Inhoudsopgave. Inhoudsopgave. 1. Inleiding Over Pharos Gezondheid migrantenjeugd Meerjarenprogramma

Pagina 2

Pharos Jaarverslag en jaarrekening 2010

Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Inleiding

5

2. Over Pharos

9

3. Gezondheid migrantenjeugd Meerjarenprogramma 2010-2013

13

4. Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten Meerjarenprogramma 2010-2013

31

5. Migrant als klant: versterken rol en regie migranten in de gezondheidszorg Meerjarenprogramma 2010-2013

47

6. Asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma 2010-2013

57

7. Vrouwelijke Genitale Verminking Meerjarenprogramma 2010-2013

69

8. Overige projecten en activiteiten 8.1 Centrum Gezond Leven 8.2 Kwaliteitsontwikkeling en –borging 8.3 Academische werkplaats Migranten en Gezondheidszorg 8.4 Bijzonder Hoogleraar Vluchtelingen en Gezondheid 8.5 Internationale kennisuitwisseling 8.6 Beleidsadvisering ongedocumenteerden 8.7 Gezondheidsbevordering oudere vluchtelingen en migranten 8.8 Facilitering Landelijk Informatie en Adviespunt Lampion 8.9 Project Migratie en gezondheid op een rij 8.10 Informatiecentrum/Kennisbank 8.11 Informatie en Adviespunt 8.12 Nieuwe kennisvragen, netwerken en acquisitie

83 83 87 88 90 91 94 96 98 99 102 103 105

9. Informatie en Communicatie 9.1 Websites: digitale informatievoorziening en Kennisoverdracht 9.2 Uitgeverij/publicaties 9.3 Public Relations en Marketing 9.4 Training en Advies

109 109 111 114 119

10. Sociaal jaarverslag

127

11. Jaarrekening 2010

131

12. Bestuurs- en adviesorganen Pharos

149


Pagina 3

Pagina 4


1. Inleiding

Voor u ligt het jaarverslag over 2010 van Pharos, landelijk Kennis- en adviescentrum migranten, vluchtelingen en gezondheid.

Goede zorg voor alle burgers, dicht in de buurt 2010 was het jaar van de wisseling van de wacht: er trad een nieuw kabinet aan en een nieuwe minister van Volksgezondheid, E. Schippers. In haar begin 2011 uitgebrachte notitie ‘Zorg die werkt’, heeft zij haar beleidsdoelstellingen aangegeven. Een van de beleidsdoelstellingen is: goede zorg voor iedereen dicht in de buurt. Iedere Nederlander moet kunnen rekenen op zorg van hoge kwaliteit: snel, goed, veilig en respectvol. Om de zorg betaalbaar te houden is het belangrijk dat alle partijen (zorgverzekeraars, zorgaanbieders en patiënten) hun verantwoordelijkheid hierin nemen. Pharos heeft ook in 2010 haar kennis ingezet voor verbetering van de kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie voor migranten. Waar mogelijk en in toenemende mate zetten we onze kennis ook in voor lage ses- groepen die kampen met sociaal economische gezondheidsverschillen. In 2010 publiceerde Pharos haar studie ‘Migranten, preventie en gezondheidszorg’. Uit die studie blijkt dat er nog aanzienlijke winst is te boeken met het verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie voor dit deel van de bevolking in de termen van gezondheidswinst en reductie van zorgkosten. Een conclusie die bevestigd is door een aantal businesscases die Pharos in 2010 ontwikkeld heeft. Berekend is wat verbetering van zorg en preventie voor deze groep kan opleveren (o.a. verbetering van huisartsenzorg en van de verhoging van de deelname van migrantenvrouwen aan het bevolkingsonderzoek borstkanker). Pharos hanteert het uitgangspunt, dat het reguliere stelsel voor de gezondheidszorg ook voor deze groepen goed moet en kan werken. Het gaat hierbij niet om cultuurspecifieke maar om cultuursensitieve zorg. De zorg voor migranten is geen politieke of ideologische kwestie, maar een vraagstuk van kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg voor alle burgers. De partijen in het stelsel (en de driehoek daarbinnen van verzekeraars, zorgaanbieders en cliënten) hebben hier allen een eigen verantwoordelijkheid in. Zorgaanbieders en verzekeraars hebben de verantwoordelijkheid om ook aan deze groep goede zorg te bieden. Omgekeerd geldt voor migranten dat zij een eigen verantwoordelijkheid hebben voor hun gezondheid, het vinden van passende zorg en een effectief gebruik van het stelsel. Er is dus sprake van een balans in verantwoordelijkheden, voor de match zijn alle partijen in het stelsel verantwoordelijk. In de hierboven genoemde studie is geconcludeerd dat er al veel ontwikkeld is op dit gebied. Daarbij is echter weinig bekend over de effectiviteit van de initiatieven en weinig is in de mainstream terecht gekomen. Daar is ook onvoldoende op gestuurd door zorgaanbieders en andere relevante actoren. Partijen kunnen voor het verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie voor migranten de gewone sturingsinstrumenten benutten en inzetten (zorgstandaarden, richtlijnen,


Pagina 5

kwaliteitscriteria e.d.). Voor de komende jaren is het van belang veelbelovende aanpakken door te ontwikkelen, te onderbouwen en te vertalen naar zorgen preventieprogramma’s, zorgstandaarden, richtlijnen en opleidingen. De tijd is hier rijp voor, blijkt uit gesprekken die Pharos heeft gehad met lokale en landelijke partijen. In 2010 heeft Pharos de conclusies en aanbevelingen van haar studie met veel partijen in het stelsel besproken. De uitgangspunten ‘Kwaliteit van zorg voor alle burgers’, ‘geen cultuurspecifieke maar cultuursensitieve zorg’ en ‘gedeelde verantwoordelijkheid van de zorg én migranten zelf’, worden breed gedragen en blijken een herkenbare en werkbare invalshoek voor aanbieders, professionals, zorgverzekeraars, cliëntenorganisaties en beleidsmakers. Er groeit consensus over hoe hier de komende jaren aan te werken. Pharos heeft de conclusies uit haar studie in 2010 vertaald naar haar werkprogramma, onder andere via de volgende initiatieven: • Voorbereiding van een meerjarige proeftuin in Den Haag rondom de problematiek somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten (SOLK). Aanleiding vormt het hoge gebruik van eerstelijnszorg door allochtonen met somatisch onvoldoende verklaarde klachten. Doel is het aanvullen/aanpassen van bestaande (keten)aanpakken voor behandeling en preventie van dit soort klachten, opdat die beter aansluiten bij en effectief worden voor allochtone zorgvragers. • Project Kanker en screening bij migranten. Aanleiding vormt de lagere deelname aan borstkankerscreening door Turkse en Marokkaanse vrouwen. Pharos heeft in een business- case berekend wat het oplevert aan gezondheidswinst en kostenreductie als de deelname van deze vrouwen aan het bevolkingsonderzoek borstkanker verhoogd kan worden. Pharos heeft hier vervolgens, mede gefinancierd door het Koningin Wilhelmina Fonds (KWF), een interventie voor ontwikkeld, gericht op het verhogen van de deelname van Turkse en Marokkaanse vrouwen aan borstkankerscreening. • Versterking van de rol en regie van migranten zelf binnen het programma Migrant als klant. De activiteiten binnen dit programma richten zich op het versterken van de positie van migranten als klant in het zorgstelsel en de eigen gezondheid. Een van de activiteiten in 2010 was het organiseren van een conferentie samen met de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ) over dit thema. • Overleg en samenwerking met partijen, gericht op het vertalen van reeds bestaande kennis naar richtlijnen (o.a. die van NHG), zorgprogramma’s, zorgstandaarden, opleidingen én inkoop van zorg.

Alle kansen voor alle kinderen De overheid investeert in jeugd en jeugdbeleid. De gedachte hierachter is dat alle kinderen, ongeacht achtergrond, de kans moeten krijgen gezond op te groeien, zich te ontwikkelen en voldoende weerbaar te zijn. Uit onderzoek blijkt dat lage SES, niet westerse afkomst en een geringe mate van acculturatie samenhangen met een grotere kans op gezondheidsachterstanden en ontwikkelingsproblemen. Pharos ondersteunt professionals en andere actoren bij het toepasbaar maken van bestaande interventies, opvoedingsondersteuning, behandeling en materiaal voor migrantenkinderen en hun ouders en waar mogelijk ook voor kinderen met een lage

Pagina 6


ses-achtergrond. We zetten daarbij in op het beter bereikbaar maken van lichte vormen van hulp en ondersteuning. In 2010 is veel aandacht gegaan naar de ondersteuning van Centra voor Jeugd en Gezin bij de brug slaan naar de allochtone jeugd en ouders. De ouders zijn daar zelf actief bij betrokken. Pharos heeft een Handreiking interculturalisering CJG ontwikkeld. Deze is in 2010 gepubliceerd door de VNG en het voormalige Ministerie van Jeugd en Gezin. Deze handreiking is opgenomen in de Gereedschapskist CJG en beschikbaar voor alle CJG’s. Ook hebben we trainingen ontwikkeld voor gemeenteambtenaren en CJG-medewerkers en diverse CJG’s op maat geadviseerd.

Sociaal economische gezondheidsverschillen Waar mogelijk zet Pharos haar kennis ook in voor de verbetering van de gezondheid van en bereik van voorzieningen voor lage ses-groepen breed, liefst in wijken dichtbij huis. Onder dat deel van de bevolking dat kampt met gezondheidsverschillen bevinden zich veel migranten met een lage ses en daarnaast uiteraard veel autochtone burgers met een lage opleiding en laag inkomen. De vraag hoe dit deel van de bevolking goed en tijdig te bereiken en de gezondheidsverschillen te reduceren, wordt door veel partijen gesteld. Pharos zet hier graag haar kennis en expertise voor in. Een van de onderwerpen waar Pharos in 2010 extra in geïnvesteerd heeft, is kennisontwikkeling rondom communicatie met laaggeletterden en mensen met lage health-literacy. De impact hiervan op de effectiviteit van gezondheidsbevordering en behandeling is lang onderschat. In een alliantie met andere partijen is dit onderwerp in 2010 stevig op de agenda gezet.

Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen In juli 2010 is de asielprocedure herzien. Onderdeel hiervan is een medisch advies aan het begin van de asielprocedure. Hierdoor wordt in het begin van de asielprocedure een inschatting gemaakt van de medische beperkingen waar de IND rekening mee zou moeten houden. Pharos heeft een bijdrage geleverd aan de totstandkoming van dit medisch advies en haar kennis ingezet voor een zorgvuldige en kwalitatief goede uitvoering ervan. In 2010 heeft Pharos ook geparticipeerd in de Stichting Duurzame Terugkeer. Deze Stichting ondersteunt (ex)asielzoekers bij terugkeer naar het land van herkomst en het opbouwen van een toekomst daar. Pharos heeft haar deskundigheid ingezet voor het verbeteren van de kwaliteit van de psychosociale begeleiding van terugkeerders en voor een zorgvuldige omgang met gezondheidszaken bij terugkeer.

Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) Het Ministerie van VWS voert actief beleid gericht op de bestrijding van VGV. Zij heeft hierbij aandacht voor wat wij kunnen leren uit landen van herkomst en van andere Europese landen. Daarnaast onderschrijft zij het belang van het ontwikkelen van medische zorg aan vrouwen die reeds besneden zijn en van de noodzaak van prevalentiecijfers rondom VGV in Nederland. In 2010 heeft Pharos haar kennis en deskundigheid onder andere ingezet ten behoeve van de uitrol en borging van de ervaring die is opgedaan in het tussen 2006 en 2009 uitgevoerde pilotproject voor preventie van VGV in 6 gemeenten.


Pagina 7

Daarnaast heeft Pharos handvatten aangereikt om te komen tot een beter medisch en psychosociaal zorgaanbod aan vrouwen die reeds besneden zijn.

Pharos en het Centrum voor Gezond Leven (CGL) Pharos werkt gezondheidszorg breed en participeert in het Centrum voor Gezond Leven. Ook in 2010 hebben we onze expertise ingezet om handleidingen, bestaande kennis en interventies ook voor migranten en vluchtelingen geschikt en effectief te maken. Daarnaast leverde Pharos in 2010 een bijdrage aan de versterking van de samenwerking en afstemming tussen kenniscentra onderling en tussen de kenniscentra en het veld. Met als doel het ondersteunen van lokale professionals en de ontwikkeling van samenhangende interventieprogramma’s. In hoofdstuk 8 worden de werkzaamheden en activiteiten die Pharos in 2010 heeft uitgevoerd ten behoeve van het CGL beschreven.

VWS en andere financiering Bij de programma’s treft u de verantwoording aan van projecten met verschillende soorten financiering: • Projecten die volledig met VWS - subsidie zijn gefinancierd. • Projecten die met VWS - subsidie zijn gefinancierd, gecombineerd met aanvullende financiering. • Projecten die volledig anders gefinancierd zijn.

Opbouw jaarverslag Na hoofdstuk 2 ‘Over Pharos’ waarin we u een beeld geven van missie, visie en profiel van Pharos vindt u in hoofdstuk 3 tot en met 9 de verantwoording van de meerjarenprogramma’s en de overige activiteiten in 2010: Hoofdstuk 3 Gezondheid migrantenjeugd Hoofdstuk 4 Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten. Hoofdstuk 5 Migrant als klant: versterken rol en regie migranten in de gezondheidszorg Hoofdstuk 6 Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen Hoofdstuk 7 Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking Hoofdstuk 8 Overige projecten en activiteiten Hoofdstuk 9 Informatie en communicatie In hoofdstuk 10 vindt u het sociaal jaarverslag. Hoofdstuk 11 bevat de jaarrekening over 2010. Het jaarverslag sluit af met hoofdstuk 12 waarin de bestuurs- en adviesorganen van Pharos beschreven zijn.

Drs. M.T.M. van Berkum Directeur Pharos

Pagina 8


2. Over Pharos

Pharos is het landelijk kennisen adviescentrum dat gespecialiseerd is op het gebied van: • De kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van gezondheidszorg voor migranten en vluchtelingen. • De gezondheid van migranten en vluchtelingen. • Pharos zet haar kennis waar mogelijk en in toenemende mate in voor lage sesgroepen.

Missie Pharos Pharos zet, in het kader van goede zorg voor iedereen, kennis en advies in om de kwaliteit, effectiviteit en toegankelijkheid van de gezondheidszorg te stimuleren en om de gezondheid van migranten en vluchtelingen te bevorderen. Uit het veld komt steeds vaker de vraag of Pharos haar kennis en expertise ook wil inzetten voor lage SES groepen; we doen dit in toenemende mate. Pharos hanteert de definitie van gezondheid van de WHO: “een staat van volledig fysiek, geestelijk en sociaal welbevinden en niet slechts het ontbreken van een ziekte of gebrek”. Pharos heeft van daaruit een brede opvatting over gezondheid en gezondheidszorg, inclusief de rol van de cure en care en andere sectoren dan de zorg daarin.

Visie Dit doet Pharos vanuit de visie: • Er is aanzienlijke gezondheidswinst en kostenreductie te boeken als de gezondheidszorg effectiever is voor migranten, vluchtelingen en lage sesgroepen. • Het bevorderen van de toegankelijkheid en kwaliteit van zorg voor iedereen draagt bij aan de kwaliteit van het samenleven en stimuleert ‘inclusie’. • Het vraagstuk van gezondheidszorg voor migranten is geen ‘exotisch’ vraagstuk, maar een gewoon vraagstuk van kwaliteit, effectiviteit en uitkomsten van zorg voor 20% van de bevolking. De gebruikelijke sturingsinstrumenten voor kwaliteit kunnen ook hiervoor ingezet worden. • Uitgangspunt in ons stelsel is het principe: de cliënt staat centraal en iedere cliënt heeft recht op kwalitatief goede zorg. Dat geldt ook voor migranten; zij zijn individuele zorgvragers met een aantal specifieke kenmerken. Goede zorg aan migranten betekent geen cultuurspecifieke zorg, maar cultuursensitieve zorg. • Het is zaak ervoor te zorgen dat het reguliere stelsel voor de gezondheidszorg (de driehoek van zorgaanbieders, financiers en cliënten) ook voor deze burgers goed werkt. • De zorgsector en professionals hebben een verantwoordelijkheid om ook aan migranten goede zorg te bieden. Omgekeerd geldt voor migranten hetzelfde, zij hebben een eigen verantwoordelijkheid voor een effectief gebruik van het


Pagina 9

•

stelsel. Er is dus sprake van een balans in verantwoordelijkheden. Voor de match zijn alle partijen in ons stelsel verantwoordelijk. Er zijn binnen autochtone en binnen allochtone bevolkingsgroepen grote verschillen. Oog voor diversiteit en specifieke achtergrond bevordert zorg op maat in den brede.

Profiel Pharos is een onafhankelijk kennisen adviescentrum en is zowel kennisproducent als kennismakelaar. Pharos werkt op geleide van de vraag van landelijke en lokale partijen, professionals en migrantenen cliënten/patiëntenorganisaties en ontwikkelt kennis samen met hen. Pharos: • Biedt ‘state of the art kennis’ over: o gezondheid van migranten, vluchtelingen en lage ses-groepen en de toegankelijkheid, kwaliteit en effectiviteit van de gezondheidszorg voor deze groepen. o beschikbare methodieken en interventies op dit terrein. o welke methodieken en interventies werken bij de doelgroepen en welke niet. o criteria voor migrantenproof werken. • Stimuleert en organiseert kennisuitwisseling en kennisnetwerken. • Voert praktijkgericht onderzoek en quick scans uit. • Voert wetenschappelijk onderzoek uit in samenwerking met onderzoeksinstituten. • Ontwikkelt interventies, implementeert deze en ontwikkelt deze door. • Toetst interventies van anderen op geschiktheid voor migranten, vluchtelingen en lage ses groepen en vult ze aan. • Biedt training, advies en lokale ondersteuning op maat. • Werkt samen met cliënten- en patiëntenorganisaties, experts uit de doelgroepen en met lokale, landelijke en internationale organisaties en partijen in zorg en preventie. • Ondersteunt op het terrein van samenwerking met de doelgroepen. • Signaleert en adviseert op beleidsgebied. De kennis van Pharos steunt op drie bronnen: • Wetenschappelijke kennis. • Kennis van experts uit de doelgroepen, zorgen hulpverleners en andere actoren. • Ervaringskennis van de doelgroepen. We betrekken ook hen bij ontwikkeling van interventies.

