Inhoudstafel. Colofon. Inleiding IK BEN VERKOCHT: van Costa Rica naar Ecuador. Inleiding. 1.Terugblik: één jaar politiek werk voor IK BEN VERKOCHT

��������� ����������������

��������������������

����� ����������������

Inleiding 1 .Terugblik: één jaar politiek werk voor IK BEN VERKOCHT

Inleiding

2. Krijgen we ook Ecuador verkocht? - het dossier in een notendop

IK BEN VERKOCHT: van Costa Rica naar Ecuador

3. Geen inkomen zonder verkoop: het probleem van markttoegang

Inhoudstafel

4. Ecuador, een land in crisis 5. Ecuador, boeren in crisis 6. Een uitweg uit de crisis: FairTradeGemeenten in Ecuador? 7. Een uitweg uit de crisis: solidariteit in Vlaanderen met de boer in het zuiden?

Colofon

Redactie: Isabel Vertriest, Johan Declercq, Saartje Boutsen, Ronny Degreef, Jan Vannoppen Foto’s: Patrick De Spiegelaere (uitgezonderd pag 30 Joris Totté) Eindredactie: Ben Schokkaert Lay-out: Gerard, Oxfam-Wereldwinkels Druk: Druk in de weer Verantwoordelijke uitgever: Johan Elsen, Ververijstraat 17, 9000 Gent september 2005

2

Voor de campagne IK BEN VERKOCHT slaan Oxfam-Wereldwinkels, Vredeseilanden en Max Havelaar de handen in elkaar. Gedurende drie jaar werken de organisaties intens samen rond de thema’s eerlijke handel en duurzame landbouw. Telkens illustreert een ander voorbeeld het verhaal. In het eerste jaar (september 2004 – juni 2005) was dat koffie en Costa Rica. Tegelijk doen de organisaties samen aan politiek lobbywerk over de crisis in de koffiesector en de grondstoffencrisis in het algemeen. Ze willen politieke en economische actoren rond de tafel krijgen, hier en in het zuiden. Wie ‘verkocht’ is, kiest voor eerlijke handel en duurzame landbouw én een leefbaar inkomen voor producenten in het Zuiden. In het tweede campagnejaar vliegt IK BEN VERKOCHT van Costa Rica naar Ecuador. We maken er kennis met nieuwe hoofdfiguren in een nieuw campagneverhaal. Onze focus in Ecuador is een eerlijke boodschappenmand. Daarin zitten zowel exportproducten (bananen en cacao) als producten voor de lokale markt (tomaten en maïs). In dit achtergronddossier bekijken we de economische problemen van Ecuador. We hebben het over de uitdagingen voor de kleine boeren in het Andesland en werpen een blik op wat er leeft aan eerlijke handel en duurzame landbouw. Maar we steken de hand ook in eigen boezem: wat kunnen consumenten en beleidsmakers in Vlaanderen doen voor de kleine boeren in Ecuador?

3

IK BEN VERKOCHT, de gemeenschappelijke campagne van Oxfam-Wereldwinkels, Vredeseilanden en Max Havelaar, stelt zicht tot doel om gedurende drie jaar onze beleidsmakers en burgers te benaderen met de vraag: “Wat kan en wil u doen voor eerlijke handel?” Daarmee bedoelen we niet enkel de bescherming en de promotie van gelabelde producten van eerlijke handel. Ook de mainstreamhandel in landbouwgrondstoffen zoals granen, suiker, koffie, thee of cacao moet eerlijker verlopen. We beseffen dat we daar niet in een handomdraai verandering in kunnen brengen. Toch ijveren we ervoor om dit thema zichtbaarder op de politieke agenda te krijgen. De aftrap van de campagne IK BEN VERKOCHT werd gegeven op 8 december 2004. Het is indrukwekkend wat er na nieuwjaar in Vlaanderen allemaal is gebeurd met de oranje stickertjes en tattoos van de campagne. We hebben het afgelopen jaar ervaren dat een mix van media-, mobilisatie- en lobbywerk kan leiden tot goede resultaten die elkaar versterken.

1. Terugblik: één jaar politiek werk voor IK BEN VERKOCHT

Mediawerk

• Er werd een inventaris gemaakt van de bestaande systemen van certificering van koffie, wat hun criteria zijn en welke hun rol op de koffiemarkt is. De tekst erkent het nut van systemen als Utz Kapeh, omdat ze bijdragen aan het duurzamer maken van de koffieproductie en een onafhankelijk controlesysteem ontwikkelen. Maar de tekst stelt ook duidelijk dat zulke systemen, die geen vaste meerprijs betalen, niet onder de noemer ‘fair trade’ kunnen gecommercialiseerd worden. • Overheden, bedrijven en organisaties engageren zich om via concrete initiatieven bij te dragen aan de sensibilisering voor eerlijke handel en aan een verhoogde consumptie van gelabelde producten van eerlijke handel. In februari 2005 organiseerde IK BEN VERKOCHT een eerlijke-handelsmissie naar Costa Rica. Heel wat kopstukken uit de koffiesector en de Belgische politiek namen eraan deel. De deelnemers hebben er naar eigen zeggen “nieuwe inzichten” opgedaan. De uitwisseling creëerde veel dynamiek en goede wil en is het dialoogproces van de rondetafelgesprekken ongetwijfeld ten goede gekomen

IK BEN VERKOCHT kwam tussen december 2004 en juni 2005 ongeveer honderd keer in de geschreven pers, radioreportages en het televisiejournaal.

Mobilisatiewerk De inzet van IK BEN VERKOCHT voor het model ‘FairTradeGemeente’ was een schot in de roos. Ook ging er aandacht naar Costa Rica in de publieksacties van Oxfam-Wereldwinkels (op 14 mei 2004, de Internationale Dag van de Fair Trade) en Vredeseilanden (via de theatervoorstelling ‘Corazon de Café’, een coproductie van Theater Tol en Magos del Tiempo, in de Vlaamse culturele centra).

Lobbywerk IK BEN VERKOCHT legde contacten met verschillende politieke kabinetten en bedrijfsleiders uit de koffie- en de distributiesector. De Koning Boudewijn Stichting financierde een serie rondetafelgesprekken waarbij de voornaamste spelers in het Belgische koffieverhaal tot relevante afspraken over de volgende dossiers kwamen: • De ministeries van Financiën, Begroting en Ontwikkelingssamenwerking zijn het idee genegen om geld vrij te maken voor een bijdrage aan de oplossing van de koffiecrisis. Ze zijn bereid om te bekijken of ze het budget voor ontwikkelingssamenwerking met 13 miljoen euro kunnen verhogen ten voordele van kleine producenten in het Zuiden. 13 miljoen euro is de som van de accijnzen op koffie die jaarlijks in België worden geïnd.

4

De politieke eisen: blijvers en nieuwkomers De komende twee jaar gaat IK BEN VERKOCHT verder met deze mix van media-, mobilisatie- en lobbywerk. We leggen daarbij ook de link met de campagne ‘2015, de tijd loopt’. In die campagne zet de Vlaamse derdewereldbeweging, samen met boeren, leefmilieu-, jeugden consumentenorganisaties, de millenniumdoelstellingen voor ontwikkeling in de kijker. De komende tien jaar zullen we samenwerken om deze internationaal afgesproken doelstellingen de noodzakelijke aandacht te geven. Zowel in Costa Rica als in België is het politieke werk niet gestopt met de officiële afsluiting van het eerste campagnejaar in juni 2005. Een aantal politieke eisen uit het eerste campagnejaar nemen we mee in het tweede jaar: stabiele minimumprijzen voor grondstoffen, een diversificatiebeleid, een Helpdesk Import Vlaanderen, Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, bescherming van wat eerlijke handel echt is en meer eerlijke handel in het aankoopbeleid van de overheid. Maar vanaf september 2005 zullen we in België ook nieuwe accenten leggen.

Is Costa Rica verkocht? Ook in Costa Rica heeft IK BEN VERKOCHT veel in beweging gezet. De activiteiten van onze partners op het vlak van kwaliteitsverbetering, duurzame landbouw en diversificatie kregen aandacht in radiospotjes en informatieve video’s. Bioproductie en eerlijke handel voor de lokale markten genoten de nodige persaandacht. Er werden workshops en feestelijke initiatieven georganiseerd om bioproducten en producten van eerlijke handel te promoten. De theatervoorstelling ‘Corazon de Café’ toerde ook door Costa Rica. Het ministerie van Gezondheidszorg versoepelde een aantal voorwaarden ten voordele van kleine producenten.

5

Tijdens het tweede jaar van de campagne IK BEN VERKOCHT vragen Oxfam-Wereldwinkels, Vredeseilanden en Max Havelaar aandacht voor de kleine boer in Ecuador. De Ecuadoraanse kleine boeren hebben met heel wat problemen te kampen. Die hebben zowel nationale als internationale oorzaken. Zoals in het eerste campagnejaar doen we voorstellen om het beleid te verbeteren.

2. Krijgen we ook Ecuador verkocht? Het dossier in een notendop

Ecuador is door haar kapitaal aan grondstoffen een potentieel rijk land. Toch leeft meer dan 60 procent van de Ecuadoranen onder de armoedegrens. Dit hoge aantal is een belangrijk gevolg van de zware economische crisis waarin Ecuador zich bevindt. De maatregelen die het land vanaf de jaren tachtig nam om de economie te liberaliseren, de kwetsbaarheid van de Ecuadoraanse open economie, die volledig op export werd afgestemd, en de schuldenlast hebben bijgedragen tot de instorting van het economische apparaat. De economische recessie bracht politieke onrust teweeg, de sociale gevolgen voor de lagere klasse en de middenklasse waren hard. De toenemende armoede en werkloosheid brachten een migratiestroom naar de grote steden en het buitenland op gang, met alle gevolgen vandien. Overheidsactiviteiten en sociale voorzieningen werden teruggeschroefd in plaats van opgedreven, zoals de neoliberale logica het voorschrijft. Internationale financiële instellingen zoals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds (IMF) geven ontwikkelingslanden al enkele decennia het ‘advies’ om niet overdadig in de landbouwsector te investeren, omdat ze toch niet kunnen opboksen tegen de moderne landbouwtechnieken en -machines van de industrielanden. Dit laat sporen na in landen waar de meerderheid van de bevolking van de landbouw afhankelijk is. Landbouw weegt in de Ecuadoraanse economie inderdaad minder zwaar dan petroleum, maar toch is 36 procent van de bevolking in deze sector actief. De afhankelijkheid van de export, de lage grondstofprijzen op de internationale markt, monocultuur en het gebrek aan overheidssteun voor de lokale markt hebben de familiale bedrijven hard getroffen. De stijgende armoede treft voornamelijk de plattelandsbevolking. Beterschap lijkt niet meteen in zicht. Kleine boeren hebben zowel een gebrek aan lokale markttoegang als aan internationale marktmacht. De lokale markt wordt overspoeld met goedkoop geïmporteerd voedsel uit Europa en de Verenigde Staten, die hun eigen landbouwsector zwaar subsidiëren en de overschotten in het zuiden dumpen aan spotprijzen waarmee de lokale boeren niet kunnen concurreren. Kleine boeren zitten vast in de greep van tussenhandelaars, die van de moeilijkheden van de boeren profiteren om zelf de winsten op te strijken. Steeds meer kleine producenten verdwijnen uit de markt omdat ze de concurrentie met de supermarkten niet aankunnen. Ook de rechtstreekse afzet van producten op de internationale markt verloopt moeizaam, omdat de boeren geen rechtstreeks contact hebben

