INHOUDSTAFEL
0
VOORWOORD ....................................................................5
1
INLEIDING...........................................................................6
1.1 1.2
PROBLEEMSTELLING ............................................................................ 6 WERKWIJZE .......................................................................................... 8
2
DEMENTIE.........................................................................10
2.1
WAT IS DEMENTIE?............................................................................. 10
2.1.1 2.1.2 2.1.3
INLEIDING .............................................................................................................. 10 VERSCHILLENDE DEFINITIES OVER DEMENTIE .................................................... 10 BESLUIT ................................................................................................................. 11
2.2
DEMENTIEVERLOOP ........................................................................... 12
2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5
INLEIDING .............................................................................................................. 12 BEGINNENDE DEMENTIE ....................................................................................... 12 MATIGE DEMENTIE ............................................................................................... 13 ERNSTIGE DEMENTIE ............................................................................................ 13 BESLUIT ................................................................................................................. 14
2.3
SYMPTOMEN VAN DEMENTIE .............................................................. 15
2.3.1 2.3.2 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 2.3.2.4
INLEIDING .............................................................................................................. 15 COGNITIEVE STOORNISSEN ................................................................................... 15 Geheugenstoornissen (amnesie) .......................................................................... 15 Stoornissen in de zintuigen .................................................................................. 16 Aandacht- en concentratiestoornissen................................................................. 16 Oriëntatiestoornissen............................................................................................ 17
2.3.2.4.1 2.3.2.4.2 2.3.2.4.3
Desoriëntatie in tijd...........................................................................................................17 Desoriëntatie in plaats ......................................................................................................17 Desoriëntatie in persoon...................................................................................................17
2.3.2.5 2.3.2.6 2.3.2.7 2.3.3 2.3.3.1 2.3.3.2 2.3.3.3 2.3.3.4 2.3.3.5 2.3.3.6 2.3.3.7 2.3.4
Stoornissen in de taal (afasie) .............................................................................. 18 Stoornissen in het handelen ( apraxie) ................................................................ 18 Stoornissen in het herkennen (agnosie) .............................................................. 18 NIET - COGNITIEVE STOORNISSEN ........................................................................ 18 Inleiding ................................................................................................................ 18 Gedragsveranderingen ......................................................................................... 19 Stemmingsstoornissen .......................................................................................... 19 Wanen en Hallucinaties ....................................................................................... 19 Delirium (verwardheid) ........................................................................................ 20 Angst...................................................................................................................... 20 Andere ................................................................................................................... 20 BESLUIT ................................................................................................................. 21
2.4
SOORTEN EN OORZAKEN VAN DEMENTIE........................................... 21
2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5
INLEIDING .............................................................................................................. 21 ALZHEIMER ........................................................................................................... 21 VASCULAIRE DEMENTIE ........................................................................................ 22 LEWY BODY-DEMENTIE ........................................................................................ 22 DEMENTIE DOOR EEN SOMATISCHE AANDOENING............................................... 23
2.4.6 2.4.7
DEMENTIE ONTSTAAN DOOR HET GEBRUIK VAN MIDDELEN................................ 23 BESLUIT ................................................................................................................. 23
2.5
DIAGNOSE ........................................................................................... 24
2.5.1
HET BELANG VAN EEN GOEDE DIAGNOSE ............................................................. 24
2.6
BESLUIT HOOFDSTUK 2....................................................................... 25
3
FAMILIEHULP IEPER.....................................................27
3.1 3.2 3.3 3.4
INLEIDING ........................................................................................... 27 DOELSTELLING EN VISIE .................................................................... 27 DOELGROEPEN.................................................................................... 28 GEGEVENS CLIËNTEEL FAMILIEHULP 2004 ...................................... 29
3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4
INLEIDING .............................................................................................................. 29 GEZINS- EN BEJAARDENHULP ............................................................................... 29 POETSDIENST......................................................................................................... 31 BESLUIT ................................................................................................................. 31
3.5 3.6 3.7
INDELING FAMILIEHULP .................................................................... 32 WERKING ............................................................................................ 32 VTO( VORMING, TRAINING EN OPLEIDING) BINNEN FAMILIEHULP. 35
3.7.1 3.7.2
INLEIDING .............................................................................................................. 35 OMSCHRIJVING VAN VTO VOLGENS HET NATIONAAL STRATEGISCH BELEIDSPLAN......................................................................................................... 35 ONDER VTO WORDEN VOLGENDE ACTIVITEITEN BEGREPEN ............................. 36 “POSITIE VAN VTO IN DE ORGANISATIE .............................................................. 36
3.7.3 3.7.4
3.8
DOELGROEP EINDWERK : VERZORGENDEN....................................... 38
3.8.1 3.8.2
INLEIDING .............................................................................................................. 38 REFERENTIE- EQUIPE DEMENTIE .......................................................................... 39
3.9
BESLUIT .............................................................................................. 40
4
HOE OMGAAN MET DEMENTERENDEN?................41
4.1 4.2
INLEIDING ........................................................................................... 41 BENADERINGSWIJZEN OM MET DEMENTERENDE PERSONEN OM TE GAAN. .................................................................................................. 42
4.2.1 4.2.2
INLEIDING .............................................................................................................. 42 BENADERINGSWIJZEN ........................................................................................... 42
4.3
SPECIFIEKE THERAPIEËN OF METHODIEKEN OM MET DEMENTERENDE PERSONEN OM TE GAAN. ......................................... 47
4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.4.1 4.3.4.2 4.3.5 4.3.5.1 4.3.5.2 4.3.5.3 4.3.6
INLEIDING .............................................................................................................. 47 AROMATHERAPIE BIJ DEMENTIE .......................................................................... 47 SIMULATED PRESENCE THERAPIE MET VIDEO ..................................................... 48 REALITEITSORIËNTATIETRAINING (R.O.T.)........................................................ 48 Wat is R.O.T.?....................................................................................................... 48 R.O.T. in de praktijk ............................................................................................. 50 VALIDATION .......................................................................................................... 50 Wat is validation? ................................................................................................. 50 In de praktijk......................................................................................................... 51 Besluit.................................................................................................................... 52 REMINISCENTIE..................................................................................................... 52
4.3.6.1 4.3.6.2 4.3.7 4.3.8 4.3.9
Wat is reminiscentie?............................................................................................ 52 In de praktijk......................................................................................................... 53 MUZIEKTHERAPIE ................................................................................................. 53 SNOEZELEN ........................................................................................................... 53 BESLUIT ................................................................................................................. 54
4.4
ALGEMEEN BESLUIT HOOFDSTUK 4 ................................................... 54
5
PRAKTIJK..........................................................................56
5.1 5.2
INLEIDING ........................................................................................... 56 BEVRAGING ......................................................................................... 57
5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.2.5.1 5.2.5.2 5.2.6 5.2.6.1 5.2.6.2 5.2.6.3
DOELSTELLING EN DOELGROEP VAN DE BEVRAGING .......................................... 57 TYPE BEVRAGING .................................................................................................. 58 HOE GING IK TEWERK?......................................................................................... 59 GESTELDE VRAGEN ............................................................................................... 59 GEGEVENSVERWERKING ...................................................................................... 60 Inleiding ................................................................................................................ 60 Hoe verwerken? .................................................................................................... 61 RESULTATEN ......................................................................................................... 61 Eerste vraag: kernwoorden .................................................................................. 61 2de vraag: definitie................................................................................................. 62 Vraag 3: Welke technieken onthouden de referentie-equipe dementie het best?....................................................................................................................... 63 Vraag 4: Welke technieken passen de verzorgenden daadwerkelijk toe? .......... 64 Vraag 5: de belangrijkste aandachtspunten in de omgang met dementerenden. ..................................................................................................... 64 BESLUIT ................................................................................................................. 66
5.2.6.4 5.2.6.5 5.2.7
5.3
FOLDER ............................................................................................... 67
5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.3.1 5.3.3.2 5.3.3.3 5.3.4 5.3.4.1 5.3.4.2 5.3.4.3 5.3.4.4 5.3.4.5 5.3.5
DOEL VAN DE FOLDER........................................................................................... 67 HOE BEN IK TEWERK GEGAAN? ............................................................................ 67 WELKE GEGEVENS GEBRUIKEN IN DE FOLDER? .................................................. 68 Vraag 1: Geef mij vijf woorden die in jou opkomen, als je aan dementie denkt? .................................................................................................................... 68 Vraag 2: Definitie van dementie. ......................................................................... 69 Vraag 3, 4 en 5 worden samen verwerkt tot een geheel. ..................................... 70 ONTWERPEN VAN DE FOLDER ............................................................................... 74 Inleiding ................................................................................................................ 74 Opmaak voorkant folder....................................................................................... 74 Opmaak binnenkant van de folder....................................................................... 75 Opmaak achterkant van de folder........................................................................ 75 Besluit.................................................................................................................... 76 UITDELEN VAN DE FOLDER ................................................................................... 76
5.4
ALGEMEEN BESLUIT HOOFDSTUK 5 ................................................... 76
6
BESLUITEN EN VOORSTELLEN..................................78
6.1 6.2
BESLUITEN .......................................................................................... 78 VOORSTELLEN .................................................................................... 79
7
BIBLIOGRAFIE.................................................................81
Als ik zo oud geworden ben Als ik zo oud geworden ben, dat ik geen mens herken.
En niet eens jouw naam meer weet, pak dan mijn hand even beet.
En zeg me gedag, laat me voelen dat je me mag.
Wellicht dat ik het gevoel herken, dat ik voor iemand, Iemand ben.
Gedicht door Kim www.dementia.be
0
Voorwoord
Graag wil ik op deze manier een woord van dank richten aan alle mensen die mij geholpen hebben om mijn eindwerk tot een goed einde te brengen.
Eerst en vooral mijn oprechte dank aan Familiehulp zorgregio Ieper om mij de kans te geven om veel ervaring op te doen tijdens mij stageperiode en om mij te steunen bij de realisatie van mijn eindwerk. Mijn stagebegeleidster Nele Dutellie en haar collega Chantal Vanglabeke, de zorgregiodirecteur Monique Ferla, de sectorverantwoordelijke gespecialiseerd in dementie Annick Cockelaere en de personeelsverantwoordelijke Carine Delaere.
Ook dank aan Marijke Desmet ondersteunende op vlak van dementie en andere problematieken uit interregio Roeselare, voor de vele informatie die ik ontvangen heb.
De referentie- equipe verzorgenden dementie zorgegio Ieper ben ik dankbaar om mee te werken aan de bevraging om op deze manier een goede en informatieve folder op te stellen en de hulpverlening naar dementerenden toe te optimaliseren. Dank voor de medewerking.
Oprechte dank aan Trees Dumortier, lerares Nederlands, om de fouten in mijn eindwerk te verbeteren.
Ik bedank Hilde Cottignie om mij te helpen bij de opmaak van mijn werkstuk.
Mevrouw Laurence Dhaene, mijn stage- en eindwerkbegeleidster, wil ik bedanken voor de ondersteuning van mijn eindwerk.
Ook dank aan mijn moeder, vriend en familie voor de steun die ze mij boden in deze drukke periode bij het verwezenlijken van mijn eindwerk.
5
1 1.1
Inleiding
Probleemstelling
In mijn tweede- en derdejaarsstage deed ik ervaring op bij de thuiszorgdienst Familiehulp zorgregio Ieper. Een thuiszorgdienst heeft de opdracht om zorgbehoevende personen zolang mogelijk in hun vertrouwde omgeving te verzorgen en kwalitatieve hulp op maat aan te bieden. Mijn taak binnen deze dienst is het coördineren van de planning, het verrichten van intake- en herzieningsbezoeken en het begeleiden van de basiswerkers, om een optimale hulpverlening aan de cliënten te bieden. Door de vergrijzing worden thuiszorgdiensten alsmaar belangrijker in de samenleving. De grootste doelgroep waarmee ik in contact kom op mijn stageplaats zijn dan ook de bejaarde mensen, daarom zal ik mij beperken tot deze groep. Maar nu is de vraag! Wanneer is iemand bejaard, vanaf welke leeftijd? Voelt de zogezegde bejaarde zich wel oud? Oud zijn is een begrip dat iedereen anders kan interpreteren. Het spreekwoord luidt dan ook, “ Iemand is zo oud als hij zichzelf voelt.”1 Het CBGS ( centrum voor bevolkings- en gezinsstudie) heeft daar rond een studie gemaakt. Zij vroegen aan 2500 thuiswonende ouderen tussen 55- 90 jaar wat ze onder het begrip ‘oud zijn’ en ‘zich oud voelen’ verstaan. Daaruit bleek dat 83% van de ondervraagden zich niet oud voelt, 16% voelt zich wel oud en 1% blijft het antwoord schuldig. Ze voelen zich ouder naar gelang de leeftijd stijgt. Meer mannen dan vrouwen voelen zich ouder. Om het duidelijk te houden zal ik mij in dit eindwerk beperken tot bejaarden vanaf 65 jaar. De categorie 65-plussers zijn niet meer weg te denken in onze maatschappij. Er zijn alsmaar meer ouderen op deze wereld en daardoor krijgen we het fenomeen van de vergrijzing. Dit fenomeen heeft op zijn beurt een grote impact op vele terreinen in de maatschappij, ook in de thuiszorgdiensten. Door deze hoge populatie aan ouderen komen er meer en meer zieke en zorgbehoevende personen. Bejaarden hebben alsmaar meer hulp nodig. Deze hulp moet ook aangepast zijn aan hun leefsituatie en zorgbehoefte. Als thuiszorgdienst is het belangrijk dat men daarop inspeelt en zorg op maat aanbiedt.
1
Onderzoek CBGS: oud zijn en zich oud voelen. (www. CBGS.be)
6
De thuiszorgdiensten komen met allerlei situaties in contact zoals palliatieve zorgen, psychiatrische problematieken, allerlei ziektes en syndromen... Een van deze syndromen bij ouderen is dementie. Vroeger werd er heel weinig aandacht aan dit syndroom geschonken, maar omdat het een groeiend probleem is, moet er op de dag van vandaag veel aandacht aan dementie geschonken worden. In België lijdt ongeveer 9% van de 65- plussers aan dementie, dit zijn naar schatting 151 533 mensen. In 2020 wordt verwacht dat 202 220 mensen aan dementie zullen lijden. Deze stijgende cijfers zijn vanuit de vergrijzing te verklaren.2 Er moet vanuit de welzijnssector meer en meer aandacht geschonken worden aan dit syndroom. Aandacht en zorg is nodig voor familieleden en vrienden van de dementerende, maar ook aandacht voor de dementerenden zelf. Familieleden spelen een belangrijke rol, maar het is niet altijd evident om als mantelzorger een dementerend familielid constant te verzorgen. Veel mensen doen daarom een beroep op de talrijke thuiszorgdiensten. Het is de taak van deze thuiszorgdiensten zoals Familiehulp om een zo kwalitatief mogelijke hulpverlening aan dementerende personen aan te bieden. Familiehulp probeert dit te verwezenlijken door aangepaste vorming aan het personeel aan te bieden.
Bij Familiehulp zijn er huishoudhulpen en verzorgenden tewerkgesteld. Alle verzorgenden krijgen basisvorming rond kraamhulp, dieetkoken, palliatieve zorgen, dementie … Ook huishoudhulpen krijgen geregeld bijscholing rond diverse thema’s. In deze opleiding wordt er informatie gegeven rond de ziektebeelden, wat het is, wat de oorzaken zijn, welke symptomen zich voordoen … Maar er wordt niet dieper ingegaan rond ‘het omgaan’ met deze situaties. Deze algemene vormingen zijn puur informatief. Om wat meer informatie te verwerven rond de omgang met bepaalde situaties, werden er in het verleden referentie-equipes opgestart voor de verzorgenden. Dit is enkel voor verzorgenden omdat zij meer en intenser contact hebben met de cliënten en zij meer de begeleidingstaak op zich nemen . Huishoudhulpen hebben deze taak bij zorgbehoevende personen niet. Één van deze referentie- equipes is deze van dementie. Deze verzorgenden hebben een intensieve opleiding rond het omgaan met dementerende personen gekregen en krijgen jaarlijks een drietal terugkomdagen rond dit thema. Verzorgenden die deze opleiding niet volgen, komen soms in contact met dementerende personen. Het gebeurt dan ook vaak dat ze niet weten hoe ze in dergelijke situaties moeten omgaan.
2
Folder: Thuiszorgcentrum Ieper informeert, juni 2005/ Als dementie het leven bepaalt.
7
Om een zo kwalitatief mogelijke hulp aan te bieden aan de dementerenden ben ik op het idee gekomen om een folder te maken waarin de belangrijkste omgangsvormen met dementerende personen aan bod komen.
Om mij in het onderwerp te verdiepen heb ik eerst talrijke boeken, folders, eindwerken en internetsites geraadpleegd. Ik heb heel veel informatie gevonden om in mijn theoriebundel te verwerken. Maar ik miste nog iets om in de folder te verwerken. Ik kon zuivere theorie in de folder verwerken en enkel de technieken die ik belangrijk vond in de folder opnemen. Maar ik heb weinig tot geen ervaring met deze doelgroep. Zo weet ik niet wat belangrijk en wat niet belangrijk is in de omgang met dementerenden. Ik wil er een meerwaarde in verwerken vanuit Familiehulp zorgregio Ieper. Met dit idee ben ik bij het bevragen van de referentie- equipe dementie terechtgekomen. Deze equipe heeft veel ervaring en kennis en weet wat de belangrijkste aandachtspunten zijn. De antwoorden van deze verzorgenden worden verwerkt in de folder. Deze folder wordt aan alle verzorgenden van Familiehulp zorgregio Ieper uitgedeeld. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan de hulpverlening bij dementerende cliënten binnen Familiehulp zorgregio Ieper.
1.2
Werkwijze
Dit werkstuk is opgedeeld in een zevental hoofdstukken. De eerste vier hoofdstukken omvatten de theoretische achtergrond. Vanaf hoofdstuk vijf begint de praktijkuitwerking van mijn eindwerk.
Na de dankbetuigingen volgt het eerste hoofdstuk waarin de inleiding van mijn eindwerk verwerkt is. Waarom koos ik voor deze thematiek? Wat is de bedoeling van mijn werkstuk en wat wil ik ermee bereiken. Na deze inleiding volgt de structuur van het werkstuk.
In het tweede hoofdstuk wordt er dieper ingegaan op het begrip ‘dementie’. Wat is dementie? Wat zijn de oorzaken van dit syndroom? Hoe herken je dementie, welke symptomen zijn er aanwezig? Hoe verloopt dit syndroom?...
8
Dit eindwerk wordt toegepast op mijn stageplaats de thuiszorgdienst Familiehulp zorgregio Ieper, daarom wordt deze dienst in hoofdstuk drie besproken. De werking van deze dienst, de vormingen binnen Familiehulp, hoe zorgt de dienst voor kwalitatieve hulpverlening? …
Welke technieken kunnen gebruikt worden bij de hulpverlening naar dementerenden toe. De belangrijkste technieken en aandachtspunten die gebruikt worden bij de zorg naar dementerenden toe worden in hoofdstuk vier besproken.
De praktijk uitwerking van dit werkstuk wordt in hoofdstuk vijf vermeld. Waarom een bevraging? Wat zijn de resultaten? de uitwerking van de bevraging, Welke gegevens worden in de folder verwerkt? Hoe wordt de folder opgebouwd? …
In hoofdstuk zes volgen de algemene conclusies van dit eindwerk en worden er voorstellen geformuleerd in het kader van de verdere samenwerking met dementerenden.
Uiteindelijk volgt de bibliografie en de bijlagen.
9
2 2.1
Wat is dementie?
2.1.1
Inleiding
Dementie
Dementie heeft veel verschillende betekenissen. Veel mensen denken aan geheugenstoornissen als ze denken aan dementie. Dit is wel juist, maar dementie heeft niet enkel geheugenstoornissen als symptoom, er zijn verschillende symptomen aanwezig. Deze symptomen zijn afhankelijk van persoon tot persoon. De ene persoon kan bijvoorbeeld hallucineren en de andere niet. Ieder individu moet je apart behandelen en bekijken. De symptomen die aanwezig kunnen zijn bij dementie worden later in dit werkstuk besproken. Nu gaan we ons even op de concrete definitie van dementie focussen. Onderzoekers geven allerlei verschillende definities omtrent dementie. Hier volgen er enkele.
2.1.2
Verschillende definities over dementie
Op de website: www.dementie.be wordt dementie als volgt beschreven: Dementie is een ernstige en uiteindelijk fatale aandoening die berust op een voortschrijdende achteruitgang van het functioneren van de hersenen (Nederlandse Gezondheidsraad, 2002). Anders gezegd: dementie is een hersenaandoening waarin het gehele geestelijke functioneren altijd verder achteruit gaat, zodat het normale zelfstandig leven uiteindelijk niet meer mogelijk is. Het is een syndroom daarmee wordt bedoeld, een verzameling van symptomen die zich tegelijkertijd voordoen en verschillende oorzaken kunnen hebben.3
3
www.dementie.be; definitie dementie
10
B.Miessen, in het boek: ‘Dement zo gek nog niet’. Beschrijft dementie als volgt: van dementie wordt gesproken als het gestoorde gedrag blijkt te berusten op bepaalde blijvende ( weefsel) veranderingen in de hersenen. Aangetast en/of afgestorven hersenweefsel kan in principe niet worden vervangen.4
Op de website www.e-gezondheid.be wordt dementie omschreven als: Dementie is niet één bepaalde ziekte met één bepaalde oorzaak, het is een verzameling van symptomen of verschijnselen, die wijzen op een achteruitgang van het geestelijk functioneren. Het is veel meer een toestand op een bepaald tijdstip, een momentopname. Dementie wordt beschouwd als een klinisch syndroom, dat tot uiting komt in een stoornis van het gedrag. Syndroom betekent in dit verband dat dementie géén omschreven ziekte is, maar een cluster van bij elkaar horende ziekteverschijnselen.5 Vele onderzoekers spreken liever van het “dementiesyndroom”6 omdat ze moeilijkheden hebben bij het woord dementie. Als men denkt aan dementie, denkt men aan een ziekte. Maar dementie is geen ziekte, het is een syndroom met allerlei mogelijke symptomen. Een syndroom is een complex van verschijnselen, het heeft niet 1 symptoom, maar talrijke symptomen die bij ieder persoon verschillend zijn. Vandaar hun voorkeur voor de term dementiesyndroom. In dit eindwerk zullen we het houden bij de term dementie.