Diensten en producten van Pharos • Informatie en advies. • Onderzoeken en quick scans. • Interventies en good practices op het gebied van: o gezondheid van migranten, vluchtelingen en lage ses-groepen. o het bevorderen van de toegankelijkheid en aansluiting van de gezondheidszorg en voorzieningen voor deze doelgroepen. o preventie van meisjesbesnijdenis.

Pagina 10


• • • • • • • •

Richtlijnen en kwaliteitscriteria voor zorg aan migranten, vluchtelingen en lage ses-groepen. Bijdragen aan curricula van opleidingen. Ondersteuning bij implementatie van methodieken en interventies. Deelname aan kennisnetwerken. Deskundigheidsbevordering, trainingen en (bij)scholing. Publicaties. Debatten, congressen, expertmeetings, werkconferenties en dergelijke. Beleidssignalering en –advisering.

Kenmerken van Pharos • Pharos is met haar in 30 jaar opgebouwde expertise en brede netwerken bij uitstek dé organisatie waar je terecht kunt als je wilt weten hoe je ervoor kunt zorgen dat de kwaliteit en effectiviteit van gezondheidszorg ook gegarandeerd zijn voor migranten en vluchtelingen. • Pharos is dé organisatie waar je terecht kunt als je wilt weten wat de ‘state of the art’ is rondom gezondheid en zorg voor deze groepen. • Pharos werkt samen met experts uit de doelgroepen en professionals en zet producten en diensten samen met hen in de markt; dat vergroot de implementatiekansen.

Samenwerkingspartners en klanten van Pharos Pharos werkt gezondheidszorgbreed en heeft een breed en gevarieerd netwerk met klanten, veldpartijen, professionals, patiënten- en cliëntenorganisaties, migrantenen vluchtelingenorganisaties en zelforganisaties maar ook met andere kenniscentra. Als specialistisch kenniscentrum maakt Pharos graag gebruik van de expertise van andere kenniscentra en universiteiten en werkt regelmatig samen met hen in programma’s en projecten. Partners en klanten zijn o.a.: • RIVM, ZonMw, Movisie, NIGZ, RNG, Soa-Aids Nederland, NJI, COGIS, Trimbos, Mikado, Stivoro, NISB, Forum, Vilans, Schorer, Voedingscentrum, Stichting Consument en Veiligheid, kenniscentrum Overgewicht, Nivel, TNO, SCP, Verwey-Jonker Instituut • GGD-Nederland, lokale GGD-en • VNG en gemeenten • Beroeps- en koepelorganisaties als KNMG, LHV, NHG, KNOV, Orde van medisch Specialisten, Johannes Wier Stichting, NIP, GGZ Nl, ActiZ, VNG, LVG, Aedes, KNOV, Nederlands Genootschap Fysiotherapie, Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen • Patiënten en cliëntenorganisaties, LOC, NOOM, NPCF, CSO, CG raad, Zorgbelang Nederland en lokale belangenbehartiging, Cliëntenbelang en Centrum Klantervaring Zorg • Zorgverleners en aanbieders in de GGZ, ouderenzorg, huisartsen- en specialistische zorg, jeugdzorg en -hulpverlening, verloskundige zorg, maatschappelijk werk en maatschappelijke opvang, fysiotherapie, MEE organisaties, Centra voor Jeugd en Gezin en AMK’s • Zorgverzekeraars: Zorgverzekeraars Nederland, Agis Achmea, Menzis, CZ, College voor Zorgverzekeringen


Pagina 11

•

• • • • • • • •

•

Diabetesfederatie, Diabetesvereniging Nederland, Diabetesfonds, Reumapatiëntenbond, stichting allochtonen en kanker, KWF kankerbestrijding, Nederlandse Hartstichting Universiteiten, (academische) ziekenhuizen Opleidingsinstituten Stichting Koppeling, Picum, Dokters van de wereld FSAN en andere zelforganisaties van migranten/vluchtelingen VON, Nidos, Samah, Defence for children, LOWAC. Wereldpand BMA/IND Ministerie van VWS, Justitie en SWZ, voormalig Ministerie van VROM, voormalig Ministerie van Jeugd en gezin VluchtelingenWerk Nederland, Amnesty, COA, Cordaid, IOM, Stichting Hit, Nidos, Healthnet TPO, SAMAH, SMS, UAF, MAPP, ZAPP, Stichting Vluchtelingen Organisaties Rijnmond Raad voor Volksgezondheid en Zorg, Raad Gezondheidsonderzoek, Inspectie Gezondheidszorg, Raad voor de Kinderbescherming

Pharos en het Centrum voor Gezond leven (CGL) Pharos werkt gezondheidszorg breed en participeert ook in het Centrum voor Gezond leven. Pharos levert in het Centrum voor Gezond Leven een bijdrage aan de samenwerking en afstemming tussen kenniscentra onderling en tussen kenniscentra en het veld. Pharos brengt haar expertise op het gebied van migranten en vluchtelingen en gezondheid in in het CGL om kennis, interventies en andere instrumenten ook voor deze doelgroepen geschikt en toegankelijk te maken.

Pagina 12


3. Gezondheid migrantenjeugd Meerjarenprogramma 2010- 2013

Inleiding ‘Alle kansen voor alle kinderen’ was in 2010 het uitgangspunt van het jeugdbeleid van het kabinet. Alle kinderen en jongeren, ongeacht hun achtergrond, moeten gezond, veilig en met plezier kunnen opgroeien en hun talenten kunnen ontwikkelen. Dit uitgangspunt sluit aan op de ambitie van Pharos. We willen een gezonde ontwikkeling van kinderen stimuleren en de kwaliteit van de ondersteuning die wordt geboden optimaliseren. Pharos richt zich daarbij met name op kinderen uit allochtone en autochtone gezinnen met een lage sociaaleconomische status (SES). Hoewel het met de meeste migrantenjongeren goed gaat, is een goede gezondheid en gezonde ontwikkeling niet voor al deze kinderen en jongeren even vanzelfsprekend. Er zijn groepen die extra aandacht verdienen omdat ze meer risico lopen op een minder goede gezondheid. Uit onderzoek blijkt dat een lage sociaaleconomische status (SES), niet-westerse afkomst en een geringe mate van acculturatie samenhangen met een grotere kans op gezondheidsachterstanden en ontwikkelings-problemen. Veel niet-westerse migrantengezinnen behoren tot de lage sociaaleconomische groepen. Ook de gezondheid en de gezonde ontwikkeling van veel vluchtelingenjongeren blijft achter bij die van de autochtone jeugd. Onze partners in het lokale domein herkennen deze achterstand maar geven aan niet goed te weten hoe ze deze groepen kunnen bereiken met hun preventie- en zorg aanbod. Pharos reageert hierop met een tweesporen aanpak; we ondersteunen enerzijds professionals met kennis, training en praktische tips en stimuleren anderzijds (migranten en lage SES) gezinnen hun behoeften kenbaar te maken en zelf verantwoordelijkheid te nemen om passende ondersteuning te vinden. Veel migrantenouders geven aan behoefte te hebben aan hulp bij de opvoeding van hun kinderen, maar maken toch geen of weinig gebruik van het bestaande aanbod. Er is sprake van een sterke ondervertegenwoordiging van allochtone jeugd in de lichtere vormen van zorg en ondersteuning en oververtegenwoordiging in de zwaardere zorg. Pharos zet haar kennis in voor verbetering van het bereik van lichte vormen van zorg en ondersteuning voor deze gezinnen. De Centra voor Jeugd en Gezin die in iedere gemeente worden opgericht kunnen hierbij een belangrijke rol spelen wanneer zij rekening houden met de diversiteit van de populatie. Pharos begeleidt hen daarbij. Pharos is blij dat zij in 2010 een substantiële bijdrage heeft kunnen leveren aan het programma Diversiteit in het jeugdbeleid dat in gang is gezet door het programmaministerie van Jeugd en Gezin tijdens het vorige kabinet. Zo heeft Pharos in het door ZonMw gefinancierde project ‘Interculturalisatie van de Centra voor Jeugd en Gezin’ tientallen CJG-coördinatoren en beleidsambtenaren ondersteund en geadviseerd om samen met hen te zorgen dat de Centra voor Jeugd en Gezin migrantenjongeren en hun ouders net zo goed bereiken als autochtone cliënten. Interventies zijn vaak minder effectief bij migrantenjeugd dan bij de autochtone jeugd. Pharos spant zich in om deze interventies zodanig aan te passen dat ze ook


Pagina 13

werkzaam zijn voor migrantenjeugd en hun ouders. Zo zorgen we er voor dat interventies in de Databank Effectieve Jeugdinterventies ook geschikt zijn voor migrantenjongeren. Uiteraard richten we ons hier ook op de lokale praktijk; zo zijn we in Almere nagegaan hoe migrantenouders betrokken kunnen worden bij het in beweging krijgen van hun kinderen. Pharos participeert daarnaast in het Centrum Gezond Leven (CGL) waar zij in 2010 onder meer een bijdrage heeft geleverd aan de ‘Gezonde schoolmethode’ voor het MBO. In onze contacten met lokale professionals merken we steeds dat er een grote behoefte bestaat aan kennis en praktische tips over (het bereiken van) migrantenjeugd. Pharos heeft in 2010 dan ook kansen aangegrepen om op drukbezochte congressen expertise over migrantenjeugd te verspreiden.

Doel 2010-2013 De kennis en deskundigheid van Pharos inzetten ten behoeve van het voorkomen en terugdringen van gezondheids- en ontwikkelingsachterstanden bij migrantenen vluchtelingenjeugd.

Activiteiten meerjarenprogramma Gezondheid Migrantenjeugd 2010 I. Interventies en good practices

A. Cluster opvoedingsondersteuning Inleiding Een groot deel van de migrantenouders geeft aan behoefte te hebben aan opvoedondersteuning, maar bij het reguliere aanbod zijn zij minder vaak vertegenwoordigd. Op verzoek van en samen met gemeenten en zorgen migrantenorganisaties ontwikkelt Pharos bruikbare opvoedondersteuning voor migrantenouders. Zo signaleerde de gemeente Almere een duidelijke gezondheidsachterstand onder de diverse etnische groepen in haar gemeente, met name bij Surinamers, Turken en vluchtelingen. Bewegingsarmoede en overgewicht bleken daarbij belangrijke risicofactoren bij de migrantenjeugd. De gemeente Almere wilde meer inzicht in de behoeften van migrantenouders aan opvoedondersteuning op het gebied van sport en beweeggedrag van hun kinderen. Pharos onderzoekt samen met migrantenouders hoe een sport- en beweegaanbod zo gecreëerd kan worden dat migrantenjongeren meer gaan bewegen. Het COA heeft aangegeven behoefte te hebben aan een aanbod opvoedingsondersteuning ten behoeve van Somalische ouders in asielzoekerscentra. Somalische kinderen blijken een relatief slechte maatschappelijke positie te hebben en ook het risico op kindermishandeling is, tijdens verblijf in asielzoekerscentra, groot. Samen met Somalische zelforganisaties en andere betrokkenen heeft Pharos een methode opvoedingsondersteuning specifiek voor de Somalische populatie ontwikkeld en verspreid.

Pagina 14


1. Bruikbaar aanbod opvoedingsondersteuning migrantengezinnen Doel Faciliteren van het werken aan een gemeenschappelijk en effectief aanbod voor opvoedingsondersteuning door reguliere zorgen migrantenorganisaties. In 2010 is dit doel, in overleg met de gemeente Almere, toegespitst op opvoedondersteuning met betrekking tot beweeggedrag van migrantenkinderen. De vertraging van de start van het project, door de late goedkeuring van de Gemeente Almere, is schriftelijk afgestemd met VWS in onze brief van 28-10-2010, Wijzigingen jaarplan Pharos (kenmerk 349110MvB). In 2011 zullen samenwerkingsmogelijkheden met andere gemeenten worden verkend, zodat de inzichten rondom deze opvoedondersteuning ook breder gebruikt gaan worden. Activiteiten en resultaten • Er is inzicht verkregen in de behoefte aan opvoedondersteuning, zowel door een literatuurstudie als door focusgroepgesprekken met Turks-Nederlandse en met Marokkaans-Nederlandse ouders. De gesprekken waren specifiek gericht op de behoefte aan ondersteuning bij het beweeggedrag van hun kinderen. In 2011 wordt een focusgroepgesprek met Antilliaanse ouders gehouden. • Het digitale Kennisdossier Opvoedondersteuning is verrijkt met bovengenoemde resultaten. • Het aanbod opvoedingsondersteuning is in kaart gebracht en verwerkt in het digitale Kennisdossier Opvoedondersteuning. In 2010 is een pilot gericht op beweeggedrag van migrantenkinderen voorbereid in Almere op de volgende wijze: • Er is een expertmeeting georganiseerd rond deelname van allochtone inwoners uit Almere aan beweeggroepen met onder meer de projectleider Big!Move, de beleidsadviseur DMO jeugd en OKé-punt (CJG), de beleidsmedewerker GG&D en de adviseur Sport & Leisure. Resultaat was een opdrachtverstrekking voor een behoefte-onderzoek onder allochtone ouders en kinderen, waaraan Pharos heeft bijgedragen (zie hierboven). • Een verkenning van de samenwerkingsmogelijkheden heeft geleid tot het mede vorm geven van de methode Superkids (beweegprogramma voor kinderen) opdat dit aanbod ook migrantenkinderen effectief bereikt. • In 2011 zal een pilot starten voor de werving van allochtone ouders en kinderen voor deelname aan een beweegmethodiek, verspreid over verschillende locaties in Almere Betreffende bruikbaarheid van het vroegsignaleringsprotocol voor migranten: • Een eindrapport over de bruikbaarheid van het vroegsignaleringsprotocol (DMO-protocol) voor consultatiebureaus is verschenen. Naar aanleiding hiervan zal in 2011 een addendum bij het DMO-gespreksprotocol geschreven worden. • Er is een artikel over de bruikbaarheid van het DMO-protocol geschreven dat begin 2011 wordt gepubliceerd. Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners Gemeente Almere, Basisscholen Al Iman en Polderhof, Stichting Avanti.


Pagina 15

2. Handboek opvoedingsondersteuning 2e generatie migrantenouders Doel Beschikbaar stellen van toepasbare informatie over opvoeden binnen twee culturen voor tweede generatie migrantenouders. Activiteiten en resultaten • Uit door Pharos georganiseerde focusgroepgesprekken met groepen 2e generatie migrantenouders blijkt dat veel allochtone ouders informatie willen hebben over het opvoeden van hun kinderen. Informatie hierover zoeken ze doorgaans bij verschillende bronnen: consultatiebureaus, internet of bij andere ouders. (Hand)boeken worden daarbij niet vaak genoemd. Daarom is afgezien van een uitgeefplan voor een dergelijk boek. • Pharos is in gesprek gegaan met Opvoeden.nl over een bijdrage aan de content voor de digitale CJG’s. Mogelijkheden om (een deel van de informatie van) het ‘Handboek opvoedingsondersteuning’ via de Centra voor jeugd en gezin te verspreiden en de content online via Opvoeden.nl beschikbaar te stellen zijn verkend. Dit traject wordt in 2011 voortgezet. Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Opvoeden.nl, uitgeverij, migrantenzelforganisaties

3. Opvoedingsondersteuning aan Somalische ouders in asielzoekerscentra Doel Faciliteren van de ontwikkeling en verspreiding van een methode opvoedingsondersteuning geschikt voor Somalische ouders in asielzoekerscentra (AZC’s). Activiteiten en resultaten • In samenwerking met twee Nijmeegse welzijnsinstellingen en Somalische ouders is een algemene methodiek opvoedingsondersteuning zodanig aangepast dat deze ook bruikbaar is voor Somalische ouders. Pharos heeft de methodiek gedetailleerd beschreven en aangevuld met achtergrondinformatie over de maatschappelijke positie van Somaliërs, hun opvattingen over opvoeding en hun behoeften op dit terrein. Naar verwachting is deze methodiek tevens geschikt voor andere asielzoekersgroepen. • Deze methodiek is beschreven in een toegankelijke publicatie met de titel ‘Je wilt je kind niet kwijtraken’. • De methode is aangeboden aan het COA. Er is in overleg met de COA een implementatieplan gemaakt. • De publicatie is ook digitaal beschikbaar gesteld op de Pharos website en op Vluchtweb, de website van Vluchtelingenwerk Nederland. Het rapport is digitaal naar alle Somalische zelforganisaties verspreid. De publicatie is in de eerste 5 weken na verschijnen 403 keer gedownload. • De methode is ook bruikbaar gemaakt voor buiten asielzoekerscentra en vormt mede input voor een door het ministerie van Binnenlandse zaken en

Pagina 16


Koninkrijksrelaties (directie Inburgering en Integratie) georganiseerde bijeenkomst voor gemeenten met veel Somalische inwoners op 24 maart 2011. Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners COA, asielzoekersouders, GGD, lokale CJG’s (Nijmegen), FSAN. Dit project is uitgevoerd met cofinanciering van Stichting Kinderpostzegels.

