Inhoudsopgave Hoe dit boek te gebruiken? Voorwoord
13 15
DEEL I
17
Hoofdstuk 1. Samenlevingsvormen
19
1.1 Rechtsgeschiedenis 1.2 Samenwonenden en/of echtgenoten 1.3 Overeenkomsten tussen echtgenoten, geregistreerde partners en samenwonenden 1.3.1 Menselijke overeenkomsten: het drie pilarenmodel 1.3.2 Zakelijke overeenkomsten: financiële verstrengeling 1.3.3 Juridische overeenkomsten: ouderlijke zorgplicht en fiscale eenheid 1.3.4 Samenloop: een praktijkvoorbeeld 1.4 Verschillen tussen echtgenoten, geregistreerde partners en samenwonenden 1.4.1 Vermogenspositie 1.4.2 Woonsituatie 1.4.3 Kinderen 1.4.4 Pensioen 1.4.5 Erf-, schenk- en successierecht 1.4.6 Zorgplicht en inkomensverdeling 1.4.7 Overige verschillen 1.5 Schijn- en verstandshuwelijken 1.6 Verwijs door als er hulp nodig lijkt 1.7 Huwelijk en echtscheiding
20 20 21 21 23 24 25 25 25 26 26 27 27 31 31 32 32 33
Hoofdstuk 2. Ontbinding van het huwelijk: drie processen waar de cliënt in verkeert
35
2.1 Rechtsgeschiedenis: de veranderde positie van de advocaat in een echtscheiding (Beroepsvereisten advocatuur) 2.2 Rechtsgeschiedenis: duurzame ontwrichting, wat is dat? 2.3 Scheidingsmelding 2.4 Het menselijk proces van scheiden 2.4.1 Dynamiek van een systeem: de verlater en de verlatene 2.4.2 Rouw 2.4.3 Geschiedenis van een relatie 2.4.4 Welke kenmerken en signalen vertoont een “slecht” huwelijk?
36 36 38 38 38 39 41 42
Maklu
7
Scheiden in Nederland
2.4.5 Ondergang van een huwelijk (Wanneer is scheiden onvermijdelijk?) 2.4.6 Hoe pak je dit menselijke probleem aan als advocaat? 2.4.7 Hoe ver ga je in het benoemen van de menselijke relatieproblematiek? 2.5 Het zakelijke proces van scheiden 2.5.1 Specifieke sterkten en zwakten van het huwelijk als financieel systeem 2.5.2 Schrik bij de cliënt: economische gevolgen van een scheiding 2.5.3 Betrokkenheid van de advocaat 2.5.4 Machtsongelijkheid 2.5.5 Uitdagingen 2.5.6 Voorkom zakelijke ondergang of: “wat moet er geregeld worden?” 2.5.7 Waar gaat de cliënt van leven? 2.6 Het juridische proces van scheiden 2.6.1 Rigiditeit van het formele recht 2.6.2 Rigiditeit van het materiële recht 2.6.3 Gebrek aan kennis 2.6.4 Voorkom escalatie 2.6.5 Vervreemding 2.6.6 Hoe pak je het aan? (stroomdiagram) 2.6.7 Nieuwe aanpak? 2.7 Noodzakelijk instrumentarium
46 48 48 49 49 49 49 50 50 50 51 51 52 53 54 54
Hoofdstuk 3. Kind en scheiding
57
3.1 Geschiedenis 3.2 Menselijk 3.2.1 Misschien komen ze weer bij elkaar (verzoeningsfantasie) 3.2.2 Pluriform gezinsleven 3.2.3 Rouwproces van het kind 3.2.4 De verwarring na de scheiding 3.2.5 Het onschuldige kind 3.2.6 Van eerste naar tweede generatie 3.2.7 Een gebalanceerde aanpak 3.3 Zakelijk 3.3.1 Maatschappelijke ontwikkelingen 3.3.2 Kinderbijslag en kindertoeslag 3.3.3 Netto gezinsinkomen 3.3.4 Kinderalimentatie 3.3.5 De Wet studiefinanciering 2000 (WSF) 3.3.6 Sparen voor de kinderen en kinderverzekeringen 3.3.7 De positie van kinderen na overlijden van (een van) de ouders 3.4 Juridisch
57 59 59 59 59 60 62 62 63 64 64 64 64 64 68 68 69 70
8
42 45 46 46
Maklu