6

met de in- en uitvoerders en de internationale grondstofprijzen onstabiel en laag zijn. Als het vrijhandelsverdrag tussen de Verenigde Staten en de Andeslanden realiteit wordt, zullen de kleine boeren iedere vorm van bescherming kwijt zijn. Erosie, vervuiling en ontbossing zijn het resultaat van de ongebreidelde exploitatie van natuurlijke bronnen voor de exportgerichte economie. Ze tasten de bodem aan en verminderen de productiviteit van de beschikbare gronden. Kortom: het overleven van de kleine boer en zijn familie is in gevaar. Voor goede, duurzame oplossingen zijn moedige beleidsveranderingen nodig, zowel in Ecuador als bij ons. De organisaties die deelnemen aan IK BEN VERKOCHT doen enkele voorstellen die de kleine boeren een uitweg uit hun penibele situatie bieden. In Ecuador zullen onze partners aan hun lokale overheden een aantal oplossingen voorleggen, afhankelijk van de situatie in hun gemeente: • Campagnes voor de promotie van lokale producten kunnen condities creëren voor onderhandelingen over lokale markttoegang. • Consumenten worden gesensibiliseerd voor gezonde agro-ecologische producten. • Door de legalisering van vaste marktplaatsen krijgen kleine producenten een betere toegang tot de markt en kunnen ze zich verzekeren van een vaste en regelmatige afzet. Ook onze beleidsvoerders kunnen stappen ondernemen om de boeren in het zuiden te helpen: • Er zijn inspanningen nodig om stabiele minimumprijzen voor grondstoffen te garanderen. Producenten hebben nood aan een stabiele prijs die de productiekost dekt en hen in staat stelt menswaardig te overleven. • Boeren in het zuiden moeten de kans krijgen om hun inkomensbasis te differentiëren. Diversificatie is echter niet gemakkelijk. Verschillende grondstoffen zijn in hetzelfde bedje ziek: dalende en onstabiele prijzen op de wereldmarkt. Boeren beschikken meestal ook over weinig of geen marktinformatie. Ze moeten dan ook ondersteund worden om efficiënt te diversifiëren. • De Europese overheid moet een rechtvaardiger Europees landbouwbeleid uitbouwen. Want de boer in Ecuador kan met zijn prijzen niet concurreren tegen de goedkoop geïmporteerde producten die Europa, net als de Verenigde Staten, in het zuiden dumpt.

• Het nakende handelsverdrag tussen de Europese Unie en de Andeslanden moet in functie van de producent staan. • De distributiesector mag de slag om de laagste prijs voor de consument niet op de producenten verhalen. • Voedselnormen moeten aangepast worden aan de situatie van de kleine boer en niet enkel aan de industriële schaal. • Een Helpdesk Import Vlaanderen kan de lokale en internationale markttoegang van achtergestelde producentengroepen verbeteren door het aanbieden van ondersteuning en informatie. • Het middenveld en de consumenten willen dat bedrijven zich verantwoordelijk voelen voor de gevolgen van hun bedrijfsvoering op mens en milieu, hier en elders in de wereld. We vragen de Belgische bedrijven echt werk te maken van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Een bedrijf is verantwoordelijk voor alle stappen in de productieketen, te beginnen bij de producent op het veld. • Het concept ‘eerlijke handel’ moet beschermd worden. Er moet een duidelijk onderscheid bestaan tussen producten die een label van eerlijke handel dragen en producten die een label dragen dat een aantal terechte sociale en ecologische eisen garandeert, maar daar geen eerlijke prijs voor de boer tegenover stelt. • Als de gemeentelijke, Vlaamse, federale en Europese overheden hun aankoopbeleid meer op eerlijke handel afstemmen, krijgen meer consumenten de kans om producten uit eerlijke handel te verbruiken en krijgen meer producenten de kans om duurzame modellen van productie, verwerking en vermarkting te ontwikkelen.

Geen uniek verhaal Dit dossier illustreert het verhaal van de kleine boeren in Ecuador. Maar we kunnen een gelijkaardig verhaal vertellen voor de miljoenen andere boeren in het zuiden. Daarom zijn onze oplossingen meer dan nodig.

7

De structurele Aanpassingsprogramma’s (SAP’s) van Wereldbank en IMF brachten de voedsellandbouw in heel wat landen in het gedrang. Liever voedde men de stadsbevolking met basisvoedsel dat aan dumpingprijzen werd ingevoerd dan met producten van eigen kweek ... Dit neoliberale denken vergeet de gevolgen voor miljoenen boeren en boerinnen in het zuiden. Ze staan machteloos, want ze slagen er niet meer in een concurrentiële positie op de markt te veroveren. En zonder verkoop, geen inkomen...

Markttoegang: het macroperspectief

3. Geen inkomen zonder verkoop: het probleem van markttoegang

Op veel plaatsen in de wereld liggen evoluties in de landbouw aan de basis van ontwikkelingen op cultureel, sociaal, politiek en economisch vlak. Vruchtbare grond en een goed werkende landbouwsector vormen immers een stevige basis voor verdere socio-economische ontwikkeling. Tijdens de industriële revolutie in Europa, de Verenigde Staten, Japan en China trokken de nodige arbeidskrachten vanuit een levendige landbouwsector naar steden en fabrieken. Ze werden gevolgd door karrenvrachten voedsel voor de arbeiders en grondstoffen voor de fabrieken, liefst niet te duur zodat de industrie efficiënt en concurrentieel kon functioneren. Ook in de vorm van spaargeld van boeren en van belastingen op land en oogst stroomde geld van de akker naar de industrie. Dergelijke processen gebeuren ook vandaag. Maar het is belangrijk dat ze in een goede balans gebeuren. Economische wonderen ontstaan waar de overheid erin slaagt om zowel de fabrieken als de boerderijen te laten floreren. Als de mensen op het platteland hun brood verdienen, ontstaat er immers koopkracht en een binnenlandse vraag naar de waren uit de fabrieken, zoals moderne kleren, huisraad, medicijnen en schoolgerief. Dit proces staat centraal in de basistheorie van de economische ontwikkeling. Maar vanaf de jaren tachtig ontstonden er twijfels over deze basistheorie, vooral in de kringen van de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds. Die propageerden een nieuwe kijk op economische ontwikkeling. Het zou allemaal veel sneller kunnen dankzij de liberalisering, toen nog een nieuw fenomeen. De prille industrieën van ontwikkelingslanden konden maar beter ineens mikken op de export in plaats van te wachten op de groei van de binnenlandse vraag. Want als een land zich toelegt op zijn sterkste sector, zal het voor dat goed een comparatief voordeel creëren en de export stimuleren. Als alle landen dit doen, wordt er zo efficiënt mogelijk geproduceerd, wat de ontwikkeling van iedereen ten goede zou komen. Sommige landen zetten in op ertsen, andere op koffie, soja, hardhout, aardolie, textiel of auto’s.

8

Om de nieuwe theorie goed te laten werken, moest wel aan enkele voorwaarden worden voldaan, bekend als de ‘Washington Consensus’ (genoemd naar de thuishaven van de Wereldbank, het IMF en de Amerikaanse Nationale Bank): • Goederen moeten wereldwijd vrij circuleren. Daartoe moeten grenzen worden opengesteld en invoerbeperkingen afgebouwd. • De overheid moet het marktmechanisme de vrije hand geven en ophouden de economie te sturen. Dit betekende bijvoorbeeld het einde van vele ‘Marketing Boards’, parastatale instellingen die hielpen bij de vermarkting van granen, melk of vlees. • Het overheidsapparaat moet zo goedkoop mogelijk worden gehouden. In veel landen betekende dit een enorme achteruitgang op het vlak van onderwijs, gezondheidszorg, landbouwvoorlichting, ... De ‘Washington Consensus’ legde aan ontwikkelingslanden de economische Structurele Aanpassingsprogramma’s (SAPs) op. Heel wat landen werden aangemoedigd hun landbouw zeer exportgericht uit te bouwen en te focussen op één of enkele gewassen zoals suiker, cacao, koffie of bananen. Maar omdat al deze landen hetzelfde advies kregen, pakten velen met hetzelfde exportgewas op de wereldmarkt uit. Het gevolg was overproductie en dus een keldering van vele grondstofprijzen. Door te focussen op de export, kwam ook de eigen voedsellandbouw in het gedrang. Bovendien kunnen de landbouwtechnieken in deze landen niet op tegen de gemechaniseerde landbouw in de geïndustrialiseerde landen. Hierbij werd zedig verzwegen dat die rijkere landen wél bleven doorgaan met de ondersteuning van hun landbouwsector door middel van exportsubsidies en -kredieten. Op de bijeenkomst van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in de Amerikaanse stad Seattle (1999) kwam er voor het eerst een duidelijk signaal van de ontwikkelingslanden tegen deze houding van het westen. Evenmin werd gepraat over de mogelijke gevolgen voor miljoenen boeren en boerinnen in de landen in kwestie. Zij werden vergeten in dit nieuwe ontwikkelingsmodel, dat liever de stadsbevolking voedde met aan dumpingprijzen ingevoerd basisvoedsel dan met de producten van de eigen landbouw. De sociale gevolgen bleven niet uit in landen waar een groot deel van de bevolking op het platteland leeft en voor wie landbouw de belangrijkste bron van bestaanszekerheid is.

procent op het platteland. Hun situatie is de voorbije decennia alleen maar verslechterd, hetgeen blijkt uit de grote vlucht naar de steden en de vele problemen van ondervoeding, ziekte en ongeletterdheid. Door deze onduldbare toestand hoor je steeds vaker zeggen, ook onder economisten, dat in ontwikkelingslanden de overheid opnieuw een coördinerende rol in de plattelandseconomie zou moeten opnemen. Boeren en boerinnen eerlijke kansen geven om voor de markt te produceren zou niet alleen een efficiënte manier zijn om armoede te bestrijden, maar ook de nationale economie ten goede komen.

Markttoegang: het microperspectief Het bovenstaande ‘macroverhaal’ kunnen we ook vertellen vanuit het standpunt van de betrokken mensen. Ook op de boerenbuiten hebben mensen behoeften waarin zij niet zelf kunnen voorzien. Dat gaat niet enkel over het welzijn van hun gezin, maar ook over ‘inputs’ zoals zaaigoed, vee en werktuigen, en over de huur of aankoop van grond. De productie op hun bedrijf dient immers niet enkel om in hun eigen voedselbehoeften te voorzien, maar ook als bron van inkomsten om andere behoeften te dekken. Landbouwers hebben nood aan middelen om hun productie te kunnen diversifiëren (goede grond, irrigatie, technische ondersteuning) en een afzetmarkt voor de producten die ze wensen te verkopen. Daarbij rijzen een heleboel vragen: geraken ze hun waren kwijt? Wat is de prijs? Kan daarover onderhandeld worden? Welke weg leggen de producten verder af? Wie is de consument aan het andere eind van de marktketen? De realiteit van vandaag is dat landbouwproducenten er vaak bekaaid afkomen als ze hun waar aanbieden. Ook al is hun waar van de beste kwaliteit, steeds vaker krijgen ze er slechts een lage prijs voor. Als individu staan ze machteloos, want ze hebben weinig of geen macht op die markt: omdat ze niet goed geïnformeerd zijn, omdat ze in een verafgelegen gebied wonen en de opkoper een monopoliepositie heeft, omdat de afspraken over vermarkting niet gerespecteerd worden, omdat de lokale overheid de wegen niet repareert, omdat ze moeten opboksen tegen gedumpte producten uit rijkere landen, ...