B. Cluster School en Gezondheid Inleiding De school kan een goede ingang zijn om migrantenjongeren te bereiken met voorlichting over gezond gedrag en om bepaalde gezondheidsproblemen in een vroeg stadium te signaleren en zo mogelijk te verhelpen. Pharos werkt binnen het Centrum Gezond Leven (CGL) samen met andere partijen aan de ‘gezonde school’ methode.

4. Participatie Gezonde school (CGL) Doel De deskundigheid van Pharos inzetten om te stimuleren dat de methode 'Gezonde School' ook bruikbaar is voor migrantenjeugd Activiteiten en resultaten • Pharos heeft bijgedragen aan de startbijeenkomst en het vervolgtraject voor de totstandkoming van de handleiding ‘Gezonde School’ voor het voortgezet onderwijs. • In 2010 heeft Pharos tevens bijgedragen aan het tot stand komen van de digitale aanvraagprocedure vignet Gezonde School. Enerzijds door in het totale traject te bewaken dat het vignet ook aantrekkelijk en bruikbaar is voor scholen met veel lage SES en migrantenleerlingen. Anderzijds door inhoudelijk te adviseren bij de deelcertificaten ‘Relaties en Seksualiteit’ en ‘Sociaal Emotionele Ontwikkeling’’. • Het CGL heeft geen regionale bijeenkomsten georganiseerd • Voor de nieuwsbrief ‘Gezonde school’ is twee keer een artikel aangeleverd: één over ‘Thuis in Burgerschap’ en een artikel over het digitale Kennisdossier Preventieve opvoedingsondersteuning voor migrantenouders. • Een artikel over ‘de Gezonde School’ is aangeboden voor publicatie in het nieuws van LOWAN, de koepelorganisatie van scholen waar nieuwkomers onderwijs krijgen, begin 2011 volgt publicatie. • De interventie ‘Laat maar zien wie je bent’ is in 2010 beoordeeld door de Erkenningscommissie maar niet erkend. Looptijd 2010-2012


Pagina 17

Samenwerkingspartners CGL, GBI´s

5. Psychosociale gezondheid asielzoekersjeugd en 6. Seksuele gezondheid asielzoekersjeugd In onze brief d.d. 28-10-2010, Wijzigingen jaarplan Pharos (kenmerk 349110MvB) is aangegeven dat de in het Jaarplan 2010 voorgenomen projecten op het gebied van Psychosociale gezondheid Asielzoekersjeugd (nr. 5) en Seksuele gezondheid asielzoekersjeugd (nr. 6) zijn komen te vervallen. De hiervoor gereserveerde uren zijn ingezet voor een project rondom het gebruik van tolken en rondom de vraag hoe de zorgsector en rol kan spelen in de toeleiding van migranten naar taal- en inburgeringslessen. Over deze activiteiten wordt verslag gedaan in hoofdstuk 5 Migrant als klant: versterken rol en regie migranten in de gezondheidszorg, bij project 5. Toeleiding naar taal/inburgering.

7. Gezonde voeding voor kinderen in asielzoekerscentra Inleiding Het percentage asielzoekerkinderen met overgewicht neemt tijdens hun verblijf in een AZC met circa 20% toe. Deze kinderen eten te vet en krijgen te weinig mineralen en vitamines binnen. Veronderstelde oorzaken zijn het beperkte budget, slechte kookfaciliteiten en een moeilijke gewenning aan het Nederlandse eten. Het risico van diabetes begint al in de AZC’s. Het COA heeft aangegeven behoefte te hebben aan een voorlichtingsaanbod voor deze jeugd. Doel Onderzoeken van de mogelijkheden van een effectieve voorlichting aan asielzoekerjeugd over voeding en overgewicht. Activiteiten en resultaten • Er heeft een brede oriëntatie plaatsgevonden bij diverse partijen zoals het Lowan en COA, om na te gaan wat er voor asielzoekerskinderen nodig is aan effectief aanbod ter preventie van overgewicht en stimuleren van gezonde voeding. Daarbij is gesproken met aanbieders van effectieve interventies op dit terrein, waaronder de Universiteit van Wageningen en de organisatie ‘Smaaklessen’. • Bij de organisatie ‘Smaaklessen’ is draagvlak gecreëerd voor het aanpassen van hun methode (die effectief is in veel (ook achterstands-)wijken in Nederland) door Pharos, zodat deze ook succesvol kan worden ingezet voor azc-kinderen. • Er is overleg gevoerd met organisaties zoals het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB), Nederlands Paramedisch Instituut en TNO, over wat er al gedaan wordt ter preventie van overgewicht bij de migrantenjeugd en waar samenwerking mogelijk is. Naar aanleiding hiervan is met het NISB afgesproken om in de aanpak van overgewicht bij migrantenjeugd gezamenlijke activiteiten te gaan ondernemen. • Na overleg met genoemde partijen en Stichting Kinderpostzegels is een plan van aanpak geschreven voor aanpassing en implementatie van de methode

Pagina 18


•

‘Smaaklessen’, en daarmee voor hoe voorlichting over gezonde voeding vorm te geven op asielzoekerscentra. Stichting Kinderpostzegels is cofinancier voor de uitvoering van dit project dat start in 2011.

Looptijd 2010-2012 Samenwerkingspartners Universiteit Wageningen, Smaaklessen, Lowan, COA, Stichting Kinderpostzegels Nederland, Nederlands Paramedisch Instituut, TNO, NISB

C. Cluster Interculturele Centra voor Jeugd en Gezin Inleiding Iedere gemeente moet in 2011 een Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) hebben. In de afgelopen jaren zijn gemeenten gestart om deze CJG’s vorm te geven. Met ondersteuning van de voormalige ministeries voor Jeugd en Gezin en van VROM heeft Pharos in de jaren 2008-2009 zes pilotprojecten gefaciliteerd om het CJG van begin af aan de brug te laten slaan naar migrantenjeugd en hun ouders. Daarbij is structureel samengewerkt met migrantengroepen en verschillende gemeenten. Pharos bevond zich hiermee in een ideale positie om ook landelijk meer stimulans te geven aan de interculturalisatie van CJG’s. In 2010 heeft Pharos met subsidie van ZonMw gewerkt aan het vergroten van het draagvlak voor een intercultureel CJG zowel bij gemeentelijke beleidsmakers als bij medewerkers van CJGs. Voor beide genoemde groepen zijn trainingen ontwikkeld en uitgevoerd en CJG’s zijn op maat geadviseerd. Om alle betrokkenen goed te ondersteunen bij de implementatie is de ‘Handreiking Interculturalisatie van het Centrum voor Jeugd en Gezin’ als onderdeel toegevoegd aan de algemene Gereedschapskist CJG van het ministerie.

8. Ondersteuning gemeenten bij het opzetten van interculturele Centra Jeugd en Gezin (CJG’s) Doel Kennis ter beschikking stellen aan gemeenten door de uitrol van ervaringen en good practices uit de eerdere pilots zodat zij beter in staat zijn de interculturalisatie van hun CJG vorm te geven. Activiteiten en resultaten • In gesprekken met ambtenaren van een twintigtal gemeenten en CJGmanagers is draagvlak gecreëerd voor interculturalisatie van het CJG en zijn daartoe praktische adviezen gegeven. Bij alle vormen van ondersteuning is aandacht besteed aan de taak van de CJG’s een laagdrempelig inlooppunt te zijn voor alle informatie en advies over opvoeden en opgroeien. In de gesprekken krijgen ook de organisatorische aspecten van een intercultureel CJG aandacht: hoe ziet zo’n CJG eruit, hoe werkt het en met wie werkt het samen? Daarbij is steeds toegewerkt naar inbedding van cultuursensitieve elementen in bestaand beleid en bestaande structuren.


Pagina 19

•

•

•

•

Er is een wervende brochure ‘Bereik alle doelgroepen optimaal’ gepubliceerd op www.pharos.nl en www.zonmw.nl en verspreid onder alle gemeenten en CJG’s. Er is een training ontwikkeld voor gemeentemedewerkers en managers. Tevens is een training voor uitvoerend medewerkers Centra voor Jeugd en Gezin ontwikkeld. Deze trainingen worden in 2011 uitgevoerd en geëvalueerd. In oktober 2010 is een conferentie voor CJG’s, beleidsmakers en migrantenorganisaties georganiseerd waar 115 mensen aan deelnamen (er is een wachtlijst voor opvolgconferenties die in 2011 komen). De conferentie werd door de deelnemers gewaardeerd met het cijfer 8: de overgedragen kennis werd als waardevol gezien omdat die ook aansluit bij de praktijk. Op de conferentie werden de resultaten gepresenteerd van een onderzoek naar de stand van zaken op het gebied van interculturalisatie van CJG’s. De nieuwe directeur Jeugdbeleid van het Ministerie van VWS hield een inleiding waarin hij de urgentie onderstreepte van het vroegtijdig bereiken van migrantengezinnen door CJG’s. Tevens is er stevig gediscussieerd over de succesfactoren en randvoorwaarden voor een geslaagde interculturalisatie en het belang van de betrokkenheid hierbij van management en bestuur. De Monitor Interculturalisering is ontwikkeld met als doel zicht te krijgen op draagvlak voor en mate van interculturalisering van de CJG’s. Bij de start van dit ZonMw project is een voormeting uitgevoerd, in 2011 zal met behulp van een nameting zicht verkregen worden op veranderingen en effecten bij de CJG’s.

Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Centra voor Jeugd en Gezin, gemeenten, ZonMw, VWS, VNG, VROM/Binnenlandse Zaken, NJi/CJG Academy, de Academische Werkplaatsen Diversiteit in het Jeugdbeleid, het landelijke professionaliseringstraject voor de CJG’s, Diaconie Amsterdam, migranten en hun organisaties. Dit project wordt samen met Forum en Mexit uitgevoerd. Er is cofinanciering voor dit project van ZonMw.

9. Toolkit ontwikkelen voor gemeenten t.b.v. de opzet van interculturele Centra voor Jeugd en Gezin (CJG’s) Doel Ontwikkelen ‘toolkit’ en implementatieplan voor gemeenten. Activiteiten en resultaten • In 2009 heeft Pharos de ‘Handreiking Interculturalisatie van het Centrum voor Jeugd en Gezin’ geschreven als onderdeel van de Gereedschapskist CJG van het ministerie voor Jeugd en Gezin en de VNG. • Deze is in 2010 door het ministerie voor Jeugd en Gezin beschikbaar gesteld aan alle gemeenten in gedrukte en digitale vorm. • Ten behoeve van de productie van de Gereedschapskist voor de CJG’s in 2011 zijn in 2010 medewerkers van CJG’s en gemeentewerkers geïnterviewd over

Pagina 20


•

hun ervaringen met de Handreiking Interculturalisatie, met het oog op evaluatie en doorontwikkeling. In 2010 is gestart met de doorontwikkeling van het hoofdstuk Interculturalisering voor de Gereedschapskist CJG, op basis van de ervaringen van CJGmedewerkers met de Handreiking.

Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners Ministerie voor Jeugd en Gezin/VWS, VNG, Berenschot, gemeenten en CJG’s in Den Haag, Almere, Utrecht, Nieuwegein, Zaanstad en Rotterdam, VROM/WWI, ZonMw. Er is cofinanciering voor dit project gevonden bij ZonMw.

10. Matching Centra Jeugd en Gezin (CJG) en migrantenouders Inleiding In samenwerking met Zorggroep Almere is een pilot opgezet met als doel te onderzoeken of de methodiek “Kleurrijke Spiegelbijeenkomsten” ertoe bijdraagt dat de werelden van zorgverleners en migranten dichter bij elkaar komen en professionals effectiever kunnen werken in de dagelijkse omgang met allochtone klanten. Een spiegelbijeenkomst is een methode om te evalueren, feedback te krijgen en tips te ontvangen, waarbij de cliënten (in dit geval allochtone ouders) vrij met elkaar praten in een kringgesprek over de zorgverlening en de zorgverleners (in dit geval medewerkers van CJG’s en andere zorgen hulpverleners) toehoren. Doel Stimuleren dat de match tussen migrantenouders en CJG’s verbeterd wordt. Activiteiten en resultaten • Samen met Zorggroep Almere en lokale migrantenorganisaties zijn spiegelbijeenkomsten georganiseerd. Hierbij deelden migrantenouders met kleine kinderen hun ervaringen met de zorg en hoorden zorgverleners toe. Het resultaat hiervan was tweeledig: migrantenouders gaven aan dat hun eigen regie en sturing werd versterkt, zorgverleners werden hierdoor cultuursensitiever. • De methodiek ‘spiegelbijeenkomsten’ is aangepast zodat deze bruikbaar is in een CJG-setting voor allochtone ouders. De gehouden spiegelbijeenkomsten zijn beschreven om deze overdraagbaar te maken. • De methode is uitgebreid geëvalueerd bij de ouders zowel als de toehorende zorgverleners door middel van voor- en nametingen onder de deelnemers en de toehorende zorgverleners. • De resultaten van de pilot zijn gepubliceerd in een onderzoeksverslag. Daarnaast is een publieksversie gemaakt, de brochure Kleurrijk Spiegelen. Deze brochure zal begin 2011 verschijnen en op grote schaal verspreid worden, onder alle CJG’s en migrantenorganisaties.


Pagina 21

Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Almere, migrantenorganisatie Stichting AVANTI. Dit project is uitgevoerd met cofinanciering van het SKAN fonds.

II Kennismakeling, -overdracht, voorlichting, informatie, advies en beleidsadvisering. 11. Landelijke kennispunt Migrantenjeugd Inleiding Eén van de taken van Pharos is om betrouwbare en actuele kennis over de gezondheid van migrantenjeugd, over opvoeden en opgroeien van deze jongeren en ondersteuning van hun ouders te verspreiden. Conform het landelijk beleid en conform de wens van lokale partners heeft Pharos in 2010 een extra accent gelegd op kennisoverdracht. Pharos heeft dit gedaan via het landelijk kennispunt migrantenjeugd en op vele andere manieren, zoals blijkt uit onderstaande lijst. Doel Verzamelen, verrijken en overdragen van kennis over gezondheid, ontwikkeling en opvoeding van migrantenjeugd via het Landelijk Kennispunt Migranten jeugd om zo een bijdrage te leveren aan de bevordering van doelmatige zorg en hulpverlening. Activiteiten en resultaten • Het landelijk kennispunt jeugd op de website van Pharos is met tientallen relevante publicaties en onderzoeksresultaten op het gebied van de gezondheid van migrantenjeugd uitgebreid. • Nieuwe kennis over de gezondheid van migrantenjeugd is toegevoegd aan de Pharos website en geattendeerd/verspreid via Pharos- en andere nieuwsbrieven. • De informatieen advieslijn van Pharos heeft in 2010 141 vragen van professionals over gezondheid en opvoeding migrantenjeugd beantwoord. • Op verschillende jeugdcongressen heeft Pharos kennis en informatiematerialen verspreid over de gezondheid van migrantenjeugd. Daarnaast heeft Pharos actuele kennis overgedragen via vele presentaties op congressen, trainingen, gastlessen en workshops: o Workshop ‘Migrantenouders en vertrouwen’. Op het 3e Nationale Congres opvoedingsondersteuning, NJI 4 juni 2010. Samen met stichting Avicenna (bureau voor Transcultureel advies en toeleiding). o Workshop: ‘Migrantenouders en zorgverleners, hoe bereiken we elkaar?’ Op het 3e nationale congres Opvoedingsondersteuning NJI, 4 juni 2010. o Workshop: ‘Interculturele pedagogiek, een verdieping.’ Op het 3e nationale congres Opvoedingsondersteuning NJI, 4 juni 2010. o Workshop ‘Spiegelbijeenkomsten: een goede vorm van zorgaanbodevaluatie en cliëntenparticipatie’. Op het congres

Pagina 22


o

o

o o

o

o

o

o

o o o o o o

o o

o

‘Interculturalisatie Centra voor Jeugd en Gezin’ oktober 2010. Samen met Zorggroep Almere. Workshop: ‘Psycholoog of leerkracht: lesgeven aan nieuwkomers in het eerste opvangonderwijs’. 3 x geleid op de Landelijke studiedag Sociaal-emotionele ontwikkeling van nieuwkomers: ‘sociaal competent in Nederland’ (LOWAN-primair onderwijs). Workshop ‘Ik weet nog niet hoe, maar het moet wel’, seksuele voorlichting aan jonge kinderen: De veranderende rol van migrantenouders. Op landelijke werkconferentie over Seksuele opvoeding van jonge kinderen, gewoon doen (RNG). Workshop: ‘Intercultureel werken’. Interne studiedag voor AMK medewerkers Noord-Holland. Workshop: ‘De belangrijke rol van migrantenouders bij de seksuele ontwikkeling van hun kinderen’. 5e Nationale Etnische Minderheden Congres, Den Haag oktober 2010. Posterpresentatie: ‘Vroegsignalering bij migrantenkinderen, onderzoek naar het DMO gespreksprotocol van de methode Samen Starten’. Congres Jeugd in Onderzoek 2010. Lezing: ‘Interculturalisering zorg voor jeugdigen’. Lezing plus intervisie voor alle jeugdzorginstellingen in de provincie Utrecht over interculturalisering van de zorg voor jeugdigen. Utrecht, 19 maart 2010. Lezing: ‘Seksuele gezondheid. Uitdagingen voor migranten organisaties.’ Op studiedag van Sense Noord: De seksuele gezondheid van allochtone jongeren. Voor zelforganisaties. Lezing: ‘Leven tussen twee culturen. Problemen en uitdagingen van Suryoye jongeren. Themamiddag onder leiding van moderator Dr. Ciano Aydin. Mor Ephrem Klooster, Glane, 13 juni 2010. Lezing op de studiedag Interculturalisatie CJG’s, oktober 2010. Gastles: ‘Cultuur, gezondheid en ziekte’. Voor de opleiding van jeugdartsen, TNO-NSPOH. Gastles: ‘De interculturele paradox’. Voor de opleiding van jeugdartsen, TNO-NSPOH. Gastles: ‘Kwaliteit van JGZ preventie en zorg voor kinderen met migratieachtergrond’. Bijscholingsavond voor jeugdartsen in Limburg. PAOG Maastricht, november 2010. Training: ‘Docent of psycholoog? Sociaal emotionele begeleiding van nieuwkomers op school.’ Voor docenten en begeleidingsteam van ISK ’t Venster. Training: ‘Opvoeden in andere culturen: het perspectief van migrantenouders’ (2 x). Open inschrijving; georganiseerd door Pharos. Actieve bijdrage een expertmeeting STEPS; Kortdurende therapie na eenmalig seksueel geweld. Toegankelijkheid van deze methode voor allochtone meiden en vrouwen. UMC Utrecht. Actieve bijdrage aan expertmeeting over de wenselijkheid van orthopedagogische rapportages van asielzoekerskinderen in de centra met als doel om vanuit kinderrechtenperspectief ook het belang van het kind meer in de asielprocedure mee te nemen. Geïnitieerd door rijksuniversiteit Groningen.