Good practices en de rol van de advocaat
81
3.4.1 Gescheiden ouders houden in principe samen het ouderlijk gezag over hun kinderen 70 3.4.2 Wet bevordering voortgezet ouderschap en zorgvuldige scheiding (30145) in het kort 70 3.4.3 Ouderschapsplan: invulling van het gezamenlijke ouderlijk gezag 71 3.4.4 Verblijf 72 3.4.5 Omgang, informatie en consultatie na scheiding 72 3.4.6 Stem van het kind 74 3.4.7 Hoe dient een kind bij het ouderschapsplan betrokken te worden? 75 3.5 Ouders kunnen hun kinderen maar één keer een jeugd geven: hulp van de bijzondere curator 76 3.6 Geen ouderschapsplan? 78 3.7 Dynamisch plan 79
Hoofdstuk 4. Good practices en de rol van de advocaat
81
4.1 Rechtsgeschiedenis 81 4.2 Deontologie 83 4.3 Kantoororganisatie en kwaliteitstandaarden 84 4.3.1 Besprekingen met de cliënt 84 4.3.2 Vaste routine 85 4.3.3 De advocaat onderhoudt zijn deskundigheid 86 4.3.4 Zelfkennis 87 4.4 Een klacht of claim: beter voorkomen dan genezen 87 4.4.1 Deze ‘nieuwe’ cliënt bevalt me niet… 87 4.4.2 Contact en contractfase 88 4.4.3 De werkrelatie met de cliënt 89 4.4.4 De werkrelatie met vakgenoten en derden 89 4.4.5 Van plaatselijke orde naar Hof van Discipline 90 4.4.6 Hoe gaat de advocaat om met een klacht? 90 4.5 Gestructureerde werkwijze: beeldvorming 91 4.5.1 Informeer de cliënt 91 4.5.2 De advocaat zorgt ervoor dat hij zo volledig mogelijk geïnformeerd is en blijft 91 4.5.3 Betrokken distantie 91 4.5.4 Voorkom juridische ondergang: inleiding bewijsrecht en stelplicht 92 4.6 Gestructureerde werkwijze: oordeelsvorming 92 4.6.1 Feiten van algemene bekendheid 92 4.6.2 Bewijswaardering door de advocaat 93 4.6.3 Tot persistit! 93 4.6.4 Wie stelt bewijst 94 4.6.5 Tegenbewijs 94 4.6.6 Is procederen een tombola? 94 4.6.7 Meet het risicoprofiel van de cliënt 95
Maklu
9
Scheiden in Nederland
4.7 Gestructureerde werkwijze: besluitvorming en strategiebepaling 4.7.1 De advocaat is geen psycholoog (van de koude grond) doch procesbegeleider 4.7.2 De advocaat adviseert, de cliënt beslist 4.7.3 Bevestig de strategie
95 95 95 96
Hoofdstuk 5. Procedures
99
5.1 Rechtsgeschiedenis 5.2 De vorm: hoe realiseert de advocaat een scheiding cum annexis (c.a.)? 5.3 Rechtsmacht en competentie 5.4 Tegenspraakprocedures 5.4.1 Eenzijdig verzoekschrift indienen (verzoekende partij) 5.4.2 Verweer tegen een eenzijdig verzoekschrift (verweerder) 5.4.3 Antidotaal request 5.4.4 De zitting 5.4.5 Ordemaatregelen 5.4.6 De uitspraak: rechtsmiddelen 5.4.7 Arbitrage en Bindend advies 5.5 Samenspraakprocedures 5.5.1 Onderhandelen 5.5.2 Mediation 5.5.3 Schikken, confraterneel overleg en/of partijenbespreking 5.5.4 Collaborative Divorce (overlegscheiding) 5.5.5 Gemeenschappelijk verzoekschrift 5.5.6 “Zelf doen” 5.5.7 De Regierechter in echtscheidingszaken 5.6 Conservatoire maatregelen 5.7 Duurzaamheid
99 100 101 102 102 103 104 104 105 106 107 109 109 110 112 113 115 115 116 117 118
Hoofdstuk 6. Financiële gevolgen van een scheiding
119
