Inhoudsopgave. Deel I Achtergronden. 1 Inleiding Ontwikkeling van jonge kinderen 33

Inhoudsopgave

Deel I

Achtergronden

1 Inleiding

1.1 Kenmerken van kleuters 1.1.1 Kleuter en schoolkind 1.1.2 Typisch kleuters  Emotionele beleving  Intuïtief  Egocentrisme  Hang naar gewoontes en routines  Concentratievermogen  Behoefte aan handelen en beweging  Magisch denken  Geen scherp onderscheid tussen fantasie en werkelijkheid 1.1.3 Ieder kind is uniek

2 Ontwikkeling van jonge kinderen

2.1 Ontwikkeling en leren 2.2 Ontwikkelingsprocessen als fundament voor leerprocessen 2.3 Ontwikkelingsgebieden 2.3.1 Fysieke ontwikkeling  Ontwikkeling van de hersenen  Zintuiglijke ontwikkeling  Ontwikkeling van de motoriek 2.3.2 Intellectuele ontwikkeling  Ontwikkeling van het denken volgens Jean Piaget  Denkontwikkeling volgens Vygotsky  Taal/denkontwikkeling  Ontwikkeling naar geletterdheid  Ontwikkeling van het tekenen 2.3.3 Persoonlijkheidsontwikkeling  Sociale ontwikkeling  Emotionele ontwikkeling  Ontwikkeling van het zelfbeeld

19 21 22 23 24 24 25 26 26 27 28 29 30 33 34 35 37 37 38 40 40 43 44 52 60 63 65 68 70 73 75

Helma Brouwers - Kiezen voor het jonge kind - © Uitgeverij Coutinho

Brouwers2_070110.indd 9

17-02-2010 14:39:20

2.4 2.5

Invloed van het onderwijs op de ontwikkeling: drie visies 2.4.1 Kinderen ontwikkelen zichzelf 2.4.2 Ontwikkeling moet gestuurd worden 2.4.3 De constructivistische opvatting over leren en ontwikkeling Stimuleren van ontwikkeling 2.5.1 Concreet ervaren 2.5.2 Betrokkenheid 2.5.3 Betekenisvolle onderwijsleersituaties 2.5.4 Spelend leren 2.5.5 Samenhang in ontwikkeling

3 Het belang van spel voor de ontwikkeling van jonge kinderen

3.1 3.2 3.3 3.4

3.5

3.6 3.7

Wat is spel? Spel in de gevarenzone? De waarde van het spel voor de ontwikkeling 3.3.1 De waarde van het spel voor de emotionele ontwikkeling 3.3.2 De waarde van het spel voor de sociale ontwikkeling 3.3.3 De waarde van het spel voor de intellectuele ontwikkeling Ontwikkeling van spelactiviteiten 3.4.1 Van manipulerend spel naar rollenspel als leidende activiteit 3.4.2 Ontwikkeling van het rollenspel 3.4.3 Soorten spel in ontwikkelingsperspectief Begeleiden van spelactiviteiten 3.5.1 Voorwaarden creëren voor de ontwikkeling van het spel 3.5.2 Begeleiding tijdens het spel 3.5.3 Reflecteren op spelsituaties Geleid spel ‘Dat kunnen mijn kinderen niet’

4 Doelen voor de onderbouw

4.1 Omgaan met doelen in de onderbouw 4.1.1 Werken aan ontwikkelingsdoelen 4.1.2 Bedoelingen van kinderen en leerkracht in balans 4.2 Welke doelen zijn van belang voor de onderbouw? 4.2.1 Kerndoelen en tussendoelen 4.2.2 Doelen van Basisontwikkeling  Brede persoonsontwikkeling  Specifieke kennis en vaardigheden 4.2.3 Doelen in het Ervaringsgericht Onderwijs  Bevrijdingsprocessen  Creatieve processen

78 78 79 79 82 82 83 84 85 86 87 88 91 93 93 95 97 100 101 103 108 111 113 115 123 124 126 129 131 133 135 137 138 142 143 146 149 149 151



17-02-2010 14:39:21

4.2.4 Doelen voor de kinderopvang  Zorg voor fysieke en emotionele veiligheid  Persoonlijke, sociale en morele competenties 4.3 Einddoelen 4.4 Doelen voor de onderbouw: een ordening 4.4.1 Basisvoorwaarden 4.4.2 Persoonsvorming 4.4.3 Ontwikkelingsprocessen 4.4.4 Kennis en vaardigheden 4.4.5 Einddoel als inspiratie