Pagina 23

o

o

•

Organisatie studiemiddag over AMA’s samen met WODC: ‘Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen: ontwikkelingen en perspectieven’. Organisatie samen met SOA aids Nederland: ‘5e Nationale Etnische Minderheden Congres: Vereende Krachten in Moeilijke Tijden.’ Den Haag, oktober 2010.

Kennisoverdracht heeft verder plaatsgevonden via de volgende artikelen en publicaties: o M. Sproet en E. Smulders (Pharos) in samenwerking met Berenschot, Handreiking De interculturalisatie van het Centrum voor Jeugd en Gezin. Inspiratie door en voor gemeenten. Den Haag: Ministerie voor Jeugd en gezin en de VNG; Utrecht: Pharos, 2010. o RIVM rapport "Inhoudelijke samenhang; gezondheidsbevorderende interventies, CGL-Werkplaats Gezonde School 2009", B. Tuk en H. van Bommel van Pharos zijn medeauteurs. Bilthoven 2010. o Een artikel in het Maandblad Geestelijke Volksgezondheid. Wordt begin 2011 gepubliceerd. Een reactie op een eerder artikel “Drama op uitnodiging” over de stagnerende behandeling van een alleenstaande Somalische moeder. o H. van Bommel (2010) Vroegsignalering bij migrantenkinderen, onderzoek naar het DMO gespreksprotocol van de methode Samen Starten. Onderzoeksrapport. Pharos. o Brochure Bereik alle doelgroepen optimaal. Interculturalisering van Centra voor Jeugd en Gezin. Utrecht: Pharos, voorjaar 2010. o K. Bouteh, Opvoeding in andere culturen. Inzichten uit de interculturele pedagogiek. Phaxx, tijdschrift voor migranten, vluchtelingen en gezondheid, nr. 3, 2010. o M. van Leeuwen. Kleurrijk Spiegelen; spiegelbijeenkomsten met allochtone zorggebruikers. Onderzoeksrapport Pharos, 2010. o Met zware schoenen; huidige en gewenste situatie intercultureel gehalte Oké punten. Pharos 2010. o Binnen bereik. Richtlijnen voor het bereiken van migrantengezinnen en -jongeren in de jeugdsector. Pharos, 2010. o M.M. Komen, Dwingende opvoeding en gewelddadig gedrag. Discriminatie en uitsluiting vormen katalysator. Phaxx, tijdschrift voor migranten, vluchtelingen en gezondheid, nr. 2, 2010. o M.M. Komen & K. Bouteh, Culturele competentie in jeugdzorg. Perspectief 2010, tijdschrift voor jeugdzorg, kinderbescherming en pleegzorg. o M.M. Komen & C. Biegel. Interculturalisatie van Centra Jeugd en Gezin. Alle doelgroepen optimaal bereiken. Phaxx, tijdschrift migranten, vluchtelingen en gezondheid, nr. 4, 2010. o J. Eckhardt, S. el Ayachi & M.M. Komen, Het CJG gaat intercultureel. Den Haag, VWS. Artikel in nieuwsbrief Ministerie van VWS Jeugdzorg, 21 december 2010. o M.M. Komen, Interculturalisering van Centra voor Jeugd en Gezin. Naar een effectief bereik van migrantenouders en jeugdigen. Verslag van de conferentie georganiseerd door Pharos - Kenniscentrum migranten, vluchtelingen en gezondheid, Mexit, Adviseurs Intercultureel Management, FORUM, Instituut voor multiculturele

Pagina 24


o

o o

vraagstukken, de Protestantse Diaconie Amsterdam en ZonMw, 8 oktober 2010 in Amsterdam. M.M. Komen, Bijzondere problemen van alleenstaande minderjarige vreemdelingen nader bekeken. In: Het Kind Eerst. Vakblad voor jeugdzorg, kinderbescherming en pleegzorg. Van Gorcum, nr. 3, 2010. M.M. Komen, Adviesrapport Leefstijl multicultureel. Utrecht, Pharos, 2010. Handreiking voor gemeenten: ‘Scheiding en de zorg voor de kinderen’. Den Haag: Ministerie voor Jeugd en Gezin/VNG. DSP-groep in samenwerking met Mieke Komen van Pharos.

Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners J&G, NJI, RIVM-jgz, ZonMw, universiteiten/hoge scholen; professionals in de zorg, migrantengroepen, SOA Aids Nederland, Movisie, Rutgers WPF, Interlokaal, Unicef.

12. Actuele zaken en beleidsadvisering Inleiding Steeds vaker wordt onderkend dat migrantenjeugd een substantieel deel van de jeugdpopulatie vormt waaraan specifieke aandacht moet worden besteed. Lokale en landelijke overheidsorganisaties, maar ook andere instellingen die met jeugd bezig zijn, deden in 2010 regelmatig een beroep op Pharos-medewerkers voor advies rondom actuele zaken, participatie in werkgroepen of begeleidingscommissies vanwege hun specifieke deskundigheid. Doel Het op geleide van de vraag en actuele ontwikkelingen inspringen op niet planbare adviesvragen van (lokale) partners, beleidsmakers, zorginstellingen en overheidsinstellingen teneinde gelijkwaardige toegang tot zorg en hulpverlening te bevorderen voor migrantenjeugd en –ouders. Activiteiten en resultaten • Een beknopt advies is geschreven voor het Ministerie van Jeugd en Gezin over het bereik van allochtone ouders met de campagne Kindermishandeling. • Mede-opstellen van het ‘Advies over de aanpak van seksueel misbruik in migrantenen vluchtelingengezinnen in Nederland’, dat aan VWS is uitgebracht. • Adviseren over inhoud en opzet van het digitaal voorportaal ‘Jeugd en seksueel geweld’ van het Partnership aanpak seksueel geweld. • Onderzoeksgegevens zijn beschikbaar gesteld aan het SCP voor hun studie: “Naar Hollands Gebruik”, een onderzoek naar verschillen in hulp bij opvoeding, onderwijs en gezondheid tussen autochtonen en migranten. • Het RIVM is geadviseerd bij de beoordeling van projectplannen en monitoring, gericht op het in kaart brengen van seksuele gezondheid en bij de organisatie van een bijeenkomst over verbetering van de (voorlichting rondom) seksuele gezondheid van allochtonen.


Pagina 25

•

•

•

Een medewerker van het Programma Jeugd heeft gefungeerd als referent voor ZonMw in het kader van onderdeel ‘Intercultureel Vakmanschap’ van het Programma Diversiteit in het Jeugdbeleid. Beleidsambtenaren van het voormalige ministerie van VROM/WWI zijn geadviseerd over een project om de psychosociale problematiek onder migrantenjongeren in kaart te brengen. Medewerkers van het programma Jeugd van Pharos namen deel aan: o Voorbereidingscommissie voor het 3e Nationaal Congres Opvoedondersteuning. o Werkgroep Diversiteit en Triple P. o Partnership Aanpak Seksueel Geweld. o Begeleidingscommissie en projectgroep Scheiding en de zorg voor kinderen, op verzoek van het Ministerie voor Jeugd en Gezin/VWS. o Programma Adviesraad Defence for Children International, afdeling Nederland. o Commissie van Toezicht Justitiële Jeugdinrichting De Doggershoek. o Redactieraad Tijdschrift voor Veiligheid. o Begeleidingscommissie van het Movisieproject “Peer 2 Peer. Jongeren met roots in andere culturen werken samen aan seksuele weerbaarheid”. o Overleg over en inbreng bij Opvoeden.nl.

Looptijd 2010-2013

13. Internationale activiteiten Inleiding Ook andere Europese landen hebben te maken met een groeiend aandeel van migrantenjeugd in hun populatie. Pharos wil met deze landen kennis en ervaringen uitwisselen over gezondheid en opvoeding van deze jongeren. In 2010 is hier minder aandacht aan besteed dan de bedoeling was maar in 2011 zal dit actief opgepakt worden. De resultaten die zijn bereikt onder project 11 vereisten aanzienlijk meer inzet dan oorspronkelijk gepland. Dit is nu opgevangen met de door dit project vrijgekomen ruimte. Doel Gebruikmaken van internationale kennis en participeren in internationale kennisuitwisseling. Activiteiten en resultaten • Er zijn geen relevante Pharos publicaties in het Engels vertaald; er was wel belangstelling, maar onvoldoende financiering. • Kennisuitwisseling en samenwerking met internationale kennisinstituten op het gebied van migrantenjeugd en gezondheid. Zo zijn voor de publicatie ‘Je wilt je kind niet kwijtraken’ (zie project 3) onderzoeksgegevens uit de VS, VK en Finland gebruikt om de conclusies te onderbouwen. • Verzorging van een workshop tijdens de conferentie in Rome van de Enhancing Vulnerable Asylum Seekers Protection (EVASP).

Pagina 26


•

Ontvangst bezoek van een delegatie uit Uppsala waarbij zorg aan (alleenstaande) minderjarigen centraal stond.

Looptijd 2010-2013

Extra projecten op het gebied van Interventies en good practices Met cofinanciering zijn de volgende projecten uitgevoerd naast de projecten die al waren aangekondigd in het jaarplan:

14. Extra project: Methodiekontwikkeling Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen (amv) Inleiding Uit de evaluatie van een begeleidingsmethodiek voor alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv’s) bleek dat de methodiek op enkele onderdelen tekortschiet. Ook blijkt de continuïteit in de begeleiding na verhuizing van de ene naar een andere woonvorm niet gewaarborgd. De begeleidingspraktijk in de verschillende opvangmodaliteiten lopen in de praktijk nogal uiteen. Hiermee beantwoordt de situatie in de opvang niet altijd aan de algemene doelstelling van continuïteit en stabiliteit in de begeleiding. Uitgangspunt is dat de partijen die onder verantwoordelijkheid van het COA betrokken zijn bij de verschillende opvangvormen voor amv’s, dezelfde uitgangspunten en theoretisch kader in hun begeleidingsmethodiek hanteren. In opdracht van het COA heeft Pharos een bijdrage geleverd aan een project om hier verbetering in aan te brengen. Dit project is gefinancierd door het EVF. Doel Bewerkstelliging van een uniforme begeleiding van amv’s in en tussen de verschillende kleinschalige en grootschalige opvangmodaliteiten voor de jongeren, zodat continuïteit wordt geboden, een stabiele en veilige woonomgeving is gewaarborgd en opvangmedewerkers systematisch kunnen werken aan de doelen in het begeleidingsplan van een jongere. Activiteiten en resultaten • Er is literatuuronderzoek en deskresearch uitgevoerd naar de huidige en de gewenste situatie van de begeleiding van amv’s. • Er is een E-Monitor ‘Tevredenheid mentoren met methodiek’ ontwikkeld. • Er is een onderzoek gedaan naar de toeleiding van alleenstaande minderjarige vreemdelingen naar de zorg. • De aanbevelingen uit dit onderzoek zijn vastgelegd in de Handreiking ‘Toeleiding alleenstaande minderjarige vreemdelingen naar zorg’. • Een (tweede) handleiding nl. de Handleiding ‘Vernieuwde Methodiek AMVopvang’ is ontwikkeld en gepubliceerd. Looptijd 2010


Pagina 27

Samenwerkingspartners COA, AZC’s, NIDOS, EVF, Drenthe College, Pro Education, Jade Zorggroep, Stichting Kompaan en de Bocht, Xonar, Zuidwester Jeugdzorg, jeugdzorg instellingen die kleinschalige opvang voor amv’s verzorgen. Financiering van dit project was er van het EVF fonds, in opdracht van het COA.

15. Extra project: Beschrijven en onderbouwen van interventies voor migrantenjeugdigen Inleiding Het Nederlands Jeugdinstituut (NJi) publiceerde in 2009 een overzichtsstudie waaruit bleek dat veel interventies voor preventie en lichte jeugdhulp, die in het algemeen goed werken en opgenomen zijn in de Databank Effectieve Interventies (DEI), niet of nauwelijks toegesneden zijn op migranten-groepen. Om deze reden is binnen het programma Diversiteit in het Jeugdbeleid door het NJi een traject opgezet gericht op het beschrijven en onderbouwen van interventies voor migrantenjeugdigen. Dit traject is gefinancierd door ZonMw. Pharos was een van de uitvoerende partijen. Doelen Stimuleren dat interventies in de Databank Effectieve Interventies toegesneden worden op migrantenjeugd. Activiteiten • De interventie Jongerenteams Utrecht, gericht op preventie van jeugdcriminaliteit onder allochtonen, is beschreven volgens de systematiek van de databank en voor erkenning als theoretisch goed onderbouwd voorgelegd aan de Erkenningscommissie Effectieve Interventies. De beoordeling in de commissie zal begin 2011 plaatsvinden. • Er is literatuuronderzoek uitgevoerd en gesprekken gehouden met de ontwikkelaars van de interventie Leefstijl voor sociaal-emotionele vaardigheden. • Er is een adviesrapport uitgebracht over de aanpassing van de reeds erkende interventie ‘Leefstijl voor sociale en emotionele vaardigheden’. Dit advies richt zich op een beter bereik en een grotere effectiviteit van deze interventie bij migrantenjeugd en –opvoeders. Het advies is gepubliceerd binnen het eindrapport van het NJi. Dit rapport is door de ZonMw Programmacommissie Diversiteit in het Jeugdbeleid goedgekeurd. Looptijd 2010 Samenwerkingspartners ZonMw, Nederlands Jeugdinstituut, RIVM/Centrum Jeugdgezondheid, Forum, Mikado, E-Quality, gemeente Utrecht, de Jongerenteams Utrecht, Bureau Bolt, Actium, ALBIN Groep, Stichting Leefstijl voor sociaal-emotionele vaardigheden/Boom Uitgevers en management Edu’Art. Financiering van dit project was er van ZonMw, in opdracht van het NJi.

Pagina 28


Totaal aantal uren meerjarenprogramma Gezondheid migrantenjeugd: 5.149 uren.


Pagina 29

Pagina 30


4. Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten Meerjarenprogramma 2010 - 2013

Inleiding Pharos heeft in 2010 goede resultaten kunnen boeken met haar inspanningen gericht op verbetering van de kwaliteit en effectiviteit van somatische zorg en preventie voor migranten. We hebben cultureel sensitieve zorg met succes op de kaart gezet bij landelijke koepels van beroepsgroepen in de eerstelijns somatische zorg. Aanleiding voor dit meerjarenprogramma vormen de vele signalen, feiten en cijfers dat de kwaliteit en effectiviteit van de curatieve en preventieve somatische zorg aan Nederlanders van allochtone afkomst voor verbetering vatbaar zijn en op een aantal punten achterblijven vergeleken met autochtone Nederlanders. Deze signalen komen voort uit de wetenschap en de praktijk. Het programma geeft vervolg aan de uitkomsten van de studie van Pharos ‘Migranten in het stelsel van preventie en gezondheidszorg’. Een van de conclusies van deze studie is dat veelbelovende aanpakken in zorg aan migranten doorontwikkeld en onderbouwd dienen te worden en vervolgens vertaald naar de mainstream (zorgen preventieprogramma’s, zorgstandaarden, richtlijnen, opleidingen e.d.). Enkele projecten in dit programma richten zich hier op. Zo is er dit jaar stevig ingezet op de ontwikkeling van een meerjarig programma gericht op het door ontwikkelen van een effectieve aanpak van Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK). Patiënten met deze klachten komen vaak terug bij de huisarts; verbetering van de aanpak van deze klachten leidt tot effectievere zorg en lagere zorgconsumptie. De door Pharos ontwikkelde casus kosteneffectiviteit over het terugdringen van onnodige huisartsenzorg vormt een uitgangspunt bij onze activiteiten. In eerste instantie richt het meerjarige programma zich op allochtone patiënten, maar de verwachting is dat de aanpak eveneens vruchten zal afwerpen bij de zorg aan autochtone patiënten met een lage SES. Hetzelfde geldt voor een extra project dat Pharos in 2010 uitvoerde, gericht op ontwikkeling van een training voor professionals in de zorg die werken met patiënten met een lage scholingsachtergrond en een laag niveau Nederlands. Aandacht voor laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden bij professionals zal de zorg aan zowel allochtone als autochtone patiënten met een lage SES ten goede komen. Het is goed om te merken dat de intensieve samenwerking met NHG en LHV vruchten afwerpt; we werken met hen samen aan competentieontwikkeling van huisartsen en verstevigen daarmee de basis voor goede zorg. Ook het bouwen van een website voor huisartsen met toegankelijke informatie over medische zorg aan allochtone patiënten heeft een breed draagvlak bij LHV en NHG én bij een tweetal gezondheidsfondsen die de ontwikkeling van de website financieren. Dit jaar heeft het programma de aandacht verbreed van huisartsenzorg naar eerstelijns zorg. Andere beroepsgroepen in de eerste lijn zijn benaderd om samen


Pagina 31

te werken in het cultureel competent maken van de door hen geboden zorg, onder wie verloskundigen, verpleegkundigen, praktijkassistenten en fysiotherapeuten. Doelen 2010-2013 De kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om:  De effectiviteit en kwaliteit van de somatische zorg en preventie en chronische ziekten aan migranten te verbeteren.  Veelbelovende aanpakken door te ontwikkelen tot samenhangende effectieve preventie- en behandelprogramma’s en deze te onderbouwen, samen met migranten als professional, partner en expert. In de loop van het jaar zijn ontwikkelingen binnen enkele projecten anders verlopen dan gepland. De inzet van de beschikbare capaciteit is daardoor enigszins verschoven en ingezet voor een aantal extra projecten waarvan de relevantie in de loop van het jaar duidelijk werd. Deze wijzigingen zijn gemeld in onze brief van 28 oktober 2010, Wijzigingen jaarplan 2010 Pharos (kenmerk 3491110MvB). Per project is daar, indien van toepassing, aangegeven wat er gewijzigd is.