2.1.3
Besluit
Als ik uitga van deze definities is dementie een aftakelend proces van de hersenen en het lichaam. Het syndroom kan verschillende oorzaken hebben, ook is het afhankelijk van persoon tot persoon welke symptomen zich voordoen. De belangrijkste kenmerken van dementie zijn verwardheid en vergetelheid. Bij dit onomkeerbaar proces kan er weinig tot geen nieuwe informatie in de hersenen worden opgeslagen, waardoor het alsmaar moeilijker wordt voor de dementerende om zelfstandig te functioneren. Door de vergrijzing komt dit syndroom altijd maar meer voor in onze maatschappij.
4
‘Dement zo gek nog niet’, B. Miessen www.e-gezondheid.be 6 Mia Diujenstee,” Het verhaal achter de feiten”; Over de belasting van familieleden van dementerenden.,Intro; Baarn, 1996, p.9-10. 5
11
Daarom moet er heel veel aandacht geschonken worden vanuit alle hoeken van onze samenleving en zeker ook in de thuiszorgdiensten om de dementerende personen een zo kwalitatief mogelijke hulpverlening aan te bieden.
2.2
Dementieverloop
2.2.1
Inleiding
‘Dementie is een onomkeerbaar proces waarbij de capaciteiten van een persoon langzaam aan of sprongsgewijs verminderen en de symptomen van dementie verergeren. Dit aftakelingsproces is over de jaren heen gespreid en verloopt in ongeveer drie verschillende fasen. Voor de verzorgenden is het belangrijk om weten in welke fase de cliënt zich ongeveer bevindt. Want de omgang met dementerenden is afhankelijk van de fase waarin ze zich bevinden. De mate waarin de cliënt nog besef heeft, de mate van verwardheid, of de persoon hallucineert of nog kan communiceren, …
Hier volgt een algemene opdeling van de verschillende stadia van dementie: eerst en vooral is het belangrijk duidelijk te maken dat de eerste symptomen van dementie vaak onopgemerkt voorbijgaan. De dementerende probeert de vergetelheid zoveel mogelijk te verbergen voor anderen en ontkent de symptomen.
2.2.2
Beginnende dementie
Deze fase wordt ook het ‘bedreigde ik’ genoemd. Dit omdat de persoon de symptomen van dementie niet langer kan verborgen houden voor de omgeving. De dementerende vergeet alsmaar meer. Daardoor verliest de persoon zelfvertrouwen en is hij angstig, prikkelbaar, agressief, verdrietig.... Hij heeft geen doelbewust gedrag meer, heeft geen interesses en wordt bijgevolg passief. In de beginnende fase van dementie is het korte geheugen aangetast, maar het lange termijn geheugen is nog min of meer intact. Daarom gaat de dementerende meer en meer in het verleden leven. De persoon die zich in de beginfase van dementie bevindt ontkent dat hij dementeert, hij is gefocust op zichzelf en zijn gedrag. De stemming van de licht dementerende is heel wisselvallig en angstig, omdat hij zijn gedrag en vergetelheid niet wil aanvaarden. 12
Om deze fase zo lang mogelijk te behouden is het belangrijk dat er een goed medicatierooster is voorzien en een goede begeleiding. Indien de dementerende hulp krijgt van een thuiszorgdienst spelen de verzorgenden in deze fase een belangrijke rol. Ze moeten de cliënt zo veel mogelijk actief houden en zo veel mogelijk geheugensteuntjes aanbieden. Verdere omgangsvormen worden later in dit werkstuk beschreven.
2.2.3
Matige dementie
In deze fase wordt het alsmaar moeilijker om zich dingen te herinneren. Zaken uit het verleden kunnen moeilijk correct worden weergegeven. De persoon is nog meer verward en kan zich niet meer oriënteren. Hij heeft weinig tot geen besef meer van tijd, ruimte en personen. Hij herkent soms geen personen meer, hij weet niet waar hij zich bevindt, weet het onderscheid niet meer tussen de avond en de ochtend. Zaken uit het verleden en het heden worden door elkaar gebracht. Zo wordt er vaak gedacht dat de overleden echtgenoot nog leeft of er wordt gedacht dat men nog een kind is. Door deze verwardheid gaat de dementerende persoon zich vreemd gedragen, hij gaat handelingen voortdurend herhalen, hallucineren, dwalen, tics hebben, … In dit stadium van dementie zijn de taken van de verzorgenden vooral gericht op de verzorging van de cliënt: wassen, kleden, eten geven. De verzorgende moet aandacht hebben voor de gevoelswereld van de cliënt en daar op inspelen met allerlei technieken die later in dit werkstuk aan bod komen.
2.2.4
Ernstige dementie
Personen in de fase van ernstige dementie komen niet vaak of bijna nooit voor in de thuiszorgdienst. Dit omwille van de constante zorgbehoefte van de cliënt. De zwaar dementerende cliënt is tot niets meer in staat. Bij alles moet er hulp zijn, de cliënt is bedlegerig. Het is alsof hij terug baby geworden is, hij is incontinent en beseft heel weinig. De persoon reageert enkel nog op zintuiglijke prikkels en lichaamstaal bij de communicatie. Daarom is het belangrijk als verzorgende om vanuit de dementerende zijn gevoelswereld hem te benaderen, zodanig dat de dementerende zich goed voelt bij de verzorgende . Bij een zwaar dementerende is het wachten tot het leven eindigt. ‘7
7
Folder dementie, als je niet meer weet dat je vergeet, CM 2003/ Hoe verloopt dementie?
13
2.2.5
Besluit
Deze fasen verlopen voor iedereen verschillend, bij de ene persoon gaat de beginnende dementie 10 jaar duren terwijl de matige en ernstige dementie in enkele maanden verloopt. Bij andere personen kan de overgang van lichte naar matige dementie heel vlug gebeuren en enkele jaren matig dementerend zijn en dat de ernstige dementie maar enkele weken duurt. De fasen zijn verschillend van individu tot individu. De verzorgenden moeten er rekening mee houden in welke stadia de persoon zich ongeveer bevind omdat de ene omgangsvorm goed werkt bij bijvoorbeeld de beginnende stadia maar niet bij de matige tot ernstige stadium van dementie. De realiteitsoriëntatietraining is bijvoorbeeld heel effectief bij personen die beginnende dementie hebben, maar kan tot agitatie leiden bij personen met een matige dementie. Als je voortdurend vragen zal stellen aan personen die zich echt niet mee kunnen concentreren en niets meer kunnen onthouden komt dit bedreigend en vervelend over naar deze persoon.
14
2.3
Symptomen van dementie
2.3.1
Inleiding
Als ik alle symptomen zou moeten opnoemen die dementerende personen hebben, zou ik een heel lange lijst kunnen schrijven. Sommige mensen denken dat ze dement zijn omdat ze veel vergeten, maar er wordt enkel gesproken van dementie als er aan bepaalde criteria wordt voldaan. Er moeten buiten geheugenstoornissen nog andere symptomen voorkomen als we van dementie spreken. Geheugenstoornissen ( zoals vergetelheid) of cognitieve stoornissen ( zoals oriëntatiestoornissen) zijn waarschijnlijk de bekendste symptomen van dementie. Maar we mogen niet vergeten dat er nog andere niet- cognitieve symptomen optreden, zoals gedragsstoornissen, angst ,wanen ,hallucinaties... Om een beter beeld te krijgen van de belangrijkste symptomen worden ze hier kort opgesomd.
2.3.2
Cognitieve stoornissen
2.3.2.1
Geheugenstoornissen (amnesie)8 “Ons geheugen is verre van perfect, gelukkig maar dat we vergeten.”9
Een van de belangrijkste symptomen van dementie zijn de geheugenstoornissen. Dit wil niet altijd betekenen dat alle geheugenstoornissen tot dementie leiden. Het geheugen is een heel ingewikkelde hersenfunctie. Wij ontvangen prikkels van de buitenwereld die opgeslagen worden in ons geheugen. Wij zien bijvoorbeeld dat het verkeerslicht rood is, onze hersenen slaan deze informatie op in ons geheugen en deze informatie wordt dan op zijn beurt verwerkt zodanig dat wij beseffen dat bij rood licht, we moeten stoppen. Om een goed geheugen te hebben spelen ook goede zintuigen, voldoende
8 9
Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. L. De Cock,p. 25 geheugenstoornissen Cahier Ouderenzorg, Dr. L. De Cock/ Het geheugen bij ouderen, p.42
15
aandacht, concentratie, een goed werkend limbisch stelsel en de hersenschors een belangrijke rol.10 In het beginstadium van dementie zijn er stoornissen op het gebied van het onmiddellijke geheugen of inprentinggeheugen11. In het begin van het aftakelingsproces kunnen de hersenen geen nieuwe informatie inprenten of onthouden. Bijgevolg gaat iemand vergeten wat hij een seconde geleden verteld heeft, hij zal alles vergeten wat er wordt gezegd en wordt gevraagd. Het geheugen waar gegevens van het verleden ingeprent zijn wordt verstoord vanaf de middelmatige tot ernstige dementiestadia, waardoor ook de vroegere herinneringen worden vergeten. De eigen levensgeschiedenis kan niet meer worden herinnerd of wordt niet meer juist weergegeven .Namen van dichte personen worden vergeten, ze vergissen zich van naam, verhalen worden niet correct weergegeven, … Dit zijn stoornissen in het episodisch geheugen12. De mate van het zich niet meer kunnen herinneren van informatie uit het verleden is afhankelijk van persoon tot persoon. Door het altijd maar verder aftakelen van het geheugen kan de dementerende op een bepaald ogenblik zelf geen aangeleerde dingen meer reproduceren. Daarom vallen bepaalde functies weg zoals autorijden, met mes en vork eten, zich wassen, …
2.3.2.2
Stoornissen in de zintuigen
De zintuigen spelen een belangrijke rol in de detectie van prikkels. Bij oudere mensen functioneren de zintuigen vaak niet meer zoals het zou moeten zijn. Daardoor worden de gegevens niet meer opgeslagen in het korte en lange termijn geheugen. Omdat ze bijvoorbeeld niet meer zo goed zien, gaan ze dus minder vlug zaken onthouden.
2.3.2.3
Aandacht- en concentratiestoornissen
Om prikkels te kunnen ontvangen en opslaan is er een maximale aandacht en concentratie nodig. Bij ouderen vermindert dit vaak, met als gevolg dat ze minder vlug onthouden.
10
Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. L. De Cock,p. 25 geheugenstoornissen. http://www.hulpgids.nl/ziektebeelden/dementie-voork_sympt.htm 12 http://www.hulpgids.nl/ziektebeelden/dementie-voork_sympt.htm 11
16
2.3.2.4
Oriëntatiestoornissen
2.3.2.4.1
Desoriëntatie in tijd
Daarmee wordt er bedoeld dat de dementerende persoon het besef van tijd verliest. Ze weten niet meer welke dag, welke maand of welk jaar we zijn. Een persoon gaat bijvoorbeeld ‘s nachts opstaan en naar de winkel gaan. Een dementerende moet daarom een vast stramien doorlopen, elke dag hetzelfde ritme om zoveel mogelijk het besef van tijd te behouden. Bijvoorbeeld altijd om 8u opstaan, vervolgens ontbijten, daarna zich wassen, rusten, spelletje spelen, en zo verder. Het is bijvoorbeeld beter dat de basiswerkers van Familiehulp op regelmatige tijdstippen komen, om zo veel mogelijk verwarring te voorkomen.
2.3.2.4.2
Desoriëntatie in plaats
Het woord zegt het zelf, de persoon weet niet meer waar hij is. Zo kan hij in zijn eigen huis verloren lopen. Hij weet bijvoorbeeld niet meer waar het toilet zich bevindt. Desoriëntatie in plaats verergert soms wanneer de dementerende persoon verhuist naar een rusthuis. Daarom is het belangrijk om de dementerenden zo lang mogelijk in hun eigen huis te laten wonen indien het nog altijd verantwoord blijft, dit zorgt voor minder verwarring. Het is beter om alle meubelen en dergelijke niet meer te verplaatsen, alles laten staan zoals het is zodanig dat de dementerende zich in zijn eigen huis kan oriënteren.
2.3.2.4.3
Desoriëntatie in persoon
De dementerende herkent de mensen om zich heen niet meer. Hij weet hun namen niet meer, weet niet wie ze zijn, waarom ze hem bezoeken. In het begin van de desoriëntatie herkent hij wel nog de personen die belangrijk zijn, maar na een tijdje herkent hij zelfs niet de eigen partner of kinderen. Dit is uiteraard een heel ingrijpend symptoom van dementie, zowel voor de omgeving als voor de dementerende persoon zelf. Hij komt terecht in een wereld waar hij niemand kent, waar alles nieuw is. En dat kan dan op zijn beurt andere gevolgen met zich meebrengen zoals angst, agressie, depressie...
17
2.3.2.5
Stoornissen in de taal (afasie) 13
Dit is een veel voorkomend fenomeen bij dementerenden. Ze begrijpen de taal niet en kunnen deze niet reproduceren. Zo wordt niet alleen spreken moeilijk maar ook het schrijven, lezen en begrijpen van de taal. Stoornissen in de taal hebben een nauw verband met het geheugen. Meestal komen deze stoornissen voor in een gevorderd stadium van dementie.
2.3.2.6
Stoornissen in het handelen ( apraxie)14
Daarmee bedoelen we niet dat de dementerende persoon bijvoorbeeld niet meer kan wandelen. Hier verwijzen we naar het niet meer kunnen uitvoeren van doelbewuste handelingen, alledaagse handelingen zoals zich kleden, koken, wassen... De persoon begrijpt de opdracht wel, maar heeft een onvermogen om het uit te voeren.
2.3.2.7
Stoornissen in het herkennen (agnosie)15
De dementerende is zich niet meer bewust van wat hij waarneemt. Hij ziet misschien de dingen nog intact, maar kan deze niet interpreteren. Er zijn verschillende vormen van stoornissen in het herkennen zoals visuele agnosie, waarbij het onmogelijk of moeilijk is om personen of zaken te herkennen. Daarnaast is er de akoestische agnosie, waarbij het herkennen van geluiden moeilijk wordt en tactiele agnosie waar de aanraking met voorwerpen niet meer te herkennen is.16
2.3.3
Niet - cognitieve stoornissen
2.3.3.1
Inleiding
Hierboven werden er enkele cognitieve stoornissen van dementerende persoon vermeld. Naast deze cognitieve stoornissen bestaan er ook niet- cognitieve stoornissen, deze stoornissen zijn niet noodzakelijk aanwezig in het dementieproces, toch zijn ze vaak te 13
Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. L.De Cock/ p.27 symptomen van dementie Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. L.De Cock/ p.27 symptomen van dementie 15 Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. L.De Cock/ p.27 symptomen van dementie 16 Antwoorden op al uw vragen over dementie, Dr. L. De Cock,p. 27/stoornissen in het herkennen. 14
18
bespeuren. Het meest voorkomende symptoom is de gedragsverandering. Dit bespreken we hier samen met nog andere veel voorkomende niet-cognitieve stoornissen.
2.3.3.2
Gedragsveranderingen
Gedragsverandering is een aspect dat veel aandacht en zorg eist vanuit de omgeving van de dementerende persoon. De dementerende persoon kan een gedrag hebben dat hij vroeger niet vertoonde. De dementerende was in het verleden misschien heel sociaal, terwijl dat hij nu teruggetrokken en agressief zou kunnen zijn. Enkele voorbeelden van symptomen bij gedragsveranderingen: initiatiefverlies, agressief, onrust, onzeker, afhankelijk zijn van andere personen en dit niet kunnen aanvaarden, onverschilligheid, traagheid, onhandigheid, sociaal minder aangepast gedrag, zelfverwaarlozing en het voortdurend bezig zijn met zichzelf. De dementerende stelt zichzelf voortdurend in vraag omdat hij zijn eigen gedrag niet aanvaardt en niet goedkeurt. De omgeving moet beseffen dat dit te maken heeft met het dementiesyndroom. Zowel familie als verzorgenden van Familiehulp moeten dit gedrag leren aanvaarden. Het is soms moeilijker voor familie om het gedrag te aanvaarden, want zij hebben de persoon vroeger gekend, terwijl de verzorgenden soms ingeschakeld zijn wanneer de persoon al dementerend is. Dit gedrag moet zoveel mogelijk aanvaard en gerespecteerd worden.
2.3.3.3
Stemmingsstoornissen
De stemming van dementerende personen kan heel vlug veranderen. Van de ene minuut op de andere zijn ze verdrietig of gelukkig. Veel dementerende personen zijn bijgevolg depressief of euforisch, angstig, ze hebben geen zelfcontrole meer.
2.3.3.4
Wanen en Hallucinaties
Wanen komen meestal voor in het beginstadium van dementie. Deze wanen hebben een achterdochtige inhoud, ze denken bijvoorbeeld dat hun familie hen in de steek laat en niet voor hen zorgt terwijl dat niet zo is. De dementerende zal vlug zaken verzinnen om de vergeetachtigheid te verstoppen en te ontkennen. Als ze bijvoorbeeld iets niet meer weten zullen ze dit opvullen met hun eigen fantasie. Deze wanen hebben een beetje te maken met
19
de persoonlijkheid van de dementerende. Als hij vroeger al een eenzaam leven leed en achterdochtig was, zullen de wanen frequenter voorkomen. Hallucinaties komen niet zoveel voor bij dementie. En als ze voorkomen dan gaat het bijna uitsluitend over gezichts- of gehoorshallucinaties.
2.3.3.5
Delirium (verwardheid)
Dit is de toestand waar een dementerend persoon voor een korte periode de controle over zijn lichaam verliest. Zo kan de persoon agressief worden en verward zijn. Dat kan leiden tot gevaarlijke situaties waar vlug ingegrepen moet worden om ongelukken te vermijden. De verzorgenden of familie kunnen zorgen dat de persoon afgeleid wordt door iets anders of ze kunnen hem rustig maken door de dementerende met veel warmte en genegenheid te benaderen.
2.3.3.6
Angst
Angst is een symptoom dat al in het beginstadium van dementie aanwezig is. De dementerende begrijpt vaak de situatie waarin hij zich bevindt niet. Daardoor wordt hij angstig. Hij herkent de personen, voorwerpen, plaatsen niet en voelt zich bedreigd.
2.3.3.7
Andere
Er kunnen zich naast bovengenoemde symptomen nog neurologische en somatische verschijnselen voordoen. Spierproblemen, onwillekeurige bewegingen van het lichaam, epileptische aanvallen,hoofdpijn, incontinentie, gewichtsverlies of zwaarlijvigheid zijn allemaal bijkomende symptomen die niet specifiek te wijten zijn aan het dementiesyndroom, maar die wel kunnen voorkomen.
20
2.3.4
Besluit
Zoals jullie waarschijnlijk al opgemerkt hebben zijn er ontelbaar veel symptomen die bij dementie kunnen voorkomen en dan heb ik ze nog niet allemaal opgesomd. Niet alle dementerende personen hebben al deze symptomen, maar dit zijn mogelijke en de meest voorkomende symptomen die zich bij dementie kunnen voordoen. Voorbeeld: een vrouw kan dementerend zijn zonder dat ze een waan of hallucinatie heeft. De symptomen zijn bij iedereen verschillend, maar de belangrijkste symptomen blijven nog altijd de vergetelheid en verwardheid.
2.4
Soorten en oorzaken van dementie.
2.4.1
Inleiding
De soorten dementie worden opgedeeld naargelang de oorzaak die de aanleiding gegeven heeft tot het ontwikkelen van het syndroom. Dementie kan allerlei oorzaken hebben. Soms is dementie door dingen binnenin het lichaam van de persoon en soms door elementen van buitenaf veroorzaakt. Het is niet altijd duidelijk wat de oorzaak is en soms is die ook nooit bekend. Hieronder bespreek ik vijf mogelijke oorzaken die kunnen leiden tot dementie, waarvan de bekendste Alzheimer is.
2.4.2
Alzheimer
Iedereen heeft nog wel eens gehoord van de ziekte van Alzheimer. Het is de bekendste vorm van dementie, daarom wordt er vaak gesproken van Alzheimer in plaats van dementie. Er wordt gedacht dat dementie en Alzheimer hetzelfde zijn, dit is enigszins wel juist maar er mag niet vergeten worden dat er ook nog andere vormen of oorzaken van dementie bestaan. Alzheimer is dementie, maar dementie is niet altijd Alzheimer. “In het algemeen begint Alzheimer na het 65e levensjaar, maar er zijn ook mensen die op jonge leeftijd aan het dementiesyndroom lijden. Ongeveer 70% van de dementerende personen lijden aan de ziekte van Alzheimer. Alzheimer is een ongeneeslijke ziekte, waarbij de hersencellen één voor één afsterven. Er bestaan verschillende verklaringen voor het afsterven van deze cellen. Sommige wetenschappers menen dat virussen of giftige stoffen aan de basis liggen van de afsterving.