Van de 1,2 miljard mensen die het met minder dan één dollar per dag moeten stellen, woont naar schatting 62 à 70

9

Partnerorganisaties van Vredeseilanden, Oxfam-Wereldwinkels en Max Havelaar in Ecuador (situatie in april 2005)

10

11

Ecuador wordt getekend door economische, politieke en sociale opschudding. De onrust in het land valt niet enkel te verklaren door interne factoren. Ook de internationale context speelt een rol. De ontwikkelingen in het westen hebben een grote invloed op de ontwikkelingen in het Zuid-Amerikaanse land.

4. Ecuador, een land in crisis

Ecuador blijft een van de armste landen van Latijns-Amerika. Meer dan 60 procent van de bevolking leeft er onder de armoedegrens. In 2000 leefde zelfs 34 procent van de bevolking in extreme armoede en voedselonzekerheid. Het aantal armen in Ecuador is in vijf jaar tijd meer dan verdubbeld. Het armste deel van de bevolking leeft op het platteland. Daar zit ongeveer 75 procent onder de armoedegrens en moeten bijna vier op tien het stellen met een inkomen lager dan 30 dollar per maand. Bovendien wordt de kloof tussen arm en rijk steeds breder. Ecuador is een van de landen met de grootste inkomensongelijkheid in Latijns-Amerika en zelfs in de wereld. Alleen Brazilië en Paraguay doen het slechter. De rijkste 10 procent van de bevolking ontvangt 46 procent van het nationale inkomen, de armste 10 procent ontvangt slechts 0,6 procent. De armoede in Ecuador heeft veel te maken met de huidige landbouwproblematiek. De productiefactoren zijn ongelijk verdeeld. Het landbouwbeleid wordt gevoerd in functie van de belangen van een kleine groep. De neoliberale tendensen vanaf de jaren tachtig hebben alle aandacht op exportgerichte gewassen gericht, waardoor de traditionele landbouw werd verwaarloosd. Bovendien vertegenwoordigt 30 procent van de landbouw slechts drie producten: bananen, koffie en cacao. Deze monoculturen maken het land kwetsbaar voor mogelijke prijsschommelingen op de internationale markt. Kleine boeren en loonarbeiders zijn hiervan de voornaamste slachtoffers.

Economische crisis Ecuador is een ‘Low Income Food Deficient Country’ (LIFDC). Het bevindt zich sedert 1997 in een van de zwaarste economische en financiële crisissen uit zijn geschiedenis. In een mum van tijd stortte de Ecuadoraanse economie in. De economische indicatoren spreken voor zich. Ecuador registreert de hoogste inflatie van heel Latijns-Amerika (90

Potentieel rijk De republiek Ecuador is het meest westelijk gelegen land van Zuid-Amerika. Door haar verscheidenheid aan fysisch kapitaal is Ecuador een potentieel rijk land. Het zeer gevarieerde landschap bevat grote hoeveelheden grondstoffen, waaronder aardolie. In de vruchtbare riviervalleien verbouwt men belangrijke, voor de export bestemde voedselgewassen: bananen, koffie, cacao, rijst, suiker, tropische vruchten. Ook de “camaron” (scampi) is een belangrijk uitvoerproduct. De rivieren, die samenstromen in de rivierdelta’s, hebben een rijk landbouwgebied gevormd langs de uitgestrekte kust. Daar zijn enkele belangrijke havensteden gegroeid, zoals Guayaquil en Esmeraldas. Op de hoogvlaktes en in het Andesgebied worden maïs en aardappelen verbouwd. De tropische regenwouden van het Amazonegebied en de Galapagos, een om hun flora en fauna wereldberoemde eilandengroep, bieden een enorme biodiversiteit met mogelijkheden voor ecotoerisme en wetenschappelijk onderzoek naar geneesmiddelen.

12

procent op het dieptepunt in 1999). De werkloosheid steeg van 6,9 procent in 1995 tot 15 procent in 1999. De reële inkomens van de gezinnen daalden drastisch. Het Bruto Nationaal Product per capita daalde van 2.008 dollar in 1997 naar 1.296 dollar in 2000 . De belangrijkste banken van het land gingen failliet. Toen door speculatie en kapitaalvlucht de sucre (de officiële munt) veel terrein ten aanzien van de dollar verloor, ondernamen de autoriteiten een ‘reddingsactie’: de bankrekeningen werden bevroren en er vond een dollarisering van de economie plaats. Deze crisis was het voorlopige eindpunt van een ophoping van structurele problemen: • Ecuador is de meest open economie van ZuidAmerika en dus heel afhankelijk van de export van producten zoals olie, bananen en koffie. De schommelingen in de prijzen van deze producten in de jaren negentig deed de Ecuadoraanse economie bepaald geen goed. Ook de Aziatische crisis vanaf 1997 had een negatieve impact, aangezien een belangrijk aandeel van de Ecuadoraanse export voor de Aziatische markt is bestemd.

Orde op binnenlandse zaken Niet alleen de internationale vrijhandelscontext, ook de Ecuadoraanse elite moet terecht op de korrel worden genomen. De politiek die de afgelopen jaren in Ecuador werd gevoerd, deed de grote ongelijkheid toenemen en duwde de kleine boer alleen maar dieper in de problemen. De overheid wil geen geld uitgeven aan sociale en productieve investeringen, terwijl de Ecuadoraanse economie kampt met hoge productiekosten en lage productiviteit. De inkomsten uit de olie-industrie zijn bestemd voor de portefeuilles van de buitenlandse eigenaars. De inkomsten uit het oliebedrijf dat de overheid runt, gaan naar schuldaflossing of verdwijnen door corruptie. Het saneren van de economie hangt in Ecuador samen met de strijd tegen de corruptie en het verlenen van juridische zekerheid. Volgens het IMF en de Wereldbank bengelt Ecuador onderaan de lijst die landen rangschikt op basis van fiscale transparantie. De verantwoordelijke voor de Nationale Bank en de minister van Financiën hebben, onder druk van het middenveld, volledige transparantie beloofd inzake de staatsschuld en de openbare financiën. Maar vele hogere ambtenaren beseffen dat de politieke stuurloosheid en de afwezigheid van beleid geen uitzicht biedt. Structurele nationale veranderingen zijn nodig.

• In het begin van de jaren negentig bedroeg de buitenlandse schuld van Ecuador nog meer dan 100 procent van het BNP. Onder de permanente druk van internationale instellingen werd de afgelopen tien jaar een groot deel van het nationale inkomen besteed aan schuldaflossing in plaats van aan oplossingen voor interne problemen. • Sinds het begin van de jaren tachtig nam Ecuador verschillende maatregelen om de economie te liberaliseren en de macro-economische indicatoren in evenwicht te brengen, mede onder druk van het Internationaal Monetair Fonds. De veronderstelling was dat men vanuit stabilisatie spontaan opnieuw de weg van meer groei en betere inkomstenverdeling kon inslaan. Vanaf de jaren negentig voerde het land een aantal neoliberale hervormingen door in de vorm van Structurele Aanpassingsprogramma’s en andere maatregelen, in grote mate onder invloed van de VS en internationale instellingen. De invoertarieven werden verlaagd van 39 procent in 1988 tot 6 procent in 1995. In 1994 werd ook het financiële systeem geliberaliseerd. Prijssubsidies en subsidies voor openbare voorzieningen, zoals elektriciteit, werden verminderd. Het staatsapparaat werd systematisch geminimaliseerd, veel overheidsinstellingen werden afgeschaft of geprivatiseerd. De sociale uitgaven zijn ten opzichte van de jaren tachtig met 30 procent verlaagd. • Het historisch diepgewortelde grensconflict met Peru kende rond 1995 een aantal heropflakkeringen. Bij een serie grensincidenten vielen tientallen 13

doden. In die tijd ging een groot deel van het staatsbudget naar het leger. In oktober 1998 bereikten de regeringen van Peru en Ecuador een overeenkomst die de grens tussen beide landen in het Amazonegebied vastlegde. • Ook de nasleep van het natuurverschijnsel El Niño (1997-1998) trof de economie van het land, en dan vooral de landbouwsector. Door overstromingen verloren 6.000 families hun woning. 500.000 hectare landbouwgrond (14 procent van de totale landbouwoppervlakte) werd getroffen. Door de natuurramp nam de armoede in de kuststreek met 20 procent toe.

Dollarisering Bij dollarisering wordt de nationale valuta vervangen door een buitenlandse valuta. Ecuador koppelde de nationale munt, de sucre, aan de dollar in een poging de voortdurende geldontwaarding en prijsstijgingen te bedwingen. Veel Latijns-Amerikaanse landen kennen de facto een dollarisering, maar na Panama was Ecuador het eerste land dat de nationale munt ook werkelijk inwisselde voor de munt van de Verenigde Staten. Voordelen? De kosten van de transacties worden verlaagd, de inflatie wordt een halt toegeroepen en de economie wordt verder open gegooid. Maar er staan ook forse nadelen tegenover. De regering kan nauwelijks een eigen economische politiek voeren. De wisselkoers aanpassen om de export te bevorderen of via geldschepping de economische cycli corrigeren? Vergeet het. Open economieën als de Ecuadoraanse zijn daardoor uiterst kwetsbaar.

Politieke crisis Parallel met de economische problemen nam de politieke instabiliteit toe. De bevolking verloor het vertrouwen in de regering, het politieke systeem en de openbare instellingen. Sociale onrust, opstanden en manifestaties bleven niet uit. In 1999 kwam er een grote opstand naar aanleiding van de financiële crisis. De dollarisering deed begin 2000 een volksopstand uitbreken, geleid door inheemse, syndicale en sociale bewegingen die met de regering geen fundamenteel akkoord konden bereiken over de economische en de sociale politiek en over de centrale structuur van de staat. Tijdens deze manifestatie vielen 16 doden. De situatie lijkt chronisch te zijn. Het land lijdt de laatste jaren onder algemene stakingen, opstanden en staatsgrepen. Een recente opstand in april 2005 leidde tot de afzetting van president Lucio Gutierrez wegens machtsmisbruik tegenover de rechterlijke macht. Ecuador kende de afgelopen acht jaar zes presidenten. Corruptie en machtsmisbruik blijven belangrijke destabili14

serende factoren in het land. Bijna alle presidenten van de afgelopen jaren waren betrokken bij corruptieschandalen of hebben hun macht misbruikt. De regeringen kennen in de ogen van de bevolking geen legitimiteit. De Ecuadoranen geloven en vertrouwen de autoriteiten niet meer.