6.1 Kosten echtscheiding 6.1.1 Toevoeging 6.1.2 Declareren op uurbasis 6.1.3 Proceskosten 6.1.4 Overige kosten 6.2 Vermogensafwikkeling: de wettelijke algehele gemeenschap van goederen 6.2.1 Omvang van de gemeenschap 6.2.2 Privévermogen van echtgenoten bij gemeenschap 6.2.3 Schulden 6.2.4 Verdelingsvordering, zekerheid en wettelijke rente 6.2.5 Nieuwe wetgeving (28 867)? 6.2.6 Fasering
119 119 120 122 122
10
122 122 123 123 124 125 125
Maklu
Financiële gevolgen van een scheiding
119
6.2.7 Verdelingswerkzaamheden 126 6.3 Vermogensafwikkeling: Huwelijkse voorwaarden 127 6.3.1 Waar vindt de advocaat de regels voor afwikkeling van huwelijkse voorwaarden? 127 6.3.2 Onbekende huwelijkse voorwaarden 128 6.3.3 Koude uitsluiting 128 6.3.4 Periodiek of finaal verrekenbeding? 129 6.3.5 Kosten van de huishouding 129 6.3.6 Wijziging huwelijkse voorwaarden 130 6.3.7 Schulden en huwelijkse voorwaarden 130 6.4 Bijzondere boedelbestanddelen 130 6.4.1 Eigen echtelijke woning 130 6.4.2 Verzwegen vermogen 131 6.4.3 Polissen 131 6.4.4 Roerende zaken 131 6.4.5 Crisis en faillissement 132 6.4.6 Effecten 132 6.4.7 Financiële risico’s 133 6.5 Inkomensverdeling: partneralimentatie 133 6.5.1 Hoofdregels 133 6.5.2 Duur partneralimentatie 134 6.5.3 Welstand staande huwelijk 135 6.5.4 Behoefte c.q. behoeftigheid 135 6.5.5 Draagkracht 136 6.5.6 Menselijke factoren 137 6.5.7 Vuistregels: alimentatienormen en hoe gaat de rechterlijke macht hiermee om? 138 6.6 Inkomensverdeling. Pensioen 139 6.6.1 Rechtsgeschiedenis en toepasselijk recht 139 6.6.2 Hoe herkent de advocaat in een oudedagsvoorziening pensioen in de zin van de wet VP? 140 6.6.3 Standaardverevening 140 6.6.4 Andere verdeling ouderdomspensioen 141 6.6.5 Conversie 141 6.6.6 Wanneer eindigt het recht op verevening? 143 6.6.7 Samenloop alimentatie en pensioen 143 6.7 Fiscale aspecten 143
Hoofdstuk 7. Nakoming en executie
145
7.1 De overeenkomst 7.1.1 Regelend en dwingend recht in het familierecht 7.1.2 Contracteervrijheid 7.1.3 De Haviltexgenoot
146 146 146 146
Maklu
11
Scheiden in Nederland
7.1.4 Genuanceerde uitlegmethode 7.1.5 Vaststellingsovereenkomst 7.1.6 Een duidelijk convenant 7.1.7 Verhouding uitspraak en overeenkomst 7.2 Executiemogelijkheden 7.2.1 Nakoming 7.2.2 Executoriaal beslag 7.2.3 Betekening 7.2.4 Overgang van conservatoir naar executoriaal beslag 7.2.5 Dwangmiddelen
147 148 148 149 150 150 150 151 151 153
DEEL II
155
Bijlage A. Voorblad dossier Bijlage B. Lijst benodigde gegevens Bijlage C. Dossierformulier (notitieblad) Bijlage D. Enkelvoudig verzoekschrift bodem procedure Bijlage E. Recapitulatie Bijlage F. Verzoekschrift voorlopige voorzieningen Bijlage G. Gemeenschappelijk verzoekschrift bodem procedure Bijlage H. Ouderschapsplan en zorgregeling Bijlage I. Concept-convenant Bijlage J. Behoefteplaatje Bijlage K. Aanbieding eindbeschikking met akte van berusting Bijlage L. Akte van berusting Bijlage M. Sluitbrief Bijlage N. Mediationovereenkomst Bijlage O. Opdrachtbevestiging Bijlage P. tips voor het begeleiden van cliënten in scheidingszaken
157 159 161 171 177 179 183 187 197 213 215 219 221 223 229 233
Literatuur jurisprudentieregister Trefwoordenregister Over de Auteur
12
Maklu
