Inhoudsopgave. 1. Inleiding Over Pharos 9

Vastgesteld door de directie op 18 april 2012 Goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 25 april 2012

Pagina 2

Pharos Jaarverslag 2011

Inhoudsopgave 1. Inleiding

5

2. Over Pharos

9

3. Migrant als klant: versterken rol en regie migranten in de gezondheidszorg Meerjarenprogramma 2011-2014

13

4. Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten Meerjarenprogramma 2011-2015

25

5. Gezondheid migrantenjeugd Meerjarenprogramma 2011-2013

41

6. Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma 2011-2014

57

7. Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma 2011-2013

69

8. Overige projecten en activiteiten 83 8.1 Centrum Gezond Leven 83 8.2 Migratie en gezondheid op een rij 88 8.3 Oudere migranten, zorg en welzijn 89 8.4 Kwaliteitsontwikkeling en –borging 90 8.5 Academische werkplaats Migranten en Gezondheidszorg 90 8.6 Bijzonder Hoogleraar Vluchtelingen en Gezondheid 91 8.7 Internationale kennisuitwisseling 93 8.8 Nieuwe kennisvragen, netwerken, accountmanagement en acquisitie 95 8.7 Gezondheidsbevordering oudere vluchtelingen en migranten 96 8.9 Facilitering Landelijk Informatie en Adviespunt Lampion 96 8.10 Informatie- en documentatiecentrum 97 8.11 Informatie en Adviespunt 98 9. Informatie en Communicatie 9.1 Kennisoverdracht via websites 9.2 Pharos uitgeverij/publicaties 9.3 Public Relations en Marketing 9.4 Training en Advies

101 101 103 106 110

10. Sociaal jaarverslag

119


Pagina 3

Pagina 4


Inleiding

Voor u ligt het jaarverslag over 2011 van Pharos, het kennis- en adviescentrum op het terrein van de gezondheid van migranten, vluchtelingen en gezondheid. Pharos werkt gezondheidszorg-breed aan het bevorderen van de kwaliteit en effectiviteit van zorg en de gezondheidsbevordering voor deze groepen. De laatste jaren zetten we waar mogelijk en gevraagd onze kennis ook in voor groepen met beperkte gezondheidsvaardigheden. In 2011 heeft Pharos het aantal partijen met wie we duurzaam samenwerken aan het verbeteren van zorg en preventie voor genoemde groep cliënten aanzienlijk uitgebreid. Onze visie en werkwijze blijken een herkenbare en werkbare invalshoek te bieden voor aanbieders, beroepsgroepen, cliëntenorganisaties, zorgverzekeraars en beleidsmakers. De uitgangspunten ‘kwaliteit van zorg voor alle burgers’, ‘geen cultuurspecifieke maar cultuursensitieve zorg’ en ‘gedeelde verantwoordelijkheid van de zorg en migranten zelf’ worden inmiddels breed gedragen. 2011 was voor de gezondheidszorg een bewogen jaar. Het kabinet heeft haar beleid op diverse terreinen van de gezondheidszorg en gezondheidsbevordering gepresenteerd in een reeks van nota’s, onder andere in de Landelijke nota gezondheidsbeleid ‘Gezondheid dichtbij’, de beleidsbrief ‘Sport en bewegen in Olympisch perspectief’, de nota ‘Vertrouwen in de zorg’ en de beleidsbrief ‘Langdurige zorg’. Duidelijk werd ook in welke zaken dit kabinet wilde investeren en in welke niet of minder. Pharos haakte in haar programma’s op verschillende manieren in op de beleidsprioriteiten.

Kwaliteit en effectiviteit gezondheidszorg en het kwaliteitsinstituut In ons zorgstelsel hanteren we het uitgangspunt dat alle burgers moeten kunnen rekenen op zorg van hoge kwaliteit: snel, goed, veilig en bereikbaar. Gezondheid van burgers is op de eerste plaats van belang voor de kwaliteit van leven van mensen, maar ook voor de samenleving als geheel, de economie, de arbeidsmarkt, participatie en de kosten van zorg. Dat geldt ook voor migranten en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Pharos zette in 2011 in al haar programma’s in op verbetering van de kwaliteit, effectiviteit en veiligheid van zorg en preventie voor deze groepen. Op dit terrein is nog veel winst te boeken, blijkt uit diverse businesscases die Pharos ontwikkelde. Er lekt nu gezondheid én geld weg doordat de match tussen de gezondheidszorg en deze cliënten nog onvoldoende is. Er is de afgelopen jaren al veel ontwikkeld op dit terrein. Er is echter weinig bekend over de effectiviteit van de initiatieven en weinig is in de mainstream van reguliere zorgen preventieprogramma’s, standaarden en richtlijnen terechtgekomen. Pharos zet in haar werk daarom in op het doorontwikkelen en onderbouwen van veelbelovende good practices en het borgen hiervan in de reguliere instrumenten voor professionals en cliënten. In 2011 hebben we hierin contact gezocht en samengewerkt met (de kwartiermakers van) het kwaliteitsinstituut, het Platform Zorgstandaarden, de Inspectie, beroepsorganisaties, koepels, opleidingen,


Pagina 5

verzekeraars, patiënten- en migrantenorganisaties, ziektespecifieke organisaties als de Nederlandse Diabetesfederatie (NDF) en het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF) en andere relevante partijen. We hebben gewerkt aan de aanpassing van een aantal richtlijnen en standaarden in de Jeugdgezondheidszorg en de huisartsenzorg. Met NHG hebben we daartoe een uitstekende en duurzame samenwerking opgebouwd. Ook met het NCJ, het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid hebben we in 2011 de samenwerking opgepakt.

Zorg en voorzieningen dichtbij huis Er is brede consensus over het versterken van de beschikbaarheid van zorg en voorzieningen dichtbij huis en van lichtere, vroegtijdige vormen van ondersteuning. In diverse programma’s heeft Pharos daar in 2011 aan bijgedragen. Het meerjarenprogramma Effectiviteit en kwaliteit somatische zorg/chronische ziekten legde het accent op het verbeteren van de effectiviteit van de eerstelijnszorg en met name de huisartsenzorg. Samen met de NHG en de LHV werd een succesvolle Masterclass voor huisartsen in achterstandswijken opgezet en uitgevoerd. Pharos bereikte hiernaast honderden huisartsen met andere vormen van bijscholing én met de nieuwe website huisarts-migrant.nl. De lancering van deze website was een van de hoogtepunten in 2011. Met de website krijgen huisartspraktijken snel toegang tot informatie over specifieke aspecten van ziekten en behandelingen bij allochtone patiënten. De site heeft in korte tijd aanzienlijke bekendheid gekregen. In 2011 hebben we ook de samenwerking met andere eerstelijnshulpverleners opgepakt: doktersassistenten, verpleegkundigen en verzorgenden en fysiotherapeuten.

Gezondheid jeugd De gezondheidsbevordering en weerbaarheid van de jeugd en laagdrempelige vormen van ondersteuning staan hoog op de agenda. De Centra voor Jeugd en Gezin bieden in principe een goede kans om ook ouders uit lage inkomens- en opleidingsgroepen en met een migrantenachtergrond op een laagdrempelige wijze en dichtbij huis te ondersteunen. We zijn dan ook verheugd dat we in 2011 samen met Forum en Mexit de handreiking ‘Bereik alle doelgroepen optimaal’ bedoeld voor de Centra voor Jeugd en Gezin, hebben kunnen uitbrengen. Daarnaast zijn vele gemeenten en CJG’s over dit zelfde thema geadviseerd. In het meerjarenprogramma Gezondheid en Jeugd was in 2011 ook aandacht voor het stimuleren van bewegen/sport en het tegengaan van overgewicht. In haar programmering vanaf 2012 zet Pharos hier verder op in, evenals op weerbaarheid en de inzet van social media.

Eigen verantwoordelijkheid en zelfmanagement Behalve de verantwoordelijkheid die de zorgsector en professionals hebben om goede zorg te bieden geldt omgekeerd voor burgers dat zij verantwoordelijk zijn voor een effectief gebruik van het stelsel en voor hun eigen gezondheid en keuzes. Tegen deze achtergrond startte Pharos in 2011 het meerjarenprogramma Migrant als klant. Pharos werkt hierin samen met onder andere het Nederlandse Patiënten

Pagina 6


en Consumentenfederatie (NPCF), Zorgbelang Nederland, LOC Zeggenschap in zorg en migrantenorganisaties. In 2011 organiseerden we voor de tweede maal met de RVZ een conferentie over de positie en rol van de migrant als klant in het zorgstelsel (‘ Het heft in eigen handen’). Met diverse patiënten- en cliëntenorganisaties werkten we in 2011 aan het actiever betrekken van migranten in hun werk én aan het opzetten van een nieuw programma ouderenzorg. Daarnaast zetten we in 2011 het Platform cultuursensitief zelfmanagement op, waarin vele partijen met elkaar samenwerken op dit thema.

Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Pharos is van oudsher actief op het terrein van gezondheid van en zorg aan asielzoekers en vluchtelingen. Pharos ondersteunt reguliere voorzieningen om ook aan deze groep cliënten passende zorg te bieden. In 2011 is er in Europees verband het vroegsignaleringsinstrument ‘Protect’ ontwikkeld. Met dit instrument kunnen professionals kwetsbare asielzoekers vroegtijdig identificeren. Zowel in Nederland als in Europa is het instrument positief ontvangen. In 2011 is er ook aandacht besteed aan gezonde voeding in azc’s, gezondheid bij terugkeer, de preventie van kindermishandeling en van psychische problematiek van asielzoekers. Rondom dit laatste zijn bestaande preventiemethodes in kaart gebracht en aanbevelingen gedaan om het aanbod te verbeteren.

Vrouwelijke genitale verminking (VGV) Sinds de jaren 90 heeft Nederland beleid gericht op het bestrijden van VGV. Pharos vervult de rol van landelijk kenniscentrum op dit terrein. Al jaren ontbreekt het aan goede cijfers over de prevalentie van VGV in Nederland. In 2011 is een voorstel ontwikkeld en gefinancierd voor een onderzoek waarmee beter inzicht gekregen kan worden in de feiten en cijfers. Het gaat hierbij om het risico om besneden te worden, aantallen vrouwen die besneden zijn, en hoe vaak er in Nederland besneden wordt. Het onderzoek start in 2012. In 2011 en komende jaren staat verder het verbeteren van de medische en psychosociale zorg aan reeds besneden vrouwen op de agenda.

Pharos en het RIVM Centrum voor Gezond leven (CGL) Pharos werkt gezondheidszorg breed en participeert in het RIVM Centrum voor Gezond Leven. Ook in 2011 hebben we onze expertise ingezet om handleidingen, bestaande kennis en interventies ook voor groepen met beperkte gezondheidsvaardigheden en migranten geschikt en effectief te maken. In 2011 hebben we bijgedragen aan de lancering van de handleiding gezonde School MBO en de versterking van de samenwerking tussen kenniscentra onderling en kenniscentra met het veld. In hoofdstuk 8 worden de werkzaamheden en activiteiten die Pharos in 2011 heeft uitgevoerd ten behoeve van het CGL beschreven.

VWS en andere financiering In de programma’s treft u projecten aan met verschillende soorten financiering: • Projecten die volledig uit de VWS - subsidie voor het programma worden gefinancierd. • Projecten die uit de VWS - subsidie voor het programma worden gefinancierd, gecombineerd met aanvullende financiering. • Projecten waarvoor volledig elders financiering wordt gezocht of al is gevonden.


Pagina 7

Opbouw jaarverslag Na hoofdstuk 2 ‘Over Pharos’ waarin we u een beeld geven van missie, visie en profiel van Pharos vindt u in hoofdstuk 3 tot en met 9 de verantwoording van de meerjarenprogramma’s en de overige activiteiten in 2011: Hoofdstuk 3 Migrant als klant: versterken rol en regie migranten in de gezondheidszorg Hoofdstuk 4 Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten. Hoofdstuk 5 Gezondheid migrantenjeugd Hoofdstuk 6 Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Hoofdstuk 7 Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking Hoofdstuk 8 Overige projecten en activiteiten Hoofdstuk 9 Informatie en communicatie In hoofdstuk 10 vindt u het sociaal jaarverslag. Hoofdstuk 11 bevat de jaarrekening over 2011. Het jaarverslag sluit af met hoofdstuk 12 waarin de bestuurs- en adviesorganen van Pharos beschreven zijn.

Drs. M.T.M. van Berkum Directeur Pharos

Pagina 8


Over Pharos

Pharos, landelijk kennis- en adviescentrum, is gespecialiseerd in:  de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van gezondheidszorg voor migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden.  De gezondheid van deze groepen.

Missie Pharos Vanuit het uitgangspunt ‘goede zorg voor iedereen’, zet Pharos kennis en advies in om de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van de gezondheidszorg voor deze groepen te stimuleren en hun gezondheid te bevorderen. Pharos hanteert de definitie van gezondheid van de World Health Organization (WHO): ‘een staat van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet slechts het ontbreken van een ziekte of gebrek’.

Visie Pharos werkt vanuit de volgende visie:  Het vraagstuk van gezondheidszorg voor migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is een gewoon vraagstuk van kwaliteit en effectiviteit van zorg. De gebruikelijke sturingsinstrumenten voor kwaliteit kunnen hierbij ingezet worden.  Uitgangspunt in ons stelsel is het principe dat iedere cliënt recht heeft op kwalitatief goede zorg. Dat geldt ook voor migranten en vluchtelingen. Zij zijn individuele zorgvragers met een aantal specifieke kenmerken. Goede zorg aan migranten betekent geen cultuurspecifieke zorg, maar cultuursensitieve zorg. Ook binnen autochtone bevolkingsgroepen zijn grote verschillen. Oog voor diversiteit en specifieke achtergrond, zoals voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden, bevordert zorg op maat in den brede.  Het is zaak ervoor te zorgen dat het reguliere stelsel voor de gezondheidszorg (de driehoek van zorgaanbieders, financiers en cliënten) voor alle burgers goed werkt.  De zorgsector en professionals hebben een verantwoordelijkheid om ook deze groepen goede zorg te bieden. Omgekeerd geldt hetzelfde, cliënten zijn medeverantwoordelijk voor een effectief gebruik van het stelsel en verantwoordelijk voor hun eigen gezondheid en keuzes hierbinnen.  Er is aanzienlijke gezondheidswinst en kostenreductie te boeken als de gezondheidszorg effectiever is voor migranten en burgers met beperkte gezondheidsvaardigheden.

Profiel Pharos is een onafhankelijk kennis- en adviescentrum. Zij is zowel kennisproducent als kennismakelaar. Zij werkt op geleide van de vraag en ondersteunt landelijke en lokale partijen, professionals en migrantenen cliënten/patiëntenorganisaties. Pharos ontwikkelt kennis samen met hen.


Pagina 9

Haar expertise en inzet richten zich op de hele gezondheidszorg en op alle terreinen die voor gezondheidsbeleid van belang zijn. Pharos beschikt over in 30 jaar opgebouwde expertise en brede netwerken op dit terrein. Hierdoor is zij bij uitstek de organisatie waar je terecht kunt als je wilt weten hoe je ervoor kunt zorgen dat de kwaliteit en effectiviteit van gezondheidszorg ook gegarandeerd zijn voor migranten, vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. De kennis van Pharos steunt op drie bronnen:  Wetenschappelijke kennis.  Praktijkkennis van zorgen hulpverleners en andere actoren.  Ervaringskennis van cliënten. Pharos zet zich in om reeds bestaande kennis beter te benutten, te verbinden en praktisch inzetbaar te maken. Diensten en producten van Pharos  Informatie, advies en ondersteuning van lokale professionals en partijen.  Onderzoeken en quick scans.  Beschikbaar stellen ‘state of the art’ kennis en informatie over: de gezondheid van migranten, vluchtelingen en groepen met beperkte gezondheids-vaardigheden. de toegankelijkheid, kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg voor deze groepen.  Interventies en good practices op het gebied van: gezondheid van migranten, vluchtelingen en burgers met beperkte gezondheidsvaardigheden. het bevorderen van de toegankelijkheid, de kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg en voorzieningen voor deze doelgroepen. preventie van meisjesbesnijdenis.  Het gaat hierbij doorgaans om het aanpassen en aanvullen van reguliere en reeds bestaande interventies, zodat deze ook bruikbaar zijn voor deze groepen.  Verspreiding en ondersteuning bij implementatie van methodieken en interventies.  Aanvulling van bestaande richtlijnen en kwaliteitscriteria zodat ze ook toepasbaar zijn voor zorg aan migranten en cliënten met beperkte gezondheidsvaardigheden.  Ondersteuning op het terrein van samenwerking met de doelgroepen.  Bijdragen aan curricula van opleidingen.  Stimuleren en organiseren van kennisuitwisseling en kennisnetwerken.  Deskundigheidsbevordering, trainingen en (bij)scholing op maat.  Publicaties.  Debatten, congressen, expertmeetings, werkconferenties en dergelijke.  Beleidssignalering en –advisering.

Samenwerkingspartners en klanten van Pharos Pharos werkt gezondheidszorgbreed en heeft een breed en gevarieerd netwerk met klanten, veldpartijen, professionals, patiënten- en cliëntenorganisaties, zelforganisaties en andere kenniscentra. Als specialistisch kenniscentrum maakt Pharos graag gebruik van de expertise van andere kenniscentra en universiteiten en werkt regelmatig met hen samen in programma’s en projecten. Partners en klanten zijn onder andere:

Pagina 10








 



   

    

Zorgprofessionals en aanbieders in de huisartsen- en specialistische zorg, jeugdgezondheidszorg (JGZ), jeugdzorg en -hulpverlening, Centra voor Jeugd en Gezin (CJG), verloskundige zorg, maatschappelijk werk en maatschappelijke opvang, Gemeentelijke Geneeskundige en Gezondheidsdiensten (GGD-en), fysiotherapie, MEE- organisaties, de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), ouderenzorg en Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK’s). Beroeps- en koepelorganisaties als de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG), Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), Orde van medisch Specialisten, Johannes Wier Stichting, Nederlands Instituut van Psychologen (NIP), Geestelijke Gezondheidszorg Nederland (GGZ Nl), Geneeskundige en Gezondheidsdiensten Nederland (GGD Nederland), ActiZ brancheorganisatie van ondernemers in de verpleegen verzorgingshuiszorg, thuiszorg, jeugdgezondheid- en kraamzorg, Landelijk Kenniscentrum LVG (Licht Verstandelijk Gehandicapten), Aedes brancheorganisatie voor woningcorporaties, Nederlands Genootschap Fysiotherapie, Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen. Patiënten en cliëntenorganisaties: PGOsupport, onafhankelijke netwerkorganisatie voor patiënten-gehandicapten- en ouderenorganisaties, Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), LOC Zeggenschap in zorg, Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM), CSO Koepel van ouderenorganisaties, Chronisch zieken en Gehandicapten Raad Nederland (CG raad), Zorgbelang Nederland en lokale belangenbehartiging, Cliëntenbelang, St. Allochtonen met Kanker (SAK). Centrum Klantervaring Zorg. Zorgverzekeraars: Zorgverzekeraars Nederland, Agis Achmea, Menzis, CZ, College voor Zorgverzekeringen, stichting Miletus samenwerkingsverband van zorgverzekeraars voor het meten van de ervaringen van de patiënt in de zorg. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) Centrum Gezond Leven (CGL), ZonMw, Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Movisie, Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), Kenniscentrum seksualiteit Rutgers WPF, Soa-Aids Nederland, Nederlands Jeugdinstituut (NJI), Trimbos, Mikado, Stivoro, Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Forum, Vilans, Schorer, Voedingscentrum, Stichting Consument en Veiligheid, kenniscentrum Overgewicht, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel), Nederlandse Organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek ( TNO), Verwey-Jonker Instituut. Centraal Begeleidingsorgaan/kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg (CBO). Vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG) en gemeenten. Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, ministerie van Binnenlandse Zaken Diabetesfederatie, Diabetesvereniging Nederland, Diabetesfonds, Reumapatiëntenbond, Stichting allochtonen en kanker, KWF kankerbestrijding, Nederlandse Hartstichting Universiteiten en academische ziekenhuizen. Opleidingsinstituten. Bureau Medische Advisering van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (BMA/IND) en Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA.) Platform for International Cooperation on Undocumented Migrants (Picum) en Dokters van de wereld. Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN), Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), St. Marokkaanse Nederlanders en andere organisaties van migranten/vluchtelingen.


Pagina 11





 

Nidos onafhankelijke (gezins)-voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers , Defence for children, LOWAN landelijk steunpunt voor het onderwijs aan nieuwkomers VluchtelingenWerk Nederland, Amnesty, Stichting voor Vluchteling-Studenten UAF, Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (IMMO), Zorg voor Asielzoekers met Psychische Problemen (ZAPP), Stichting Vluchtelingen Organisaties Rijnmond. Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ), Raad Gezondheidsonderzoek, Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), Raad voor de Kinderbescherming. Cordaid, Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Stichting Hit, Healthnet TPO.

Pharos en het RIVM Centrum voor Gezond leven (CGL) Pharos werkt gezondheidszorg breed en participeert ook in het RIVM Centrum voor Gezond leven. Pharos levert in het Centrum voor Gezond Leven een bijdrage aan de samenwerking en afstemming tussen kenniscentra onderling en tussen kenniscentra en het veld. Pharos brengt haar expertise in op het gebied van gezondheid van migranten en vluchtelingen en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden om kennis, interventies en andere instrumenten ook voor deze doelgroepen geschikt en toegankelijk te maken.

Pagina 12


Migrant als klant: versterken van rol en regie van migranten in de gezondheidszorg Meerjarenprogramma 2011- 2014

Inleiding Versterken van de rol en positie van klanten is één van de uitgangspunten in het gezondheidsstelsel. Verzekeraars, aanbieders en gebruikers hebben ieder hun eigen verantwoordelijkheid in het realiseren van cliëntgerichte zorg. Migranten vormen een grote groep klanten, zij maken zo’n 20 procent van de bevolking uit. Net als andere Nederlanders hebben zij een eigen verantwoordelijkheid om hun zorgvraag kenbaar te maken aan aanbieders en verzekeraars en effectief gebruik te maken van het zorgstelsel. Dat gaat niet iedereen even gemakkelijk af. Tegen deze achtergrond startte Pharos in 2010 het meerjarenprogramma Migrant als klant. Het programma stelt migranten in staat beter hun verantwoordelijkheid in het zorgstelsel te nemen. De Nederlandse Patiënten Consumenten Federatie (NPCF), Zorgbelang Nederland, LOC Zeggenschap in zorg en migrantenorganisaties dragen actief bij aan de realisatie ervan. Zo traint de NPCF medewerkers om migranten daadwerkelijk bij de patiëntorganisaties te betrekken. De zorgverzekeraars Azivo en Agis/Achmea hebben een aanpak om de zorgvraag van allochtone cliënten te achterhalen. Het programma besteedt ook aandacht aan laaggeletterdheid, gezondheidsvaardigheden en zelfmanagement. De tijd voor dit programma is rijp. Dit bleek onder andere toen de aanmeldingen voor het coachingstraject ‘Patiëntenorganisaties bekennen kleur’ van Pharos en PGOsupport, onafhankelijke netwerkorganisatie voor patiënten-, gehandicapten- en ouderenorganisaties, binnen korte tijd binnenstroomden. Organisaties zoals Alzheimer Nederland en het Astma Fonds worden in dit traject gecoacht en getraind in het betrekken van migranten bij hun activiteiten. Het draagvlak voor dit programma bleek ook uit de grote opkomst op de conferentie ‘Het heft in eigen handen’ die Pharos en de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ) voor de tweede maal organiseerden. Verschillende partijen maakten duidelijk dat de plannen die tijdens de eerste conferentie werden gemaakt, ook zijn opgepakt. Doelstellingen meerjarenprogramma 2011–2014 De kennis en deskundigheid van Pharos inzetten voor:  Het zichtbaar maken van de zorgvraag, patiëntervaringen en de klanttevredenheid van allochtone klanten.  Het aanvullen en verankeren van kwaliteitsnormen voor goede en verantwoorde zorg vanuit het perspectief van diversiteit.  Bevorderen dat migranten hun rol als zorgklant versterken en inzetten bij verbetertrajecten gericht op toegankelijkheid en kwaliteit van de zorg.  Het versterken van de rol van migranten naar verzekeraars en gemeenten.  Stimuleren van zelfmanagement en gezondheidsvaardigheden.


Pagina 13

Activiteiten meerjarenprogramma Migrant als Klant 2011

1. Patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone cliënten Patiënt- en klanttevredenheidsmetingen zijn een goed middel om de zorg te blijven verbeteren. De Consumer Quality-index (CQ-index), het standaard meetinstrument in de zorg, heeft een lage respons onder cliënten van migrantenafkomst. Dit project is ontstaan op initiatief van het Centrum Klantervaring Zorg (CKZ). Samen met het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) ontwikkelt Pharos vier vragenlijsten binnen de CQ-index (Huisartsenzorg, Ziekenhuiszorg, Thuiszorg en Kraamzorg) die geschikt zijn voor gebruik door migranten. Samen met zo’n honderd migranten heeft de projectgroep kritisch bekeken welke aanvullingen op de vragenlijsten precies nodig zijn. Dit vanuit het uitgangspunt ‘algemeen waar mogelijk en specifiek waar nodig’. Er is dus expliciet niet voor gekozen om een aparte methodiek voor migranten te ontwikkelen en evenmin om aanpassingen op te nemen in een apart addendum. In 2012 worden de conceptvragenlijsten getest en gevalideerd en wordt de implementatie voorbereid. De informatie uit de CQ-index helpt zorgaanbieders om het zorgaanbod verder te verbeteren en verzekeraars om de zorg gericht in te kopen. Hieronder staat een tussentijdse rapportage. Doel 2011 - 2014 Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om de patiëntervaringen en klanttevredenheid van ook allochtone klanten zichtbaar te maken, zodat deze gebruikt kunnen worden voor verbetering van kwaliteit en aansluiting van het aanbod. Activiteiten 2011  Organiseren van een bijeenkomst over de opzet en systematiek van het project voor vertegenwoordigers van migrantenpatiëntenorganisaties, branche- en cliëntenorganisaties, zorgaanbieders en zorgverzekeraars.  Verwerven van medewerking van organisaties uit de huisartsenzorg, ziekenhuiszorg, kraamzorg en thuiszorg, die meewerken aan het project aanpassing CQ-index en bij het werven van respondenten uit migrantengroepen.  Organiseren van focusgroepgesprekken met migranten. Daarin is met een representatieve groep migranten gekeken naar de kwaliteit en bruikbaarheid van de CQ-index.  Starten van het traject om de CQ-index aan te passen in samenwerking met de genoemde zorginstellingen. Resultaten 2011  Ter voorbereiding van de focusgroepsgesprekken is een bijeenkomst met sleutelfiguren van diverse migrantenorganisaties - zowel eerste- als tweede generatie migranten - georganiseerd over de systematiek van het meten van patiëntervaringen. Resultaat van de bijeenkomst was dat duidelijk werd wat de vraagstelling zou moeten zijn voor de focusgroepen van migranten en hoe de werving voor focusgroepen aangepakt kon worden.  De samenwerking met vertegenwoordigers van de zorgorganisaties en diverse (migranten)patiënten/cliëntenorganisaties is gestart ten behoeve van de implementatie van de CQ-index in 2012.  Er hebben twaalf focusgroepsgesprekken plaatsgevonden. De gesprekken hebben geleid tot een reeks aanvullingen op de CQ-index. Daarmee is deze meer cultuursensitief geworden.

Pagina 14






Het project ter aanpassing van de CQ-index loopt voor op schema. De goede samenwerking met Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL), Centrum Klantervaring Zorg (CKZ) en de actieve betrokkenheid van ziekenhuizen, huisartsen en vertegenwoordigers van thuiszorg en kraamzorg heeft hieraan bijgedragen. Tussentijdse resultaten van het project zijn gepresenteerd op de conferentie die de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ) en Pharos op 1 november 2011 organiseerden.

Aanpassing van de CQ-index vragenlijsten zal aanbieders van zorg in ziekenhuizen, de kraamzorg, de huisartsenzorg en thuiszorg een instrument in handen geven dat de klantervaringen van de volledige populatie meet en zo het zorgaanbod beter te doen aansluiten. Verzekeraars helpt het om zorg gerichter in te kopen. In de komende periode zal dit instrument worden geïmplementeerd. Samenwerkingspartners Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL) en Centrum Klantervaring Zorg (CKZ) , huisartsenpraktijken in Amsterdam, Nijmegen en Zaanstad, HagaZiekenhuis van Den Haag, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis Amsterdam, Nederlandse Beroepsvereniging voor Kraamverzorgenden, thuiszorgorganisatie Cordaan, ActiZ brancheorganisatie van ondernemers in de verpleegen verzorgingshuiszorg, thuiszorg, jeugdgezondheid- en kraamzorg, Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), Agis Zorgverzekeringen, Zorgbelang Nederland, LOC Zeggenschap in zorg, Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM), Mammarosa (patiëntenvereniging voor vrouwen met borstkanker), Oscar Nederland (multi-etnische stichting voor patiënten en dragers van sikkelcelziekte en Thalassemie), Stichting Miletus samenwerkingsverband van zorgverzekeraars voor het meten van de ervaringen van de patiënt in de zorg. Activiteiten in dit project zijn mede mogelijk gemaakt door VWS subsidie gecombineerd met aanvullende financiering van het fonds PGO (patiëntenorganisaties, gehandicaptenorganisaties en ouderenbonden) in samenwerking met het CKZ en NIVEL.

2. Versterken cliëntenparticipatie Migranten(organisaties) voelen zich zeker betrokken bij het debat over de kwaliteit van zorg, maar zijn minder bekend met bestaande vormen van cliëntenparticipatie. Migrantenorganisaties en landelijke cliënten/patiëntenorganisaties hebben aangegeven dat ze met elkaar in gesprek willen gaan over participatie in reguliere medezeggenschapsstructuren en patiëntenorganisaties. Dat vraagt om een open houding aan beide kanten. Een gemeenschappelijke aanpak versterkt de rol en regie van alle cliënten in het zorgstelsel. De samenwerking tussen migrantenorganisaties en de reguliere patiëntenorganisaties heeft in het afgelopen jaar een flinke impuls gekregen. Dat leverde tastbare resultaten op, bleek op de jaarlijkse conferentie ‘ Het heft in eigen handen’ van Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ) en Pharos. Doel 2014 Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om evenredige participatie van migranten te realiseren in cliëntenraden en patiëntenorganisaties. Activiteiten 2011  Organiseren van een publiek debat in samenwerking met de RVZ voor (migranten)cliënten/patiëntenorganisaties, zorgaanbieders en verzekeraars over cliëntenparticipatie van allochtonen.


Pagina 15





Organiseren van een panelbijeenkomst met migranten over inkoopcriteria van de Geestelijke gezondheidszorg (GGZ), als voorbeeld van een good practice van patiëntenparticipatie. Schrijven van een rapport met aanbevelingen over het aanpassen van inkoopcriteria in de GGZ.

Resultaten 2011  De conferentie ‘ Het heft in eigen handen’ (publiek debat) - georganiseerd samen met RVZ op 1 november 2011 in Utrecht – was een succes en trok bijna 200 deelnemers. Hieronder waren medewerkers van zorgaanbieders, zorgverzekeraars, ambtenaren, patiënten- en cliëntenorganisaties, kenniscentra, Wmo-raden (wet maatschappelijke ondersteuning), universiteiten en Vluchtelingenwerk. Centraal stond welke successen zijn geboekt en wat kunnen cliënten zelf doen om de zorg goed te laten aansluiten bij hun vraag. Duidelijk werd dat er daadwerkelijk een omslag plaatsvindt: het perspectief van migranten wordt in toenemende mate geïncludeerd door toedoen van de aanwezige organisaties en door migranten zelf.  Samen met Cliëntenbelang Amsterdam is een lokale panelbijeenkomst met migranten georganiseerd over inkoopcriteria voor de GGZ. (Zie project 4 Versterking rol van migranten naar zorgverzekeraars en gemeenten).  Een rapport met aanbevelingen over inkoopcriteria in de GGZ is gepresenteerd aan zorgverzekeraars, patiënten/cliëntenorganisaties en migrantenorganisaties.  Tijdens een derde bijeenkomst met 20 deelnemers uit migrantenen zorgbelangorganisaties is van gedachten gewisseld over de implicaties van het Wetsvoorstel Cliëntenrechten Zorg (WCZ). Het resultaat: een overzicht van aandachtspunten voor de voorlichting over deze wet als het gaat om mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Deze kunnen als aanbeveling worden meegenomen bij het implementatietraject van de wet.  Pharos en PGOsupport (onafhankelijke netwerkorganisatie voor patiënten-, gehandicapten en ouderenorganisaties) hebben besloten een coachingstraject ‘Patiëntenorganisaties bekennen kleur’ te ontwikkelen. Dit eenjarige traject richt zich op patiëntenorganisaties en mikt op duidelijke resultaten in het betrekken van migranten. Binnen korte tijd stroomden de aanmeldingen binnen voor dit traject. De start van het traject is in 2012.  Pharos heeft twee workshops georganiseerd op de NPCF-Conferentie ‘ Door de cliënt bekeken’. Onderwerp: inzicht krijgen in klantervaringen en -behoeften bij migranten door cliëntenpanels. De aanwezigen hebben concrete handvatten gekregen om hiermee aan de slag te gaan.  Pharos heeft voor het Landelijk Steunpunt Medezeggenschap (LSR) een training aan leden van cliëntenraden verzorgd over het vormgeven van participatie van migranten. Samenwerkingspartners Raad voor de Volksgezondheid & Zorg (RVZ), PGOsupport, Cliëntenbelang Amsterdam, Agis/Achmea, Regionale Zorgbelang organisaties, Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM), Nederlandse Patenten Consumentenfederatie (NPCF).

3. Kwaliteitscriteria voor goede en verantwoorde zorg Kwaliteitscriteria, zorgstandaarden en richtlijnen hebben meer gebruikswaarde als ze gebaseerd zijn op de kwaliteitsverwachting van de hele bevolking. In 2011 zouden we aandacht besteden aan de kwaliteitsverwachting van allochtone cliënten in de gehandicaptenzorg. Aan het begin van het jaar 2011 is besloten dit te wijzigen en de activiteiten vooral te richten op de ouderenzorg (dit is toegelicht in de brief aan VWS over wijzigingen jaarplan 2011 d.d. 25 oktober 2011, kenmerk 3891011/CdK). De groep oudere migranten neemt de komende jaren sterk in

Pagina 16


omvang toe. Er wordt een explosieve toename van het aantal demente ouderen verwacht. Ook thema’s als veilig medicijngebruik, voorkomen van valincidenten en het stimuleren van meer beweging vragen in dit kader de aandacht. Deze ontwikkelingen waren aanleiding om, in samenwerking met de CSO Koepel van ouderenorganisaties en het Netwerk Oudere Migranten Organisaties (NOOM), een ouderenprogramma op te zetten waarbinnen deze thema’s worden opgepakt. Zowel ouderenorganisaties als aanbieders van ouderenzorg signaleren dat het aanbod op het gebied van zorg en welzijn onvoldoende aansluit bij de vraag van oudere migranten. Hoewel er veel goede projecten zijn, bereiken ze deze groep in onvoldoende mate. De genoemde partijen hebben behoefte aan een richtinggevend kader voor passende arrangementen van zorg en welzijn voor oudere migranten. Zeker ook omdat de groep oudere migranten de komende jaren sterk in omvang toeneemt. Doel Monitoren van gezondheid en het zorggebruik van oudere migranten, stimuleren van de participatie van de oudere migrant als klant in het zorgstelsel en doorontwikkelen van veelbelovende ‘good practices’ in de ouderenzorg voor gebruik bij migranten en deze landelijk uitrollen. Activiteiten 2011  Afspraken maken over ontwikkeling kwaliteitscriteria voor goede en toegankelijke ouderenzorg.  Inspectie adviseren over criteria aan de hand waarvan zij toezicht kan houden op toegankelijkheid, kwaliteit en uitkomsten van zorg voor alle burgers, dus ook oudere migranten.  In overleg met CSO Koepel van ouderenorganisaties en Netwerk Oudere Migranten Organisaties (NOOM) samenwerkingspartners zoeken bij de uitvoering van het ouderenprogramma.  Voorbereiding en programmering meerjarig ouderenprogramma. Resultaten 2011  Samenwerking met NOOM en CSO heeft geresulteerd in een meerjarenprogramma voor ouderen en zorg dat start in 2012. Op basis van een quick scan in het veld zijn programmalijnen bepaald. Gezamenlijk zal gewerkt worden aan goede informatie over het zorgaanbod, doorontwikkelen van ‘good practices’ in ouderenzorg voor migranten, versterken van cliëntparticipatie en aanvullen van kwaliteitscriteria in de zorg met cultuursensitieve elementen.  Na overleg met het veld is bepaalde welke thema’s hierbinnen voorrang verdienen: dementie, terugdringen overbelasting mantelzorgers, veilig medicijngebruik, bewegen en valpreventie en valideren van kwaliteitscriteria voor ouderen.  Met NOOM, CSO en Zorgbelang Nederland is afgesproken de basisset van kwaliteitscriteria voor chronische zorg vanuit patiënten perspectief te valideren voor gebruik bij oudere migranten. Hierbij wordt uit gegaan van de criteria die de NPCF, Zorgbelang Nederland en zes grote patiëntenverenigingen hebben opgesteld in het programma ‘Kwaliteit in zicht’. Een uitgewerkt project aanpak van dit traject is beschreven. De uitvoering vindt in 2012 plaats en wordt gefinancierd in het kader van het Nationaal Programma Ouderen.  Aan de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) is advies uitgebracht met betrekking tot goede zorg voor kwetsbare ouderen in de thuissituatie.  CSO, NFU (Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra) en ZonMw ontwikkelen een visiedocument ‘Toekomstige ouderenzorg; kernwaarden, opbrengsten en perspectief’. Hierin is het perspectief van oudere migranten meegenomen. Pharos heeft de deelname van oudere migranten aan dit visietraject georganiseerd.


Pagina 17

 

Pharos heeft als panellid actief deelgenomen aan het slotdebat van het meerjarenprogramma Kleurrijke Zorg van ActiZ en VGN. Een presentatie over ouderenbeleid en participatie van oudere migranten is gehouden op een themadag van NOOM op 31 maart.

Samenwerkingspartners CSO Koepel van ouderenorganisaties, Netwerk Oudere Migranten Organisaties (NOOM), stichting Alzheimer Nederland, Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik (IVM), Mezzo Landelijke Vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg, Nederlands patiënten en Consumenten Federatie (NPCF), Netwerk Utrecht Zorg voor Ouderen (NUZO), Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Consument & Veiligheid.

4. Versterking rol van migranten naar zorgverzekeraars en gemeenten Cliënten kunnen in ons zorgstelsel verzekeraars en gemeenten prikkelen tot een beter aanbod en tot het contracteren van aanbieders die goed presteren op criteria die voor hen belangrijk zijn. Dat geldt ook voor allochtone cliënten. Hiermee nemen zij ook zelf regie en verantwoordelijkheid voor het ontvangen van passende zorg. Pharos heeft in 2011 geïnventariseerd hoe gemeenten migranten betrekken bij het Wmo-inkoopbeleid (Wet maatschappelijke ondersteuning). Daarnaast is ervaring opgedaan met een instrument om migranten te betrekken bij het formuleren van inkoopcriteria van de zorgverzekeraars. Doel 2011 - 2014 Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om migranten te stimuleren hun rol als klant van zorgverzekeraars en als actieve burger in gemeenten waar te maken zodat zorgverzekeraars en gemeenten, aanbieders contracteren die ook voor dit deel van de bevolking kwalitatief goede en effectieve zorg/diensten bieden. Activiteiten 2011  Uitvoeren van een quick scan naar Wmo-inkoopbeleid in Den Haag, Utrecht, Rotterdam, Amsterdam (G4).  Organiseren van een lokale bijeenkomst ter bevordering van de dialoog tussen migrantencliënten, een zorgaanbieder en zorgverzekeraars over inkoop van cultuursensitieve zorg.  Ondersteunen van een traject om voorlichtingsmateriaal voor migranten over het zorgverzekeringsstelsel te ontwikkelen dan wel aan te passen. Resultaten 2011 Versterken rol migranten naar gemeenten  In kaart is gebracht de wijze waarop de G4 aandacht hebben voor kwetsbare groepen migranten in het Wmo-beleid en hoe dat zijn weerslag krijgt in het contracteren van zorg. Tevens zijn good practices verzameld. De uitkomsten van de verkenning zijn samengebracht in het rapport ‘De Wmo en oudere migranten, een verkenning in de G4’ (Den Haag, Utrecht, Rotterdam, Amsterdam).  Het rapport is vervolgens besproken op een bijeenkomst met 17 deelnemers van gemeenten, Wmo-raden, cliënten- en migrantenorganisaties. In 2012 start in samenwerking met de G4 en andere steden een vervolgtraject over het inkoopbeleid binnen de Wmo.