Sociale crisis De economische en politieke crisis worden vertaald in een neerwaartse sociale spiraal. De sociale gevolgen van de dramatische recessie van eind jaren negentig zijn hard geweest voor de lagere klasse en de middenklasse, wat tot uiting komt in de aanzienlijke toename van armoede en emigratie. Het aantal Ecuadoranen dat onder de armoedegrens leeft, is na de recessie meer dan verdubbeld. Het sociale apparaat is ingestort. Openbare diensten, gezondheidszorg en onderwijs nemen een negatieve vlucht. Criminaliteit en onveiligheid nemen toe. In 1999 bedroeg de werkloosheid 15 procent, in november 2001 8,2 procent. Een sterke daling, die echter moet gerelativeerd worden in het licht van de emigratie die in de loop van de laatste vijf jaar heeft plaatsgevonden. De uitzichtloosheid van de overgrote meerderheid van de bevolking, waaronder ook de geschoolden, leidt tot een toename van de legale en illegale migratie naar de Verenigde Staten en Europa (vooral Spanje) en tot een daling van het beschikbare menselijk kapitaal in Ecuador. Ongeveer twee miljoen Ecuadoranen (op een totaal van 13 miljoen inwoners!) migreerden naar het buitenland, waar ze vooral in laaggeschoolde beroepen aan de slag kunnen. Vandaar sturen ze geld naar huis om gezin en familie te onderhouden: meer dan 1.400 miljoen dollar per jaar, goed voor de tweede inkomstenbron van het land (na olie). Op die manier helpen de migranten het land gedeeltelijk uit de monetaire moeilijkheden. 60 procent van de migranten in 1999 lieten hun kinderen in het land achter. De familiale desintegratie heeft vooral een nadelige invloed op minderjarigen die achterblijven bij grootouders of familie. Er kwam ook een interne migratiegolf op gang: van het platteland naar de stad. Arme en werkloze boeren zoeken een beter lot in grootsteden als Quito en Guayaquil. De plattelandsvlucht zorgt in de overbevolkte steden voor verpaupering, prostitutie, verkeersproblemen, vervuiling, ...

Einde van de crisis? Sinds 2001 lijkt de situatie in Ecuador te verbeteren. De economie kende in 2004 een groei van 6 procent, één van de hoogste groeicijfers van Latijns-Amerika. De inflatie lijkt voor de eerste keer in jaren onder controle. Veel economen en politici zien hierin een teken dat het land eindelijk aan een duidelijke heropleving en stabilisatie begonnen is. Maar of deze groeicijfers ook een evenwichtige ontwikkeling voor de bevolking met zich mee hebben gebracht, valt te betwijfelen... De “schijnbaar” verbeterde economische situatie en de economische groei zijn immers voornamelijk toe te schrijven aan de toename van de productie (met 25 procent) en de export (met 60 procent) van olie. De overige economische sectoren stagneren of zijn gekrompen. Ecuador registreerde in 2004, olie uitgezonderd, drie procent minder export. Bovendien is het niet de bevolking die profiteert van de voorlopige macro-economische verbetering. Het grootste deel van de inkomsten die de olie genereert, gaat naar de grote multinationals. Het deel van de winst uit olie dat in het land blijft - ook de staat is eigenaar van een oliebedrijf - wordt bijna exclusief gebruikt om de buitenlandse schuldenlast af te betalen. Maar ook dit laatste gegeven is relatief: terwijl de buitenlandse staatsschuld met 400 miljoen dollar verminderde, nam de buitenlandse private schuld met 800 miljoen dollar toe. De sociale crisis duurt dus voort. Ondanks de economische groei blijven de sociale uitgaven dalen en zijn de armoedeen ongelijkheidscijfers nog altijd veel te hoog. En ook de politieke crisis duurt voort. Het bewijs daarvan zijn de opstanden en manifestaties van april 2005, met de val van de regering Guiterrez tot gevolg. De huidige groeicijfers zijn dan ook niet te danken aan het overheidsbeleid van de afgelopen jaren, maar hebben voornamelijk te maken met conjuncturele verschijnselen in de wereldeconomie. Een aantal factoren, zoals de oorlog in Irak en de groei van de Chinese economie, hebben de vraag naar olie (en bijgevolg de prijs) doen stijgen. De actuele economische groei is dus veeleer voorlopig. De ontwikkelingen blijven onvoorspelbaar.

15

De familiale landbouw en de kleine producenten van Ecuador zitten in de greep van tussenhandelaars en kunnen niet opboksen tegen de snelgroeiende supermarkten. Toegang tot de internationale markten hebben ze niet. Zou een vrijhandelsverdrag met de Amerikanen daaraan iets verhelpen?

Het huidige landbouwbeleid van Ecuador In het kader van de Structurele Aanpassingsprogramma’s en het streven naar economische stabilisatie kiest het Ecuadoraanse landbouwbeleid de laatste jaren voor de liberalisering van de markt en de afbouw van het staatsapparaat. Het bestaande beleid is voornamelijk gericht op de exportgerichte, industriële landbouw. De productie voor de lokale markt wordt helemaal verwaarloosd.

5. Ecuador, boeren in crisis

Het gevoerde landbouwbeleid kunnen we samenvatten in de volgende beleidslijnen: • Het macro-economische beleid van de overheid is gericht op het stimuleren van investeringen ten voordele van de export van landbouwproducten. Dat houdt een afbouw van de invoertarieven in, de afschaffing van subsidies, een afname van de regelgeving voor bedrijven en kapitaaltransacties (om buitenlandse investeringen te bevorderen). • Er wordt een sterk privatiseringsbeleid gevoerd. De overheid schroeft haar activiteiten terug, overheidsbedrijven komen in private handen terecht en de private sector geniet van institutionele versterking.

Loja loopt leeg Loja, de meest zuidelijke provincie van Ecuador, aan de grens met Peru, leeft vooral van landbouw. 60 procent van de bevolking leeft op het platteland, meer dan de helft van de mensen is tewerkgesteld in de agrarische sector. Er worden voornamelijk maïs en bonen geteeld, de basisproducten voor de Ecuadoraanse bevolking. De provincie staat bekend om haar indrukwekkende migratiecijfers. Men schat dat de afgelopen jaren meer dan 40 procent van de Lojanos de provincie heeft verlaten om naar andere regio’s of het buitenland te migreren. Droogtes en overstromingen, de oorlog met Peru en het neoliberale beleid dat de traditionele landbouw verwaarloost, zijn de belangrijkste oorzaken van de demografische ramp. Vooral de actieve bevolking verlaat de provincie. Meer dan 50 procent van de migranten is tussen 23 en 32 jaar. Vaak kennen kinderen hun ouders amper, omdat ze door hen bij de grootouders zijn achtergelaten. Het uiteenvallen van zovele gezinnen is natuurlijk een sociale, economische en culturele catastrofe voor een samenleving waarbij het gezin eeuwenlang centraal stond. Migratie was jarenlang het enige alternatief voor de Lojanos, maar de Verenigde Staten hebben strenge maatregelen genomen om het aantal migranten een halt toe te roepen. De Europese Unie volgt dezelfde weg. Hebben de Lojanos nog een uitweg?

• De prijzen voor landbouwproducten worden niet langer gereguleerd, maar bepaald door de markt. In 1994 werden alle consumentenprijzen geliberaliseerd, uitgezonderd de prijs van rijst. • Sinds de jaren zestig was een positief proces van grondherverdeling op gang gekomen. Maar ook de markt van gronden ontsnapt niet aan de liberaliseringsgolf. Vanaf eind jaren tachtig verminderde voor kleine boeren de toegang tot land. Ook openbare irrigatiesystemen worden overgedragen aan private organisaties. Met deze maatregelen beoogde de Ecuadoraanse overheid een “druppeleffect”: de export van landbouwproducten als motor voor ontwikkeling moest de groei van andere sectoren stimuleren. Maar het draaide anders uit, de kleine boer moet een grote prijs betalen. De liberalisering bracht immers een toename van de import met zich mee. In het jaar 2002 steeg deze met 75 procent! Goedkope voedselproducten, vaak in hun land van herkomst gesubsidieerd, stroomden het land in. Veel producenten kunnen niet concurreren met deze lage prijzen. Het platteland verarmde. 42,6 procent van de grond is geconcentreerd in handen van slechts 1,6 procent van de bevolking. Veel boeren, die niet meer kunnen concurreren, verkopen hun boerderij en gaan als landarbeider werken in de agro-industrie. Omdat de steun van de overheid verdwenen is, raken de

16

17

boeren moeilijker aan kredieten. Ook voor de productie en de vermarkting van hun producten krijgen ze geen steun meer. Door de afhankelijkheid van de export, de lage grondstofprijzen op de internationale markt en het gebrek aan overheidssteun voor de lokale markt evolueerden veel bedrijven naar monoculturen, in hoofdzaak bestemd voor de export. Maar monoculturen leiden niet alleen tot het verlies van biodiversiteit, ze hebben ook de familiale bedrijven hard getroffen. Monoculturen maken de boeren immers kwetsbaar voor prijsschommelingen en klimaatsveranderingen, die op hun beurt een gevaar voor de oogst kunnen betekenen. De verwaarlozing van de traditionele landbouw, grotendeels bestemd voor eigen consumptie en de nationale markt, brengt ook de voedselzekerheid in het gedrang. Kleine boeren, die tot 5 hectare grond bezitten, produceren ongeveer 30 procent van de nationale voedselproductie. Maar het productievolume neemt af en is tegenwoordig onvoldoende om de bevolking te voeden. Momenteel heeft men het geimporteerde voedsel dus nodig om iedereen te voeden. Door de achteruitgang van de landbouw gaan ook de traditionele ‘minifundios’ verloren, kleine bedrijfjes die zeer arbeidsintensief zijn en dus een belangrijke bron van tewerkstelling voor het land betekenen. Werkloos geworden boeren blijken moeilijk de overstap te kunnen maken naar andere economische sectoren. Ze hebben er vaak niet de nodige opleiding of kennis voor. De uitzichtloosheid doet veel boeren naar de steden of het buitenland emigreren op zoek naar een betere toekomst.

Lokale marktmacht? De lokale markten zijn het belangrijkste handelscircuit van de Ecuadoraanse kleine boeren. Hier verkopen zij het grootste gedeelte van hun productie. Maar jammer genoeg doen ze dit niet rechtstreeks. Tachtig procent verkoopt zijn landbouwgewassen via tussenhandelaars, een kleine groep makelaars die in Ecuador worden beschouwd als ‘maffiosi’. Ze profiteren van de moeilijkheden waarmee kleine boeren kampen om op de markt een eigen monopolie uit te bouwen. Veel kleine boeren zitten in de greep van deze tussenhandelaars en zijn verplicht hun producten via hen te verkopen. De tussenhandelaars misbruiken de onwetendheid van de kleine producenten. Slechts 6 à 9 procent van de kleine boeren heeft een diploma secundair onderwijs. Laag opgeleid, kunnen ze moeilijk omgaan met cijfers, berekeningen of facturen. Zo bracht de snelle en onaangekondigde dollarisering heel wat moeilijkheden en verwarring bij de boeren teweeg. De kleine boeren beschikken over te weinig marktinformatie. Vaak weten ze niet genoeg over de vraag op de markt en schatten ze te weinig in wanneer prijzen omhoog of omlaag zullen gaan. Boeren hebben nood aan informatie over hoe ze op een efficiëntere manier op de markt kunnen treden en hoe ze moeten plannen op lange termijn. Maar armoede verhindert voorlopig het denken op lange termijn. Er is geen geld voor investeringen. Daardoor zijn de boeren verplicht de prijzen van de tussenhandelaars te aanvaarden. 18

Er is ook een gebrek aan infrastructuur. Boeren slagen er niet in hun productie lang te bewaren. Enerzijds moeten ze snel verkopen omdat ze afhankelijk zijn van de opbrengst van de oogst om te overleven en om de belangrijkste uitgaven zoals schoolgeld, en medische kosten te betalen. Vaak kunnen ze niet wachten op de periode waarin het aanbod afneemt en de prijs dus omhoog gaat. Anderzijds beschikken boeren niet over de juiste verwerkingstechnieken om de producten langer te bewaren en de versheid te garanderen. Bovendien zijn de afstanden naar de markten meestal groot en de wegen in slechte toestand. Vaak beschikken boeren enkel over een muildier, een ezel of een paard, terwijl de tussenhandelaars met kleine vrachtwagens de producten bij de boer opkopen.

