Copyright Plantyn
INHOUDSTAFEL
I
Voorwoord
13
Pictogrammen
14
Doelstellingen
15
ONTWIKKELEN: EEN LEVENSLANG PROCES
19
A
Wat is ontwikkeling?
21
1
Definitie en kenmerken
21
1.1 1.2 1.3 1.4
Definitie Algemene kenmerken van ontwikkeling De ontwikkelingsfasen of levensperioden De ontwikkelingsfactoren 1.4.1 Aanleg 1.4.2 Milieu 1.4.3 Zelfbepaling De ontwikkelingsgebieden 1.5.1 Fysieke ontwikkeling 1.5.2 Psychische ontwikkeling* 1.5.3 Sociale ontwikkeling
21 21 26 27 27 27 27 29 29 31 33
B
De leefwereld van het jonge kind
35
1
Het gezin
35
1.1 1.2
35 36 36 37 38 38 39
1.5
1.3
1.4
Het opvoedingsmodel Opvoedingsstijlen 1.2.1 De autoritatieve of democratische stijl 1.2.2 De verwaarlozende stijl of laissez-faire 1.2.3 De permissieve of toegeeflijke stijl 1.2.4 De autoritaire stijl Opvoedingsmiddelen 1.3.1 Middelen om gewenst gedrag uit te lokken of ongewenst gedrag te voorkomen 1.3.2 Enkele directe opvoedingsmiddelen onder de loep Omgaan met moeilijk/onaanvaardbaar gedrag van kinderen 1.4.1 Wanneer spreken we van een gedragsprobleem? 1.4.2 Beïnvloedende factoren bij de aanpak van moeilijk gedrag 1.4.3 Omgaan met specifieke probleemsituaties
40 46 49 50 50 51
3
Copyright Plantyn 2
Omgaan met diversiteit
60
2.1
60 60 62 64 64 65 65 65 66 66 67 67 67 68
2.2
2.3
C
Naar de kinderopvang
70
1
Groepsverband
70
1.1
70 70 70 71 71 72 72 73 74 75 76 77 78
1.2 1.3 1.4
1.5 1.6 1.7 1.8
2
3
4
Soorten diversiteit 2.1.1 Verschillende gezinsvormen 2.1.2 Cultuur en opvoeding Hoe gaan kinderen om met diversiteit? 2.2.1 Zichzelf ontdekken 2.2.2 Leven met beperkingen 2.2.3 Sekse-identiteit 2.2.4 Etnische identiteit 2.2.5 Groepsidentiteit 2.2.6 Professionele houding: omgaan met diversiteit Omgaan met allochtone kinderen en hun ouders 2.3.1 Een herkenbare omgeving 2.3.2 Contacten met allochtone kinderen 2.3.3 Contacten met allochtone ouders
Groepsindelingen 1.1.1 Verticale leefgroep 1.1.2 Semiverticale leefgroep Aandachtspunten bij het werken met groepen Kinderen leren omgaan met anderen Functies van het spel 1.4.1 De motorische ontwikkeling stimuleren 1.4.2 De psychische ontwikkeling stimuleren 1.4.3 De sociale ontwikkeling stimuleren Spelvormen Goed speelgoed De spelomgeving De spelvoorbereiding
Relaties tussen verzorgenden en ouders
80
2.1 2.2
Diversiteit onder ouders Een goed contact tussen ouders en verzorgenden 2.2.1 Vertrouwen 2.2.2 Onderling respect 2.2.3 Belangstelling voor elkaar 2.2.4 Een open en eerlijke houding 2.3 Ouderparticipatie 2.3.1 Basisvoorwaarden 2.3.2 Ouders betrekken
80 80 80 81 81 81 82 82 82
Doel van de samenwerking
83
3.1 3.2 3.3
83 83 83
Het gedrag van het kind begrijpen Een lijn krijgen in de opvoeding Steunen in de opvang
4
Klachten
84
5
Moeilijke mededelingen overbrengen
85
Copyright Plantyn D
Begeleiden van de ziekenhuisopname van een kind