21
Anderen menen dat de oorzaak ligt bij een tekort aan de neurotransmitter acetycholine, die invloed heeft op het concentratievermogen en het geheugen.”17 “Naast deze twee verklaringen wordt er tegenwoordig de meeste aandacht geschonken aan de verklaring dat er een verschrompeling in de cellen van de hersenschors voorkomt. Doordat de afgestorven cellen samen een ophoping van eiwitten vormen vermindert het contact tussen de cellen. Deze ophopingen worden bij alle bejaarde mensen vastgesteld, maar in veel kleinere mate. Daarom wordt de ziekte van Alzheimer vaak een versneld verouderingsproces genoemd.”18
2.4.3
Vasculaire dementie
Vasculaire dementie is, zoals het woord aangeeft, veroorzaakt door problemen in de bloedvaten van de hersenen. Doordat er op een bepaald moment geen bloedtoevoer in de hersenen is en vervolgens geen zuurstof, sterven deze cellen af. Daardoor is het geheugen aangetast en is het mogelijk dat dementie ontstaat. Deze dementievorm begint plotseling, wanneer de persoon een infarct heeft. Door dit infarct kan de persoon enkele functies kwijt geraken, waaronder het geheugen. De situatie verslechtert telkens de persoon een nieuw infarct heeft. Deze vorm van dementie komt bij ongeveer 20% van de dementerende personen voor.
2.4.4
Lewy Body-dementie
In de meeste gevallen begint deze vorm van dementie met psychiatrische problemen. Veranderingen in het gedrag, aandachtsstoornissen, verwardheid al dan niet met visuele hallucinaties...19 “De klinische symptomen van deze vorm van dementie zijn gelijkaardig aan de ziekte van Alzheimer en omvatten geheugenverlies, verwardheid, communicatiemoeilijkheden en het moeilijk volgen van conversaties. De symptomen verschillend van de ziekte van Alzheimer zijn de hallucinaties, waanvoorstellingen en paranoia die al bij het begin van het dementieproces voorkomen . Ook symptomen typerend voor de ziekte van Parkinson zoals tremor en abnormale traagheid in beweging en
17
www.beamsolid.com/psychiatrie/ dementie/dementie-verschillende-be www.beamsolid.com/psychiatrie/ dementie/dementie-verschillende-be 19 www.geheugenpoli.com/frames/soorten.htm 18
22
geestelijke activiteit en de schommelende cognitieve status komen voor bij deze vorm van dementie. “20 De oorzaak van deze dementievorm is niet duidelijk. De
2.4.5
Dementie door een somatische aandoening.
Andere ziekten kunnen eveneens aanleiding geven tot dementie. Zoals het HIV- virus, de ziekte van Parkinson, de ziekte van Huntington, tumoren, infecties… Al deze lichamelijke ziekten kunnen een aanleiding geven tot het ontwikkelen van dementie. Dit betekent niet dat alle personen met bijvoorbeeld het HIV- virus dementie gaan ontwikkelen. Maar het kan zijn dat dit er aanleiding toe geeft.
2.4.6
Dementie ontstaan door het gebruik van middelen.
Bepaalde middelen kunnen aanleiding geven tot het ontwikkelen van dementie, zoals drugof alcoholmisbruik en bepaalde geneesmiddelen. Door het misbruiken van alcohol, drugs of geneesmiddelen sterven hersencellen af en functioneert de cognitie niet meer optimaal. Op die manier kan het dementiesyndroom zich vormen.
2.4.7
Besluit
Dit is een korte weergave van de meest voorkomende oorzaken van dementie. In sommige gevallen zijn de oorzaken van dementie nog altijd niet bekend. Bij andere personen is het dementiesyndroom ontstaan door verschillende oorzaken. Een vrouw lijdt bijvoorbeeld aan het HIV- virus wat aanleiding kan geven tot het ontwikkelen van dementie, maar gebruikt ook verdovende middelen, die eveneens aanleiding geven. Daar zijn er verschillende oorzaken mogelijk. Daarom kunnen we nog altijd niet precies achterhalen welke de eventuele oorzaak of oorzaken van dementie kunnen zijn.
20
http://verzorgende.fol.nl/vormen-dementie/lewy-body-dementie.htm
23
2.5
Diagnose
2.5.1
Het belang van een goede diagnose
De diagnose van dementie wordt vaak verwaarloosd, toch is het belangrijk om dit even te vermelden in dit werkstuk. Veel mensen gaan er van uit dat er niets kan worden gedaan aan dementie, dat dit een afwachtend en aftakelend proces is. Dit is een verkeerd beeld want met de nodige medicatie kan dementie afgeremd worden en kunnen er in het stadium van lichte dementie bepaalde symptomen vermeden worden. Soms is er sprake van dementie die nog te genezen is, dit is onder meer tijdelijke dementie veroorzaakt door bijvoorbeeld een hartinfarct. Als er bij deze vorm van dementie een goede diagnose wordt gesteld en de nodige medicatie gegeven wordt, kan dit verhinderen dat het stadium van dementie verergert. Het is belangrijk dat dementie van in het begin al wordt opgemerkt en opgevolgd. Vaak wordt dit opgemerkt door familieleden, maar soms kan de verzorgende dit ook zien. Dan is het heel belangrijk dat de zij dit meldt aan de dokter of de familieleden, om zo vlug mogelijk een diagnose op te stellen. “Sinds kort bestaan er ook geheugenklinieken, meestal ondergebracht in gewone ziekenhuizen. Hierin werkt een multidisciplinair team met verschillende specialisten samen en om een heel precieze diagnose te kunnen stellen en een geschikte behandeling voor te bereiden. Korte opnames van 2-3 weken tot maximaal 3 maand zijn mogelijk, evenals observatie en behandeling in een daghospitaal”21 . Ik geef hier in het kort welke stappen er worden ondernomen bij de diagnose van dementie. “Eerst en vooral zal er een anamnese gesteld worden. Dit is een eerste indruk van de symptomen die bij de cliënt vastgesteld worden. Er wordt nagegaan of deze symptomen zich al lang voordoen of niet. Bij deze anamnese moet er altijd rekening gehouden worden met de achtergrond, het verleden, de lichamelijke, psychische en sociale aspecten van de cliënt. Na de anamnese volgt een lichamelijk en psychisch onderzoek. Dit zijn onderzoeken naar het gezicht, gehoor, bloeddruk en de neurologische toestand van de cliënt. Om het psychische te testen wordt er gebruik gemaakt van een mini-mental test. Indien er zware psychologische klachten zijn, kan dit onderzoek nog aangevuld worden met gespecialiseerde psychiatrische of psychologische onderzoeken.
21
http://verzorgende.fol.nl/diagnosestelling-dementie/diagnose-stelling-bij-dementie.htm
24
Daarna wordt er een bloedonderzoek uitgevoerd, een beeldvormend onderzoek aan de hand van een CT-scan , urine-analyse, röntgen-onderzoek, elektrocardiogram (ECG), elektroencefalogram (EEG). “22 Op deze manier probeert dit multidisciplinair team te achterhalen wanneer een persoon aan dementie lijdt en wanneer niet.
De criteria waaraan alle dementies moeten voldoen kunnen besproken worden vanuit het DSM-IV. Dit is een classificatiesysteem waarmee een bepaalde stoornis zoals dementie in een bepaalde klasse kan ondergebracht worden. Het levert geen diagnose op, maar benoemt de stoornis met een vooraf afgesproken term. Via dit systeem wordt er duidelijk gemaakt welke symptomen er zeker moeten aanwezig zijn als er gesproken wordt over dementie. Zo moeten er bij dementie multiple cognitieve defecten ontstaan: Geheugenstoornissen, een of meer van volgende kenmerken: afasie, apraxie, agnosie of stoornissen in het uitvoerend functioneren. Naast deze multiple cognitieve defecten moeten er ook ernstige beperkingen ontstaan in het sociaal en beroepsmatig functioneren. De stoornissen doen zich niet enkel voor in het stadium van een delirium. Via deze DSM-IV kan er bij een vermoeden van dementie gecontroleerd worden of al deze symptomen voorkomen. Dit is een makkelijk hanteerbare methode voor verzorgenden en familie.
2.6
Besluit hoofdstuk 2
Dit hoofdstuk geeft een algemeen beeld betreffende dementie weer. Dementie is geen ziekte maar een syndroom met talrijke symptomen. De belangrijkste symptomen van dementie zijn de verward- en vergetelheid. Maar het is niet omdat een persoon vaak verward is of veel vergeet dat hij daarom het dementiesyndroom heeft. Dementie heeft naast deze twee factoren nog andere kenmerken zoals gedragsveranderingen, stemmingswisseling, angst ... Er mag niet zomaar gesteld worden dat iemand dement is, om deze term te gebruiken zijn er criteria nodig, dit kan aangetoond worden via DSM-IV of een diagnose via de arts. Deze diagnose moet correct uitgevoerd worden om misverstanden te voorkomen en om preventief te werken met medicatie en in de zorgverlening. Het is voor de verzorgenden binnen Familiehulp belangrijk dat ze zoveel mogelijk achtergrondinformatie verwerven rond het gedrag van de dementerende. Zo 22
Antwoorden op al uw vragen over dementie/ DR. L. DE COCK/ p.260; hoofdstuk 3;De diagnose van dementie punt 2.
25
kunnen de verzorgende bijgevolg min of meer weten hoe ze met de cliënt moeten omgaan en zal de hulpverlening vlotter verlopen. Wanneer de verzorgenden weten dat een persoon beginnend dementerend is, kunnen zij het geheugen van deze persoon zo veel mogelijk stimuleren en op deze manier kan het dementieproces afgeremd worden. Vaak wordt er gesproken over de ziekte van Alzheimer als er dementie bedoeld wordt. Maar er mag niet uit het oog verloren worden dat er naast de ziekte van Alzheimer nog andere vormen of oorzaken van dementie zijn. Deze basiskennis rond het dementiesyndroom moet door de verzorgenden gekend worden. Zij krijgen vanuit Familiehulp daaromtrent ook vorming, dit puntje wordt later in dit werkstuk besproken. Maar het is vooral belangrijk dat er meer en meer aandacht wordt besteed aan dit syndroom omdat het aantal dementerenden in onze maatschappij blijft stijgen. Familiehulp vestigt veel aandacht aan het dementiesyndroom door het opvolgen van de actualiteit rond dit thema en via vormingen aan te bieden aan hun basiswerkers. De werking van Familiehulp en de vormingen worden daarom in volgend hoofdstuk uitgebreid besproken.
26
3 3.1
Familiehulp Ieper
Inleiding
In dit hoofdstuk beschrijf ik de dienst waar ik stage doe en waar mijn eindwerk op toegepast is, dit is de thuiszorgdienst Familiehulp zorgregio Ieper. Eerst en vooral wordt de doelstelling en visie van de organisatie beschreven. Vervolgens worden de doelgroepen en de gegevens over het cliënteel van Familiehulp in 2004 weergegeven. Aan de hand van deze gegevens zal duidelijk worden waarom er aandacht moet worden besteed aan de zorg voor dementerenden. De indeling en de werking van de organisatie wordt in dit hoofdstuk eveneens toegelicht. Daarna wordt dieper ingegaan op de vorming binnen Familiehulp.
3.2
Doelstelling en visie
“ Familiehulp behoort tot de welzijnssector en bevorderd, via de kwalitatieve hulpverlening, het welzijn van de mensen in Vlaanderen en het Brussels gewest. Familiehulp is de grootste dienst in Vlaanderen voor professionele thuiszorg met persoonsverzorgende en huishoudelijke hulp. De organisatie is een vereniging zonder winstoogmerk. Familiehulp is een dienst die zorg op maat aanbied, waar geopteerd wordt om op zo veel mogelijke hulpvragen een antwoord te geven en de hulp af te stemmen op wat de cliënt wil. De hulpverlening wordt afgestemd op de maatschappelijke ontwikkelingen en de noden en behoeften van de cliënten. Familiehulp biedt hulp op huishoudelijk vlak, persoonsverzorging en het ondersteunen op psychosociaal vlak van de cliënt. Het doel van Familiehulp is om de mensen zolang mogelijk zelfstandig in hun eigen huis te laten wonen en minder zorgen te hebben in hun dagelijkse leven. Dit doel wordt uit de behoeften van de cliënten afgeleid. Zij willen zolang mogelijk in hun vertrouwde omgeving blijven wonen maar kunnen dit niet alleen. Cliënten vragen hulp bij Familiehulp en de dienst biedt vervolgens op allerlei vlakken hulp aan personen die dit nodig hebben. Familiehulp is een goedkoper alternatief dan een ziekenhuisopname of een opname in een rusthuis. Om dit doel te kunnen bereiken is er een samenhangende en kwaliteitsvolle thuiszorg op maat nodig. Daarmee wordt bedoeld: vraaggericht werken, intern specialiseren naar 27
verschillende doelgroepen, zorgen dat alle diensten op elkaar afgestemd zijn zodat er een naadloze hulpverlening wordt aangeboden, luisteren naar de klachten of voorstellen van de cliënt en deze in groep bespreken, flexibele hulpverlening buiten de normale werkuren aanbieden. Familiehulp wil kwaliteitsvolle hulp aanbieden, daarom beschikken ze over bekwame en gemotiveerde hulpverleners. Zij verwerven deze deskundigheid via opleidingen, praktijkervaringen en bijscholing. Zowel de basiswerkers ( verzorgenden, huishoudhulpen), maatschappelijk werkers, directeurs en administratief bedienden hebben recht op bijscholingen en vormingen. Deze vormingen worden uitgebreid beschreven in een volgend puntje.”23
3.3 -
Doelgroepen “Poetshulp wordt verleend aan zorgbehoevende personen, waarin de hulpverlening zich beperkt tot het onderhoud van de woning. Deze hulpverlening richt zich vooral naar vijfenzestigplussers.
-
Familiehulp PIT biedt huishoudelijke ondersteuning via Dienstencheques.
-
Bejaardenhulp is, zoals de naam het zegt, gericht op hulp aan bejaarden op allerlei huishoudelijke vlakken. Zoals koken, wassen, strijken, boodschappen, lichaamsverzorging, onderhoud van de woning, psychosociale ondersteuning ...
-
Gezinshulp biedt dezelfde hulp aan als de bejaardenhulp, maar dan aangepast aan de specifieke situatie. Bijvoorbeeld het ondersteunen van een psychiatrische patiënt bij huishoudelijke of verzorgende taken. Of specifieke kraamhulp naar jonge gezinnen die een kindje verwachten. Hulp bij huishoudelijke taken bij jonge zorgbehoevende gezinnen, wegens ziekte …”24
23 24
Folder Familiehulp 2006 Folder Familiehulp 2006
28
3.4
Gegevens cliënteel Familiehulp 2004
3.4.1
Inleiding
“In 2004 werden door de VZW Familiehulp over gans Vlaanderen, 52.413 cliënten/klanten geholpen. Het grootste aandeel bestaat uit cliënten gezinszorg en poetsdienst (resp. 43% = 22537,59 GBH en 37,3%). De klanten dienstencheques (PIT) hebben een aandeel van 12,2%.
3.4.2
Gezins- en bejaardenhulp
In 2004 is 42% van het cliënteel gezins- en bejaardenhulp ouder dan 80 jaar. 56% is alleenstaand en 30% is zwaar zorgbehoevend. Zij scoren op de BEL- score meer dan 35 punten. De BEL-score bepaalt hoe zorgbehoevend een persoon is. Deze score wordt vastgesteld aan de hand van een reeks vragen in verband met huishoudelijke ADL, lichamelijke ADL, sociale ADL en geestelijke gezondheid. De cliënten kunnen op al deze vragen van 0 tot 3 scoren. Een 0 betekent dat er geen zorgbehoefte is en een 3 staat voor volledige zorgbehoefte. Wanneer deze score wordt berekend kan het zijn dat de persoon een score van 35 of meer heeft. In dit geval krijgen deze personen van Familiehulp een korting en kunnen ze beroep doen op de zorgverzekering. De redenen van aanvraag variëren. 27% wordt aangevraagd wegens functieverlies of handicap bij bejaarden. 21% van de cliënten vragen hulp aan wegens een lichamelijke ziekte. 11% van de aanvragen binnen Familiehulp betreffen orthopedische redenen. De cliënten kunnen zich niet goed verplaatsen en vragen daarom hulp. De zorg voor bejaarden omvat 53% van de hulpverlening.”25
25
www.familiehulp.be/jaarverslag 2004
29
“Hier volgt een overzicht van de leeftijd van het cliënteel van GBH binnen Familiehulp:
# cliënten
Leeftijd cliënten gezinszorg 2004 9000 8000 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0
bejaarden gezinnen
< 30 30 -< 40 -< 50 -< 60 -< 70 -< 80 -< 90 en jaar 40 50 60 70 80 90 meer jaar jaar jaar jaar jaar jaar leeftijd
Gepresteerde uren
In 2004 werden 7.539.396 uren in Familiehulp gepresteerd. Analoog aan het aantal cliënten/klanten wordt het grootste aandeel ingenomen door gezinszorg en poetsdienst (resp. 67% en 25%). De gepresteerde uren in het kader van dienstencheques nemen 7% voor hun rekening.
Familiehulp richt zich ook naar specifieke doelgroepen binnen de gezinszorg, meer bepaald kraamzorg, thuiszorg bij psychisch zieke cliënten, dementerenden, kansarmen, palliatieve zorg, opvang zieke kinderen.”26
In 2004 werden in Familiehulp volgende uren bij enkele doelgroepen gepresteerd.
Hulp bij dementerenden
310.480,25
Hulp bij psychisch zieke cliënten
227.971,25
Hulp bij sociaal zwakken
26
67.527,50
www.familiehulp.be/jaarverslag 2004.
30
“Hulp bij psychisch zieke cliënten is tevens een specifiek project in West-Vlaanderen. Dit project wordt financieel mede mogelijk gemaakt door de Provincie West-Vlaanderen. Het heeft als doel de problematiek rond psychiatrische thuiszorg verder te onderzoeken en de verzorgenden te begeleiden die met psychisch zieke cliënten worden geconfronteerd. Voor de hulpverlening aan specifieke doelgroepen worden bij voorkeur referentie verzorgenden ingezet, zij specialiseren zich door middel van vorming en training in het verlenen van zorg aan deze doelgroepen. Deze equipes worden in volgend puntje besproken.
3.4.3
Poetsdienst
Familiehulp verstrekte in 2004 poetshulp bij 19.530 cliënten poetsdienst, een quasi status quo t.o.v. 2003. Slechts 5% van de cliënten van de poetsdienst in 2004 zijn jonger dan 60 jaar. 47% is zelfs ouder dan 80 jaar, wat een heel hoge leeftijd is om enkel op poetshulp beroep te moeten doen. 68% van de cliënten zijn alleenstaande. 9% van de cliënten poetsdienst zijn zwaar zorgbehoevend.( BEL 35). 30% van de cliënten hebben een BEL- score van 9 of lager.“27
3.4.4
Besluit
Uit deze gegevens kan er afgeleid worden dat er bij de specifieke hulpverlening in 2004 een groot aantal uren hulp verleend werd bij dementerende personen. Daarom is het nogmaals belangrijk om heel veel aandacht aan dementerende personen te schenken. Uit deze cijfers kan eveneens afgeleid worden dat de vergrijzing blijft groeien. De leeftijd van bejaarden stijgt, 47% van de cliënten poetsdienst zijn meer dan 80 jaar oud.
27
www.familiehulp.be/jaarverslag 2004
31
3.5
Indeling Familiehulp
In Brussel bevindt zich de hoofdzetel van Familiehulp, daar wordt het algemeen beleid gevoerd. Er zijn vier interregiozetels waaronder één in West- Vlaanderen. Deze interregio’s zijn verantwoordelijk voor de administratie en inhoudelijke ondersteuning van de zorgregio’s. De interregio van West- Vlaanderen bevindt zich te Roeselare. De zorgregio’s, zoals zorgregio Ieper, hebben dan de uitvoerende taak naar het personeel en het cliënteel toe. Zorgregio Ieper is op zijn beurt onderverdeeld in verschillende sectoren zoals Ieper centrum, Ieper Noord, Ieper Zuid, Heuvelland, Poperinge, Menen ... Als sectorverantwoordelijke ben je verantwoordelijk voor een aantal verzorgenden en huishoudhulpen en volg je cliënten uit jouw werkgebied op. Je organiseert de hulp van de cliënten, zodanig dat iedereen de nodige hulp ontvangt. Je zorgt als sectorverantwoordelijke onder meer voor de werkplanning en begeleiding van je basiswerkers. De andere taken van een sectorverantwoordelijke worden hieronder bij de werking van Familiehulp besproken.28 Als stagiair, werk ik mee in de sector Ieper centrum en mag ik instaan voor de opvolging van één groep verzorgenden en één groep huishoudhulpen.
3.6
Werking -
Eerst en vooral doet de cliënt een aanvraag voor hulp in het huishouden en/of bij persoonlijke verzorging. Deze aanvraag kan uitgaan van de cliënt zelf, een sociale dienst, familie of de huisarts. Toch is er toestemming nodig van de persoon zelf om de hulpverlening op te starten. De sociale diensten of familie kunnen enkel de hulp suggereren, er wordt geen verplichte hulpverlening aangeboden vanuit Familiehulp.