Activiteiten meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten in 2010 I Interventies en good practices 1. Proeftuin Den Haag Inleiding Bij het ontwikkelen van een meerjarige proeftuin (verder genoemd programma) waarin succesvolle aanpakken doorontwikkeld en onderbouwd worden, is ervoor gekozen aan de slag te gaan met de problematiek van somatisch onvoldoende

verklaarde lichamelijke klachten, SOLK genoemd. De hoge frequentie van het gebruik van de eerstelijns zorg door allochtone patiënten met somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten is de aanleiding hiervoor. Het door ontwikkelen van veelbelovende aanpakken rondom SOLK vindt plaats in wijken, in samenwerking met lokale professionals en migranten. In 2010 is gestart met de eerste fase van het meerjarenprogramma in Den Haag in samenwerking met de lokale organisatie Stiom. In 2010 is draagvlak gecreëerd voor de uitvoering van het meerjarenprogramma in Den Haag, ook als onderdeel van ‘Samen gezond’, een meerjarenprogramma gezondheid en sport in de Haagse Krachtwijken, 2010- 2018. Hierbij is aansluiting gezocht met lokale partijen met doorzettingskracht: bijv. huisartsen en het platform woonservicewijken. Met de belangrijkste partijen is een plan van aanpak ontwikkeld en er is, in overleg met wetenschappers van het AMC, de Radbouduniversiteit, de VU en de bijzonder hoogleraar van Pharos, een onderzoeksdesign ontwikkeld. Er is in 2010 tevens onderzocht welke good practices er al zijn op het terrein van SOLK en allochtonen. Het zoekproces naar deze good practices en de werkzame elementen en/of succesfactoren daarbinnen heeft veel opgeleverd. Op basis hiervan is een keuze gemaakt voor de door te ontwikkelen, meest kansrijke interventies op dit terrein.

Pagina 32


Zoals aangegeven in onze brief van 28 oktober 2010, Wijzigingen jaarplan 2010 Pharos (kenmerk 3491110MvB), bleek de investering in de samenwerking met alle voor het meerjarenprogramma relevante (lokale) partijen én het gezamenlijk ontwikkelen van het onderzoeksprogramma groter te zijn dan verwacht. In de loop van dit proces is door de inbreng van verschillende partijen en nieuwe landelijke ontwikkelingen, de invulling van het meerjarenprogramma bijgesteld en geconcretiseerd. De binnenkort te publiceren landelijke richtlijn SOLK heeft hierbij een rol gespeeld. Het programma zal hierbij aansluiten en op voortborduren. Doel Het verder ontwikkelen en onderbouwen van een (keten)aanpak voor preventie en behandeling van depressieve, psychosomatische en lichamelijk onvoldoende verklaarde klachten, die daadwerkelijk beter aansluit bij de leefwereld en kenmerken van allochtone zorgvragers. Activiteiten • Nader uitwerken en concretiseren van het plan van aanpak van het project en vervolgens aanpassen hiervan op gewijzigde omstandigheden, komen tot een concreet uitvoeringsplan en samenwerkingsafspraken met de lokale partner. • Onderzoek naar de gezondheidssituatie, het zorggebruik en de tevredenheid van allochtone bewoners op het thema van de proeftuin (nulmeting) in de betrokken wijk(en). • In kaart brengen van good practices, landelijk aangeboden voor deze patiëntengroep, daarvoor inbrengen landelijke netwerk, kennis en good practices die elders ontwikkeld zijn. • Benoemen van succesfactoren waaraan interventies mogelijk moeten voldoen om voor doorontwikkeling in aanmerking te komen. • In samenspraak met zorgprofessionals en migranten toewerken naar een aanpak die in de dagelijkse praktijk werkbaar is en voldoet aan de behoeften/ noodzaak van zorg op maat voor migranten. • Onderzoekers en onderzoeksinstellingen, met ervaring op het SOLK terrein en met migranten, betrekken in de vorm van een begeleidingscommissie. • Formuleren van een cofinancieringsaanvraag. Resultaten • Het meerjarenprogramma is ingebed in de bestuurlijke en lokale context van Den Haag. Er is draagvlak gecreëerd bij uitvoerende partijen. • Het plan van aanpak van het meerjarenprogramma is ontwikkeld in samenwerking met lokale partner Stiom en nader geconcretiseerd en toegespitst. • Met verschillende onderzoekers en onderzoeksinstituten (o.a. AMC, Radboud, VU en de bijzonder hoogleraar van Pharos) is overlegd over het onderzoeksdesign. Op basis daarvan is een onderzoeksdesign ontwikkeld. • Bestaande data uit reeds uitgevoerde onderzoeken in de Haagse wijken naar de gezondheidssituatie, het zorggebruik en tevredenheid van allochtone patiënten zijn verzameld en geïnterpreteerd. • Good practices die elders in het land gebruikt worden, zijn verzameld en in een overzicht gezet. • Succesfactoren die van belang zijn voor het door ontwikkelen van interventies zijn bepaald. Op basis hiervan is een selectie gemaakt van door te ontwikkelen en onderbouwen interventies.


Pagina 33

•

•

•

Een aantal onderzoeksinstellingen heeft toegezegd deel te nemen aan de begeleidingscommissie (zie ook samenwerkingspartners) die een adviserende rol heeft. De begeleidingscommissie is samengesteld en bestaat uit onderzoekers van VU, Universiteit Wageningen, Radboud Universiteit, AMC, het paramedische instituut en de bijzonder hoogleraar van Pharos. Er is gezocht naar cofinanciering. Dit wordt vervolgd in 2011.

Looptijd 2010-2015 Samenwerkingspartners Stiom, Lijn 1, AMC afdeling sociale geneeskunde, Universiteit Wageningen, Radboud Universiteit, afdeling huisartsen geneeskunde, Nivel.

2. Verkennen en voorbereiden proeftuin diabetes Inleiding Chronische aandoeningen, zoals diabetes, dragen bij aan de hogere ziektelast van migranten. Er is veel kennis aanwezig over diabetes, overgewicht en migranten. Uit onderzoek blijkt dat de preventie en zorg voor allochtone diabetespatiënten beter en effectiever kan. Het verhogen van de therapietrouw (medicatietrouw, dieettrouw, houden aan leefstijladviezen) zal bijdragen aan het verminderen van complicaties en hiermee aan de ziektelast. Therapietrouw verhogen lukt alleen als de adviezen van de diëtist, fysiotherapeut of de praktijkondersteuner beter aansluiten bij het communicatieniveau en de leefwereld van de patiënt. Zoals aangegeven in onze brief d.d. 28-10-2010, Wijzigingen jaarplan 2010 Pharos (kenmerk 3491110MvB), is ons in de loop van het jaar gesuggereerd of het niet beter was een proeftuin op te zetten over het onderwerp COPD in plaats van diabetes. Beide chronische aandoeningen leveren een bijdrage aan de hogere ziektelast van migranten. We hebben dat onderzocht en met diverse partijen hierover gesproken. Uiteindelijk is besloten toch bij het onderwerp diabetes te blijven. De doorlooptijd om, in overleg met alle noodzakelijk te betrekken partijen, tot een onderzoeksdesign te komen in 2010 was daardoor te kort. Het design wordt in 2011 afgerond en de uitvoering van het programma zal in dat jaar van start kunnen gaan. Voor de uitvoering van het programma is cofinanciering nodig. Doelen • Verkenning mogelijkheden voor een tweede proeftuin, bij voorkeur gericht op preventie en behandeling van diabetes bij migranten. • Voorbereiden en ontwikkelen design van een proeftuin. Activiteiten • Bespreken van vragen, knelpunten en mogelijkheden ten aanzien van de diabeteszorg aan migranten met diverse (lokale) partijen (samenwerkingsverband Gouda, Interlokaal Nijmegen) en verschillende beroepsgroepen in de eerste lijn (huisartsen, praktijkondersteuners, fysiotherapeuten en diabetesverpleegkundigen).

Pagina 34


•

• • •

•

Adviseren van de landelijke vereniging voor Verpleging & Verzorging Nederland (V&VN) over het belang van culturele competenties, zodat zij deze onder de aandacht kunnen brengen bij de leden en in het beleid op kunnen nemen. Naar aanleiding van de ‘Zorgmonitor diabetes’ contact leggen met Diabetes Vereniging Nederland (DVN). Start maken met een overzicht van good practices op het gebied van diabeteszorg aan migranten. Verkennen van mogelijkheden tot samenwerking met diverse partners, zoals het Nederlands Paramedisch Instituut (NPI) en Koninklijk Nederlands Genootschap Fysiotherapie (KNGF), Nederlandse Diabetes Federatie (NDF). Contact leggen en aandacht vragen voor culturele diversiteit in het te starten onderzoek ‘Eten en diabeten’ van de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN), afdeling diëtetiek.

Resultaten • Er is in kaart gebracht wat de kennis en ervaring is van lokale partijen en beroepsgroepen in de eerste lijn rondom allochtone diabetespatiënten en van knelpunten in de praktijk. • De grote lijnen voor een meerjarenplan voor het programma diabetes zijn geschetst. Het plan richt zich op het (door)ontwikkelen van interventies van ‘effectieve diabeteszorg voor migranten’. Dit met betrokkenheid van een aantal beroepsgroepen uit de eerste lijn en migranten(organisaties). Een lokale partij wordt nog gezocht. • Aandacht gevraagd voor het inpassen van diversiteit in protocollen en richtlijnen en in na- en bijscholing voor diverse beroepsgroepen in de eerste lijn rondom diabetes. • Overzicht van good practice projecten voor allochtonen en diabetes is in concept gereed. • Pharos heeft bijgedragen aan het cultureel competent maken van de onderzoeksopzet ‘Eten en diabeten’, van de HAN (Hogeschool Arnhem Nijmegen), afdeling diëtetiek. • Met de Nederlandse Diabetesfederatie zijn afspraken gemaakt over presentaties en workshops. • Er is een workshop verzorgd op het landelijke NHG congres met de titel: ‘Maak werk van bewegen, beweegadvies bij allochtone vrouwen’ in samenwerking met NHG. • Het zoeken naar cofinanciering voor het meerjarenprogramma zal in 2011 plaatsvinden, als het onderzoeksdesign voor het programma definitief is. Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners KNGF, NPI, DVN, HAN consortium, NDF, V & VN, HU, NIGZ, samenwerkingsverband Gouda, Interlokaal (Nijmegen), TransFysia consortium, lokale diëtistes, praktijkondersteuners, huisartsenpraktijken, fysiotherapeuten.


Pagina 35

3. Huisartsen en diversiteit Inleiding We kunnen constateren dat de inspanningen van Pharos op het gebied van huisartsenzorg op diverse terreinen zowel landelijk als lokaal vruchten afwerpen. Deze inspanningen leiden tot integratie van cultuursensitieve huisartsenzorg in opleiding, nascholing en zorginstrumentarium. De activiteiten in het kader van dit project zijn geïnitieerd dan wel gestimuleerd door de adviescommissie huisartsen en diversiteit (voorheen programmacommissie), waarin naast vertegenwoordigers van NHG, LHV (inclusief LHV werkgroep huisartsen in achterstandswijken) ook allochtone huisartsen zitting hebben. De gezamenlijke ontwikkeling van een landelijke masterclass is hier één van de resultaten van. Het draagvlak voor culturele diversiteit bij de NHG is toegenomen. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de regelmaat waarmee Pharos wordt gevraagd om input te leveren bij het beoordelen en herzien van NHG-standaarden. Pharos heeft op verzoek van de Stichting Utrechts Fonds Achterstandswijken (UFA) in 2010 een behoefte-inventarisatie uitgevoerd onder Utrechtse zorgverleners in de huisartsenpraktijk, gericht op scholing in culturele sensitiviteit, om op basis daarvan een bijscholing te ontwikkelen. De voorspoedige ontwikkeling van dit project maakten in 2010 een aantal extra activiteiten mogelijk die aanvankelijk niet in het jaarplan stonden, zoals activiteiten gericht op doktersassistenten en POH’s. In 2010 is tevens een casus over de kosteneffectiviteit van het terugdringen van het onnodige gebruik van huisartsenzorg door allochtonen ontwikkeld. Daaruit blijkt dat cultureel competente huisartsenzorg kan bijdragen aan effectievere zorg, betere tevredenheid van allochtone patiënten en een leidt tot een flinke kostenbesparing binnen de eerstelijnszorg. Doelen • Bestaande standaarden en andere instrumenten voor huisartsen zijn beoordeeld op hun bruikbaarheid voor zorg aan migranten en zo nodig aangepast. • Diversiteit is ingepast in nascholing en opleidingen voor huisartsen. Activiteiten en resultaten In verband met de veelzijdigheid van de behaalde resultaten is er voor gekozen deze te rubriceren. Deze onderverdeling wijkt weliswaar af van de indeling in het jaarplan 2010, maar doet meer recht aan hetgeen bereikt is op de verschillende gebieden. Uitbouwen draagvlak • De adviescommissie huisartsen en diversiteit is vier maal bijeengekomen onder voorzitterschap van Pharos en heeft zich ontwikkeld tot een hecht samenwerkingsverband met impact waarin het systematisch aandacht krijgen voor en structureel inbedden van diversiteit in huisartsenzorg het doel is. • Pharos heeft substantieel bijgedragen aan een breed draagvlak bij NHG medewerkers. Dit heeft bijgedragen aan het besluit van de NHG om de werkzaamheden van een aparte NHG functionaris op dit terrein door te zetten en resulteerde tevens in een vervolgplan etnische en culturele diversiteit in NHG producten.

Pagina 36


•

•

•

•

•

Met regelmaat is op verzoek advies gegeven aan de NHG, bijvoorbeeld bij het beoordelen en herzien van standaarden en bij het onderzoeken van de mogelijkheden om diversiteit in bestaande nascholingen in te passen. Er is contact gelegd met huisartsenopleidingen in het land om tot uitwisseling en afstemming te komen over het invoegen van culturele diversiteit in het onderwijs. Er is een expertbijeenkomst met een groep allochtone huisartsen georganiseerd over de knelpunten in de huisartsenzorg voor migranten en de mogelijke oplossingen daarvoor. De adviezen hieruit zijn verwerkt in het onderzoeksrapport ‘Onbekend maakt onbemind’. Inzicht in de ervaringen van allochtone vrouwelijke patiënten met de zorgverlening van de huisarts is verkregen door het organiseren van een spiegelbijeenkomst in de wijk waarbij huisartsen aanwezig waren. Er is een casus kosteneffectiviteit ontwikkeld om inzicht te geven in de kostenbesparing die het terugdringen van onnodig gebruik van huisartsenzorg door allochtone patiënten zal opleveren. Pharos merkt in haar contacten dat deze casus draagvlak genereert voor verbeteringen in de huisartsenzorg en competentieontwikkeling bij huisartsen.

Behoeftenonderzoek nascholing huisartsen • In samenwerking met een lokaal achterstandsfonds huisartsen is het project, ‘Oren van Babel’ uitgevoerd, gericht op het verkennen van de behoeften en wensen ten aanzien van nascholing met betrekking tot cultuursensitiviteit onder huisartsen en assistenten in de regio Utrecht (door middel van enquête en interviews). • De eindrapportage van de ‘Oren van Babel’ is verschenen en aangevuld met een YouTube filmpje van de spiegelbijeenkomst met allochtone patiënten over hun ervaringen met de zorgverlening door de huisarts. • Er zijn interviews gehouden met doktersassistenten over hun ervaringen met allochtone patiënten en welke behoeften zij hebben ten aanzien van nascholing. • De wenselijkheid en haalbaarheid van een kaderopleiding culturele diversiteit voor huisartsen is onderzocht middels een online enquête (met een goede respons) en een focusgroep gesprek met huisartsen. Dit heeft een grondig onderbouwd inzicht opgeleverd in de behoeften en wensen van huisartsen, assistenten en praktijkondersteuners met betrekking tot vorm en inhoud van nascholing. • Op basis hiervan hebben LHV, NHG en Pharos besloten tot de ontwikkeling van een landelijke masterclass ‘Huisarts in achterstandswijken’, in plaats van een kaderopleiding. Ontwikkeling en financiering van de masterclass ’Huisarts in achterstandswijken’ is in gang gezet, de masterclass zal in 2011 starten.