Pagina 18


Versterken rol migranten naar verzekeraars middels cliëntenpanels en aanpassing inkoopcriteria  Samen met Cliëntenbelang Amsterdam is via een bijeenkomst met ervaringsdeskundige migranten, deskresearch en interviews in kaart gebracht wat de kansen en knelpunten in de GGZ-zorg aan migranten en wat dat betekent voor de inkoop van GGZ door verzekeraars.  De resultaten hiervan zijn gebruikt om de bestaande inkoopcriteria, opgesteld door de Nederlandse GGZ patiëntenorganisaties, aan te vullen. Hierover is een adviesrapport opgesteld voor Agis/Achmea. Gepland is om ook met andere zorgverzekeraars in gesprek te gaan over de potentiële meerwaarde van migrantenpanels bij de zorginkoop.  De resultaten van dit project hebben hun weg gevonden naar: het NPCF congres ‘ Door de cliënt bekeken’ waar Pharos twee workshops hield over het ophalen van klantervaringen en behoeftes middels migrantenpanels. Dit was een gezamenlijke conferentie van zorgbelangorganisaties en Agis/Achmea over zorginkoop in de GGZ. regionale expert teams van cliënten (RET’s). Allochtone cliënten zijn uitgenodigd hieraan deel te nemen. Een mooi resultaat: hiermee kunnen zij een structurele bijdrage leveren aan evaluatie en bijstelling van inkoopcriteria in de GGZ. De zorgverzekeraar heeft de waarde van de rol van migranten bij het inkoopproces gezien. De ervaring die in dit project is opgedaan bij de GGZ kan in de komende jaren verbreed worden naar andere zorgsectoren.  Met ondersteuning van NOOM en Pharos heeft Agis/Achmea in verschillende steden een voorlichtingsronde over het zorgverzekeringsstelsel uitgevoerd waarbij reeds bestaand informatiemateriaal voor cliënten is aangepast. Samenwerkingspartners De G4 (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht) en Wmo adviesraden, Agis/Achmea, Netwerk Oudere Migranten Organisaties (NOOM), Cliëntenbelang Amsterdam, GGZ inGeest, Zorgbelang Nederland, Nederlands patiënten en Consumenten Federatie (NPCF).

5. Inzicht in gezondheidsvaardigheden Zorgprofessionals hebben behoefte aan concrete handvatten en ondersteuning bij het communiceren met patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden. Pharos heeft over dit onderwerp in 2011 veel workshops verzorgd in verschillende werkvelden. Doel 2011- 2014 Vergroten van het inzicht en de vaardigheden van professionals en allochtone patiënten met een laag cognitief en lees/schrijf-niveau in de eerstelijns gezondheidszorg voor een betere communicatie. Activiteiten 2011  Inventariseren wat zorgprofesssionals willen leren om het niveau van gezondheidsvaardigheden van hun patiënten goed te kunnen inschatten.  Focusgroepen met laaggeletterde allochtone zorgvragers organiseren over hun ervaringen met de communicatie met de huisarts.  Aanbieden van de training ‘Heb ik het goed uitgelegd’, over omgaan met lage gezondheidsvaardigheden en workshops over dit thema.  Lid van de Alliantie gezondheidsvaardigheden en de werkgroep participatie.


Pagina 19

Resultaten 2011  Geïnventariseerd is wat zorgprofessionals willen leren om het niveau van gezondheidsvaardigheden van hun patiënten beter te kunnen inschatten.  Een training voor hulpverleners is beschikbaar en uitgevoerd voor 12 fysiotherapeuten in achterstandswijken in Utrecht. De training is positief geëvalueerd. Deelnemers gaven aan beter te kunnen aansluiten bij de gezondheidsvaardigheden van laaggeletterde en analfabete patiënten.  In workshops is kennis overgedragen over communicatie met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden: Tijdens de conferentie Tolken in de zorg, in Rotterdam, voor 35 deelnemers uit de zorg, tolkenwereld, beleidsmakers. Tijdens het Nationaal congres Volksgezondheid, 35 deelnemers: professionals, beleidsmakers, onderzoekers uit de zorg. Tijdens de bijeenkomst met Education Permanente Altrecht, professionals en beleidsmakers GGZ. Tijdens de landelijke studiedag Associatie voor interactiebegeleiding en thuisbehandeling, 50 25 deelnemers.  In vakbladen zijn artikelen gepubliceerd: ‘Heb ik het goed uitgelegd? Communicatie met laagopgeleide migranten’. ‘Taalvaardigheid beïnvloedt gezondheid allochtonen’. Er zijn in 2011 geen aanvullende financiële middelen gevonden voor het ontwikkelen van een e-test en een meetladder. Samenwerkingspartners Alliantie gezondheidsvaardigheden, Nederlands Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), Nederlands Instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL), GGD Nederland, Landelijk Kenniscentrum LVG (Licht Verstandelijk Gehandicapten), Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW), Artsen Jeugdgezondheidszorg Nederland (AJN), Regionale Opleidingscentra (ROC’s), GGD-en, migrantengroepen.

6. Toeleiding naar taal/inburgering De Directie Inburgering en Integratie van het toenmalige VROM/WWI had Pharos gevraagd na te gaan of de zorg een rol kan spelen in de toeleiding van migranten naar taal- en inburgeringslessen. Dit was aanleiding voor het project ‘Taal op recept’, dat in 2010 startte. Het project richtte zich op de volgende vragen:  Is er al sprake van toeleiding?  Zijn er ‘good practices’?  Hoe werken zorgprofessionals, gemeente en taalaanbieders hierin samen?  Wat zijn de mogelijkheden voor de toekomst? Doel Toeleiding van migranten met een beperkte beheersing van de Nederlandse taal via het zorgcircuit naar taal- en inburgeringlessen bevorderen. Activiteiten 2011  Telefonische enquête bij 38 huisartsen- en fysiotherapiepraktijken in 17 achterstandswijken, in 11 steden.  Beschrijving en analyseren van de twee pilots, één in Den Haag en één in Rotterdam, beiden Onder de naam ‘Taal op Recept’.  Uitwerken van een vervolg voor 2012 (jaarplan 2012).

Pagina 20


Resultaten 2011  Uit de telefonische enquête blijkt dat er momenteel niet of nauwelijks doorverwijzingen plaatsvinden via de huisarts- of fysiotherapiepraktijk naar taalcursussen.  De twee hierboven genoemde pilot(s) zijn beschreven, randvoorwaarden zijn in kaart gebracht, verbeterpunten zijn geformuleerd en er is advies uitgebracht voor een vervolgtraject. Belangrijkste aanbeveling is dat een vertrouwensband tussen zorgverlener en cliënt voorwaarde is voor een effectieve doorverwijzing. Verder is samenwerking tussen gemeente, zorg (bijvoorbeeld huisarts of fysiotherapeut) en volwasseneducatie nodig om met name cliënten in achterstandssituaties te bereiken.  De resultaten van het project zijn in een rapportage gepubliceerd op onder andere de Pharos-website (‘Taal op Recept’).  In 2012 wordt een vervolg gegeven aan dit project op de pilotlocaties.

Samenwerkingspartners Gemeentelijk servicepunt voor inburgering, de ‘Taalwijzer’, Amsterdam West, Volwasseneneducatie van het Regionaal Opleidingscentrum van Amsterdam, Amsterdam West, Taalaanbieder ‘Taal op Maat’, Centrum Jeugd en Gezin (CJG) Amsterdam West, Gemeente Den Haag, Dienst Sociale Zaken en Werkgelegenheidsprojecten, Gezondheidscentrum ‘Rubenshoek’, Taalaanbieder Capabel Taal, Gemeente Rotterdam. Dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving, Taalaanbieder Alsare, Ontwikkeling en Advies, ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.

7. Opzetten pool van migrantenexperts Pharos werkt vaak met migrantenexperts samen in het verbeteren van de zorg. Ook andere organisaties, zoals zorgaanbieders, verzekeraars en universiteiten, hebben behoefte aan kennis en ervaringen van migranten zelf. Daarom heeft Pharos in 2010 een start gemaakt met het opzetten van een pool van migrantenexperts. Deze experts zijn thuis in verschillende domeinen binnen de Nederlandse gezondheidszorg. Pharos gebruikt deze pool voor eigen activiteiten en bemiddelt bij vragen uit het veld. Doel 2011 – 2014 Zorgprofessionals met een migrantenachtergrond inzetten ten behoeve van het verbeteren van de kwaliteit en het bereik van gezondheidszorg voor migranten. Activiteiten 2011  Werving migranten experts via (lokale) netwerken is voortgezet.  Bij de opzet en uitwerking van projecten is actief gebruik gemaakt van de deskundigheid van migrantenexperts.  Aanscherpen profiel en expertisegebieden van migrantenexperts.  Opstellen werkplan voor het Pharos Consultteam. Resultaten 2011  Pharos beschikt inmiddels over een flexibele externe pool/consultteam van migranten die in 2011 zijn ingezet voor advisering in verschillende projecten.  Er zijn randvoorwaarden vastgesteld voor de bemiddeling en inzet van migrantenexperts naar andere organisaties zoals zorgaanbieders, verzekeraars en cliëntenorganisaties.  Er is een start gemaakt met het ‘Pharos-consultteam’ dat bestaat uit deskundigen met bewezen autoriteit op gespecificeerde vakgebieden (somatische zorg, jeugd en ouderen).


Pagina 21

Samenwerkingspartners Migranten- en vluchtelingenorganisaties, CSO Koepel van ouderenorganisaties, relevante universiteiten en hogescholen, landelijke kenniscentra en patiëntencliëntenorganisaties.

8. Actuele zaken en beleidsadvisering Het programma wordt in toenemende mate gevraagd voor advisering over beleid en heeft in 2011 ingespeeld op een aantal actuele zaken. Activiteiten en resultaten 2011  In 2011 heeft Pharos het initiatief genomen tot oprichting van het platform cultuursensitief zelfmanagement. Het platform is bedoeld als vehikel en stimulans voor samenwerking tussen organisaties die zich met onderzoek en praktijk van zelfmanagement in de zorg bezig houden. In het platform participeren momenteel naast Pharos: Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (NIVEL), Nederlandse Organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO), Centraal Begeleidingsorgaan/kwaliteitsinstituut voor de gezondheidszorg (CBO), Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM), Trimbos, Vilans, Universiteit van Amsterdam/AMC, IVM, Nederlandse patiënten Consumentenfederatie (NPCF), Hogeschool Arnhem Nijmegen.  Er is advies gegeven aan onder andere: Inspectie Gezondheidszorg (IGZ) in het kader van hun onderzoek naar de kwaliteit van ziekenhuiszorg voor ouderen. Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) bij de vormgeving van een project gericht op het verstrekken van online informatie aan patiënten. LOC Zeggenschap in zorg bij de uitvoering van het project ‘Versterken van medezeggenschap van cliëntenraden’. Zorgbelang Noord- Holland bij de uitvoering van het project ‘Ontschotting in de zorg’ Zorgaanbieder in de verpleegen verzorgingshuis (V&VT) sector bij de vraag hoe zij migranten beter kunnen bereiken en de zorg goed kunnen laten aansluiten. Vrije Universiteit Amsterdam bij het ontwikkelen van patiënten netwerken ten behoeve van een onderzoek naar ouderenzorg. Cliëntenbelang Amsterdam over cultuursensitief werken binnen de eigen organisatie. LGGZ platform over de inzet van migranten bij de aanpak van Regionale Expertise Teams. Netwerk Utrecht Zorg voor Ouderen (NUZO), Pharos is als adviseur betrokken.  In aanvulling op reeds genoemde zaken zijn bijdragen in de vorm van workshops en presentaties gegeven tijdens: Conferentie ‘Voor betere zorg thuis!’ van Agis en Cliëntenbelang op 2 maart 2011 in Utrecht. Presentatie ‘Migrant als klant’, een gewoon vraagstuk van kwaliteit van zorg, tijdens het Symposium van Pluspunt Rotterdam, expertisecentrum voor senioren en participatie op 3 maart 2011. Conferentie ‘Oudere Migranten’ van NCB en gemeente Alkmaar op 4 april 2011. Achterban-dag over het thema gezondheidszorg van Landelijk Inspraakorgaan Zuid Europa op 29 mei 2011. Bijeenkomst ‘Patiënten participatie in onderzoek’ van PGOsupport en ZonMw op 22 september 2011.

Pagina 22


-



Congres ‘Wmo – participatie’ van Movisie op 27 september 2011. Conferentie ’Het zorgstelsel in Vogelvlucht’ van PGOsupport op 4 oktober 2011. Training inkoop GGZ van Zorgverzekeraars Nederland op 5 oktober 2011. ‘Training voor patiënten- en cliëntenorganisaties’ van ZonMw op 20 en 21 oktober 2011. Conferentie ‘Participatie van vluchtelingen’ van het Nicis Institute, kennisinstituut van, voor en door steden in Nederland, Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) en Vluchtelingenwerk Nederland over gezondheid en zorggebruik van vluchtelingen op 28 november 2011. Publicaties in vakbladen: Artikel ‘Conferentie ouderenzorg’. Artikel ‘Toegankelijkheid en gebruik van huisartsenzorg’. Artikel ‘Herinneringen en dromen van medezeggenschap van T. Abma’.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Migrant als Klant: 3.327 uren.


Pagina 23

Pagina 24


Effectiviteit en kwaliteit van somatische zorg en preventie/ chronische ziekten Meerjarenprogramma 2011-2015

Inleiding Het bieden van zorg van hoge kwaliteit aan alle burgers en tegelijkertijd het bewaken van de kostengroei, is een opgave die in het beleid centraal staat. Het meerjarenprogramma `Effectiviteit en kwaliteit van somatische zorg/chronische ziekten’ wil daaraan bijdragen door in te zetten op het verbeteren van de effectiviteit en kwaliteit van zorg aan migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Het vergroten van de effectiviteit draagt bij aan een betere gezondheid en grotere tevredenheid over de ontvangen zorg. Daarnaast leidt dit tot vermindering van de zorgkosten. Dit laatste blijkt uit business cases van Pharos over onder andere de huisartsenzorg en spoedeisende hulp. De ziektelast onder migranten is gemiddeld 22% hoger dan onder autochtonen. De oorzaak hiervoor ligt met name bij een aantal chronische ziekten zoals diabetes, COPD, depressie en angstklachten. Dit programma richt zich op deze ziektelast door middel van het doorontwikkelen en onderbouwen van veelbelovende aanpakken. Het programma besteedt uiteraard ook aandacht aan goede basisinformatie voor cliënten en het versterken van zelfmanagement. Hierin wordt nauw samengewerkt met het programma Migrant als Klant. In toenemende mate integreren we in de activiteiten van Pharos ook mensen met lage gezondheidsvaardigheden, zodat de projectresultaten ook voor deze groep van toepassing zijn. Een van de beleidsprioriteiten is de zorg dichtbij huis versterken. Het programma draagt daaraan bij door de focus te leggen bij de eerstelijnszorg. In 2011 werkten we in verschillende projecten intensief samen met zorgprofessionals en beroepsorganisaties, om de zorg dichtbij huis aan migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden te verbeteren. Deze samenwerking, onder meer met het Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG) en de Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV), is onder andere gericht op huisartsen in achterstandswijken en werpt haar vruchten af. De masterclass voor huisartsen in achterstandswijken en ook de website huisarts-migrant.nl blijken zeer succesvol. Pharos werkt ook samen met de Nederlandse Vereniging voor Doktersassistenten en de Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland. Aanpassing en aanvulling van zorgstandaarden, protocollen en richtlijnen zodat deze effectief zijn voor de diversiteit van de bevolking, krijgt steeds meer aandacht in dit programma. Die aanpassing gebeurt altijd in samenwerking met de eigenaren en onder het motto: ‘aanpassing daar waar nodig en als het toegevoegde waarde biedt’. De contacten hierover met de NHG, de Regieraad kwaliteit van zorg, het Coördinatie Platform zorgstandaarden en de kwartiersmakers voor het Kwaliteitsinstituut zijn hier voorbeelden van en worden nader beschreven onder project 7. In toenemende mate voeren we de projecten uit in wijken. Zo ontwikkelen we in project 1 (over onbegrepen klachten) met professionals en cliënten in wijken bestaande instrumenten en (professionele) richtlijnen door. De richtlijn voor SOLK (somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten) van de NHG wordt hierbij


Pagina 25

aangevuld met specifieke kennis over migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden. In project 3 (over diabetes) ontwikkelt Pharos een cultuursensitief ondersteuningsaanbod voor wijkverpleegkundigen en fysiotherapeuten in de toeleiding en begeleiding van mensen met een hoog risico op diabetes naar gecombineerde leefstijlinterventies. Doelen 2011- 2015 Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om de effectiviteit en kwaliteit van somatische zorg en preventie te verbeteren door:  Veelbelovende aanpakken met cliënten(experts) en professionals in meerjarenprogramma’s door te ontwikkelen tot samenhangende effectieve interventies. Hierbij staat de cliënt/patiënt en de effecten van zorg en behandeling centraal.  Diversiteit te laten opnemen in zorgstandaarden, richtlijnen, protocollen en curricula van beroepsgroepen in de eerste lijn.  Effectieve communicatie tussen cliënten/patiënten en zorgverleners te versterken.  Bundelen, indien nodig aanpassen, (digitaal) toegankelijk maken en verspreiden van ondersteunende kennis en informatie over/voor allochtone cliënten/patiënten voor de beroepsgroepen. Inpassen van deze kennis binnen de reguliere ondersteuningsstructuren.

Activiteiten meerjarenprogramma Effectiviteit en kwaliteit van somatische zorg en preventie/chronische ziekten 2011

1. Dinamo - Diversiteit in aanbod voor migranten met onbegrepen klachten. Huisartsen in achterstandswijken hebben bij migranten en patiënten met lage gezondheidsvaardigheden vaak te maken met somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK). Volgens huisartsen veroorzaken deze patiënten grote werkdruk. Bovendien is de behandeling vaak weinig bevredigend, zowel voor de patiënt als voor de arts. Patiënten geven aan dat het aanbod hun onvoldoende verder helpt, en huisartsen geven aan dat ze vaak onvoldoende raad weten met de behandeling van onverklaarde lichamelijke klachten bij deze patiënten. De huidige multidisciplinaire SOLK-richtlijn van de Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG) biedt hiervoor onvoldoende handvatten. Dit project heeft als doel de richtlijn daarop aan te vullen. Pharos werkt in dit project met lokale organisaties samen: STIOM in Den Haag en Raedelijn in Utrecht. Er zijn twee pilotlocaties om onderling goed te kunnen vergelijken. Omdat aanvullende financiering nog niet rond was, is in 2011 een deel van de geplande activiteiten uitgevoerd. Een deel van voor dit project gereserveerde uren is daarom ingezet voor het realiseren van de website voor huisartsen (project 2.2 in het jaarplan) die in november 2011 is gelanceerd. Deze wijziging is opgenomen in de brief aan VWS over wijzigingen jaarplan 2011 d.d. 25 oktober 2011, kenmerk 3891011/CdK. In 2010 heeft Pharos de interventies in kaart gebracht die er voor allochtone patiënten met SOLK zijn. Hieruit bleek dat een belangrijk knelpunt zich voordoet bij de huisarts, wat reden was om het project bij te stellen. Doel (bijgesteld) 2011- 2015 Verbeteren van de zorg aan allochtone patiënten met somatische onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK).

Pagina 26


Activiteiten 2011  Op basis van behoefteanalyse bij lokaal werkende huisartsen is de focus van het project verlegd naar effectievere diagnosestelling, behandeling en verwijzing door de huisarts.  In co-creatie met huisartsen en patiënten ontwikkelen van een cultuursensitief stappenplan voor de begeleiding van patiënten met onvoldoende verklaarde klachten.  Experts op het terrein van SOLK benaderden voor deelname aan de klankbordgroep.  Publiceren over de belangrijkste migratie gerelateerde oorzaken van onvoldoende verklaarde klachten.  Een quickscan maken van internationale literatuur over SOLK-interventies gericht op migranten  Op basis van verbeterde en verdiepte inzichten aanpassen van projectopzet. Resultaten 2011  De focus van het project is bijgesteld, waarna een aangepaste projectaanvraag is ingediend. Zoals in de inleiding vermeld was aanvullende financiering in 2011 nog niet rond. Een substantieel deel van de voorgenomen activiteiten zou met behulp van deze aanvullende financiering plaatsvinden. Eind 2011 is financiering gevonden voor twee derde van het benodigde bedrag via Stichting Achmea Gezondheidszorg. Financiering voor het resterende bedrag is aangevraagd.  Vijf experts op het terrein van SOLK en/of participatief onderzoek zijn geworven voor de klankbordgroep.  Er is een concept-artikel geschreven over migratie gerelateerde oorzaken van onvoldoende verklaarde klachten. Dit is aangeboden bij een wetenschappelijk tijdschrift.  Internationale literatuur en internationaal relevante interventies zijn in kaart gebracht. Dit onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat er op het gebied van SOLK en migranten zeer weinig specifieke kennis beschikbaar is in andere landen. Samenwerkingspartners STIOM, zorgverleners van gezondheidscentra, gemeente Den Haag, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (Nivel), Raedelijn, Utrechts Fonds Achterstandsondersteuning, VU - afdeling huisartsengeneeskunde, Universiteit Wageningen – afdeling sociale wetenschappen, UMC Radboud – afdeling Eerstelijnsgeneeskunde, Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG), migrantenexperts, Nederlands Paramedisch Instituut, zorgverzekeraars.

2. Huisartsenzorg en diversiteit Dit project beoogt de huisartsenzorg voor allochtonen effectiever te maken. Deze is vaak minder effectief dan voor autochtone patiënten. Een belangrijke reden hiervoor is het gebrek aan overeenstemming tussen huisarts en migrant. De gevolgen: een hoger aantal (terugkom)consulten, lagere therapietrouw en minder cliënttevredenheid. Huisartsen en praktijkondersteuners (POH) ervaren de genoemde situatie als lastig. De huisartsenadviescommissie van Pharos heeft ervoor gekozen dit project te richten op de volgende aspecten:  verbeteren van kennis en culturele sensitiviteit bij de huisartsen.  verbeteren van communicatie van patiënten met de doktersassistente en POH.  verbeteren van kennis over het eigen lichaam bij veel migranten (met name de eerste generatie).  meer bekendheid van zorgverleners over hoe ze op dat gebrek aan kennis kunnen anticiperen en het ontbreken van geschikt voorlichtingsmateriaal.


Pagina 27

Doel 2011-2015 Effectiviteit van huisartsenzorg versterken door middel van het verbeteren van kennis en cultuursensitiviteit van de huisarts, assistenten en praktijkondersteuners. Het project bestaat uit 4 deelprojecten.

2.1. Kwaliteit huisartsenzorg De vruchtbare samenwerking met de NHG en de LHV - werkgroep artsen in achterstandswijken heeft geresulteerd in een gemeenschappelijk gedragen applicatiecursus/masterclass voor huisartsen in achterstandswijken. Daarnaast is een intensieve samenwerking tot stand gekomen met het netwerk van docenten etnische en culturele diversiteit (ECD) in de beroepsopleiding tot huisarts. Doel 2011-2015 Huisartsenzorg voor allochtone patiënten effectiever maken door middel van het vergroten van kennis over richtlijnen, (medisch inhoudelijke) specifieke kennis met betrekking tot de gezondheid van allochtonen en het vergroten van vaardigheden van de huisarts en assistenten. Activiteiten 2011  Uitwerken en uitvoeren van de applicatiecursus/masterclass voor huisartsen ‘Topzorg of Tobzorg: huisarts in achterstandswijk’. In overleg met de NHG en LVH is besloten dat Pharos inhoudelijk verantwoordelijk is voor deze masterclass.  Ontwikkelen van een specifiek nascholingsaanbod voor Utrechtse huisartsen, doktersassistenten en praktijk ondersteuner huisarts (POH’ers) (‘Oren van Babel’).  Verzorgen van andere workshops en nascholingen voor huisartsen.  Vervolg geven aan het inpassen van diversiteit in richtlijnen en protocollen in de huisartsenzorg.  Organiseren van een expertbijeenkomst waar de bruikbaarheid en effectiviteit van het etnisch cultureel divers intakeformulier beoordeeld is. Bij de beoordeling van dit intakeformulier zijn veel partijen betrokken geweest: de LHV, het NHG, de adviesgroep huisarts en diversiteit, allochtone huisartsen, huisartsen met expertise op het gebied van intakes en elektronische patiëntendossiers en de deelnemers aan de masterclass.  Bijdrage verzorgen aan de toolkit laaggeletterdheid van de LHV.  Digitaal beschikbaar stellen van het voorlichtingsboekje ‘ Wie helpt mij als ik ziek ben’. Dit boekje is geschikt voor laaggeletterde patiënten die meer willen weten over hun lichaam en ziekten.  Publiceren van de resultaten van het onderzoek naar migrantentevredenheid over de huisartsenzorg.  Artikelen voor onder meer het Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek. Resultaten 2011 Opleiden en trainen van professionals in de huisartsenpraktijk  De masterclass/applicatiecursus voor huisartsen in achterstandswijken is ontwikkeld en uitgevoerd. De masterclass bestaat uit modules voor een achtdelige nascholing, over onder andere laaggeletterdheid, chronische ziekten, etnische en culturele aspecten van hypertensie, culturele verschillen binnen de palliatieve zorg en multiproblematiek. Een groep van 19 huisartsen heeft het eerste deel van de masterclass afgerond. De evaluaties waren zeer positief. De artsen gaven aan dat zij effectiever met de doelgroep communiceren, meer kennis en vaardigheden hebben voor de juiste benadering van etnische en culturele verschillen en de gevolgen van een lage sociaaleconomische ontwikkeling. Het effect van de

Pagina 28






training op het aantal huisartsbezoeken is niet direct aantoonbaar, blijkt uit literatuuronderzoek en wetenschappelijke consultatie in 2011 uitgevoerd. Begin 2012 starten drie nieuwe groepen huisartsen onder begeleiding van Pharos. Het Utrechtse Fonds Achterstandsondersteuning is bereid gevonden de nascholing ‘Oren van Babel’ te financieren voor uitvoering begin 2012. Hierin ontvangen huisartsen, doktersassistenten en POH’ers in de achterstandswijken in Utrecht en Amersfoort aanvullende opleiding. Pharos heeft de volgende workshops verzorgd, waarmee veel huisartsen bereikt zijn: ‘Interculturele aspecten van kanker en communicatie over kanker.’ Twee maal verzorgd tijdens het jaarlijkse Nederlandse Huisartsen Genootschap (NHG)-congres. Deelnemers: 200 huisartsen. ‘Praktijk en wetenschap: de website huisarts-migrant.nl’. Verzorgd bij Pharos in Utrecht. Deelnemers: een groep van 50 huisartsen, onderzoekers en migranten. ‘Onbekend maakt onbemind’. Huisartsenzorg voor (reizende) migranten.’ Verzorgd voor PAO-G Utrecht. Deelnemers: 100 huisartsen. ‘Palliatieve zorg voor allochtone patiënten.’ Verzorgd voor PAOG Nijmegen. Deelnemers: een groep van 80 huisartsen, specialisten en verpleegkundigen. ‘Borstkankerscreening allochtone vrouwen.’ Verzorgd voor Nationaal congres Volksgezondheid in Amsterdam. Deelnemers: een groep van 50 GGD-medewerkers en sociaal geneeskundigen. ‘Low Health literacy.’ Verzorgd voor WONCA Europe Warschau. Deelnemers: 60 huisartsen uit heel Europa. ‘What Is Good Palliative Care for Immigrants with a Turkish or Moroccan Background?’ Verzorgd voor (Poster) EAPC in Lissabon. ‘Undocumented women: health and access to healthcare’. Verzorgd voor MWIA in Breukelen. Deelnemers: 150 internationale vrouwelijke (huis)artsen. ‘Migrant care in General Practice.’ Verzorgd voor WONCA Europe in Warschau. Deelnemers: 60 huisartsen uit heel Europa.

Cultuursensitieve richtlijnen en protocollen  In protocollen en richtlijnen die herzien worden is diversiteit prominenter opgenomen. Pharos heeft hierbij geadviseerd. Met name heeft de herziene standaard depressie veel aandacht besteed aan etnische en culturele diversiteit. Bij de NHG is een commissie gestart met de standaard SOLK (somatische onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten) waarin ook veel aandacht hieraan wordt geschonken. Over aanpassing van andere zorgstandaarden wordt ook bij project 7 gerapporteerd.  In 2012 zet Pharos het advies voort in overleg met de NHG. Aanpassing van richtlijnen, protocollen en zorgstandaarden krijgt tevens een vervolg in overleg met het platform zorgstandaarden en de kwartiermaker van het nieuwe kwaliteitsinstituut voor de zorg. Werken met een etnisch cultureel divers intakeformulier  Pharos heeft een expertbijeenkomst georganiseerd over het etnisch divers intakeformulier. Ook hebben we een bijdrage geleverd aan drie door anderen georganiseerde bijeenkomsten over intakes. Daarnaast is er een expertbijeenkomst met doktersassistenten geweest. Resultaat hiervan is dat een breed spectrum aan organisaties en deskundigen bijgedragen heeft aan de evaluatie van het formulier. Het etnisch divers intakeformulier is vervolgens aangepast.


Pagina 29



Uit de evaluatie bleek dat het beter is te wachten met een grootschalige implementatie van dit formulier. De reden is dat de NHG met nieuwe eisen voor het Huisartsen Informatie Systeem (HIS) gaat komen waarin dit formulier geïntegreerd gaat worden. In 2011 is het intakeformulier in NHG vormgeving verspreid onder huisartsen tijdens nascholingen en congressen.

Patïenttevredenheid huisartsenzorg  In het project Patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone patiënten waarover we in het programma ‘Migrant als Klant’ rapporteren, valideren we voor de huisartsenzorg de CQ-index (Consumer Quality Index), een klanttevredenheidsinstrument. Hiermee wordt de CQ-index bruikbaarder voor migranten en cliënten met een lage opleiding. Publicaties  De resultaten van het onderzoek ‘Onbekend maakt onbemind’ naar cliënttevredenheid met de huisartsenzorg (2010) zijn gepubliceerd in een brochure. Deze brochure is op grote schaal verspreid onder huisartsenorganisaties, individuele huisartsen en bibliotheken. Een samenvatting van het onderzoek is gepubliceerd in Phaxx nummer 1, 2011.  In de Phaxx van maart 2012 is een artikel verschenen over de ervaringen van huisartsen in achterstandswijken.  In het tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek is gepubliceerd met het artikel ‘Een jonge migrantenzoon met hiv: wie vertelt hem wat? Het antwoord van de huisarts’. Informatie over laaggeletterdheid  De toolkit laaggeletterdheid is verspreid onder huisartsenpraktijken in achterstandswijken.  Het gezondheidsboekje ‘Wie helpt mij als ik ziek ben’ voor laaggeletterde patiënten is digitaal beschikbaar gesteld. Het is vanaf april 2011 478 keer gedownload van de website van Pharos. Samenwerkingspartners Landelijk Huisartsen Vereniging (LHV), Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Huisartsen adviescommissieleden van het programma diversiteit in de huisartsenzorg van Pharos, Regionale huisartsenverenigingen, Utrechts Fonds Achterstandswijken (UFA), Regionale huisartsenvereniging, Stadsmaatschap Utrecht, docenten etnische en culturele diversiteit aan de beroepsopleidingen tot huisarts, WONCA. De applicatiecursus/masterclass is uitgevoerd met VWS subsidie gecombineerd met aanvullende financiering van diverse achterstandsfondsen voor huisartsen. Locaties: Den Haag, Amsterdam, Rotterdam en Utrecht. Het project ‘Oren van Babel’ is uitgevoerd met VWS subsidie gecombineerd met aanvullende financiering van het Utrechts Fonds Achterstanden.

2.2. Consultondersteunende website over medische aspecten Huisartsen met migrantenpatiënten geven aan behoefte te hebben aan snel vindbare informatie over etnische en culturele aspecten van ziekten en zorg. Om hieraan tegemoet te komen heeft Pharos de afgelopen jaren de beschikbare kennis op dit terrein gebundeld en opgenomen op een website. Eind 2011 lanceerde Pharos met groot succes en bereik de nieuwe website www.huisarts-migrant.nl. Voor Pharos was dit een van de hoogtepunten in 2011. Het bezoekersaantal van de website stijgt elke maand sinds de lancering. Bezoekers geven regelmatig blijk van waardering voor de site en/of geven aan de site in hun eigen nieuwsbrief op te nemen. Dit heeft veel publiciteit tot gevolg. De

Pagina 30


site biedt huisartsen beknopte, praktische en goed onderbouwde informatie over uiteenlopende aspecten van de huisartsenzorg voor allochtone patiënten. Doel 2011-2013 Huisartspraktijken krijgen snel toegang tot informatie over specifieke aspecten van ziekten en behandelingen bij allochtone patiënten door middel van het ontwikkelen en uittesten van een voor huisartsen gebruiksvriendelijke website. Activiteiten 2011  Ontwerpen van de website huisarts-migrant.nl en vullen met content. Onderwerpen variëren van sociale problematiek en ziektebeelden die specifiek zijn voor allochtone patiënten, taalbarrières en cultuurverschillen tot reizigersgeneeskunde, overzichten van hulpverlenings- en zelforganisaties en informatie over herkomstlanden van patiënten.  Inbedden van de site in het digitale huisartsen(zorg)landschap.  Pretesten van de site onder een groep huisartsen.  Lanceren van de site tijdens een speciaal hiervoor georganiseerde bijeenkomst met aanwezigheid van 50 huisartsen, onderzoekers en migranten. Geven van de lezing ‘Praktijk en wetenschap: de website huisarts-migrant.nl’ op deze bijeenkomst.  Bekendheid geven aan de site op fora, in vakbladen en nieuwsbrieven voor huisartsen.  Monitoren van de bezoekers van de website. Resultaten 2011  De website huisarts-migrant is eind 2011 online gegaan en met veel waardering ontvangen. Door de site hebben huisartsen toepasbare en actuele informatie onder handbereik waarmee zij de zorg aan migrantenpatiënten kunnen verbeteren.  Voor de website is er uitgebreide publicitaire aandacht geweest: Aankondigingen van de website in ruim 30 vakbladen en nieuwsbrieven voor huisartsen (onder meer van de LHV, de NHG, in huisarts en wetenschap, bij de NPHF). Via het internet op diverse websites voor huisartsen (de spreekuurassistent, mednet, LHV, artsennet en de ROS-sen) en via meerdere social media. Op bijeenkomsten, via o.a. 2.500 congrestassen van het NHG-congres 2011; via een virtuele tour door de site vertoond in de NHG-stand op het NHG-congres; en in de Pharos-stand op het Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten (NVDA-) congres dat door 700 doktersassistenten is bezocht. Via artikelen, onder andere in het tijdschrift voor doktersassistenten in december 2011. De publiciteit over de website heeft geresulteerd in grote bekendheid ervan onder huisartsen. Dit blijkt uit veel signalen die we ontvangen van huisartsen en tijdens bijeenkomsten waar huisartsen komen, het blijkt ook uit de enthousiaste reacties in de infobox van de website.  Het bezoekersaantal van de website stijgt sinds de lancering. Half januari 2012: 477 bezoekers. eind maart: 799 bezoekers. Veel van deze bezoekers zijn huisartsen in achterstandswijken (850 in Nederland). In Nederland zijn er ca. 800-900 huisartsen werkzaam in achterstandswijken.  Bezoekers geven regelmatig blijk van waardering voor de site en/of geven aan de site in hun eigen nieuwsbrief op te nemen.  De site heeft als spin-off dat de interesse bij deze beroepsgroep toeneemt om hun kennis en vaardigheden op dit terrein te verhogen. Dit blijkt bijvoorbeeld uit toegenomen aanvraag voor materiaal en interesse in trainingen.


Pagina 31

In de komende jaren zal de informatie van de site ook geschikt worden gemaakt voor andere beroepsgroepen, zoals doktersassistenten. Aanvullend kan materiaal ontwikkeld worden waarmee de site kan worden aangevuld, zoals voorlichtingsmateriaal speciaal geschikt voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Samenwerkingspartners Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Dit project is mogelijk door aanvullende financiering van St. Achmea Gezondheidszorg en St. Gezondheidszorg Spaarneland. Subsidie van het ministerie van VWS maakte het ontwikkelen van de content van de website mogelijk.

2.3. Databank met geschikt voorlichtingsmateriaal voor allochtone laaggeletterde patiënten Er is behoefte aan passend, bij voorkeur beeldend, voorlichtingsmateriaal voor allochtone laaggeletterde patiënten. Dit materiaal kan tijdens het spreekuur ter ondersteuning van het consult worden meegegeven. Op dit moment is er wel voorlichtingsmateriaal voor allochtone patiënten, maar ontbreekt het aan overzicht en digitale beschikbaarheid. Daarnaast is onbekend in hoeverre het bestaande materiaal geschikt is voor laaggeletterde patiënten. Een actueel en digitaal overzicht bespaart de huisarts veel zoektijd. Doel 2011-2012  Voorlichtingsmaterialen en communicatiehulpmiddelen die in de huisartsenzorg gebruikt worden zijn op bruikbaarheid voor allochtone laaggeletterde patiënten gescreend.  Middels een digitale databank zijn geschikte materialen toegankelijk gemaakt. Activiteit 2011  Voorlichtingsmateriaal verzamelen en screenen op inhoudelijke correctheid en geschiktheid voor laaggeletterden. Resultaten 2011  De screening is uitgevoerd en heeft duidelijk gemaakt dat er (nog) weinig materiaal bestaat dat voor laaggeletterden geschikt is.  Zoals aangegeven in het jaarplan is de ontwikkeling van een digitale databank alleen mogelijk met aanvullende financiering. Deze is in 2011 nog niet gevonden. Een alternatief, namelijk het geschikte materiaal op te nemen in de website huisarts-migrant (zie project 2.2.), zal Pharos in 2012 onderzoeken.

2.4. Verkenning: Nascholing voor doktersassistenten Als het gaat om nascholing heeft Pharos de focus verbreed: van de huisarts naar alle professionals die werkzaam zijn in de huisartsenpraktijk, onder wie doktersassistenten. In spiegelgesprekken met deze groep werd duidelijk dat doktersassistenten behoefte hebben aan meer kennis over gezondheidsvaardigheden van en de communicatie met allochtone patiënten. Vergroting van deze kennis zal bijdragen aan een betere ondersteuning van de huisartsenzorg. Pharos heeft het resultaat van de behoeftepeiling en eventuele actiepunten begin 2012 besproken met de NDVA. Doktersassistenten willen individueel beter leren communiceren met deze groep cliënten. Daarom is het doel van de verkenning aangepast.

Pagina 32


Doel (aangepast) Kennis en deskundigheid inzetten om doktersassistenten uit huisartsenpraktijken in achterstandswijken (na-)scholing te geven over communicatie met, en gezondheidsvaardigheden van allochtone patiënten. Activiteiten 2011  Uitvoeren van een nadere behoeftepeiling naar nascholingswensen van doktersassistenten in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten (NVDA).  Ontwikkelen en pretesten van een pilottraining voor doktersassistenten.  Schrijven van een artikel voor het vakblad van doktersassistenten. Resultaten 2011  Pharos heeft het resultaat van de behoeftepeiling en eventuele actiepunten begin 2012 besproken met de NDVA. Doktersassistenten willen individueel beter leren communiceren met deze groep cliënten.  De pilottraining ‘Hij spreekt mijn taal niet’ voor doktersassistenten is twee keer verzorgd: - in de regio Gouda, voor 70 deelnemers. - op het congres van de NVDA, voor 200 deelnemers. Beide trainingen zijn door de deelnemers goed geëvalueerd.  In december 2011 verscheen een artikel voor het vakblad van doktersassistenten over het werken met migranten en laagopgeleiden.  De in 2011 duidelijk toegenomen interesse bij doktersassistenten biedt stevige aanknopingspunten voor nascholing. Als eerste aanspreekpunt voor de patiënt is het voor de doktersassistent van groot belang goed te kunnen communiceren met deze groepen patiënten. In 2012 zetten we hier verder op in. Samenwerkingspartner De Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten (NVDA).