-
De sectorverantwoordelijke plant vervolgens een bezoek aan de cliënt. Dit heeft plaats binnen de vijf dagen na aanvraag bij gezins- en bejaardenhulp en binnen de drie weken bij de poetsdienst. Deze intake is bedoeld om de situatie met de cliënt te bespreken, om te peilen naar de verwachtingen van de cliënt en de specifieke hulp die de cliënt nodig heeft te bepalen. De sectorverantwoordelijke geeft daarbij
28
Interne uitgave Familiehulp.
32
informatie over de dienst, berekent de prijs die de cliënt zal moeten betalen voor de hulpverlening aan de hand van het inkomen, de gezinssituatie en hulpbehoevendheid van de cliënt. Om een dossier op te maken zijn persoonlijke gegevens van de cliënt nodig, deze worden behandeld rekening houdend met de privacy en de bescherming van de persoonlijke levenssfeer. De hulpbehoevendheid wordt aan de hand van de BEL- profielscore berekend. Als de cliënt meer dan 35 punten scoort op de BEL- profielscore kan hij genieten van de zorgverzekering en een korting op de bijdrage van Familiehulp. De sectorverantwoordelijke van Familiehulp is een erkende indicatiesteller en bepaalt of de cliënten een BEL-35 hebben of niet. Er wordt samen met de cliënt besproken hoeveel keer per week er hulp nodig is, dit om overbodige hulpverlening te vermijden en om te bepalen welke hulp noodzakelijk is. Deze afspraken worden in het zorgprotocol of taakafspraken blad vastgelegd.
-
Wanneer de hulp eenmaal gestart is, plant de sectorverantwoordelijke jaarlijks een herzieningsbezoek en bij de poetsdienst om de twee jaar. Het cliëntendossier wordt aangepast. Er wordt een nieuwe prijs berekend aan de hand van de inkomsten. Daarnaast wordt de score van hulpbehoevendheid van de persoon eventueel aangepast. Er wordt gevraagd wat de cliënt van de hulpverlening vindt en indien er klachten zijn, worden deze besproken. Dit eveneens om een zo kwalitatief mogelijke hulpverlening aan te bieden, want aan de hand van deze gesprekken weet je of het personeel goed kan omgaan met de mensen en een goede en kwaliteitsvolle hulpverlening aan de cliënten bieden.
-
Familiehulp werkt met wijkvergaderingen. Dit houdt in dat de sectorverantwoordelijke eenmaal per week of tweewekelijks samenkomt met een vaste groep verzorgenden. De planning van de hulpverlening, de eventuele problemen en aandachtspunten bij cliëntsituaties worden besproken. Bij de poetsdienst is deze vergadering maandelijks.
33
-
“De meerderheid van de cliënten (81% in 2004) krijgt eveneens hulp van andere eerstelijns diensten, vooral verpleegkundige zorgen (49% in 2004), kinesitherapeuten (15% in 2004) en de huisarts (13% in 2004). Familiehulp overlegt daarom met talrijke instanties, dit afhankelijk van de situatie van de cliënt.”29 De zorgregiodirecteur overlegt elke drie maand met de Christelijke Mutualiteit en het wit-gele kruis. Daarnaast overlegt de sectorverantwoordelijke veel met de sociale dienst van het ziekenhuis, de huisartsen, CAW De Papaver, OCMW, De Ommeloop,De Kersekorf … Overleg met andere instanties is belangrijk zodanig dat er geen overlapping gebeurt tussen de verschillende diensten en een goede samenwerking tussen de diensten gegarandeerd wordt. Op die manier kunnen bijvoorbeeld taakafspraken gemaakt worden tussen Familiehulp en de thuisverpleging en overlappen deze diensten elkaar niet. Als deze hulpverlening qua uren en dagen goed geregeld is, is dit ook optimaal voor de cliënt. Vb. Als er verpleegkundige hulp nodig is verwijst Familiehulp bijvoorbeeld naar het WitGele Kruis en omgekeerd wanneer er hulp nodig is om maaltijden te bereiden verwijzen andere zorgverleners naar Familiehulp. Via overleg proberen de verschillende zorgverleners tot een goede zorgafstemming te komen om zo probleemsituaties te vermijden.
-
Tweewekelijks zitten de sectorverantwoordelijken van Familiehulp zorgregio Ieper samen om de werking van de dienst te bespreken en eventuele problemen aan te kaarten. Dit zijn teamvergaderingen waarbij richtlijnen die in de interregio of de hoofdzetel bepaald zijn, door de zorgregiodirecteur doorgegeven worden. Informatie wordt uitgewisseld, problemen binnen de organisatie worden opgelost of besproken...
Binnen Familiehulp wordt er heel veel aandacht besteed aan de kwalitatieve hulpverlening naar de cliënten toe en het welbevinden van de medewerkers30. Elk jaar moeten de basiswerkers vormingen volgen om hun kennis uit te breiden. Hieronder worden deze vormingen besproken.
29 30
www.familiehulp.be/jaarverslag/cijfers cliënten 2004 Verbondelijk VTO Beleidsplan 2003-2005 Ieper p.5
34
3.7
VTO( Vorming, training en opleiding) binnen Familiehulp.
3.7.1
Inleiding
VTO is in een grote organisatie als Familiehulp een must. Door deze vorming worden de basiswerkers vanuit de organisatie gesteund. Ze leren omgaan met specifieke situaties zoals psychiatrische problemen, kraamhulp, palliatieve zorgen, dementie, kansarmen, beroepsgeheim, ouderen misbehandeling, eetgewoonten, reuma ... Het VTO beleid is medeverantwoordelijk voor een kwaliteitsvolle hulpverlening ten aanzien van de cliënt. Deze opleidingen moeten uiteraard een meerwaarde aan de organisatie en zijn medewerkers geven. 31
3.7.2
Omschrijving van VTO volgens het nationaal strategisch beleidsplan.
-
“In het kader van het kwaliteitsdenken binnen de welzijnssector actualiseerde Familiehulp in 2000 zijn visie, missie en charter. Hierbinnen is er ruime aandacht voor een kwalitatieve hulpverlening op maat van de cliënten voor het welbevinden van de medewerkers. VTO neemt hierin uiteraard een belangrijke plaats. Bovendien streeft Familiehulp ernaar te evolueren naar een lerende organisatie.
-
VTO-beleid is noodzakelijk in dergelijke grote organisatie. Het werkt ondersteunend naar andere beleidsdomeinen toe en het bereidt werknemers voor en ondersteunt ze indien er zich ontwikkelingen binnen de verschillende beleidsdomeinen voordoen. Door voortdurende bewegingen in de sector en de daaraan gekoppelde VTO, beslaat VTO jaarlijks een groot aantal uren. Het is dan ook aangewezen dat de middelen die hiertoe aangewend worden, zo efficiënt mogelijk ingezet worden en dat het resultaat aan de beoogde doelstellingen tegemoet komt. Uitgangspunt: VTO-beleid is medeverantwoordelijk voor een kwaliteitsvolle dienstverlening ten aanzien van de cliënt.
-
Het VTO-Beleidsplan moet een instrument zijn dat de effectiviteit en de efficiëntie van VTO binnen de organisatie ten goede komt en dat de afspraken en verantwoordelijkheden op VTO-terrein duidt.
-
Uitgangspunt is dat elke medewerker van Familiehulp voorzien wordt van kwaliteitsvolle VTO op maat. “32
31
Verbondelijk VTO Beleidsplan 2003-2005 Ieper p.5
35
3.7.3
Onder VTO worden volgende activiteiten begrepen
-
“Interne en externe opleidingen/ navormingen
-
Werkvergaderingen: tweewekelijks of maandelijks wijkvergadering met de gehele groep, waarin situaties worden besproken.
-
Overleg basiswerker/ sectorverantwoordelijke: wanneer de BW met een probleemsituatie zit kan zij een gesprek aanvragen met de sectorverantwoordelijke om deze situatie te bespreken. En te bespreken hoe er met deze situatie moet worden omgegaan.
-
Studiedagen
-
Functioneringsgesprekken
-
Polyvalente opleidingen voor verzorgenden
-
Training rond praktische vaardigheden.
-
Directie studiedagen
-
Introductie voor nieuwe medewerkers
-
Meeloopperiode met collega
-
Opfriscursussen
-
…
3.7.4
“Positie van VTO in de organisatie
In het kader van het kwaliteitsdecreet is er in de procedure VTO bepaald welke visie de organisatie heeft in het kader van VTO : -
Stimuleren, bevorderen en actualiseren van de noodzakelijke geachte competenties van de medewerkers opdat zij optimaal in het werkveld kunnen functioneren.
-
Bereiken dat Familiehulp haar kennis betreffende de ontwikkelingen in hulp- en dienstverlening actualiseert.
-
Bereiken dat het VTO-beleid afgestemd is op de beleidsdoelstellingen van de organisatie en de individuele noden van de medewerkers.”33
32 33
Verbondelijk VTO Beleidsplan 2003-2005 Ieper p.5 Verbondelijk VTO Beleidsplan 2003-2005 Ieper p.5
36
-
“VTO is reactief en proactief voor Familiehulp: VTO speelt in op de tekorten in de inzichten en de vaardigheden maar houdt tevens rekening met toekomstige tendensen en bereidt de medewerkers van de organisatie hier ten volle op voor. Aangezien Familiehulp als organisatie constant onderhevig is aan veranderingen, is dergelijke werking noodzakelijk.
-
VTO-beleid is onlosmakelijk verbonden met het personeelsbeleid, het hulpverleningsbeleid, het financieel beleid en het algemene organisatiebeleid. VTO wordt beïnvloed en beïnvloedt alle andere beleidsdomeinen.”34
Alle medewerkers van Familiehulp hebben recht op VTO, zowel basiswerkers, sectorverantwoordelijken, stafmedewerkers, administratief medewerkers, als directie. In dit eindwerk zal ik mij beperken tot de vorming voor de verzorgenden.” In het thuiszorgdecreet staat bepaald dat er voor verzorgenden tussen de 1,3% en de 2% van het aantal gepresteerde uren dient besteed te worden aan VTO. “35 Het budget voor de zorgregio wordt bepaald op basis van het aantal uren toegekend aan de zorgregio. Dit wordt berekend aan de hand van het aantal uren waarop de verzorgenden recht hebben. Elk jaar wordt er opnieuw bekeken welke vormingen er zullen plaatsvinden. Voor verzorgenden zijn er naast de algemene vormingen die iedereen moet volgen, ook nog specifieke vormingen voor een beperkt aantal verzorgenden. Deze worden bijvoorbeeld opgeleid tot referentiepersoon van de dementie- equipe. Zij krijgen enkele namiddagen vorming betreffende dementie en hoe ze met dementerenden kunnen omgaan. Andere verzorgenden volgen een bijkomende vorming over bijvoorbeeld dieëtkoken, omgaan met moeilijk gedrag, alcoholmisbruik, kraamzorg, reuma … Maar niet alle verzorgenden kunnen in hetzelfde onderwerp gespecialiseerd worden en dit vinden de verzorgenden jammer. Er was een grote vraag vanuit de verzorgenden om zich te verdiepen in dementie, maar slechts 17 verzorgenden hadden de kans om tot de referentie-equipe dementie te behoren.
Het beleidsplan VTO kan geraadpleegd worden in de bijlagen achteraan het eindwerk.
34
Verbondelijk VTO Beleidsplan 2003-2005 Ieper p.5-6
35
Verbondelijk VTO Beleidsplan 2003-2005 Ieper p.6-7
37
3.8
Doelgroep eindwerk : Verzorgenden.
3.8.1
Inleiding
Bij Familiehulp zorgregio Ieper zijn er twee groepen, de huishoudhulpen en de verzorgenden. Zoals reeds vermeld heb ik mij tot deze laatste groep beperkt omdat zij het meest in contact komen met dementerende cliënten. Het cliënteel van de poetsdienst heeft enkel hulp bij onderhoud van de woning nodig, omdat ze de andere taken van het dagelijkse leven nog zelf kunnen uitvoeren. Terwijl bij de dienst gezins- en bejaardenhulp meer zorgbehoevende personen zijn en bijgevolg meer kans is om in contact met dementerende personen te komen. Dit kan je ook merken in de bovenvermelde cijfers betreffende het cliënteel van Familiehulp. Een van de taken van de verzorgenden is het psycho- sociaal ondersteunen van het cliënteel. Hun taak is dus niet alleen de verzorging, het bereiden van maaltijden, boodschappen doen, en onderhoud van de woning. Ze moeten veel zorg dragen voor de cliënten. Ondersteunen in allerlei activiteiten, motiveren van mensen, een luisterend oor aanbieden, zorgen voor ontspanning en vrije tijd voor de cliënt ... Zij zullen bijvoorbeeld gaan wandelen met mensen die niet alleen buiten kunnen. Zo heeft de cliënt een beetje verstrooiing en kan hij eens praten met de verzorgenden of mensen uit de buurt. Deze taken worden vaak over het hoofd gezien, de dienst Familiehulp moet daarom veel aandacht besteden aan deze activiteiten. Het heropfrissen van de omgang met specifieke situaties zoals dementie is een belangrijk element zodanig dat de hulp aan zorgbehoevende personen optimaal en op maat wordt aangeboden. Vanuit het VTO plan zijn er sinds vorig jaar enkele referentie- equipes opgestart die worden opgeleid in een bepaald thema. Hieronder wordt de referentie- equipe dementie omschreven, de doelgroep van mijn bevraging.
38
3.8.2
Referentie- equipe dementie
Zoals ik hierboven al vermelde worden enkele verzorgenden, ongeveer twee per sector, opgeleid tot referentie persoon van een bepaald thema. Hier zal ik mij beperken tot het thema dementie. Eind vorig jaar zijn er zeventien verzorgenden opgeleid tot referentiepersoon dementie. Zij kregen zes namiddagen opleiding. Eerst en vooral krijgen zij een algemeen beeld van wat dementie is, wat de oorzaken zijn, welke symptomen zich voordoen ... Daarna zijn ze vooral opgeleid om met dementerende personen om te gaan. De bedoeling is dat de referentiepersoon effectief hulp gaat bieden aan dementerende cliënten en collega’s uit hun wijkteam ondersteunen als zij bij dementerenden zorg verlenen. Maar het is niet altijd mogelijk om deze verzorgenden daadwerkelijk naar de dementerende personen te sturen. Het gebeurt vaak dat de referentiepersonen ziek zijn of verlof nemen en dat er dan een andere verzorgende die niet tot de referentiegroep behoort naar de cliënt moet gaan. Alle verzorgenden kregen een algemene vorming over dementie, waar ze algemene informatie over het syndroom krijgen. Maar ze kregen weinig of geen informatie, hoe ze er mee moeten omgaan. Vanuit dit standpunt en vanuit de gedachte dat er een grote vraag was door verzorgenden van Familiehulp zorgregio Ieper om opleidingen rond dementie te volgen, vond ik het interessant om een folder te maken voor alle verzorgenden, hoe ze met dementerende personen moeten omgaan, welke technieken ze kunnen gebruiken en welke de aandachtspunten zijn in de omgang met dementerenden. Om meer kennis te verwerven en om de werking van de vormingen te observeren, heb ik samen met de verzorgenden enkele namiddagen de opleiding gevolgd. Deze opleiding was interessant, er werd niet alleen theorie gegeven. Er werden ook veel praktijkervaringen besproken en enkele omgangstechnieken werden aangeleerd. Aan de hand van een bevraging aan de referentie- equipe en door talrijke informatie zal de folder tot een goed einde gebracht worden.
39
3.9
Besluit
In dit hoofdstuk bespreek ik de dienst Familiehulp zorgregio Ieper. Ik vertrek vanuit het algemeen standpunt van deze dienst, de visie en missie. Uit deze missie kan afgeleid worden dat Familiehulp onder meer opteert voor een kwalitatieve hulpverlening op maat. Deze missie probeert Familiehulp te verwezenlijken door opleidingen aan het personeel te bieden en door het opvolgen van de problematieken binnen de dienst. Één van deze moeilijke situaties is het omgaan met dementerenden. De dienst probeert elk jaar met een beperkt aantal middelen zo veel mogelijk op de verschillende knelpunten in de hulpverlening in te spelen. Elk jaar wordt er een nieuw opleidingsaanbod opgesteld. Er worden algemene opleidingen voor alle basiswerkers georganiseerd, maar in deze opleidingen wordt er niet dieper op de problematieken ingegaan, er wordt enkel een algemeen beeld gegeven. Naast deze algemene opleidingen kan je als basiswerker een specifiek thema kiezen om je in te specialiseren. Dementie is één van deze thema’s. Deze verzorgenden worden opgeleid om met dergelijke situaties om te gaan. Maar niet iedereen heeft deze kennis en weet bijgevolg niet hoe ze met dementerenden moeten omgaan. Uit de cijfers van het jaarverslag van 2004 blijkt dat dementie een veel voorkomende problematiek is bij Familiehulp Ieper. De meest aantal gepresteerde uren in specifieke situaties worden gepresteerd bij dementerenden. Dit omwille van de uitgebreide uren zorg die thuiswonende dementerenden nodig hebben. Dementerende personen hebben dagelijks hulp nodig wanneer er geen mantelzorg aanwezig is. Ik kan uit dit hoofdstuk afleiden dat Familiehulp een zo goed mogelijke zorg op maat probeert aan te bieden aan de cliënten, maar dat het niet altijd mogelijk is om alle verzorgenden alle kennis bij te brengen en bijgevolg de hulpverlening minder kwalitatief verloopt. Om dieper in te gaan op het hulpverlenen naar dementerenden toe, worden in het volgend hoofdstuk alle omgangsvaardigheden bij dementerenden besproken.
40
4 4.1
Hoe omgaan met dementerenden?
Inleiding
Het is niet altijd evident om met dementerende bejaarden te werken. Uit cijfers blijkt dat dit syndroom veel voorkomt in de thuiszorgsector, daarom is het belangrijk dat de verzorgenden van Familiehulp weten hoe ze met dergelijke situaties moeten omgaan. De verzorgenden van de referentie- equipe dementie hebben al een vorming gekregen rond het omgaan met dementerenden. Maar alle andere verzorgenden hebben weinig kennis over het omgaan met dit syndroom. Zoals in vorig hoofdstuk werd aangebracht hebben alle basiswerkers wel algemene vorming rond dementie gevolgd, maar daar werden geen omgangsvormen aangereikt. Toch is het belangrijk dat je enkele aandachtspunten in het oog moet houden in de omgang met dementerenden. Om deze kennis wat bij te schaven worden de belangrijkste aandachtspunten en omgangsvormen in een folder verwerkt. Enkel de aandachtspunten die de referentie-equipe belangrijk acht worden in deze folder opgenomen, er bestaan er natuurlijk veel meer. Enkele belangrijke aandachtspunten waarmee een verzorgende moet rekening houden in de omgang met dementerenden worden in dit hoofdstuk besproken. De verzorgende moet wel altijd rekening houden met de situatie van de dementerende, het verleden van de cliënt, de leeftijd, in welke stadium van dementie de cliënt zich ongeveer bevindt ... Het is afhankelijk van persoon tot persoon hoe ze reageren op de interventies van de verzorgende. De ene cliënt reageert positief op de aromatherapie, terwijl de andere dementerende cliënt deze techniek niet apprecieert. Indien verzorgenden nog meer informatie wensen rond het omgaan met dementerenden wordt er in de folder verwezen naar dit werkstuk. Via deze weg wordt de hulp naar dementerenden nog meer geoptimaliseerd.
41
4.2
Benaderingswijzen om met dementerende personen om te gaan.
4.2.1
Inleiding
In dit hoofdstuk zal ik de meest voorkomende benaderingswijzen beschrijven. Zoals ik in de inleiding vermeldde kunnen deze benaderingswijzen niet bij iedereen toegepast worden. Als verzorgende moet je proberen in te zien wanneer je een bepaalde benadering bij de persoon gebruikt of wanneer niet. De meeste omgangsvormen werken preventief, daarmee bedoel ik dat de omgangsmethoden zorgen dat de verwardheid bij dementerenden zo veel mogelijk wordt beperkt, dat geprobeerd wordt agitatie te vermijden, dat de dementerende afgeleid wordt om bijvoorbeeld niet depressief te worden ... Hier volgen de belangrijkste benaderingswijzen voor verzorgenden die hulp verlenen aan dementerende personen.
4.2.2 -
Benaderingswijzen
Als verzorgende is het belangrijk zich te kunnen aanpassen aan de wensen van de dementerende persoon. Als de dementerende iets op een bepaalde manier niet kan of niet wil doen, laat hem dan zijn zin doen en pas je als verzorgende aan de cliëntsituatie aan. Vb. Als de dementerende niet meer met mes en vork kan eten, laat hem dan met een lepel eten, dit is veel makkelijker voor de dementerende.36
-
Probeer alles wat te relativeren door humor zodanig dat je niet te zwaar tilt aan moeilijke momenten. Humor mag in die zin niet opgevat worden als het uitlachen van de dementerende.
-
Een van de taken van de verzorgenden is het huis van de cliënten onderhouden. Bij dementerende personen moet in aandacht worden genomen dat er niet te veel qua meubels en indeling van het huis verplaatst mag worden. Een dementerende persoon heeft een vast, voorspelbaar,vertrouwd en eenvoudig patroon nodig om zich te oriënteren, anders wordt hij verward.37 Het is bijgevolg belangrijk dat de tijdsindeling
36
Leven met verwardheid, leidraad voor het omgaan met dementerende ouderen./p.27, praktische wenken, een algemene aanpak. 37 Leven met verwardheid, leidraad voor het omgaan met dementerende ouderen./p.27, praktische wenken, een algemene aanpak.