‘Dodende’ supermarkten In het zuiden rijzen de supermarkten de laatste jaren als paddestoelen uit de grond. In Latijns-Amerika is in tien jaar tijd hun aandeel in de verkoop van voedsel met 50 procent gestegen. Ter vergelijking: de Verenigde Staten en Europa hebben dezelfde ontwikkeling meegemaakt, maar dan wel over een tijdspanne van vijftig jaar. Supermarkten zijn in het zuiden de belangrijkste distributeurs van voedsel geworden. De expansie van grootwarenhuizen in Latijns-Amerika is een gevolg van de liberalisering van de handel vanaf de jaren tachtig. Die maakte goedkope import van voedsel mogelijk, een voordeel waar vooral ‘schaaleconomieën’ zoals supermarkten van profiteerden. Bovendien werden in de jaren negentig, in het kader van Structurele Aanpassingsprogramma’s of regionale vrijhandelsakkoorden, de regels voor directe buitenlandse investeringen drastisch versoepeld. Voor multinationals werd het op die manier gemakkelijk om te investeren in het zuiden. Zo ging de ‘boom’ van supermarkten gepaard met een proces van concentratie en multinationalisering. Het grootste marktaandeel komt in handen van een steeds kleinere groep multinationals. De supermarkten volgen tegenwoordig een nieuw geografisch en socio-economisch pad: terwijl ze zich vroeger enkel in de steden vestigden en hun aanbod vooral op de gegoede bevolkingsklasse gericht was, verplaatsen ze zich steeds meer naar rurale gebieden waar ze ook minder koopkrachtige groepen zoals boeren en arbeiders bereiken. De implicaties voor de kleine voedselproducenten in deze rurale gebieden blijven niet uit. Vooreerst stijgen de marktaandelen van de supermarkten ten nadele van de lokale winkels, waaraan kleine boeren makkelijker kunnen verkopen. Bovendien slagen de kleine boeren er niet in om in het circuit van de supermarkten te treden. Ze kunnen immers niet voldoen aan een aantal voorwaarden. Ze beschikken niet over de administratieve voorwaarden om deel te nemen aan de formele economie. Ze kunnen moeilijk voldoen aan de eisen die supermarkten stellen in verband met kwaliteit, vorm, beschikbaarheid en presentatie van het product. Ze zijn niet in staat om de opgelegde gezondheidsnormen na te leven. Voorts willen warenhuizen graag bestellen in grote volumes en hebben ze een regelmatig aanbod nodig. Bijgevolg slagen de kleine producenten er niet in te participeren aan deze belangrijkste ontwikkeling van voedselproductie. Steeds meer boeren verdwijnen noodgedwongen uit de markt, met alweer werkloosheid en armoede tot gevolg.

Nood aan internationale marktmacht De kleine Ecuadoraanse boeren slagen er maar moeizaam in hun producten rechtstreeks op de internationale markt af te zetten, omdat ze geen rechtstreeks contact met de uit of invoerders hebben. Het proces verloopt steeds via grote handelaren en maatschappijen die instaan voor transport, verwerking en promotie van de producten. De productie is de volledige verantwoordelijkheid van de kleine boer die het risico op een mislukte oogst draagt. De kost van de productie maakt maar een klein deel van de uiteindelijke prijs uit, het grootste deel gaat naar de grote handelaars en maatschappijen. Een ander fundamenteel probleem zijn de lage en onstabiele internationale prijzen. De laatste decennia doken de prijzen van de meeste grondstoffen in sneltreinvaart naar beneden, ook al bleef de prijs van de afgewerkte producten stijgen. In een aantal gevallen ligt de prijs op de wereldmarkt zelfs onder de productiekostprijs. Door de instabiliteit van de prijzen is de boer nooit zeker van zijn inkomen. De inkomsten van de ontwikkelingslanden uit grondstoffenexport zijn gedaald, terwijl de winsten

van multinationale ondernemingen spectaculair zijn gestegen. De oorzaak hiervan ligt bij de overproductie van een aantal grondstoffen, de Structurele Aanpassingsprogramma’s die ontwikkelingslanden verplichten om meer te exporteren en het feit dat kleine producenten alsmaar meer produceren om hun inkomen stabiel te houden. Daarnaast werken multinationale ondernemingen lage prijzen in de hand door de aanleg van grote stocks waarmee ze in tijden van lage productie de prijzen laag kunnen houden. Uiteraard speelt ook het gedrag van de consument, die een zo laag mogelijke prijs wil, een rol.

Dreigende vrijhandelsverdragen Ecuador onderhandelt samen met de andere Andeslanden, uitgezonderd Venezuela, over een vrijhandelsverdrag met de Verenigde Staten, de zogenaamde ‘Tratado de Libre Comercio’ (TLC). Landbouw is ongetwijfeld een van de belangrijkste thema’s op de agenda. Producenten van handelsgewassen, meestal vertegenwoordigd door multinationals of grootgrondbezitters, zullen baat vinden bij het TLC en zijn dus grote voorstanders. 19

Olie en scampi’s slopen bos De evolutie naar een neoliberaal economisch model in Ecuador, gericht op de export van handelsgewassen, heeft ook nefaste gevolgen voor het milieu. De exportgerichte economie bedreigt de natuurlijke rijkdommen van het land. De rijkdommen worden geëxploiteerd op een irrationele manier, zonder rekening te houden met de gevolgen voor de toekomst en de principes van duurzaamheid.

Zowel producenten van traditionele handelsgewassen (bananen, koffie, cacao) als producenten van niet-traditionele handelsgewassen (bloemen, scampi’s) zouden de gunstige invoertarieven voor de Amerikaanse markt immers behouden. Voor niet-traditionele handelsgewassen die de VS niet zelf telen, zouden de invoertarieven zelfs kunnen verbeteren. De producenten van voedsel voor de interne markt, vooral middelgrote en kleine boeren, zijn echter minder enthousiast. Zij produceren “gevoelige” producten zoals suiker, melk, soja, rijst, maïs, vlees en aardappelen - voedselgewassen die ook de VS produceren, een land dat ongeveer 5,2 miljard dollar per jaar aan exportsubsidies voor de landbouw uitgeeft. Sinds 1995 genieten deze producten enige vorm van bescherming via het ‘Sistema Andino de Franjas de Precios’, een systeem van prijszetting. Als dit systeem verdwijnt, zullen ze iedere vorm van bescherming kwijt zijn. In dit scenario van ongelijkheid krijgen deze boeren vanzelfsprekend geen enkele kans om te concurreren, want de Amerikaanse regering is voorlopig niet van plan om de subsidies af te bouwen. De regeringen van de Andeslanden lijken zich bovendien niet te bekommeren om de interne markten. Ecuadoraanse boerenorganisaties op het platteland hebben al massaal gemanifesteerd tegen het dreigende vrijhandelsverdrag, want vooral zij zullen uit de markt worden gestoten, met het risico in (nog meer) armoede te belanden.

20

De natuurlijke bossen in Ecuador lijden onder de steeds groeiende druk van de markt. Terwijl steeds meer landen die tropisch hout produceren, zoals Brazilië en enkele landen in Azië, de export van inheemse harde houtsoorten verbieden, bevordert Ecuador de export. De druk van de houthandelaars op de bossen is enorm. Ook voor de petroleumwinning moeten bossen verdwijnen. En de aanmaak van kweekvijvers voor scampi’s veroorzaakt de vernietiging van de mangrovebossen aan de kust. Het afgelopen decennium verdwenen jaarlijks tussen 200.000 en 340.000 hectare bos. Met een gemiddelde ontbossing van 2,4 procent per jaar is Ecuador de grootste ‘bossensloper’ van Latijns-Amerika. Als dit zo verder gaat, zal Ecuador binnen twintig jaar geen bossen meer hebben. Dit allemaal om andere teelten, hydrocultuur en de industrie te bevorderen. De enige primaire bossen die nog overblijven, worden door zwarte gemeenschappen aan de kust of door inheemse bevolkingsgroepen in het Amazonegebied bewoond. Deze gemeenschappen zijn heel afhankelijk van hun ecosystemen, zowel economisch als cultureel. Verlies van de bossen zou zelfs kunnen leiden tot de uitroeiing van hun bevolking. Door de voortdurende ontbossing gaat ook veel natuurlijke diversiteit verloren en worden verscheidene dier- en plantensoorten bedreigd. De honger naar hogere opbrengsten brengt tevens een ongecontroleerd gebruik van pesticiden en kunstmeststoffen met zich mee, vooral in de bananenplantages, de garnalenkwekerijen en de bloemenindustrie. Water-, lucht- en bodemvervuiling zijn het gevolg. Uit een rapport van Human Rights Watch blijkt dat vliegtuigen toxische schimmelwerende pesticiden spuiten over bananenplantages waar op hetzelfde moment kinderen aan het werk zijn. Andere nare gevolgen voor de gezondheid zijn een hogere kans op onvruchtbaarheid voor mannen en vrouwen, hartproblemen, genetische hervorming, ... De snelle ontwikkeling van de olie-exploitatie gebeurt ten koste van de waardevolle rijkdom van het Amazonebekken. Het woud regelt het wereldklimaat, is goed voor één derde van het tropisch woud op aarde (met enorm veel soorten begroeiing) en herbergt meer dan 500 volkeren. De Ecuadoraanse grondwet stelt dat “ieder mens recht heeft te leven in een niet-vervuilde omgeving”, maar de grote oliereuzen ontzien mens en natuur niet. Ook nationale parken en natuurreservaten, die in concessie worden gegeven, worden door de vervuiling getroffen. De verwoede speurtocht naar steeds schaarser wordende olie van een steeds lagere kwaliteit brengt niet alleen hogere kosten en milieuverloedering met zich mee, maar ook slechtere basisvoorzieningen en onderontwikkeling. Vervuiling, ontbossing en overexploitatie werken bovendien erosie in de hand. 12 procent van het Ecuadoraanse grondgebied is al aangetast door erosie, 48 procent wordt erdoor bedreigd. Erosie tast de bodem aan en vermindert de productiviteit van de beschikbare gronden. De vermindering en verarming van de landbouwgrond is een belangrijke bijkomende factor die het overleven van de landbouwer en zijn familie in gevaar brengt.

21

Landbouw- en plattelandsontwikkeling zijn cruciaal voor de bestrijding van armoede. Als boeren hun producten niet kunnen verkopen, tenzij aan veel te lage prijzen, zullen ze niet ontsnappen aan de armoede en blijft migratie een hoge vlucht nemen. Er is nood aan meer markttoegang, of het nu lokale markten dan wel internationale markten zijn. Politieke leiders moeten handel ten dienste stellen van de mensen, zowel lokaal als internationaal. Hoe kunnen wij, solidair met onze partners in Ecuador, werken aan een ‘eerlijk loon’ voor de kleine boer? Hoe versterken we de positie van boerinnen op de lokale en de internationale markt?

Bananenland Na petroleum en het geld dat emigranten naar hun thuisland opsturen, zijn bananen de belangrijkste inkomstenbron van Ecuador. Tussen 1980 en 1990 leverde het land heel wat inspanningen om een speler op de internationale markt te worden. Bananen waren daar het uitgesproken product voor. In 1980 was de bananensector goed voor 9,4 procent van de export van Ecuador. In de jaren negentig steeg het aandeel tot 21 procent. Tussen 1980 en 2000 nam de oppervlakte waarop bananen geteeld worden spectaculair toe: van 64.000 naar 160.000 hectare. De productie is meer dan verdubbeld. Tot 1994 steeg ook het inkomen mee. Daarna niet meer, integendeel.