3. Meerjarenprogramma diabetes Diabetes is een van de grote veroorzakers van de relatief hogere ziektelast bij migranten en ook mensen met lagere gezondheidsvaardigheden. Pharos heeft een projectsubsidie gekregen van de Nederlandse Diabetes Federatie voor het project ‘CO-zorg’ (Cultuursensitieve Ondersteuning). Dit project richt zich op het ontwikkelen en evalueren van een cultuursensitief ondersteuningsaanbod voor zorgprofessionals. Pharos betrekt de NHG bij de uitvoering van de training voor zorgprofessionals. Doel ervan is de diabeteszorg aan bovengenoemde cliëntengroepen effectiever te maken. De doelgroep van diëtisten is gezien de veranderende financiering voor dieetadvisering niet actief benaderd.

Doel 2011-2015 Ontwikkelen en uitvoeren van een meerjarenprogramma ‘effectieve diabeteszorg voor migranten’ met een aantal beroepsgroepen uit de eerste lijn, migranten(organisaties) en een lokale partij. Activiteiten 2011  Contacten leggen met de volgende organisaties: Nederlandse Diabetes Federatie (NDF), Hogeschool Arnhem Nijmegen; afdeling diëtetiek, GGD Eindhoven, Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), Diabetes Vereniging Nederland, Nederlands Instituut


Pagina 33

   



   

voor Sport en Bewegen (NISB). Doel is kennismaken en mogelijkheden bespreken om samen te werken op het gebied van cultuur sensitieve diabeteszorg. Ontwikkelen van een plan voor een cultuursensitief ondersteuningsaanbod voor zorgprofessionals. Het uitvoeren van het plan met betrokken eerstelijns zorgprofessionals, lokale en landelijke samenwerkingspartners. Aanvragen van accreditatie voor trainingen van Pharos voor de genoemde beroepsgroepen. Zes trainingen over interculturele communicatie en communicatie met laaggeletterden ontwikkelen en uitvoeren voor wijkverpleegkundigen in het kader van het ZonMw project ‘Zichtbare Schakel’. In gesprek zijn met de V&VN academie over de verzorging van trainingen intercultureel werken en een publicatie over diversiteit, onder voorbehoud van aanvullende financiering. Training laaggeletterden en gezondheidsvaardigheden voor fysiotherapeuten werkzaam in achterstandswijken in Utrecht ontwikkelen en uitvoeren. Agenderen van diversiteit als onderdeel van kwaliteit bij de opleiding voor fysiotherapie en verpleegkunde in Utrecht. Bieden van advies aan het Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) ten behoeve van richtlijnaanpassing op diversiteit. Schrijven van een artikel voor een vakblad voor fysiotherapeuten.

Resultaten 2011  Er zijn samenwerkingsafspraken gemaakt met Nederlandse Diabetes Federatie (NDF), Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF), Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), Regionaal Fysiotherapie Genootschap (RGF), Migrantenorganisaties, Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Diabetes Federatie, HAN, Diabetes Vereniging Nederland, Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ).  Er is een start gemaakt met de uitvoering van het project CO-zorg, waarvoor in oktober 2011 aanvullende financiering voor is verkregen van de Nederlandse Diabetes Federatie. Dit project beoogt de effectiviteit van diabeteszorg voor migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden te verhogen.  Er is accreditatie toegekend voor trainingen van Pharos voor fysiotherapeuten en verpleegkundigen.  130 wijkverpleegkundigen (in zes trainingsgroepen) hebben de door Pharos verzorgde training CO-zorg (Cultuursensitieve Ondersteuning) gevolgd.  De training laaggeletterden en gezondheidsvaardigheden is uitgevoerd voor 12 fysiotherapeuten en docenten fysiotherapie uit de regio Utrecht werkzaam in achterstandswijken. De evaluatie van de training is positief. De deelnemers gaven aan dat zij met nieuwe inzichten met deze groepen kunnen omgaan.  Een publicatie over diversiteit voor de V&VN-academie is opgeschort totdat er aanvullende financiering beschikbaar is. Daarnaast zijn er door personeelswisselingen bij V&VN nog geen afspraken gemaakt over het verzorgen van trainingen diversiteit.  In twee vakbladen is gepubliceerd over communicatie met laagopgeleide migranten.  Het Koninklijke Nederlandse Fysiotherapie Genootschap (KNGF) heeft interesse getoond in advies van Pharos over richtlijnaanpassing en zal hier in 2012 gebruik van kunnen maken. Samenwerkingspartners Nederlandse Diabetes Federatie (NDF), Koninklijke Nederlandse Fysiotherapie Genootschap (KNFG), Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN), Regionaal Fysiotherapie Genootschap (RGF), Migrantenorganisaties, Nederlands

Pagina 34


Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Diabetes Federatie, HAN, Diabetes Vereniging Nederland, Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ). Het project CO-zorg wordt aanvullend gefinancierd door de Nederlandse Diabetes Federatie.

4. Borstkanker en allochtone vrouwen De deelname van Turkse en Marokkaanse aan het borstkankerbevolkingsonderzoek is veel lager dan die van Nederlandse vrouwen. Vroegtijdige opsporing van borstkanker leidt tot een grotere genezingskans en bespaart zorgkosten. Dit blijkt uit de businesscase van Pharos in 2010. Met dit project wil Pharos bijdragen aan een verhoogde deelname van Turkse en Marokkaanse vrouwen aan de borstkankerscreening. Door benodigde aanvullende financiering kwam in oktober 2011 rond. In afwachting hiervan is al wel voorstudie uitgevoerd en vond er kennisoverdracht naar zorgprofessionals plaats. Deze bijstelling is opgenomen in de brief aan VWS over wijzigingen jaarplan 2011 d.d. 25 oktober 2011, kenmerk 3891011/CdK. Doel 2011-2015 Deelname aan het bevolkingsonderzoek van Turkse en Marokkaanse vrouwen is verhoogd:  Sociale media is ingezet bij verhoging deelname borstkankerscreening. In 2010 en 2011 is financiering aangevraagd voor een project dat zich richt op het verhogen van de deelname van allochtone vrouwen aan het preventieve borstkanker bevolkingsonderzoek door middel van voorlichting via online communities. De aanname is dat de jongeren die aan deze sites deelnemen hun moeders zullen informeren. We onderzoeken de validiteit van deze aanname door het effect te meten.  Groepsvoorlichting over borstkanker in de huisartsenzorg. Pharos en Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ) willen gezamenlijk een plan uitwerken om groepsvoorlichting over borstkanker screening te laten verzorgen door doktersassistenten en allochtone zorgconsulenten. Activiteiten 2011  Organiseren en uitvoeren van de eerste focusgroepbijeenkomst.  Opzetten en uitvoeren van een voorstudie en verzorgen van een presentatie tijdens de Pre-conference EUPHA in Kopenhagen in 2011.  Organiseren en uitvoeren van kennisoverdracht aan RIVM-afdeling preventie over opvattingen over preventie en kanker bij migranten.  Advies geven aan het RIVM over de aandacht voor etnische en culturele diversiteit in screening en voorlichting.

Resultaten 2011  Er is financiering verkregen bij Achmea en KWF waardoor het project per oktober 2011 kon starten.  De focusgroep met 14 Turkse en Marokkaanse jonge vrouwen heeft input geleverd voor de social media strategie.  Via een workshop tijdens de EUPHA pre-conference ‘Migrant Health’ in Kopenhagen is kennis overgedragen aan een international groep van 31 deelnemers uit Denemarken, Duitsland, Spanje, UK en Zweden.  Aan de RIVM-afdeling preventie is een gastcollege gegeven over aandacht voor etnische en culturele diversiteit. Hierbij waren 40 deelnemers. Tevens is


Pagina 35



op verzoek van het RIVM advies gegeven over implementatie aandacht voor etnische en culturele diversiteit in screening en voorlichting. In vakbladen is gepubliceerd en rapporten zijn verschenen: Young adult migrants rol in stimulating participation in breast cancer screening of older female Family members. M. Durmaz onder supervisie van M. van den Muijsenbergh en K. Hosper, 2011. Breastcancer screening and Turkish women – in Germany and The Netherlands. Promotieonderzoek PhD study E. Behrens, university Bielefeld, Nederlandse begeleider M. van den Muijsenbergh. Screening borstkanker voor iedereen? Deelname van allochtone vrouwen aan bevolkingsonderzoek A. de Jonge, M. Rijnders, C. Agyemang, R. van der Stouwe, J. den Otter, M. van den Muijsenbergh, B. Vermeer. CMG 2011, 1: 30-38. Geringe deelname migrantenvrouwen aan borstkanker screening. M. van den Muijsenbergh, B. Vermeer. Epidemiologisch bulletin jaargang 4, 2011, nummer 1: 12-16.

Samenwerkingspartners Marokko Media, RIVM, CVB, Erasmus Universiteit, Stichting Allochtonen en Kanker, Mammarosa, Pink Ribbon. Dit project heeft aanvullende financiering gekregen van Stichting Achmea Gezondheidszorg en KWF.

5. Verkenning: Perinatale zorg Pharos wil migrantenjongeren beter voorzien van basisinformatie over gezond zwanger worden en blijven. Dat doen we via sociale media. Zo kunnen de jongeren op een manier die bij hen past, gemakkelijk kennis opdoen en ervaringen delen. Pharos heeft hiervoor een projectvoorstel geschreven waarvoor nog financiering gezocht wordt. Aansluiting wordt gezocht bij het programma ‘Klaar voor een kind’ van het ErasmusMC en de GGD Rotterdam-Rijnmond. Doel Vroegtijdig informeren via sociale media van allochtone aanstaande jonge ouders over basale zaken die van belang zijn voor een gezonde zwangerschap en het tijdig in zorg komen. Activiteiten 2011  Deelnamen aan de werkgroep perinatale voorlichting onder voorzitterschap van het RIVM.  Herschrijven van de folder Kinderwens.  Ontwikkelen van een projectvoorstel waarin wordt aangegeven hoe een te ontwikkelen social media strategie aan kan sluiten bij het kennisniveau over gezond zwanger worden van jongeren. Resultaten 2011  Pharos participeerde in 2011 in de werkgroep perinatale voorlichting. Deze werkgroep komt vier keer per jaar bijeen. Pharos heeft de projectgroep geadviseerd. De opdracht voor het herschrijven van de folder Kinderwens komt hieruit voort.  De herschreven folder Kinderwens is begin 2012 gereed. De folder is hiermee ook bruikbaar voor moeders en vaders met beperkte gezondheidsvaardigheden.  Er is naar financiering gezocht voor het project waarmee via social media jongeren bereikt worden. Eind 2011 was deze nog niet gevonden.

Pagina 36


Samenwerkingspartners RIVM, Koninklijke Nederlandse Organisatie voor Verloskundigen (KNOV), Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), NHG, Voedingscentrum, VSOP, Erfocentrum, Stichting Opvoeden, GGD Nederland, NCJ, RIVM/CVB, RIVM/CGL, Kind en ziekenhuis, Perinatale audit, Klaar voor een kind Rotterdam.

6. Verkenning: Verminderen gebruik spoedeisende hulp door migranten De aanleiding voor dit project was de vraag van een zorgverzekeraar. Oneigenlijk bezoek aan de spoedeisende hulp (SEH) maakt de zorg onnodig duur. Een business case van Pharos in 2011 maakt duidelijk dat migranten naar schatting 1,5 maal zo vaak als Nederlanders op eigen initiatief een SEH bezoeken. Inzicht in de redenen van de doelgroep om de SEH te bezoeken, kan handvatten bieden voor vermindering van oneigenlijk bezoek. Doel De redenen van het oneigenlijke gebruik van de SEH achterhalen en inzicht verkrijgen in hoe dit verminderd kan worden.

Activiteiten 2011  Ontwikkelen van een business case gericht op het verminderen van oneigenlijk bezoek van migranten aan de SEH.  Verkenning bij professionals en in de literatuur van de beschikbare kennis en onderzoeken over de redenen van migranten om de SEH te bezoeken. Resultaten 2011  De business case gericht op het verminderen van oneigenlijk bezoek van migranten aan de SEH is ontwikkeld en besproken met de DG curatieve zorg. Hij gaf aan de case interessant te vinden en goed te kunnen gebruiken.  Uit de verkenning naar de oorzaken van het oneigenlijk gebruik blijkt dat de problematiek door ziekenhuizen herkend wordt, maar dat er weinig kwalitatieve en kwantitatieve informatie aanwezig is (omdat er geen registratie op etniciteit is). SEH-professionals bleken wel bereid te willen werken aan oplossingen.  Op voorwaarde van aanvullende financiering zal Pharos een project in 2012 starten om onnodig gebruik van SEH terug te dringen.

7. Actuele zaken en beleidsadvisering De professionals en beleidsmakers werkzaam in de somatische zorg hebben ook in 2011 een groeiend beroep gedaan op de expertise van Pharos rond migranten en groepen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Actuele ontwikkelingen zijn regelmatig aanleiding geweest om beleidsadvies bij Pharos te vragen.

Doel 2011- 2015 Het op geleide van de vraag en actuele ontwikkelingen adviseren van (lokale) partners, zorg- of overheidsinstellingen en beroepsgroepen teneinde kwaliteit en effectiviteit van somatische zorg en preventie voor migranten te bevorderen. Activiteiten en resultaten 2011  Pharos heeft een notitie opgesteld voor de kwartiermaker van het nieuw op te richten kwaliteitsinstituut en van de regieraad kwaliteit van zorg. Deze notitie gaat over de noodzaak en mogelijkheid van het aanpassen van richtlijnen en zorgstandaarden, vanuit het oogpunt van etnische en culturele diversiteit. De notitie is met VWS besproken. In 2012 krijgt dit een vervolg in overleg met het


Pagina 37

 



 





platform zorgstandaarden en de kwartiermaker van het nieuwe kwaliteitsinstituut voor de zorg bij het CVZ. Op verzoek van de inspectie is advies gegeven over post-operatieve zorg aan en heropname van migranten in ziekenhuizen. Pharos heeft deelgenomen aan het consortium TransFysA (Transparante Fysiotherapie in achterstandsgebieden, promotietraject). Dit consortium richt zich op het toegankelijk maken van fysiotherapeutische zorg voor laaggeletterden in achterstandsgebieden. Het consortium bestaat uit de Hogeschool Utrecht, TNO, de Werkgroep fysiotherapeuten in achterstandsgebieden, NIVEL, NIGZ, RGF Midden Nederland, KNGF, Mikado en Agis in de regio Utrecht. Er is een presentatie verzorgd over hoe de diversiteit van de bevolking te bereiken, tijdens een bijeenkomst over social marketing van de Directie Directeur Voeding, Gezondheidsbescherming en Preventie van VWS. Op verzoek is advies uitgebracht over hoe de nieuwe zorgstandaard dementie ook bruikbaar gemaakt kan worden voor zorg aan migrantenpatiënten. Het gezamenlijke onderzoek van Pharos, Nivel en IKMN naar het cultuursensitief maken van de richtlijnen Palliatieve zorg is afgerond. Dit heeft geresulteerd in de volgende publicaties: Handreiking palliatieve zorg aan mensen met een niet-westers achtergrond, P. Mistiaen, A.L. Francke, F.M. de Graaff, M.E.T.C. van den Muijsenbergh, Utrecht Nivel / IKNL / Pharos 2011. Achtergronddocument bij ‘Handreiking palliatieve zorg aan mensen met een niet-westerse achtergrond’ Achtergronden en methodische verantwoording, P. Mistiaen, A.L. Francke, F.M. de Graaff, M.E.T.C. van den Muijsenbergh, Utrecht Nivel / IKNL / Pharos 2011. - De zorg voor patiënten met kanker in de huisartspraktijk, Dr. METC van den Muijsenbergh, Drs. B.S. Wanrooij: Leerboek Oncologie (red Velde, C.J.H. van de et alt) Bohn, Stafleu en van Lochum. Houten 2011: 677 -83. Advies door Pharos: Aan het RIVM over aandacht voor etnische en culturele diversiteit in screening en voorlichting. Aan Azivo over de aanpak van ongewenst bezoek SEH van migranten. Aan het Nationaal kompas volksgezondheid: over aanpassing onderdeel preventie/doelgroepen/reizigers met meer uitgebreide en actuele informatie over gezondheidsrisico’s bij migranten bij het bezoek aan het land van herkomst. Aan de Hogeschool Arnhem – Nijmegen, lectoraat chronische zorg over aandachtspunten in wetenschappelijk onderzoek naar migranten. Aan het Voedingscentrum over vitamine D deficiëntie bij migranten. Aan de afdeling medische Ethiek AMC over ontwikkeling Waardenweb (website voor ethische vragen in de zorg). Deelname Commissies: Begeleidingscommissie NIVEL/Pharos van het onderzoek naar cultuur sensitieve richtlijnen palliatieve zorg. Werkgroep generalistische zorg NHG: standpunt kernwaarden huisartsgeneeskunde. Programmacommissie Op één lijn ZonMw. RIVM programmacommissie bevolkingsonderzoek borstkanker. Klankbordgroep Centrum Gezond Leven. Programmacommissie Palliatieve Zorg ZonMw. Projectgroep sociaal-medische huisartsenzorg voor kwetsbare patiënten Nijmegen Praktijk Buitenzorg. redactie website Kinderen zonder papieren van de Nederlandse Verenging voor kindergeneeskunde. Medische groep Stichting Gast, vrijwilligersorganisatie uitgeprocedeerde asielzoekers.

Pagina 38


-

Netwerkoverleg vluchtelingen en gezondheidszorg Nijmegen.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Effectiviteit en kwaliteit van somatische zorg en preventie/ chronische ziekten: 4358 uren


Pagina 39

Pagina 40


Gezondheid Migrantenjeugd Meerjarenprogramma 2011-2013

Inleiding Alle kinderen in Nederland moeten gezond en veilig kunnen opgroeien en hun talenten kunnen ontwikkelen. Dit is uitgangspunt voor het programma Jeugd van Pharos. Met de meeste kinderen gaat het gelukkig goed: ze voelen zich doorgaans gezond en gelukkig. Met een deel van de jeugd gaat het minder goed wat betreft gezondheid en ontwikkeling. In dat deel zijn migrantenkinderen en/of kinderen met lage gezondheidsvaardigheden oververtegenwoordigd. Pharos zet zich in voor een gezonde ontwikkeling van deze kinderen. Dat gebeurt ten eerste door te werken aan een meer optimaal ondersteuningsaanbod voor de ouders in de opvoeding. Ten tweede door het hulpverleningsaanbod beter te laten aansluiten bij de behoeften van deze groepen. Pharos vindt het daarbij belangrijk dat alle lichte vormen van ondersteuning zo effectief mogelijk worden benut door jongeren en ouders die dit nodig hebben. Hierdoor kan immers de inzet van zwaardere zorg worden voorkomen. Zeker de Centra Jeugd en Gezin (CJG) bieden in principe een goede kans om ook ouders uit groepen met een lage sociaal economische status (ses) en/of met een migrantenachtergrond op een laagdrempelige wijze en dichtbij huis te ondersteunen. Professionals in het veld van de jeugdhulpverlening geven echter aan dat het lastig is om deze kinderen en hun ouders goed en op tijd te bereiken en adequaat te begeleiden. Het is dus belangrijk om hen daar beter toe in staat te stellen. Dit is reden voor Pharos om veel energie te steken in het toerusten van professionals met praktisch toepasbare kennis, scholing en advies. In 2011 heeft Pharos samen met Forum en Mexit hard gewerkt aan een handreiking voor de CJG. De handreiking beschrijft op welke manier alle doelgroepen optimaal bereikt kunnen worden. Vanuit het project zijn regionale bijeenkomsten georganiseerd voor CJG-medewerkers en zijn tientallen adviesgesprekken gevoerd met gemeenten en CJG-coördinatoren. De insteek daarbij was steeds dat het bereiken en bedienen van migrantenkinderen niet gezien moet worden als iets bijzonders, maar dat dit onderdeel uitmaakt van het reguliere kwaliteits- en sturingsbeleid. Veel van de gesprekspartners gaven aan dat dit adviesgesprek hun kijk op de problematiek had veranderd. Pharos is verheugd dat de trainingen voor CJG medewerkers en –coördinatoren, die in het kader van dit project ontwikkeld zijn, de komende tijd laagdrempelig kunnen worden aangeboden. ZonMw heeft hiervoor financiële middelen ter beschikking gesteld. Op die manier leren steeds meer professionals hoe ze cultuursensitief kunnen werken. Tegelijkertijd werkt Pharos aan het verbeteren van de dialoog en samenwerking tussen ouders en CJG-medewerkers door het inzetten van spiegelgesprekken. Wat betreft het ondersteunen van ouders in hun opvoedingstaak heeft Pharos in 2011 gewerkt aan het verrijken van het bestaande aanbod met als doel dit ook aan te laten sluiten bij groepen zoals vluchtelingenouders en Somalische ouders. Stimuleren van meer bewegen door jongeren is een belangrijk speerpunt in het huidige beleid. Met groepen migrantenmoeders is gesproken over het meer in


Pagina 41

beweging krijgen van hun kinderen. Pharos ondersteunt gemeenten om een aantrekkelijk aanbod ook voor deze groepen voor elkaar te krijgen. Daarnaast hebben we samen met Miramedia gewerkt aan een aangepast aanbod voor migrantenouders als het gaat om het adequaat omgaan met het internetgedrag van hun kinderen. In het kader van kennisoverdracht hebben medewerkers van programma Jeugd in 2011 tientallen malen kennis en ervaring overgedragen aan professionals in het veld van de jeugd(gezondheids)zorg.

Activiteiten meerjarenprogramma Gezondheid migrantenjeugd 2011

1. Centra voor Jeugd en Gezin Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) kunnen een rol spelen bij de positieve ontwikkeling van migrantenjongeren en bij opvoedingsondersteuning voor hun ouders. Toch blijken deze groepen relatief weinig gebruik te maken van reguliere lichtere vormen van zorg. CJG-medewerkers geven zelf aan de genoemde groepen niet goed te kunnen bereiken. In het project Interculturalisatie Centra voor Jeugd en Gezin stimuleert en faciliteert Pharos samen met Forum en Mexit, dat de CJG’s alle doelgroepen optimaal bereiken en effectief bedienen. Doel 2011-2013 CJG-medewerkers en verantwoordelijke gemeenteambtenaren zodanig toerusten, dat zij in staat zijn om via het CJG migrantengezinnen tijdig te bereiken en effectieve hulp te bieden. Activiteiten 2011  Voortzetten van adviesgesprekken met gemeenteambtenaren en managers van CJG’s. Deze gespreksronde is gestart in 2010. Vervolgens het op hoofdlijnen analyseren en evalueren van het resultaat.  Het ontwikkelen en uitvoeren van twee pilottrainingen. Eén training voor CJGmedewerkers en één training voor gemeenteambtenaren en managers CJG’s.  Het ontwikkelen van onderdelen voor de gereedschapskist voor CJG’s, op te nemen als bijlage in de handreiking.  Het organiseren van twee regionale conferenties voor draagvlakontwikkeling en kennisoverdracht onder CJG-medewerkers en beleidsambtenaren.  Het schrijven van een eindrapport van het project voor ZonMw.  Het herzien van de handreiking ‘De Interculturalisatie van de Centra voor Jeugd en Gezin’ op basis van de wensen en behoeften van CJG-medewerkers en beleidsambtenaren Jeugd. Resultaten 2011  Adviesgesprekken over vergroting van de effectiviteit van CJG’s bij migrantenjongeren en hun ouders zijn in 2010 en 2011 gevoerd bij 25 gemeenten. Deze gesprekken hebben ertoe geleid dat gemeenteambtenaren en managers van CJG’s anders zijn gaan kijken naar het bereiken van alle doelgroepen, namelijk als onderdeel van het reguliere kwaliteitsbeleid. De gespreksronde bleek een goed middel om draagvlak te creëren en praktisch toepasbare kennis over te dragen aan gemeenten en CJG’s.  De oorspronkelijke handreiking ‘De Interculturalisatie van de Centra voor Jeugd en Gezin’ is herzien op basis van de wensen van CJG- medewerkers en aangevuld met een zestal tools voor de gereedschapskist voor CJG’s. De herziene handreiking heeft als titel ‘Bereik alle doelgroepen optimaal’. Er zijn 5.000 exemplaren gedrukt en deze zijn begin 2012 verstuurd naar alle CJG’s en gemeenten.

Pagina 42






Drie regionale conferenties zijn georganiseerd met een opkomst van ongeveer 100 deelnemers per keer. Deze conferenties werden positief (gemiddeld >7,5) beoordeeld door de aanwezige CJG-medewerkers, beleidsambtenaren jeugd en andere jeugdhulpverleners. Door de bijeenkomsten nam bij hen de bereidheid toe om te investeren in het bereiken van migrantengezinnen en kreeg men praktische handvaten aangereikt om de effectiviteit bij deze groepen te vergroten. Good practices die op deze conferenties werden gepresenteerd zijn in de bovengenoemde handreiking opgenomen. De twee ontwikkelde trainingen zijn zeer goed beoordeeld (cijfer 8) en worden in 2012 aangeboden aan alle CJG’s en gemeenten. De trainingen gaan vooral in op wat CJG’s kunnen doen om migranten beter te bereiken. Na de scholing geven professionals aan dat zij beter kunnen communiceren, cultuurverschillen gemakkelijker overbruggen en beter in staat zijn aan te sluiten bij de behoeften van migrantengezinnen. Dit scholingsaanbod wordt gefinancierd door ZonMw. Pharos en Forum verzorgen de trainingen en bieden ook adviesgesprekken aan gemeenten aan over hoe alle doelgroepen optimaal bereikt kunnen worden.

Samenwerkingspartners Gemeenten, CJG’s met ketenpartners, (lokale) migrantenorganisaties, ouders en jeugdigen, ZonMw, Ministerie van VWS, Forum en Mexit. Dit project is uitgevoerd met VWS financiering gecombineerd met aanvullende financiering van ZonMw.

2. Vrijwillige inzet voor en door jeugd en gezin Het effect van Centra voor Jeugd en Gezin (CJG) kan vergroot worden als wijkbewoners zich samen met het CJG gaan inspannen om het opvoedklimaat in de buurt te verbeteren. Pharos wil in dit project jongeren en ouders zelf, lokale (vrijwilligers)organisaties en CJG’s ondersteunen bij het verbeteren van het opvoedklimaat in de buurt. Een goede manier om dit proces op te starten is het houden van spiegelbijeenkomsten. Hierbij wisselen jongeren en ouders onderling hun ervaringen met opvoeden uit en bespreken hun behoeften op dit gebied, terwijl zorgen hulpverleners hiernaar luisteren. Uit eerdere ervaringen met deze methode blijkt dat het begrip over en weer sterk toeneemt en dat er draagvlak voor samenwerking wordt gecreëerd. Op basis van deze spiegelbijeenkomsten wordt met ouders, kinderen en lokale partners gewerkt aan het tot stand brengen van verbetertrajecten van het opvoedklimaat in de wijk. Het project vindt plaats in de gemeente Almere. Doel 2011-2012 Bevordering van de samenwerking op wijkniveau tussen jongeren en ouders uit (allochtone) gezinnen met lage gezondheidsvaardigheden, lokale (migranten en vrijwilligers) organisaties en CJG’s om zo het effectieve bereik van deze gezinnen te doen toenemen en gezamenlijk het opvoedklimaat in de wijk te verbeteren. Activiteiten en resultaten 2011  In 2011 heeft ZonMw een aangepast projectvoorstel goedgekeurd dat het mogelijk maakt dit project in Almere uit te voeren.  Met de coördinator van het CJG Almere zijn gesprekken gevoerd om draagvlak te onderzoeken en te ontwikkelen binnen het CJG. De afspraken, taken en verantwoordelijkheden zijn duidelijk vastgelegd. De beoogde gespreksleiders van de spiegelbijeenkomsten hebben een speciale training gevolgd.  De methode voor de spiegelbijeenkomsten is aangepast, zodat deze goed aansluit bij de randvoorwaarden op lokaal niveau.


Pagina 43



De spiegelbijeenkomsten zijn gepland in het voorjaar van 2012. Dan heeft het CJG Almere alle relevante deelnemers voor de bijeenkomsten geworven en kunnen de spiegelgesprekken plaatsvinden. Het project loopt dan ook door in 2012.

Samenwerkingspartners CJG Almere, jongeren en ouders uit de wijken en lokale (vrijwilligers)organisaties. Pharos voert dit project uit met financiering van ZonMw.

3. Seksuele gezondheid Antilliaanse jongeren Antilliaanse jongeren blijken in vergelijking met autochtone jongeren een andere houding te hebben ten aanzien van seksualiteit en meer riskant seksueel gedrag te vertonen. Ze gebruiken bijvoorbeeld vaak geen condoom. SOA’s en tienerzwangerschappen komen dan ook vaker voor bij Antilliaanse jongeren. Het lukt de reguliere zorg en de GGD onvoldoende deze jongeren te bereiken. Als ze al bereikt worden, verbreken ze nogal eens voortijdig het contact. De analyse is dat dit komt doordat er te weinig rekening wordt gehouden met hun interpretaties, opvattingen en werkelijkheid ten aanzien van seksualiteit. Met dit project wil Pharos de gezondheid van Antilliaanse jongeren bevorderen. Daartoe wordt de succesvolle interventie ‘Uma Tori’ ingezet, nadat deze geschikt is gemaakt voor de doelgroep. De inhoud en laagdrempelige, participatieve manier van werken van deze interventie is zeer effectief gebleken bij volwassen Antilliaanse vrouwen. Doel 2011 Komen tot een bewijsvoerende, onderbouwde aanpak ter bevordering van de seksuele gezondheid van Antilliaanse jongeren. Activiteiten en resultaten 2011  Samen met stichting The World Home is een projectvoorstel en een subsidieaanvraag opgesteld.  Met Rutgers/WPF (World Population Foundation) is overlegd over samenwerking op dit gebied.  Er is in 2011 geen financiering voor de uitvoering van dit project gevonden. Samenwerkingspartners GGD Zuid- Holland West, Stichting The World Home, Universiteit van Amsterdam, SCO-Kohnstamm Instituut, Vrije Universiteit Amsterdam, Athena Instituut (ontwikkelaar Uma Tori), Rutgers/WPF (World Population Foundation), Hogeschool Rotterdam. 4. Vroegsignalering bij migrantenkinderen Om risicofactoren bij het opgroeiende kind goed en tijdig te kunnen signaleren, zijn gevalideerde instrumenten nodig. Het DMO-gespreksprotocol (DMO-P) blijkt beperkt bruikbaar en doelmatig bij migrantenouders met kinderen van 0-2 jaar. Dat blijkt uit het rapport ‘Vroegsignalering bij migrantenkinderen; onderzoek naar het DMO-P van de methode Samen Starten’ dat Pharos in 2010 publiceerde. In 2011 wilden we het gespreksprotocol voor vroegsignalering zodanig aanpassen dat het ook bruikbaar en doelmatig is voor het werken met migrantenouders. Dit bleek niet haalbaar door tijdgebrek en hoge werkdruk bij de Centra voor Jeugd en Gezin. De geplande uren voor dit project zijn deels toegevoegd aan het project 1 Centra voor Jeugd en Gezin, waar grotere inspanningen zijn verricht dan voorzien. De resterende uren zijn ingezet voor advieswerkzaamheden, onder andere, op het

Pagina 44


gebied van risicosignalering en cultuursensitief maken van twee richtlijnen binnen de jeugdgezondheidszorg. Activiteiten en resultaten 2011  Advisering aan de werkgroep van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid. Deze werkgroep inventariseert signaleringsinstrumenten onder professionals en de wijze waarop deze gebruikt worden. De werkgroep ontwikkelt uiteindelijk een ‘basis’ signaleringsinstrument.  Een eerste inventarisatie van diverse instrumenten die de JGZ gebruikt voor risicosignalering is, onder leiding van ActiZ, in de werkgroep van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid uitgevoerd. Pharos heeft deze werkgroep geadviseerd over de specifieke aansluiting bij migrantengroepen. Hierdoor zijn instrumenten voor signalering, melding en risico-taxatie meer cultuursensitief gemaakt en kunnen deze effectiever worden ingezet bij baby’s en jonge kinderen uit migrantengezinnen  Twee richtlijnen voor de JGZ zijn verrijkt en cultuursensitief gemaakt: de richtlijn voor overgewicht en die voor opvoedondersteuning. De richtlijnen zijn gescreend op geschiktheid voor toepassing bij migranten en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden: mogelijke taalproblemen en, taalbarrières en benodigde competenties voor professionals in de jeugdgezondheidszorg zijn aangegeven. Het resultaat werd gewaardeerd en bruikbaar gevonden door het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ). Samenwerkingspartners ActiZ (brancheorganisatie van ondernemers in de verpleegen verzorgingshuiszorg, thuiszorg, jeugdgezondheid- en kraamzorg).

5. Bruikbaar aanbod opvoedingsondersteuning & beweegactiviteiten migrantengezinnen In 2010 is er in de gemeente Almere een project uitgevoerd rond opvoedproblemen van migrantenkinderen. Als vervolg hierop heeft de gemeente Pharos gevraagd ondersteuning te bieden bij het meer in beweging krijgen van migrantenkinderen. Almere koos ervoor om te werken met de methode van het project Big Move! Superkids, opvoeding in beweging. Daarbij worden de contactmomenten met de ouders tijdens de beweegactiviteiten aangegrepen voor gesprekken over opvoeding. Het gaat hier met name om kinderen met opvoedproblemen. Doel 2013 De kennis en expertise van Pharos inzetten voor een gemeenschappelijk en effectief aanbod rond beweging en opvoedingsondersteuning door reguliere zorgen migrantenorganisaties. Activiteiten 2011  Voeren van overleg met aanbieders van reguliere zorg en migrantenorganisaties over de ontwikkeling, onderbouwing en beschrijving van een opvoedingsondersteuningsaanbod via beweegprogramma’s.  Via migrantenorganisaties en een islamitische basisschool werven van groepen migrantenouders voor een bijeenkomst waarin behoeften worden gepeild voor een beweegaanbod. Centrale vragen daarbij zijn: Hoe kan beweging gestimuleerd worden bij migrantengezinnen? Hoe kan de gemeente beweegactiviteiten in de buurt aantrekkelijker en passender maken voor migranten?  Rapporteren over het behoeftenonderzoek met daarin de ervaringen en de wensen van de ouders. Op basis daarvan adviseren hoe de gemeente de (werving voor) beweegactiviteiten toegankelijker kan maken en gebruik kan maken van de betrokkenheid van ouders.


Pagina 45

Resultaten 2011  Er is een onderzoek uitgevoerd onder migrantenouders naar hun behoefte aan een aanbod van voorzieningen om hun kinderen te kunnen laten bewegen. De behoefte is direct bij migrantenouders gepeild en de uitkomsten geven aan wat ouders willen.  Pharos heeft naar aanleiding van het behoeftenonderzoek de publicatie ‘Ouders, kinderen en beweging, perspectief van Almeerse migrantenouders’ uitgebracht. De publicatie bevat aanbevelingen aan de gemeente voor de ontwikkeling van een interventie die aansluit bij de praktijk. Migrantenmoeders vinden bewegen van hun kinderen heel belangrijk, maar het aanbod sluit nog onvoldoende aan bij hun behoeften en mogelijkheden. Ouders hebben behoefte aan meer informele en laagdrempelige beweegactiviteiten voor hun kinderen, in de buurt.  Publicatie van het artikel ‘Bewegen, bewegen en nog eens bewegen. Het perspectief van migrantenouders’ waarin uiteen is gezet waaraan een aansluitend beweegaanbod voor migrantenouders aan zou moeten voldoen. .  De opgedane kennis en uitgebrachte adviezen zijn goed benut op regionaal niveau. De GGD Flevoland heeft op grond van de publicatie van Pharos een oriëntatiedocument voor zes gemeenten gemaakt: ‘Kinderen; voorstel aangaande het stimuleren van beweging onder kinderen met een Turkse of Marokkaanse achtergrond in de 40+ wijken’. Dit is ingebracht bij de Almeerse Stuurgroep Gecombineerde Leefstijlinterventies en bij de werkgroep Gezonde leefstijl 40+wijken.  Wegens bezuinigingen en reorganisaties was het in 2011 voor de gemeente Almere niet mogelijk het project Big Move! Superkids verder uit te rollen. Deze verdere uitrol was voorwaardelijk voor een (theoretische) onderbouwing.  Mede door de investering in dit project zal Pharos in 2012 lokale organisaties in Almere kunnen ondersteunen bij het tot stand brengen van duurzame ouderbetrokkenheid bij bewegingsactiviteiten op de playground (activiteiten gericht op beweging van kinderen). Hiertoe zijn samenwerkingsafspraken gemaakt met een scholengemeenschap. Samenwerkingspartners Gemeente Almere - DMO, Projectleiding Big!Move. Superkids, Stichting Waterval, Islamitische Basisschool Al-Iman, I-psy Almere, Echnaton, De Schoor.

Elders gefinancierde projecten Hieronder staan projecten waarvoor elders financiering is gezocht in 2011.

6. Overgewicht bij migrantenkinderen Overgewicht komt veel vaker voor bij migrantenkinderen dan bij autochtone kinderen. Toch is de kennis over het effectief en efficiënt bereiken van deze kinderen en hun ouders beperkt. Pharos wil bestaande, effectief gebleken, interventies en richtlijnen zo aanpassen dat ze ook geschikt zijn voor migrantenkinderen en hun ouders. Activiteiten en resultaten 2011  Pharos heeft samen met het Nederlands Instituut Sport en Bewegen (NISB) een projectvoorstel geschreven voor ontwikkeling van een interventie bij migrantenjongeren met overgewicht. Deze interventie is gebaseerd op succeselementen uit bestaande interventies en sluit aan bij de behoeften van de doelgroep. Naar financiering van dit project wordt nog gezocht.  Pharos heeft in 2011 ook onderzocht hoe het best kan worden aangesloten bij de vele bestaande initiatieven als het gaat om het bestrijden en voorkomen van

Pagina 46




overgewicht bij laagopgeleide jongeren en migrantenjongeren. Zo zijn met de initiatiefnemers en begeleiders van de playground in Almere gerichte plannen gemaakt om ouders meer te betrekken bij het beweeggedrag en de voeding van hun kinderen. Deze plannen zijn in het jaarplan voor 2012 opgenomen. De richtlijn overgewicht binnen de jeugdgezondheidszorg (JGZ) is door Pharos verrijkt en cultuursensitiefgemaakt, waarmee deze bruikbaarder is voor migrantengezinnen.

7. Somalische ouders en opvoeding Op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties heeft Pharos een landelijke bijeenkomst georganiseerd voor 15 gemeenten waarin relatief veel Somalische Nederlanders wonen. Op deze bijeenkomst stond de verbetering van het bereik van deze groepen door psychosociale zorgverlening en opvoedingsondersteuning centraal. Aanleiding was dat gemeenten en uitvoeringsinstellingen het vaak moeilijk vinden om groepen Somalische Nederlanders in een achterstandspositie te bereiken, met name als het gaat om psychosociale problematiek en opvoedingsondersteuning. Deze activiteit is toegevoegd conform de brief aan VWS over wijzigingen jaarplan Pharos 2011, d.d. 25 oktober 2011, kenmerk 3891011/Cdk. Activiteiten en resultaten 2011  De landelijke expertbijeenkomst die Pharos heeft georganiseerd voor 15 gemeenten die geconfronteerd worden met problematiek van Somalische Nederlanders, werd druk bezocht. Onderwerp: ‘Verbeteren bereik psychosociale zorg en opvoedingsondersteuning aan Somalische Nederlanders in een achterstandssituatie’. Bij de expertbijeenkomst waren, naast gemeenteambtenaren en/of zorgorganisaties, veel Somalische inwoners aanwezig. Een verslag van deze bijeenkomst is gepubliceerd en wordt gebruikt door de 15 aanwezige gemeenten. Belangrijke aanbevelingen waren dat er laagdrempelige zorg moet zijn, dichtbij mensen en het benutten van bruggenbouwers uit de gemeenschap.  In vervolg op deze conferentie is op initiatief van en samen met het Somali Network for the Prevention and Protection against Child Abuse and Neglect een projectvoorstel geschreven ter verbetering van de opvoedingssteun aan Somaliërs na de periode van opvang. Het voorstel is met een subsidieaanvraag ingediend bij Stichting Kinderpostzegels.  Pharos heeft de Somalische organisatie Dalmar geadviseerd bij het schrijven van een voorstel voor een mentorproject voor Somalische alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s). Dit project start in januari 2012. Pharos verzorgt daarin een psycho-educatie training voor Somalische mentoren. De expertmeeting is mogelijk gemaakt met een financiële bijdrage van het ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties.