42
van de dementerende altijd hetzelfde patroon heeft. Alle dagen op hetzelfde uur opstaan, eten, zich wassen ... De hulpverlening moet zoveel mogelijk georganiseerd zijn op vaste momenten, met vaste verzorgenden zodanig dat de cliënt zo weinig mogelijk in verwarring wordt gebracht. Dit laatste is vooral een aandachtspunt naar de sectorverantwoordelijke van Familiehulp toe.
-
Doordat de cliënt dementerend is, verliest hij veel zelfredzaamheid en heeft hij bijgevolg hulp nodig van de verzorgenden. Ondanks het functieverlies is het beter dat je de cliënt nog zo veel mogelijk zelf iets laat doen. Zelfs al kan de cliënt bijvoorbeeld niet meer perfect afwassen, laat hem toch doen en begeleid hem in zijn taken. De verzorgende moet de dementerende zoveel mogelijk activeren om activiteiten te doen, maar het mag niet gedwongen zijn. Dit aandachtspuntje wordt aangebracht omdat de dementerende meer zelfvertrouwen en zelfwaarde heeft als hij zelf nog iets kan ondernemen. Indien hij dit zelf niet wil, mag er zeker nooit geforceerd worden anders is er gevaar dat de dementerende persoon onrustig, angstig en soms agressief wordt. Kort samengevat, voorkom dat de dementerende zich hulpeloos voelt.
-
Zoals in het vorig puntje werd besproken mag je als verzorgende niets eisen van de dementerende. Er moet een rustige, ontspannen en ongedwongen sfeer heersen zo gaat de dementerende cliënt optimaal functioneren. Wanneer de dementerende zich in een rumoerige omgeving bevindt waar hij niets herkent, zal hij angstig en agressief worden en gaat hij bijgevolg niet meer optimaal kunnen functioneren. Terwijl hij in een rustige omgeving waar hij alles herkent wel activiteiten kan ondernemen zoals de tafel dekken enz. De persoon voelt zich veilig en in dergelijke situaties is hij meer gemotiveerd om zelf nog activiteiten uit te voeren.
-
Om de cliënt iets te laten doen zoals het helpen met maaltijden bereiden, is het belangrijk om tijd en geduld te hebben. Als de cliënt twintig minuten nodig heeft om een aardappel te schillen, laat hem dan twintig minuten die aardappel schillen. Neem nooit alle taken zelf in handen, zeg niet :” Ik zal dit wel doen, zit jij maar in de zetel.” Hoe goed dit ook bedoeld is, laat de cliënt zoveel mogelijk zelf doen.
43
-
De dementerende persoon is vlug verward en verstaat bijgevolg niet altijd wat je zegt. Sommige dementerenden hebben een verminderd gehoor of zicht, daarom dragen ze vaak een bril of een hoorapparaat. Maar ondanks deze hulpmiddelen is het uiterst belangrijk dat de verzorgenden en de omgeving van de cliënt klaar en duidelijk spreken. Daarmee wordt bedoeld dat je met simpele woorden moet spreken, geen te lange zinnen mag gebruiken, luid genoeg moet praten, goed moet articuleren en indien nodig herhalen wat er gezegd wordt. Als het ene zintuig van de cliënt niet meer werkt, maak dan gebruik van het andere. Als de cliënt bijvoorbeeld hardhorig is, articuleer dan goed en gebruik jou lichaamstaal om iets duidelijk te maken. Het is vooral niet de bedoeling wanneer de dementerende jou niet verstaat, dat je het niet meer herhaalt en gewoon verder doet met je werk. Herhaal zoveel keer als nodig totdat de cliënt de boodschap begrepen heeft. Deze tip is vooral bruikbaar voor een licht dementerend persoon. Bij matig tot zwaar dementerenden heeft het geen zin dat je gaat aandringen tot hij het verstaat. In dergelijke situaties moet je vooral op gevoel werken, gebruik maken van je lichaamstaal om de cliënt gerust te stellen.
-
“ Inspelend op het vorig puntje is lichaamstaal bij dementerenden belangrijk in elke fase van dementie. Door gevoelens van warmte en genegenheid duidelijk te uiten naar de dementerende toe, voelt hij zich veilig en is hij gerustgesteld. De persoon is bijgevolg rustiger en kan optimaler functioneren. Hoe de verzorgenden communiceren met de dementerenden speelt een grote rol bij het vertrouwen en de band die ze samen hebben. De houding, gezichtsuitdrukking, intonatie van de stem, een rustige warme ontspannen stem spelen een rol bij het eerste contact met de dementerende. Elke ontmoeting met de dementerende, zeker met de matig en zwaar dementerende personen, is als een eerste ontmoeting. Daarom moet er telkens opnieuw aandacht geschonken worden aan de lichaamstaal en omgang.”38
-
Als de dementerende plotseling angstig en agressief wordt moet je als verzorgende proberen zelf zo rustig mogelijk te blijven en de persoon proberen gerust te stellen, door zelf jouw kalmte te bewaren en hem veilig te stellen. Praat rustig met veel warmte en genegenheid. Ga zeker nooit in discussie met de dementerende persoon,
38
Leven met verwardheid, leidraad voor het omgaan met dementerende ouderen./p.29, praktische wenken, communicatie.
44
laat de persoon vertellen en probeer geen gelijk te halen, ga mee in zijn verhaal. Neem de dementerende zijn verhaal ernstig en speel er dieper op in indien dit mogelijk is. Wanneer de dementerende zodanig boos is en hij haalt uit ten opzichte van de verzorgende, moet ze dit niet persoonlijk opnemen en zeker niet in de verdediging gaan. Een andere methode om de cliënt rustig te houden is de persoon verstrooien met andere zaken. Een voorbeeld: de dementerende persoon is onrustig omdat hij niet meer weet waar hij zich bevindt. Toon dan bijvoorbeeld een foto van zijn of haar echtgenoot(e) of kinderen. Door het zien van dierbare personen zal de dementerende rustig worden en zal hij zich niet meer focussen op de ruimte waar hij zich bevindt. Leid de dementerende af door iets aangenaams te vertellen of door een knuffel te geven.
-
Wanneer de dementerende nog besef heeft van zijn gevoelens, dit is sterk afhankelijk van de mate van dementie, probeer dan met hem of haar over gevoelens te praten. Probeer te achterhalen waarom ze zich zo voelen en speel daarop in. Durf er bij stil te staan, het helpt zowel de dementerende als de verzorgende om deze moeilijke periode door te maken.
-
De dementerende persoon kan moeilijkheden krijgen bij het eten, het kan gebeuren dat tafelmanieren wegvallen, dat de dementerende geen honger heeft of gewoon weigert om te eten. Bepaalde gerechten kunnen niet meer worden gegeten, zoals een biefstuk omdat het te hard is. Vermijd als verzorgende het bereiden van dergelijke maaltijden, maak eventueel maaltijden klaar waar er niet veel moet gekauwd worden, zodanig dat de persoon voldoende en smaakvol kan eten. Probeer zoveel mogelijk de dementerende zelf te laten eten, geef hem of haar een lepel indien het niet gaat om de maaltijd met mes en vork te gebruiken. Als de dementerende weigert te eten, maak dan gerechten klaar die hij graag eet, neem tijd genoeg om de persoon te laten eten. Dit laatste puntje is niet altijd mogelijk omdat de verzorgenden soms niet veel tijd hebben, maar toch blijft dit een aandachtspunt in de thuiszorg.
-
Wanneer de dementerende aan het eten is, is het als verzorgende niet aan te raden om met andere dingen bezig te zijn. De cliënt is dan niet meer aandachtig en eet niet verder.
45
-
Verzorging van de dementerende is een mogelijke taak van de verzorgende. Op dit gebied moet ook heel veel aandacht geschonken worden in de thuiszorgdiensten. Je mag als verzorgende de dementerende cliënt nooit verplichten om zich te wassen, daarmee bedoel ik niet dwangmatig wassen. Het is een kunst als verzorgende om aan de dementerende een zo veilig mogelijke omgeving te beiden, zodanig dat hij niet meer weigert om gewassen te worden.
-
Je moet de zelfstandigheid van de dementerende op gebied van verzorging ook niet helemaal afnemen, als hij dit zelf nog kan doen, laat hem dan zichzelf wassen en hou een oogje in het zeil. Zet zelf alles klaar zodanig dat de dementerende zichzelf in veilige omstandigheden kan wassen. Gebruik antislip matjes in de badkamer om het vallen te voorkomen. Leg de kledij van de dementerende klaar in juiste volgorde, eerst het ondergoed en dan de broek, trui,kleed ... Indien de dementerende toch de kledij andersom draagt, laat het dan zo. Maar als de dementerende aanvaardt dat je de kledij verandert doe het dan toch.
-
Tijdens de hulpverlening moet de verzorgende zorgen dat de dementerende persoon op regelmatige tijdstippen naar het toilet kan gaan, om zoveel mogelijk de bekken bodemspieren te trainen en incontinentie beperken.
-
Zorg ervoor dat de dementerende altijd proper incontinentiemateriaal draagt, ververs dit op regelmatige tijdstippen.
-
De veiligheid in en om het huis van de dementerende is uiterst belangrijk. De dementerende is vaak niet meer bewust van het gevaar. Zo kan hij de gasleiding laten openstaan zonder dit te beseffen, zich bezeren aan puntige voorwerpen, vallen ... Het is eerst en vooral de taak van de familie om het huis zo veilig mogelijk te maken door tapijten te verwijderen, een veiligheid op het gasfornuis te installeren, niet meer te verwarmen met een kolen- of houtkachel maar met centrale verwarming, leuningen plaatsen waar nodig ( bijvoorbeeld in het toilet en de badkamer), enkele kasten op slot te doen en andere open te laten zodanig dat de cliënt niet het gevoel krijgt dat hij opgesloten wordt en geen vrijheid meer heeft ... Wanneer familie bepaalde zaken in verband met de veiligheid van de dementerende over het hoofd ziet, is het de taak van
46
de verzorgenden om dit te melden aan de familie. Of indien mogelijk zelf de nodige aanpassingen uitvoeren.
4.3
Specifieke therapieën of methodieken om met dementerende personen om te gaan.
4.3.1
Inleiding
Ik heb in het vorige puntje alle algemene omgangstechnieken die verzorgenden kunnen gebruiken bij het hulpverlenen naar dementerenden toe opgesomd. Het zijn tips die in het dagelijkse functioneren kunnen gebruikt worden en waar aandacht aan moet besteed worden. Maar naast deze omgangsvormen, zijn er ook specifieke technieken. Niet alle technieken kunnen toegepast worden in de thuiszorg, maar sommige zaken worden er uit afgeleid. Hier volgen enkele bruikbare technieken.
4.3.2
Aromatherapie bij dementie39
Bij aromatherapie wordt er zowel rekening gehouden met het lichamelijk als het psychische van een persoon. In deze therapie wordt er gebruik gemaakt van essentiële of etherische oliën zoals lavendelolie. Deze oliën hebben een sterk effect op de psyche, omdat de zenuwbanen van het reukzintuig onmiddellijke verbinding geven aan het deel van de hersenen dat emoties oproept. Dit wil bijvoorbeeld zeggen dat wanneer een persoon iets lekkers ruikt, hij de geur associeert met leuke momenten uit het verleden en zich bijgevolg goed gaat voelen. Met deze oliën kan de verzorgende een massage of een voetbadje geven of gewoon een beetje olie aan hun handen wrijven, zodanig dat de cliënt rustig wordt van deze geur en ervan geniet. Dit in combinatie met de aandacht en genegenheid van de verzorgende zorgt voor een goed en relaxerend moment voor de dementerende.
39
http://www.dementia.nl/benadering/aroma.htm
47
4.3.3
Simulated presence therapie met video 40
Deze therapie wordt meestal gebruikt bij personen die in het tweede stadium van de dementie zijn. Het is een therapie waarbij er gebruik wordt gemaakt van een video opname. Deze therapie is ontstaan doordat onderzoeken aanwezen dat de dementerende persoon goed reageerde op vertrouwde personen zoals de kinderen en de partner. Door het zien van deze personen wordt de dementerende rustig en is hij bijgevolg minder verward. De kinderen en de partner kunnen niet altijd aanwezig zijn bij de dementerende en daardoor kan hij rumoerig en onrustig worden. Wanneer de verzorgende alleen is bij de cliënt en hij wordt onrustig en angstig, dan kan de verzorgende een video opname laten afspelen met de personen die heel dicht staan bij de dementerende: kinderen, familie, vrienden. Deze video-opname mag maximum tien minuten duren en houdt in dat een vertrouwde persoon zich voorstelt en zegt wat zijn band is met de cliënt. Door het zien van de personen hebben ze een soort houvast en worden ze rustiger en minder angstig. Het is niet alleen een kalmerende techniek wanneer een dementerende zich onrustig voelt, maar via deze techniek bied je ook een geheugensteuntje aan. Als je deze video regelmatig laat zien aan de dementerende zal hij minder vlug de personen vergeten, hij ziet ze constant op de video. Het is als verzorgende een aandachtspunt om de video op ongeveer altijd dezelfde tijdstippen te laten zien, dit om verwardheid bij de persoon te voorkomen. Deze techniek kan niet gebruikt worden bij zwaar dementerenden die niemand meer herkennen.
4.3.4
Realiteitsoriëntatietraining (R.O.T.)
4.3.4.1
Wat is R.O.T.?
Realiteitsoriëntatie is een techniek die je als verzorgende voortdurend dient te gebruiken. Dit is een therapie die de dementerende persoon stimuleert om zo veel mogelijk contact met de werkelijkheid te behouden. Door steeds weer opnieuw informatie te geven, die de dementerende anders zou kunnen vergeten, wordt verwardheid voorkomen en blijft hij besef hebben van de werkelijkheid. Dit werkt preventief op gebied van psychische
40
http://www.dementia.nl/benadering/simulated.htm
48
achteruitgang, verwardheid en angst. 41 Een persoon in het eerste stadium van dementie, die vaak verward is, is fel gebaat bij deze vorm van therapie. Deze techniek houdt in dat de verzorgenden vaak herhalen welke dag we zijn en hoe laat het is. Ze zullen een min of meer vaste structuur in hun omgeving bewaren om verwardheid te voorkomen, maar ondanks dit vaste stramien toch proberen duidelijk te maken welke dag we zijn, of we in de winter of de zomer zijn, hoe laat het is ... Bejaarde mensen raken vaak het contact met de werkelijkheid kwijt omdat ze niet meer naar buiten gaan en geen contact meer hebben met de buitenwereld. Dan is het een beetje normaal dat ze niet precies weten welke dag we zijn. De verzorgende kan gebruik maken van een grote klok en een scheurkalender waar er telkens een blaadje wordt afgescheurd. Als dit niet mogelijk is, kan de verzorgende telkens de dag zeggen en regelmatig zeggen hoe laat het is. De demente personen zijn vaak verward in hun omgeving. Het is daarom aangewezen dat er niet te veel verandert in de leefomgeving. Verhuis bijvoorbeeld geen meubelen. Er kan gewerkt worden met wegwijzers in het huis, zodanig dat de persoon weet waar het toilet is, waar de keuken is, waar alles zich bevindt. Om de naam van bepaalde personen te onthouden kan je gebruik maken van etiketten op naam. Dit is natuurlijk enkel mogelijk indien het gezichtsvermogen van de dementerende nog goed genoeg is en indien de persoon nog kan lezen of begrijpen wat hij leest. Door al deze hulpmiddeltjes kan de verwardheid bij dementerenden zoveel mogelijk vermeden worden. Deze techniek bevat eveneens specifieke geheugentraining zoals de krant lezen, verhalen vertellen over het verleden, het nieuws beluisteren en daarop inspelen. Door deze trainingen zal de cliënt zijn geheugen onderhouden en zal de overgang naar een volgend stadium afgeremd worden. Toch blijkt uit de praktijk dat de effectieve training van het geheugen te confronterend is. Wanneer de verzorgende voortdurend de persoon confronteert met wat hij niet meer kan, zal de dementerende zich slecht voelen en agressief of nerveus worden. Maar bij de gewone alledaagse geheugenopfrissing via kalenders en naamkaartjes zal de dementerende goed reageren en zal dit een positieve invloed hebben op het proces van dementie. Bij matige tot ernstige dementie zal deze techniek weinig tot geen effect hebben. Het kan zelfs zorgen tot agitatie bij matig tot zwaar dementerenden als je voortdurend vragen stelt
41
Ouderenzorg/omgaan met dementie deel 2/de belangrijkste omgangsmethodieken op een rij./p.6
49
en voortdurend beroep doet op hun geheugen. Bij deze stadia is het beter om met andere technieken te werken.
4.3.4.2
R.O.T. in de praktijk
-
“Maak gebruik van een grote en duidelijk leesbare wekker.
-
Schrijf zo veel mogelijk informatie dag per dag op een kalender. Bijvoorbeeld wanneer er hulp is van de verzorgenden, wanneer komt de verpleging, wanneer worden er boodschappen gedaan...
-
Overloop samen met de dementerenden de actuele kranten of tijdschriften en praat over de actualiteit.
-
Indien het nog mogelijk is wandel buiten met de dementerende zodanig dat ze het contact niet verliezen.
-
Zorg voor goede verlichting in het huis.
-
Als je opruimt, leg dan de persoonlijke spullen van de cliënt dicht bij hem en in zijn bereik. Verander zo weinig mogelijk aan zijn vertrouwelijke omgeving.
-
Stel je telkens opnieuw voor en spreek de dementerende aan bij zijn naam.
-
Draag indien nodig naamkaartjes.”42
-
…
4.3.5
Validation
4.3.5.1
Wat is validation?
Bij validation is het belangrijk dat de verzorgende meegaat in de gevoelens en de belevingswereld van de dementerende persoon. Hier wordt de persoon in zijn activiteiten en denken gerespecteerd. Als de dementerende bijvoorbeeld hallucineert, moet je als verzorgende meegaan in die hallucinatie en er dieper op ingaan. Als je als verzorgende vragen stelt over wat de dementerende vertelt, zal hij dit als een goed gevoel ervaren. Hij zal zich gehoord weten en aanvoelen dat je interesse toont voor hem. Er moet niet geprobeerd worden om de gedachten te veranderen, want dit kan soms agressie en angst uitlokken. Als de verzorgende meegaat in zijn verhaal zal de cliënt rustig zijn en zich begrepen voelen. 42
Ouderenzorg/omgaan met dementie deel 2/de belangrijkste omgangsmethodieken op een rij./p.7-8
50
Om deze techniek toe te passen moet de verzorgende aandachtig zijn voor het non- verbale gedrag van de dementerende en moet ze oprechte interesse tonen voor de persoon. Naast het meegaan in het denken van de dementerende wordt er dieper op de verhalen ingegaan. De verzorgende vraagt daarbij aan de dementerende wie, wat, waar en hoe vragen om te proberen het gedrag van de dementerende persoon te verklaren. Waarom vertelt deze persoon dit, misschien is het een ervaring van vroeger die herbeleefd wordt. De dementerende kan bepaalde verhalen verzinnen omdat hij graag het verhaal zelf zou willen meemaken. Zelfs indien de verhalen gefantaseerd worden moet je blijven luisteren en zeker niet tegenspreken. Om deze techniek toe te passen is het als verzorgende goed om via familie een beetje achtergrond informatie te verkrijgen van de dementerende. Hoe de persoon vroeger was, welk verleden hij heeft, welke hobby’s had de persoon ... In welk tijdperk de dementerende vroeger geleefd heeft, misschien is de dementerende nog altijd getraumatiseerd door zijn ervaring met de oorlog. “Bij visueel ingestelde mensen kunnen vragen gesteld worden die duiden op het zien ( Hoe zag hij eruit?). Bij auditief ingestelde mensen kunnen vragen gesteld worden die te maken hebben met het gehoor (Was het een mooi geluid?) en bij gevoelsmatig ingestelde mensen kunnen vragen gesteld worden met een gevoelswoord erin (Voelde het prettig?).”43
4.3.5.2
In de praktijk.
Mevrouw denkt dat haar kinderen elke zondag op bezoek komen. Ze is daar zeer blij om, ze vertelt dat haar kinderen altijd een taartje meebrengen en dat ze dit dan opeten. In de realiteit komen haar kinderen slechts eenmaal per maand en blijven ze slechts een uurtje omdat ze geen tijd hebben. De vrouw is zo blij met deze zogezegde bezoeken. Als de verzorgende nu zou zeggen dat dit allemaal niet waar is, dat haar kinderen niet komen met een taartje zou de vrouw triestig en boos zijn. Daarom is het beter om mee te gaan in de leefwereld van de dementerende om de personen gelukkig te houden in haar fantasieën.
43
http://www.dementia.nl/benadering/validation.htm
51
4.3.5.3
Besluit
De verzorgenden moeten zich kunnen inleven en meegaan in de gevoels- en ervaringswereld van de dementerende, inspelen op wat de cliënt zegt en niet tegenspreken. Ze dienen daarom enige kennis te bezitten over het verleden van de cliënt.
4.3.6
Reminiscentie
4.3.6.1
Wat is reminiscentie?