153 153 155 156 159 160 161 162 163 166

169

5 Pedagogisch handelen

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Kenmerken van pedagogisch handelen 5.1.1 Effectieve hulp en ondersteuning 5.1.2 Invloed op persoonlijkheidsvorming Relaties met kinderen 5.2.1 Pedagogische relaties 5.2.2 Respectvolle relaties aangaan met kinderen De pedagogische basishouding 5.3.1 Echtheid 5.3.2 Waardering, aanvaarding en vertrouwen 5.3.3 Empathisch begrijpen Tegemoetkomen aan basisbehoeften 5.4.1 Behoefte aan relatie 5.4.2 Behoefte aan competentie 5.4.3 Behoefte aan autonomie Pedagogische kwaliteiten 5.5.1 Sensitiviteit 5.5.2 Responsiviteit 5.5.3 Actief luisteren Gedragsproblemen 5.6.1 Oorzaken van gedragsproblemen 5.6.2 Gedragsbeïnvloeding Ordeproblemen 5.7.1 Orde houden in de groep 5.7.2 Regels, afspraken en routines

171 171 172 173 173 175 177 177 179 181 184 185 186 188 190 190 191 192 195 195 196 202 203 207



17-02-2010 14:39:21

6 Didactisch handelen

6.1 Geïntegreerd didactisch handelen 6.2 Didactische houding 6.2.1 Nieuwsgierig zijn en verwondering tonen 6.2.2 Cognitieve empathie 6.2.3 Kunnen wachten 6.2.4 Flexibiliteit 6.3 Didactisch handelen is doelbewust handelen 6.3.1 Expliciet of impliciet handelen 6.3.2 Een rugzak vol doelen 6.3.3 De zone van naaste ontwikkeling 6.3.4 Resultaten of schijnresultaten? 6.4 Didactische vaardigheden 6.4.1 Observeren  Valkuilen  Kenmerken van een professionele observatie  Handelend observeren  Gericht observeren  Registreren van observatiegegevens 6.4.2 Stimuleren van taalontwikkeling  Taalgebruik van de leerkracht als ‘leerprogramma’  Taal is luisteren en spreken  Taaluitingen corrigeren  Taalhulp aan nt2-kinderen 6.5 Onderwijs plannen 6.5.1 Planning voor de langere termijn 6.5.2 Planning per dag 6.6 Didactische middelen

213 215 216 217 219 220 222 224 224 226 227 229 231 232 232 234 236 238 240 243 243 245 247 248 253 256 260 262

Deel II Visies op onderwijs aan jonge kinderen

7 Visies, werkplannen en programma’s

267

7.1 De grote kleuterpedagogen 7.1.1 De invloed van Fröbel 7.1.2 De invloed van Montessori 7.1.3 De invloed van Decroly 7.2 Nieuwe visies en onderwijsconcepten 7.2.1 Ervaringsgericht Onderwijs (ego)  Het fundament: ervaringsgerichtheid  Drie praktijkprincipes

269 270 271 276 277 278 279 280



17-02-2010 14:39:21

 De ervaringsgerichte leerkrachtstijl  De processen: welbevinden en betrokkenheid  Competenties  Het einddoel: emancipatie  Het Ervaringsgericht Onderwijs in Nederland 7.2.2 Ontwikkelingsgericht Onderwijs (ogo)  Inspiratiebronnen  Kindgericht of methodegericht?  Bevorderen van brede ontwikkeling  Kernactiviteiten: een spelgeoriënteerd curriculum  Thematisch onderwijsaanbod  De bemiddelende rol van de leerkracht  De vijf didactische impulsen  horeb  Ontwikkelingen rond ogo in Nederland 7.2.3 Reggio Emilia: de honderd talen van kinderen  Reggio-kinderen en kunst  Drie ‘pedagogen’  Kijken, luisteren en documenteren  Projectwerk  Participatie van ouders  Theoretische uitgangspunten  Sporen van Reggio Emilia in Nederland 7.2.4 High/Scope en Kaleidoscoop  Actief leren  Werken met sleutelervaringen  Positieve interacties tussen volwassenen en kinderen  Een goed ingerichte speelleeromgeving  Een vast dagschema: vooruitkijken, speelwerken en terugblikken  Het Kind-Observatie-Registratiemodel (kor)  Kaleidoscoop in Nederland 7.3 Programmagericht werken 7.3.1 Piramide  Uitgangspunten van Piramide  Acht ontwikkelingsgebieden  Vier programmaonderdelen  Tutorprogramma  Ouderbetrokkenheid  Piramide in ontwikkeling