Ontwikkeling opleidings-en trainingsaanbod • Het NHG is geadviseerd over inpassing van diversiteit in de bestaande nascholingsprogramma’s van de NHG. Resultaat is dat er een module wordt opgenomen in de EKC training (Erkende Kwaliteits Consulenten). Dit is een training van huisartsen die erkend zijn om nascholing te begeleiden in hun huisartsengroep, zodat de nascholing in die groep geaccrediteerd wordt. Verdere uitwerking volgt in 2011. • In het kader van de inpassing van diversiteit in de bij- en nascholing voor huisartsen is er contact gelegd met de opleiding tot huisarts in Amsterdam,


Pagina 37

•

•

•

•

Nijmegen en Maastricht om tot uitwisseling en afstemming te komen over het onderwijs in interculturele kennis en vaardigheden. Rond het gezondheidsboek ‘Wie helpt mij als ik ziek ben’, is een trainingsaanbod voor allochtone zorgconsulenten en doktersassistenten ontwikkeld. Hierin leren zij voorlichting te geven over het lichaam, veel voorkomende ziektes en anticonceptie. Afspraken zijn gemaakt voor de ontwikkeling van een training voor praktijkondersteuners huisartsen (POH’s) in Midden-Brabant en Arnhem en allochtone zorgconsulenten in Nijmegen in 2011 t.b.v. gezondheidsvoorlichting aan allochtone patiënten over huisartsgeneeskundig relevante onderwerpen (zoals diabetes, overgewicht, zwangerschap en anticonceptie). Op aanvraag van regionale huisartsenorganisaties en de landelijke doktersassistenten vereniging (NDVA) is een training voor doktersassistenten ontwikkeld en deze wordt in 2011 geaccrediteerd aangeboden. Bekendheid over het aanbod wordt door de Vereniging van Doktersassistenten gegeven. Op verzoek is na- en bijscholing verzorgd aan groepen huisartsen: o nascholing HAGRO Nijmegen: ‘Huisartsenzorg voor allochtonen’. o gastcollege PAOG Nijmegen: ‘Allochtonen in de Huisartspraktijk, ethische aspecten’. o gastcollege geneeskunde studenten Utrecht: ‘Gezondheid en zorg voor allochtonen in Nederland’. o gastcollege Radboud Universiteit Nijmegen: Race, Gender and Vulnerable: ‘Patients in Bio-ethics’).

Instrumenten voor de huisartsenzorg • Op verzoek van het NHG heeft Pharos input geleverd bij onder andere de herziening van de standaard depressie en de ontwikkeling van de standaard Somatisch Onverklaarde Klachten. • Onderzoek is gedaan op verzoek van de voorzitter van de NHG-adviesraad Standaarden, in hoeverre de instrumenten die gebruikt worden bij de accreditatie van huisartspraktijken ook bruikbaar zijn voor (de zorg aan) migranten. Deze praktijkaccreditering is een onafhankelijke toets van de kwaliteit van praktijkvoering en geleverde zorg. Het levert een keurmerk op van NHG-Praktijkaccreditering® die aangeeft dat de praktijk tot de ‘good practices’ wil behoren. Conclusie uit het onderzoek is dat met name de enquêtes patiënttevredenheid niet geschikt zijn voor de meeste migranten en aangepast moeten worden. Veel huisartsen in achterstandswijken ervaren dat deze enquêtes veel te moeilijk zijn voor hun patiënten. • Analyse van mogelijkheden van aanpassing van zorgstandaarden heeft het inzicht opgeleverd dat dit alleen zin heeft en mogelijk is op het hoogste niveau (de regieraad voor zorgstandaarden). • Het ‘cultureel sensitief’ intakeformulier is naar tevredenheid uitgetest door huisartsen in achterstandswijken. Invoering ervan bleek uiteindelijk te stuiten op principiële bezwaren bij vertegenwoordigers van LHV en NHG (bezwaar tegen het vragen naar etnische achtergrond en religie, daarnaast zijn er praktische bezwaren om de vragenlijst aan te passen). Besloten is om in samenwerking met de afdeling van het NHG die zich bezig houdt met het EPD te zoeken naar een andere mogelijkheid de relevante vragen in het EPD in te passen. Het ‘cultuur sensitief intakeformulier’ wordt inmiddels gebruikt door een aantal huisartsen die werken met kwetsbare migranten en andere kwetsbare populaties, zoals dak- en thuislozen.

Pagina 38


Overige vormen van kennisoverdracht • Er is initiatief genomen om binnen de Wonca (wereldorganisatie van huisartsen) een Special Interest Group ‘International health, migrant care and travel medicine’ in te stellen. Indien de executive board van de Wonca met dit voorstel instemt, wordt deze special interest group in 2011 actief en zal Pharos daarvan het secretariaat vormen. Hiermee kunnen huisartsen kennis en ervaringen uitwisselen met huisartsen elders in de wereld , hetgeen kan bijdragen aan de culturele competenties van huisartsen. Pharos zal deze kennis en ervaringen benutten bij het ontwikkelen van scholing voor huisartsen. • In de Phaxx, de digitale nieuwsbrief van Pharos en het UFA tijdschrift is een artikel over het project ‘Oren van Babel’ verschenen. • Het gezondheidsboek ‘Wie helpt mij als ik ziek ben? Wat kan ik zelf doen’ (eerder genoemd als de thuisdokter), M. Schoevers, M. v.d. Muijsenbergh, T Lagro -Janssen, Nijmegen 2010, was gratis aan te vragen bij Pharos en de universiteit Nijmegen. De voorradige 2000 exemplaren zijn aangevraagd door werkers in de zorg en het onderwijs (taalonderwijs ROC). Omdat er veel behoefte blijkt aan materiaal waarin eenvoudig over lichaam en ziekte wordt geschreven wordt het gezondheidsboek ‘Wie helpt mij als ik ziek ben’, zo spoedig mogelijk in PDF beschikbaar gesteld via de Pharos site. • Debatbijdrage: ‘De patiënt centraal’, Ruco UMC St Radboud, Nijmegen. • Congresbijdrage: ’Improving Migrant care in General practice’: WONCA Europe, Malaga. Looptijd 2010-2015 Samenwerkingspartners NHG en LHV, lokale huisartsenverenigingen, Utrecht Fonds Achterstanden (UFA), Raedelijn, Nederlandse Vereniging van Doktersassistenten (NVDA), Universiteit Nijmegen. Het project ‘Oren van Babel’ heeft cofinanciering ontvangen van het Utrechts Fonds Achterstandswijken.

4. Kanker en screening bij migranten Inleiding De deelname aan preventieve screening is bij migranten lager dan bij autochtone Nederlanders. Dit geldt ook voor de deelname aan borstkankerscreening. Ziektebeleving, communicatie en opvattingen over deelname aan preventieve activiteiten op het terrein van kanker zijn bij allochtonen vaak anders dan bij autochtonen. Tijdige voorlichting kan bijdragen aan een hogere opkomst en daarmee aan gezondheidswinst onder deze groepen. De vraag is hoe de deelname van met name Turkse en Marokkaanse vrouwen kan worden verhoogd aangezien zij de laagste opkomstpercentages laten zien. Pharos heeft in 2010 een business case gemaakt, waaruit het volgende blijkt: als de deelname van deze vrouwen aan borstkankerscreening stijgt met 10-25%, leidt dit tot 17 gewonnen levensjaren per voorkómen sterfgeval en een besparing op de zorgkosten.


Pagina 39

Doel Ontwikkelen en implementeren van een interventie gericht op het verhogen van de deelname van migrantenvrouwen aan borstkankerscreening. Activiteiten • Projectopzet ontwikkelen om deelname van Turkse en Marokkaanse vrouwen aan borstkankerscreening te verhogen. • Ontwikkelen van een casus kosteneffectiviteit van de verhoging van deelname aan borstkanker- bevolkingsonderzoek onder Turkse en Marokkaanse vrouwen. • Onderzoek naar kosteneffectiviteit opnemen in het projectplan. • Publicatie van artikelen en deelname/bijdrage aan congressen. • Verwerven van cofinanciering. Resultaten • Een projectopzet om deelname van Turkse en Marokkaanse vrouwen aan het borstkanker bevolkingsonderzoek te verhogen, is ontwikkeld en co–financiering is aangevraagd en deels gevonden bij de KWF. In het project is het onderzoeken van de effectiviteit van de interventie opgenomen. De interventie richt zich op het inzetten van social media om via jongeren hun moeders te bereiken. • Het project is ontwikkeld in en na overleg met o.a. het RIVM, het KWF, Marokko Media, de Stichting Allochtonen met Kanker, Mama Rosa en 3 universiteiten. • Een casus kosteneffectiviteit van de verhoging van deelname aan borstkanker bevolkingsonderzoek onder Turkse en Marokkaanse vrouwen is ontwikkeld en besproken met beleidsmakers en de DG Curatieve Zorg van VWS. • Op diverse wijzen is aandacht gevraagd voor de problematiek, door deelname aan congressen en bijeenkomsten en door publicatie van artikelen in vakbladen: o Congresbijdrage: ‘Attendance rates of migrant women to the breast cancer screening program in the Netherlands’ (poster), EUPHA section migrant health, Pecs. o ‘The attendance of migrant women at national breastcancer screening in the Netherlands’, Vermeer, Bertine, Van den Muijsenbergh, Maria E. 1997 – 2008. European Journal of Cancer Prevention: 2010: Volume 19 - Issue 3 - pp 195-198. o ‘Moeilijk bereikbare patiëntencategorieën in: Handboek multidisciplinaire zorg’: M. van den Muijsenbergh. Hoofdstuk 14 : 205 – 217: 2010 de Tijdstroom Utrecht. o ‘De zorg voor patiënten met kanker in de huisartspraktijk’. Dr. METC van den Muijsenbergh, Drs. B.S. Wanrooij: in Leerboek Oncologie (red. Velde, C.J.H. van de, Krieken et al): H.43. Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Marokko Media, St. Allochtonen met Kanker (SAK), Mama Rosa (allochtone vrouwen met borstkanker), KWF, RIVM en lokale screeningsorganisaties, afdeling eerstelijnsgeneeskunde Radboud Universitair Medisch Centrum Nijmegen, universiteit van Antwerpen afdeling epidemiologie en sociale geneeskunde, ErasmusMC, Pink Ribbon.

Pagina 40


Het KWF-kankerfonds hebben we weten te interesseren voor financiering van het project. Aanvullende financiering is aangevraagd bij Nuts Ohra en Pink Ribbon.

5. Palliatieve zorg Bij niet-westerse allochtone patiënten spelen cultuurbepaalde opvattingen over ziekte en zorg een grote rol in het omgaan met ongeneeslijke, uiteindelijk terminale ziekten. Migranten oordelen in sommige opzichten anders over wat ‘goede’ palliatieve zorg is dan autochtonen. Zo vinden zij vaak dat er niet open over slechte prognoses of het naderende overlijden mag worden gepraat. Deze beperkte bespreekbaarheid staat op gespannen voet met dominante principes in de gezondheidszorg als het ‘recht op informed consent’ en het belang dat zorgverleners hechten aan een ‘proactieve zorgbenadering’. Ook zijn er verschillen ten aanzien van de wijze waarop besluitvorming tot stand komt. Daarnaast zijn er verschillen in de beleving en behandeling van pijn en andere symptomen. ZonMw heeft een subsidieaanvraag van Nivel en anderen gehonoreerd gericht op onderzoek naar het cultuursensitief maken van richtlijnen palliatieve zorg. Pharos is in dit project als onderaannemer werkzaam. Resultaten Op dit terrein zijn de volgende resultaten behaald: • Pharos heeft deelgenomen aan en haar deskundigheid ingezet voor de begeleidingscommissie van het onderzoek cultuursensitief maken van richtlijnen palliatieve zorg. • Er zijn diverse nascholingen verzorgd over palliatieve zorg, o.a. bij het Post Academisch Onderwijs Geneeskunde (PAOG) in Nijmegen. • Een Pharos-medewerker is lid van de ZonMw-programmacommissie Palliatieve zorg. Pharos heeft hier het onderwerp allochtone patiënten op de agenda gezet. • Co-promotiewerkzaamheden zijn verricht bij het onderzoek “Palliatieve zorg voor Turken en Marokkanen”, van F.de Graaf bij de UvA, promotor A. Francken en S. van der Geest, van 2007 tot op heden. • Er is gepubliceerd over het onderwerp en er zijn congresbijdragen over geleverd: o Communicatie en besluitvorming in de palliatieve zorg voor Turkse en Marokkaanse patiënten met kanker. F. M. de Graaff, Anneke L. Francke, M. E.T.C. van den Muijsenbergh, S. v. d. Geest, Utrecht/Amsterdam 2010. Het boek is ontstaan door samenwerking tussen Nivel, UvA en Pharos. o Nederlands Tijdschrift voor Palliatieve zorg 2010 (10) no. 3: 17 – 27: ‘Vluchtelingen en palliatieve zorg’. M.E.T.C. van den Muijsenbergh, N.T. van Grondelle, K. Dieleman. o Congresbijdrage: Besluitvorming en communicatie in de palliatieve zorg aan oncologische • patiënten met een Turkse of Marokkaanse achtergrond (poster) F.M. de Graaff (UvA), A.L. Francke (NIVEL/EMGO), M.E.T.C. van den Muijsenbergh (Pharos/RUN), Sjaak van der Geest (UvA), ZonMw. o Congresbijdrage: Palliatieve zorg voor allochtone patiënten, IKO, Nijmegen.


Pagina 41

II Kennismakeling, -overdracht, voorlichting, informatie, advies en beleidsadvisering 6. Website huisartsen Inleiding Huisartsen, met name in achterstandswijken, hebben behoefte aan snel, eenvoudig vindbare en toegankelijke informatie die zij tijdens hun spreekuur kunnen raadplegen over verschillende aspecten van medische zorg aan hun allochtone patiënten. De tot nu toe beschikbare informatie hierover is versnipperd en ontbreekt nagenoeg geheel in door huisartsen geraadpleegde informatiebronnen, zoals NHGstandaarden, leerboeken en websites als ‘de spreekuur assistent’. In overleg met LHV en NHG is een website voor huisartsen inhoudelijk voorbereid over allochtonen en somatische zorg. Het daadwerkelijke bouwen en operationeel maken van de website kon pas gerealiseerd worden als hiervoor extra financiering beschikbaar zou zijn. Zoals vermeld in onze brief van 28-10-2010, Wijzigingen jaarplan Pharos (kenmerk 3491110MvB), hebben we, na diverse pogingen, fondsen van zorgverzekeraars in 2010 bereid gevonden dit te financieren. De bouw van de website is eind 2010 van start gegaan. Dit omvangrijke project zal ertoe leiden dat alle beschikbare kennis rondom huisartsenzorg aan allochtonen, op een praktische manier gebundeld en beschikbaar komt voor huisartsen, via een voor huisartsen unieke internettoepassing. Doel Huisartspraktijken krijgen toegang tot kennis en praktische informatie over specifieke aspecten van ziekten en behandelingen bij allochtone patiënten door middel van de door Pharos ontwikkelde en uitgeteste gebruiksvriendelijke website. Hierdoor worden zij in staat gesteld adequate zorg te verlenen aan deze patiënten en de kwaliteit van hun dienstverlening te verbeteren. Resultaten • De inhoud voor de website is beschreven aan de hand van een vast format. • Cofinanciering voor de bouw van de website is verworven. • Het traject van bouwen van de website is 1 november 2010 gestart. Looptijd 2010-2012 Samenwerkingspartners LHV, NHG, website ‘de spreekuur assistent’ Cofinanciering voor de bouw van de website is gevonden bij Fonds Gezondheidszorg Spaarneland en Achmea Gezondheidsfonds.

Pagina 42


7. Extra project: Inzicht in gezondheidsvaardigheden Inleiding In de loop van het jaar is de aandacht voor en het belang van inzicht in gezondheidsvaardigheden bij professionals in Nederland gegroeid. Er is een alliantie gezondheidsvaardigheden gestart waar Pharos in participeert. Uit de praktijk komen signalen dat hulpverleners behoefte hebben aan heel concrete handvatten en ondersteuning bij het communiceren met patiënten met een lage scholingsachtergrond en een laag niveau Nederlands. Pharos heeft daarom besloten een training op dit thema te ontwikkelen. De uitvoering van dit project was mogelijk vanwege vrijgekomen capaciteit uit project 1. Zie onze brief van 28 oktober 2010, Wijzigingen jaarplan 2010 Pharos (kenmerk 3491110MvB). Doel Een training ontwikkelen voor en aanbieden aan professionals in de zorg die werken met patiënten met een lage scholingsachtergrond en een laag niveau Nederlands. Activiteiten • Ontwerpen van een training voor huisartsen, fysiotherapeuten, doktersassistenten, praktijkondersteuners, ergotherapeuten, logopedisten, verpleegkundige, verloskundigen e.a. • Uittesten van de training in een pilot. • Aanvragen van accreditatie. • Lidmaatschap van alliantie gezondheidsvaardigheden, verzorging van workshop en uitwisseling van informatie en kennis. Resultaten • De training “Heb ik het goed uitgelegd? Training effectief communiceren met migranten die lage gezondheidsvaardigheden hebben en beperkt Nederlands spreken’’ is ontwikkeld. • Er zijn twee pilots uitgevoerd in Almere met huisartsen, praktijkondersteuners, doktersassistenten en fysiotherapeuten. • Naar aanleiding van de evaluatie van de pilots is een definitief aanbod ontwikkeld: een training op maat voor fysiotherapeuten over laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden, samen met NIGZ. Fysiotherapeuten zullen beter in staat zijn passende en daarmee ook kwalitatief goede zorg te bieden aan allochtone patiënten. Begin 2011 wordt de eerste training uitgevoerd. • Accreditatie is aangevraagd. • Er is een workshop verzorgd tijdens een landelijke studiedag NIGZ over gezondheidsvaardigheden, Amersfoort: ‘Gezondheidsvaardigheden in de eerste lijn’. Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners NIGZ, Zorggroep Almere.


