89
872.020,05
MATERIËLE VASTE ACTIVA
38.946.850,94
38.074.830,89
872.020,05
VLOTTENDE ACTIVA
20.082.511,39
21.188.714,25
-1.106.202,86
944.247,66
944.404,89
-157,23
18.016.761,56
20.140.913,96
-2.124.152,40
LIQUIDE MIDDELEN
908.900,24
51.631,21
857.269,03
OVERLOPENDE REKENINGEN
212.601,93
51.764,19
160.837,74
59.029.362,33
59.263.545,14
-234.182,81
20.139.581,85
21.743.327,77
-1.603.745,92
2.299.461,50
2.299.461,50
0,00
15.652.486,40
15.280.735,35
371.751,05
VOORRADEN EN BESTELLINGEN IN UITVOERING VORDERINGEN OP TEN HOOGSTE ÉÉN JAAR
TOTAAL DER ACTIVA
PASSIVA EIGEN VERMOGEN I.
DOTATIES, INBRENG EN GIFTEN IN KAPITAAL
IV.
RESULTAAT HUIDIG EN VORIGE BOEKJAREN
V.
VII.
VIII. IX. X.
TE VERWERKEN SALDO VAN DE PERIODE
-1.430.605,74
371.751,05
-1.802.356,79
INVESTERINGSSUBSIDIES
3.618.239,69
3.791.379,87
-173.140,18
VOORZIENINGEN
783.925,78
1.051.473,51
-267.547,73
VOORZIENINGEN VOOR RISICO’S EN KOSTEN
783.925,78
1.051.473,51
-267.547,73
SCHULDEN
38.105.854,70
36.468.743,86
1.637.110,84
SCHULDEN OP MEER DAN ÉÉN JAAR
19.373.290,44
17.412.165,37
1.961.125,07
SCHULDEN OP TEN HOOGSTE ÉÉN JAAR
18.605.456,76
19.023.501,00
-418.044,24
127.107,50
33.077,49
94.030,01
59.029.362,33
59.263.545,14
-234.182,81
OVERLOPENDE REKENINGEN TOTAAL DER PASSIVA
I.
RESULTATENREKENING
31.12.2010
31.12.2009
BEDRIJFSOPBRENGSTEN
57.360.778,00
54.834.347,93
2.526.430,07
53.995.773,36
51.814.154,31
2.181.619,05
3.365.004,64
3.020.193,62
344.811,02
-57.963.577,09
-54.429.480,61
-3.534.096,48
Voorraden en leveringen
-13.322.491,05
-12.874.648,37
-447.842,68
1. Inkopen
-13.344.155,02
-12.934.215,12
-409.939,90
21.663,97
59.566,75
-37.902,78
A.
Omzet
B.
Overige bedrijfsopbrengsten
II. A.
BEDRIJFSKOSTEN
2. Wijziging in de voorraad
VERSCHIL
B.
Diensten en bijkomende leveringen
-17.186.114,67
-16.425.421,04
-760.693,63
C.
Bezoldigingen en sociale lasten
-23.652.487,27
-22.063.833,74
-1.588.653,53
D.
Afschrijvingen en waardeverminderingen
-3.318.352,98
-2.565.953,28
-752.399,70
E.
Waardeverminderingen op vlottende activa
-291.426,77
-250.622,84
-40.803,93
F.
Voorzieningen voor risico’s en kosten
-116.722,65
-146.476,37
29.753,72
-75.981,70
-102.524,97
26.543,27
-602.799,09
404.867,32
-1.007.666,41
G.
Overige bedrijfskosten
III.
BEDRIJFSWINST
IV.
FINANCIËLE OPBRENGSTEN
V. VI. VII. VIII. IX.
FINANCIËLE KOSTEN COURANTE WINST UITZONDERLIJKE OPBRENGSTEN
205.340,62
212.169,39
-6.828,77
-755.057,75
-640.392,53
-114.665,22
-1.152.516,22
-23.355,82
-1.129.160,40
898.979,27
517.855,44
381.123,83
UITZONDERLIJKE KOSTEN
-1.177.068,79
-122.748,57
-1.054.320,22
WINST VAN HET BOEKJAAR
-1.430.605,74
371.751,05
-1.802.356,79
Het financieel resultaat van 2010 stemt niet tot
Een redelijke winst maken is echter cruciaal om de
tevredenheid
continuïteit van het ziekenhuis te waarborgen. Hiernaast
E I N D R E S U LTAT E N
76/77
is een financieel gezonde organisatie een noodzakelijke In de loop van het afgelopen jaar wordt het duidelijk dat,
basis voor de realisatie van de geplande fusie. Daarom is er
niettegenstaande de stijging van de activiteiten, het beoogde
ondertussen een saneringsplan uitgewerkt en zijn reeds vele
financieel resultaat niet behaald wordt. Het H. Hartziekenhuis
inspanningen geleverd om het tij te keren.
Mol sluit het boekjaar 2010 af met een negatief resultaat van € 1.430.605.
Een bescheiden positief resultaat voor 2011 wordt dan ook in het vooruitzicht gesteld. Jaarverslag 2 0 1 0
Colofon Verantwoordelijke uitgever:
COLOFON
78/79
René Daemen, algemeen directeur Redactie / Samenstelling: Heidi Van Loon, stafmedewerker pers & communicatie Met dank aan iedereen die aan dit verslag heeft meegewerkt! Fotografie: Dr. Michel Van Ingelgom Grafisch ontwerp en productie: Lu!s Paragraph (Mechelen) Oplage: 1.200 exemplaren H. Hartziekenhuis Mol Gasthuisstraat 1 – 2400 Mol Tel.: 014/71 20 00 E-mail:
[email protected] www.azmol.be
Jaarverslag 2 0 1 0
Gasthuisstraat 1 2400 Mol Tel.: 014/71 20 00 E-mail:
[email protected] www.azmol.be