8. Internetgedrag van kinderen: versterken mediawijsheid bij migrantenouders De huidige begeleiding van ouders bij het omgaan met internetgedrag van kinderen, zoals bijvoorbeeld op ouderavonden en in bibliotheken, blijkt minder toegankelijk te zijn voor migrantenouders. Mira Media, kenniscentrum voor media en diversiteit, en Pharos willen met dit project cultuursensitieve ondersteuning ontwikkelen zodat migrantenouders beter kunnen gaan omgaan met het gedrag van hun kinderen op het internet. Er is voor dit project financiering gevonden ZonMW. Het project zal in 2012 worden afgerond. Hieronder staan de tussentijdse resultaten.


Pagina 47

Doelen project  Kennis over mediagebruik bij migrantenkinderen en opvoedgedrag van ouders bij internetgebruik.  Ondersteuning bij het omgaan met internetgedrag van kinderen is toegankelijk voor migrantenouders. Activiteiten in 2011  Het uitvoeren van een literatuuronderzoek naar internetgedrag van migrantenkinderen en aandacht hiervoor in de opvoeding.  Het raadplegen van professionals in een achterstandswijk en het onderzoeken van het aanbod mediawijsheid in de opvoeding in de wijk.  Onderzoek doen bij migrantenouders naar behoefte aan ondersteuning in het omgaan met internetgebruik van hun kinderen.  Het toegankelijk maken van opvoedingsondersteuning rondom internetgedrag voor migrantenouders. Resultaten in 2011  Het literatuuronderzoek is voltooid. Hoofdconclusie was dat er weinig bekend is over migrantenouders en mediaopvoeding.  Acht bijeenkomsten met onder meer welzijnswerkers, Brede School coördinatoren, CJG-medewerkers, vertegenwoordigers van migrantenorganisaties en bibliotheekmedewerkers hebben plaatsgevonden in van te voren vastgestelde achterstandswijken. Hieruit bleek dat er in deze wijken weinig aanbod is van mediaopvoeding en dat dit niet altijd aansluit op migrantenouders. Het belang hiervan wordt door de aanwezigen wel degelijk onderkend.  Acht focusgroepen met migrantenouders met verschillende nationaliteiten, over mediaopvoeding hebben plaatsgevonden in dezelfde achterstandswijken. De belangstelling voor dit onderwerp was groot. Uit de focusgesprekken bleek dat migrantenouders dezelfde behoeften hebben als andere ouders als het gaat om mediaopvoeding: themabijeenkomsten bijvoorbeeld over loverboys op internet, cursus computervaardigheden, cursus mediaopvoeding. Een nationaliteitgerichte aanpak blijkt het beste te werken, er is een groot verschil in de manier waarop ouders uit de verschillende culturen met elkaar communiceren.  Er is een start gemaakt met het formeren van een pool mediacoaches met een multiculturele achtergrond die de opvoedondersteuning aan migrantenouders gaan verzorgen. In Nederland zijn ongeveer 650 mediacoaches (ZZP-ers), maar slechts drie daarvan zijn migrant.  In maart 2012 zullen Mira Media, Pharos, Mediawijzer.net, Nationale Opleiding MediaCoach (NOMC) en Beeld en Geluid een nationaal congres mediaopvoeding organiseren waar we de tussentijdse resultaten van dit project presenteren. Tevens zullen we in 2012 een brochure publiceren ten behoeve van de opleiding tot mediacoach, opdat in principe alle mediacoaches cultuursensitieve voorlichting kunnen geven. Looptijd traject 2011 - mei 2012 Samenwerkingspartners MiraMedia, Nederlands Jeugdinstituut (NJI) en diverse welzijnsorganisaties, Brede Scholen, Centra voor jeugd en gezin (CJG’s), bibliotheken, migrantenorganisaties, moskee’s en kerken in Utrecht, Amsterdam, Den Haag, Arnhem, Rotterdam, Panningen. Dit project wordt uitgevoerd met financiering van ZonMw. MiraMedia is projectleider.

Pagina 48


9. Overbelaste allochtone jongeren Veel jonge mantelzorgers ervaren problemen met hun gezondheid en kunnen de zorgtaken moeilijk combineren met hun school. De GG&GD Utrecht heeft een ‘Handreiking Aandacht voor jonge mantelzorgers op vo en mbo’ gemaakt ter ondersteuning van scholen bij het begeleiden van (dreigend) overbelaste jonge mantelzorgers. Om de handreiking bij de scholen te introduceren en implementeren is door een aantal samenwerkingspartners samen met Pharos een training ontwikkeld. Hieronder staan de tussentijdse resultaten. Doel Het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van een cultuursensitieve training voor mentoren en leerlingbegeleiders op VO en MBO scholen in de ondersteuning van jonge mantelzorgers. Activiteiten en resultaten 2011  Er zijn 10 adviesgesprekken over ondersteuning van jonge mantelzorgers gevoerd met managers van scholen en met Zorg en Adviesteams (ZAT-teams). Deze gesprekken bleken te voorzien in een behoefte, er zijn praktische tips en kennis over het omgaan met deze problematiek gegeven.  Met de samenwerkingspartners is een training ontwikkeld voor mentoren en leerlingbegeleiders. De training is gericht op het versterken van vaardigheden om (dreigend) overbelaste leerlingen te signaleren en met hen in gesprek te gaan over de thuissituatie. Pharos heeft de trainingen, die op verschillende scholen gegeven zijn door Orthoconsult, direct na afloop schriftelijk geëvalueerd bij de deelnemers. De trainingen werden positief beoordeeld (ruim 7). Driekwart van de deelnemers gaf aan meer te hebben geleerd over gesprekstechnieken ten behoeve van het gesprek met jonge mantelzorgers en hun ouders. Ook zijn zij zich er meer van bewust dat de school een van de belangrijkste leefplekken voor een jonge mantelzorger is en daarmee een belangrijke rol in de ondersteuning kan spelen.  Pharos heeft geadviseerd bij de ontwikkeling van een training over het contact met jonge allochtone mantelzorgers en hun ouders; de training is hiermee cultuursensitief gemaakt.  Om de effecten en opbrengst van de trainingen op langere termijn te evalueren zal Pharos in het voorjaar van 2012 telefonische interviews houden met de cursisten. Het gaat er immers om dat zij de aangereikte kennis en vaardigheden in de praktijk kunnen gebruiken. Looptijd 2011-2012 Samenwerkingspartners GG&GD Utrecht, Ginkgo Zorgprojecten, Orthoconsult. Voor dit project is aanvullende projectfinanciering van het ministerie van VWS verkregen.

10. Handboek opvoedingsondersteuning 2e generatie migrantenouders In Nederland is tot op heden weinig informatie beschikbaar voor migrantenouders over opvoeden op het snijvlak van twee culturen. Uit eerder uitgevoerd onderzoek weten we dat veel migrantenouders worstelen met vragen op het gebied van opvoeding. Dat was aanleiding voor Pharos om de mogelijkheden van een handboek opvoedingsondersteuning voor tweede generatie migrantenouders te onderzoeken. Uit een inventarisatie in 2010 bleek echter dat een boek of tijdschrift


Pagina 49

geen goede vorm was om deze informatie over te brengen, ook niet voor tweede generatie migrantenouders. In 2011 is dan ook verdiepend onderzoek gedaan, zowel bij migranten als bij professionals, naar de beste wijze waarop de informatie over opvoeding aangeboden kan worden. Doel Beschikbaar stellen van toepasbare informatie over opvoeden binnen twee culturen voor tweede generatie migrantenouders en voor professionals. Activiteiten en resultaten 2011  Een kleinschalig, verdiepend onderzoek is gedaan naar de wijze waarop informatie over opvoeding op het snijvlak van twee culturen aangeboden kan worden, zowel bij migranten als bij professionals. Migrantenouders met een lage opleiding gaven aan dat voorlichtingsmateriaal veel beeldmateriaal moet bevatten en niet teveel tekst. Professionals in CJG’s, maar ook in het onderwijs, willen graag een duidelijk (digitaal) overzicht hebben van opvoedstijlen die gehanteerd worden bij verschillende migrantengroepen.  Met Opvoeden.nl zijn afspraken gemaakt over uitbreiding van de bestaande content met het onderwerp Opvoeden in twee culturen (werktitel). Hierin zal het overzicht opvoedstijlen geïntegreerd worden. Ten behoeve van de content wordt zoveel mogelijk beeldmateriaal verzameld opdat professionals van bijvoorbeeld CJG dit materiaal kunnen gebruiken bij hun gesprekken over opvoeding met laag opgeleide migrantenouders. Deze content wordt in 2012 gerealiseerd. Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Opvoeden.nl, uitgeverij en migrantenouders.

11. Vergroten effectiviteit behandeling gesloten jeugdzorg voor migrantenjongeren Dit elders gefinancierd project is niet uitgevoerd in 2011.

Algemene activiteiten op het gebied van Gezondheid Migrantenjeugd De volgende activiteiten zijn ook onderdeel van de VWS financiering.

12. Kennisoverdracht via artikelen, websites en presentaties Als landelijk kennisinstituut verzamelt, valideert en verspreidt Pharos informatie en kennis over gezondheid van migrantenjeugd. Dat gebeurt niet alleen via publicaties en de website van Pharos, maar ook door te participeren in netwerken rondom migrantenjeugd. Bij organisaties in de jeugdzorg, -hulpverlening en -gezondheidszorg is veel vraag naar praktisch toepasbare kennis en vaardigheden. Pharos komt tegemoet aan deze behoefte door het veelvuldig geven van trainingen en workshops. Daarnaast weten veel professionals ons te vinden via het Informatie en Adviespunt van Pharos. De vragen en signalen die langs deze weg bij ons binnen komen geven een beeld van de vraagstukken waarmee professionals in de praktijk worstelen en scherpen onze projecten en trainingen aan.

Pagina 50


Doel 2011 Via verschillende kanalen en media kennis overdragen opdat een brede kring van professionals en beleidsmakers wordt gefaciliteerd bij het tot stand brengen van doelmatige zorgen hulpverlening aan migrantenjeugd en hun ouders. Activiteiten en resultaten 2011  Het landelijk kennispunt jeugd op het gebied van de gezondheid van migrantenjeugd op de website van Pharos is uitgebreid. Er zijn tientallen publicaties toegevoegd, onder meer over onderzoeksresultaten van Pharos en andere kennisinstituten.  Bestaande teksten over opvoeding zijn verrijkt en cultuursensitief gemaakt voor Opvoeden.nl.  Twee richtlijnen voor de jeugdgezondheidszorg zijn verrijkt en cultuursensitief gemaakt. Het betreft de richtlijn voor overgewicht en de richtlijn voor opvoedondersteuning. De richtlijnen zijn gescreend op geschiktheid voor toepassing bij migranten en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden: mogelijke taalproblemen en, taalbarrières en benodigde competenties voor professionals in de jeugdgezondheidszorg zijn aangegeven. Het resultaat werd gewaardeerd en bruikbaar gevonden door het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ).  Samenwerkingspartners en netwerkrelaties zijn geattendeerd op nieuwe kennis over de gezondheid van migrantenjeugd, onder meer via nieuwsbrieven van Pharos en andere organisaties.  Een scala aan informatieen adviesvragen van professionals in de jeugdzorg is beantwoord. In 2011 zijn 121 vragen binnengekomen bij het Informatie & Advies Punt over gezondheid en opvoeding van migrantenjeugd. Bij de beantwoording van veel van deze vragen was inhoudelijke inbreng van medewerkers van het programma Jeugd noodzakelijk.  Op verzoek van het Kennisprogramma Jeugd van het Nederlands Centrum Jeugdbeleid (NCJ), Nederlands Jeugdinstituut (NJI) en ZonMW zijn door Pharos bijdragen geleverd aan de kennis over migrantenjeugd.  De volgende bijeenkomsten over actuele migrantenjeugd thema’s zijn door Pharos georganiseerd: Een landelijke expertbijeenkomst voor 15 gemeenten op 24 maart in Den Haag, in opdracht van het ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijkrelaties. Titel ‘Verbeteren bereik psychosociale zorg en opvoedingsondersteuning aan Somalische Nederlanders in een achterstandssituatie’. Een minisymposium op 28 juni rond het volgende thema: Van JAP naar JEP (van Jonge Allochtone Probleemgroep naar Jong Etnisch Potentieel). De resultaten van dit minisymposium zullen in 2012 worden opgepakt.  De volgende bijdragen zijn geleverd aan landelijke of regionale bijeenkomsten: Workshop ‘Heb ik het goed uitgelegd’. Communiceren met migranten met een lage scholing en beperkt Nederlands. Voor deze workshop was opvallend veel belangstelling bij uiteenlopende instellingen en professionals. De workshop is dan ook gegeven tijdens meerdere gelegenheden: Congres ‘Tolken in Zorg’ van Universiteit Utrecht, Erasmus Medisch Centrum en Mikado; voor professionals in de zorg, tolken en beleidsmakers (25 maart 2011). Landelijke Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling (AIT); bestemd voor videohome trainers (17 mei 2011). Scholingsdag, Education Permanente, Indigo (GGZ); voor zorgprofessionals (18 mei 2011). Masterclass Huisartsen, bestemd voor huisartsen in achterstandswijken (22 september 2011).


Pagina 51

-



Universiteit Leiden; voor studenten ‘Science, Communication & Society' (26 september 2011). Hogeschool Utrecht, Transfysa; voor studenten fysiotherapie (16 februari, 9 maart, 23 juni 2011). GGD Hart voor Brabant; voor GVO (gezondheidsvoorlichting en opvoeding) functionarissen (oktober 2011). Workshop ‘Zelfmanagement bij migranten met lage gezondheidsvaardigheden: eenvoudig is niet makkelijk’. Tijdens het Nederlands Congres Volksgezondheid voor professionals en beleidsmakers in de gezondheidszorg (7 april 2011). Presentatie ‘Empowerment en zelfmanagement van cliënten met lage gezondheidsvaardigheden’ voor medewerkers van ZonMw, Den Haag (14 juni 2011). Gastcollege: ‘Gezondheid, preventie en zorg; kinderen en jongeren met een migratieachtergrond’. Op de VU Amsterdam voor studenten Gezondheid en Leven VU (21 maart 2011). Workshop over intercultureel werken bij thuiszorgorganisatie Patein (regio Den Bosch) voor CJG-medewerkers uit het maatschappelijk werk en de jeugdgezondheidszorg (8 juni 2011). RINO (opleidingsinstituut GGZ) cursus ‘ Culturele diversiteit, seksualiteit en HIV’ voor HIV consulenten (8 december 2011). Workshops Seksuele voorlichting aan migranten jeugd, thuis en op school. Op de studiedag ‘Seks op School’, georganiseerd door de Hogeschool Utrecht (18 januari 2011). Bijdrage (2 maal) aan training Seksuele Gezondheid van allochtone jongeren 12-25 jaar bij Sense Zuid Holland West voor jongerenwerkers, adviseurs, docenten, zorgcoördinatoren, mentors en JGZ- verpleegkundigen (24 maart 2011). Voorzitten workshop ‘Seksuele diversiteit’ op de Zesde Nationale Dag Etnische Minderheden van Soa Aids Nederland (14 oktober 2011). Presentatie ‘Een mens zonder vrienden leeft half; Noodzaak en nut van coaching, mentoring- en maatjesprojecten’. Tijdens de startbijeenkomst mentorproject new@home van stichting Kinderperspectief Zwolle (9 februari 2011). Bijdrage over opvoedingsondersteuning voor Somaliërs tijdens de conferentie ‘Somaliërs in de polder’ georganiseerd door Somalische stichting Dalmar (16 maart 2011). Presentatie ‘Youth and education in the Netherlands’ tijdens bezoek van Ethiopische community aan een FGM project van Pharos voor betrokkenen bij preventie meisjesbesnijdenis in Ethiopië. Studiemiddag ‘Lesgeven aan Nieuwkomers; kennis, zorg en betrokkenheid’ voor leerkrachten en directie van de asielzoekerschool De Wiekslag in Amersfoort (16 mei 2011). Workshop ‘Spiegelgesprekken in Lombok’ op de Conferentie Kleur Bekend, georganiseerd door Alleato voor professionals en beleidsmakers in de ouderenzorg ( 18 mei 2011). De volgende publicaties zijn in 2011 in vakbladen verschenen: Eerste opvangschool een gezonde school? LOWANieuws, E-nieuwsbrief, jaargang 3, nummer 3, april 2011.

Pagina 52


-

-

-

-

-

Drama op uitnodiging; Reactie door Bram Tuk en Evert Bloemen op Hanneke Bot & Douwe van der Heide: Drama op uitnodiging. Maandblad geestelijke volksgezondheid, 2011, nummer 3. Alleenstaande minderjarige vreemdelingen, kwetsbaarheid en gezondheid. Evert Bloemen, Bram Tuk. Hoofdstuk uit: In beeld; ex-ama’s in Nederland, uitgave Perspectiefproject Utrecht. Vluchtelingenwerk Midden-Nederland, 2010. Migrantenjeugd en gezondheid. Door JCM van Wieringen en B. Tuk. In: Migratie en gezondheid – feiten en cijfers – 2011 Pharos. Utrecht. ‘Heb ik het goed uitgelegd?’. Communicatie met laagopgeleide migranten. M. van Leeuwen. In: Phaxx, 2011, nummer 1: 11-12. ‘Leren om bevriend te raken met je kinderen’. Opvoedingsondersteuning voor Somalische ouders. B. Tuk. In: Phaxx, 2011, nummer 1: 9-10. Vroegsignalering bij migrantenkinderen. Zorgverleners willen meer tijd voor consulten. H. van Bommel, M. Helmers. In: Phaxx, 2011, nummer 1: 5-6. Bewegen, bewegen en nog eens bewegen. Het perspectief van migrantenouders. Door M. van Leeuwen. In: Phaxx, 2011, nummer 4: 11-12. Spiegelgesprekken met allochtone cliënten. Door M. Helmer en M. van Leeuwen. In: Phaxx, 2011, nummer 3:13. ‘Heb ik het goed uitgelegd?’ Fysiopraxis. Ingrediënten van effectieve jeugdgezondheidszorg. Door TA van Yperen, FIM Pijpers, JCM van Wieringen. In: T. Jeugdgezondheidszorg 2011. Bijzondere problemen van alleenstaande minderjarige vreemdelingen nader bekeken. Door M. Koomen. In: Perspectief, 2011. ‘Met een vol hoofd kan ik niet leren’. Migrantenleerlingen op een praktijkschool. Alke Rosbergen, Bram Tuk. Aangeboden aan het Tijdschrift voor Jeugdgezondheidszorg. ‘Vijfstappenplan interculturalisering van Centra voor Jeugd en Gezin’. Door M. Komen, C. Biegel. In: Praktijkboek Diversiteit in het jeugdbeleid, een wereld te winnen. (SDU Uitgevers, 2011).

13. Actuele zaken en beleidsadvisering Pharos wordt vanuit de rol van kenniscentrum vaak gevraagd om kennis op het gebied van gezondheid van de migrantenjeugd in te brengen. Vragen komen onder meer van (landelijke) werkgroepen, overleggen, voorbereidingscommissies en expertmeetings. Doel 2011-2013 Op geleide van vraag en actuele ontwikkelingen adviseren over gezondheid, ontwikkeling en opvoeding van migrantenjeugd ter bevordering van de toegang, kwaliteit en effectiviteit van de zorgen hulpverlening. Activiteiten en resultaten 2011  Beleidsadvisering over specifieke gezondheidsproblematiek, effectieve instrumenten, richtlijnen en interventies, deskundigheidsbevordering professionals, samenwerking met migrantenjeugd en -ouders. Adviesrapport Leefstijl multicultureel. Dit in het kader van het project ‘Diversiteit in het Jeugdbeleid’. Advies over de integratie van de meetladder Diversiteit in het Erkenningstraject Interventies. Het project wordt uitgevoerd door het Nederlands Jeugdinstituut (NJI).


Pagina 53



Bijdragen aan overleggen en samenwerkingsverbanden op het gebied van gezondheid jeugd. Voorbereidingscommissie voor het 4e Nationaal Congres Opvoedondersteuning. Partnership Aanpak Seksueel Geweld. Begeleidingscommissie van het Movisie-project ‘Peer 2 Peer. Jongeren met roots in andere culturen werken samen aan seksuele weerbaarheid’. Werkgroep van Stichting Opvoeden.nl. over opzet en content. Werkgroep Prenatale voorlichting (RIVM). Valorisatiegroep van het onderzoek van de universiteit Tilburg (seksueel misbruik van jongeren met een niet-westerse achtergrond). Bijeenkomst Programma Stop Kindermishandeling van Stichting Kinderpostzegels Nederland. Stuurgroep ‘Leeflijn Seksuele ontwikkeling van 9 maanden tot 99 jaar’ van Rutgers WPF (World Population Foundation). Expertmeeting ‘Het belang van het kind in vreemdelingenprocedures’. Expertmeeting ‘Competenties onderwijs aan nieuwkomers’ georganiseerd door het LOWAN landelijk steunpunt voor het onderwijs aan nieuwkomers. Advisering RIVM afrondingsbijeenkomst verbetering van de (voorlichting rondom) seksuele gezondheid van allochtonen. Een advies ten behoeve van een meer zorgvuldige en complete diagnostiek van migrantenkinderen op de praktijkschool. Expertmeeting over psychosociale problematiek bij Marokkaanse kinderen. Georganiseerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Extra projecten en activiteiten

14. Bijdrage aan opvoeden.nl Pharos is door VWS gevraagd inhoudelijk bij te dragen aan www.opvoeden.nl. Daartoe zijn vergaderingen van Opvoeden.nl bijgewoond en zijn bestaande teksten uit de content van opvoeden.nl gevalideerd. De teksten zijn beoordeeld en herschreven op cultuursensitiviteit. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt over uitbreiding van de content met het onderwerp ‘opvoeden in twee culturen’. In dit verband wordt zoveel mogelijk beeldmateriaal verzameld dat gebruikt kan worden door professionals in hun gesprekken over opvoeding met migrantenouders. Uit een behoeftepeiling van Pharos blijkt dat voorlichting met veel beeldmateriaal de voorkeur heeft bij migrantenouders en ouders met een lage sociaal economische status (ses).

15. Methodiekontwikkeling preventieve begeleiding in vluchtelingengezinnen Medewerkers van Vluchtelingenwerk besteden in de gezinnen die zij begeleiden vooral aandacht aan volwassenen en relatief weinig aandacht aan de kinderen. Er is meer preventieve aandacht nodig voor deze kinderen. Ouders hebben vaak zorgen over de opvoeding. Bovendien is er bij deze kinderen vaak sprake van ontwikkelings- en gezondheidsachterstanden. Vluchtelingenwerk Midden Nederland (VWMN) wil structureel verbetering in de genoemde situatie brengen. Pharos is gevraagd om door training en kennisoverdacht hieraan bij te dragen. Activiteiten en resultaten 2011  Er is geïnventariseerd welke verbeteringen noodzakelijk en haalbaar zijn in vier regio’s. Er bleek veel enthousiasme en draagvlak te zijn bij Vluchtelingenwerk

Pagina 54






 



Nederland en de lokale organisaties, waardoor er veel interesse is voor de trainingen. Het programma van een ‘Train de trainer’ module is ontwikkeld voor trainers van Vluchtelingenwerk met de titel: ‘Vluchtelingenjeugd Centraal’. De uitvoering is gepland begin 2012. Een digitaal kennisdossier is samengesteld over ontwikkeling, gezondheid en opvoeding voor het landelijke kennisweb van Vluchtelingenwerk. Eind 2011 was dit in concept gereed. Medewerkers van Vluchtelingenwerk worden met deze kennis toegerust om gericht aandacht te geven aan kinderen en gezinnen. Vluchtelingenwerk Midden Nederland is geadviseerd over verbetering dossiervorming, ketensamenwerking, profilering en communicatie. Er is een folder ontwikkeld voor scholen en een voor welzijnsinstellingen/CJG’s waarin Vluchtelingenwerk zich presenteert als partner in de begeleiding van vluchtelingenkinderen. Doel daarvan is dat scholen en welzijnsinstellingen Vluchtelingenwerk vaker en eerder zullen betrekken bij die begeleiding. In de folder is aangegeven wat VluchtenWerk kan doen om de contacten tussen scholen en ouders te verbeteren en om instanties als de Centra voor Jeugd en Gezin beter toegankelijk te maken voor vluchtelingengroepen. Als gevolg van dit project zal het partnership tussen ouders en scholen naar verwachting toenemen. Vluchtelingenwerk Nederland gaat dit regionaal uitgevoerde project als good practice overnemen.

Looptijd 2011 - mei 2012. Samenwerkingspartners Vluchtelingenwerk Nederland (VWN) en lokale afdelingen van Vluchtelingenwerk. Dit project wordt gefinancierd door een ZonMw-subsidie aan WVN.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Gezondheid Migrantenjeugd: 3901 uren


Pagina 55

Pagina 56


Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma 2011-2014 .

Inleiding Het programma Gezondheid Asielzoekers en Vluchtelingen zet kennis in voor het bevorderen van de kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie voor asielzoekers en vluchtelingen. Pharos adviseert professionals en organisaties die betrokken zijn bij deze groepen en ontwikkelt kennisproducten die bruikbaar zijn in hun praktijk. Hierin investeren is belangrijk, omdat de genoemde groep relatief veel gezondheidsproblemen heeft, zoals psychische problematiek en chronische aandoeningen. Voor asielzoekers die mogen blijven, is behoud van gezondheid een voorwaarde voor succesvolle participatie en integratie in de Nederlandse samenleving. Voor degenen die uitgewezen worden, is behoud van gezondheid een voorwaarde voor duurzame terugkeer. “Through the experience with early identification of asylum seekers in de the Netherlands and our cooperation with Pharos in the European program PROTECT, we feel empowered in our efforts to increase the awareness of medical aspects in the asylum procedure in Bulgary.” Bulgarian NGO working with torture victims

“Pharos helpt ons om het belang in te zien van goede ketensamenwerking in de zorg, waar uiteindelijk de asielzoeker van profiteert.” Preventiemedewerkers GGZ instelling tijdens een expertbijeenkomst

Pharos richt zich in dit programma op een aantal meerjarendoelen. Bijvoorbeeld dat in 2014 een groot deel van de professionals die met asielzoekers werken, over vroegsignaleringsinstrumenten beschikken: instrumenten om gezondheidsproblemen bij kwetsbare asielzoekers vroegtijdig te kunnen signaleren en om hen adequaat door te verwijzen, zowel aan het begin van de procedure als in het terugkeerproces. Pharos biedt ook voorlichting en stimuleert weerbaarheid. Zo krijgen asielzoekers en vluchtelingen zelf handvatten om hun eigen gezondheid te behouden en te versterken. Belangrijk verder is het stimuleren van een passend preventieaanbod. Doelen 2011-2014  De bij de zorg aan asielzoekers betrokken professionals en organisaties ondersteunen met kennis en kennisproducten zodat zijn kwalitatief betere diensten kunnen leveren.  Knelpunten ten aanzien van medische zaken in de asielprocedure helpen reduceren en de professionele afstemming en samenwerking tussen diverse partijen bevorderen.  Een integrale aanpak van gezondheidsbevordering en preventie voor asielzoekers en vluchtelingen ontwikkelen en randvoorwaarden realiseren om deze te implementeren.  De kwaliteit van de psychosociale begeleiding bij terugkeerders stimuleren.

Activiteiten meerjarenprogramma Gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen 2011

1. Vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers in de asielprocedure In Nederland en Europa is er aandacht voor vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers, zowel voor het tijdig inzetten van adequate zorg als voor een zorgvuldige asielprocedure. Het ‘Medisch Advies Horen en Beslissen’ is in ons land vast onderdeel geworden van de asielprocedure. Bij het begin van de asielprocedure wordt een medisch advies gegeven over medische en psychische


Pagina 57

beperkingen waar de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) rekening mee dient te houden in haar horen en beslissingen. Pharos heeft in het aanlooptraject van het medisch advies een adviesfunctie vervuld en zet haar expertise in om de kwaliteit ervan te stimuleren. In het kader hiervan heeft Pharos in 2011 geparticipeerd in de protocolcommissie van Medifirst, de organisatie die de medische advisering verricht voor de IND). We hebben ook advies gegeven aan andere ketenpartners (IND, Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC A), Vluchtelingenwerk), gericht op een zorgvuldige implementatie van het medisch advies. Met een expertbijeenkomst in oktober 2011 is het thema vroegsignalering breed op de agenda gezet. Ketenpartners gaven aan blij te zijn met dit platform om activiteiten beter op elkaar af te kunnen stemmen. Binnen het Europese project Protect heeft Pharos bijgedragen aan de ontwikkeling van het ‘Protect vroegsignaleringsinstrument’. Dit is gericht op het vroegtijdig signaleren van gevolgen van marteling en geweld. Doel 2011-2013  De kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om bij te dragen aan een zorgvuldige implementatie van het medisch advies in Nederland.  Bijdragen aan de verdere ontwikkeling en implementatie van vroegsignaleringsinstrumenten waarmee in Europa kwetsbare asielzoekers vroegtijdig geïdentificeerd kunnen worden.  Ontwikkelen van protocollen gericht op deze groep ten behoeve van het asielgehoor en toegeleiding naar de zorg. Activiteiten 2011  Samen met Duitsland, Hongarije, Frankrijk en Bulgarije ontwikkelen van het vroegsignaleringsinstrument ‘Protect’, dit breed onder de aandacht brengen bij beleidsmakers en inbedden in CEAS (Common European Asylum System) richtlijnen.  Bestuderen van en attenderen op ontwikkelingen en (wetenschappelijk) onderzoek, in Nederland en daarbuiten, op het gebied van vroegsignalering.  Kennisdeling door het schrijven van publicaties, verzorgen van presentaties tijdens de ECRE (European Council on Refugees and Exiles) General Assembly in Malta, de Protect studiedag in Brussel, en het organiseren van de expertbijeenkomst ‘Van vroeg naar goed’ voor beleidsmakers en professionals van ketenpartners (waaronder IND, COA, Gezondheidscentrum Asielzoekers).  Vervullen van een consultatie- en adviesfunctie voor ketenpartners en professionals op het terrein van vroegsignalering door deelname aan relevante werkgroepen en geven van advies op maat.  Verzorgen van scholing en training op maat aan advocaten en medewerkers van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). Resultaten 2011  Het vroegsignaleringsinstrument ‘Protect’ is afgerond en breed onder de aandacht gebracht bij Europese en Nederlandse beleidsmakers en organisaties. Hiermee is een instrument in handen gegeven dat op Europees niveau een gelijke benadering van vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers mogelijk maakt. Het instrument wordt al in meerdere landen ingezet. In Nederland is er toegenomen interesse in het gebruik. Zo overweegt GC A (Gezondheidscentrum Asielzoekers) ingebruikneming ervan door verpleegkundigen bij de medische intake van asielzoekers.  Pharos heeft in 2011 zes trainingen ontwikkeld en verzorgd voor medewerkers van de IND en advocaten over vroegsignalering. Hiermee zijn 100 professionals bereikt en heeft een aanzienlijk deel van de professionals werkzaam in de asielprocedure kennis en vaardigheden gekregen over het vroegsignaleren van kwetsbare asielzoekers.

Pagina 58






Kennis over vroegsignalering is verder onder meer gedeeld door middel van publicaties en expertbijeenkomsten voor beleidsmakers en professionals. De volgende publicaties zijn verschenen: K. Swaan & E. Bloemen (2011) Medisch beperkt in asiel. Asiel en Migranten Recht, december 2011. E. Bloemen & T. Trompetter. Het medisch advies in de asielprocedure, Phaxx, 2011 (4), december 2011. Protect, Process of Recognition and orientation of Torture Victims in European Countries to Facilitate Care and Treatment, oktober 2011. (deze is als pdf te downloaden in verschillende talen op de websites van deelnemende organisaties). Expertbijeenkomsten die gehouden zijn: ‘Van vroeg naar goed’, oktober 2011. Met deelname van beleidsmakers en professionals van alle ketenpartners. Organisatie, voorzitterschap en verslag. - Presentatie op de Europese studiedag van Protect ‘Early identification of asylum seekers having suffered traumatic experiences’ in Brussel, 18 oktober 2011. Presentatie samen met Parcours d’Exil en International Rehabilitation Council for Torture Victims (IRCT) tijdens de 2011 General Assembly van ECRE in Malta, oktober 2011. Pharos heeft in 2011 een bijdrage geleverd aan de kwaliteit van het Medisch Advies aan het begin van de asielprocedure, via deelname aan de protocolcommissie van Medifirst en aan casuïstiekbesprekingen met de IND. Partijen zijn tevens geadviseerd over het oppakken van het thema meisjesbesnijdenis binnen het medisch advies. Het GC A is geadviseerd over de vernieuwde medische intake van deze organisatie.

Looptijd 2011-2013 Samenwerkingspartners Medifirst, Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), Bureau Medische Advisering (BMA), VluchtelingenWerk Nederland (VWN), Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek (IMMO), Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC A), Parcours d’Exil (Frankrijk), Behandlungszentrum für Folteropher (BZFO Duitsland), CORDELIA (Hongarije), ACET (Bulgarije), International Rehabilitation Council for Torture Victims (IRCT), European Council on Refugees and Exiles (ECRE), Odysseus. Het Europese vroegsignaleringsinstrument is ontwikkeld met VWS subsidie gecombineerd met aanvullende financiering van het European Refugee Fund (ERF).

2. Integrale aanpak preventie gericht op asielzoekers In 2010 is er onderzoek gedaan naar asielzoekers met psychische problemen. De voornaamste aanbeveling was meer te investeren in preventie. Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en Menzis/MCA (Menzis COA Administratie) gaven in 2010 beiden aan dat zij graag meer inzicht wilden krijgen in het aanbod op dit terrein. In 2011 heeft Pharos een overzicht gemaakt van preventie-instrumenten die nu worden ingezet en de lessen die uit ervaringen met deze en voorgaande instrumenten zijn te trekken. Met dit overzicht hebben partners meer zicht gekregen op het huidige preventieaanbod. Daarnaast heeft het overzicht ertoe geleid dat de aandacht voor preventie van psychosociale problematiek onder asielzoekers is toegenomen. In 2012 zetten we hier verder op in.


Pagina 59

Doel 2011- 2015 Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om preventiemethodieken door te ontwikkelen tot een integrale aanpak op preventie en gezondheidsbevordering, die - aansluit bij de psychosociale problematiek van asielzoekers. - kosteneffectief is. Activiteiten 2011  Deskresearch om een overzicht te krijgen van preventie instrumenten en activiteiten die ontwikkeld zijn, eerder gebruikt zijn en momenteel nog gebruikt worden.  Quickscan door telefonische interviews onder professionals die bij preventie betrokken zijn, om proces- en effectevaluatie van instrumenten en activiteiten in beeld te brengen. De voorgenomen behoefteanalyse onder asielzoekers is niet uitgevoerd omdat de behoefte aan activering al goed uit onderzoek naar voren kwam.  Het verzorgen van een workshop voor ketenpartners om de uitkomsten van de verkennende studie te bespreken.  Gesprekken met ketenpartners om te verkennen hoe psychosociale preventie op een integrale wijze opgepakt kan worden. Resultaten 2011  Een overzicht van psychosociale preventiemethodieken voor asielzoekers van de afgelopen 10 jaar. Daarnaast een overzicht met evaluatie van deze methodieken. Uit het overzicht blijkt dat het aanbod van preventiemethodieken in de asielzoekerscentra erg versnipperd is, zowel qua type als qua hoeveelheid.  Er is een rapport gepubliceerd waarin het overzicht is opgenomen. Het rapport is breed verspreid onder ketenpartners en professionals.  De uitkomsten van de studie zijn in een workshop besproken met beleidsmakers en professionals. Belangrijkste aanbeveling is dat er een beter, integraler en minder versnipperd aanbod van preventie van psychosociale aandoeningen dient te komen. De mogelijkheden daartoe zijn met partijen verkend.  Er is nog geen acquisitietraject gestart voor het ontwikkelen van een integrale aanpak en kosteneffectiviteitsstudie. Een forse structurele investering bleek op korte termijn voor de ketenpartners niet haalbaar. Wel zijn er begin 2012 met COA en Menzis afspraken gemaakt voor vervolgactiviteiten in 2012. Verkend wordt in hoeverre op de asielzoekerscentra gezond gedrag gestimuleerd kan worden en welke rol COA en ook lokale voorzieningen hierin kunnen spelen. Looptijd 2011-2015 Samenwerkingspartners Dentale Opvang Asielzoekers (COA), de Vrolijkheid, de Werkelijkheid, Mind Spring, Menzis/Gezondheidscentrum Asielzoekers (Menzis/GC A), ASKV Steunpunt Vluchtelingen, ZAPP (Zorg voor Asielzoekers met Psychische Problemen), lokale welzijns- en GGZ organisaties.

3. Preventie gendergerelateerd geweld asielzoekers en vluchtelingen Dit project gaat in 2012 van start. De financiering ervan is pas eind 2011 grotendeels rond gekomen. Pharos heeft het voorlichtingspakket ‘Geweld is gewoon’ al wel verspreid. Het pakket is ook opgenomen in de i-database van het RIVM Centrum Gezond Leven (CGL). Uren die vrijkwamen door het uitstellen van deze activiteiten zijn ingezet om project 9 Actualiseren voorlichting aan vluchtelingen in de GGZ mede mogelijk te maken.

Pagina 60


4. Aanpak kindermishandeling asielzoekersjeugd Preventie van kindermishandeling staat in Nederland breed op de agenda. Onderzoek uit 2009 en praktijkervaringen vanuit de Advies- en Meldpunten Kindermishandeling (AMK’s) tonen aan dat asielzoekerskinderen een relatief groot risico lopen om slachtoffer te worden van kindermishandeling. De werkgroep ‘Kind in azc’ en het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) vinden de aanpak van kindermishandeling van groot belang. Pharos is voorstander van een integrale aanpak gericht op kinderen, de ouders en professionals. In 2009 hebben we ons eerst gericht op opvoedingsondersteuning voor ouders. In 2010 - 2012 zetten we in op het versterken van weerbaarheid van kinderen en het ondersteunen van professionals in het herkennen van kindermishandeling. In 2011 is een weerbaarheidstraining voor asielzoekerskinderen gestart. Pharos adviseerde verschillende partijen over het implementeren van de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Hieronder een verslag van de tussentijdse resultaten. Doel 2011 - 2013 Het voorkomen c.q. verminderen en bestrijden van kindermishandeling in asielzoekerscentra. Activiteiten 2011  Op maat maken van de weerbaarheidstraining (10 bijeenkomsten) ‘Kom op voor jezelf’ voor de setting van de eerste opvang school.  Een addendum ‘culturele diversiteit binnen het AZC’ voor de Meldcode Kindermishandeling is nog niet gemaakt omdat er nog onduidelijkheid bestaat voor veel organisaties in en rond de asielzoekerscentra hoe de meldcode gebruikt gaat worden in de asielzoekerscentra. In plaats hiervan hebben we COA, GC A geadviseerd over specifieke aandachtspunten bij het signaleren en melden van kindermishandeling bij asielzoekers en Nidos, onafhankelijke (gezins)-voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers (ama’s) over de implementatie van de Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.  Als de Wet Meldcode Kindermishandeling voor de organisaties in en rond de AZC’s in werking is getreden, kunnen bestaande trainingen over de toepassing van de meldcode worden aangepast of aangevuld. De uren die zijn vrijgekomen door het naar een later tijdstip verplaatsen van activiteiten zijn ingezet om de opvoedingsondersteuningsmethodiek voor Somalische ouders ‘Je wilt je kind niet kwijtraken’ onder de aandacht te brengen. Daartoe zijn projecten ontwikkeld samen met Somalische organisatie, in project 7 Somalische ouders en opvoeding van het programma Gezondheid Migrantenjeugd is hierover gerapporteerd. Resultaten 2011/12  De beschrijving van een ‘practised based’ weerbaarheidstraining ‘Kom op voor jezelf’ is in ontwikkeling en zal in 2012 worden afgerond. Vier van de tien lessen zijn op maat gemaakt en uitgevoerd. Alle uitgevoerde lessen zijn in concept beschreven en waar nodig aangepast.  Drie partijen zijn geadviseerd over de implementatie van de meldcode in hun werkpraktijk en adequaat handelen bij kindermishandeling onder asielzoekers: Voor het COA is een advies voor de invoering van de handreiking/meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling ontwikkeld. Pharos heeft bijgedragen aan een eigen protocol van Nidos (onafhankelijke (gezins)-voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers) over huiselijk geweld en kindermishandeling. Het protocol is verspreid


Pagina 61





binnen Nidos en een scholingsbijeenkomst voor leerkrachten hierover staat gepland in 2012. Er hebben meerder gesprekken plaatsgevonden met het GC A over hoe implementatie van de meldcode in de asielzoekerscentra plaats zal vinden. Pharos heeft op meerdere bijeenkomsten informatie verstrekt over de noodzaak en de uitdagingen van opvoedingsondersteuning in de AZC setting als middel om kindermishandeling te voorkomen. Onder andere op een bijeenkomst van het ministerie van Binnenlandse Zaken voor gemeenten (zie project 7 binnen het Programma Gezondheid Migrantenjeugd). De trainingsmethode opvoedingsondersteuning Somalische ouders ‘Je wilt je kind niet kwijtraken’ is breed onder de aandacht gekomen; deze methode is intussen meer dan 1.500 keer gedownload. Met Somalische organisaties zijn projectvoorstellen ontwikkeld over de verdere verbetering van de opvoedingsondersteuning.

Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC A), GGD-en, Eerste opvangscholen en Nidos, onafhankelijke (gezins-)voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers. Dit project is uitgevoerd met VWS subsidie gecombineerd met aanvullende financiering van Stichting Kinderpostzegels.

5. Gezonde voeding asielzoekersjeugd Volgens leerkrachten van eerste opvang scholen en jeugdgezondheidsmedewerkers is er gezondheidswinst te behalen als asielzoekerskinderen en hun ouders meer voorlichting krijgen over gezonde en betaalbare voeding. Asielzoekerskinderen eten vaak te vet en krijgen te weinig vitaminen en mineralen binnen. Velen van hen zijn te dik geworden tijdens het verblijf in Nederland. Asielzoekersouders weten vaak onvoldoende van gezonde voeding en hebben weinig financiële middelen om dit te bekostigen. Het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) heeft aangegeven gezonde voeding op asielzoekerscentra (AZC’s) te willen stimuleren. Pharos heeft zich hiervoor in 2011 ingezet. In het basisonderwijs zijn diverse interventies ontwikkeld over gezonde voeding. In de i-database van het Loket Gezond Leven staat het programma Smaaklessen als theoretisch effectief beschreven. Pharos heeft dit in 2011 op maat gemaakt voor de AZC setting. Doel 2011-2012 Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om asielzoekerskinderen en hun ouders kennis te laten maken met gezonde en betaalbare voeding en hen te stimuleren tot gezonde(re) eetgewoonten. Activiteiten 2011  Gezamenlijk met leerkrachten van de J.P. Mickelersschool op het AZC Crailo een lesprogramma over gezonde voeding samenstellen. Dit is gebeurd op basis van het bestaande programma ‘Smaaklessen’, de materialen van Smaaklessen en de specifieke kennis over de doelgroep asielzoekers.  Uitvoeren van het lesprogramma voor de J.P. Mickelersschool van het AZC Crailo als pilot. Naast de reguliere Smaaklessen organiseerde Pharos ook ‘Kok in de klas’, ‘Smaakfeest’ en een workshop ‘Gezonde en betaalbare voeding’ voor ouders.

Pagina 62


 



Het evalueren van alle lessen en bijeenkomsten. Ontwikkelen van een addendum op het programma Smaaklessen voor leerkrachten die werken met asielzoekerskinderen. Hierin zijn de uitkomsten van de pilot beschreven en de meest nuttige tips voor het op maat verzorgen van Smaaklessen voor asielzoekerskinderen. Het landelijk verspreiden van het addendum, onder meer naar GGD-en en eerste opvangscholen.

Resultaten 2011  Asielzoekerskinderen op de AZC-school in Crailo en hun ouders zijn zich door dit project bewuster van het belang van gezonde voeding en hebben hier meer kennis en handvatten voor gekregen. Zij hebben gezond kookgedrag in de praktijk uitgevoerd. Om dit verder te laten beklijven, zijn de gezonde recepten van ouders en kinderen gebundeld in een receptenboek. De evaluaties van de deelnemers zijn dusdanig positief, dat een toename van gezond koop- en kookgedrag verwacht kan worden.  De resultaten van de pilot zijn beschreven in een addendum op het programma Smaaklessen, in de vorm van een brochure ‘Smaaklessen voor asielzoekerskinderen’.  Deze brochure is begin 2012 toegestuurd aan professionals in het veld, GGDen en leerkrachten van eerste opvangscholen. Alle eerste opvangscholen worden hiermee bereikt.  Het project heeft publiciteit gekregen via onder andere Trouw, Co’accent, de nieuwsbrief van Smaaklessen en het Lowan-nieuws (het blad voor leerkrachten van nieuwkomers). De uitkomsten van de pilot worden gepresenteerd op het landelijk congres NCVGZ 2012.  De bij de opvang betrokken partijen hebben nu instrumentarium in handen waarmee gezonde voeding verder gestimuleerd kan worden voor asielzoekerskinderen. Pharos heeft met het COA afspraken gemaakt om in 2012 hierop door te pakken en te onderzoeken hoe gezonde voeding, ook in algemene zin en voor volwassenen, in de opvang gestimuleerd kan worden. Looptijd Januari 2011- begin 2012 Samenwerkingspartners Programma Smaaklessen, Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), LOWAN landelijk steunpunt voor het onderwijs aan nieuwkomers, diëtistpraktijk Samira, Regionaal Steunpunt Smaaklessen Dronten, J.P. Minckelersschool Asielzoekerscentrum Crailo. Dit project is uitgevoerd met VWS subsidie gecombineerd met aanvullende financiering van Stichting Kinderpostzegels.

6. Psychosociale aspecten bij terugkeer De kwaliteit van de psychosociale begeleiding is een belangrijke succes- of faalfactor in duurzame terugkeer. Vanaf begin 2010 heeft Pharos als kenniscentrum een rol vervuld in de Stichting Duurzame Terugkeer (SDT), een samenwerkingsverband van negen organisaties. Dit gebeurde door het geven van trainingen aan begeleiders van potentiële terugkeerders en het ontwikkelen van een methodiek voor psychosociale begeleiding van terugkeerders. De SDT is per 1 mei 2011 voortijdig opgeheven. Dit heeft uiteraard gevolgen voor de resultaten zoals genoemd in het jaarplan 2011. Met aanvullende financiering van het ministerie van Buitenlandse Zaken kon de methodiek ‘Bewogen terugkeer’ alsnog worden afgerond en in september een afsluitende werkconferentie worden


Pagina 63

georganiseerd. De betrokken partijen hebben de methodiek als zeer positief beoordeeld. Doel 2011- 2012 Het door trainingen en methodiekontwikkeling bijdragen aan deskundigheidsbevordering van professionals (begeleiders van terugkeerders en vertrouwenspersonen) op het gebied van gezondheid in het algemeen en psychosociale ondersteuning in het bijzonder. Activiteiten 2011  Begeleiders en vertrouwenspersonen van terugkeerders advies op maat geven om vanuit hun rol (bijvoorbeeld vluchtelingenwerk, Nidos onafhankelijke (gezins)-voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers, Maatwerk bij terugkeer) zorgvuldig om te gaan met psychosociale en gezondheidsaspecten bij duurzame terugkeer.  Verzorgen van training en intervisie.  Afronden van de methodiek Bewogen Terugkeer gericht op psychosociale begeleiding bij terugkeer en het ondersteunen/versterken van psychosociale competenties van terugkeerders. Vertalen van de methodiek naar het Engels (Facing Return).  Werkconferentie organiseren voor professionals en organisaties werkzaam in het terugkeerproces. Resultaten 2011  Begeleiders van terugkeerders en overige partijen die betrokken zijn bij terugkeer hebben adequaat advies op maat gekregen over gezondheidsaspecten bij dit onderwerp. Hierbij werden handvatten gegeven voor specifieke casuïstiek.  Via een training zijn Nidos-medewerkers beter toegerust om goede psychosociale begeleiding te bieden aan jonge terugkeerders. Middels 3 intervisiebijeenkomsten hebben professionals van de Stichting Duurzame Terugkeer casuïstiek uitgewisseld en geleerd van elkaars expertise.  Er is een methodiek ontwikkeld en gepubliceerd gericht op omgaan met psychosociale aspecten bij terugkeer en het versterken van psychosociale competenties van terugkeerders: Geraci, D. (2011), Bewogen Terugkeer. Methodiek voor psychosociale begeleiding van (ex)asielzoekers en ongedocumenteerden. Utrecht: Pharos. Geraci, D. (2011), Facing Return. An approach for psychosocial assistance to (former) asylum seekers and undocumented migrants. Utrecht: Pharos.  De Nederlands- en Engelstalige methodiek is breed verspreid onder nationale en internationale partnerorganisaties. De methodiek is positief ontvangen. Meerdere organisaties in Europa hebben aangegeven te verkennen hoe zij de methodiek kunnen implementeren. In Nederland zijn ook partijen buiten de Stichting Duurzame Terugkeer enthousiast. Zo zal Pharos in 2012 met Dienst Terugkeer & Vertrek (DT&V) verkennen wat de mogelijkheden zijn om de methodiek, of delen ervan, toe te passen op hun werkpraktijk.  Pharos heeft samen met de Stichting Maatwerk bij Terugkeer een werkconferentie (‘Terug naar de Toekomst’) georganiseerd. Tijdens de conferentie hebben de negen partners van de Stichting Duurzame Terugkeer hun ervaringen en resultaten met andere betrokken instellingen en beleidsmakers gedeeld. De methodiek is hier gepresenteerd en positief ontvangen. De partners hebben afgesproken zich in 2012 in te zetten om de methodiek actief te gaan gebruiken.  Pharos heeft samen met andere organisaties twee subsidievoorstellen ingediend bij het ministerie van Buitenlandse zaken en het Europees Terugkeer

Pagina 64


Fonds om kennisborging, implementatie van de methodiek en evaluatie ervan, te borgen. Begin 2012 horen we of deze aanvraag gehonoreerd wordt. Looptijd 2011-2012 Samenwerkingspartners Vluchtelingenwerk Nederland (VWN), Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA), Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Maatwerk bij Terugkeer (inclusief Beyond Borders), SMS, HealthNet/TPO, HIT, Nidos onafhankelijke (gezins)-voogdij instelling voor alleenstaande minderjarige asielzoekers. Dit project is uitgevoerd met VWS subsidie gecombineerd met aanvullende financiering van het ministerie van Buitenlandse Zaken en het Europees Terugkeer Fonds.

7. Actuele zaken en beleidsadvisering Pharos heeft in 2011 vele malen advies op maat uitgebracht aan de overheid, aan overheid gelieerde instanties en professionals, vaak naar aanleiding van de actualiteit. Dit in de vorm van onder meer publicaties, presentaties, deelname aan klankbordgroepen en bijeenkomsten. De vele verzoeken maken duidelijk dat Pharos een positie heeft op het terrein van zorg aan asielzoekers en vluchtelingen en op vele niveaus kan bijdragen aan de kwaliteit ervan. De publicaties en presentaties bereiken een groot deel van de professionals die werken met asielzoekers/vluchtelingen, ongeveer 100 NGO’s (in binnen- en buiteland) en beleidsmakers. De activiteiten waarover bij de hiervoor beschreven projecten al is gerapporteerd, worden hier niet herhaald. Doel 2011 De overheid, aan de overheid gelieerde instanties en professionals informeren en adviseren over actuele zaken met betrekking tot gezondheid van en zorg voor asielzoekers, vluchtelingen en ongedocumenteerden. Activiteiten en resultaten 2011  Pharos heeft in 2011 op de volgende wijze kennis gedeeld en adviezen uitgebracht: Advies en overleg Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ), Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV), Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) over Medische advisering in reguliere procedures. Advisering binnen het evaluatieonderzoek van Berenschot omtrent de CVZ (College voor zorgverzekeringen) regeling voor ongedocumenteerden. Advisering aan het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) over voorlichtingsmaterialen voor laaggeletterde asielzoekers. Advisering aan Centra voor Anticonceptie, Seksualiteit en Abortus (CASA), over ongedocumenteerden en abortus. Advisering aan het ministerie van VWS over diverse thema’s, onder andere gebruik van anti-depressiva bij behandelingen, het functioneren van het Bureau Medische Advisering (BMA) en de inzet van tolken. Gastcollege: Like a gazelle amongst lions. vulnerability, gender and ethnicity: undocumenten women as example. Erasmus universiteit, februari 2011.


Pagina 65

-





Publiekslezing: Mensen aan de rafelrand: sociaal kwetsbaren en illegalen, hun gezondheid en de gezondheidszorg, maart 2011. Publiekslezing: Refugees and undocumented migrants in the Netherlands, april 2011. Congrespresentatie: Undocumented women: health and access to health care, mei 2011. Presentatie voor 5 Friese gemeenten over de opvang en begeleiding van Uitgenodigde vluchtelingen. Joure, mei 2011. Voorzitterschap bij een casuïstiekbespreking voor stakeholders met betrekking tot een gezin uitgenodigde vluchtelingen met multiple problematiek. Lelystad, mei 2011. Inhoudelijke uitwisseling met het Gezondheidscentrum Asielzoekers (GC A) over gezondheid van en zorg voor asielzoekers, juni 2011. Media optreden: Radio 5. Gezondheid en gezondheidszorg voor ongedocumenteerden, december 2011. De volgende kennisdocumenten zijn gemaakt: Samenvatting en reactie op de uitkomsten van het IGZ onderzoek naar het overlijden van een Somalische vrouw in AZC Leersum. Gepubliceerd op de website van Pharos. Samenvatting en reactie op de uitkomsten van het evaluatieonderzoek van de IGZ van de zorg aan asielzoekers. Gepubliceerd op de website van Pharos. Samenvatting en reactie op de gezondheidsaspecten in het SCP (Sociaal Cultureel Planbureau) rapport over vluchtelingengroepen in Nederland. Gepubliceerd op de website van Pharos. Brief aan de Tweede Kamer, Advisering Bureau Medische Advisering (BMA) over zieke uitgeprocedeerde asielzoekers, 22 maart 2011. Overzicht van signalen uit het veld over gezondheid van en zorg aan asielzoekers, vluchtelingen en ongedocumenteerden die binnenkomen op de informatie & advieslijn van Pharos. Pharos heeft in de volgende overleggen kennis ingebracht: GGZ klankbordgroep voor asielzoekers. Deze is zes keer bij elkaar gekomen. Medisch ethische commissie van Centrum ’45. Deze is vier keer bijeen gekomen. Stakeholdersbijeenkomst van COA-Menzis. Twee stakeholdersbijeenkomsten van COA voor gemeenten over het nieuwe beleid uitgenodigde Vluchtelingen. Breed Medisch Overleg ongedocumenteerden. Expertmeeting over de effecten van uitsluiting van ongedocumenteerden op de publieke gezondheid. In aanwezigheid van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG) en stichting Landelijk Ongedocumenteerden Steunpunt (LOS).

Extra projecten elders gefinancierd Dankzij volledige externe financiering heeft Pharos twee extra projecten in 2011 kunnen uitvoeren. Hierover volgt hieronder verslag.

8. Terugdringen no show in de tandartsenzorg voor asielzoekers Menzis COA Administratie (MCA) heeft geconstateerd dat relatief veel asielzoekers hun afspraak bij de tandarts niet nakomen. Dit staat effectieve hulpverlening (therapietrouw) in de weg en vormt tegelijkertijd een kostenpost. Pharos voerde in

Pagina 66


2011 een kort, explorerend onderzoek uit op verzoek van Menzis. Op basis daarvan bracht zij een advies uit om het aantal no-shows te verminderen en daarmee ook de therapietrouw te bevorderen. De onderzoeksresultaten en het advies zijn ook relevant voor andere zorgsectoren dan de tandartsenzorg. Doel Inzichtelijk maken van klantervaringen en –behoeften met betrekking tot tandartsenzorg en deze kennis vertalen naar aanbevelingen om het aantal noshows terug te dringen. Activiteiten 2011  Desk research.  Voeren van een focusgroepgesprek met Armeense asielzoekers uit het AZC Leersum die ervaring hebben met tandartsenzorg in Nederland.  Uitvoeren van telefonische interviews met tandartsen en assistenten (Leersum en Drachten.  Houden van telefonische interviews met praktijkverpleegkundigen van het GC A en COA medewerkers die belast zijn met de niet-medische gidsfunctie in asielzoekerscentra in Leersum en Drachten.  Analyseren van de gesprekken en vertalen naar een advies aan MCA. Resultaat 2011  Er is een adviesrapport geschreven aan Menzis COA Administratie (MCA) over no-show bij tandartsenzorg ‘Asielzoekers Afwezig zonder Bericht'. Dit rapport bevat aanbevelingen voor het reduceren van no-show gedrag voor tandartsen, COA/GCA en MCA. MCA heeft het rapport goed ontvangen en aangegeven met de aanbevelingen meer inzicht te hebben gekregen in hoe no show gereduceerd kan worden. Looptijd 2011 Samenwerkingspartners Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA, Menzis COA Administratie (Menzis/MCA) Dit project werd gefinancierd door Menzis COA Administratie.

9. Actualiseren voorlichting aan vluchtelingen in de GGZ Pharos voerde in 2010 samen met en gefinancierd door ASKV Steunpunt Vluchtelingen/ZAPP een kwalitatief onderzoek uit onder hulpverleners naar de zorg aan Asielzoekers met psychische problemen (ZAPP). Een van de aanbevelingen ging over het belang van goede voorlichting over de geestelijke gezondheidszorg voor asielzoekers. In 2011 zijn in vervolg op dit onderzoek de folders ‘vluchtelingen in de Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ)’ van 2004 vernieuwd. In deze informatiefolders krijgen asielzoekers en vluchtelingen een beeld van hoe de geestelijke gezondheidszorg georganiseerd is, hoe ze gebruik kunnen maken van de zorg en wat ze zelf kunnen doen om hun psychisch welbevinden te stimuleren. Doel Actualiseren van bestaande folders voor vluchtelingen in de GGZ voor gebruik binnen het huidige zorgsysteem en verspreiden ervan onder relevante hulpverleners en professionals.


Pagina 67

Activiteiten 2011  Herschrijven van de teksten van de folders, samen met de GGZ consulent van het GC A en ASKV/ZAPP, en met lezing van en feedback door asielzoekers.  Feedback vragen van professionals op conceptteksten: Centrale Opvang Asielzoekers (COA), GGZ Nederland, twee sociaal psychiatrische verpleegkundigen van GGZ-instellingen, Gezondheidscentrum Asielzoekers (onder meer consulent GGZ), Equator, ASKV en Healthnet TPO.  Vertalen van de drie folders in zes talen: Engels, Frans, Arabisch, Sorani, Somali en Farsi.  Voorleggen van de vertaalde conceptteksten aan asielzoekers en verwerken feedback.  Vormgeven van de folders in voor hulpverleners en professionals, handige, printbare pdf’s. Resultaten 2011  Drie folders voor vluchtelingen in de GGZ, over: - Waar men hulp kan vinden voor psychische klachten. - Langdurige stressklachten en wat vluchtelingen er zelf aan kunnen doen. - Concentratieproblemen, nachtmerries, angst en somberheid.  Folders zijn in zeven talen beschikbaar: Nederlands, Engels, Frans, Arabisch, Sorani, Somali en Farsi.  De folders zullen begin 2012 verspreid worden in de vorm van printbare pdf’s onder hulpverleners en professionals die werken met asielzoekers en vluchtelingen (medewerkers GC A, GGZinstellingen, COA, vluchtelingenwerk). Looptijd 2011 Samenwerkingspartners ASKV Steunpunt Vluchtelingen, Zorg Asielzoekers Psychische Problemen (ZAPP), Centrale Opvang Asielzoekers (COA), Gezondheidscentrum asielzoekers (GC A), GGZ NL, GGZ instellingen (o.a. Equator) en Healthnet TPO. Dit project werd grotendeels gefinancierd door ASKV/ZAPP met Europese gelden.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen: 4688 uren.

Pagina 68


Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma 2011-2013

Inleiding Door migratie van vrouwen uit landen waar vrouwelijke genitale verminking (VGV) een gangbaar gebruik is, zijn we in Nederland vanaf zo'n 20 jaar geleden geconfronteerd met besneden meisjes en vrouwen. Pharos zet zich als kennis- en adviescentrum sinds 1993 in voor preventie van VGV. De afgelopen zeven jaar is door het ministerie van VWS beleid gemaakt ten behoeve van de preventie van VGV. Dit beleid wordt mede uitgevoerd door veldpartijen als de GGD-en, Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN), Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), ondersteund door Pharos als landelijk kenniscentrum. Er zijn slechts beperkte schattingen van hoeveel meisjes er in Nederland besneden worden. Daarom is Pharos op verzoek van het ministerie van VWS in 2011 begonnen met de opzet voor een grondige analyse van de situatie van VGV in Nederland. Eind 2011 zijn hiervoor, mede met input vanuit een internationale expert meeting, de uitgangspunten en randvoorwaarden vastgesteld en is het onderzoek gestart. Eind 2012 verwachten we de rapportage. Pharos vervult bij de aanpak van VGV de rol als landelijk kennis- en adviescentrum: we informeren en adviseren beleidsmakers, professionals en risicogroepen, ontwikkelen kennis verder, maken deze toepasbaar en dragen deze over. Pharos is als adviseur door ministeries, andere beleidsmakers en professionals op het gebied van de aanpak van VGV in 2011 veelvuldig geraadpleegd. In samenwerking met zelforganisaties en op verzoek van professionals hebben we ook in 2011 weer een flink aantal trainingen en workshops georganiseerd. Er is tevens een start gemaakt met de integratie van scholing over VGV in het reguliere onderwijsaanbod. In 2011 gebeurde dit bijvoorbeeld bij de opleiding voor verpleegkundigen aan de Hogeschool Utrecht. In 2011 vond er met financiering van Stichting Kinderpostzegels een uitwisseling plaats tussen Nederlandse jongerenvrijwilligers, die vanuit Pharos voorlichting geven over VGV op scholen, en Ethiopische jongeren die in hun land eveneens werken aan preventie van VGV. Deze uitwisseling heeft nieuwe informatie, kennis en creatieve ideeën opgeleverd voor de voortzetting van voorlichtingsactiviteiten in Nederland. . In 2011 is extra geïnvesteerd in afstemming van de zorgvraag op het aanbod waardoor met name de aandacht voor de medische en psychische gevolgen van VGV een extra impuls kreeg. Met diverse beroepsgroepen is onderzocht hoe de zorg te verbeteren. Zo heeft Pharos een actieve bijdrage geleverd aan het ontwikkelen van e-learning over VGV voor verloskundigen. Doelen meerjarenprogramma VGV 2011–2013 1. Genereren van inzicht in de feiten en cijfers met betrekking tot VGV in Nederland. Het gaat hierbij om het risico om besneden te worden, aantallen vrouwen die besneden zijn en hoe vaak er in Nederland besneden wordt. 2. 2 Versterken van de ‘Nee tegen VGV beweging’ in Nederland. 3. Beter afstemmen van zorgvraag en -aanbod op het terrein van medische, psychische, sociale en relationele gevolgen van VGV.


Pagina 69

4. 5.

Fungeren als centrale kennisplek/landelijk Focal Point VGV (wat betreft informatie over de hele keten: preventie, signaleren, melden, opvolgen, zorg). Borgen van kennis over VGV bij professionals, (sleutelpersonen uit de) risicogroepen en jongeren met betrekking tot de preventie en bestrijding van VGV.

Activiteiten meerjarenprogramma Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking 2011

1. VGV in Nederland: a situation analysis In 2011 heeft Pharos zich ingespannen om een wetenschappelijk onderzoek naar de situatie van VGV in Nederland mogelijk te maken. Het gaat hierbij om het risico om besneden te worden, aantallen vrouwen die besneden zijn en hoe vaak er in Nederland besneden wordt. Het ministerie van VWS en ook veldpartijen hebben behoefte aan meer feitelijke gegevens. Pharos voerde hiervoor overleg met internationale deskundigen, universiteiten en het ministerie van VWS. Inmiddels is Pharos in samenwerking met het ErasmusMC een onderzoek gestart: een analyse van de stand van zaken rond VGV in Nederland. Het onderzoek zal eind 2012 zijn afgerond. De conclusies van dit onderzoek zullen waardevol zijn voor het (landelijke) beleid op het gebied van preventie en zorg. Daarnaast heeft Pharos met dit initiatief een grondslag gelegd voor, waar mogelijk, vergelijkbaar onderzoek en/of uitwisseling over onderzoeksmethodologie in en met andere Europese landen. Doel 2011- 2013 Genereren van inzicht in de feiten en cijfers m.b.t. VGV in Nederland. Het gaat hierbij om het risico om besneden te worden, aantallen vrouwen die besneden zijn en hoe vaak er in Nederland besneden wordt. Activiteiten 2011  Schrijven van een onderzoeksvoorstel voor de VGV-situatieanalyse in Nederland.  Organiseren van een internationale expertmeeting in september 2011. Deelnemers zijn vertegenwoordigers van universiteiten, NGO’s (nietgouvernementele organisaties), VN-organisaties, beleids- en andere instituten. Deze groep heeft van te voren een discussiepaper ontvangen op basis van het voorstel van Pharos voor het opzetten van een analyse van de situatie rond VGV in Nederland.  Herzien van het onderzoeksvoorstel op basis van de resultaten van de expertmeeting in september.  Opzetten van samenwerking met een universiteit voor het onderzoek.  Start met het opzetten van het onderzoek: een analyse van de stand van zaken rond VGV in Nederland. Resultaten 2011  Er is een voorstel geschreven voor een expertmeeting en een onderzoek. Pharos kreeg op basis hiervan in maart 2011 aanvullende financiering van het ministerie van VWS om beide activiteiten uit te voeren.  De internationale expertmeeting heeft op 12 en 13 september plaats gevonden bij het ministerie van VWS. Aan de expertmeeting namen twintig internationale experts deel. Dilemma’s in de uitvoering van het onderzoek zijn uitgebreid besproken. Bijvoorbeeld: hoe kun je over een lastig onderwerp, dat bovendien strafbaar is, betrouwbare data verkrijgen? Er was grote ontvankelijkheid om te leren van elkaar en om de onderzoeksopzet te bespreken. De verschillende partijen hebben aangegeven dat zij de bijeenkomst leerzaam en stimulerend

Pagina 70




 

vonden. De internationale experts zijn met elkaar tot multidisciplinaire adviezen gekomen voor de opzet van het onderzoek Het onderzoeksvoorstel is naar aanleiding van de adviezen uit de expertmeeting herzien. Het ministerie van VWS heeft deze herziening in december 2011 goedgekeurd. Het ErasmusMC en Pharos zijn een samenwerking aangegaan voor het uitvoeren van het onderzoek. Het onderzoek naar de stand van zaken rond VGV in Nederland is gestart.

Samenwerkingspartner Erasmus Universiteit Rotterdam. Aanvullende financiering is verkregen bij het ministerie van VWS.

2. Nee tegen VGV: succesvolle aanpakken De ‘Nee tegen VGV’-beweging hanteert het uitgangspunt dat daadwerkelijke gedragsverandering vanuit de risicogemeenschappen zelf tot stand moet komen. Pharos wil deze beweging op twee manieren versterken. Deze duale aanpak is gebaseerd op de conclusies van twee internationale conferenties over VGV in 2009. Ten eerste stimuleert Pharos de samenwerking op het gebied van VGV tussen Afrikaanse landen en Nederland. In 2011 is daarom een uitwisseling tussen Ethiopische en Nederlandse jongeren georganiseerd. Dit heeft onder meer geleid tot nieuwe concepten voor voorlichting in Nederland. Ten tweede onderzoekt Pharos of succesvolle interventies uit de landen van herkomst vertaald kunnen worden naar de Nederlandse situatie. In 2011 zijn hiervoor verkennende gesprekken gevoerd met ontwikkelingsorganisaties en onderzoeksinstellingen. Met het ministerie van VWS is afgesproken een aantal activiteiten uit dit project niet uit te voeren en de vrijgekomen middelen in te zetten voor project 3 Medische en psychosociale zorg. Dit is toegelicht in de brief aan VWS over wijzigingen jaarplan Pharos 2011, d.d. 25 oktober 2011, kenmerk 3891011/Cdk. Doel 2011- 2013 Versterken van de ‘Nee tegen VGV beweging’ in Nederland. Activiteiten 2011  Organiseren van een tiendaagse uitwisseling van Nederlandse No Game(*) vrijwilligers met jongeren uit Ethiopië. Doelen van deze uitwisseling: inzichtelijk maken op welke manieren jongeren in beide landen actief zijn in de strijd tegen meisjesbesnijdenis, van elkaar leren alsmede de mogelijkheden voor de opzet van een internationaal jongerennetwerk onderzoeken.  Uitbrengen van een rapportage over de uitwisseling met Ethiopië en aanbevelingen opstellen over ‘Jongeren en Nee tegen VGV’.  Overleggen met Plan Nederland (namens Plan Egypte), Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) en het Van Vollenhoven Instituut (Universiteit van Leiden). Gezamenlijk is onderzocht of we het sociale conventiemodel kunnen vertalen naar de Nederlandse situatie. Het sociale conventiemodel is een aanpak gericht op een gemeenschap met de bedoeling VGV als sociale norm te laten verdwijnen. Resultaten 2011  Een uitwisseling heeft plaatsgevonden tussen Nederlandse jongeren die actief zijn in ‘No Game’ en jongeren uit Ethiopië. De ‘No Game’ jongeren bezochten in maart 2011 jongeren van de organisaties Integrated Community Education and Development Association (ICEDA) en African Development Aid Association (ADAA) in Ethiopië. De Ethiopische jongeren waren vervolgens in juni te gast bij


Pagina 71



 

‘No Game’ in Nederland. Deze activiteit heeft nieuwe inzichten opgeleverd. Zo leert deze uitwisseling ons dat bij voorlichting aan jongeren uit risicogroepen de nadruk moet liggen op de mogelijke gevolgen van besnijdenis, omdat deze vaak onbekend zijn. Een verslag van de internationale uitwisseling is op de website van No Game gepubliceerd en tevens op de blog fgmnogame.wordpress.com. Er zijn tevens aanbevelingen voor ‘Jongeren en Nee tegen VGV’ opgesteld. Met deze aanbevelingen is het mogelijk methodieken te optimaliseren. Artikelen zijn geplaatst in vakbladen en op websites. Pharos, Plan Nederland, Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) en het Van Vollenhoven Instituut (RUL) hebben afgesproken samen te werken bij initiatieven en activiteiten ter versterking van de Nee tegen VGV beweging door middel van het sociale conventiemodel. Het ontwikkelen van een alternatief ritueel voor VGV zal in 2012 ook onderzocht worden in samenwerking / afstemming met de risicogroepen zelf.

Samenwerkingspartners African Development Aid Association (ADAA) Ethiopië, Integrated Community Education and Development Association (ICEDA) Ethiopië, Stichting Kinderpostzegels. Voor de uitwisseling van jongeren uit Nederland en Ethiopië heeft stichting Kinderpostzegels subsidie verleend. (*) No Game (Nederland) is een jongerenboard van Pharos en bestaat uit een groep jongeren in de leeftijd tussen 18 en 35 jaar met verschillende culturele achtergronden. Zij strijden tegen meisjesbesnijdenis door gratis voorlichting te geven aan jongeren op middelbare scholen in Nederland. No Game werkt volgens het principe van ‘peer group education’. De voorlichting bestaat uit kennisverspreiding over het onderwerp en daaraan gekoppeld discussies die vaak worden voortgezet op de website www.no-game.nl.

3. Medische en psychosociale zorg Er is onvoldoende aandacht voor de zorg aan vrouwen die besneden zijn. Dat blijkt uit diverse onderzoeken en uit verschillende bijeenkomsten die Pharos de afgelopen jaren over dit onderwerp organiseerde. Ook gesprekken van Pharos met sleutelpersonen in het veld, vrouwen die zijn besneden en die een groot netwerk hebben, maken duidelijk dat dit onderwerp onderbelicht is. In 2011 diende Pharos bij het ministerie van VWS een aanvullend projectvoorstel in, gericht op een geïntegreerde aanpak van medische en psychosociale zorg voor vrouwen die besneden zijn (voor de periode 1 juni 2011 – 28 feb 2012). Omdat de directie Maatschappelijke Ondersteuning (DMO) van het ministerie van VWS en Pharos prioriteit geven aan dit project rondom medische en psychosociale zorg, zijn beiden overeengekomen een aantal deelactiviteiten uit het VGV-programma 2011 te schrappen en de vrijgekomen uren in te zetten voor dit project. Door de aanvullende projectfinanciering en de overheveling van middelen uit project 2, heeft Pharos in 2011 voor dit project beduidend meer activiteiten uitgevoerd dan gepland in het jaarplan 2011. In 2011 onderzocht Pharos met medische beroepsorganisaties diverse mogelijkheden om de zorg te verbeteren. Zo werden met plastisch chirurgen mogelijkheden ontwikkeld om zicht te krijgen op het effect van een reconstructieve operatie op het welzijn van de geopereerde vrouw. Ook startte Pharos een verkenning naar deelname van besneden vrouwen aan baarmoederhalskankerscreening. Dit naar aanleiding van signalen dat de deelname

Pagina 72


van deze groep fors lager is. Met verloskundigen werd een e-learningmodule ontwikkeld. Voor andere zorgprofessionals is een sociale kaart in ontwikkeling. Hiermee kunnen experts elkaar en relevante kennis eenvoudiger vinden en kan de zorgkwaliteit toenemen. Verder droeg Pharos bij aan het medisch handboek Kindermishandeling en de ontwikkeling van lesmodules voor opleidingen aan verpleegkundigen. Ter ondersteuning van de publieksvoorlichting over medische zaken werd een folder over de psychosociale gevolgen van VGV ontwikkeld. Deze wordt in 2012 uitgebracht. Doel 2011- 2013 Beter afstemmen van zorgvraag en aanbod op het terrein van medische, psychische, sociale en relationele gevolgen van VGV. Activiteiten 2011  Start monitoren van het gebruik van het Medisch modelprotocol.  Voortzetten van de deelname aan de klankbordgroep ‘e-learning training voor verloskundigen over VGV’. Taken van Pharos hierbij: adviseren, aanleveren van informatie, commentaar leveren op concepten, testen van een beta-versie.  Uitvoeren van een longitudinaal onderzoek naar het effect van reconstructieve operaties. Het gaat hierbij om het monitoren van patiënten die een reconstructieve operatie ondergaan. Onderzoeksvraag luidt: draagt deze operatie bij aan een betere kwaliteit van leven? Pharos werkt hiervoor samen met de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) en de behandelaar van het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG). Aanvragen van toestemming voor dit onderzoek bij de METC (Medisch Ethische Toetsingscommissie). (met extra financiering).  Ontwikkelen van voorlichtingsmateriaal over de reconstructieoperatie. (met extra financiering).  Organiseren van een informatiebijeenkomst in juli 2011 over de reconstructieoperatie, voor de sleutelpersonen uit de gemeenschappen. (met extra financiering).  Afronden van het onderzoek naar de haalbaarheid van regionale expertteams, dat in 2010 startte.  Peiling bij risicogroepen van behoeften naar voorlichtingsmateriaal. Ontwikkeling van voorlichtingsmateriaal over psychosociale en relationele gevolgen.  Afronden van verschillende artikelen over de psychosociale gevolgen van VGV en deze voor plaatsing aanbieden aan vakbladen. De basis voor deze artikelen werd gevormd door het onderzoeksrapport ‘Versluierde pijn’ (2010). Resultaten 2011  Er zijn steekproeven verricht met betrekking tot het gebruik van het medisch protocol. Hieruit kwam naar voren dat het protocol nog vaak onbekend is bij beroepsgroepen zoals de huisartsen.  Er is een e-learning training voor verloskundigen ontwikkeld. Wolters Noordhoff zal in 2012 de e-learning uitbrengen. Huisartsen en gynaecologen kunnen ook gebruik maken van deze e-learing, accreditatie is hiervoor aangevraagd.  De resultaten van het longitudinaal onderzoek zullen eind december 2012 bekend zijn bij het ministerie van VWS en in 2013 gepubliceerd worden.  Voorlichtingsmateriaal over reconstructieve operaties en het onderzoek daarover, is ontwikkeld, en wordt bij de intake in het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (OLVG) aan nieuwe patiënten meegegeven. (met extra financiering).  Een informatiebijeenkomst over reconstructieve operaties is in juli 2011 georganiseerd. Hierbij waren sleutelpersonen uit de gemeenschappen aanwezig, het behandelteam van het OLVG en het onderzoeksteam van Pharos. Onder meer werd duidelijk dat sleutelpersonen veel vragen hebben over het hoe, wat en waarom van de reconstructieve operatie. Tijdens de


Pagina 73







bijeenkomst is geïnformeerd over het onderzoek dat Pharos rondom de operatie kan uitvoeren. (met extra financiering). Er is een peiling gehouden bij risicogroepen waaruit bleek dat er behoefte is aan voorlichtingsmateriaal over medische en psychosociale gevolgen van VGV en hieraan gerelateerde klachten. Inzet van videomateriaal is afgewogen. De conclusie is dat dit een kostbare vorm van voorlichting is en dat bovendien al veel filmmateriaal beschikbaar is (onder andere op internet). Gekozen is voor een folder voor de risicogroepen, gericht op hoe vrouwen zelf met de gevolgen van VGV om kunnen gaan (coping). Deze verschijnt in 2012. Het onderzoek naar de haalbaarheid van regionale expertteams is afgerond. Pharos heeft in aanvulling hierop in diverse Europese landen geïnventariseerd hoe de medische zorg is georganiseerd voor vrouwen die besneden zijn. In Nederland blijkt geen behoefte te zijn aan fysieke teams, wel aan regionale sociale kaarten zodat experts elkaar weten te vinden. Hierover wordt uitgebreider verslag gedaan bij de aanvullende activiteiten in dit project. In drie tijdschriften zijn artikelen naar aanleiding van het onderzoeksrapport ‘Versluierde Pijn’ gepubliceerd: Nieuwsbrief Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Gender and Migration, march 2011: Veiled Pain: Research in the Netherlands into the psychological, social and relational effects of FGM. Psychologie en Gezondheid. Themanummer Trauma en Cultuur, 201139/3: Versluierde pijn: Psychische, sociale en relationele gevolgen van meisjesbesnijdenis onder migrantenvrouwen in Nederland. Ethnicity & Health, artikel ingezonden voor peer review: Coping and chronic psychosocial consequences of female genital mutilation in the Netherlands. Wegens stopzetten van het tijdschrift CMG is het reeds geschreven hoofdartikel over Versluierde Pijn niet geplaatst.

Tussentijdse activiteiten en resultaten extra gefinancierd project Mede door aanvullende projectfinanciering vanuit het ministerie van VWS voor de geïntegreerde aanpak van medische en psychosociale zorg voor vrouwen die besneden zijn, is een extra impuls gegeven aan de activiteiten in dit project. Het op 24 mei 2011 ingediende aanvullende project loopt tot 28 februari 2012. Hierover zal in een separate projectrapportage verslag worden gedaan. Kortweg zijn in 2011 aanvullend de volgende activiteiten verricht en resultaten behaald: Activiteiten 2011 Activiteiten gericht op vrouwen die een besnijdenis hebben ondergaan  Verzorgen van een workshop over de psychosociale gevolgen van VGV voor sleutelpersonen.  Verzorgen van een lezing over de medische, psychosociale én relationele gevolgen van VGV voor de Ethiopische gemeenschap. Activiteiten gericht op huidige professionals in de hulp/zorgverlening  Uitvoeren van een inventarisatie van experts op het gebied van VGV in Nederland.  Actualiseren van de website meisjesbesnijdenis.nl met nieuwe informatie op het gebied van de sociale kaart.  In samenwerking met een plastisch chirurg een bijscholing organiseren over de reconstructieve operatie.  Presentatie over VGV voor gynaecologen, verloskundigen en co assistenten.  Schrijven van een hoofdstuk over meisjesbesnijdenis voor het ‘Medisch Handboek Kindermishandeling: medische diagnostiek en aanpak’.