Pagina 43

8. Actuele zaken en beleidsadvisering Inleiding Pharos heeft de laatste jaren stevig en met zichtbaar resultaat ingezet op kennisontwikkeling en overdracht rondom somatische zorg en preventie/chronische ziekten. Als gevolg hiervan wordt door de bij deze sectoren behorende beroepsgroepen een groeiend beroep gedaan op Pharos’ expertise met migrantendoelgroepen. Ook op een aantal terreinen buiten de hierboven beschreven projecten heeft Pharos een adviesrol vervuld. Doel Het op geleide van de vraag en actuele ontwikkelingen adviseren van (lokale) partners, zorginstellingen en overheidsinstellingen teneinde gelijkwaardige toegang tot zorg en hulpverlening te bevorderen. Activiteiten en resultaten • Adviezen zijn gegeven aan onder andere: o Stivoro, over ontmoediging van roken bij allochtonen. o De Alliantie tabaksontmoediging, over niet-roken bij lage SES doelgroepen. o Hartstichting, het Voedingscentrum over vitamine D-deficiëntie en allochtonen o TNO, over perinatale sterfte bij allochtone burgers. o NHG e.a. beroepsorganisaties: diverse beleidsadviezen gegeven o.a. over opnemen diversiteit in standaarden. o Inspectie voor de Volksgezondheid. o Het Verwey –Jonker instituut, ten gunste van hun project Healthy inclusion en onderzoek naar interculturalisatie van het medisch onderwijs. o Afdeling medische ethiek AMC over opzet waardenweb. o De Hogeschool Arnhem Nijmegen, lectoraat langdurige zorg, advisering ten gunste van een onderzoek gericht op diëtisten en allochtonen. o Het CGL/RIVM, advisering over een folder rondom zwangerschap. Pharos heeft kritisch meegelezen en de folder voorzien van commentaar vanuit het oogpunt van het bereiken van (veelal laaggeletterde) allochtone patiënten. • Pharos heeft op uitnodiging plaatsgenomen in het consortium TransFysA (Transparante Fysiotherapie in Achterstandsgebieden, een promotietraject) van de Hogeschool Utrecht. Dit promotietraject is erop gericht fysiotherapeutische zorg beter toegankelijk te maken voor laaggeletterden in achterstandsgebieden. TransFysA wil de drempel voor het ontvangen van kwalitatief goede zorg voor deze groep verlagen. TransFysA is een consortium dat bestaat uit de Hogeschool Utrecht, TNO, Werkgroep fysiotherapeuten Achterstandsgebieden Utrecht (WAU), NIVEL, NIGZ, Pharos, RGF Midden Nederland, KNGF, Mikado, Agis en de regio Utrecht. • In het TransFysa traject is de promovendus door Pharos geadviseerd over het bereiken van en het omgaan met laaggeletterden en migranten en cultureel competente zorg en communicatie. • Lidmaatschap van de ZonMw programmacommissie Palliatieve zorg; bijgedragen aan agendering van allochtone patiënten.

Pagina 44


• • •

Lidmaatschap van de programmacommissie ‘Op één lijn’ van ZonMw bijgedragen aan opnemen van diversiteit in subsidieaanvragen. Lidmaatschap van werkgroep Generalistische Zorg van de NHG. Er is in oktober 2010 een studiereis naar de VS uitgevoerd rondom cultureel competente gezondheidszorg in de VS. De daar opgedane kennis heeft waardevolle informatie opgeleverd ter verbetering van deze zorg in Nederland, zowel op zorginhoudelijk als op beleidsniveau.

. Looptijd 2010-2013

Totaal aantal uren Meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten 3.381 uren.


Pagina 45

Pagina 46


5. Migrant als klant: versterken van rol en regie van migranten in de gezondheidszorg Meerjarenprogramma 2010 - 2013

Inleiding ‘De klant staat centraal’ is een belangrijk uitgangspunt in het denken over kwaliteit van zorg. We zijn in Nederland een eind gekomen met het versterken van de invloed van cliënten op de zorg, maar aanbodsturing is nog dominant. In de driehoek van ons zorgstelsel kan de positie van de klant verder worden uitgekristalliseerd en als vehikel voor vernieuwing worden ingezet. Uitgangspunt daarbij is dat cliënten een belangrijke sturingsfactor kunnen zijn wanneer zij zorgaanbieders prikkelen tot betere prestaties en zorgverzekeraars aanzetten tot inkoop van zorg die aansluit bij hun behoeften. Hoewel we hierin al een hele slag hebben gemaakt, valt er nog winst te behalen. Dat geldt voor de gemiddelde Nederlander, en zeker ook voor mensen met een nietwesterse achtergrond. Veel migranten zijn niet bekend met begrippen als ‘recht op informatie’, ‘keuzevrijheid’ en ‘prijs-kwaliteitverhouding’ in relatie tot gezondheidszorg. Zij vervullen tot op heden dan ook nauwelijks een sturende rol als cliënt in ons zorgstelsel. Dit is een gemiste kans, zeker gegeven het feit dat zorgverzekeraars allochtonen als een belangrijke klantgroep beginnen te zien. Dit is de achtergrond waartegen Pharos in 2010 is gestart met het meerjarenprogramma ‘Migrant als klant’. Migranten maken zo’n 20% van de bevolking uit en vormen dus een substantiële klantengroep. Gezondheidszorg voor migranten is een gewoon vraagstuk van kwaliteit, effectiviteit en uitkomsten van zorg en voor hen gelden dezelfde rechten en plichten en spelregels als voor iedereen. Het programma richt zich op het versterken van de rol en positie van migranten als klant én stimuleert hen expliciet verantwoordelijkheid te nemen voor de eigen gezondheid en het vinden van passende zorg. Het programma reikt een instrumentarium aan waarmee migranten hun functie in het zorgstelsel kunnen oppakken en in staat zijn mede regie te voeren op het aanbod van zorg en preventie. Pharos gaat er daarbij van uit dat alle spelers in de driehoek van het zorgstelsel (dus: klanten – aanbieders – financiers) hun rol en verantwoordelijkheid nemen. Tegelijkertijd zoekt het programma naar waarborgen voor het includeren van de vraag van migranten in kwaliteitssystematieken. Het adagium is steeds ‘algemeen waar mogelijk en specifiek waar nodig’. In dit eerste programmajaar zijn de doelen van het programma onder de aandacht gebracht en besproken met landelijke en lokale actoren, zorgverzekeraars, migrantenen cliëntenorganisaties en zorgaanbieders. Naast een drietal kleinere expertmeetings is in november samen met de Raad voor Volksgezondheid en Zorg (RVZ) een geslaagde conferentie met het thema ‘Migrant als klant’ georganiseerd. Meer dan honderd vertegenwoordigers van patiëntenorganisaties, migrantenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars en kennisen ondersteuningsorganisaties namen hieraan deel. Tijdens deze conferentie is besproken hoe de positie van de migrant als klant in de gezondheidszorg de komende jaren versterkt kan worden.


Pagina 47

Verder is lopende het jaar met alle aanwezige cliënten- en migrantenorganisaties afgesproken een gezamenlijk meerjarenprogramma te ontwikkelen en nagegaan hoe aangesloten kan worden bij specifieke vragen in het veld. Daaruit zijn verschillende verzoeken voor projecten, advies en ondersteuning gekomen wat het bewijs is dat het programma in een behoefte voorziet. Tenslotte is ingezet op het zichtbaar maken van zorgvraag en klantervaringen van migranten. Concreet resultaat daarvan is de honorering van een vierjarig project waarbinnen de standaard meetsystematiek voor het meten van klantervaringen in de zorg -de Consumer Quality Index (CQ-I)– wordt gevalideerd voor gebruik bij migranten. Doelen 2010-2013 De kennisen deskundigheid van Pharos inzetten voor: • Het zichtbaarder maken van de zorgvraag, patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone klanten. • Het aanvullen van kwaliteitsnormen voor goede en verantwoorde zorg vanuit het perspectief van migranten/diversiteit. • Het versterken van de rol van migranten naar verzekeraars en gemeenten.

Activiteiten meerjarenprogramma Migrant als Klant 2010 1. Opzetten van pool van migrantenexperts Inleiding De beschikbare kennis van toonaangevende (‘leading’) experts met een migrantenachtergrond wordt nog onvoldoende benut. Met een pool van migrantenexperts willen we de specifieke expertise van een keur aan ervaren en gewaardeerde professionals in het veld van gezondheidszorg en preventie ontsluiten. Doel Samenstellen en ontwikkelen van een divers samengestelde pool van professionele migrantenexperts die ingezet kunnen worden ten behoeve van interventieontwikkeling bij projecten van Pharos en bij andere organisaties, zorgaanbieders en/of verzekeraars. Activiteiten • Opstellen profiel migrantenexperts en formuleren van randvoorwaarden voor hun inzet. • Vaststellen van taken op basis van de vraag. • Inzetten van experts op professionele basis bij Pharos projecten. • Aansturen en coachen van migrantenexperts. Resultaten • Er is een overzicht gemaakt van dominante inhoudelijke thema’s en knelpunten waarbij de expertise van migrantenexperts nodig is. • Een profiel voor de migrantenexperts is opgesteld. De gewenste samenstelling en taken van het expertteam zijn bepaald inclusief de (financiële) randvoorwaarden. De samenstelling weerspiegelt de dominante etnische groepen. De expertise sluit aan bij actuele dossiers en is gericht op advisering

Pagina 48


•

•

bij belangrijke issues zoals het beter aansluiten met interventies bij het referentiekader van etnische groepen en het identificeren van succes- en faalfactoren bij specifieke aanpakken. Er is een start gemaakt met de opzet van een migrantenpool. In verschillende programma’s is in 2010 intensief samengewerkt met migrantenexperts en is ervaring opgedaan met het optimaal inzetten van deze professionals bij diverse onderdelen van projecten. Er is draagvlak voor uitbouw van het expertteam naar een Pharos consultteam ‘gezondheid en diversiteit’.

Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Het expert c.q. consultteam wordt ingezet in overleg met migrantenen vluchtelingenorganisaties, beroepsorganisaties van zorgverleners en universiteiten en hogescholen. Er is in het kader van het ZonMw programma “Diversiteit in het jeugdbeleid” (Project interculturalisatie CJG’s) samengewerkt met Mexit, een professionele organisatie waarbinnen migrantenexperts werkzaam zijn.

2. Patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone klanten Inleiding Bestaande patiënt- en klanttevredenheidsmetingen leveren onvoldoende gegevens op over allochtone cliënten. In Nederland geldt de Consumer Quality Index (CQI) als de standaard meetsystematiek voor het meten van klantervaringen in de zorg. De CQ-index blijkt in de praktijk minder bruikbaar voor patiënten en cliënten van allochtone afkomst. De ervaring leert dat er weinig respons is van allochtonen. De inzet van dit project is om de bestaande systematiek van de CQ index bruikbaar te maken voor migranten. Daartoe wordt gewerkt aan het valideren van de gehanteerde vragenlijsten voor gebruik bij migranten. De uitkomst van dit vier jaar durend project kan een grote winst opleveren voor de geldigheid en bruikbaarheid van klanttevredenheidsmetingen. De versterking van participatie van allochtone Nederlanders in cliëntenraden en raden van toezicht kan eveneens bijdragen aan het zichtbaar maken van ervaringen, tevredenheid en zorgvraag van deze groep burgers. In 2010 is hieraan een eerste impuls gegeven in samenwerking met landelijke organisaties als Zorgbelang Nederland en het Landelijk Overleg Cliëntenraden. Doel Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om patiëntervaringen, behoeften en tevredenheid van allochtone zorgconsumenten zichtbaar te maken. Volgens de jaarplanning kent dit project drie hoofdactiviteiten in 2010: 1. Ontwikkelen van een methodiek om patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone klanten te meten 2. Het aanpassen van bestaand instrumentarium, met name CQ index. 3. Versterken van medezeggenschap allochtone klanten.


Pagina 49

2.1. Ontwikkelen van een methodiek om patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone klanten te meten In overleg met het Ministerie is afgeweken van het oorspronkelijke plan om een nieuwe methodiek voor het meten van klantervaringen te ontwikkelen. Dit is bevestigd in onze brief van 28 oktober 2010, Wijzigingen jaarplan 2010 Pharos (kenmerk 3491110MvB). In plaats daarvan zijn CKZ en Nivel geadviseerd om de standaard meetsystematiek voor klantervaringen in de zorg -de Consumer Quality Index (CQ-I)– aan te passen voor gebruik bij migranten (zie project 2.2). 2.2. Aanpassen van bestaand instrumentarium voor het meten van klantervaringen, met name CQ index Inleiding Door een goede samenwerking met het Nivel en het Centrum Klantervaringen in de Zorg (CKZ) is een projectopzet ontwikkeld om vier CQI meetinstrumenten te valideren en te implementeren in de zorgpraktijk. Er is hiermee draagvlak gecreëerd om er gezamenlijk voor te zorgen dat binnen vier jaar deze meetinstrumenten ook goed bruikbaar zijn voor cliënten van allochtone afkomst. Het Fonds PGO heeft een gezamenlijk subsidieverzoek gehonoreerd, waardoor de financiering is gerealiseerd. Activiteiten • Starten van adviestraject over hoe de CQ index aangepast kan worden voor gebruik bij migranten. • Migrantenorganisaties informeren over bestaande klanttevredenheidsinstrumenten w.o. CQ index. Resultaten • Projectplan ‘Kwaliteit van zorg vanuit het perspectief van migranten en vluchtelingen; validatie van vier CQI meetinstrumenten en implementatie in de zorgpraktijk’ is ontwikkeld samen met Centrum Klantervaringen in de Zorg (CKZ) en Nivel en ingediend bij Fonds PGO. De subsidieaanvraag is gehonoreerd. Het project start per 2011 in samenwerking met CKZ en het Nivel. • Er zijn vier verschillende zorgsettingen geselecteerd waarvoor de meetinstrumenten worden aangepast: ziekenhuis, huisartsenzorg, kraamzorg en thuiszorg. • Tijdens een gezamenlijk met de RVZ georganiseerde conferentie zijn migrantenorganisaties, zorgaanbieders en zorgverzekeraars geïnformeerd over de CQ index als meetinstrument voor klantervaringen. 2.3. Versterking medezeggenschap allochtone klanten Inleiding Het is niet vanzelfsprekend noch gebruikelijk dat migranten participeren binnen reguliere patiëntenorganisaties en cliëntenraden. Toch is het voor het aansturen van de zorgmarkt, kwaliteitsverbetering in de zorg en de effectiviteit daarvan, belangrijk dat meer migranten hun stem laten horen in patiëntenplatforms. In 2010 heeft Pharos een conferentie in samenwerking met de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) georganiseerd over het thema ‘de migrant als klant van de gezondheidszorg’. Het was de eerste keer dat er met zoveel organisaties in breed

Pagina 50


verband over dit onderwerp van gedachten is gewisseld. Er is op vruchtbare wijze kennis uitgewisseld over hoe migranten hun rol als cliënt nu ervaren en hoe de eigen regie en verantwoordelijkheid versterkt kunnen worden. Geconstateerd is dat er nog een grote kloof is tussen patiëntenorganisaties en allochtonen. Tijdens de conferentie zijn bouwstenen aangedragen voor een meerjarenprogramma rondom de versterking van rol/regie van allochtone cliënten. Pharos heeft de toezegging gedaan om samen met de belangrijkste cliënten- en patiëntenorganisaties, allochtone patiëntenorganisaties en migrantenorganisaties een actieplan op te stellen. Activiteiten • Organiseren van een publiek debat waarbij leden van allochtone patiëntenplatforms en migrantenorganisaties, vertegenwoordigers van reguliere patiëntenverenigingen, NPCF, LOC, onderzoekers en beleidsmakers van zorgaanbieders en overheid met elkaar in gesprek gaan over rol en positie van migranten als patiënt/cliënt. Centrale vragen daarbij zijn: hoe kunnen belangen van migranten beter worden behartigd en hoe kan het management van zorgorganisaties worden gestimuleerd om meer vanuit het perspectief van migranten te werken. • In kaart brengen van allochtone patiëntenplatforms en deze informatie aanbieden aan zorgaanbieders, reguliere patiëntenplatforms en beleidsmakers en vervolgens verspreiden via de Informatie- en Advieslijn van Pharos Resultaten • Pharos heeft met de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) op 17 november 2010 gezamenlijk een landelijk debat georganiseerd over de rol en positie van migranten als patiënt/cliënt in de zorg. Dit mede naar aanleiding van het uitbrengen van de RVZ adviezen ‘Perspectief voor de gezondheid 20/20’ en ‘De patiënt als sturende kracht’. Aan de conferentie hebben 100 personen deelgenomen van patiënten – en cliëntenorganisaties, migrantenorganisaties, zorgaanbieders, zorgverzekeraars en beleidsorganen. • Ter voorbereiding van genoemde bijeenkomst heeft Pharos in samenwerking met Zorgbelang Nederland drie expertmeetings georganiseerd met deelname van (vertegenwoordigers van) migranten(-organisaties). Tijdens deze bijeenkomsten is kennis uitgewisseld over de actuele stand van zaken van de participatie en medezeggenschap van migranten in de zorg. • Pharos heeft een overzicht gemaakt van de patiënten- en cliëntenorganisaties in Nederland die zich op migranten richten. • Er zijn gesprekken gevoerd met de directies van het Landelijk Overleg Cliëntenraden (LOC), de koepel van ouderenorganisaties CSO en de Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF) over uitwerking van het meerjarenprogramma/actieplan, waarvan tijdens de bijeenkomst van 17 november bouwstenen zijn aangedragen. Deze drie grote cliënten/patiëntenorganisaties hebben zich positief uitgesproken over een dergelijk meerjarenprogramma/ actieplan en willen daarin investeren. • Alleato heeft Pharos benaderd om gezamenlijk de methodiek ‘bevorderen van medezeggenschap van migranten (cliënten, patiënten) in de zorgsector’ door te ontwikkelen en landelijk te implementeren.