Onze partners in Ecuador starten een eigen campagne ‘FairTradeGemeente’. Terwijl wij in Vlaanderen gemeentebesturen aanmoedigen om aan een aantal fairtradecriteria te voldoen, zullen onze partners in Ecuador gemeentelijke overheden aanspreken om de crisis van de kleine boer aan de kaak te stellen en de vermarkting van lokale producten te verbeteren. Meer dan in het eerste campagnejaar in Costa Rica, zal in Ecuador de nadruk liggen op de markttoegang voor de kleine boer, zowel lokaal als internationaal. Bovendien leggen onze partners sterk de nadruk op de verkoop van bioproducten, waarvan het aandeel op de westerse markten toeneemt.

De bananenindustrie is een van de belangrijkste sociaal-economische activiteiten van Ecuador. Het is een arbeidsintensieve sector. In 1998 waren er 4.941 eigenaars/producenten en 98.000 arbeiders geregistreerd. Op dit moment zijn er 5.491 officiële bananenproducenten. Tijdens de jaren negentig groeide de bananensector dus gestaag. Structureel bleef het echter een sector van kleine en middelgrote ondernemingen. 80 procent van de bananenproducenten heeft een plantage met een oppervlakte van 1 tot 30 hectare (samen 38 procent van het bananenareaal). 17 procent van de producenten heeft een plantage tussen 31 en 100 hectare. 36 procent beschikt over meer dan 100 hectare (26 procent van het areaal). De infrastructuur voor de verwerking van bananen is goed ontwikkeld bij grote producenten, maar onbestaand of laagtechnologisch bij kleine producenten. In 2002 schreef Human Rights Watch een vernietigend rapport over de werksituatie in de Ecuadoraanse bananenplantages. Er komt veel kinderarbeid voor. Kinderen worden blootgesteld aan pesticiden en werken 12 uur per dag. De Ecuadoraanse wetten garanderen niet de controle op het recht op vereniging en vrije meningsuiting voor de arbeiders. De drie grote exportbedrijven Noboa, Reybanpac en Agricola Palmar leggen de voorwaarden op en sluiten de ogen voor de wantoestanden. Bananenconcerns als Chiquita, Dole en Del Monte hebben geen eigen plantages in Ecuador, maar kopen bananen aan van geassocieerde plantages. Het is niet verwonderlijk dat groepen bananenproducenten naar uitwegen zoeken. In het kanton El Guabo bijvoorbeeld, waar alles op bananen gericht is, hebben Urocal en El Guabo, twee partners van Oxfam-Wereldwinkels en Max Havelaar, zich georganiseerd. Ze proberen een plek op de markt van de eerlijke handel en de biomarkt te veroveren.

Heen en weer met koffie Koffie is een belangrijk gewas voor Ecuador. Er wordt veel koffie geproduceerd en geconsumeerd. Maar de laatste jaren gebeuren er rare dingen op de Ecuadoraanse koffiemarkt. Door de dalende prijzen op de wereldmarkt daalde ook de koffieproductie. Boeren willen hun koffiebessen niet meer plukken als het niets meer opbrengt. Om toch aan hun exportvraag te kunnen voldoen, voeren Ecuadoraanse handelaars daarom koffie in uit andere landen. Onder andere uit Vietnam. Koffie invoeren om hem daarna weer uit te voeren: de globalisering ten top. Koffieboeren worden tegen elkaar uitgespeeld. Koffie wordt van het ene uiteinde van de wereldbol naar het andere verscheept om dan terug naar ergens anders versjacherd te worden. De enigen die aan deze praktijken verdienen zijn de handelaars. De boeren en het milieu moeten de prijs betalen.

6. Een uitweg uit de crisis: FairTradeGemeenten in Ecuador?

Tussen producenten en gemeenten in Ecuador bestaat nu nog een grote kloof. Toch zou de gemeente in de lokale vermarkting een veel grotere rol kunnen spelen. Terwijl de nationale politiek nog maar weinig vertrouwen inboezemt, creëert de decentralisering bij de mensen meer vertrouwen in de gemeentebesturen. Boeren hebben de stap naar de overheid nodig. Voor sommigen is dit nieuw en heerst er pleinvrees. Anderen staan te springen omdat ze in dit model een mooie kapstok zien om hun verzuchtingen concreet aan te pakken. • De boerencoöperaties El Guabo en Urocal aan de Ecuadoraanse zuidkust produceren biobananen. Zij werkten mee aan de inhoudelijke voorbereiding van de internationale bananenconferenties in Brussel (waarvan de tweede in april 2005 heeft plaats gevonden). Zij zullen in Machala, de hoofdstad van de bananenindustrie, politiek werk verrichten. • In de bergen in het zuiden van Ecuador produceren de vier coöperaties van Fapecafes koffie. Eén van de vier is Procap in Alamor. De boeren van Alamor hebben met hun koffie geen toegang tot de Ecuadoraanse markt, maar wel tot onze westerse markt. Als gevolg van de economische ontwikkelingen zijn de groenten en het fruit op de markten en in de winkels van Alamor afkomstig uit heel Ecuador, maar niet van hun eigen velden. Alamor is uitgekozen om met de burgemeester het Lokaal Ontwikkelingsplan in te vullen met de verlangens van de kleine producenten. Voorstellen voor concrete initiatieven, zoals de directe verkoop van hun koffie op de lokale markt en de organisatie van boerenmarkten, en gemeentelijke verordeningen zullen samen met de lokale radio worden uitgewerkt. • De Ecuadoraanse niet-gouvernementele organisaties Sendas en Faces ondersteunen de eisen van de kleine producenten tegenover hun gemeente-

22

23

bestuur. Sendas zal in Cuenca, samen met Red Agroecologico, een agro-ecologisch netwerk, een campagne uitbouwen rond de verkoop van agroecologische producten op de lokale markt. • MCCH (Maquita Cushunchic Comercializando Como Hermanos, “Laten we als broeders handel drijven”) is een belangrijke partner van organisaties van eerlijke handel in Europa. De organisatie, actief in verschillende streken van Ecuador, zowel met ‘fairtrade’- als ‘niet-fairtrade’-producen ten, probeert te werken aan een betere vermarkting. Ze heeft een aantal supermarkten geopend waar ze producten van kleine boeren aanbiedt. Maar vaak heeft ze het moeilijk, omdat ze een bedreiging vormt voor de (commerciële) grootdistributie in Ecuador. De latinoversie van het model ‘FairTradeGemeente’ in Ecuador zal een gedecentraliseerde campagne zijn. De boeren zullen niet overal dezelfde doelstellingen hebben. Naargelang de gemeentelijke situatie, zullen ze streven naar de volgende doelstellingen:

Eigen product promoten Er is nauwelijks een lokale markt voor koffie in het zuiden van Ecuador. Fapecafes heeft samen met de ngo’s Petrino en Faces een voorstel uitgewerkt om met de plaatselijke overheid van Alamor en de overheid van de provincie Loja een afzetmarkt voor hun kwaliteitskoffie te creëren. Zij zullen dit doen door hun koffie te promoten in een specifieke verpakking die de regionale dimensie nadrukkelijk vermeldt. Daarnaast willen zij via een campagne een ‘koffiecultuur’ promoten. De achterliggende idee is het besef dat goede koffie een deel van de identiteit van een Ecuadoraan uit het zuiden is. De campagne is een eerste stap in de onderhandelingen over lokale markttoegang en lokale consumptie. De volgende stappen moeten aandacht hebben voor de verbetering van de consumptie en de verwerking van lokale producten zoals bepaalde fruitsoorten, bananenchips of rietsuiker.

Betere markttoegang voor de kleine consument In Cuenca, Quito, Guayaquil en andere grote steden zijn er voor de kleine agro-ecologische producent al een paar mogelijkheden om producten af te zetten. Maar vaak zijn de bescheiden initiatieven weinig of niet gereguleerd of gelegaliseerd en zijn de boeren afhankelijk van de grillen van lokale politici om hun stands te mogen behouden. Door de gemeente in de sensibiliseringscampagne te betrekken, wil men in Cuenca alvast meer voet aan de grond krijgen om vaste marktplaatsen te legaliseren. Dan kunnen producenten zich verzekeren van een vaste en regelmatige afzet. Daarnaast stelt men zich ook tot doel om via de campagne en de steun van de gemeente een beter imago bij de supermarkten te 24

Voor het politieke werk maakt IK BEN VERKOCHT in het tweede jaar een combipakket. Sommige eisen van de koffiecampagne in het eerste jaar laten we doorlopen. Maar we voegen er enkele nieuwe eisen aan toe, gericht op markttoegang voor de kleine boer. De eisen die we in Ecuador naar voor schuiven, concentreren zich op de lokale vermarkting. De eisen in ons land focussen op de internationale handel. Naast de Wereldhandelsorganisatie speelt immers de Europese Unie een belangrijke rol. Welke prijzen krijgen de Ecuadoraanse boeren op de internationale markt? Kunnen zij hun markt beschermen? Staat het nakende verdrag tussen de EU en de Andeslanden in functie van de producent? Hoe zit het met het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen van Belgische bedrijven in het zuiden? Moet de handelspolitiek van de distributiesector op de korrel genomen worden? Kortom: met welke voorstellen bieden wij de kleine boeren een uitweg?

Nieuwe marktideëen Kanalen voor lokale vermarkting ontstaan niet automatisch. In Ecuador staat de landbouweconomie op een laag pitje. Daarom moet er geïnvesteerd worden in productie en vermarkting van lokale voedingsgewassen, bijvoorbeeld door technische ondersteuning, marktadvies, begeleiding van boerenorganisaties én leuke ideetjes. Zoals dat van de coöperatie Fapecafes om in het stadje Loja een koffiehuis op te starten, waar mensen - eindelijk - goede Ecuadoraanse koffie kunnen drinken in plaats van de overal aangeboden oploskoffie van veel slechtere kwaliteit uit Colombia. En waarom zouden we geen Belgische en Ecuadoraanse ervaringen uitwisselen? Voedselteams, een biogarantielabel, boerenmarkten, veilingen, ... zijn enkele ‘marktideeën’ die in Vlaanderen in de loop van de jaren, samen met ngo’s, zijn ontwikkeld. In Ecuador werkt Urocal met voedselpakketten en MCCH met supermarktjes. Voor het opzetten van lokale markten en de uitbouw van stevige lokale boerenorganisaties is echter geld nodig. Dat geld hebben de boeren niet. Daarom is (inter)nationale steun nodig.