86
1
Betekenis van een ziekenhuisopname voor het kind
86
1.1 1.2 1.3
86 87 87 87 88 88 88
Een vreemde omgeving Gemis van de ouders Gevoelens van het kind 1.3.1 Angst en onzekerheid 1.3.2 Verlatenheid, eenzaamheid 1.3.3 Agressie en woede 1.3.4 Het gevoel gestraft te zijn
2
Betekenis van een ziekenhuisopname voor de ouders
89
3
Veelvoorkomend gedrag van kinderen bij een ziekenhuisopname
90
4
Ondersteuning bij een ziekenhuisopname
91
E
Kindermishandeling
94
1
Verwaarlozing
94
1.1
94 94 95 95
2
3
4
Soorten verwaarlozing 1.1.1 Lichamelijke verwaarlozing 1.1.2 Psychische verwaarlozing 1.1.3 Pedagogische verwaarlozing
Mishandeling
96
2.1 2.2 2.3 2.4
96 96 96 97
Psychische mishandeling Cognitieve mishandeling Morele mishandeling Seksueel misbruik
Signalen die kunnen wijzen op verwaarlozing of op mishandeling
98
3.1 3.2
98 98
Lichamelijke signalen Gedragssignalen
Signalen die kunnen wijzen op seksueel misbruik
99
4.1 4.2
99 99
Lichamelijke signalen Gedragssignalen
5
Gevolgen van mishandeling en verwaarlozing
100
6
Hulporganisaties
101
5
Copyright Plantyn II HET JONGE KIND A
De baby (0 – 18 maanden)
105
1
De prenatale ontwikkeling
105
2
De ontwikkeling van de baby (0 – 18 maanden)
107
2.1
107 107 109 111 112 112 113 114 115 115 117 122
2.2
2.3
Het kijk-voelkind* (0 – 3 maanden) 2.1.1 Fysieke ontwikkeling 2.1.2 Psychische ontwikkeling 2.1.3 Sociale ontwikkeling Het voel-grijp-mondkind* (4 – 6 maanden) 2.2.1 Fysieke ontwikkeling 2.2.2 Psychische ontwikkeling 2.2.3 Sociale ontwikkeling De kruiper (6 – 18 maanden) 2.3.1 Fysieke ontwikkeling 2.3.2 Psychische ontwikkeling 2.3.3 Sociale ontwikkeling
B
De peuter (1,5 – 3 jaar)
124
1
Fysieke ontwikkeling
124
1.1 1.2 1.3
124 124 125 125 125
2
Lichamelijke ontwikkeling Motorische ontwikkeling Sensomotorische ontwikkeling 1.3.1 Op ontdekking 1.3.2 Zindelijk worden
Psychische ontwikkeling
129
2.1 2.2 2.3
129 131 132 132 134
2.4
6
103
Cognitieve ontwikkeling Taalontwikkeling Emotionele ontwikkeling 2.3.1 Peuterangsten 2.3.2 Jaloezie 2.3.3 Geschikte boekjes om de emotionele ontwikkeling te stimuleren Persoonlijkheidsontwikkeling 2.4.1 Ontwikkeling van de wil 2.4.2 Seksualiteit
135 135 135 136
3
Sociale ontwikkeling
137
C
De kleuter (3 – 6 jaar)
138
1
Fysieke ontwikkeling
138
1.1 1.2 1.3
138 138 139
Lichamelijke ontwikkeling Motorische ontwikkeling Sensomotorische ontwikkeling
Copyright Plantyn 2
Psychische ontwikkeling
140
2.1
140 140 140 141 143 143 145 146 146 147
2.2 2.3 2.4
3
Cognitieve ontwikkeling 2.1.1 Het geheugen 2.1.2 Fantasie 2.1.3 Het denken (Piaget) 2.1.4 Schoolrijpheid Taalontwikkeling Emotionele ontwikkeling Persoonlijkheidsontwikkeling 2.4.1 Identificatie 2.4.2 Zelfbeeld
Sociale ontwikkeling
148
3.1 3.2
Eerste vriendjes Imiteren
148 148
III DE OUDERE ZORGVRAGER
149
A
Wie is de oudere zorgvrager?