Pagina 74


Activiteiten gericht op toekomstige professionals in de hulp/zorgverlening  Themabijeenkomsten en gastcolleges over VGV organiseren voor onderwijsinstituten.  Inventariseren of VGV in de curricula voorkomt bij medische en psychosociale opleidingen.  Starten met de vraagstimulering bij medische opleidingen.  Verzorgen van een gastcollege op 6 oktober 2011 aan Hogeschool Utrecht. Deze Hogeschool wil het onderwerp VGV met hulp van Pharos structureel inpassen in het curriculum voor verpleegkunde. Kennisontwikkeling en deling  Een onderzoek uitvoeren naar VGV bij adoptiekinderen.  Voorbereiden van een quick scan van de deelname van besneden vrouwen aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Resultaten 2011 Resultaten gericht op vrouwen die een besnijdenis hebben ondergaan  Een workshop over de psychosociale gevolgen van VGV Is verzorgd op 10 september 2011, in het kader van een verdiepingstraining voor sleutelpersonen met HBO werk/denkniveau, georganiseerd door de GGD NL i.s.m. FSAN. Deelnemers waren vrouwen die zelf besneden zijn en een aantal mannen. Zij hebben allen nauwe contacten met vrouwen die besneden zijn, in de verschillende gemeenschappen in het land.  Een inleiding is gehouden op 24 september 2011 over de medische, psychosociale én relationele gevolgen van VGV voor de Ethiopische gemeenschap. Deze inleiding maakte deel uit van een bijeenkomst in Amsterdam, georganiseerd door de christelijke vereniging Oromo en de JGZ van de GGD. De dag werd bezocht door ongeveer 80 mensen; vrouwen, mannen en kinderen van wie een deel zelf besneden is. Resultaten gericht op huidige professionals in de hulp/zorgverlening  Uit het rapport over de haalbaarheid van regionale expertteams bleek dat er in Nederland geen behoefte is aan fysieke expert teams. Wel is behoefte aan regionale sociale kaarten, zodat experts elkaar onderling weten te vinden. Een inventarisatie van experts op het gebied van VGV in Nederland is in 2011 uitgevoerd. Deze experts bleken vaak niet met hun naam op de website vermeld te willen worden. Pharos heeft onderzocht op welke wijze zij deze privacygevoelige informatie toch optimaal voor professionals toegankelijk kan maken. In ieder geval zal de website www.meisjesbesnijdenis.nl na actualisatie in het voorjaar van 2012 nieuwe informatie op het gebied van de sociale kaart aanbieden.  Op verzoek van een aantal gynaecologen, verspreid over 12 plaatsen in het land, heeft Pharos in samenwerking met een plastisch chirurg een bijscholing georganiseerd over de mogelijkheden van de reconstructieve operatie en herstel na VGV. Deze workshop vond plaats op het GGD Nederland Netwerkcongres Meisjesbesnijdenis van 22 november 2011. De Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) accrediteert deze medischtechnische workshop met 5 studiepunten. Er waren 25 tot 30 deelnemers, onder wie gynaecologen en andere professionals zoals verloskundigen.  Een presentatie over VGV is gehouden op 9 augustus 2011 in het Canisius Wilhelmina Ziekenhuis in Nijmegen. Deze presentatie werd bijgewoond door gynaecologen, verloskundigen en co assistenten.  Er is een hoofdstuk over meisjesbesnijdenis geschreven voor het ‘Medisch Handboek Kindermishandeling: medische diagnostiek en aanpak’, in samenwerking met een kindergynaecologe. Dit is ‘het’ handboek voor medici in


Pagina 75

Nederland over kindermishandeling. Uitgeverij Bohn Stafleu van Loghum brengt het boek naar verwachting in 2012 uit. Resultaten gericht op toekomstige professionals in de hulp/zorgverlening  Twee themabijeenkomsten over VGV zijn gehouden op de Hogeschool in Utrecht, Faculteit gezondheidszorg, instituut voor verpleegkundige studies. De bijeenkomsten vonden plaats op 12 mei, de Dag van de Verpleging.  Geïnventariseerd is of VGV in de curricula voorkomt bij medische en psychosociale opleidingen. Het gaat hier onder meer om geneeskunde, verpleegkunde, kraamzorg, verloskunde en maatschappelijk werk. Gebleken is dat VGV meestal ontbreekt in de curricula.  Er is een start gemaakt met de vraagstimulering bij medische opleidingen. Via de nieuwsbrief van Focal Point attendeert Pharos hogescholen op het onderzoek van de HU-studenten. In 2012 krijgt dit vervolg door gesprekken met de International Federation of Medical Students’ Associations (IFMSA), gericht op aandacht voor VGV binnen de geneeskunde-opleidingen, de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs (NVMO), werkgroep Diversiteit. Beoogd resultaat is dat er in medische opleidingen aandacht komt voor het thema VGV.  Een gastcollege is gegeven op 6 oktober 2011 aan Hogeschool Utrecht. Deze Hogeschool wil het onderwerp VGV met hulp van Pharos structureel inpassen in het curriculum voor verpleegkunde.  Vier studenten verpleegkunde van de Hogeschool Utrecht die een stage doen rond VGV zijn door Pharos begeleid. Zij dragen bij aan de lesmodules verpleegkunde. Zo interviewen zij medische professionals over vragen rond VGV. Pharos wil in 2012 inzetten om dergelijke modules van Verpleegkunde Utrecht ook elders in het HBO te implementeren. Resultaten kennisontwikkeling en deling  Een onderzoek naar VGV bij adoptiekinderen is uitgevoerd. Dit onderzoek vond plaats op basis van vragen en signalen van adoptieouders bij het Informatie en Adviespunt van Pharos. In het kader van dit onderzoek vond een inventarisatie bij de NVK (Nederlandse Vereniging Kinderartsen) en adoptiebureaus plaats. Duidelijk wordt dat er weinig adoptiekinderen uit risicolanden komen, en dat de adoptiebureaus geen gevallen van VGV hebben meegemaakt. Het protocol van de NVK (sectie Tropische Kindergeneeskunde) blijkt VGV niet te benoemen. Op dit moment is het niet nodig om verdere activiteiten te ondernemen.  Een quick scan is voorbereid naar de deelname van besneden vrouwen aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Aanleiding hiervoor zijn vragen over dit onderwerp van diverse zorgverleners bij Pharos. Dit onderzoek wordt in 2012 afgerond. Samenwerkingspartners Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG), Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), Noordhoff uitgevers, St. Elisabeth Ziekenhuis, Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Federatie van Somalische Associaties in Nederland (FSAN), Koninklijk Instituut Tropen (KIT), Centrum 45, Hogeschool Utrecht. Voor de activiteiten die vallen onder het project Wijziging voorstel Geïntegreerde aanpak Medische en Psychosociale zorg voor vrouwen die besneden zijn, is aanvullende financiering van het ministerie van VWS verkregen.

4. Landelijk Focal Point VGV Pharos heeft in Nederland een centrale rol in de ontsluiting van informatie over VGV. Via een aparte website, folders en nieuwsbrieven wordt frequent en structureel informatie en kennis overgebracht aan professionals, beleidsmakers, migranten(-organisaties) en het publiek. We organiseren daarnaast

Pagina 76


kennisnetwerken, studiedagen, expertmeetings en publieke bijeenkomsten, of nemen hieraan deel. Ook onderhoudt Pharos een informatieen adviespunt. Iedereen die vragen heeft over VGV kan hier terecht. Doel 2011- 2013 Fungeren als centrale kennisplek /landelijk Focal Point VGV (wat betreft informatie over de hele keten: preventie, signaleren, melden, opvolgen, zorg) voor het brede publiek en risicogroepen. Activiteiten 2011  Afronden van de vertaling van het onderzoeksverslag ‘Versluierde pijn’ in het Engels.  Ontwikkelen van de folder psychosociale gevolgen voor de risicogroepen, zie ook project 3 Medische en psychosociale zorg. Daarnaast updaten en laten bijdrukken van de Focal Point folder, de Afrikakaart en de Kaart typen meisjesbesnijdenis.  Actualiseren en uitbreiden van de sociale kaart: Zie: project 3 Medische en psychosociale zorg.  Actualiseren van de website www.meisjesbesnijdenis.nl. De nieuwe versie zal in het voorjaar van 2012 verschijnen.  Beantwoorden en doorverwijzen van vragen over VGV, informeren van professionals via het I&A-punt.  Organiseren en uitvoeren van een groot aantal diverse bijeenkomsten, meestal in samenwerking met andere organisaties.  Schrijven en verspreiden van de Focal Point Nieuwsbrieven met actuele informatie. Resultaten 2011  Het in het Engels vertaalde onderzoeksverslag ‘Veiled Pain’ is in 2011 416 maal gedownload.  Bestaand voorlichtingsmateriaal is opnieuw gedrukt en verspreid: de Focal Point folder (oplage 3.000), de Afrikakaart (oplage 3.000) en de Kaart typen meisjesbesnijdenis (oplage 1.000).  Via de website meisjesbesnijdenis.nl is informatie en kennis ter beschikking gesteld. Op deze website vindt men achtergrond en actuele informatie over (preventie) VGV. In 2011 is de website www.meisjesbesnijdenis.nl 81.203 maal bezocht. De bezoekers hebben bij elkaar 359.204 pagina’s bekeken. (De pagina ‘Over meisjesbesnijdenis’ is de best bekeken pagina (7.693 maal).) Voor deze in het voorjaar 2012 te actualiseren website, is een actuele sociale kaart in 2011 geschreven.  Via het I&A-punt zijn 81 vragen van professionals e.a. inhoudelijk behandeld en beantwoord. De vragen richtten zich onder meer op kraamzorg aan besneden vrouwen, asielaanvragen op basis van dreiging met VGV, communicatie over VGV. De meeste vragen gingen over de gevolgen van VGV, zowel lichamelijk als psychosociaal.  De Focal Point Nieuwsbrief VGV is volgens plan ieder kwartaal digitaal verschenen en verspreid. Hierdoor zijn veldpartijen en risicogroepen doorgaand en actueel geïnformeerd geweest.  De volgende bijeenkomsten zijn in 2011 georganiseerd: 4 februari: Pharos organiseerde samen met anderen de Zero Tolerance Day, als onderdeel van het Platform 6/2. Zo’n 100 mensen kwamen naar het Kinderrechtenhuis in Leiden. 10 februari: Pharos werkte mee aan de voorlichtingsbijeenkomst van GGD Nederland over de landelijke uitrol Preventie VGV. Hierbij hield Pharos twee lezingen voor de JGZ; een lezing over het Standpunt Preventie van VGV door de JGZ en een lezing over VGV en de rol van de JGZ-aandacht functionaris.


Pagina 77

-

-

-

-

-

-

-

-

-

27 maart: Pharos leverde een bijdrage aan Movies that Matter in Den Haag, waarbij film, debat over VGV en een concert van Sister Fa op het programma stonden. 9 mei: De workshop ‘Aanpak Vrouwelijke Genitale Verminking. Wat helpt?’ werd door Pharos gegeven tijdens het Movisie-Congres Huiselijk Geweld en Kindermishandeling 2011 in Ede. 26 augustus: Pharos heeft samen met GGD NL de presentatie ‘VGV en samenwerking met migrantenorganisaties’ gehouden op de Ronde Tafel in Bern (Zwitserland). Dit symposium werd georganiseerd door Unicef Zwitserland. De internationale uitwisseling is hierdoor geïntensiveerd. 29 september: De jaarlijkse bijeenkomst voor de aandachtsfunctionarissen van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) en de Raad voor de Kinderbescherming (RvdK) die Pharos organiseerde in het kader van de Focal Point bijeen komsten werd wederom goed bezocht. 3 oktober: Pharos verzorgde een presentatie en een workshop Meisjesbesnijdenis op de Landelijke Vakgroep Aandachtsfunctionarissen Kindermishandeling (LVAK) in Amsterdam, samen met GGD Nederland. 5 oktober: Pharos heeft voorlichting over meisjesbesnijdenis gegeven voor hulpverleningsinstelling Stade FIOM in Utrecht, samen met GGD Utrecht. 22 november: Pharos leverde een bijdrage aan de landelijke netwerkbijeenkomst die GGD Nederland in Utrecht organiseerde. Er was een grote opkomst van 120 deelnemers, waaronder verloskundigen, gemeenteambtenaren, jeugdartsen, jeugdverpleegkundigen en sleutelpersonen uit de doelgroep. Ook gaf Pharos hier een workshop naar aanleiding van de publicatie ‘Versluierde pijn’, en faciliteerde een netwerkworkshop. Door de bijdragen aan de conferentie kon Pharos een groter netwerk bereiken en vond verbreding van de doelgroep plaats. 29 november: Er is door Pharos voorlichting gegeven over meisjesbesnijdenis bij HVO Querido (vrouwenopvang) in Amsterdam, samen met Stichting Guinea Vrouwen (SGV). 30 november: Pharos verzorgde een workshop ’Opsporing & vervolging van VGV in Nederland’ op het Landelijk Politiecongres Huiselijk Geweld in Ede Wageningen, samen met een recherchekundige van Regiopolitie IJsselland. Pharos heeft een start gemaakt met het mede voorbereiden van Zero Tolerance Day op 6 februari 2012. Voor de organisatie van deze dag wordt samengewerkt met verschillende partijen: Defence for Children ECPAT, Federatie Somalische Associaties Nederland (FSAN), Stichting Vluchtelingen Organisaties Rijnmond (SVOR) en Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON). FSAN is de hoofdorganisator.

Samenwerkingspartners Verschillende vragende partijen, Federatie Somalische Associaties Nederland (FSAN), Defence for Children, Stichting Vluchtelingen Organisaties Rijnmond (SVOR), Vluchtelingen Organisaties Nederland (VON), GGD Nederland.

5. Actuele Zaken en Beleidsadvisering Niet alleen bij het ministerie van VWS, maar ook bij bijvoorbeeld de ministeries van Veiligheid en Justitie en Buitenlandse Zaken staat VGV op de agenda. Pharos krijgt veel adviesvragen van deze en andere overheidsorganen. Het ministerie van VWS heeft een landelijke stuurgroep voor de bestrijding van VGV ingesteld, die bestaat uit verschillende partijen. Het doel van de stuurgroep is dat de partijen op de hoogte zijn van elkaars inzet. Daarmee kunnen verschillende activiteiten goed op elkaar worden afgestemd.

Pagina 78


Doel 2011- 2013 Pharos fungeert als adviseur voor ministeries, andere beleidsmakers en professionals op het gebied van de aanpak van VGV en ondersteunt hen met actuele kennis en informatie uit binnen- en buitenland (wat betreft informatie over de hele keten: preventie, signaleren, melden, opvolgen, zorg). Activiteiten 2011  Informeren en adviseren van overheidsorganen en andere partijen over actuele ontwikkelingen op het gebied van VGV.  Ad-hoc bijwonen van bijeenkomsten en expertgroepen, zoals de landelijke stuurgroep VGV, een landelijke bijeenkomst over reconstructieve operaties en de expertgroep justitie (bewijslast).  Monitoren van het gebruik van het Handelingsprotocol AMK. Dit protocol wordt gebruikt door aandachtsfunctionarissen bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling voor VGV. Op 17 november 2011 organiseert Pharos een bijeenkomst voor de adviescommissie Handelingsprotocol in Utrecht.  Uitvoeren van webbased search, dit vindt doorlopend plaats met het oog op actualisering van de advies- en informatiefunctie van Pharos op het gebied van VGV. Resultaten 2011  Pharos heeft beleidsmakers op het gebied van VGV, bijvoorbeeld van de ministeries van VWS en Veiligheid en Justitie en de landelijke stuurgroep, ondersteund op het gebied van VGV. Dit is gebeurd door advisering en het ter beschikking stellen van (actuele) kennis uit binnen- en buitenland. Er vond veelvuldig (bilateraal) overleg plaats, onder meer met het ministerie van VWS. Documenten van Medifirst (protocol Medische verklaring inzake vrouwelijke genitale verminking voor de IND) zijn van advies voorzien. Ambtenaren zijn hierdoor op de hoogte van actuele kennis. Daarnaast is er advisering via het Focal Point, zie project 4 van dit jaarverslag.  Pharos heeft verschillende bijeenkomsten en expertgroepen bijgewoond: 3 maart: er is deelgenomen aan de Landelijke stuurgroep VGV. Deelnemers zijn de ministeries van VWS, V&J, BuZa, voorts GGD NL, Pharos, FSAN, VON, ActiZ, RvdK, en de VNG. Resultaat van de stuurgroep bijeenkomst was dat er vier pijlers van het Nederlands VGVbeleid zijn benoemd: preventie, handhaving, samenwerking buitenland en nazorg. 7 september: Pharos heeft een bijdrage geleverd aan de expertgroep Justitie (bewijslast). Deze bijeenkomst werd georganiseerd door het ministerie van Veiligheid en Justitie. Doel was te brainstormen over de wijze waarop partijen een nieuwe impuls kunnen geven aan het onderwerp VGV, zowel vanuit de preventieve als de strafrechtelijke benadering. Deelnemers aan de expertgroep meeting waren vertegenwoordigers van de ministeries van Veiligheid en Justitie en Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de Politie, GGD, het Openbaar Ministerie en de Raad voor de Kinderbescherming. Resultaat is dat er een onderzoek is gestart naar meldingen. 17 november: Pharos heeft een bijeenkomst georganiseerd van de adviescommissie Handelingsprotocol in Utrecht. In de adviescommissie zitten vertegenwoordigers van Jeugdzorg Nederland, het AMK, de Politie, het Openbaar Ministerie, de Raad voor de Kinderbescherming, GGD Nederland en Pharos. Tijdens deze bijeenkomst is besloten om begin 2012 een update van het handelingsprotocol uit te brengen. Pharos draagt hier aan bij door de adviescommissie voor te zitten.  Pharos heeft zich bij haar deelname aan het kennisnetwerk Meldcode er voor ingezet dat het handelingsprotocol en de Meldcode kindermishandeling inhoudelijk op elkaar afgestemd zijn.


Pagina 79





Een vergelijking van diverse protocollen heeft de volgende resultaten opgeleverd: Lacunes in protocollen en standpunten op het gebied van VGV zijn duidelijker geworden. De documenten van Medifirst (protocol Medische verklaring inzake vrouwelijke genitale verminking (VGV) voor de IND) zijn van advies voorzien. Pharos heeft het intersectoraal kennisnetwerk Meldcode op verzoek informatie aangeleverd. Webbased search heeft gezorgd voor een update van informatie vanuit de landen van herkomst op het gebied van prevalentiecijfers en wetgeving.

Samenwerkingspartners Ministerie van VWS, ministerie van V & J (Raad voor de Kinderbescherming), Jeugdzorg Nederland, Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) Utrecht, Programma Huiselijk Geweld en de Politietaak, GGD Nederland.

6. Training/deskundigheidsbevordering Pharos verzorgt op aanvraag (geaccrediteerde) trainingen en workshops aan professionals uit verschillende ketens en (sleutel)personen uit de risicogroepen. Dit gebeurt onder meer in samenwerking met FSAN. Daarnaast worden er gastlessen en lezingen verzorgd rondom thema’s die met VGV te maken hebben. Doel 2011 - 2013 Borgen van kennis over VGV bij professionals, (sleutelpersonen uit de) risicogroepen en jongeren met betrekking tot de preventie en bestrijding van VGV. Activiteiten 2011  Aanpassen van de bestaande basistraining VGV voor aandachtsfunctionarissen in de jeugdgezondheidszorg. Dit gebeurde in het kader van de ontwikkeling van nieuw trainingsaanbod. De training kreeg een modulaire opzet, zodat onderdelen van de training afzonderlijk uitgevoerd kunnen worden.  Ontwikkelen van een volledig nieuwe training voor aandachtsfunctionarissen VGV binnen de jeugdgezondheidszorg. Dit gebeurt op verzoek van GGD Nederland. Het gaat om een verdiepingstraining van een dag, die na de basistraining gevolgd kan worden. Een AMK-arts levert een bijdrage aan de ontwikkeling van de training.  Uitvoeren van trainingen, voorlichtingen, lezingen en workshops.  Uitvoeren van voorlichting op basis van ‘No Game peer education’. Resultaten 2011  De basistraining voor aandachtsfunctionarissen VGV van de JGZ is aangepast en kan nu modulair worden uitgevoerd. Deze training is vier keer op locatie uitgevoerd.  Pharos heeft een verdiepingstraining VGV voor aandachtsfunctionarissen binnen de jeugdgezondheidszorg ontwikkeld. Deze training is eveneens vier maal op locatie uitgevoerd. De functie aandachtsfunctionaris VGV krijgt hierdoor meer inhoud en de professionals zijn door de training toegerust met toepasbare kennis.  Pharos heeft bijgedragen aan de ontwikkeling van een e-learning training over VGV voor verpleegkundigen JGZ. Hiervoor zijn vijf bijeenkomsten geweest. Pharos heeft de ontwikkelaars geadviseerd op basis van de inhoud van de basistraining voor de jeugdgezondheidszorg. Ook heeft Pharos een presentatie verzorgd bij de lancering van deze e-learning. De e-learning wordt inmiddels veel ingezet bij de JGZ verpleegkundigen.  Pharos heeft in opdracht van verschillende partijen drie trainingen verzorgd:

Pagina 80


-







GGD Hart voor Brabant: Preventie van VGV en de rol van het onderwijs. GGD Den Haag: Oefenen van gespreksvoering over VGV. Dit in het kader van de landelijke uitrol Preventie VGV. Icare: Oefenen van gespreksvoering over VGV. Dit was ook in het kader van de landelijke uitrol Preventie VGV. Pharos voerde verschillende workshops uit: Over meisjesbesnijdenis en de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling, op een studiedag voor aandachtsfunctionarissen in ziekenhuizen. Dit gebeurde in samenwerking met GGD Nederland. In opdracht van Verian (thuiszorg): workshop ‘Interculturele gespreksvoering over meisjesbesnijdenis’ (drie maal), op een studiedag over meisjesbesnijdenis. Voor PGA Hart van Brabant: workshop ‘Meisjesbesnijdenis’ op een studiedag. Pharos heeft eraan bijgedragen dat de discussie over meisjesbesnijdenis onder Nederlandse en allochtone jongeren op gang is gebracht en gehouden in 2011. Deze discussie vond zowel op scholen als via internet en sociale media (‘No Game’) plaats. Er werden in 2010/2011 54 voorlichtingen gegeven op 28 verschillende locaties (22 scholen, 3 ROC’s, 1 buurthuis, 1 universiteit en 1 AZC). Daarmee werden ruim 1.100 jongeren bereikt, met een gemiddelde leeftijd van 15,5 jaar. De voorlichting kreeg goede evaluaties van zowel jongeren als docenten: de gemiddelde score was een ruime 8. In het schooljaar 2010/2011 bezochten ruim 27.000 unieke bezoekers de site www.no-game.nl. Sinds begin 2011 is No Game actief op Facebook, Hyves en Twitter.

Samenwerkingspartners GGD Nederland, FSAN, Movisie. De hiervoor genoemde trainingen werden op vraag aangeboden en door de aanvragende organisatie betaald. De peer education werd op vrijwillige basis door jongeren gegeven. Voor het project ‘No Game’ heeft Pharos aanvullende financiering van Stichting Kinderpostzegels gekregen. Zie ook: project 2.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Vrouwelijke Genitale Verminking: 4234 uren.


Pagina 81

Pagina 82


Overige projecten en activiteiten

Pharos werkt themagericht aan vijf meerjarenprogramma’s. Daarnaast zijn er een aantal projecten en activiteiten die niet direct thematisch georganiseerd zijn. Zij passen niet binnen één van de meerjarenprogramma’s of hebben een overkoepelend karakter. Dit hoofdstuk geeft hiervan een verantwoording.

1. RIVM Centrum Gezond Leven (CGL) Pharos draagt bij aan de doelstellingen van het Centrum Gezond Leven. Daarvoor wordt samengewerkt met GBI’s (Gezondheid Bevorderende Instellingen). Pharos biedt ook directe ondersteuning aan de activiteiten door het RIVM/CGL. Veel gezondheidsbevorderende interventies bereiken migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden niet of in mindere mate. Pharos werkt vanuit de visie dat reguliere interventies waar nodig aangevuld dienen te worden met werkzame elementen voor deze groepen. Vanuit deze insteek werkt Pharos samen met het CGL en de GBI’s. Inzet generieke taken RIVM CGL 2011 Op verzoek van het CGL heeft Pharos in 2011 bijgedragen aan:  De implementatie van de Handleiding Middelbaar Beroepsonderwijs (MBO) Gezonde school.  Actualisatie en uitbreiding informatie over planmatige gezondheidsbevordering in de settting wijk. Kwaliteit In 2010 heeft Pharos een uitgebreide inventarisatie gemaakt van eerder ontwikkelde Pharos-methodieken. Het grootste deel van deze methodieken is in 2010 in de idatabase op gezondleven.nl geplaatst. Daarmee zijn alle eerder door Pharos ontwikkelde interventies geactualiseerd, volgens eerdere afspraken met het CGL. In 2011 heeft Pharos aan de i-database enkele interventies toegevoegd en is een deel van de al geplaatste interventies geactualiseerd. Pharos legt rondom het ontwikkelen van onderbouwde interventies de komende jaren de focus op het doorontwikkelen van veel belovende aanpakken bij chronische aandoeningen die de grootste ziektelast van migranten bepalen. Activiteiten en resultaten 2011  De door Pharos (mede) ontwikkelde interventies in de i-database zijn geactualiseerd.  Er zijn drie nieuwe interventies toegevoegd: ‘Geweld is niet gewoon’: een multimediaal voorlichtingspakket dat asielzoekers, vluchtelingen en mensen zonder wettig verblijf informeert over de vormen van gendergerelateerd geweld, weten regelgeving en hulpmogelijkheden. ‘Zorg om elkaar’: een cursus die oudere vluchtelingen en hun mantelzorgers bewust maakt van mogelijke gezondheidsproblemen bij het ouder worden. Daarnaast worden ze zich bewust van de zaken die zij hier zelf aan kunnen doen. Deze interventie is ‘goed beschreven’ in de idatabase.


Pagina 83

-



 





‘Bewogen Terugkeer’: een methodiek voor begeleiders van terugkeerders die inzicht geeft in het complexe besluitvormingsproces waarin (ex)asielzoekers en ongedocumenteerden zich bevinden. In 2011 werkte Pharos aan een nieuwe interventie die in 2012 bij de i-database zal worden ingediend: ‘Je wilt je kind niet kwijtraken’: een trainingsmethode voor de opvoedingsondersteuning van Somalische ouders in een asielzoekerscentrum Pharos heeft in 2011 voor de goed beschreven interventies ‘Smaaklessen’ een addendum ontwikkeld dat aansluit op de setting van asielzoekerscentra. Eind 2011 heeft ZonMW aan Pharos subsidie toegekend voor het project ‘Patiëntenparticipatie in onderzoek, kwaliteit en beleid’. Dit project zal in 2012 resulteren in een handreiking ‘Migranten patiëntenparticipatie’. De handreiking helpt professionals om migranten effectief te bereiken en te betrekken. In 2011 heeft Pharos een project gestart dat social media inzet om Marokkaanse en Turkse vrouwen te stimuleren meer gebruik te maken van borstkankerscreening. Deze interventie zal op effectiviteit worden onderzocht. Voor de aanpassing van de interventie rond seksuele voorlichting ‘Uma Tori’ voor Antilliaanse jongeren is geen financiering gevonden. Hieronder een overzicht van de 26 geplaatste interventies: Applaus voor jezelf Bewogen Terugkeer Bijvoorbeeld de liefde Care, cure en boterhammen De deur van de hoop De Vluchtelingenles FC De Wereld Geweld is niet gewoon Gezond blijven door onderlinge steun Gezond blijven in moeilijke situaties Gezond denken en gezond doen God zal voor mij zorgen Jonge nieuwkomers en seksualiteit Laat maar zien wie je bent No Game, peer-to-peer education Nou... dag maar weer Terugkeren: een levenslang dilemma Thuis in Burgerschap TIP Methodiekbeschrijving Coachen in toekomstgesprekken Uit lijfsbehoud. Lichaamsgericht werken met vluchtelingen in GGZ Vitamine C Vrije vogel. De voor- en doormethode toegepast in een preventieproject voor asielzoekers Vrouwenbesnijdenis in Nederland ‘Van beleid naar praktijk’ Wat doe je vanavond? Welkom op school: mentormethode voor nieuwkomers in het voortgezet onderwijs Zorg OM Elkaar

Loketgezondleven.nl Pharos heeft op regelmatige basis bijgedragen aan de internetsite loketgezondleven.nl. Activiteiten en resultaten 2011  Interventies zijn geactualiseerd en toegevoegd, zie boven.  De bestaande themapagina Migranten en Vluchtelingen op de website loketgezondleven.nl is bijgewerkt en voorzien van de meest actuele informatie.

Pagina 84




  

Daarnaast is de pagina uitgebreid met diverse links naar andere organisaties, websites, relevante publicaties en andere informatiebronnen. De volgende nieuwsberichten zijn opgenomen in de CGL-nieuwsbrief: ‘Aantasting van eer treft het hele gezin’ ‘Train-de-trainer Levensboek’ ‘Nieuwe interventie Bewogen Terugkeer’ ‘Lancering website Huisarts-migrant’ Week van de kinderrechten’ ‘Vooraankondiging: De week van de alfabetisering’ ‘Nieuwe publicatie: Migratie en gezondheid’ ‘Gezonde voeding voor asielzoekerskinderen’ ‘Alliantie gezondheidsvaardigheden’ ‘Gratis download Uit Lijfsbehoud’ ‘Gratis download Gezondheidsboekje’ ‘Erkende interventies: Vitamine C, Zorg om elkaar, Applaus voor elkaar, FC de wereld’ Diverse trainingen Via de nieuwsbrief zijn de activiteiten ook gemeld bij de CGL-kalender. Op de website van Pharos staan links naar het Loket Gezond Leven en de Gezonde School. Het Nationaal Kompas is op het onderdeel Preventie/Doelgroepen/Reizigers aangepast. Het bevat nu uitgebreide en actuele informatie over gezondheidsrisico’s bij migranten bij het bezoek aan het land van herkomst.

Ondersteuning professionals Op verschillende wijzen heeft Pharos in 2011 haar expertise ter beschikking gesteld aan de ondersteuning van lokale professionals. Activiteiten en resultaten 2011  Pharos heeft aan verschillende netwerkbijeenkomsten van het CGL deelgenomen en bijgedragen: Deelname aan partneroverleggen, bijvoorbeeld op 5 april 2011 (Internationaal) en 13 december 2011 (Professionals versterkt en lancering GPS). Regionale bijeenkomst Handreiking Gezonde Gemeente op 30 mei 2011. CGL Xpert pool bijeenkomst op 3 november. Eerste van de vier Regionale Ontmoetingsdagen Professionals Versterkt op 10 mei in Den Haag (informatiestand en deelname aan de diverse workshops). Voor de andere drie dagen heeft Pharos op verzoek van de organisatie materiaal aangeleverd voor de informatiemarkten.  Pharos is onderdeel van de Profielen Xpert pool Gezond Leven en heeft in 2011/2012 advies op maat geleverd in een traject met de GGD Den Haag. Daarbij ging het om het bereiken van de Turkse doelgroep voor een behoeften inventarisatie en op basis daarvan een geschikte interventie ontwikkelen. In verschillende projecten biedt Pharos lokale ondersteuning aan professionals. Hierover wordt in de hoofdstukken over de programma’s verantwoording afgelegd. Hieronder een selectie van hoe Pharos de ondersteuning van professionals vorm heeft gegeven. Trainen van en ondersteunen van professionals op maat in het project Centra voor Jeugd en Gezin. (Zie programma Gezondheid Migrantenjeugd.) In dit kader heeft Pharos een handreiking ‘Bereik alle doelgroepen optimaal’ gemaakt in een oplage van 5.000 exemplaren. Betrekken van opvoedprofessionals in een achterstandswijk bij het onderzoeken van het opvoedingsaanbod en de mediawijsheid in de wijk.


Pagina 85

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Hierdoor kan opvoedingsondersteuning ontwikkeld worden die toegankelijk is voor migrantenouders op het gebied van internetgedrag van kinderen. Voeren van adviesgesprekken met management van scholen en Zorg en Advies (ZAT) teams over de uitvoering van een cultuursensitieve training voor mentoren en leerlingbegeleiders in de ondersteuning van jonge mantelzorgers. Aanpassing van de methode van spiegelbijeenkomsten als instrument om de samenwerking te bevorderen tussen jongeren en ouders uit (migranten) gezinnen met een lage gezondheidsvaardigheden, lokale (migrantenen vrijwilligers)organisaties en CJG’s. Uitvoering van diverse trainingen, workshops en masterclasses aan huisartsen en praktijkondersteuners in achterstandswijken, waarmee de kennis en cultuursensitiviteit is toegenomen. Vele huisartsen zijn hiermee bereikt. Zie hoofdstuk 4 Effectiviteit somatische zorg e preventie/chronische ziekten. De pilottraining ‘Hij spreekt mijn taal niet’ voor doktersassistenten is twee keer verzorgd in de regio Gouda, voor 70 deelnemers; op het congres van de Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten voor 200 deelnemers. 130 wijkverpleegkundigen (in zes trainingsgroepen) hebben de door Pharos verzorgde training ‘Cultuursensitieve zorg’ gevolgd. De training laaggeletterden en gezondheidsvaardigheden is uitgevoerd voor 12 fysiotherapeuten en docenten fysiotherapie uit de regio Utrecht werkzaam in achterstandswijken. Tien keer uitvoeren van de workshop ‘Heb ik het goed uitgelegd’, communiceren met migranten met een lage scholing en beperkt Nederlands, voor andere zorgprofessionals. Training van kinderen, ouders en leerkrachten op een eerste opvang school in de methodiek Smaaklessen. Uitvoeren van diverse trainingen over vrouwelijke genitale verminking (VGV) aan JGZ-professionals, verloskundigen en gemeenteambtenaren (GGD-ers). Functioneren als kennisplatform (‘focal point’) op het gebied van VGV. Pharos biedt toegankelijke informatie aan professionals, het brede publiek en de risicogroepen. Voeren van een Informatie en Advieslijn (I&A lijn), waar professionals advies en ondersteuning op maat kunnen krijgen over gezondheidsbevordering.

Gezonde gemeente Pharos heeft een bijdrage geleverd aan een regionale bijeenkomst over de handreiking gezonde gemeente georganiseerd door het CGL. Eind 2011 heeft Pharos het verzoek gekregen om het nieuwe themadeel ‘letsel’ te onderzoeken op aspecten van diversiteit. Dit onderzoek zal in 2012 worden uitgevoerd. Gezonde school In 2011 hebben we bijgedragen aan Gezonde School, met name aan de handleiding voor het middelbaar beroepsonderwijs (MBO). Dit gebeurde in het kader van de afspraken rondom besteding van de generieke uren, zie bij Inzet generieke taken RIVM CGL 2011. Activiteiten en resultaten  De handleiding Gezonde School MBO is in september 2011 gelanceerd. Voorafgaand aan deze lancering heeft Pharos bijgedragen aan het ontwikkelen en uitvoeren van een communicatieplan.  Samen met de MBO Raad en het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft Pharos een aantal producten ontwikkeld: brochure, nieuwsbericht, powerpointpresentatie en een presentatiefilm.

Pagina 86


 

 

 

Er is input geleverd voor de communicatietoolkit voor het Loket Gezondleven. Voor de thema’s relaties en seksualiteit en psychische gezondheid is input gegeven en zijn teksten bruikbaar gemaakt en aangeleverd voor de digitale handleiding Gezonde School. Samen met medewerkers van de MBO-raad heeft Pharos op twee congressen een presentatie verzorgd over de handleiding gezonde school voor het MBO. Pharos heeft een presentatie over de gezonde school verzorgd op de Dag voor de Zorgcoördinator, en op een conferentie voor Human Resources (HR) managers in het MBO. Er is advies uitgebracht aan het NJI over de voorwaarden voor de verdere implementatie van de gezonde school. Voor de nieuwsbrief van koepelorganisatie voor nieuwkomerscholen schreef Pharos het artikel: ‘Eerste opvangschool een gezonde school?’ Dit artikel bevat een pleidooi voor het gebruik van de Gezonde School methode.

Gezonde wijk CGL heeft opdracht gegeven voor de activiteiten die Pharos voor de setting wijk heeft uitgevoerd, in het kader van de generieke taken die Pharos voor het CGL verricht. Pharos heeft met name meegedacht over hoe de informatie op de website loketgezondleven.nl kan worden aangevuld:  actualiseren informatie gezonde wijk; verwijderen inactieve links en vervangen door passende nieuwe links van relevante voorbeelden/ projecten.  uitbreiden informatie met het thema bewegen en sport in de wijk.  nader onderverdelen, concretiseren en uitwerken van het onderwerp ‘handvatten voor samenwerking met burgers in de wijk’. Gezond Werk In 2011 is publiciteit gegeven aan het trainingsaanbod ‘Effectieve verzuimbegeleiding van allochtone medewerkers’ door Pharos. De publiciteit heeft nog onvoldoende deelnemers opgeleverd voor uitvoering van trainingen. Samenwerking met andere Gezondheid Bevorderende Instituten (GBI’s) en andere lokale en landelijke partners Pharos werkt samen met andere kenniscentra. Zij ondersteunt hen op verzoek bij het ontwikkelen en aanpassen van interventies en bij de implementatie hiervan, opdat ook migranten en mensen met lage gezondheidsvaardigheden ermee bereikt worden. In 2011 is met een aantal GBI’s een gezamenlijk traject gevolgd of gestart:  Met het NISB zijn afspraken gemaakt om in 2012 het bestaande programma van NISB ‘Bewegen valt goed’ (coproductie Pharos, NISB en Stichting Consument en Veiligheid) te implementeren. Daarnaast maakte Pharos afspraken met het NISB om het programma ‘Beweegkuur’ aan te laten sluiten op oudere migranten. Tevens is besloten een meerjarentraject te ontwikkelen om te stimuleren dat migrantenjongeren ook meer gaan voldoen aan de norm voor gezond bewegen.  Samen met het NISB maakte Pharos een projectvoorstel voor een interventie bij migrantenjongeren met overgewicht. Het voorstel is gebaseerd op succesvolle onderdelen van bestaande interventies en sluit aan bij de behoeften van de doelgroep. Het is in 2011 niet gelukt financiering voor dit project te krijgen.  Voor de interventie ‘Smaaklessen’ van het Voedingscentrum ontwikkelde Pharos een addendum. Dit werd vervolgens verspreid onder asielzoekerscentra (AZC’s).  Pharos voerde overleg met het NISB en De Coalitie voor de aanpassing van de beweeg-interventie ‘Actor’. Deze interventie richt zich op oudere migranten en heeft als doel eenzaamheid en sociaal isolement te verminderen. Door de wijziging in het subsidiebeleid van MINISTERIE VAN VWS voor NISB werd


Pagina 87







besluitvorming over dit traject vertraagd. Uiteindelijk moest NISB haar rol bij deze interventie herzien. Met Stivoro heeft Pharos samengewerkt aan indiening van een voorstel voor een onderzoek om meer inzicht te krijgen in de kennisachterstand en motieven van Turkse vrouwen die roken tijdens de zwangerschap. Begin 2012 is het voorstel ingediend. Pharos is actief deelnemer in de alliantie gezondheidsvaardigheden gecoördineerd door het Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ). Met het Nederlands Centrum Jeugdgezondheidszorg (NCJ) is een meerjaren samenwerking aangegaan om onder andere richtlijnen voor de jeugdgezondheidszorg cultuursensitief te maken.

In verschillende projecten en programma’s werkt Pharos samen met lokale partijen, waaronder GGD-en. Daarnaast met vele landelijke partijen, beroepsgroepen en/of migrantenorganisaties. Samenwerking is er ook met GGD Nederland.