Dementerenden die zich in de lichte tot matige stadium van dementie bevinden, hebben problemen in het korte termijngeheugen. Ze kunnen geen nieuwe kennis bijleren en vergeten dingen die ze enkele seconden geleden gedaan of gezegd hebben. Maar in deze stadia van dementie functioneert het lange termijngeheugen nog redelijk. Hier is het belangrijk om samen met de dementerende het verleden her te beleven. Om dit te kunnen doen is er zoals bij validation enige achtergrondkennis van de persoon nodig. Wanneer de dementerende persoon iets uit het verleden vertelt, voelt hij zich goed, hij zal rustig zijn en gaat zich goed voelen. Het is de bedoeling dat de verzorgende zo veel mogelijk vragen stelt uit zijn verleden. Je moet er als verzorgende wel goed op letten dat je niet tot vervelens toe vragen stelt. Je moet zelf aanvoelen wanneer je bij een persoon veel vragen mag stellen en bij de andere minder. Er kan gebruik gemaakt worden van familiefoto’s, oude brieven, poppen... van bepaalde gebeurtenissen. Op die manier herbeleeft de cliënt deze momenten en kan hij zijn herinneringen vertellen. Reminisceren is voor veel dementerenden een leuke activiteit waarin de zelfwaarde versterkt wordt .44 Maar reminisceren kan ook niet prettig aflopen. Als er nare gevoelens van vroeger terug opkomen, kunnen ze zeer emotioneel reageren. Het gevaar zit er ook in dat de dementerende in het verleden blijft leven om het heden te ontwijken. Als verzorgende moet je jou op dergelijke situaties kunnen voorbereiden en deze gevoelens proberen te vermijden of er mee kunnen omgaan.
44
Cursus expertisecentrum dementie Sophia/ www.dementie.be
52
4.3.6.2 -
In de praktijk
Gebruik maken van foto’s van vroeger zodanig dat de cliënt over deze foto kan vertellen.
-
Vroegere activiteiten van de persoon samen uitvoeren zoals bloemen water geven, koken, knutselen ... Deze activiteiten kunnen door de dementerende vaak niet meer zelfstandig worden uitgevoerd. Als de verzorgende een activiteit uitoefent kan de dementerende helpen enkele deelactiviteiten uit te voeren. De dementerende voelt zich door deze activiteiten weer nuttig en voelt zich goed omdat hij op deze manier aan zijn verleden herinnerd wordt.
-
Iemand die vroeger in een slagerij werkte, kan je de geur van vlees laten ruiken. De persoon gaat dan terugdenken aan vroeger en het zich herinneren.
4.3.7
Muziektherapie
Een andere specifieke techniek die gebruikelijk is bij dementerenden is de muziektherapie. Deze therapie sluit gedeeltelijk aan bij reminiscentie. Door het beluisteren van muziek van vroeger, liedjes waar de dementerende vroeger veel op gedanst heeft kan dit goede herinneringen opwekken. Muziek wordt ook gebruikt om de dementerende rust aan te bieden, door het afspelen van rustige muziek kan de cliënt rustig worden. Deze techniek moet je uittesten bij wie het efficiënt is en bij wie het niet werkt. Sommige personen reageren positief door de rustgevende muziek en anderen niet.
4.3.8
Snoezelen
“Snoezelen wordt meestal bij ernstig dementerende ouderen gebruikt. Deze techniek is niet specifiek bedoeld voor de thuiszorgdiensten, omdat er weinig tot geen ernstige dementerende personen thuis verzorgd worden. Toch dient deze techniek kort weergegeven te worden daar dit eventueel samen met andere technieken kan toegepast worden. Zoals bij de validerende techniek wordt er ingespeeld op de gevoelswereld van de dementerende. Dementerende personen voelen zich vaak nutteloos, depressief, hebben geen eigenwaarde ...
53
Het is soms moeilijk om met dementerende personen op een normale wijze te communiceren. Daarom wordt zoals eerder al vermeld veel aandacht geschonken aan de non-verbale communicatie, de gevoelens, de stemhoogte, de warmte die iemand geeft. Snoezelen is onder andere het luisteren naar zachte muziek, het ruiken van allerlei geuren zoals bij de aromatherapie, parfums, bloemen. Het proeven van allerlei gerechten zoals chocolade, fruit, koekjes. Als er op het visuele ingespeeld wordt, gaat er bijvoorbeeld gewerkt worden met spiegels, gekleurde voorwerpen ... Deze techniek heeft zowel een positief effect naar de dementerende als naar de verzorgende toe. Bij dementerenden zal er rust gecreëerd worden, zal er minder agressie en angst zijn. Het positief effect voor de verzorgenden tijdens het snoezelen is het contact met de dementerende waar het anders soms niet mogelijk is. De verzorgende voelt tijdens het snoezelen dat hij gewaardeerd wordt in zijn werk door de dementerenden. Deze techniek zorgt dat de verzorgenden een goed gevoel hebben bij het hulpverlenen, ze hebben geen falend gevoel meer.”45
4.3.9
Besluit
De belangrijkste omgangsmethodieken heb ik in dit hoofdstuk besproken. Er zijn nog talrijke andere technieken, maar deze kunnen niet worden toegepast in de thuiszorg. Dit zijn technieken die vooral worden toegepast in verzorgingstehuizen bij matig tot zwaar dementerende personen. Alle technieken werden willekeurig opgesomd, niet naargelang de mate van belangrijkheid.
4.4
Algemeen besluit hoofdstuk 4
Dit zijn de meest voorkomende omgangstechnieken om met dementerenden om te gaan. Ik heb enkel de technieken en omgangsmethoden besproken die kunnen toegepast worden door verzorgenden in de thuiszorgsector. In boeken en tijdschriften staan nog veel meer aandachtspuntjes, maar deze zijn vooral toepasbaar in rust- en verzorgingstehuizen of door familieleden. Zoals de inrichting van de woning, de woning zo veilig mogelijk maken. De verzorgenden kunnen gedeeltelijk deze taak overnemen indien er geen mantelzorg is ( Dit zijn personen die vrijwillig instaan voor de zorg van de dementerende, meestal familie).
45
www.dementie.be
54
Maar het is niet de bedoeling dat de verzorgende deze taken uitvoert indien de mantelzorg dit kan doen. Dit is bijvoorbeeld het installeren van anti-slip matjes, leuningen … De technieken die ik in dit hoofdstuk besproken heb staan in willekeurige volgorde. Ze worden niet vermeld in volgorde van belangrijkheid, want voor de ene cliënt kan reminiscentie belangrijk zijn en voor de andere validation. Elke techniek moet bij iedere dementerende anders toegepast en bekeken worden. Ieder persoon is anders, de ene persoon geniet van lichaamscontact en warmte en de andere wordt daardoor agressief. Dit puntje mag zeker niet uit het oog verloren worden. Bij Familiehulp is er in de praktijk niet zo veel tijd om aandacht te geven aan alle technieken. Verzorgenden zijn soms maar 2 uur bij de cliënt, zij hebben vaak de tijd niet om bijvoorbeeld de krant door te nemen met de cliënt of om verhalen te beluisteren. De verzorgenden moeten deze technieken goed onder de knie hebben om ze op een juiste manier toe te passen.
55
5 5.1
Praktijk
Inleiding
Na de probleemstelling beschrijf ik in het tweede gedeelte van mijn eindwerk dementie in het algemeen. Bij het derde gedeelte kwam de werking van Familiehulp aan bod, hoe er binnen de dienst aan dementie wordt gewerkt en hoe er aandacht besteed wordt, in het kader van de algemene regelgeving. In het vierde gedeelte worden de omgangsvormen en technieken besproken die de verzorgenden kunnen hanteren wanneer ze hulp verlenen aan dementerende personen. Het praktijkgedeelte wordt in twee delen opgesplitst. Eerst en vooral wordt er een voorbereidende bevraging uitgewerkt. Deze bevraging werd door de referentie- equipe dementie beantwoord. Er worden vragen gesteld aan deze gespecialiseerde equipe hoe zij omgaan met dementerende situaties, of ze specifieke aangeleerde technieken gebruiken, welke tips ze aan hun collega’s verzorgenden zouden meegeven... Aan de hand van deze antwoorden wordt in het tweede praktijkgedeelte een folder opgesteld. Deze folder bevat eerst en vooral een duidelijke definitie over dementie en de belangrijkste aandachtspunten om met dementerende personen om te gaan. Deze folder wordt vervolgens aan alle verzorgenden van Familiehulp zorgregio Ieper uitgedeeld. De bedoeling van deze folder is om zoveel mogelijk verzorgenden tips te geven in verband met de omgang met dementerenden. Indien ze in dergelijke situaties terechtkomen kunnen ze er dan ook mee omgaan, waar ze aandacht aan moeten besteden en wat ze zeker niet mogen doen. De resultaten van de bevraging worden verwerkt tot een informatieve folder.
56
5.2
Bevraging
5.2.1
Doelstelling en doelgroep van de bevraging
Het doel van mijn werkstuk is de kwaliteit van de hulpverlening naar dementerenden via de verzorgenden van Familiehulp zorgregio Ieper zo optimaal mogelijk te maken. Om dit doel te bereiken maak ik gebruik van een folder. In deze folder worden de belangrijkste omgangsvormen om met dementerende personen om te gaan besproken. Om deze folder op te stellen zou ik gewoon de theorie die ik belangrijk vind, kunnen vermelden. Maar hoe weet ik nu welke omgangsvormen de belangrijkste zijn? Ik zou dit uiteraard kunnen opzoeken in talrijke boeken of op internet, maar ik heb gekozen om de folder te maken vanuit het oogpunt van Familiehulp. Via de referentie- equipe dementie van Familiehulp zorgregio Ieper heb ik mijn folder opgesteld. De referentie- equipe zijn opgeleide verzorgenden, die alle kennis hebben betreffende dementie. Zij hebben heel veel ervaring met dementerenden en weten hoe ze met dergelijke situaties moeten omgaan. Nu was de vraag hoe ik deze doelgroep zou betrekken in het opstellen van de folder. Eerst en vooral heb ik gebrainstormd rond wat ik allemaal in de folder wou vermelden. Als inleiding moet er een definitie over dementie in vermeld staan. Ik heb aan de hand van talrijke definities een eigen definitie gecreëerd. Deze definitie heb ik in mijn ondervraging vermeld. Via een bevraging heb ik aan de referentie-equipe verzorgenden gevraagd of ze deze definitie volledig vinden en zo niet, wat ze er aan zouden veranderen of toevoegen. Via deze vraag zullen de verzorgenden hun eigen aandeel in de definitie geven. De andere vragen hebben betrekking op het belang van de technieken, welke omgangsvormen ze belangrijk vinden, of ze de geleerde technieken daadwerkelijk toepassen ... Via deze vragen zal ik de belangrijkste omgangsvormen volgens de referentie-equipe in de folder kunnen vermelden.
57
5.2.2
Type bevraging
Eerst en vooral is de bevraging een schriftelijke bevraging via de post. Dit omwille van de tijds- en uurbesparing binnen Familiehulp. Binnen Familiehulp zijn er weinig uren beschikbaar om een bevraging te doen. Wanneer ik een face to face interview zou afleggen bij elke verzorgende tijdens hun werkuren, zou dit veel uren van de dienst vergen, die dan niet kunnen besteed worden aan bijscholing en vorming. Daarom en ook omdat een bevraging per post vlug gaat, heb ik deze methode gekozen. Om zoveel mogelijk brieven terug te krijgen heb ik bij elke bevraging een gefrankeerde enveloppe bijgevoegd. De verzorgenden van de referentie-equipe moesten enkel de bevraging invullen en terug opsturen in bijgevoegde enveloppe. Het gevaar van dergelijke bevraging is dat er een grote non-respons is. Ik heb geluk gehad dat enkel drie personen van de 16 de bevraging niet terug opgestuurd hebben. De verzorgenden die wel geantwoord hebben, hebben op deze manier geholpen aan de optimalisering van de hulpverlening naar dementerende cliënten toe. De personen die niet hebben deelgenomen aan deze bevraging hebben ervoor gekozen geen steuntje in de rus te geven bij deze optimalisering. Ik heb veel, goede en volledige antwoorden gekregen van de verzorgenden die wel hebben deelgenomen aan de bevraging, zonder dat ik de antwoorden van de andere verzorgenden van de referentie-equipe dementie nodig had. “Ten tweede is deze bevraging een soort key-person bevraging. Key-person zijn personen die omwille van hun positie in bepaalde sectoren van de samenleving aanzien worden als deskundigen in hun werkveld. Hier worden de verzorgenden van de referentie-equipe aanzien als deskundigen met ervaring in het omgaan met dementerenden. Bij de theorie van de key-person bevraging worden deze bevragingen vooral gebruikt om inzicht te krijgen in een bepaalde materie. Het wordt aanzien als een voorstudie van grotere onderzoeken of verwerkingen van informatie.”46 Dit is de bedoeling in mijn eindwerk, aan de hand van de referentie-equipe zoveel mogelijk deskundige informatie te verkrijgen om dit vervolgens in mijn folder te verwerken. Deze key-person bevraging is een voorbereiding bij het opmaken van de informatieve folder. Via deze techniek heb ik veel deskundige informatie verworven en is deze folder verwerkt tot een goede informatieve en deskundige folder.
46
Cursus informatiekunde/demografie en onderzoeksmethodologie/2de jaar SW; Lector Sociologie, Andy Debrabander./ p.21 bevragingsmethoden/Key-person bevraging.
58
5.2.3
Hoe ging ik tewerk?
Eerst en vooral ben ik gaan brainstormen over de items die ik in mijn folder wil vermelden. Aan de hand van deze brainstorming heb ik doelgerichte vragen opgesteld. Deze vragen zijn opgemaakt in die zin dat de verzorgenden van de referentie- equipe invloed kunnen uitoefenen op de inhoud van de folder. Zij bepalen of de definitie betreffende dementie volledig is, welke omgangsvormen de belangrijkste zijn en welke tips ze aan hun collega’s verzorgenden willen meegeven. Deze vragen heb ik opgesteld en vervolgens laten lezen en goedkeuren door mijn stagebegeleidster en haar collega. Wij hebben vraag per vraag overlopen en ons afgevraagd waarom ik deze vragen stel. Na voldoende motivering zijn er vijf vragen uit de bus gekomen. Deze vragen zijn op de volgende pagina te lezen. De vragen waren opgesteld maar er moest nog een inleidende en informatieve brief opgesteld worden. In de brief stel ik mezelf en mijn eindwerk doelstelling voor. Ik motiveer waarom ik deze bevraging afneem en waarom het belangrijk is dat ze deze bevraging invullen. Deze brief werd vervolgens gelezen en goedgekeurd door mijn stagbegeleidster en haar collega. Om zoveel mogelijk antwoorden te ontvangen, heb ik bij de vragenlijst een gefrankeerde enveloppe gevoegd.
5.2.4
Gestelde vragen
1. Geef mij vijf woorden die in jouw gedachten komen als je aan dementie denkt?
2. Hieronder geef ik jullie een definitie betreffende dementie. Ik zou graag jullie mening rond deze definitie weten. Vind je deze definitie volledig genoeg? Wat zou je er aan veranderen en waarom? Indien je deze definitie volledig vind, verklaar dan waarom. -
Dementie is een aftakelend proces van de hersenen en het lichaam. Het syndroom kan verschillende oorzaken hebben, ook is het afhankelijk van persoon tot persoon welke symptomen zich voordoen. De belangrijkste kenmerken van dementie zijn de verward- en vergetelheid. Bij dit onomkeerbaar proces kan er weinig tot geen nieuwe informatie in de hersenen worden opgeslagen, waardoor het voor de dementerende alsmaar moeilijker wordt om zelfstandig te functioneren.
59
3. Als referentiepersoon heb je enkele namiddagen intensief gewerkt rond het onderwerp dementie en hoe je met dementerende personen moet omgaan. Bij deze vormingsmomenten werden er enkele technieken aangebracht om met dementerenden om te gaan. Welke techniek(en) blijft jou het beste bij, motiveer dit antwoord.
4. Pas je de technieken (zoals de realiteitsoriënterende begeleiding, validation, reminiscentie ...) die werden aangebracht op de vorming daadwerkelijk toe? Welke en waarom?
5. Geef vijf aandachtspunten die je als referentiepersoon wil meegeven aan je collega’s verzorgenden betreffende de omgang met dementerenden? ( vb. Er moet aandacht besteed worden aan de gevoelswereld van de cliënt) Waarom zijn deze punten belangrijk in de omgang met dementerenden en motiveer dit!
5.2.5
Gegevensverwerking
5.2.5.1
Inleiding
De verzorgenden van de referentie- equipe hadden 1 week om de bevraging in te vullen en terug op te sturen. Na 3 dagen waren er al 6 van de 17 bevragingen terug opgestuurd. Na 1 week waren er 13 enquêtes binnen. 1 van de 17 verzorgenden werkt ondertussen niet meer bij Familiehulp, dus bevat de referentie- equipe slechts 16 leden. 3 enquêtes werden niet terug opgestuurd. Deze 3 leden van de referentie-equipe dementie kiezen ervoor om niet deel te nemen aan de bevraging en op die manier de hulpverlening naar dementerenden toe niet te optimaliseren. Alle andere verzorgenden van de referentie-equipe dementie hebben mij heel goed geholpen om de folder te verwerken. De verwerking van deze folder wordt later in dit werkstuk besproken.
60
5.2.5.2
Hoe verwerken?
Alle antwoorden van de verzorgenden werden samengevoegd per vraag op één pagina. De antwoorden werden gerangschikt volgens de hoeveelheid waarin de woorden door verschillende verzorgenden werden beantwoord. Elke vraag werd apart bekeken en vervolgens ook verwerkt. De drie laatste vragen werden bij elkaar gebracht en vergeleken. Deze drie vragen duiden ongeveer dezelfde thematiek aan, maar er werden drie aparte vragen gesteld om zoveel mogelijk verschillende antwoorden te verkrijgen. Via deze weg heb ik de belangrijkste omgangstechnieken die de verzorgenden van de referentie-equipe vinden in de folder verwerkt. De antwoorden die meerdere malen vermeld waren in de bevraging werden vervolgens vergeleken met studies in boeken. Welke technieken vinden de auteurs van boeken betreffende dementie de belangrijkste? En welke technieken vinden de verzorgenden van de referentie- equipe de belangrijkste? Uit deze vergelijking bleek dat de resultaten van de verzorgenden van de referentie- equipe representatief genoeg waren. de antwoorden worden vervolgens in de folder verwerkt. Hoe dit verloopt wordt besproken bij de verwerking van de folder.
5.2.6
Resultaten
5.2.6.1
Eerste vraag: kernwoorden
-
Verward ( algemeen 7x), in ruimte en tijd en personen (6x). 13x in totaal.
-
Geheugenverlies/ vergeten 6x
-
Angstig 4x
-
Aftakeling van het lichaam en de psyche/ minder mobiel 4x
-
Hulpbehoevendheid/ afhankelijkheid 3x
-
Onzekerheid 2x
-
Agressie 2x
-
Verdwalen 2x
-
Brengen zichzelf en anderen in gevaar 2x
-
Onrust 2x
-
Herhalen 2x
-
Eenzaam 2x
-
Sociaal verlies/stil 2x
61
-
Passief
-
Leeft in het verleden
-
Andere wereld
-
Geduld
-
Kind- zijn
-
Moeilijke verbale communicatie
-
Verstoring dagelijkse gewoonten
-
Staren
-
Geluiden horen
-
Weglopen uit de omgeving
-
Spanning
-
Last voor de omgeving
-
Neerslachtig en euforisch
5.2.6.2 -
2de vraag: definitie 12 x volledige definitie, akkoord.
Aanvullend commentaar op de definitie:
-
Afhankelijkheid van anderen
-
Alleen verleden lijkt belangrijk
-
Kort wat dementie is, maar wel volledig.
-
Niets van het heden kunnen onthouden
-
De belangrijkste zaken worden omschreven.
-
Bij sommige mensen gaat het aftakelen vlugger dan bij de anderen
-
Storing in de hersenen waardoor sommige handelingen uitvallen of niet meer juist uitgevoerd worden.
-
Er komen altijd symptomen van verwardheid bij dementie voor.
-
De aftakeling is onomkeerbaar
-
Dementie komt sluipend binnen, het begint met kleine zaken vb. de waarde van het geld niet meer kennen, het gasfornuis vergeten te doven. Deze aftakeling gaat altijd verder, hij weet het verschil tussen dag en nacht niet meer, kan zichzelf niet meer
62
aankleden. Op het einde van dementie zal hij zelfs niet meer kunnen wandelen en is hij volledig incontinent. -
Meestal bij bejaarden, het kan ook bij jonge personen voorkomen maar in mindere mate.
-
De dementerende takelt zodanig af dat hij geen contact meer met de buitenwereld heeft.
5.2.6.3
Vraag 3: Welke technieken onthouden de referentie-equipe dementie het best?
-
Rustig blijven, op een rustige,warme en natuurlijke toon praten, glimlachen. 6x
-
Meegaan in de leefwereld van de dementerende/ niet discussiëren 4x
-
Veel geduld hebben als je met dementerenden werkt. 3x
-
Zorgen dat de persoon jou altijd ziet, bijvoorbeeld als je afwast./ sta op gelijke hoogte 3x
-
Korte zinnen, veel herhalen, duidelijk praten, vragen stellen ter verduidelijking. 3x
-
De dementerende zoveel mogelijk betrekken bij de activiteiten in de mate van het mogelijke/ motiveren. 2x
-
Orde en regelmaat. 2x
-
Aanraking met de persoon enkel als de persoon zich daarbij goed voelt. 2x
-
Zoveel mogelijk uitleggen wat je doet en wat er gebeurd. Vb. Ik ga aardappelen schillen. 2x
-
Niet boos zijn, anders bereik je niets.
-
De dementerende laten vertellen van vroeger, dit maakt hem gelukkig.
-
Ervaring met dementerenden is de beste techniek.
-
Zoveel mogelijk zelfstandigheid aan de cliënt bieden.
-
Steunen, zeggen dat ze er niet alleen voor staan.
-
Gedachten afleiden door bijvoorbeeld samen te koken, foto’s bekijken, naaien ...
-
De dementerende gerust stellen.
-
Kwetsende woorden of gedrag niet persoonlijk opnemen.