151
1
De oudere zorgvrager in verschillende settings
151
2
Vergrijzing*
152
2.1 2.2 2.3 2.4
152 152 154 154
3 4
De bevolking veroudert Van drie naar vijf generaties Oorzaken van de vergrijzing Gevolgen van de vergrijzing
De leefwereld van jongeren en ouderen
158
3.1
158
Beeldvorming van de oudere zorgvrager
Praten over oud worden
160
4.1 4.2
160 160 160 160 160 161 162
4.3 4.4
Enkele termen Studie van de ouder wordende mens 4.2.1 Gerontologie 4.2.2 Geriatrie 4.2.3 Gerontagogiek Oud zijn of zich oud voelen? Positieve aspecten van het ouder worden
B
Inzicht in de levensgeschiedenis
163
1
Elke levensgeschiedenis* is uniek
163
1.1 1.2 1.3 1.4
163 164 166 168
De impact* van de levensgeschiedenis op het gedrag Belang van inzicht in de levensgeschiedenis De tijdsgeest van de zorgvrager De levensgeschiedenis leren kennen
7
Copyright Plantyn C
Fysieke veranderingen
170
1
Lichamelijke veranderingen
171
1.1 1.2
171 172
2
3
Motorische veranderingen*
173
2.1 2.2 2.3
173 174 175
Kenmerken van de ouderdomsmotoriek* Gevolgen van de ouderdomsmotoriek Omgaan met motorische veranderingen
Sensorische veranderingen*
177
3.1 3.2 3.3 3.4
177 181 182 183
Het gezichtsvermogen Het gehoor De tastzin De reuk- en smaakzin
4
Sensomotorische veranderingen
184
D
Psychische veranderingen bij het ouder worden
186
1
Cognitieve aspecten van het ouder worden
187
1.1 1.2
187 187 188 189 190 192 192 192
1.3
2
3
De verwerking van informatie De waarneming 1.2.1 Kenmerken van de waarneming* bij ouderen 1.2.2 Taken van de verzorgende bij dagelijkse activiteiten 1.2.3 Het geheugen Het denken 1.3.1 Kenmerken van het denken bij ouderen 1.3.2 Taken van de verzorgende bij de dagelijkse activiteiten
Taal en leren
193
2.1
193 193 193 194 194 195
2.2
De taal 2.1.1 Kenmerken van het taalgebruik bij ouderen 2.1.2 Taken van de verzorgende bij de dagelijkse activiteiten Het leren 2.2.1 Factoren die het leren beïnvloeden 2.2.2 Taken van de verzorgende tijdens de dagelijkse activiteiten
Emotionele* aspecten van het ouder worden
196
3.1
196 196 197 198 198 198 199 200 200 200
3.2
3.3
8
Lichamelijk functioneren Lichaamsbouw en -houding
Veel voorkomende emotionele kenmerken 3.1.1 Veel voorkomende emotionele kenmerken 3.1.2 Taken van de verzorgende bij dagelijkse activiteiten Eenzaamheid 3.2.1 Oorzaken van eenzaamheid 3.2.2 Eenzaamheid herkennen 3.2.3 Taken van de verzorgende bij dagelijkse activiteiten Afhankelijkheid 3.3.1 Afhankelijk zijn* 3.3.2 Zich afhankelijk gedragen* = claimen
Copyright Plantyn 4
Seksualiteit* en intimiteit*
203
4.1 4.2 4.3
203 204
Factoren die de seksualiteitsbeleving bij ouderen veranderen Hoe reageert de omgeving op seksualiteit bij ouderen? Taken van de verzorgende met betrekking tot seksualiteit en intimiteit bij ouderen
205
E
Sociale veranderingen
206
1
Het legenestsyndroom
207
1.1 1.2
207 208
2
3
Pensionering
209
2.1 2.2 2.3
209 209 210
Pensioenleeftijd* Houding tegenover pensionering Invullen van vrijgekomen tijd
Sociale contacten
211
3.1 3.2
211 211 211 212 213 214 214
3.3 3.4 3.5
4
Kenmerken van het legenestsyndroom Wat kun je doen tegen het legenestsyndroom?