Sensibiliseren voor agro-ecologische producten In Cuenca zijn Sendas en Red Agroecologico een campagne gestart om consumenten voor gezonde producten te sensibiliseren. Op verschillende markten in de stad hebben kleine producenten een stand met agro-ecologische producten. Te weinig mensen hebben er weet van of kennen het verschil tussen agro-ecologische en andere producten. Een publiciteitscampagne met grote affiches en radioprogramma’s moet hierin verandering brengen, net als een grote agro-ecologische markt op 16 oktober (wereldvoedseldag)

Ook in Vlaanderen zullen we campagne voeren om de situatie van de boeren in het zuiden te verbeteren. We willen politici en publiek laten zien hoe kleine boeren in de internationale economische context van vandaag door te lage prijzen worden weggeconcurreerd en hoe daardoor duizenden families in werkloosheid en armoede terecht komen. We willen de crisis van de kleine boer op de politieke agenda houden. We willen de producenten achter de prijzen een gezicht geven. We willen “meer stem met macht” geven aan de boer met weinig land.

creëren. In Guayaquil is een eerste initiatief gestart om agroecologische groenten in een supermarktketen te verkopen. Weldra volgt ook in Cuenca een initiatief. Deze acties worden ondersteund door onze partnerorganisaties. Ze passen in hun vaste programma’s rond productieverbetering, certificatie en commercialisering van agro-ecologische groenten. Het zijn de eerste stappen om in Ecuador ‘FairTradeGemeentes’ (‘Municipio de Comercio Justo’) op te richten. De komende maanden gaan producenten, consumenten, gemeentebesturen, ngo’s en plaatselijke netwerken samen debatteren over wat een ‘Municipio de Comercio Justo’ in Ecuador precies kan inhouden. Oxfam-Wereldwinkels zal over deze debatten communiceren in de internationale fairtradebeweging, zodat er kan gewerkt worden aan een gezamenlijk model voor FairTradeGemeenten in het zuiden. Dit model kan dan in 2006 in andere Ecuadoraanse gemeenten gepromoot worden.

Geen boerenmarkten in Alamor Alamor is een gemeente vol boeren, maar een boerenmarkt is er niet. De vele kleine boeren hebben hier geen toegang tot de lokale markt. Tussenhandelaars hebben alle controle in handen. Als de mensen van Alamor over hen spreken, valt geregeld het woord ‘maffia’. Het gaat dan ook om een zeer gesloten groep die een monopoliepositie uitbouwt en de prijs en de handelsvoorwaarden bepaalt “We hebben geen alternatief”, zegt boer Gilberto Gaona. “Als we de woekerprijzen van de tussenhandelaars niet aanvaarden, geraken we onze producten gewoon niet kwijt. Soms moeten we onze maïs onder de kostprijs verkopen. De situatie kan zo niet langer blijven duren.” De situatie is niet alleen nadelig voor de producent, maar ook voor de consument. Boerenmarkten zijn immers traditioneel goedkoper dan conventionele markten. En ze bieden kwaliteit: de producten komen vers van het veld. “Ik betaal op de markt van Alamor 0,50 dollar meer voor een kilo aardappelen dan op de boerenmarkt in Catamayo” vertelt Esthella, de vrouw van Gilberto.

7. Een uitweg uit de crisis: solidariteit in Vlaanderen met de boer in het zuiden?

Stabiele grondstofprijzen We vragen de verschillende overheden om structureel in te grijpen op de wereldmarkt van landbouwgrondstoffen, want de prijzen voor producten als koffie, suiker en cacao blijven onstabiel op lange termijn. We vragen dat ze de producenten een stabiele prijs garanderen. Alleen een stabiele prijs dekt hun productiekosten en stelt hen in staat om op een menswaardige manier te overleven. Zo geef je de kleine boeren een kans en creëer je een nieuwe vorm van productiebeheersing. Een landbouwmarkt is immers van een andere aard dan andere goederenmarkten, omdat de vraag en het aanbod op de landbouwmarkt weinig elastisch zijn. Je eet niet meer suiker omdat suiker goedkoop is. De prijzen voor suiker kunnen wel stijgen als er te weinig suiker is, maar de suikerboeren kunnen op korte termijn nooit voor voldoende suiker zorgen om het evenwicht te herstellen. Ze zouden wel nieuw suikerriet kunnen aanplanten, maar tegen de tijd dat suiker uit het riet kan gewonnen worden, is de prijs alweer gezakt. Bovendien zal op dat moment de extra suiker de prijs nog verder naar beneden duwen. En als de boeren minder geld voor hun suiker krijgen, trachten ze meer te verkopen om toch hun inkomen op peil te houden. Suiker verkopen is dus iets anders dan cd’s of schoenen verkopen. Bij zulke producten zal een prijsverlaging meestal aanleiding geven tot meer aankopen. Maar de hoeveelheid suiker die mensen consumeren, blijft gelimiteerd. De tijd is meer dan rijp om de tekortkomingen van de vrije markt onder ogen te zien. De wrange realiteit waarin miljoenen kleine boeren de afgelopen twintig jaar zijn beland, geeft aan dat de vrije markt de crisis van de grondstoffenprijzen niet kan oplossen. Zowel politici als bedrijfsleiders verschuilen zich achter het argument dat productiebeper25 25

kingen, zoals grondstoffenakkoorden, in het verleden bijna allemaal gefaald hebben. Wij beklemtonen dat voor die mislukkingen vooral politieke redenen zijn.

Diversificatie voor de lokale markt België moet in zijn ontwikkelingssamenwerking echt werk maken van een diversificatiebeleid. Diversificatie is nodig om de negatieve gevolgen van monocultuur te bestrijden. Als de boer door verschillende producten te kweken zijn inkomensbasis kan differentiëren, loopt hij minder risico’s. Maar diversificatie naar de gewone markt of naar de exportmarkt is niet gemakkelijk. Een kleine boer in Ecuador is niet op de hoogte van de laatste beursberichten of de evoluties op de wereldlandbouwmarkt. Door gebrek aan middelen is hij vaak ook niet in staat om zijn productie marktgericht te diversifiëren. Diversificatie mag bovendien niet blijven steken in de gekende Ecuadoraanse teelten, zoals bananen, suiker, koffie, cacao of ananas voor de export en bananen, bonen of kippen voor de lokale markt. Want dan wordt de boer van het kastje naar de muur gestuurd. Daarom moet de overheid diversificatie niet alleen promoten, maar ook daadwerkelijk - samen met de boeren - bekijken wat mogelijk andere teelten zijn, zowel voor de exportmarkt als voor de lokale markt. Het is dan ook de moeite waard om steun te geven aan bestaande diversificatieprogramma’s van internationale instellingen, zoals UNCTAD (de Conferentie van de Verenigde Naties over Handel en Ontwikkeling) en FAO (de Wereldvoedselorganisatie van de Verenigde Naties). Belangrijk is dat kleine boeren niet enkel van de exportmarkt afhankelijk zijn. Een duurzame ontwikkeling van de economie begint bij lokale organisatie en participatie. De interne markt moet opgebouwd worden op basis van de producten van de lokale kleine boeren. We pleiten daarom voor een interne markt die goederen produceert waaraan lokale consumenten behoefte hebben. Voedselvoorziening vindt best zo lokaal mogelijk plaats. Zo krijgen de boeren toegang tot een goed ontwikkelde lokale markt en worden ze een deel van de keten. Op die manier wordt het telen van voedsel voor de lokale markt meer dan overlevingslandbouw.

Een rechtvaardig Europees landbouwbeleid De Europese overheid moet trachten een meer rechtvaardig landbouwbeleid uit te bouwen. De invloed van de Europese landbouwpolitiek op het zuiden is een oud zeer. De lokale markten in het zuiden voelen meteen de negatieve invloed van de dumping van Europese landbouwoverschotten. De lokale boer kan met zijn prijzen niet concurreren met de goedkope import uit Europa. Ook de exportsubsidies die Europa toekent, brengen de kleine boeren in het zuiden in problemen. Want de kostprijs van de eigen producten blijft hoger dan de door subsidies gesteunde producten. Ontwikkelingslanden hebben uiteraard geen mogelijkheden om hun boeren ook subsidies uit te keren. Ecuador, ’s werelds grootste exporteur van bananen, dreigt het slachtoffer te worden van de nieuwe Europese bananenregeling die op 1 januari 2006 in werking treedt. De voorstellen zien er helemaal niet vriendelijk uit voor de kleine producenten. Samen met onze partners in Ecuador pleiten we ervoor om de bananenregeling niet te veranderen vooraleer de huidige regeling grondig is geëvalueerd. 26

Een boervriendelijk verdrag tussen Europa en Ecuador Het aankomende handelsverdrag tussen de Europese Unie en de Andeslanden moet ook in functie van de producent staan. Handelsverdragen staan al te vaak enkel in het teken van de vrijhandel. We zullen de onderhandelingen en beleidsvoorstellen van dichtbij volgen en proberen bij te sturen om de kleine producenten meer marktmacht te geven.

Distributie ten dienste van consument en producent De distributiesector moet haar aankoopbeleid aanpassen in functie van producten van kleine boeren. Distributie is een zeer belangrijk element in het geheel. Zo zijn bananen een schrijnend voorbeeld van hoe de ‘race to the bottom’ de kleine producenten uitrangeert. In de Europese Unie daalt de bananenprijs. In Duitsland en het Verenigd Koninkrijk bepalen de warenhuisketens Aldi en Tesco de prijzen voor bananen, en die zijn écht laag. De bananenmultinationals verhalen de lage prijs op de producenten, telkens een cent minder. De slachtoffers vallen dus aan de andere kant van de keten: daar waar de bananen groeien. We zullen de handelspolitiek van de distributiesector grondig onderzoeken. Want het kan ook anders, bewijzen de warenhuisketens Coops en Migros in Zwitserland: ze verkopen een massa biobananen van eerlijke handel, met respect voor de kostprijs van de productie en een goed loon voor de bananenproducent.

Voedselnormen op maat van de kleine boer Voedsel moet veilig zijn. De vraag is echter of die veiligheid enkel via industriële processen kan verzekerd worden. Ook onze boeren zijn vragende partij voor veilige, maar aangepaste normen voor de ambachtelijke bedrijvigheid.

Helpdesk Import Vlaanderen Vlaanderen moet een voortrekkersrol spelen in de uitbouw van een helpdesk voor de producenten uit het zuiden. De helpdesk kan de lokale en de internationale markttoegang van achtergestelde producentengroepen op verschillende manieren verbeteren: door informatie over kwaliteitsverbetering, opleidingen, de uitbouw van contacten met het bedrijfsleven, capaciteitsversterking, reglementeringen en marktverschuivingen,... Het voorstel voor de oprichting van een ‘Helpdesk Import Vlaanderen’ is opgenomen in het Vlaams regeerakkoord, maar moet nog uitgevoerd worden.

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen De Belgische bedrijven moeten echt werk maken van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Bedrijven moeten zich verantwoordelijk voelen voor de gevolgen van hun bedrijfsvoering op mens en milieu, hier en elders in de wereld. Dankzij de economische globalisering hebben ze hun marktmacht kunnen consolideren en versterken via wereldwijde vertakkingen. Maar daardoor kunnen ze de roep van het middenveld en de consumenten om meer openheid niet langer negeren. Het volstaat echter niet dat bedrijven hun maatschappelijk imago oppoetsen door buurt- of ont-

wikkelingsprojecten te steunen, ze moeten verder gaan. Wat vaak moeilijk ligt omdat het raakt aan de kern van hun bedrijfsvoering. Een van de sleutelbegrippen bij Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is ketenverantwoordelijkheid: een bedrijf is verantwoordelijk voor alle stappen in de productieketen, dus ook voor de eerste stap, het aanmaken van de grondstof. De meeste bedrijven hebben intussen een eigen gedragscode met richtlijnen voor toeleveranciers, maar in de praktijk blijkt vaak dat de toeleveranciers de code niet kennen of toepassen. In de gedragscodes ontbreken soms verwijzingen naar internationale sleutelconventies over arbeids- en mensenrechten. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen houdt in dat de prijs die een producent voor een product krijgt, hem toelaat te overleven. De prijs mag zeker nooit lager dan de productieprijs liggen. Vlaams minister van Buitenlandse Handel Fientje Moerman beloofde vorig jaar om de Vlaamse Economische Vertegenwoordigers in de Belgische ambassades als promotors van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen in het zuiden in te zetten. Wij verwachten hierrond initiatieven.