-
Familie ondersteunen en het gedrag van de dementerende uitleggen zodanig dat ze dit begrijpen.
63
5.2.6.4 -
Vraag 4: Welke technieken passen de verzorgenden daadwerkelijk toe? R.O.T. :Elke dag een kalenderblaadje afscheuren om de dag aan te duiden, inspelen op het nieuwsbericht, zeggen welke dag het is, hoe laat het is, wanneer je zal terugkomen, zeggen wie je bent, informatie op kalender vermelden, vragen naar familie. Deze techniek is niet altijd mogelijk als je te veel op het geheugen gaat inspelen. Enkel mogelijk bij licht dementerende personen. 8x
-
Reminiscentie: Luisteren naar het verleden van de cliënt, kijken in fotoboeken, oude liedjes beluisteren. 5x
-
Zoveel mogelijk de dementerende motiveren om zelf iets te doen. De dementerende ondersteunen in zijn activiteiten en samen de activiteit tot een goed einde brengen. Soms lukt dit niet, maar het is de moeite waard om te proberen. 4x
-
Een vast patroon aanbrengen om rustig te worden, bepaalde beelden op televisie vermijden om onrust te voorkomen. Op een zachte en rustige manier de dementerende aanspreken, alles goed uitleggen ... 3x
-
De dementerende verzorgen, hun haar wassen, crème aanbrengen ... 2x
-
Als de dementerende onrustig wordt, proberen af te leiden. Over iets anders beginnen praten, een wandeling met de dementerende maken, rustige muziek afspelen ...
-
Veel aandacht aan de dementerende geven.
-
Validation: meegaan in de leefwereld van de dementerende.
-
Lichaamsbeweging in de mate van het mogelijke.
-
Lichamelijk contact met dementerende, gehurkt zitten, op dezelfde hoogte staan, voorzichtig een schouderklopje geven, een hand geven, dit allemaal om de cliënt gerust te stellen.
5.2.6.5
-
Vraag 5: de belangrijkste aandachtspunten in de omgang met dementerenden. Motiveren tot activiteit.( minder passief zijn). Activeren in de mate van het mogelijke zelfs al duurt het tien maal langer dan anders. 7x
-
Gerust stellen door een vaste en rustige omgeving, orde en regelmaat. 7x
-
Korte zinnen, gemakkelijk taalgebruik, alles herhalen, gemakkelijke vragen stellen. 5x
64
-
Zelf rustig zijn, je kalmte bewaren en verlies nooit de moed. 5x
-
De dementerende zijn gevoelens laten uiten en meegaan in zijn leefwereld. 4x
-
Geduldig zijn. 3x
-
Vaste tijdstippen. 3x
-
Zelfbehoud van de dementerende, respecteren zoals ze zijn. 3x
-
Geef het gevoel dat ze nuttig zijn dat ze meetellen in het gezin. 2x
-
Klevers op de deur aanbrengen met bijvoorbeeld W.C. op, gebruik maken van kalenders, grote klokken, briefjes met informatie op... 2x
-
Geef veel aandacht. 2x
-
Veel praten met de dementerende, dit stimuleert zijn denkvermogen. 2x
-
Laat de dementerende zo weinig mogelijk alleen.
-
De dementerende zo weinig mogelijk met zichzelf confronteren, anders zou er onzekerheid kunnen ontstaan.
-
Zorgen dat de dementerende er verzorgd bijloopt.
-
Op gelijke hoogte als de dementerende staan, zorg dat ze jou altijd zien.2x
-
Meegaan in de leefwereld van de dementerende, niet discussiëren en niet tegenspreken.
-
Creatief zijn in de omgang.
-
Niet praten over dementerenden terwijl ze erbij zitten, ze beseffen het vaak nog of ze voelen dit aan.
-
Zoveel mogelijk oog- en lichaamscontact.
-
Vroegere gewoonten behouden.
-
Veel uitleg geven.
-
Niet opdringerig zijn, als de dementerende iets niet wil of kan doen, probeer het dan later nog eens, maar geen vijf maal na elkaar.
-
Bij iedere persoon moet je anders reageren.
-
Het moeilijkste gedrag is het omgaan met agressieve dementerende.
65
5.2.7
Besluit
Ik vond de bevraging een groot succes qua verworven informatie naar de verwerking van mijn folder toe. De informatie die ik via de verzorgenden verkregen heb, was heel bruikbaar om de inhoud van de folder te bepalen. Ik heb heel diverse antwoorden gekregen en toch kwamen de belangrijkste methoden meermaals als antwoord voor. De woorden die de verzorgenden doen denken aan dementie waren heel gevarieerd, maar toch kwamen de belangrijkste kernwoorden van dementie veel voor, zoals vergetelheid en verwardheid. Mijn zelfgemaakte definitie vonden alle verzorgenden goed en kort omschreven wat dementie is. Hier en daar waren er nog enkele verzorgenden die suggereerden om enkele woorden bij te voegen. Deze heb ik dan in de mate van het mogelijke bijgevoegd. Uit de antwoorden van de drie laatste vragen is gebleken dat de vragen over dezelfde thematiek handelen. Namelijk ‘ Hoe omgaan met dementerenden?’. Naar aanleiding van deze antwoorden werden de drie laatste vragen verwerkt tot één geheel. Door deze vragen samen te voegen tot één geheel zijn de methoden die worden aangereikt nog meer representatief. Alle verwerkte methoden komen namelijk meermaals voor in de antwoorden van de verzorgenden. Door deze drie verschillende vragen te stellen werden er meer antwoorden geformuleerd en was dit vervolgens representatiever voor de verwerking van de folder.
66
5.3
Folder
5.3.1
Doel van de folder.
Door middel van een folder kan je op een eenvoudige manier veel informatie weergeven. Via deze folder kan ik een groot aantal verzorgenden bereiken binnen Familiehulp zorgregio Ieper. Door deze grote bereikbaarheid zal de optimalisering van de hulpverlening naar dementerenden toe, zo veel mogelijk positief evolueren. De verzorgenden kunnen deze folder raadplegen indien ze in dergelijke situaties terechtkomen en niet weten hoe ze best omgaan met dementerenden. Door deze folder te lezen krijgen ze een aanzetten om met dementerenden om te gaan. Enkel de belangrijkste elementen staan in de folder vermeld. Deze tips kunnen eventueel uitgebreid worden door het lezen van mijn werkstuk of andere literatuur. De folder is een middel die elke verzorgende zal raadplegen. Als ik een boekje of dergelijke had gemaakt zouden er veel verzorgenden dit niet grondig lezen. Deze folder kan vlug geraadpleegd worden en enkel de nodige en belangrijkste informatie wordt vermeld. Met deze folder hoop ik de hulpverlening binnen Familiehulp zorgregio Ieper naar dementerenden toe te optimaliseren. Ik vind dit het geschikte middel om zoveel mogelijk verzorgenden te bereiken.
5.3.2
Hoe ben ik tewerk gegaan?
Alle antwoorden van de verzorgenden van de referentie-equipe dementie werden verwerkt in één geheel. De antwoorden werden gerangschikt volgens de hoeveelheid waarin de woorden door verschillende verzorgenden werden beantwoord. Deze antwoorden heb ik vergeleken met studies en besluiten uit boeken. Welke technieken als belangrijkste worden geacht volgens de boeken en welke technieken er volgens de bevraging als belangrijkste worden beschouwd. Uit vergelijking bleek dat de antwoorden van de verzorgenden ongeveer overeenkomen met de belangrijkste technieken die in de boeken besproken worden. Dit rekening houdende dat deze technieken worden toegepast in de thuiszorgdiensten. Alle antwoorden die meermaals voorkomen in de bevraging werden vervolgens in de folder verwerkt tot één geheel.
67
Hieronder worden de gebruikte gegevens weergegeven en vervolgens zal ik het opmaken van de folder toelichten.
5.3.3
Welke gegevens gebruiken in de folder?
5.3.3.1
Vraag 1: Geef mij vijf woorden die in jou opkomen, als je aan dementie denkt?
Antwoorden van de bevraging die in de folder werden verwerkt.
-
Verwardheid in ruimte, tijd en persoon komt dertienmaal voor en is dan een van de belangrijkste kenmerken van dementie. Dit kernwoord zal dan samen met geheugenverlies of anders gezegd vergetelheid die zesmaal voorkomt, centraal op de folder vermeld staan.
-
Een derde kenmerk van dementie is het angstig zijn. Dit kenmerk komt viermaal in de bevraging terug en wordt vervolgens ook op de voorkant van de folder vermeld.
-
Aftakeling van het lichaam, de psyche, het minder mobiel zijn, komt viermaal voor en wordt bijgevolg ook verwerkt in de folder.
-
Hulpbehoevendheid en afhankelijkheid wordt driemaal vermeld in de antwoorden van de enquête en dit item is heel belangrijk naar Familiehulp toe. De zorgbehoefte wordt opgevangen door de verzorgenden van Familiehulp. Daarom vermeld ik dit item ook bovenaan de folder.
-
Agressie wordt tweemaal aangegeven en is ook een belangrijk item van dementie. Als de dementerende onrustig wordt of zich bedreigd voelt kan de dementerende agressief worden en dan is het heel belangrijk voor de verzorgenden dat ze met deze agressiviteit kunnen omgaan en zoveel mogelijk proberen te voorkomen.
-
Onzekerheid werd eveneens tweemaal vermeld. Dit is een factor die in alle stadia van dementie voorkomt en waaraan de verzorgenden veel aandacht moeten schenken.
-
Dementerenden voelen zich vaak eenzaam en alleen omdat ze weinig contact hebben met de buitenwereld. Een van de taken van verzorgenden is deze eenzaamheid zo veel mogelijk verminderen en voorkomen. Dit kan door bijvoorbeeld aan te tonen dat ze er niet alleen voor staan, hen veel te ondersteunen op allerlei vlakken, aandacht te geven ...
68
Antwoorden van de bevraging die niet werden verwerkt.
-
Verdwalen stond tweemaal vermeld in de antwoorden maar dit woord verwijst naar het begrip verwardheid en wordt vervolgens onder deze term verwerkt in de folder.
-
Onrust werd tweemaal vermeld, dit woord betekent ongeveer hetzelfde als angst. Daarom heb ik gekozen om enkel angst in de folder te vermelden.
-
Het woord herhalen werd een paar keer vermeld in de antwoorden, maar dit is meer een techniek die inspeelt op de vergetelheid van de dementerenden. Dit woord werd in de verwerking van de folder niet gebruikt.
-
Sociaal verlies en stilte kunnen we linken aan het woord eenzaamheid en wordt vervolgens niet in de folder verwerkt. Sociaal verlies werd eveneens tweemaal vermeld in de antwoorden.
-
De andere woorden werden allemaal maar éénmaal vermeld en worden niet in de folder verwerkt. Enkel de meest voorkomende woorden werden op de voorpagina van de folder vermeld. Passief, leeft in het verleden, andere wereld, geduld, kindzijn, moeilijke verbale communicatie, verstoring dagelijkse gewoonten, staren, geluiden horen, weglopen uit de omgeving, spanning, last voor de omgeving, neerslachtig en euforisch.
5.3.3.2
Vraag 2: Definitie van dementie.
Gegevens die in de definitie verwerkt worden.
-
Afhankelijkheid van anderen
-
Bij sommige mensen gaat het aftakelen vlugger dan bij de anderen
-
Storing in de hersenen waardoor sommige handelingen uitvallen of niet meer juist uitgevoerd worden.
-
Dementie komt sluipend binnen, het begint met kleine zaken vb. de waarde van het geld niet meer kennen, het gasfornuis vergeten te doven. Deze aftakeling gaat steeds verder, ze weten het verschil tussen dag en nacht niet meer, kan zichzelf niet meer aankleden. Op het einde van dementie zullen ze zelfs niet meer kunnen wandelen en zijn ze volledig incontinent. Uit dit antwoord zal enkel een voorbeeld in de definitie verwerkt worden.
69
Gegevens die niet in de definitie verwerkt worden.
-
Meestal bij bejaarden, het kan ook bij jonge personen voorkomen maar in mindere mate. Dit wordt niet in de definitie verwerkt omdat deze gegevens niet relevant zijn in dit eindwerk. Ik baseer mij enkel op bejaarde personen.
-
De dementerende takelt zodanig af dat hij geen contact meer met de buitenwereld heeft. Dit is enkel in de matige tot ernstige dementie en kan bijgevolg niet in de definitie verwerkt worden.
Resultaat van de verwerkte definitie.
Dementie is een aftakelend proces van de hersenen en het lichaam. Hierdoor worden verschillende activiteiten onmogelijk, bijvoorbeeld zichzelf aankleden. Het syndroom kan verschillende oorzaken hebben. Het is afhankelijk van persoon tot persoon welke symptomen zich voordoen en hoe het aftakelingsproces verloopt . De belangrijkste kenmerken van dementie zijn de verward- en vergetelheid. Bij dit onomkeerbaar proces kan er weinig tot geen nieuwe informatie in de hersenen worden opgeslagen. Daardoor is het voor dementerenden alsmaar moeilijker om zelfstandig te functioneren en worden ze bijgevolg afhankelijk van anderen..
5.3.3.3
Vraag 3, 4 en 5 worden samen verwerkt tot een geheel.
Waarom?
De gegevens van de vragen drie, vier en vijf worden samen verwerkt omdat deze betrekking hebben op hetzelfde onderwerp, namelijk hoe omgaan met dementerenden, aandachtspunten! Ik heb drie verschillende vragen gesteld om zo veel mogelijk antwoorden te verkrijgen en om een zo volledig mogelijke folder op te stellen met de meest bruikbare tips.
70
Gegevens die verwerkt worden in de folder.
-
Er werd vijftienmaal R.O.T. of realiteitsoriëntatietraining in de enquête als antwoord gegeven. Elke dag een kalenderblaadje afscheuren om de dag aan te duiden, inspelen op het nieuwsbericht, zeggen welke dag het is, hoe laat het is, wanneer je zal terugkomen, zeggen wie je bent, informatie op kalender vermelden, vragen naar familie. Zoveel mogelijk uitleggen wat je doet en wat er gebeurt. Vb. Ik ga aardappelen schillen. Etiketten op de deur aanbrengen met bijvoorbeeld W.C. op, grote klokken, briefjes met informatie op ...Veel praten met de dementerende, dit stimuleert zijn denkvermogen. Deze techniek is niet altijd mogelijk als je te veel op het geheugen inspeelt en enkel toepasbaar bij licht dementerende personen. Verzorgenden die bij Familiehulp tewerkgesteld zijn kunnen deze techniek heel goed toepassen omdat de cliënten van Familiehulp meestal licht tot matig dementerend zijn.
-
Het tweede aandachtspunt dat vijftienmaal vernoemd werd, is het activeren en motiveren van de dementerende om zelf iets te doen.( minder passief zijn). De dementerende zoveel mogelijk betrekken bij de activiteiten zelf al moet je lang wachten en duurt het tienmaal langer dan anders. De dementerende ondersteunen in zijn activiteiten en samen de activiteit tot een goed einde brengen. Soms lukt dit niet, maar het is de moeite waard om dit te proberen. Lichaamsbeweging in de mate van het mogelijke, zoveel mogelijk zelfstandigheid aan de cliënt bieden.
-
Er werd dertienmaal geantwoord dat het belangrijk is rust aan de dementerende te bieden. Door op een rustige,warme en natuurlijke toon te praten en te glimlachen. Op een zachte en rustige manier de dementerende aanspreken, alles goed uitleggen... Zelf rustig zijn en je kalmte bewaren. Verlies nooit de moed.
-
Orde en regelmaat is een belangrijk aandachtspunt vermits het eveneens dertienmaal als antwoord werd gegeven .De dementerende gerust stellen door een vaste en rustige omgeving te waarborgen. Alles op vaste tijdstippen organiseren. Bepaalde beelden op televisie vermijden om onrust te voorkomen
71
-
Lichamelijk contact met dementerende, gehurkt zitten, op dezelfde hoogte staan, voorzichtig een schouderklopje geven, een handdruk geven, dit allemaal om de cliënt gerust te stellen. Zorgen dat de persoon jou altijd ziet, bijvoorbeeld als je afwast. De dementerende verzorgen, hun haar wassen, crème aanbrengen ... Aanraking van de persoon enkel als de persoon zich daarbij goed voelt, zoveel mogelijk oog- en lichaamscontact. Lichamelijk contact werd elfmaal als antwoord opgegeven.
-
Validation: meegaan in de leefwereld van de dementerende/ niet discussiëren of tegenspreken. De dementerende zijn gevoelens laten uitten. Deze techniek werd tienmaal aangegeven, deze techniek is vooral toepasbaar op matig tot zwaar dementerende personen. Dit verklaart waarom deze techniek niet zoveel door de referentie-equipe werd aangebracht.
-
Korte zinnen, veel herhalen, duidelijk praten, gemakkelijk taalgebruik, vragen stellen ter verduidelijking. Dit werd achtmaal vermeld in de antwoorden van de bevraging. Wordt onder het puntje van rust bieden verwerkt.
-
Veel geduld hebben als je met dementerenden werkt. Niet opdringerig zijn, als de dementerende iets niet wil of kan doen, probeer het dan later nog eens, maar probeer dit niet tot vervelens toe. Dit kwam zesmaal voor als antwoord.
-
Reminiscentie: de dementerende laten vertellen van vroeger, dit maakt hem gelukkig. Luisteren naar het verleden van de cliënt, kijken in fotoboeken, oude liedjes beluisteren. Deze techniek werd slechts zesmaal door de verzorgenden vermeld, terwijl dit in alle boeken en tijdschriften als een van de belangrijkste technieken wordt geacht. Zo zie je dat theorie en praktijk ver van elkaar kunnen staan en dat deze folder specifiek zal toegepast zijn vanuit het oogpunt van de referentie verzorgenden van de thuiszorgdienst Familiehulp zorgregio Ieper.
-
Zelfbehoud van de dementerende, respecteren zoals ze zijn en hen steunen in wat ze doen. Vroegere gewoonten behouden werd viermaal beantwoord.
72
-
Gedachten afleiden door bijvoorbeeld samen te koken, foto’s bekijken, naaien ... Als de dementerende onrustig wordt, proberen af te leiden, over iets anders beginnen praten, een wandeling met de dementerende maken, rustige muziek afspelen... driemaal als antwoord vermeld.
-
Bij iedere persoon moet je anders reageren: dit aandachtspuntje werd slechts door één verzorgende beantwoord. Maar toch is het belangrijk dat verzorgenden dit weten en daarom wordt dit aandachtspuntje in de inleiding van de omgangstechnieken verwerkt.
Gegevens die niet in de folder verwerkt worden.
Deze gegevens worden niet verwerkt in de folder omdat ze slechts door één persoon in de bevraging werden aangebracht.
-
Ervaring met dementerenden is de beste techniek.
-
Kwetsende woorden of gedrag niet persoonlijk opnemen.
-
Niet boos zijn, anders bereik je niets.
-
Familie ondersteunen en het gedrag van de dementerende uitleggen zodanig dat ze dit begrijpen.
-
Laat de dementerende zo weinig mogelijk alleen.
-
De dementerende zo weinig mogelijk met zichzelf confronteren, anders zou er onzekerheid kunnen ontstaan
-
Zorgen dat de dementerende er verzorgd bijloopt.
-
Creatief zijn in de omgang.
-
Niet praten over dementerenden terwijl ze erbij zitten, ze beseffen het vaak nog of ze voelen dit aan.
-
Het moeilijkste is de omgang met agressieve dementerenden.
73
5.3.4
Ontwerpen van de folder
5.3.4.1
Inleiding
Om de folder op te maken heb ik gebruik gemaakt van het programma Microsoft Publisher. In dit programma heb ik een duidelijk sjabloon gekozen met weinig beelden en fantasietjes. De folder is informatief bedoeld, daarom heb ik het zo sober mogelijk opgemaakt. Niet veel tekeningen, wel veel informatie. Het kleur van de folder heb ik bewust in het groen ontworpen, omdat de kleur van Familiehulp groen is. Deze folder zal waarschijnlijk niet in kleur worden verspreid wegens financiële redenen, maar toch blijft het originele ontwerp in het groen.
5.3.4.2
Opmaak voorkant folder
Uit de bevraging blijkt dat de meest voorkomende woorden waarbij de verzorgenden denken aan dementie, de verwardheid en vergetelheid zijn. Dit zijn de kernwoorden van het dementiesyndroom, dit blijkt ook uit talrijke boeken en websites. Daarom koos ik ervoor deze woorden centraal op de voorpagina van mijn folder te vermelden. Aan de hand van deze gedachte ben ik begonnen aan het ontwerp van mijn folder. Na veel zoek en plakwerk heb ik uiteindelijk een mooi resultaat. Bovenaan staat de titel van de folder: “Omgaan met dementie”. Dit staat in een mooi en duidelijk kadertje dat in het sjabloon ontwerp verwerkt was. Onder het kadertje staan centraal “verward – en vergetelheid”. Deze woorden staan schuin en in het vet gedrukt. Tussen deze kernwoorden, staan de andere woorden schuin door elkaar gedrukt. Deze woorden zijn de essentie van wat dementie is. Wanneer de verzorgenden deze woorden lezen, weten ze op welke aspecten ze aandacht moeten vestigen in de omgang met dementerenden. Onderaan de folder staat het symbool van Familiehulp vermeld. Dit om aan te duiden dat deze folder wordt gemaakt vanuit het oogpunt van mijn stageplaats en de verzorgenden van Familiehulp. Om dit symbool te verwerken heb ik rekening gehouden met de formaliteiten die moeten gevolgd worden bij het gebruik van dit symbool. Het symbool moet correct weergegeven worden, er mag niets gewijzigd worden aan de kleur, de vorm of de lettertype. De grote van het logo mag zelf bepaald worden. rond het logo moet er telkens een ruimte voorzien zijn van 1,5 cm. Er mag niets rond het logo staan dichter dan 1,5 cm.