2. Migratie en Gezondheid op een rij Als landelijk kennis- en adviescentrum zorgt Pharos ervoor dat informatie uit andere bronnen en elders ontwikkelde kennis op het terrein van migratie en gezondheid wordt gebundeld en ter beschikking gesteld. Beleidsmakers in de zorg hebben behoefte aan gebundelde wetenschappelijke gegevens. In 2011 verscheen de eerste publicatie 'Migratie en gezondheid op een rij'. Daarnaast werkte Pharos aan een tweede publicatie, over het onderwerp oudere migranten. Hoewel bekend is dat het aantal oudere migranten de komende jaren snel toeneemt, is er op landelijk niveau nog weinig beleidsmatige aandacht voor deze groep. Pharos wil met deze nieuwe publicatie de stand van zaken rond gezondheid van en zorg voor oudere migranten verhelderen voor beleidsmakers in de ouderenzorg. Doel Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten:  Overzicht bieden van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over gezondheid van oudere migranten.  Overzicht bieden van de interventies en methodieken die er bestaan om de gezondheid van oudere migranten te bevorderen.  Onderbouwen van effecten van interventies. Activiteiten 2011  Samenstellen van een tweede publicatie in de serie ‘Migratie en gezondheid’, met als onderwerp zorg en welzijn aan oudere migranten.  Selecteren van interventies en methodieken op het gebied van gezondheid en welzijn van oudere migranten ten behoeve van opname in de publicatie.  Toevoegen van relevante informatie over migrantenouderen aan de Pharos website in opmaat naar een compendium.  Produceren van een business case over Spoedeisende Hulp. Resultaten 2011  De publicatie over migrantenouderen is geschreven en geredigeerd. Commentaar van de externe deskundigen in de meeleesgroep is gevraagd en verwerkt om kwaliteit en volledigheid van de publicatie te optimaliseren.  De publicatie zal naar verwachting in de lente van 2012 verschijnen en verspreid worden onder beleidsmedewerkers in de zorg voor ouderen.  In de publicatie zijn de relevante interventies opgenomen.  Er is een business case over Spoedeisende Hulp ontwikkeld en gepresenteerd aan het ministerie van VWS, zie project 6 van hoofdstuk 4, ‘Effectiviteit en kwaliteit van somatische zorg en preventie/ chronische ziekten’.

Pagina 88


Samenwerkingspartners Universiteit van Utrecht, Sociaal en Cultureel Planbureau, ITS, not-for-profit onderzoeksinstituut verbonden aan de Radboud Universiteit Nijmegen, Radboud Universiteit Nijmegen, Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM).

3. Oudere migranten, zorg en welzijn Het landelijk beleid is gericht op het versterken van de ouderenzorg. Pharos wil daar met dit project aan bijdragen. Het aantal oudere migranten groeit de komende jaren sterk. Veel oudere migranten zijn weinig vertrouwd met het Nederlands zorgsysteem en met hun positie als klant hierin. Pharos richt zich op het waarborgen van passende zorg voor oudere migranten binnen reguliere kaders. De activiteiten sluiten deels aan op het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). Het ministerie van VWS legt de nadruk op vier thema’s: goede zorg bij dementie, terugdringen van eenzaamheid, stimuleren van bewegen en patiëntveiligheid. Dit project sluit aan op de genoemde thema’s. In 2012 verdiept en verbreedt Pharos de activiteiten in het nieuwe Programma Ouderen en Zorg, dat samen met het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM) en CSO Koepel van ouderenorganisaties is ontwikkeld. (Zie ook project 3 van hoofdstuk 3 Migrant als klant.) Doel Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten voor gezondheidsbevordering van oudere migranten, met name gericht op de vermindering van depressieve klachten en isolement en het versterken van de positie als gebruiker en klant van zorg. Activiteiten  Implementatie van de Methodiek Zorg Om elkaar. Deze in 2009/2010 ontwikkelde methodiek is bestemd voor oudere migranten en hun mantelzorgers die moeilijk bereikbaar zijn met de bestaande voorlichtingsmethoden.  Verzorgen van trainingen ‘Levensboek’ aan begeleiders van groepen oudere vrouwen uit voormalig Joegoslavië.  Onderzoeken of beweeginterventies, zoals het NISB-programma Actor, kunnen worden doorontwikkeld en geïmplementeerd voor gebruik bij oudere migranten. Daarbij gaat het zowel om het stimuleren van bewegen als het verminderen van eenzaamheid.  Internationale kennisuitwisseling via ENIEC (European Network on Intercultural Elderly Care). Resultaten  De methodiek Zorg Om Elkaar is als een goed beschreven interventie door het Centrum Gezond Leven erkend en opgenomen in de landelijke i-database.  In samenwerking met het Landelijk Inspraakorgaan Zuid-Europese gemeenschappen (LIZE) is de methodiek Levensboek geïmplementeerd. In 2011 zijn negen begeleiders getraind en zijn vijf groepen gestart voor oudere vrouwen uit voormalig Joegoslavië.  Er zijn samenwerkingsafspraken met Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) gemaakt over beweeginterventies om: het bestaande programma ‘Bewegen valt goed’ voor oudere migranten van NISB en Consument en Veiligheid landelijk te implementeren. het programma ‘Beweegkuur’ door te ontwikkelen voor gebruik bij oudere migranten met aandacht voor het doorbreken van sociaal isolement.  Pharos heeft deelgenomen aan de ENIEC-conferentie (European Network on Intercultural Elderly Care) in Göteborg. Daarnaast is er een bijdrage geleverd


Pagina 89

aan de voorbereiding en organisatie van deze conferentie die in maart 2012 in Amsterdam plaatsvindt. Samenwerkingspartners Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM), CSO Koepel van ouderenorganisaties Landelijk Inspraakorgaan Zuid-Europese gemeenschappen (LIZE), Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Consument en Veiligheid, GG&GD Utrecht, Cogis, Movisie, Vilans, Cosbo Utrecht, De Coalitie Erbij, Netwerk Utrecht Zorg voor Ouderen (NUZO), European Network on Intercultural Elderly Care (ENIEC).

4. Kwaliteitsontwikkeling en borging Pharos besteedt uiteraard aandacht aan de kwaliteit van haar producten en kennisborging. Ontwikkeling en borging van kwaliteit is geïntegreerd in de werkprocessen. Deze paragraaf gaat in op enkele expliciete aspecten van kwaliteit waaraan Pharos in 2011 werkte. Activiteiten en resultaten  Versterken intercollegiale toetsing en intervisie door meelezen, inspectie van rapporten, toetsen op communicatieve kwaliteit van producten.  Organiseren van interne kennisbijeenkomsten. Een groot deel van de medewerkers van Pharos neemt hieraan deel en levert ook zelf een bijdrage. Ook worden sprekers of gasten van buiten uitgenodigd. In 2011 vonden kennisbijeenkomsten plaats over onder andere de kosteneffectiviteit van interventies, het voorkomen van perinatale sterfte in achterstandswijken, de kennis over lage-sesgroepen en de inzet van social media.  Klanten zijn gevraagd naar hun tevredenheid met de producten van Pharos. De bevindingen komen onder meer terug in het publieksjaarverslag.  In een aantal bijeenkomsten is gewerkt aan het verbeteren van de kwaliteit van projectplannen en goede projectevaluaties.

5. Academische Werkplaats Migranten en Gezondheid(szorg) In 2008 heeft Pharos het initiatief genomen tot een academische werkplaats Migranten en Gezondheid, als een platform voor uitwisseling tussen academische kennis en praktijkorganisaties. Pharos heeft ZonMw in 2011 tevergeefs verzocht om een financiële bijdrage aan de werkplaats. De activiteiten van de werkplaats blijven hierdoor beperkt tot het initiëren en faciliteren van kennisuitwisseling. Pharos organiseert daarvoor bijeenkomsten. Doel 2011-2015 De werkplaats stelt zich ten doel: optimaliseren van uitwisseling en afstemming tussen wetenschappelijk onderzoek en de praktijk van de gezondheidszorg. Hiertoe stimuleert en initieert de werkplaats:  Wetenschappelijk onderzoek uitgaande van vragen uit de praktijk en leemtes in kennis en kunde.  Wetenschappelijke onderbouwing van interventies in de praktijk.  Aandacht voor diversiteit in opleidingen voor medici en andere zorgprofessionals.  Gezamenlijke advisering aan overheidsinstellingen omtrent beleidsontwikkelingen op het terrein van migranten en gezondheid. Activiteiten en resultaten  Er waren in 2011 twee bijeenkomsten van de werkplaats. Een met als thema: culturele diversiteit in het medisch onderwijs. Daarin is verkend hoe culturele

Pagina 90








diversiteit in het onderwijs kan worden geïmplementeerd en welke knelpunten daarbij een rol spelen. Succesvolle voorbeelden zijn besproken (o.a. vanuit het Academisch Medisch Centrum (AMC), Sociale Geneeskunde). De discussie over inbedding van diversiteit in het medisch onderwijs is nog steeds nodig en actueel, voor een plan voor systematische aanpak hiervan is financiering nodig. De tweede bijeenkomst van de werkplaats was gewijd aan de lancering van de website www.huisarts-migrant.nl, waar enkele leden actief aan hebben bij gedragen. Voor onderzoek naar de effectiviteit van inzet van het Cultureel Interview i.s.m. Pharos, Zorggroep Almere, Stichting de Waterval, GGZ Drenthe, GGZ InGeest en Stichting Haagse Gezondheidscentra, is subsidie verkregen bij ZonMw (Programma Winst door Verschil). Het project is vanuit de academische werkplaats geïnitieerd en start in 2012. De werkplaats is gepresenteerd tijdens een landelijke bijeenkomst van de werkgroep Diversiteit van de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs (NVMO), waar docenten, onderwijscoördinatoren en onderzoekers aanwezig waren van verschillende universiteiten. Over mechanismen van in- en uitsluiting van migranten in de zorg is door Ivan Wollfers, een van de deelnemers aan de werkplaats, een document geschreven dat als conceptueel kader dient voor een vervolgproject. Hier moet nog financiering voor gevonden worden. Ivan Wollfers heeft ook een hoofdstuk over in- en uitsluiting gepubliceerd voor de nieuwe editie van Gezondheidszorg en Cultuur.

Samenwerkingspartners De academische werkplaats bestaat uit een alliantie van Pharos met personen uit de volgende organisaties: 1. Universitaire afdelingen voor onderzoek en onderwijs: Amsterdam School for Social science Research AMC afdeling sociale geneeskunde VU medisch centrumafdeling Metamedica BMG Erasmus MC Rotterdam European Research Centre on Migration and Ethnic Relations (Universiteit Utrecht) UMC Leiden afdeling public health en eerstelijnsgeneeskunde, en faculteit der geneeskunde UMC St. Radboud Nijmegen afdeling eerstelijnsgeneeskunde (vrouwenstudies medische wetenschappen, huisartsgeneeskunde en sociale geneeskunde) 2. Praktijkorganisaties in de curatieve of preventieve zorg: Gezondheidscentrum Vaillantplein Den Haag Zorggroep Almere GGD Den Haag GGZ Drenthe BAVO-Europoort (GGZ Rijnmond) I-Psy GGZ Altrecht 3. NIVEL Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg Bij ZonMW is voor de academische werkplaats geen financiering verkregen in 2011.

6. Bijzonder Hoogleraar Vluchtelingen, Migranten en Gezondheid Pharos financiert een bijzondere leerstoel bij de Universiteit van Amsterdam voor een dag in de week. Hoofdthema van het onderzoeksprogramma van de bijzondere hoogleraar is ‘Effectieve Nederlandse Gezondheidszorg voor de migrant als klant’.


Pagina 91

Het programma van de leerstoel legt zich toe op onderzoek naar een effectievere aansluiting van de gezondheidszorg bij de migrant als klant en op onderwerpen die moeten leiden tot een versterking van de positie van migranten in de Nederlandse gezondheidszorg. De prioriteiten binnen deze leerstoel richten zich op de volgende drie onderwerpen:  Het versterken van de positie van de patiënt door het verbeteren van zelfmanagement bij chronische aandoeningen die in hoge mate voorkomen onder niet-westerse migranten. Onderzoek naar belemmerende factoren voor zelfmanagement in deze groep is noodzakelijk.  Het verbeteren van de kwaliteit van diagnoses via het inzetten van handvatten voor zorgprofessionals. Een voorbeeld daarvan is het cultureel interview in de eerste lijn.  Het aanpassen van meetmethoden en instrumenten voor gezondheidszorgonderzoek, zoals het aanpassen van vragenlijsten naar laaggeletterdheid onder migranten. De leerstoel ondersteunde in 2011 het Platform Zelfmanagement Allochtonen en ging na op welk domein in samenwerking met ander partijen initiatieven voor onderzoek kunnen worden opgezet. In 2012 zal in ieder geval onder zoek worden verricht naar zelfmanagement bij allochtone COPD patiënten. In het kader van de tweede prioriteit is in 2011 één van de 6 gehonoreerde ZonMw projecten binnen het programma ‘Winst door verschil’ binnengehaald. Het onderzoeksproject zal het effect meten van de inzet van het Cultureel Interview door praktijkondersteuners GGZ in de eerste lijn. Het project zal in 2012 starten en 3 jaar beslaan. In het kader van de derde prioriteit wordt samengewerkt met een consortium van het project Tranfysa van de Hogeschool Utrecht. In dit project wordt een meetinstrument, dat gehanteerd wordt door fysiotherapeuten, aangepast voor cliënten met lage gezondheidsvaardigheden en Turkse achtergrond. De hoogleraar maakt deel uit van de Academische werkplaats en ondersteunt verschillende programma’s van Pharos. Hij is betrokken bij het onderzoek ‘Patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone cliënten’ van het programma Migrant als klant (zie hoofdstuk 3) en bij de versterking van participatie van migranten in patiëntenorganisaties. Commissies en expertgroepen De hoogleraar maakt deel uit van verschillende begeleidingscommissies van onderzoek: Palliatieve zorg migranten ouderen (NIVEL), Richtlijnen palliatieve zorg (NIVEL), Interventie onderzoek Turkse en Marokkaanse mantelzorgers bij dementie (VU/NIVEL), Evidence based cultureel competente zorg (AMC), Probleemanalyse voor welzijn en zorg voor oudere migranten (AMC UvA). Hij begeleidt een onderzoeker van Altrecht/Indigo bij een ZonMw gefinancierd onderzoek over Thuiscoaching van Marokkaans families van schizofrene patiënten. De hoogleraar is voorzitter van de expertgroep ‘Allochtonen en kanker’ (KWF Kankerbestrijding), lid van een expertgroep bij zorgverzekeraar Agis (tot augustus 2011) en lid van de adviesgroep van EQUATOR (GGZ vluchtelingen). Hij is internationaal actief als Voorzitter van de Section on Migration and Ethnic Minority Health EUPHA (European Public Health Association) (tot november 2011), Viceth Voorzitter Scientific Committee 4 Conference on Migrant and Ethnic Minority Health in Europe, Milan, Italië, (juni 2012 ). Hij is voor Nederland lid van het Managementcommittee voor ADAPT (Health care policy and cultural sensitive health care in Europe) van prof. David Ingleby. Hij is adviseur voor het Deens nationaal project preventie onder migranten van de onderzoeksgroep van prof. Allan Krasnik in Kopenhagen.

Pagina 92


Promovendi en onderwijs De bijzondere hoogleraar begeleidt 5 promovendi bij het NIVEL, AMC/UvA en drie externe onderzoekers (HU, GGZ Drenthe en John Hopkins in de VS). Hij opponeerde in 2011 bij 4 promoties en was lid van 3 leescommissies. De hoogleraar geeft colleges in 2 masteropleidingen aan de UvA en is gastdocent bij verschillende opleidingen aan de VU, UU en Erasmus.

7. Internationale kennisuitwisseling Internationale kennisuitwisseling is ingebed in de meerjarenprogramma’s bij Pharos. Ook in 2011 is er gebruik gemaakt van kennis en ervaring uit het buitenland. Daarnaast is er uitwisseling geweest met relevante internationale organisaties en personen. Op veel terreinen gelden internationale verdragen en richtlijnen waar ook Nederland aan gehouden is. Dat geldt ook voor de gezondheidszorg aan migranten en vluchtelingen. In de Europese Unie staat dit thema op verschillende manieren op de beleidsagenda. Overheid en beleidsmakers hebben belang bij up to date kennis op dit gebied. Doel  Europese en internationale kennisuitwisseling en -overdracht op het gebied van migranten, vluchtelingen en gezondheid(szorg).  Adviseren van beleidsmakers, politici en andere relevante partijen met betrekking tot Europese en internationale verdragen, wetgeving en richtlijnen op dit terrein. Activiteiten en resultaten 2011  Pharos heeft in 2011 een groot deel van haar lidmaatschappen en deelname aan internationale kennisnetwerken gecontinueerd, zie onder bij samenwerkingspartners.  In vervolg op het bezoek aan de conferentie in Baltimore in 2010 is kennisuitwisseling met organisaties in de VS voortgezet. Gebruik wordt gemaakt van de contacten, de kennis en ervaring vanuit de VS op de thema’s: health literacy, cultuursensitieve richtlijnen en standaarden en inzet van tolken.  Binnen de meerjarenprogramma’s hebben onderstaande activiteiten en resultaten bijgedragen aan internationale kennisuitwisseling: Meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten:  Deelname aan de (pre-)conference van de sectie Migrant and Ethnic Minority Health van de European Public Health Association (EUPHA). Thema van de conferentie was: Variations in health status and use of healthcare services between migrants and their descendants.  Het Pharos-onderzoek ‘The role of young adult migrants in stimulating participation in breast cancer screening among their mothers and other female family members’, werd op deze pre-conference gepresenteerd. Er is input voor de uitvoeringen ervan.  De special interest group ‘Migrant Care, International Health and Travel Medicine’ van de Wonca (World Organization of National Colleges, Academies and Academic Associations of General Practitioners/Family Physicians) is opgericht. Pharos is hiervan voorzitter. Er is een bijdrage geleverd aan de 17de conferentie van WONCA Europe (World Organization of Family Doctors). Meerjarenprogramma Gezondheid Migrantenjeugd:  Een artikel eerder verschenen in Phaxx over opvoedingsondersteuning Somalische ouders is ook in het Engels gepubliceerd. Naar aanleiding hiervan


Pagina 93





kwam interesse vanuit het Verenigd Koninkrijk om de training (‘Je wilt je kind niet kwijtraken’) voor opvoedingsondersteuning internationaal beschikbaar te stellen door een Engelstalige versie te ontwikkelen. Er is een inventarisatie gemaakt van onderzoek naar gezondheidsverschillen, beleid en best practises rondom migrantenjeugd in Zweden, Duitsland, Groot Brittannië en Nederland: ‘Health Policies for Migrant Youth in Europe: A Comparative Analysis’. Pharos heeft samen met organisaties in Engeland en België een aanvraag gedaan in een call van het Life Long Learning program van de EU: ‘Promoting the Integration of Roma in and through Education’. Dit project beoogt schooldeelname van Roma kinderen te bevorderen.

Meerjarenprogramma Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen  Tijdens de jaarlijkse conferentie van ECRE (European Council on Refugees and Exiles) werd in samenwerking met het International Rehabilitation Council for Torture Victims (IRCT) en France Terre d'Asyl een workshop verzorgd over het belang en de mogelijkheid van vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers.  Het internationale PROTECT - project over ‘Vroegsignalering van martelslachtoffers in Europa' is uitgevoerd samen met Europese NGO’s, medische en juridische experts (ERF-subsidie). Een kort, handzaam vroegsignaleringsinstrument (de Protect Questionnaire) is ontwikkeld en getest in vijf EU Lidstaten. Een implementatie traject is voor financiering voorgedragen bij het transnationaal VluchtelingenFonds.  De publicatie Bewogen Terugkeer, een methodiek voor psychosociale begeleiding van (ex)asielzoekers en ongedocumenteerden, is vertaald naar het Engels: Facing Return An approach for psychosocial assistance to (former) asylum seekers and undocumented migrants.  Een artikel van Pharos over toegang tot ziekenhuiszorg voor zwangere ongedocumenteerde vrouwen en hun kinderen onder 5 jaar is opgenomen in de Nieuwsbrief van het ENHW (European Network of Homeless Health Workers). Meerjarenprogramma Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking  In september 2011 zijn Europese experts bijeen gekomen om uit te wisselen over het opzetten van een onderzoek naar de prevalentie van VGV in Nederland. Doel van de bijeenkomst was om kennis en ervaring vanuit de verschillende invalshoeken bij elkaar te brengen ten behoeve van het prevalentieonderzoek.  De publicatie ‘Versluierde pijn’, gebaseerd op onderzoek naar de psychosociale gevolgen van meisjesbesnijdenis, is vertaald naar het Engels en te downloaden via www.meisjesbesnijdenis.nl. (416 downloads na vertaling in 2011).  Op 26 augustus heeft Pharos i.s.m. GGD NL een presentatie verzorgd tijdens een Ronde Tafel bijeenkomst in Bern, over ‘VGV (vrouwelijke genitale verminking) en samenwerking met migrantenorganisaties’. Deze bijeenkomst was georganiseerd door UNICEF Zwitserland.  In 2011 heeft een uitwisseling plaatsgevonden tussen No Game jongeren (jongeren in Nederland die voorlichting geven over VGV op middelbare scholen in Nederland) en jongeren gelieerd aan de organisaties Integrated Community Education and Development Association (ICEDA) en African Development Aid Association (ADAA) uit Ethiopië.  Er is een artikel over VGV gepubliceerd in de bundel Roads & Boundaries, ter gelegenheid van het afscheid van hoogleraar prof. A. Richters. Andere activiteiten 2011  Deelname en bijdrage aan de internationale conferentie van ENIEC (European Network on Intercultural Elderly Care).

Pagina 94




Deelname aan internationale activiteiten van het Centrum Gezond Leven, waaronder het Internationaal partneroverleg.

Samenwerkingspartners European Network on Intercultural Elderly Care (ENIEC), Danish Refugee Council, European Council on Refugees and Exiles (ECRE), IRCT/En-Hera!, United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), European Network of Homeless Health Workers (ENHW), EuroNet FGM, EUPHA (European Public Health Association), Forward (UK), IRCT (Copenhagen en Brussel), Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), Medimmigrant (België), Network of European Treatment and Rehabilitation Centres for Victims of Torture and Human Rights Violations, Parcours d’Exil en France Terre d’Asyl (Frankrijk), ACET (Bulgarije), Cordelia Foundation (Hongarije), BAFF/BOPZ (Duitsland), Odysseus network, PICUM (Platform for International Cooperation Undocumented Migrants), Unicef, WHO, United (Brussel), Ulysse (Wallonie België), Vlaams Minderheden Centrum, Brussel, Vluchtelingenwerk Vlaanderen en Amnesty International (NL en EU).

8. Nieuwe kennisvragen, netwerken, accountmanagement en acquisitie Pharos staat als kennisorganisatie midden in de maatschappij. Pharos onderhoudt een breed netwerk met relevante spelers om te weten wat er speelt op het gebied van onderzoek, beleid en praktijk van gezondheidszorg en gezondheidsbevordering. Dit stelt Pharos in staat systematisch zich te houden op de actualiteit, relevante verbindingen te leggen en in te spelen op vragen en behoeften van professionals. Pharos vervult daarbij een brugfunctie naar het perspectief van cliënten/patiënten met een migrantenachtergrond en lage gezondheidsvaardigheden zodat professionals meer resultaten kunnen boeken bij deze groepen. Pharos heeft een lange staat van dienst waar het de samenwerking met migrantenen zelforganisaties betreft. In onze projecten is de inbreng van migrantenexperts een uitgangspunt. We kunnen daarbij steeds meer differentiëren in vormen van samenwerking. Migranten kunnen deelnemen aan klankbordgroepen, optreden als adviseur, participeren in focusgroepen maar ook als professionele partner naast medewerkers van Pharos opereren. Pharos zal de komende jaren blijven investeren in de versteviging van netwerken van allochtone professionals op het terrein van gezondheidszorg en gezondheidsbevordering. Op verzoek van ZonMw is in 2011 een voorstel uitgewerkt om ‘best practices & lessons learned’ op te stellen van participatie van migranten in onderzoek, praktijk en beleid van gezondheidszorg. Al langere tijd richt Pharos zich ook op andere financiers- en klanten dan alleen het ministerie van VWS teneinde meer financiering van derden te genereren en ook andere partijen in de samenleving te betrekken bij de missie van Pharos. De activiteiten betreffen zowel een proactieve benadering van fondsen en potentiële klanten als het inzetten van nieuwe vormen van publiek-private samenwerking. Activiteiten en resultaten  Pharos werkt binnen haar programma’s met een groot aantal partners samen. Met een aantal daarvan worden op programmaniveau gezamenlijke strategische doelen besproken. Zo wordt het programma Migrant als Klant ondersteund door het Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF) en Zorgbelang Nederland en is het nieuwe programma Ouderen opgezet samen met het CSO, Koepel van ouderenorganisaties en het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM). De Landelijke Huisartsen Vereniging (LHV) en het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) zijn strategische partners voor het programma Somatische Zorg en binnen het programma Jeugd zijn samenwerkingsafspraken gemaakt met het Nederlands Jeugd Instituut.


Pagina 95





 





Pharos heeft ook in 2011 weer intensief samengewerkt met andere kenniscentra onder andere binnen het Centrum Gezond Leven. In 2011 zijn daarnaast met het NIVEL een aantal nieuwe samenwerkingsprojecten verkend. Medio juni 2011 heeft Pharos het landelijk Platform Cultuursensitief Zelfmanagement opgericht. Het platform richt zich op innovatie en stimuleert programmatische samenwerking tussen instituten en organisaties die zich bezighouden met onderzoek, ontwikkeling en implementatie van interventies op het gebied van zelfmanagement. In het platform participeren naast universiteiten en hogescholen onder andere TNO, CBO, IVM, Trimbos Instituut, Vilans, NPCF, NIVEL, RIVM en NIGZ. Pharos werpt zich ook op als partner in verschillende Europese projecten (ERF) en presenteert haar bevindingen op internationale congressen en symposia. Pharos spreekt periodiek met migranten en verschillende migrantenorganisaties zoals FSAN en SMN over de actuele en latente vraag en behoefte op het gebied van gezondheidszorg en de mogelijkheden van projectmatige inspanningen. De projectenportefeuille van Pharos heeft in 2011 een substantiële toename laten zien voor 2012 en volgende jaren van gelden van derden bij de uitvoering van projecten. Voorbeelden daarvan zijn KWF kankerbestrijding, SKANFonds, Stichting Kinderpostzegels Nederland, Nederlandse Diabetes Federatie, ASKV/Steunpunt Vluchtelingen, Stichting Achmea Gezondheidszorg, Stichting Gezondheidszorg Spaarneland, Menzis, Huisartsen Achterstandsfondsen en Careyn. Co-creatie met financiers is een belangrijk uitgangspunt in de samenwerkingsrelatie. Pharos participeert in de Alliantie Nederland Rookvrij die in 2011 is ingericht en getrokken wordt door het Astma Fonds, de Hartstichting, KWFkankerbestrijding en het partnership Stop met Roken. Pharos brengt expertise in op het thema ‘bereiken en betrekken van migranten en lage SES groepen’.

9. Facilitering Landelijk Informatie- en adviespunt Lampion Lampion is het landelijke informatie en adviespunt over zorg aan illegalen. Hier worden ook ongedocumenteerden en niet toegelaten asielzoekers onder verstaan. Lampion is een netwerkorganisatie waarin een aantal landelijke organisaties samenwerkt met als doel:  Het bundelen van informatie over zorg aan illegalen;  Het voorlichten van zorgorganisaties, zorgprofessionals, GGD-en en anderen die behoefte hebben aan informatie over het systeem van, de wetgeving over en ontwikkelingen en knelpunten in de zorg aan illegalen. De in Lampion samenwerkende organisaties zijn: SOA AIDS Nederland/Nationaal Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie (NIGZ), GGD Nederland, GGZ Nederland, Johannes Wier Stichting, KNCV Tuberculosefonds, Landelijke Huisartsenvereniging (LHV), Pharos, Koninklijke Nederlandse organisatie van Verloskundigen (KNOV), Dokters van de Wereld, Vluchtelingenwerk Nederland. Deze organisaties zijn vertegenwoordigd in de stuurgroep van Lampion. Het College voor zorgverzekeringen (CVZ) als uitvoerder van de nieuwe financieringsregeling, zit als waarnemer in de stuurgroep. De vereniging van bestuurders in de Gezondheidszorg (NVDZ) verliet de stuurgroep in 2011. Pharos voert het secretariaat en bemenst en beheert de Informatie & Advieslijn en de website van Lampion. Activiteiten en resultaten  De website, www.lampion.nl is door 36.907 unieke bezoekers bezocht en er zijn 109.124 pagina’s opgevraagd via de website. Dit is een daling ten opzichte van

Pagina 96




 

2010 toen de website 48.203 unieke bezoekers had en er 142.998 pagina’s zijn opgevraagd via de website. De meest opgevraagde pagina’s hadden betrekking op de te verlenen zorg aan illegalen (15.359). In 2010 was dat nog 5.041. De financiering van zorg aan illegalen (8.750). In 2010 was dat nog 11.203 keer, en informatie over Lampion (7.772) In 2010 nog 9.454 keer. De Informatie en Advieslijn is 155 maal benaderd waarbij antwoord is gegeven op 196 vragen. Dit is een daling ten opzichte van 2010 toen de Informatie en Advieslijn 246 maal benaderd werd en er op 323 vragen antwoord is gegeven. Vragen hadden onder andere betrekking op hulpverlenings/behandelmogelijkheden (48), de financiering van zorg aan illegalen (37) en juridische en verblijfrechterlijke procedures (29). Ook dit is een verschuiving ten opzichte van 2010. Toen gingen de meeste vragen over de financiering van de zorg (74). 28 vragenstellers zijn doorverwezen naar bijvoorbeeld in Lampion participerende organisaties zoals Dokters van de wereld en Pharos. De stuurgroep van Lampion is viermaal bijeengeweest en is secretarieel ondersteund door Pharos. Onderwerp van gesprek waren onder andere de door veel organisaties gesignaleerde slechte toegankelijkheid van de GGZ voor illegale patiënten, de knelpunten in de tandheelkundige zorg voor illegalen, de CVZ-monitor regeling financiering zorg onverzekerbare vreemdelingen en de evaluatie van art. 122a van de zorgverzekeringswet door Berenschot.

Meer informatie over de activiteiten en resultaten van Lampion kunt u vinden in het jaarverslag van Lampion van 2011. Het jaarverslag Lampion wordt toegezonden aan het ministerie van VWS, Inspectie voor de Gezondheidszorg en andere relevante partijen. Looptijd Lampion is een doorlopende activiteit.

10. Informatie- en documentatiecentrum (Infodoc) De gespecialiseerde collectie van Pharos met betrekking tot de gezondheidszorg aan migranten en vluchtelingen wordt verzorgd door het Informatie- en documentatiecentrum (Infodoc). De verzameling is in 2011 verder geactualiseerd en gedigitaliseerd. Klanten maken in toenemende mate gebruik van de digitale mogelijkheden van de informatiedienstverlening. Activiteiten en resultaten 2011  Door de webbased catalogus kan de klant in toenemende mate informatie digitaal raadplegen en opvragen.  De (digitale) dienstverlening aan de interne en externe klanten is in 2011 verder ontwikkeld en proactief voortgezet. Er zijn meer dan 600 klanten in 2011 geholpen aan specialistische informatie en publicaties. Er is een duidelijke trend van fysiek (papier) naar digitaal: - Inhoudelijk consultaties: ruim 1.100. - Literatuurlijsten: 100. - Uitleningen en verzorgde kopieën: 6.000.  In 2011 is de collectie verder uitgebreid met 661 publicaties: 307 boeken, papers en brochures; 314 (wetenschappelijke) artikelen; 37 audiovisuele documenten en 3 overige bronnen van informatie (toolkits op diverse websites).  De Infodoc onderdelen van de websites van Pharos en Focalpoint Meisjesbesnijdenis werden in 2011 in totaal 14.108 keer bezocht: 6 aanwinstenlijsten (nieuw ontsloten recente publicaties): 5.518 keer van de website gedownload dan wel geraadpleegd. Gethematiseerde literatuurlijst Meisjesbesnijdenis (2 keer geactualiseerd in 2011): 3.116 keer van de website gedownload dan wel geraadpleegd.


Pagina 97

- De Infodoc-pagina en catalogus van de website: 5.474 keer.

11. Informatie en adviespunt Het informatieen adviespunt (IAP) van Pharos wordt geraadpleegd door professionals en andere betrokkenen die te maken hebben met de zorg aan migranten en vluchtelingen. Het IAP heeft zowel in- als extern een signalerende en informerende rol. Via drie kanalen (mail, webformulier, telefoon) kunnen vragen worden gesteld. Doelen  Adviseren van professionals die met migranten en vluchtelingen werken op het gebied van (gezondheids)zorg aan deze groepen. Zowel in- als extern.  Kennisoverdracht d.m.v. advies op maat. Activiteiten en resultaten 2011 Algemeen en jeugd Via deze lijn wordt advies en ondersteuning aangeboden aan professionals die met (jeugdige) migranten en vluchtelingen te maken hebben. Veel vragen komen van mensen werkzaam in de GGZ, BJZ, AMK, maatschappelijk werkers, scholen, verpleegkundigen en psychologen. Algemene vragen (in 2011: 288 vragen) en specifiek op het gebied van jeugd (122 vragen). Algemene vragen hadden vooral betrekking op advies rondom interculturele communicatie, hulpverlening, psychische klachten en culturele achtergrond en procedures. De vragen werden gesteld door onder andere professionals in de GGZ, gezondheidszorg algemeen waaronder huisartsen en ziekenhuizen en sociaalcultureel- maatschappelijke instellingen. Veel vragen hadden betrekking op cliënten uit Irak, Iran en Somalië. De vragen met betrekking tot jeugd lagen op het terrein van deskundigheidsbevordering, hulpverlening (bijna altijd in relatie tot interculturele communicatie en opvoeding). Deze vragen richtten zich vooral op jongeren uit Afghanistan, Irak en Somalië. Opvallend waren de vragen van zorgprofessionals rondom tolken(vergoeding) begin 2011, direct na de aankondiging van de beleidsmaatregel. Er is regelmatig een beroep gedaan op het IAP met betrekking tot de zorg aan MOE-landers. Focal point meisjesbesnijdenis Focal point meisjesbesnijdenis verstrekt informatieen advies aan professionals die te maken hebben met problematiek rondom meisjesbesnijdenis. Focal point meisjesbesnijdenis (81 vragen). Vragen hadden betrekking op hulpverlening, interculturele communicatie, consultatie lichamelijke en psychische klachten en literatuur. De vragen werden onder andere gesteld door cliënten zelf of familieleden hiervan, artsen (waaronder ook gynaecologen) en preventie-functionarissen. Het herkomstland van de vrouwen over wie de vragen werden gesteld was onder andere Somalië en Nigeria. Lampion Lampion is een netwerkorganisatie waarin een aantal landelijke organisaties samen werkt. In opdracht van hen bemenst en beheert Pharos het informatieen adviespunt Lampion. Zij richt zich op de beantwoording van vragen die betrekking heen op de zorg aan ongedocumenteerde vreemdelingen.

Pagina 98


Voor verantwoording activiteiten en resultaten zie 9. Facilitering Landelijk Informatieen Adviespunt Lampion van dit hoofdstuk. Overige inhoudelijk activiteiten en resultaten Informatie en adviespunt In 2011 zijn er 349 vragen binnengekomen via de mail of het webformulier en 297 vragen per telefoon. Er is een aantal artikelen beschreven voor het tijdschrift Phaxx in de vorm van een uitgebreid beschreven casus met advies. De sociale kaart is uitgebreid en up-to-date gehouden.

Totaal aantal uren Overige projecten en activiteiten: 6727 uren


Pagina 99

Pagina 100


Informatie en Communicatie

Pharos geeft voorlichting en advies en draagt kennis en informatie over via websites, digitale nieuwsbrieven, voorlichtingsmateriaal, publicaties, expertmeetings, congressen en debatten, trainingen, workshops en social media. De informatie van Pharos wordt breed verspreid en opgevraagd door onder andere gemeenten, zorgaanbieders, universiteiten, patiënten- en cliëntenorganisaties, landelijke en lokale partijen en koepelorganisaties.

1. Kennisoverdracht via websites Digitale media spelen binnen de kennisoverdracht en informatieactiviteiten een belangrijke rol. Pharos beheert vier websites (www.pharos.nl; www.meisjesbesnijdenis.nl; www.nogame.nl; www.lampion.nl ). Dagelijks raadplegen meer dan 1.000 bezoekers, 5.800 pagina’s op zoek naar informatie, om zich aan te melden voor een training, om boeken en brochures te bestellen en om voorlichtingsmateriaal te downloaden zoals folders, brochures en boeken. In 2011 zijn er meer dan 223.000 digitale documenten zoals brochures, rapporten en artikelen gedownload. De vier websites die Pharos beheert zijn in 2011 geactualiseerd en verbeterd. www.pharos.nl De algemene website van Pharos is met meer dan 1.000 pagina’s en pdf-bestanden de grootste website van de vier. Via de website wordt informatie beschikbaar gesteld en kennis gedeeld met iedereen die zich bezighoudt met migranten, vluchtelingen en gezondheid. De website biedt ook meer informatie over de meerjarenprogramma’s en projecten van Pharos. Bezoekers kunnen via de webwinkel Pharos publicaties aan schaffen. Activiteiten en resultaten 2011  De nieuwsberichten en de pagina’s met informatie over Pharos zijn het afgelopen jaar 105.874 maal gelezen door bezoekers van www.pharos.nl.  Op de website zijn meer dan 800 pdf-kennis bestanden (onder andere methodieken, voorlichtingsmateriaal, kennisdocumenten, congresverslagen, artikelen) te vinden. Bezoekers hebben deze documenten in 2011, 182.542 maal gedownload.  In 2011 is de website 295.644 maal bezocht. Kennisvragen die aan Pharos zijn gesteld zijn input geweest voor het actualiseren van de website. www.meisjesbesnijdenis.nl De website van het Focal point meisjesbesnijdenis is het informatiekanaal over meisjesbesnijdenis of vrouwelijke genitale verminking (VGV). Verschillende beroepsgroepen hebben op deze website een eigen portaal met alle voor hen relevante kennis en informatie, zoals wetgeving, beroepscodes, handelingsprotocollen, links en literatuur. Een groot deel van de informatie op de website (‘Over meisjesbesnijdenis’) is in 2011 herzien en geactualiseerd.


Pagina 101

Activiteiten en resultaten 2011  In 2011 is de website meisjesbesnijdenis 81.203 maal bezocht. De meest bezochte pagina’s bieden informatie over protocollen, beleid- en wetgeving en cijfermateriaal over meisjesbesnijdenis.  Het gespreksprotocol meisjesbesnijdenis, dat mede door Pharos is opgesteld, was het meest gedownloade document (5.232 maal). www.no-game.nl No Game is een jongerenboard voor en door jongeren. Via de website brengen de No Game jongeren het thema meisjesbesnijdenis onder de aandacht en maken het bespreekbaar bij andere jongeren. Activiteiten en resultaten 2011  In 2011 is de website van No Game 22.446 maal bezocht.  Het meest bekeken document is het artikel 'lk ben voor het leven verminkt’ (169 maal). www.lampion.info Lampion maakt onderdeel uit van de Informatie- en advieslijn Lampion en bevat informatie over de zorg voor illegalen in Nederland. Lampion bundelt kennis over knelpunten en oplossingen in de (gezondheids)zorg aan illegalen in Nederland. Activiteiten en resultaten 2011  In 2011 is deze website verder uitgebreid met nieuwe informatie.  De website van Lampion is 37.637 maal bezocht (aantal bezoekers) en 102.157 pagina’s bekeken. Bezoekersstatistieken websites 2011 Jaar Meest bezochte pagina’s Pharos.nl

2010 2011

Meisjesbesnijdenis.nl

2010 2011

Lampion.info

2010 2011

No-game.nl

2010 2011

Pagina 102

Homepage Zoekfunctie Homepage Zoekfunctie

Aantal bezoekers 124.809 62.376 126.893 67.147

Gemiddeld per dag 351 175 356 177

Homepage Over/meisjesbesnijdenis Homepage Over/meisjesbesnijdenis

39.791 9.080 31.207 7.693

112 26 88 22

Homepage Informatie vreemdelingenwet Homepage Informatie vreemdelingenwet

15.422 2.614 14.546 3.977

43 7 41 11

Homepage Persoonlijk verhaal Homepage Persoonlijk verhaal

10.087 2.565 8.249 1.982

28 7 23 6


Social Media Pharos heeft in het kader van kennisoverdracht en -uitwisseling in 2011 social media ingezet. Dit jaar verstuurde Pharos 600 tweets over actuele onderwerpen en haar kennisproducten en diensten. Berichten van Pharos werden 186 maal geretweet. Deze vorm van kennisoverdracht en kennis uitwisseling leverde Pharos in een jaar tijd 300 extra ‘volgers’ op (van 100 naar 400). Daarnaast werd een weblog bijgehouden waar regelmatig berichten over het werkveld van Pharos verschenen. Pharos is aangesloten bij en actief op verschillende LinkedIn netwerkgroepen waaronder Dutch Health Network, Jeugdzorg 2.0, Nederlands Jeugd Instituut, RIVM Centrum Gezond Leven, managers in de Zorg en Toekomst Gezondheidssector. Digitale nieuwsbrieven Pharos geeft twee digitale nieuwsbrieven uit:  De algemene digitale nieuwsbrief. Deze verschijnt tweemaandelijks en heeft 1.500 abonnees. Met de digitale nieuwsbrief worden abonnees geïnformeerd over actuele ontwikkelingen m.b.t. de kennisgebieden van Pharos en de activiteiten van Pharos.  De nieuwsbrief van Focal point meisjesbesnijdenis, deze verschijnt eens per kwartaal en wordt verstuurd aan 317 abonnees.