Bescherming van ‘eerlijke handel’ De overheid moet het concept ‘eerlijke handel’ (fairtrade) wettelijk beschermen. De consument wordt gevoeliger voor mens- en milieuvriendelijke productie. Het marktsegment van eerlijke handel stijgt. Dat maakt sommige bedrijven zenuwachtig.

Een aantal bedrijven reageren heel open en doen inspanningen om in die trend mee te stappen, andere negeren de trend. Maar het wordt problematisch als een bedrijf winst uit de trend probeert te halen door een eigen ‘definitie’ van eerlijke handel te geven. Het kan niet dat allerlei (terechte) sociale en ecologische eisen aan de producenten in het zuiden worden gesteld als daar geen eerlijke prijs tegenover staat. Tot enkele jaren geleden kon iedereen claimen dat hij bioproducten produceerde. Tot het Biogarantielabel werd uitgereikt. Dit label garandeert de consument dat het product op volledig biologische wijze is geproduceerd. Bovendien reikt een onafhankelijke instelling de labels uit. Een analoge oplossing is nodig voor eerlijke handel. Er bestaat reeds een onafhankelijke instelling die de voorwaarden van eerlijke handel controleert en garandeert: FLO (Fair Trade Labeling Organisations), waarvan Max Havelaar lid is.

Meer eerlijke handel in aankoopbeleid van overheid De gemeentelijke, Vlaamse, federale en Europese overheden moeten hun aankoopbeleid steeds meer op producten van eerlijke handel afstemmen. De overheid heeft immers een belangrijke voorbeeldfunctie.

27

2015 – De tijd loopt In 2015 zou de wereld er wel eens heel anders kunnen uitzien. Dat is in elk geval wat 191 staatshoofden hebben beloofd. In 2000 ondertekenden ze de Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. Daarmee engageerden ze zich om armoede en onrecht in de wereld drastisch aan te pakken. De resultaten moeten behaald worden tegen 2015.

De acht Millenniumdoelstellingen

Trotse velden vol biologische koffie In juli 2005 trokken twaalf vrijwilligers van Oxfam-Wereldwinkels en Vredeseilanden naar Ecuador voor een kennismaking met het land, de partners en wat er leeft op het vlak van eerlijke handel en duurzame landbouw. Na bijna anderhalve week in Ecuador bezorgde Joris Totté, een van de twaalf, ons een ‘tussentijds’ verslag vanuit “een internetcafeetje waar een slak sneller vooruit gaat dan de internetverbinding. Ik reken erop dat elk moment de elektriciteit uitvalt ofwel mijn verbinding foetsjie is ...”

Honger en extreme armoede halveren.

2.

Basisonderwijs voor iedereen garanderen.

3.

Gelijkheid tussen mannen en vrouwen stimuleren en de positie van vrouwen versterken.

4.

Kindersterfte reduceren.

5.

De gezondheid van moeders verbeteren.

6.

Hiv/aids, malaria en andere ziektes bestrijden.

7.

Een duurzaam milieu garanderen.

8.

Een wereldwijd bondgenootschap voor ontwikkeling tot stand brengen.

“Het merendeel van de partnerbezoeken is achter de rug. Superboeiend om eindelijk in het echt te zien waar het om draait voor de lokale boeren, zowel vanuit de visie van Vredeseilanden als van Oxfam-Wereldwinkels. We zijn snel uit Quito vertrokken met een binnenlandse vlucht richting zuiden, op zoek naar de lokale partners. We hebben eerst Fapecafes bezocht, die ons het hele fairtradeverhaal in Ecuador uit de doeken heeft gedaan. Maar het echt interessante verhaal begon bij het bezoek aan koffieboer Don Gilberto, die aan de eerlijke handel verkoopt. Om zijn boerderijtje te bereiken, moesten we een uur door de bergen stappen in een heerlijk bakkend evenaarszonnetje. Daarna heeft hij ons vol trots zijn velden laten zien waar hij op biologische wijze koffie verbouwt. De nacht hebben we doorgebracht op zijn veranda onder de meest magnifieke sterrenhemel. Als je zijn verhaal hoort over hoe de regering lokale boeren in dit land tegenwerkt, dan krijg je toch even koude rillingen. Je zou verwachten dat een regering steun zou bieden aan exportsectoren die deviezen in het land brengen, maar nee hoor. De landelijke gebieden worden hier compleet verwaarloosd. Wegen, elektriciteit en drinkbaar water zijn onbekende begrippen voor veel boeren. Wees gerust: het hele fantastische verhaal van zijn plantage is een ‘ogenopener’. Zeker als je de dag erna urenlang langs de multinationalplantages rijdt waar je ziet hoe de loonarbeiders zich afbeulen voor een paar dollarcentjes.”

IK BEN VERKOCHT doet mee

Schuilbomen

Maar ‘2015 – De tijd loopt’ wil méér. Armoede moet helemaal de wereld uit, een halvering kan nooit genoeg zijn. Daarom zijn structurele maatregelen nodig, geen oplapwerk. En dit alles in overleg met regeringen en organisaties in ontwikkelingslanden.

“We hebben ook een van de sociale projecten van onze partnerorganisatie El Guabo bezocht: een schooltje waar ze bomen wil aanplanten. Geen spectaculair verhaal. Tot je hoort dat de bomen, aan de rand van het schooltje, moeten dienen als herkenningspunt voor sproeivliegtuigen die chemicaliën over grote bananenplantages spuiten. Die zien dat schooltje te laat of trekken er zich niets van aan. De kinderen moeten rennen om op tijd binnen te zijn als er weer eens zo’n vliegtuigje overvliegt. Als ze te laat zijn, kunnen ze eventueel nog schuilen onder de bomen. Ik werd even stil toen ik het verhaal hoorde.” “Het is echter niet allemaal kommer en kwel. We amuseren ons super en genieten van alle pracht die dit land te bieden heeft. Verder kan ik jullie met plezier vertellen dat Ecuadoraanse whisky best lekker is en dat een spin mij gebeten heeft - ik schrok zo erg dat de helft van de leden van Urocal dacht dat hun plantage in brand stond. En het eten in Ecuador is heerlijk, maar desastreus voor mijn ingewanden.”

28

1.

Overal ter wereld worden campagnes gevoerd om regeringen aan hun beloftes te herinneren. Ook in Vlaanderen hebben de Noord-Zuidorganisaties de handen in elkaar geslagen om de volgende jaren acties en campagnes rond de Millenniumdoelstellingen te voeren. De campagne ‘2015 – De tijd loopt’ is een historische kans om het tij te keren. We moeten de druk opdrijven, in eigen land en wereldwijd, om te zorgen dat de beloftes niet onder de mat geveegd worden.

IK BEN VERKOCHT maakt integraal deel uit van de campagne ‘2015 – De tijd loopt’. Door te ijveren voor een rechtvaardige wereldhandel en duurzame productie- en consumptiepatronen, maken we duidelijk dat structurele maatregelen moeten genomen worden om armoede en ander onrecht de wereld uit te helpen. ‘2015 – De tijd loopt’ is een initiatief van 11.11.11, de koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging. Je vindt alles over de Millenniumdoelstellingen en de campagne op www.detijdloopt.be.

29

Literatuurlijst

Internet - United Nations Development Program, http://www.undp.org/

-- Acosta, A., Análisis de Coyuntura Económica. Una lectura de los principiantes componentes de la economía ecuatoriana durante el año 2004, ILDIS-FES, 2005. - Cartilla sobre migración No 6. Plan Migración, Comunicación y Desarrollo. El proceso emigratorio en la provincia de Loja. 2004. Chiriboga, M., Diagnóstico de la comercialización agropecuaria en Ecuador implicaciones para la pequeña economía campesina y propuesta para una agenda nacional de comercialización agropecuaria. Studie uitgevoerd in opdracht van VECO-Ecuador, Intercooperation en CESA. 2004.

- Economía ecuatoriana en cifras, 1970-2005,Instituto Latinoamericano de Investigaciones Sociales, ILDIS-FES, http://www.ildis.org.ec/estadisticas/estadisticas.htm - Food and agriculture organization of the United Nations, http://www.fao.org/ - The World Bank, http://www.worldbank.org/ - The World Fact Book, http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/

- Dorward, A., Kydd., J. (ed.), Smallholder Cash Crop Production under Market Liberalisation: a New Institutional Economics Perspective. Wallingford, CAB International, 1998. - El desarrollo social del Ecuador en la década de los 90. SIISE, 2002. - Berdegué, J.A., Reardon, T.A., Balsevich, F. en Flores, L., Supermarkets and agrifood systems in Latin America: an overview. Regoverning markets, 2003. - Johnston, B.F. en Mellor, J.W. , “The role of agriculture in economic development” American economic review, 51: 566-593. - Hoe Rosaura de koffiecrisis overleeft. Is er plaats voor kleine boerinnen op de koffiemarkt?. Achtergronddossier bij de campagne “Ik Ben Verkocht”,-. 2004. - Informe sobre Desarrollo Humano Ecuador, PNUD,-. 2001. - Katuli, F. , Fausta’s story, Advocacy campaign for food security in Tanzania, Vredeseilanden, Leuven, 2003. - Koning, N. , Should Africa protect its Farmers to Revitalise its economy? , Gatekeeper series no.105, IIED, London, 2002. - Larrea, F., Políticas agrarias y economías campesinas en el Ecuador,1998. - Llambí, L., Globalización y pequeña agricultura en los países andinos. Oportunidades y peligros para los pequeños agricultores andinos de los actuales escenarios de negociación comercial, ALOP, 2004. - Oxfam International, A Round for Free. How rich countries are getting a free ride on agricultural subsidies at the WTO, Oxfam Briefing Paper n°76, 2005. - Plitman, R., La crisis bancaria en el Ecuador, 2002. - Ponce, J., La coyuntura a inicios del año 2004. Pasos atrás en los campos político, social y económico, Comité Ecúmenico de Proyectos, 2005. - Ponce, J., Estudios sobre el Alca. Ecuador y el Alca: Un mar de dudas, ILDIS, 2003. - Ramón, A., Estudio sobre la situación de los mercados locales en el Ecuador. Studie uitgevoerd in opdracht van VECO-Ecuador,-. 2004. - DGOS, Strategienota Ecuador,2002. - Vos, R. en León, M., Export Promotion, Trade liberalization and Poverty in Ecuador. Challenges for a dollarized economy, SIISE,-. 2004. - Ecuador Centrum, Nederlandse Encyclopedie Ecuador 30

31

Eerlijke handel, je kunt niet zeggen dat ik er geen kaas van gegeten heb.

Je moet geen kaasboer zijn om te begrijpen waarom eerlijke handel belangrijk is voor een boer in Ecuador, maar het helpt. Toen mijn broer en ik jaren geleden het melkbedrijf van onze ouders wilden overnemen, hadden we niet genoeg geld om de verplichte melkquota te kopen. Uiteindelijk besloten we om alles zelf te gaan verwerken en aan de man te brengen. Met succes. Vandaag verkopen mijn vrouw en ik zelfgemaakte kazen in onze hoevewinkel; het bedrijf van mijn broer levert de melk. Het rechtstreekse contact met de klant, de korte ketenverkoop, de eerlijke prijs die je krijgt voor je werk, het geeft enorm veel voldoening. Daarom ook sta ik volledig achter fairtrade. Zo hebben de kleine boeren in het Zuiden een reden om in hun zaak te blijven geloven. Ik ben verkocht. (Peter Boonen uit Hamont-Achel)

www.ikbenverkocht.be