282 283 288 289 290 292 293 295 296 298 306 310 311 312 314 317 319 320 323 325 327 328 330 332 333 334 337 338 340 343 345 348 350 353 355 356 360 360 361



17-02-2010 14:39:22

Deel iii De praktijk

8 Een rijke speelleeromgeving: inrichting en materialen

8.1 Kenmerken van een goed ingerichte speelleeromgeving 8.1.1 Esthetiek 8.1.2 Veiligheid 8.1.3 Rijkdom aan materialen en mogelijkheden 8.1.4 Orde en structuur 8.1.5 Zelfstandigheid 8.1.6 Afspiegeling van de cultuur 8.2 Hoekenwerk 8.3 Afbakening van hoeken 8.4 Vaste en wisselende hoeken 8.4.1 De huishoek 8.4.2 De winkelhoek 8.4.3 De bouwhoek 8.4.4 De constructiehoek 8.4.5 Het atelier  Werken met grafisch materiaal  Werken met papier  Werken met kosteloos materiaal  Werken met textiel  Werken met klei 8.4.6 De zand/watertafel 8.4.7 De lees/luisterhoek 8.4.8 De materialenhoek 8.4.9 De timmerhoek 8.4.10 De lees/schrijfhoek 8.4.11 De rekenhoek 8.4.12 De muziekhoek 8.4.13 De ontdekhoek 8.4.14 De computerhoek 8.5 Hoeken en thema’s hebben elkaar nodig 8.6 Extra speelwerkruimte creëren 8.7 De buitenruimte 8.7.1 Inrichting van de buitenruimte 8.7.2 Ruimte voor beweging 8.7.3 Bouwen en timmeren 8.7.4 Spelen met zand en water 8.7.5 Rollenspel 8.7.6 Natuurbeleving

367 371 371 372 373 374 375 376 380 381 382 384 385 388 391 396 396 397 403 405 405 407 410 411 420 421 422 424 425 426 428 431 433 433 434 435 436 436 437



17-02-2010 14:39:22

9 Klassenmanagement: activiteiten en organisatie

439

9.1 Dagritme 9.1.1 Inlooptijd 9.1.2 Kringactiviteiten  Samen plannen maken en terugblikken  Gesprekken voeren  Verhalen voorlezen en vertellen  Kinderpoëzie  Muziek  Ontspanning  Instructie in de kleine kring 9.1.3 Speelwerktijd  Opdrachten of eigen plannen uitvoeren  Productie of instructie  Verplicht aanbod of aanbod op uitnodiging  Kiezen of plannen maken  Werken met of zonder planbord  Vaste of wisselende groepen  Klassikaal werken of differentiëren  Intrinsiek of extrinsiek motiveren  Individueel werken of samenwerken 9.1.4 Buitenspel en spelen in het speellokaal  Buitenspel  Spelen in het speellokaal 9.2 Groepssamenstelling 9.2.1 Waarom homogeen groeperen? 9.2.2 Praktische problemen bij homogeen groeperen 9.2.3 Voordelen van heterogeen groeperen  Leren van en met elkaar  Aandacht voor stabiliteit en continuiteit  Rijke sociale ervaringen 9.2.4 Een geïntegreerde groep 2/3 9.3 Afspraken, regels en routines 9.4 Contacten met ouders 9.4.1 Informele contacten 9.4.2 Formele contacten  Groepsouderavonden  Schoolouderavonden 9.4.3 Samenwerking met ouders 9.4.4 Huisbezoek

441 443 443 444 444 446 449 451 452 453 457 458 460 461 462 464 464 465 466 469 470 470 471 473 474 475 477 477 478 478 479 480 484 485 485 486 487 487 489



17-02-2010 14:39:22

9.4.5 Gesprekken voeren met ouders  Entreegesprekken/kennismakingsgesprekken  Gesprekken op initiatief van de ouders  Geprekken op initiatief van de leerkracht  Tienminutengesprekken  Gesprekstechnieken 9.5 Kwaliteitsbewaking 9.5.1 Kindvolgsystemen

491 491 491 492 492 492 494 498

Bijlagen

1 Kerndoelen voor de basisschool 2 Drie doelgebieden voor het werken met jonge kinderen

503 511

Geraadpleegde literatuur

513

Illustratieverantwoording

521

Personenregister

523

Zakenregister

525



17-02-2010 14:39:23

Inhoudsopgave. Deel I Achtergronden. 1 Inleiding Ontwikkeling van jonge kinderen 33

Recommend Documents