Relatie met de partner Relaties bij gezondheidsproblemen 3.2.1 Mogelijke impact op sociale contacten 3.2.2 Impact op thuisverzorging Relatie met kinderen en kleinkinderen Verlies van vrienden, kennissen en partner Gevolgen van een verhuis door verminderde zelfredzaamheid
Wonen in een instelling
215
4.1 4.2
215 215 215 216 218 220 220 220 222 224 224 225 228 228 230 232
4.3
4.4
4.5
De situatie in België De opname 4.2.1 De manier van opname 4.2.2 Gevoelens bij een opname 4.2.3 Het begin van een nieuw leven: de opnamedag 4.2.4 Taken van de verzorgende Aanpassingen aan de nieuwe situatie 4.3.1 Het verlies van privacy 4.3.2 Het verlies van autonomie Veranderingen in de relaties 4.4.1 Levensloopgebonden relaties* 4.4.2 Woonzorggebonden relaties* Werken met aandachtspersonen 4.5.1 Taken van de aandachtsverzorgende 4.5.2 Voordelen van het werken met aandachtspersonen 4.5.3 Valkuilen bij het werken met aandachtspersonen
9
Copyright Plantyn F
Omgaan met de oudere zorgvrager
233
1
De driehoek van welbevinden
233
2
Omgaan met de individuele zorgvrager
234
2.1 2.2
234 234 234
3
4
5
Omgaan met bewoners
237
3.1
Groepsactiviteiten 3.1.1 Enkele richtlijnen 3.1.2 Doelstellingen 3.1.3 Tips bij de begeleiding 3.1.4 Enkele suggesties 3.1.5 Stappenplan
237 237 237 237 238 239
Omgaan met chronisch zieken
240
4.1
240 240 241 242 245
7
10
Dementie 4.1.1 Wat is dementie? 4.1.2 Fasen in dementie 4.1.3 Symptomen van dementie 4.1.4 Omgaan met dementerenden 4.1.5 Aandachtspunten bij het aanbieden van activiteiten aan dementerende ouderen
247
Omgaan met het levenseinde
255
5.1
255 255 256 258 259 261 261 261
5.2
6
In de thuissituatie In het woonzorgcentrum 2.2.1 Animatieve grondhouding
Omgaan met verlies en rouw 5.1.1 Slechtnieuwsgesprek 5.1.2 Rouwtaken 5.1.3 Emotionele en mentale reacties bij rouw 5.1.4 Taken van de verzorgende Omgaan met de terminaal zieken 5.2.1 Wat is palliatieve zorg? 5.2.2 Houding van de verzorgende
Omgaan met afwijkend gedrag
263
6.1 6.2 6.3 6.4
263 263 264 265
Agressie Angst en vrees Depressie Achterdocht
Omgaan met zorgvragers met cognitieve stoornissen
267
7.1
267 267 267 268
Afasie 7.1.1 Wat is afasie? 7.1.2 Soorten afasie 7.1.3 Advies voor de verzorgende in de omgang met afasiepatiënten
Copyright Plantyn 7.2
7.3
8
Agnosie 7.2.1 Wat is agnosie? 7.2.2 Soorten agnosie 7.2.3 Advies voor de verzorgende in de omgang met agnosiepatiënten Apraxie 7.3.1 Wat is apraxie? 7.3.2 Soorten apraxie 7.3.3 Advies voor de verzorgende in de omgang met apraxiepatiënten
269 269 269 269 270 270 270 271
Omgaan met allochtone zorgvragers
272
8.1 8.2
272 274
Kenmerken van de oudere allochtoon Omgaan met allochtone zorgvragers
Verklarende woordenlijst
276
Bronnen
285
11