2. Pharos uitgeverij/ publicaties Pharos publiceert onderzoeksrapporten, boeken, artikelen en andere uitgaven op haar kennisgebied. Dit gebeurt zonder winstoogmerk. Naast deze publicaties geeft Pharos een vaktijdschrift uit: Phaxx. Onderstaand overzicht geeft alle publicaties per programma weer in 2011. Het betreffen publicaties van Pharos of publicaties die in samenwerking met anderen tot stand zijn gekomen. Meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten  De resultaten van het onderzoek “Onbekend maakt onbemind” naar cliënttevredenheid met de huisartsenzorg (2010) zijn gepubliceerd in een brochure. Deze brochure is op grote schaal verspreid onder huisartsenorganisaties, individuele huisartsen en bibliotheken. Een samenvatting van het onderzoek is gepubliceerd in Phaxx nummer 1, 2011.  In de Phaxx van maart 2012 is een artikel verschenen over de ervaringen van huisartsen in achterstandswijken.  Pharos heeft het artikel ‘Een jonge migrantenzoon met hiv: wie vertelt hem wat? Het antwoord van de huisarts’ gepubliceerd. Huisartsgeneeskundig commentaar. M. van den Muijsenbergh, Tijdschrift voor Gezondheidszorg en Ethiek, 2011: nr 4: 120-1.  Young adult migrants rol in stimulating participation in breast cancer screening of older female Family members. M. Durmaz onder supervisie van M. van den Muijsenbergh en K. Hosper, 2011  Breastcancer screening and Turkish women – in Germany and The Netherlands: Promotieonderzoek PhD study E. Behrens, university Bielefeld, Nederlandse begeleider M. van den Muijsenbergh.  Screening borstkanker voor iedereen? Deelname van allochtone vrouwen aan bevolkingsonderzoek A. de Jonge, M. Rijnders, C. Agyemang, R. van der Stouwe, J. den Otter, M. van den Muijsenbergh, B. Vermeer. CMG 2011, 1: 3038.


Pagina 103















Geringe deelname migrantenvrouwen aan borstkanker screening. M. van den Muijsenbergh, B. Vermeer. Epidemiologisch bulletin jaargang 4, 2011, nummer 1: 12-16. Handreiking palliatieve zorg aan mensen met een niet-westers achtergrond, P. Mistiaen, A.L. Francke, F.M. de Graaff, M.E.T.C. van den Muijsenbergh, Utrecht Nivel / IKNL / Pharos 2011. Achtergronddocument bij “Handreiking palliatieve zorg aan mensen met een niet-westerse achtergrond” Achtergronden en methodische verantwoording, P. Mistiaen, A.L. Francke, F.M. de Graaff, M.E.T.C. van den Muijsenbergh, Utrecht Nivel / IKNL / Pharos 2011. De zorg voor patiënten met kanker in de huisartspraktijk, Dr. METC van den Muijsenbergh, Drs. B.S. Wanrooij: Leerboek Oncologie (red Velde, C.J.H. van de et alt) Bohn, Stafleu en van Lochum. Houten 2011: 677 -83. Handreiking palliatieve zorg aan mensen met een niet-westers achtergrond, P. Mistiaen, A.L. Francke, F.M. de Graaff, M.E.T.C. van den Muijsenbergh, Utrecht Nivel / IKNL / Pharos 2011. Achtergronddocument bij “Handreiking palliatieve zorg aan mensen met een niet-westerse achtergrond” Achtergronden en methodische verantwoording, P. Mistiaen, A.L. Francke, F.M. de Graaff, M.E.T.C. van den Muijsenbergh, Utrecht Nivel / IKNL / Pharos 2011. De zorg voor patiënten met kanker in de huisartspraktijk, Dr. METC van den Muijsenbergh, Drs. B.S. Wanrooij: Leerboek Oncologie (red Velde, C.J.H. van de et alt) Bohn, Stafleu en van Lochum. Houten 2011: 677 -83.

Meerjarenprogramma Gezondheid migrantenjeugd  Eerste opvangschool een gezonde school? LOWANieuws, E-nieuwsbrief, jaargang 3, nummer 3, april 2011.  Drama op uitnodiging; Reactie door Bram Tuk en Evert Bloemen op Hanneke Bot & Douwe van der Heide: Drama op uitnodiging. Maandblad geestelijke volksgezondheid, 2011, nr 3.  Alleenstaande minderjarige vreemdelingen, kwetsbaarheid en gezondheid. Evert Bloemen, Bram Tuk. Hoofdstuk uit: In beeld; ex-ama’s in Nederland, uitgave Perspectief-project Utrecht. VluchtelingenWerk Midden-Nederland, 2010.  Migrantenjeugd en gezondheid. Door JCM van Wieringen en B. Tuk. In: Migratie en gezondheid – feiten en cijfers – 2011 Pharos. Utrecht.  ‘Heb ik het goed uitgelegd?’. Communicatie met laagopgeleide migranten. M. van Leeuwen. In: Phaxx, 2011, nr 1: 11-12.  ‘Leren om bevriend te raken met je kinderen’. Opvoedingsondersteuning voor Somalische ouders. B. Tuk. In: Phaxx, 2011, nr1: 9-10.  Vroegsignalering bij migrantenkinderen. Zorgverleners willen meer tijd voor consulten. H. van Bommel, M. Helmers. In: Phaxx, 2011, nr 1: 5-6.  Bewegen, bewegen en nog eens bewegen. Het perspectief van migrantenouders. Door M. van Leeuwen. In: Phaxx, 2011, nr 4: 11-12.  Spiegelgesprekken met allochtone cliënten. Door M. Helmer en M. van Leeuwen. In: Phaxx, 2011, nr 3:13.  “Heb ik het goed uitgelegd?” Fysiopraxis.  Ingrediënten van effectieve jeugdgezondheidszorg. Door TA van Yperen, FIM Pijpers, JCM van Wieringen. In: T. Jeugdgezondheidszorg 2011.  Bijzondere problemen van alleenstaande minderjarige vreemdelingen nader bekeken. Door M. Koomen. In: Perspectief, 2011.  “Met een vol hoofd kan ik niet leren”. Migrantenleerlingen op een praktijkschool. Alke Rosbergen, Bram Tuk. Aangeboden aan het Tijdschrift voor Jeugdgezondheidszorg.  “Vijfstappenplan interculturalisering van Centra voor Jeugd en Gezin”. Door M. Komen, C. Biegel. In: Praktijkboek Diversiteit in het jeugdbeleid, een wereld te winnen. (SDU Uitgevers, 2011)

Pagina 104


Meerjarenprogramma Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen  K. Swaan & E. Bloemen (2011) Medisch beperkt in asiel. Asiel en Migranten Recht, december 2011.  E. Bloemen & T. Trompetter. Het medisch advies in de asielprocedure, Phaxx, 2011 (4), december 2011.  Protect, Process of Recognition and orientation of Torture Victims in European Countries to Facilitate Care and Treatment, oktober 2011.  Geraci, D. (2011). Bewogen Terugkeer. Methodiek voor psychosociale begeleiding van (ex)asielzoekers en ongedocumenteerden. Utrecht: Pharos.  Geraci, D. (2011). Facing Return. An approach for psychosocial assistance to (former) asylum seekers and undocumented migrants. Utrecht: Pharos.  Rodenburg, J. “Bewogen Terugkeer. Terugkeren betekent mislukking en gezichtsverlies” in Phaxx no. 3, 2011: 14-16. Meerjarenprogramma Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV)  Publicatie artikel ‘Limited midwifery care for undocumented women in the Netherlands’ in het Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gyneacology, 19 augustus 2011.  In drie tijdschiften zijn artikelen gepubliceerd: Nieuwsbrief IOM, Gender and Migration. Psychologie en Gezondheid. Themanummer Trauma en Cultuur. In Roads & Boundaries. Travels in search of (re)connection.

Pharos uitgeverij: Boeken Bewogen Terugkeer en Facing Return Het boek Bewogen Terugkeer is geschreven voor iedereen die geïnteresseerd is in terugkeer. De methodiek geeft inzicht in het complexe besluitvormingsen voorbereidingsproces waarin (ex)asielzoekers en ongedocumenteerden zich bevinden. De Nederlandse versie in 2011 236 keer besteld. Dit maakt Bewogen Terugkeer het meest bestelde Pharos boek van dat jaar. Migratie en gezondheid 2011 Feiten en cijfers Migratie en gezondheid 2011 biedt een overzicht van actuele gegevens over zorg en preventie voor migranten in drie sectoren: publieke gezondheidszorg, jeugdzorg en eerstelijnszorg. Het boek is in 2011 59 keer besteld. Met name door boekhandels, VluchtelingenWerk afdelingen en kennisinstituten zoals het Trimbos.


Pagina 105

Jaarbericht 2010 In het Jaarbericht doet Pharos verslag van haar activiteiten in 2010. Dit jaarbericht wordt gelezen door een brede groep belangstellenden. Door middel van interviews met klanten en partners en beschrijving van projecten wordt een beeld gegeven van het werkveld van Pharos.

PHAXX

De Phaxx brengt vier keer per jaar nieuws en achtergrondinformatie over migranten en vluchtelingen en gezondheid. Phaxx richt zich met name op professionals binnen de gezondheidszorg.

3. Public Relations en Marketing PR en Marketing informeert klanten en samenwerkingspartners over de ontwikkelde kennisproducten en diensten op het gebied van migranten, vluchtelingen en gezondheid. PR en Marketing verzorgt ook de kennisoverdracht via de (vak)pers en onderhoudt daartoe actief de perscontacten. Zij organiseert congressen, workshops en conferenties, deels in samenwerking met andere organisaties. Daarnaast ondersteunt zij de meerjarenprogramma’s bij het organiseren van expertmeetings, studiedagen en bij het bepalen van de juiste vorm van kennisoverdracht. Onderstaande tabel biedt een totaal overzicht van studiedagen, congressen, workshops e.d. waar Pharos in samenwerking met andere organisaties een bijdrage aan heeft geleverd of die Pharos zelf georganiseerd heeft. Programma

Evenement

Pharos breed Nederlands Congres Volksgezondheid Regionale ontmoetingsdagen Centrum Gezond Leven Projectleidersbijeenkomst Zonmw Congres Etnische Minderheden Trajectum netwerkdag

Pagina 106


Meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten Landelijke studiedag voor TBC assistenten Conferentie Tolken in de zorg Lancering website huisarts-migrant. In samenwerking met NHG en LHV. NHG Congres Studiedag ‘Tuning into diversity’ NISB Inspiratiedag Low Health literacy, WONCA Europe Warschau What Is Good Palliative Care for Immigrants with a Turkish or Moroccan Background? Door EAPC, Lissabon Undocumented women: health and access to healthcare. Door MWIA Migrant care in General Practice. Door WONCA Europe, Warschau Pre-conference. Door EUPHA, Kopenhagen Meerjarenprogramma Gezondheid migrantenjeugd Conferentie Somaliers in de polder Studiedag Hogeschool Utrecht over seksuele gezondheid en jongeren Regioconferentie Centra Jeugd en Gezin. In samenwerking met FORUM. Expertbijeenkomst ‘Verbeteren bereik psychosociale zorg en opvoedingsondersteuning aan Somalische Nederlanders in een achterstandssituatie’. In opdracht van Ministerie van Binnenlandse zaken en Koninkrijkrelaties. Regionale studiedagen Centra Jeugd en Gezin. In samenwerking met FORUM Congres CJG's JGZ congres Landelijke studiedag Associatie voor Interactiebegeleiding en Thuisbehandeling ‘Diversiteit en verbondenheid’ Conferentie ‘Kleur Bekend Utrecht’. Door Alleato Meerjarenprogramma Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Expertmeeting vroegtijdig signaleren van gezondheidsproblemen in de asielprocedure (deel 1) Politiecongres Expertmeeting vroegtijdig siganleren van gezondheidsproblemen in de asielprocedure (deel 2). In samenwerking met ASKV (ZAPP) Conferentie Terugkeer ‘Terug naar de


Pagina 107

toekomst’. In samenwerking met Maatwerk bij terugkeer Studiedag voor PGA Hart voor Brabant Congres Undocumented women: health and access to health care Presentatie voor 5 Friese gemeenten over de opvang en begeleiding van Uitgenodigde vluchtelingen. Joure ECRE General Assembly in Malta Protect studiedag in Brussel Meerjarenprogramma Migrant als klant Slotcongres Actiz ‘Kleurrijke Zorg’ Conferentie ENIEC (over zorg aan oudere vluchtelingen) Inspiratiemarkt. Samenwerking Alliantie van gezondheidsvaardigheden Conferentie ‘Het heft in eigen handen’. Pharos in samenwerking met RVZ Kennisatelier SCP, NICIS en VluchtelingenWerk Nederland ‘participatie vluchtelingen’ Themadag NOOM over ouderenbeleid en participatie van oudere migranten Bijeenkomst ‘Kansen en knelpunten in de GGZ zorg aan migranten’. In samenwerking met Cliëntenbelang Amsterdam NPCF congres ‘ Door de cliënt bekeken’ Conferentie ‘Voor betere zorg thuis!’ door Clientenbelang en Agis Conferentie ‘Oudere Migranten’ door NCB en gemeente Alkmaar Achterbandag over thema ‘Gezondheidszorg’ door LIZE Bijeenkomst ‘Patientenparticipatie in onderzoek’ door PGO Support en ZonMw’ Congres ‘Wmo – participatie’ door Movisie Conferentie ‘Het zorgstelsel in Vogelvlucht’ door PGO Support Conferentie ‘Participatie van vluchtelingen’ door NICIS, SCP en VWN Meerjarenprogramma Vrouwelijke Genitale Verminking Zero Tolerance dag tegen VGV. In samenwerking met FSAN, VON, Defence for children en SVOR. GGD Netwerkdag VGV. In samenwerking met GGD NL. Studiedag Hogeschool Utrecht ‘De dag van de verpleging’ Landelijk Congres Huiselijk Geweld en Kindermishandeling. Landelijk Politiecongres Huiselijk Geweld. In samenwerking met Regiopolitie IJsselland.

Pagina 108


Jaarlijkse bijeenkomst aandachtsfunctionarissen AMK en RvdK. Door Pharos. De Ronde Tafel over vgv en samenwerking met migrantenorganisaties, Zwitserland. Door Unicef Zwitserland.

Nieuwe en vernieuwd voorlichtingsmateriaal Vernieuwd • 3000 exemplaren Afrikakaart VGV • 3000 exemplaren Focal point folder • 1000 exemplaren Kaart typen meisjesbesnijdenis • Online versie van Gezondheidsboekje • Online versie van interventie Uit Lijfsbehoud

Nieuw materiaal • 3000 exemplaren Trainingsfolder • 500 exemplaren trainingsflyers • 2150 exemplaren Brochure Bereik alle doelgroepen optimaal • 500 exemplaren folder Spiegelbijeenkomsten • 2000 exemplaren flyer Huisarts-migrant • 2500 exemplaren flyer Huisarts-migrant/thema Kanker • 3 posters Huisarts-migrant • 1 voorlichtingsfilmpje Huisarts-migrant

Pers Pharos is in 2011 door de pers benaderd met kennisvragen over actuele issue’s op het werkterrein van Pharos. Specifiek veel aandacht was er voor de nieuw gelanceerde website huisarts-migrant. Daarnaast heeft Pharos ook actief de pers benaderd door het versturen van persberichten en reacties te plaatsen naar aanleiding van verschenen artikelen. Het afgelopen jaar heeft Pharos een bijdrage geleverd aan artikelen in landelijke-, regionale- en vakbladen, reportages van radioen televisieprogramma’s en nieuws via het internet. De tabel hieronder biedt een overzicht van de verschenen publicaties/nieuwsartikelen.

Medium Algemeen Dagblad

Nieuwssite Rijksuniversiteit Groningen Nederlands Dagblad

Gooi en Eemlander Trouw COA Accent


Onderwerp Uitgeprocedeerde asielzoekers met psychische problemen Afschaffen Tolkendienst

Meerjarenprogramma Asielzoekers

Uitgeprocedeerde asielzoekers met psychische problemen Gezonde voeding asielzoekerskinderen Gezonde voeding asielzoekerskinderen Gezonde voeding

Asielzoekers

Asielzoekers

Asielzoekers Asielzoekers Asielzoekers

Pagina 109

Kraamsupport GPD De Doktersassistent Radio 5 Dicht bij Nederland Huisarts en wetenschap De Dokter GCA nieuws De Spreekuurassistent Lhv.artsennet.nl Mednet NHG nieuws LHV nieuws NPHF nieuws Centrum Gezond Leven Stichting beyeart Caransscoop Zonh Rosrobuust Koplopers Fasteerstelijn Aofamsterdam Gezondheidsnieuws Skipr Zorggroep nwn-dwo Diabetesdossiers Huisartsvandaag Huisartsenkring Midden Brabant Apotheekkennisbank ROS Friesland Stichting UFA De zorgsector Huisartsenkring Flevoland Weblog huisartsenopleiding UM ROS Arnhem en omstreken Huisartsenkring NoordBrabant Noordoost Nieuwskring Zeeland FarmaActueel Stichting Marokkaanse Nederlands

asielzoekerskinderen Kramen in een AZC Aanpak VGV Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant

Asielzoekers VGV Somatische zorg Somatische zorg

Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant

Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg

Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant

Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg

Website huisarts-migrant

Somatische zorg


Somatische zorg


Somatische zorg

Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant Website huisarts-migrant

Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg

4. Training & Advies Pharos traint professionals die werkzaam zijn in zorgen dienstverlening, onderwijs, overheid of andere organisaties. Pharos wordt ook regelmatig gevraagd om een workshop of lezing te verzorgen op (interne) studiedagen of congressen en om gastlessen te verzorgen binnen reguliere opleidingen of binnen bijscholingstrajecten. Nieuw in 2011 was een

Pagina 110


verzoek van een HBO sport opleiding om een les te verzorgen over communicatie met migranten.

In het kader van het door VWS gesubsidieerde project ‘Landelijke uitrol preventie VGV’ zijn er in 2011 weer verschillende trainingen uitgevoerd. Er is door Pharos ingespeeld op de door GGD Nederland ontwikkelde e-learning VGV, door het trainingsaanbod nog sterker te richten op oefening in gespreksvoering. In 2011 is er veel aandacht geweest voor diversiteit in de huisartsenpraktijk. Zowel voor de website www.huisarts-migrant.nl, voor de Masterclass Huisarts in Achterstandswijken, tobzorg of topzorg? en voor het project Oren van Babel. Dit is terug te zien in de belangstelling voor het trainingsaanbod van Pharos. In 2012 verwachten we een verdere groei van de vraag naar deskundigheidsbevordering voor doktersassistenten, praktijkondersteuners, huisartsen en andere eerstelijns hulpverleners. In het kader van het kwaliteitsbeleid wordt hiervoor ook accreditatie aangevraagd. Bovenstaande activiteiten worden zowel in het kader van meerjarenprogramma’s als op aanvraag vanuit het werkveld uitgevoerd. Alle in 2011 uitgevoerde activiteiten op het gebied van deskundigheidsbevordering staan in bijgaand schema weergegeven.

Activiteiten en resultaten 2011 Programma overstijgend Lezing + panel Op studiedag van het Leids Congresbureau

Interculturele communicatie in de zorg

I.o.v werkgroep Transculturele revalidatie, in nascholing van revalidatieartsen (PAOG Heyendael) I.o.v. Hogeschool Arnhem e Nijmegen, in ALO opleiding, 2 jaars studenten voor het vak Sport en bewegen in prachtwijken

Interculturele communicatie

I.o.v. KNVC Tuberculosefonds – een studiedag voor de doktersassistenten TBC Op conferentie Kleur Bekend Utrecht - Alleato Op conferentie Krachtgerichte basismethodiek in de opvang – Federatie Opvang I.o.v. GGz Eindhoven BINNEN

Interculturele communicatie (2x)

I.o.v. De Gelderse Roos/Pro Persona

Tweedaagse training Interculturele competenties: communicatie rond zorg en ziektebeleving (2x)

Gastles

Interculturele communicatie en motivering

Workshop

Spiegelgesprekken in Lombok Intercultureel werken

Raad op maat – transculturele hulpverlening in de ggz.

Trainingen


Pagina 111

I.o.v. Visio

I.o.v. MEE Amstel en Zaan, locatie Hoofddorp

Ziektebeleving en ziektepresentatie in andere culturen Werken aan interculturele competenties (2 teams)

Meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten Lezingen Presentatie voor organisatoren Gezondheidsvaardigheden en van de Altrecht Academie communicatie met migranten. Gastlessen Op verzoek van de werkgroep Cultuursensitieve zorgverlening Diversiteit in medisch onderwijs van de Nederlandse Vereniging voor Medisch Onderwijs. Universiteit Leiden,- studenten Heb ik het goed uitgelegd? Science, community & society Communicatie met laag opgeleide migranten I.o.v. PAO-G Utrecht. Onbekend maakt onbemind: Huisartsenzorg voor (reizende) migranten. I.o.v. PAOG Nijmegen Palliatieve zorg voor allochtone patiënten. Workshops Congres Tolken in de zorg Heb ik het goed uitgelegd? Communiceren met laag opgeleide migranten. Congres NCVG Deelname van Turkse en Marokkaanse vrouwen aan het bevolkingsonderzoek naar borstkanker. Congres NCVG Zelfmanagement bij migranten met lage gezondheidsvaardigheden: eenvoudig is niet gemakkelijk. AIT congres Heb ik het goed uitgelegd? Diversiteit en verbondenheid Communiceren met laag (voor videohometrainers) opgeleide migranten. I.h.k.v. het project De Cultuursensitieve zorg (3x) Zichtbare schakel, i.o.v. V&VN, voor wijkverpleegkundigen in achterstandswijken. NHG congres Interculturele aspecten van kanker en communicatie over kanker (2x) NVDA congres Hij spreekt mijn taal niet WONCA congres Europe Low Health literacy. MWIA Undocumented women: health and access to healthcare. WONCA congres Europe Migrant care in General Practice Trainingen I.h.k.v. project TransFysa voor Communicatie met migranten fysiotherapeuten in met een lage opleiding en achterstandswijken en i.s.m. beperkt Nederlands (3x)

Pagina 112


NIGZ I.o.v. WDA Midden-Holland Masterclass Huisarts in Achterstandswijken, tobzorg of topzorg? I.s.m. NHG

Doktersassistenten en culturele diversiteit Vier bijeenkomsten, ism verschillende gastdocenten. - bijeenkomst 1, gezondheidsvaardigheden - bijeenkomst 3, interculturele communicatie

Overig Scholing op maat, voor 1 deelnemer

Meerjarenprogramma Gezondheid migrantenjeugd Lezingen Bij opening van project Kamerama

I.o.v. Trajectum Netwerkbijeenkomst Diversiteit en interculturalisatie Regioconferentie voor CJG medewerkers, i.h.k.v. project Intercultureel CJG Bezoek Ethiopische community aan Nederland

Heb ik het goed uitgelegd? Communiceren met laag opgeleide migranten.

Een mens zonder vrienden leeft half; Noodzaak en nut van coaching, mentoring- en maatjesprojecten Intercultureel werken in de zorg

Intercultureel CJG

Youth and education in the Netherlands

Gastlessen I.o.v.VU Gezondheid en e Leven, 2 jaars studenten I.o.v. Avans Plus, post HBO voor jeugdverpleegkundigen

Gezondheid, preventie en zorg; kinderen en jongeren met een migratieachtergrond Opvoedingsvragen bij allochtone ouders

Workshops Regioconferentie voor CJG medewerkers, i.h.k.v. project Intercultureel CJG I.o.v. Pantein, bijscholing voor medewerkers jeugdgezondheidszorg Congres Recente ontwikkelingen in professionalisering en aansturing CJG I.o.v. vakgroep van gedragswetenschappers van Bureau Jeugdzorg Utrecht

Werken met migrantenouders

I.o.v. TNO in de opleiding voor jeugdartsen I.h.k.v. project Intercultureel CJG I.o.v. OBS De Wiekslag, bijscholing voor docenten en begeleiders van

De interculturele paradox (2x)

Werken met migrantenouders

Intercultureel CJG, i.s.m. Forum

Interculturele competenties in communicatie en coaching

Trainingen


Werken met migrantengezinnen Lesgeven aan nieuwkomers: Kennis, zorg en betrokkenheid

Pagina 113

I.h.k.v van project RAAK, voor medewerkers van organisatie op het gebeid van jeugd-, wonen en welzijn in 2 Utrechtse wijken I.o.v. Sense Zuid-Holland West I.o.v. RINO, i.s.m. SAN

Het bespreken van kindermishandeling met migrantenouders, een tweedaagse training (2x) Bijdrage aan training Seksuele Gezondheid van allochtone jongeren 12-25 jaar (2x) Verdiepingsdag Culturele diversiteit, seksualiteit en HIV.

Overig I.h.k.v een projectactiviteit: Besloten bijeenkomst voor gemeenten over Somalische jeugd SAN conferentie Etnische minderheden

Inleidingen en interactieve werkvormen

Voorzitter van workshop Seksuele diversiteit

Meerjarenprogramma Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Lezingen I.o.v. De Evenaar Hoe ver ga je? Vluchtelingen en recht op gezondheidszorg Op de Europese studiedag Early identification of asylum van Protect, Brussel seekers having suffered traumatic experiences Op General Assembly van Gezamenlijke presentatie met ECRE in Malta tijdens de Parcours d’Exil en IRCT 2011, oktober 2011 Publiekslezing Mensen aan de rafelrand: sociaal kwetsbaren en illegalen, hun gezondheid en de gezondheidszorg Publiekslezing Refugees and undocumented migrants in the Netherlands Lezing op congres Undocumented women: health and access to health care Gastlessen In juridische opleiding OSR Vluchtelingenrecht In juridische opleiding OSR Asielrecht in de nieuwe asielwet I.o.v. Erasmus universiteit, Like a gazelle amongst lions. februari 2011 vulnerability, gender and ethnicity: undocumenten women as example Workshop Bijdrage aan Over trauma en verhoor in de studiebijeenkomst Centrum '45 asielprocedure Op conferentie Terug naar de I.s.m. Vluchtelingenwerk toekomst (samenwerkende Nederland partners Duurzame terugkeer) Op landelijk GCA congres De Weten jullie wel wie wij zijn? (3x) wind in de zeilen In regionale masterclass GCA Medische aspecten in de Werken met asielzoekers asielzoekersprocedure (3x) Trainingen Opleidingstraject voor IND Casuïstiekbespreking (3x) medewerkers, i.o.v. IND

Pagina 114


Kennis- en Leercentrum Opleidingstraject AC Schiphol en Den Bosch, i.o.v. IND Kennis- en Leercentrum I.o.v. PGA Hart voor Brabant

I.o.v. GCA

Horen en beoordelen van getraumatiseerde vluchtelingen (6x) Een studiedag verzorgd waarop de volgende thema’s aan de orde kwamen: ‘werken met asielzoekers’, ‘’ meisjesbesnijdenis en ‘het geven van voorlichting’. Interculturele communicatie: werken met asielzoekers

Overig Deelname aan panel op bijeenkomst Ondernemen in de toekomst - de ontwikkeling van ex-ama's in zicht I.h.k.v. het project Duurzame Terugkeer I.o.v. SNV Brabant Centraal

Meerjarenprogramma Migrant als klant Gastlessen Training Inkoop GGz van Zorgverzekeraars Nederland Conferentie ‘Voor betere zorg thuis!’ van Agis en Cliëntenbelang Lezing Achterbandag over het thema gezondheidszorg van Landelijk Inspraakorgaan Zuid Europa Op themadag NOOM tijdens het Symposium van Pluspunt Rotterdam, expertisecentrum voor senioren en participatie

Een initiatief van Beyond Borders, gericht op situatie in Sierra Leone

Intervisiebijeenkomst (3x) Afsluitende bijeenkomst van project STIP

Wensen en behoeften van allochtonen Informatie aanreiken voor het inkoopbeleid van Agis

Zorg voor Allochtonen

Ouderenbeleid en participatie van oudere migranten Migrant als klant’, een gewoon vraagstuk van kwaliteit van zorg,

Workshop I.o.v. LSR Op bijeenkomst voor ZonMw medewerkers Op conferentie Participatie van vluchtelingen - NICIS, SCP, Vluchtelingenwerk Nederland

Participatie van allochtone cliënten in de cliëntenraden, een uitdaging Empowerment en zelfmanagement van cliënten met lage gezondheidsvaardigheden Gezondheid en zorggebruik van vluchtelingen in Nederland

Trainingen I.o.v. Lize

Tweedaagse train-de-trainer Levensboek

Meerjarenprogramma Vrouwelijke Genitale Verminking Lezingen I.o.v. GGD Nederland – op Meisjesbesnijdenis en de rol van voorlichtingsbijeenkomst over de aandachtsfunctionaris landelijke uitrol Preventie vgv


Pagina 115

I.o.v. GGD Nederland – op voorlichtingsbijeenkomst over landelijke uitrol Preventie vgv

Het Standpunt van de JGZ inzake VGV

Op studiedag van Hogeschool Utrecht Op Congres Samen stoppen we huiselijk geweld Landlijk Politiecongres Huiselijk Geweld i.s.m. recherchekundige van Regiopolitie IJsselland Op studiedag voor aandachtsfunctionarissen in ziekenhuizen, i.s.m. GGD Nederland I.o.v. Verian op studiedag over meisjesbesnijdenis

Meisjesbesnijdenis en de rol van de verpleegkundige (2x) Meisjesbesnijdenis en de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling.

I.o.v. GGD Nederland, i.h.k.v. de landelijke uitrol Preventie vgv, i.s.m. FSAN I.o.v. GGD Nederland, i.h.k.v. de landelijke uitrol Preventie vgv I.o.v. GGD Hart voor Brabant

Preventie van meisjesbesnijdenis de rol van de jgz "Mag ik u iets vragen?" (4x) Verdiepingstraining voor aandachtfunctionarissen vgv (4x) Preventie van vgv en de rol van het onderwijs Oefenen van gespreksvoering over vgv (2x) Oefenen van gespreksvoering over vgv De psychische, sociale en relationele gevolgen van meisjesbesnijdenis

Workshops

Meisjesbesnijdenis en de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Interculturele gespreksvoering over meisjesbesnijdenis (3x)

Trainingen

I.o.v. GGD Den Haag, i.h.k.v. de landelijke uitrol Preventie vgv I.o.v. Icare, i.h.k.v. de landelijke uitrol Preventie vgv I.o.v. GGD Nederland, i.h.k.v. de landelijke uitrol Preventie vgv – in trainingsweekeind van TOP sleutelpersonen Overig Op GGD Netwerkdag, i.h.k.v. de landelijke uitrol Preventie vgv Informatieoverdracht en advies Informatieoverdracht en advies

Begeleiding van workshop – stand van zaken inventarisatie regionale activiteiten (3x) Voorlichting over vgv voor medewerkers FIOM Voorlichting over vgv voor medewerkers HVO Querido (vrouwenopvang)

Opdrachtgevers voor lezingen, workshops, gastlessen en trainingen

AIT, associatie intensieve thuisbehandeling Alleato, centrum voor maatschappelijke ontwikkeling Utrecht Avans Plus, post HBO onderwijs Beyond Borders, ondersteuning voor (ex)ama;s Binnen GGZ Eindhoven, BJZ Utrecht, vakgroep gedragswetenschappers

Pagina 116


Centrum 45, traumabehandeling en traumaonderzoek Cogis, Kenniscentrum vervolging, oorlog en geweld Cumulus, Welzijnsorganisatie Utrecht De Evenaar, centrum voor transculturele psychiatrie Noord-Nedeland GC A, Gezondheidszorg Asielzoekers GGD Den Haag GGD Hart van Brabant afdeling gezondheidsbevordering GGD Hart voor Brabant, Publieke Gezondheidszorg Asielzoekers GGD Nederland GGD Zuid-Holland west Hogeschool Arnhem Nijmegen, Sport en Bewegen Hogeschool Utrecht, Faculteit gezondheid IND Kennis- en Leercentrum IOM, Internationale Organisatie voor Migratie Kamerama / New@home, mentorprojecten KNCV Tuberculosefonds Koninklijke Visio, Expertisecentrum voor blinden en slechtzienden Lize landelijk inspraakorgaan Zuid-Europese landen LSR landelijk steunpunt medezeggenschap MEE Amstel en Zaan NHG, Nederlands Huisartsen Genootschap NIDOS NVDA Nederlandse vereniging voor doktersassistenten OBS De Wiekslag OSR Juridische opleidingen Pantein, thuiszorg en maatschappelijk werk Platform Migranten zonder Verblijfsvergunning Pro Persona geestelijke gezondheidszorg zuid-west Gelderland Portes, welzijnsorganisatie Utrecht RINO Sense Zuid-Holland west SNV Brabant Centraal, TNO Trajectum, geïndiceerde jeugdgezondheidszorg V&VN, Beroepsvereniging voor verpleegkundigen en verzorgenden in Nederland Vérian, thuiszorg Vrije Universiteit, Gezondheid en Leven WDA Midden-Holland

Totaal aantal uren Informatie en communicatie: 6161 uren.


Pagina 117

Pagina 118


Sociaal Jaarverslag 2011

In 2011 heeft het accent vanuit het HRM-beleid voornamelijk gelegen op de verdere ontwikkeling en borging van de voor de organisatie benodigde competenties. Dit is uitgevoerd door middel van het opleidingsbeleid en de begeleiding van medewerkers vanuit de organisatie. Daarnaast lag de focus op de begeleiding van zieke medewerkers. De ondersteuning van P&O heeft zich zowel gericht op het begeleiden en adviseren van de leidinggevenden in hun rol van casemanager, als in de begeleiding en advisering van de zieke medewerker, met als doel de re-integratie soepel en sneller te laten lopen. Diversiteit van het eigen personeelsbestand blijft een belangrijk speerpunt voor Pharos. In de zoektocht naar nieuwe medewerkers speelt dit een belangrijke rol.

Aantal medewerkers in dienst bij Pharos op 31 december: 48 Eind 2011 waren er 48 medewerkers in dienst. Dat is een verschil van 20% met 2010, toen er veel medewerkers op tijdelijke basis of op projectcontracten in dienst waren.

Afdeling

2007

Kennisontwikkeling en -overdracht 28 Informatie en Communicatie 9 Facilitaire dienst 4 Personeelszaken 2 Financiën 4 Secretaresse OR 1 Directie 4 Totaal 52

2008

2009

2010

2011

28 6 4 2 3 0 4 47

25 10 4 2 3 1 4 49

34 11 3 2 3 1 5 59

24 12 3 2 2 1 4 48

Verloop Het verloop in 2011 was 21%. Het verloop betrof vooral de afloop van projectcontracten en natuurlijk verloop.

In

2007 Uit

In

2008 Uit

In

2009 Uit

KO&O

2

4

16

19

6

8

14

7

3

7

I&C Dir./staf/ondersteuning

0 5

4 3

1 3

2 5

3 1

0 3

1 2

1 1

1 0

1 2

Totaal

7

11

20

26

10

11

17

9

5

10

Afdeling


2010 2011 In Uit In

Pagina 119

Uit

Vaste en tijdelijke contracten In 2011 hadden 43 medewerkers een vast contract, tegenover 5 tijdelijke contracten. soort contract Vast Tijdelijk Freelance Stages

2007 36 16

2008 32 15

2009 35 14

2010 42 17

15

16

10

2011 43 5 16 11

De duur van het dienstverband Op 31 december was ongeveer 37% van de medewerkers korter dan 3 jaar in dienst en 10% langer dan 15 jaar. Jaren 0-3 3-9 9-15 15 en meerTotaal

2007 20 17 7 8 52

2008 22 12 6 7 47

2009 20 15 7 7 49

2010 31 14 8 6 59

2011 18 12 13 5 48

Omvang dienstverband Omvang van het dienstverband naar het aantal uren per week Aantal uren

2007

2008

2009

2010

2011

1-11 12-23 24-31 32-36 Totaal

3 11 17 21 52

3 10 14 20 47

3 10 12 24 49

3 15 16 25 59

2 10 11 25 48

Gender Op 31 december 2011 bestond het personeelsbestand voor 20% uit mannen en voor 80% uit vrouwen. Ter vergelijking: op 31 december 2010 bestond het personeelsbestand uit 17 % mannen en 83 % vrouwen. Streefcijfer: 50% man en 50% vrouw. In de onderstaande tabel zijn de functies verdeeld naar man / vrouw. Functie Directeur Directiesecretaris Hoofd afdeling KO&O Hoofd afdeling I&C Fondsenwerver Stafafdeling financiën Stafafdeling personeelszaken Programmamanager Projectmedewerker/ projectleider Onderzoeker / methodiekontwikkelaar

Pagina 120

Vrouw 1 1

Man

1 1 1 1 2 3 4 8

1 1 1


Trainer / adviseur Preventiefunctionaris Medewerker marketing, communicatie en PR Medewerker informatieen advieslijn Coördinator scholing en training Redacteurs en uitgever Documentalist Systeembeheerder Secretaresse Receptionist

2

2 1

2 2 1 1 1

1 1 1

5 2

Leeftijdsopbouw Op 31 december 2011 was 62 % van het personeel ouder dan 45 jaar en 10 % 35 jaar of jonger. In 2010 was deze verhouding 56% ouder dan 45 jaar en 19 % 35 jaar of jonger. Streefcijfer: 50% van het personeelsbestand is ouder dan 45 jaar. Leeftijd T/m 35 36-45 46-55 56-65 Totaal

2007 8 14 17 13 52

2008 10 12 15 10 47

2009 7 13 20 9 49

2010 11 15 21 12 59

2011 5 13 20 10 48

Herkomst van medewerkers Het percentage medewerkers met een migrantenachtergrond binnen Pharos per 31 december 2011 bedraagt 29 %. Eind 2010 was dit 31%. Streefcijfer: 30% van het personeelsbestand heeft een migrantenachtergrond. Deze tabel laat het aantal medewerkers met een migrantenachtergrond per afdeling zien.

Afdeling Kennisontwikkeling en -overdracht Informatie en Communicatie Directie/staf/ondersteuning totaal

2007 7

2008 8

2009 6

2010 9

2011 4

3

3

4

4

6

4 14

5 16

5 16

5 18

4 14

Ziekteverzuim Het jaar 2011 is afgesloten met een gemiddeld ziekteverzuimpercentage van 5,2%. Het streefpercentage voor 2011 was 4%. Deze stijging heeft voornamelijk zijn oorsprong in het relatief hoge aantal langdurig, niet werk gerelateerde, ziektegevallen. Het percentage komt echter wel overeen met het ziekteverzuim in de GGZ, welke het laatste kwartaal van 2011 op 5,22% uitkwam. De meldingsfrequentie over 2011 kwam uit op 0,9.


Pagina 121

Verzuimpercentage gemiddeld

2007

2008

2009

2010

2011

4,2

3,1

2,8

5,7

5,2

Meerkeuze arbeidsvoorwaarden In 2011 maakte 33 % van de medewerkers gebruik van het meerkeuzesysteem arbeidsvoorwaarden. Hiervan maakte 12,5 % gebruik van de levensloopregeling, 14,5 % van de medewerkers maakte gebruik van spaarverlof en 8,3 % van de fietsregeling.

Pagina 122



Pagina 123

Inhoudsopgave. 1. Inleiding Over Pharos 9

Recommend Documents