74
Rekening houdend met al deze formaliteiten werd de voorpagina van de folder tot een mooi en overzichtelijk resultaat verwerkt.
5.3.4.3
Opmaak binnenkant van de folder.
Zoals in iedere folder ben ik begonnen met een inleiding. Daarin staat vermeld wat de bedoeling is van de folder. Hoe deze werd opgesteld en een algemene nota waar je rekening moet mee houden in de omgang met dementerenden. Daarna volgt de definitie. Deze definitie is mijn eigen ontwerp aangevuld met de suggesties van de verzorgenden van de referentie-equipe dementie. Op de tweede pagina aan de binnenkant van de folder worden de belangrijkste omgangstechnieken, die de verzorgenden aangegeven hebben, vermeld. Dit in volgorde van belangrijkheid en in volgorde van de hoeveelheid antwoorden. Eerst en vooral wordt de R.O.T. techniek kort besproken, daarna het motiveren van de dementerenden, de rust die ze moeten bieden... alle puntjes worden er kort besproken. Het is een informatieve folder met een korte en bondige inhoud. Alles wordt kort weergegeven zodanig dat de verzorgenden deze informatie goed begrijpen. Indien ze nog meer informatie willen verwerven rond deze technieken hebben ze de mogelijkheid om mijn werkstuk bij Familiehulp Ieper te bekijken of vragen te stellen aan de verzorgenden van de referentie- equipe of via de sectorverantwoordelijke ondersteuning vragen aan de stafmedewerker in de interregio. Alle punten worden aangeduid met een opsommingsteken zodanig dat de folder overzichtelijk blijft. Het gebruikte lettertype is Franklin Gothic Book 10 p., dit lettertype heb ik niet gewijzigd, dit is het aangewezen lettertype bij het ontwerpsjabloon en het is een duidelijk en leesbaar lettertype. Ik heb gekozen om het lettertype niet te groot te maken omdat er anders te weinig informatie in de folder kon verwerkt worden. Lettertype 10 was ideaal, alle nodige informatie staat op de folder en het is leesbaar en netjes.
5.3.4.4
Opmaak achterkant van de folder.
Het logo van Familiehulp wordt nogmaals vermeld om dezelfde reden als voordien. Onderaan de pagina staat de titel van de folder, het adres en telefoonnummer van Familiehulp zorgregio Ieper.
75
5.3.4.5
Besluit
Deze folder is verwerkt tot een verzorgd, mooi en leesbaar geheel. De nodige informatie staat beknopt weergegeven en het verwijst naar mijn eindwerk indien de verzorgenden nog meer informatie wensen. Er wordt nadruk op de organisatie Familiehulp via het logo gelegd. Ik vind het een geslaagd initiatief en hopelijk wordt dit door de verzorgenden gewaardeerd. Deze folder kan in de bijlagen geraadpleegd worden.
5.3.5
Uitdelen van de folder
De folder is opgemaakt, maar nu moet hij nog aan de verzorgenden uitgedeeld worden. Dit doe ik via de sectorverantwoordelijken. Alle sectorverantwoordelijken hebben wekelijks of tweewekelijks wijkvergadering met de verzorgenden. Zij komen in contact met de verzorgenden en kunnen een woordje uitleg geven bij de folder. Daarom zal ik voor elke sectorverantwoordelijke een inleidende brief opstellen waarin staat vermeld waarom deze folder werd opgesteld en voor wie hij bedoeld is. Deze inleidende brief is eveneens te raadplegen in de bijlagen van dit werkstuk.
5.4
Algemeen besluit hoofdstuk 5
Uit de bevraging bleek dat de verzorgenden van de referentie- equipe dementie zorgregio Ieper realiteitsoriëntatietraining als de belangrijkste methodiek achten. Deze methodiek kan door de verzorgenden voortdurend toegepast worden. Terwijl de verzorgende kookt kan ze aan de dementerende zeggen dat het middag is, dat hij om 12 uur moet eten. Op deze manier weet de dementerende dat het middag is en dat hij ’s middags moet eten. Deze techniek is ook specifiek gericht op de dagelijkse omgang met dementerenden die zich in het beginstadium van dementie bevinden. De dementerende cliënten binnen de thuiszorg zijn vooral beginnend dementerenden. Want iemand die matig tot zwaar dementerend is kan moeilijk thuis verzorgd worden, zij hebben constant toezicht en hulp nodig. Het activeren van de dementerende om zelf iets te ondernemen is bij verzorgenden eveneens een belangrijke techniek. Verzorgenden bieden vooral hulp op huishoudelijke taken, namelijk zoals maaltijden bereiden en onderhoud van de woning. Zij kunnen de dementerenden bij deze taken betrekken en ze activeren om deze uit te voeren. 76
Aan de hand van de antwoorden van de referentie- equipe verzorgenden heb ik mijn folder opgesteld. Het is geen diepgaande folder, enkel zijn de meest voorkomende omgangstechnieken in de thuiszorgdienst Familiehulp zorgregio Ieper in het kort samengevat.
77
6 6.1
Besluiten en voorstellen
Besluiten
De thuiszorgsector is een belangrijke schakel in de vergrijzing van de maatschappij. Mensen worden alsmaar ouder met als gevolg dat er meer zorgbehoefte is in de maatschappij. Personen worden ouder en zorgbehoevend maar toch willen ze in hun vertrouwde omgeving blijven. Thuiszorg is daarom het middel bij uitstek om op latere leeftijd toch nog in eigen omgeving te vertoeven. Rusthuizen zitten overvol, er zijn lange wachtlijsten, met als gevolg dat veel mensen die zorgbehoevend zijn en die wachten op een opname in het rusthuis tijdelijk de thuiszorgdiensten inschakelen. Mijn stageplaats Familiehulp is één van deze thuiszorgdiensten. De visie van Familiehulp is om kwalitatieve hulp op maat aan te bieden. Zij willen hun cliënten hulp op maat aanbieden door gespecialiseerd te zijn in alle mogelijke cliëntsituaties. Het cliënteel van Familiehulp is heel gevarieerd. Er zijn cliënten met een psychiatrische problematiek, bejaarden die hulp vragen wegens functieverlies, palliatieve cliënten, dementerende cliënten … Om de zorgverlening zo kwalitatief mogelijk te maken organiseert Familiehulp vorming voor het personeel . Vorming rond kraamhulp, alcoholmisbruik, eetgewoonten, dementie … Aan deze laatste groep werd in dit eindwerk veel aandacht besteed. Dit omwille van het groeiend aantal dementerenden in de maatschappij en in de thuiszorg. In de jaren zeventig werd in cursussen dementie beschreven als een zeldzame aandoening. In 2004 werd vastgesteld dat op de leeftijd van 85 ongeveer 30% van de bevolking dementerend is. In Vlaanderen in 1992 zijn er 73 000 dementerenden geschat. Er wordt verwacht dat deze tendens blijft stijgen. Uit dit eindwerk kunnen we concluderen dat dementie een stijgende problematiek is en op elk gebied van de samenleving aandacht aan dit syndroom moet gegeven worden. Er zijn al talrijke initiatieven voor familieleden van dementerenden, om hen aan te leren hoe ze met dementie moeten omgaan en hen te leren deze aandoening te aanvaarden en respecteren. Een voorbeeld daarvan is het dementiecafé. Dit initiatief biedt steun aan familieleden of vrienden van de dementerende. Familieleden van dementerenden hebben niet altijd de tijd om de volledige zorg op zich te nemen en daarom roepen ze de hulp in van thuiszorgdiensten. Verzorgenden komen in
78
contact met dementerenden en hebben volgens mij recht op ondersteunende initiatieven en informatie rond deze thematiek.
Bij de dienst Familiehulp krijgen alle verzorgenden een algemene vorming rond deze aandoening. Daarin worden enkel algemene beelden van de aandoening aangetoond. Er wordt niet dieper ingegaan op de omgang met dementerenden. De referentie- equipe dementie is wel opgeleid om in dergelijke situaties hulp te verlenen. Andere verzorgenden komen echter ook in contact met dementerenden en weten vaak niet hoe ze de situatie moeten aanpakken. Daarom vond ik dat ik iets moest doen om de verzorgenden van Familiehulp zorgregio Ieper in hun contact met dementerenden te ondersteunen.
Uit mijn bevraging bij de referentie- equipe dementie bleek dat enkele omgangsmethoden belangrijk werden geacht. Deze omgangsmethoden heb ik in mijn folder verwerkt. Deze folder is geen volledige weergave van alle omgangstechnieken, de technieken worden niet uitgebreid besproken en er wordt niet dieper op ingegaan. Maar dit is mijn bedoeling niet, de bedoeling van mijn eindwerk is om de verzorgenden enkele technieken aan te geven die ze kunnen gebruiken indien ze in situaties terechtkomen met dementerende personen. Wanneer ze meer informatie willen verwerven rond het omgaan met dementerenden wordt er in de folder verwezen naar mijn werkstuk. Indien de verzorgenden daar nood aan hebben kunnen zij mijn werkstuk altijd raadplegen bij Familiehulp zorgregio Ieper. Mijn werkstuk is slechts een kleine deeltje van de optimalisatie van de hulpverlening naar dementerenden toe bij Familiehulp zorgregio Ieper. Het project is kleinschalig omdat een groter project niet kan opgesteld worden in één jaar. Wanneer een groter project zou worden opgesteld, moet dit eerst en vooral door verschillende medewerkers opgemaakt worden en moet er een voldoende grote voorbereiding zijn met een goede en efficiënte uitwerking. Ik ben er mij bewust van dat de folder de optimalisatie van de hulpverlening naar dementerenden slechts een beetje kan verbeteren, maar toch lever ik op deze manier een kleine bijdrage. En aan de hand van mijn initiatief is het de bedoeling om daar verder op in te werken en de hulpverlening naar dementerenden toe op te volgen.
6.2
Voorstellen
Om verder in te gaan op vorig puntje is er zeker en vast nog veel werk om de optimalisatie bij de hulpverlening naar dementerenden toe nog te verbeteren. Mijn inbreng in deze 79
optimalisatie is een aanzet tot een verdere opvolging van deze aandoening en hoe er mee omgegaan moet worden. Familiehulp heeft zeker al veel vorderingen gemaakt door de referentie- equipes op te starten. Toch is er nog altijd meer aandacht nodig om met deze stijgende problematiek om te gaan. Er kan bijvoorbeeld eens per groep verzorgenden stil gestaan worden bij dit syndroom. Wat er verstaan wordt onder deze term, ervaringen uitwisselen, advies vragen aan elkaar hoe er in dergelijke situaties kan gehandeld worden. Het probleem om dit uit te voeren is tijdsgebrek bij Familiehulp. Toch vind ik dat dit een goede manier zou zijn om de hulpverlening te optimaliseren, door ervaringsuitwisseling en advies. Daarom niet alleen voor dementie ook voor andere situaties. Bijvoorbeeld elke maand een half uurtje extra bij de wijkwerking om allerlei situaties te bespreken. Het ondersteunt de verzorgenden ook in hun werk, ze kunnen hun hart eens luchten, kunnen de situatie vertellen en advies vragen. Ik denk dat op deze manier en aan de hand van informatie de hulpverlening nog meer op maat zou verlopen.
In dit werkstuk wordt vooral ingespeeld op de ondersteuning van verzorgenden. Maar andere basiswerkers zoals huishoudhulpen kunnen eveneens gebaat zijn om zich te verdiepen in deze thematiek.
Sectorverantwoordelijken moeten er meer bewust van worden hoe ingewikkeld dementie kan zijn. Er moet rekening gehouden worden bij de planning van de hulpverlening. Deze loopt best op vaste tijdstippen en met vaste hulpverleners. Ik weet dat het soms moeilijk is om dit daadwerkelijk te verwezenlijken, toch blijft dit een aandachtspunt. Het zou daarom niet slecht zijn als ook de sectorverantwoordelijken om de twee jaar een heropfris cursus zouden volgen om aandacht te blijven vestigen op dementie.
80
7
Bibliografie
Boeken -
Arntzen W. Gert Bloemendal;Zolang het nog kan, thuiszorg voor dementerende ouderen. Een boek voor familieleden, hulpverleners en vrijwilligers; 1987.
-
Diujenstee Mia,” Het verhaal achter de feiten”; Baarn, 1996.
-
Dr. L. De Cock; Antwoorden op al uw vragen over dementie; 1998.
-
Dr. L. De Cock; Cahier ouderenzorg, het geheugen bij ouderen;1999.
-
Helsen Zjef; Demente bejaarden in onze samenleving; Trefcentrum derde leeftijd; 1981.
-
Miessen B. ; Dement zo gek nog niet.
-
Ch. Van Audenhove en F. Lammertyn; De zorg voor dementerende ouderen in Vlaanderen,realisaties, knelpunten en voorstellen;1995.
-
Van de Ven L.;Voortdurend mis ik schakels, de begeleiding van demente bejaarden en hun familie; 1985.
-
Leven met verwardheid, leidraad voor het omgaan met dementerende ouderen; Dienst voor de Derde Leeftijd, provincie Limburg; 1986
Folders -
Begrijpen en behandelen, De ziekte van Alzheimer; ViVio, 2004
-
De ziekte van Alzheimer, een familiezaak? Vlaamse Alzheimer Liga vzw.
-
Als vergeetachtigheid een probleem wordt; Vlaamse Alzheimer Liga, Expertisecentra dementie.
-
De ziekte van Alzheimer, 14 vragen en antwoorden, Vlaamse Alzheimer Liga vzw.
-
Herken de eerste tekens van de ziekte van Alzheimer. En praat erover met uw arts! Vlaamse Alzheimer Liga vzw
-
Alzheimer, De organisatie van de thuiszorg. Leonardo Scarzella, Laura Ferrero; Vlaamse Alzheimer Liga vzw en Expertisecentra Dementie Vlaanderen.
-
Expertisecentrum dementie, Foton.
-
Expertisecentra dementie Vlaanderen.
-
Expertisecentrum sophia; Kortrijk
81
-
Thuis voor iemand zorgen…; Een brochure met tips rond thuiszorg. Christelijk ziekenfonds Ieper.
-
Dementie, als je niet meer weet dat je vergeet; christelijke mutualiteit.
-
Reminyl, medicatie voor Alzheimer dementie.
-
Omgaan met dementerenden; tips voor familieleden van mensen met ernstige Alzheimer- dementie; Janssen-Cilag academie.
-
Omgaan met dementie, de belangrijkste methoden op een rij; ouderenzorg, Elsevier Gezonheidszorg.
-
De weg kwijt, wat families zeker moeten weten over dementie; Christiane Hugaert en Tineke Van Heesvelde; initiatief van de vzw Werkgroep Thuisverzorgers.
-
Congress news, Dementie in de kijker; Dr. M. Sertyn.
-
Dementie:van een zeldzaam verschijnsel naar een maatschappelijk probleem; M. Vandewoude.
Eindwerken
-
ANNICK COKELAERE “Problematiek van demente bejaarden” ervaring van uit de sociale dienst afdeling psychiatrie van het algemene ziekenhuis Sint Jan te Brugge; hoger rijksinstituut voor economisch, paramedisch en sociaal Hoger Onderwijs- Kortrijk; 1982
-
BRIGITTE MONDY, Seminariewerk Dementie;IPSOC Kortijk; 1992- 1933
-
VALERIE NOTEBAERT; De informele thuisverzorger en de dementerende persoon; IPSOC Kortrijk; 1997-1998.
-
GLENDY BRUNEEL, Hulpverlening aan kansarme gezinnen vanuit een dienst gezins- en bejaardenhulp; IPSOC Kortrijk 1998-1999.
-
VANDENDRIESSCHE JO; Gebruikersgericht werken aan kwaliteit, een beraging van de tevredenheid bij de cliënten van Familiehulp Ieper; IPSOC Kortijk; 20012002.
-
NELE DUTELLIE; Geef ons een kans, een beschrijvend onderzoek naar de tevredenheid van kansgemiste moeders over de moedergroep vanuit het Preventiezorgcentrum te Menen; HIVV Kortrijk; 2000-2001
82
-
VANDEMOORTELE ANN-VALERIE; Tevredenheid bij medewerkers als element van een kwalitatieve hulpverlening, een bevraging bij verzorgenden van Familiehulp Ieper; IPSOC Kortrijk; 2002-2003.
-
CELINE MEERSCHMAN; Psychiatrische zorg welkom thuis, vanuit Familiehulp Kortrijk; IPSOC Kortrijk 2002-2003.
Cursussen -
Informatiekunde: Demografie en onderzoeksmethodologie/ 2de jaar Sociaal werk/ Lector sociologie; Andy Debrabandere.
-
Informatiekunde: Layout en desktop Publishing/2de jaar Sociaal werk/ Johan D’haenen.
Websites -
www.beamsolid.com
-
www.dementia.nl
-
www.dementie.be
-
www.ecd-vlaanderen.be
-
www.e-gezondheid.be
-
www.Familiehulp.be
-
www.geestelijke-gezondheid.be
-
www.geheugenpoli.com
-
www.homeplanet.nl
-
http://www.hulpgids.nl/ziektebeelden
-
www.psychiatrie.be
-
www.reminiscentie.nl
-
http://verzorgende.fol.nl/diagnosestelling-dementie
83
BIJLAGEN
(Inleidende Brief) Geachte
Ik ben Lethysia Verheye en loop stage bij Familiehulp Ieper. Ik zit nu in mijn derde jaar maatschappelijk werk en mijn eindwerk heeft als onderwerp dementie.
Om wat bij te leren over dit syndroom, heb ik enkele vormingsmomenten betreffende dementie met jullie mee gevolgd. Jullie maken deel uit van de referentie-equipe dementie, maar veel van jullie collega’s verzorgenden krijgen de kans niet om dieper op deze problematiek in te gaan. Daarom zal ik in het kader van mijn eindwerk een folder ontwerpen betreffende de omgang met dementerende personen. Zowel de algemene omgangsvormen, als de specifieke technieken zullen erin verwerkt worden. Deze folder zal bestemd zijn voor alle verzorgenden van Familiehulp zorgregio Ieper.
Om deze folder zo volledig mogelijk te maken, vraag ik jullie om bijgevoegde vragenlijst in te vullen. Bij het opmaken van de folder zal rekening gehouden worden met jullie antwoorden, zodat jullie als referentiepersonen een meerwaarde aan de folder kunnen bieden. Deze folder zal ook enkele tips betreffende de omgang met dementerende personen weergeven aan jullie collega’s.
Gelieve mij deze vragenlijst uiterlijk op woensdag 12/04/2006 terug te bezorgen, per post via de bijgevoegde enveloppe op het adres: Familiehulp zorgregio Ieper St- Jacobsstraat 32 8900 Ieper Indien er vragen zijn, ben ik bereikbaar op het nummer: 057/20.21.78
Alvast bedankt voor uw medewerking.
Vriendelijke groeten, Lethysia Verheye Stagiaire Familiehulp Ieper
Geachte sectorverantwoordelijke
Ik heb vorig en dit jaar bij jullie in Familiehulp Ieper mijn stage uitgeoefend. In mijn derde jaar maatschappelijk werk is het de bedoeling dat ik een werkstuk opmaak in het kader van mijn stagplaats. Het viel mij enorm op hoe zichtbaar de vergrijzing is in de thuiszorgdiensten. De leeftijd van de bevolking blijft stijgen, 17,6% van de bevolking is boven de 65 jaar, nog vóór 2030 zal de bevolking bestaan uit 25% vijfenzestigplussers. Door deze vergrijzing wordt de thuiszorgsector een belangrijke hulpbron om de zorgbehoefte van de bejaarde mensen op te vangen. De thuiszorgsector probeert zoveel mogelijk op de vergrijzing en zijn problematieken in te gaan. Zij proberen kwalitatieve hulp op maat aan te bieden door de basiswerkers kennis mee te geven rond allerlei thema’s zoals psychiatrische zorg, palliatieve zorgen, zorg voor dementie… Mijn werkstuk speelt op het groeiend fenomeen dementie in. In 2040 zullen er meer 85-jarigen dan 65-jarigen zijn, en naar verwachting is een derde van deze bevolking dement, dit eveneens te verklaren vanuit de vergrijzing.47 Er moet vanuit de welzijnssector meer en meer aandacht geschonken worden aan dementie. Verzorgenden komen soms in contact met dementerenden en weten niet hoe ze met dit syndroom moeten omgaan, hoe ze deze personen moeten benaderen. De verzorgenden van de referentie- equipe dementie zijn opgeleid om met dergelijke situaties om te gaan, maar andere verzorgenden niet. In bijgevoegde folder geef ik enkele tips aan alle verzorgenden van zorgregio Ieper, hoe ze dementerende personen kunnen benaderen . Deze folder werd opgesteld aan de hand van een bevraging van de verzorgenden van de referentie- equipe dementie. Hun antwoorden werden verwerkt tot een korte informatieve folder. Op deze manier hoop ik de kwaliteit van de zorgverlening aan dementerenden zo optimaal mogelijk te maken en hulpverlening op maat aan te bieden. Gelieve deze folder aan jullie verzorgenden uit te delen.
Dank bij voorbaat
Verheye Lethysia Stagiair Familiehulp Zorgregio Ieper.
47
Dementie: van een zeldzaam verschijnsel naar een matschappelijk probleem. M.Cooreman/2004