Looptijd 2010-2013


Pagina 51

Samenwerkingspartners Het project voor het aanpassen van de CQ index wordt gezamenlijk uitgevoerd met CKZ (Centrum Klantervaringen in de Zorg) en Nivel. Overige partners zijn: ziekenhuizen, huisartspraktijken, kraamzorgorganisaties en thuiszorgorganisaties. Bij het versterken van de cliëntparticipatie wordt samengewerkt met NPCF, LOC, CSO, Zorgbelang Nederland en patiënten- en migrantenorganisaties w.o. via het NOOM, Alleato. Cofinanciering is gevonden voor het CQ-I valideringsproject bij het PGO, dit start in 2011.

3. Kwaliteitsnormen voor goede en verantwoorde zorg Inleiding De kwaliteitscriteria waarmee gewerkt wordt in de wereld van cure, care en preventie zouden uit oogpunt van kwaliteit en effectiviteit aangevuld moeten worden met criteria rondom diversiteit. Ook zorgstandaarden voor chronisch zieken kunnen aangevuld worden met aspecten die van belang zijn voor effectieve zorg aan migranten. Zij hebben meer gebruikswaarde als ze mede gebaseerd zijn op de zorgvraag en kwaliteitsverwachting van allochtone Nederlanders. Pharos is met diverse landelijke organisaties in gesprek over aanpassen van richtlijnen en standaarden voor goede zorg. Daarnaast onderneemt Pharos met migrantenorganisaties, patiëntenorganisaties en zorgaanbieders activiteiten die gericht zijn op versterking van de eigen regie van migranten. Doel Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om te zorgen dat kwaliteitsnormen voor verantwoorde zorg criteria bevatten rondom diversiteit/etniciteit en zorgaanbieders laten zien hoe zij hierop presteren. Activiteiten • Gesprekken gevoerd en overleggen gehad met diverse partijen in de zorg die over beheer en aanpassing van richtlijnen en standaarden gaan. • Inventariseren van gebruikelijke kwaliteitscriteria op het gebied van care, cure en preventie met aangeven van aansluiting bij allochtone patiënten. • Trainingen voor migranten over rol en positie van patiënten. • Organiseren van een paneldiscussie tussen migranten en zorgaanbieders met betrekking tot kwaliteitscriteria voor zorg aan migranten. • Starten van een programma voor ondersteuning en advies van aanbieders bij het vormgeven van cultuursensitieve (ouderen-)zorg, inclusief aanvulling van kwaliteitscriteria en zorgstandaarden. Resultaten • Met regelmaat gevraagd advies gegeven aan de NHG, bijvoorbeeld bij het beoordelen en herzien van standaarden en bij het onderzoeken van de mogelijkheden om diversiteit in bestaande nascholingen in te passen. Zie ook de rapportage van het Meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten. • Er is deelgenomen en bijgedragen aan de begeleidingscommissie van het onderzoek ‘Cultuur sensitief maken van richtlijnen palliatieve zorg’.

Pagina 52


• •

•

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Met de Inspectie is overleg gevoerd over de aanvulling van criteria voor verantwoorde zorg aan migranten. Met het Nederlands Centrum Jeugdgezondheidszorg (NCJ) zijn verkennende gesprekken gevoerd om jeugdgezondheidszorgrichtlijnen meer cultuursensitief te maken. Er is een inventarisatie gemaakt van de gebruikelijke kwaliteitscriteria (care, cure, preventie) en de mate waarin aansluiting is gezocht bij perspectief van migranten. Migranten zijn getraind in onderhandelingsvaardigheden tijdens de werkconferentie ‘Oudere migranten in gesprek met zorgverzekeraars’ die door Pharos op 27 november 2010 werd georganiseerd. Er waren deelnemers vanuit diverse organisaties van oudere migranten. Samen met PGO Support en in overleg met de Chronisch Zieken en Gehandicaptenraad is een start gemaakt met het organiseren van een gezamenlijke training (bijscholing) over rol en positie van cliënten/patiënten in het zorgstelsel voor het kader van migrantenorganisaties. Er is een paneldiscussie georganiseerd tijdens de conferentie met RVZ waarin met migrantenorganisaties en zorgaanbieders gesproken is over het toerusten van migranten om in gesprek te gaan met zorgaanbieders. Pharos heeft met Zorgbelang Nederland afspraken gemaakt over regelmatige uitwisseling van kennis en ervaringen met betrekking tot de rol en positie van migranten in het zorgstelsel. Pharos heeft deelgenomen aan de ‘Olympiade Conferentie over cultuursensitieve ouderenzorg in Utrecht’ op 29 november 2010 en is toegetreden tot de werkgroep van het Netwerk Utrecht Zorgt voor Ouderen (NUZO), onderdeel van het Nationaal Programma Ouderenzorg (NPO). De werkgroep legt zich toe op het maken van afspraken over cultuursensitieve ouderenzorg in het Utrechtse netwerk van wonen, welzijn en zorg. Pharos heeft met CSO en het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM) de intentie uitgesproken om in 2011 een meerjarenprogramma ouderenzorg op te starten. Het programma gaat zich richten op het versterken van de rol en positie van oudere migranten in het zorgstelsel en het waarborgen van een goede kwaliteit en toegankelijkheid van zorg voor oudere migranten. Het Haga Ziekenhuis in Den Haag heeft met Pharos contact gezocht voor ondersteuning en advies van de afdeling oncologie bij het cultuursensitief maken van patiënteninformatie en deskundigheidsbevordering van de medewerkers in het omgaan met mensen van allochtone afkomst. Pharos heeft het LOC benaderd om bij te dragen aan de uitwerking van actiepunten van de strategische toekomstagenda zoals die in de gezamenlijke conferentie met RVZ zijn besproken. Met het NPCF is het initiatief genomen om een projectplan te ontwikkelen om subjectieve patiëntervaringen in een web community omgeving te publiceren en verdere uitwisseling van klantervaringen van allochtonen te stimuleren.

Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Migrantenorganisaties, NOOM, CSO, NPCF, LOC, Haga Ziekenhuis, PGO Support, NUZO, NPO.


Pagina 53

4. Versterking rol van migranten naar zorgverzekeraars en gemeenten Inleiding Migranten vormen momenteel 20% van het potentiële bestand van verzekerden. Het is de verantwoordelijkheid van verzekeraars en gemeenten bij het contracteren van zorg na te gaan of wat zij inkopen ook aansluit bij en effectief is voor deze verzekerden. Vooral oudere migranten met een niet-westerse achtergrond zijn niet gewend om zich als onderhandelingspartner in de zorg te zien. In het programma ‘Migrant als klant’ besteden we aandacht aan de rol van organisaties van oudere migranten bij de zorginkoop door verzekeraars. Daarnaast wordt kennis ontwikkeld gericht op het stimuleren van migranten zelf om meer regie en verantwoordelijkheid te nemen hun zorgvraag voor het voetlicht te brengen. Zij kunnen zelf verzekeraars en gemeenten prikkelen om bij de inkoop van zorg daar beter rekening mee te houden. Doel Migranten zijn ondersteund en gefaciliteerd om hun rol als klant van zorgverzekeraars en als burger in gemeenten waar te maken, zodat zorgverzekeraars en gemeenten zorg en ondersteuning inkopen die ook voor hen effectief is. Activiteiten • Uitvoeren van een quickscan via deskresearch en (telefonische) interviews naar belemmeringen die zorgverzekeraars ondervinden in hun dienstverlening aan migranten. • Houden van een interviewronde onder (oudere) allochtonen naar knelpunten die zij ervaren in relatie met zorgverzekeraars en verzorgen van een training aan oudere migranten over onderhandelen met zorgverzekeraars over wensen en knelpunten. • Organiseren van een bijeenkomst voor migrantenorganisaties en zorgverzekeraars om te spreken over wederzijdse rollen en verantwoordelijkheden. Resultaten • Er is een quickscan uitgevoerd bij zorgverzekeraars. Daarin is nagegaan in hoeverre er bij de inkoop specifieke aandacht is voor allochtone verzekerden en welke belemmeringen zorgverzekeraars ervaren in hun dienstverlening aan allochtone verzekerden. Uit de quickscan bleek dat veel zorgverzekeraars wel aangeven dat zij allochtonen als een belangrijke klantengroep zien en ermee in gesprek willen, maar dat zij tegelijkertijd in de praktijk nog niet zover zijn. Verzekeraars hebben moeite met de communicatie met allochtone doelgroepen en het vinden van juiste ingangen bij en representatieve vertegenwoordigingen van migranten. • Op 27 november 2010 is door Pharos een werkconferentie ‘Oudere migranten in gesprek met zorgverzekeraars’ georganiseerd. Tijdens deze dag zijn deelnemers van diverse organisaties van oudere migranten in gesprek gegaan met zorgverzekeraar Agis. Resultaat van de bijeenkomst is dat er acht concrete actiepunten zijn opgesteld voor uitvoering door beide partijen. Agis, NOOM en Pharos hebben afgesproken deze in 2011 ter hand te nemen. Agis en NOOM hebben positief gereageerd op het aanbod van Pharos om migrantenorganisaties en verzekeraars te ondersteunen bij het zetten van

Pagina 54


• •

stappen om passend (inkoop)beleid vanuit het perspectief van migranten te ontwikkelen De resultaten van de conferentie zijn ook bekend gemaakt bij de overige zorgverzekeraars. Met zorgverzekeraar Agis is afgesproken om samen met NOOM actueel voorlichtingsmateriaal te ontwikkelen. Hiertoe zullen in 2011 een aantal pilots worden georganiseerd. Een train-de-trainer methodiek voor migranten(organisaties) maakt daarvan deel uit. Dit naar aanleiding van het feit dat er nog steeds veel onbekendheid bij migranten is over de werking van het zorgstelsel en het aanbod van zorgverzekeringen.

Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners NOOM, Agis, zorgverzekeraars.

5. Extra project: Toeleiding naar taal/inburgering Inleiding In maart 2010 is met het ministerie van VWS en het voormalig ministerie van VROM (WWI) gesproken over een effectievere inzet van tolken in de zorg. Daarbij kwam ter sprake of kon worden nagegaan of en hoe de zorg kan fungeren als vindplaats voor diegenen die de Nederlandse taal nog niet beheersen. Veel migranten zijn niet verplicht zijn om naar les te gaan maar kunnen wel veel profijt hebben bij het beter leren beheersen van de Nederlandse taal. In de tweede helft van 2010 heeft Pharos onderzocht of er huidige praktijken zijn waarbij migranten via deze route gestimuleerd kunnen worden om deel te nemen aan taal- en inburgeringlessen. De tijd die is ingezet voor dit project is beschikbaar doordat projecten bij Jeugd zijn vervallen. Dit is toegelicht in onze brief van 28-10-2010, Wijzigingen jaarplan 2010 Pharos (kenmerk 3491110MvB). Doel Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om toeleiding van migranten met een beperkte beheersing van de Nederlandse taal via het zorgcircuit naar taal- en inburgeringlessen te bevorderen. Activiteiten en resultaten • Er is een inventarisatie gemaakt van het huidige aanbod. Hiertoe zijn telefonisch geïnterviewd: 40 • huisartsen en fysiotherapeuten in 16 achterstandswijken, het ROC van Amsterdam, de taalaanbieder ‘Taal op Maat’, het Gemeentelijk Servicebureau voor inburgering ‘Taalwijzer’ en het Centrum voor Jeugd en gezin (CJG) in Amsterdam West. • Uit deze interviews bleek dat zorgverleners, met uitzondering van het benaderde CJG, niet • doorverwijzen naar taal- en inburgeringlessen of bureaus.- Het benaderde CJG bleek incidenteel cliënten die het Nederlands matig of slecht beheersen door te verwijzen naar taalles.


Pagina 55

• • • •

• •

De inventarisatie toonde aan dat er in de praktijk tot op heden niet of nauwelijks good practices tot stand zijn gekomen. Een actuele beschrijving van good practices is daarmee niet haalbaar. Een pilot tussen hierboven genoemde fysiotherapeut en taalaanbieder in hetzelfde gebouw is gestrand op het feit dat de taalaanbieder geen subsidie krijgt van de gemeente. De taallessen zouden daardoor te duur worden voor doorsnee cursisten (80 euro per dagdeel) Eind 2010 was een zorginstelling in principe bereid mee te werken aan een pilot; concrete toezegging was nog niet mogelijk. Bij de pilot zal in 2011 gemonitord worden op doorverwijzing.

Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners (Mogelijk zijn) CJG Amsterdam West, nader te bepalen fysiotherapeuten of gezondheidscentra.

Totaal aantal uren meerjarenprogramma Migrant als Klant: 1.486 uren.

Pagina 56


6. Gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen Meerjarenprogramma 2010 – 2013

“Door het medisch advies krijgen we nu vroeg al een eerste indruk over gezondheidsproblemen van asielzoekers. Dat helpt ons in het invulling geven aan het gehoor” (Medewerker IND, tijdens door Pharos verzorgde cursus)

Inleiding Het zorgsysteem voor asielzoekers is met ingang van 1 januari 2009 herzien. Het is een bekend gegeven dat asielzoekers en vluchtelingen relatief veel gezondheidsklachten hebben. In de preventie, vroegtijdige signalering en behandeling is veel winst te behalen, zowel voor de gezondheid van asielzoekers als voor het zorgsysteem. In de asielprocedure spelen vaak medische vraagstukken. Het vroegtijdig signaleren en goed hanteren hiervan heeft invloed op de kwaliteit en duur van de procedure. Pharos wordt door professionals, organisaties en beleidsmakers regelmatig gevraagd om haar expertise op deze terreinen en dat van de kwaliteit en effectiviteit van zorg voor asielzoekers/vluchtelingen in te zetten. In 2010 heeft het meerjarenprogramma zich met name gericht op: • Vroegsignalering van gezondheidsproblemen van asielzoekers in Nederland en in Europees verband. Op verzoek van de IND heeft Pharos deelgenomen aan het aanbestedingsteam voor het medisch advies aan het begin van asielprocedure en de protocolcommissie van Medifirst, de organisatie die het medisch advies uitvoert. Onze bijdragen op dit terrein hebben het effect gehad dat er onder betrokken partijen vertrouwen bestaat dat het medisch advies zorgvuldig uitgevoerd kan worden. Een hoogtepunt vormde het feit dat Pharos gevraagd is op dit thema een presentatie te verzorgen op een EU Ministeriële conferentie in Brussel. • Kwaliteit en toegankelijkheid van het zorgsysteem voor asielzoekers. Pharos heeft in 2010 een kwalitatief onderzoek uitgevoerd op dit thema en de uitkomsten besproken met relevante partijen. Dit heeft ertoe geleid dat er voor 2011 een gedragen plan ligt om in te zetten op preventie. De IGZ vroeg Pharos in 2010 mee te denken over het toetsingskader voor de evaluatie van het nieuwe zorgsysteem. • Het ondersteunen van het Stichting Duurzame Terugkeer (SDT) op het gebied van psychosociale begeleiding van terugkeer. Met de trainingen van Pharos over medische aspecten in de procedure en de zorg aan asielzoekers zijn in 2010 totaal een kleine 200 mensen bereikt. Naast het bovenstaande heeft Pharos ook vele vragen van individuele professionals uit de gezondheids- en asielwereld beantwoord en haar kennis gedeeld in publicaties en presentaties tijdens conferenties. Het bereik van de publicaties en presentaties geldt een groot deel van de professionals werkzaam met asielzoekers/vluchtelingen, circa 100 Ngo’s en beleidsmakers. Doelen 2010-2013 De kennis en deskundigheid van Pharos inzetten om: • De kwaliteit van zorg in het nieuwe zorgsysteem voor asielzoekers en vluchtelingen te stimuleren en borgen.


Pagina 57

•

•

Knelpunten rondom medische zaken in de asielprocedure te reduceren en de professionele afstemming en samenwerking tussen diverse partijen te bevorderen. Lokale, landelijke en Europese partijen te ondersteunen rondom het thema gezondheidsbevordering van asielzoekers en vluchtelingen.

Activiteiten meerjarenprogramma Gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen in 2010

I Interventies en good practices 1. Vroegtijdige identificatie van gezondheidsproblemen Inleiding Zowel in Nederland als op Europees niveau is men het erover eens dat vroegsignalering van gezondheidsproblemen bij asielzoekers leidt tot een efficiëntere asielprocedure enerzijds en gezondheidswinst voor de asielzoeker anderzijds. Pharos heeft als kenniscentrum een naam op dit gebied en is ook in 2010 in nationaal en Europees verband gevraagd haar expertise in te zetten. Op verzoek van o.a. de IND zijn we betrokken geweest bij het ontwikkelen en implementatie van het medisch advies, dat per 1 juli 2010 van start is gegaan. Op Europees niveau is Pharos uitgenodigd om voor de Ministeriele Conferentie “Quality and Efficiency in the Asylum Process” een paper te schrijven over het Istanbul Protocol en deze te presenteren. Het Istanbul protocol geeft een kader waarbinnen zorgverleners, overheden en juristen om moeten gaan met mensen die slachtoffer zijn van marteling en met getraumatiseerden. Pharos is samen met partners en koepelorganisaties uit diverse EU-landen, op 1 juli gestart met het PROTECTproject, dat deels door het European Refugee Fund (ERF) is gefinancierd. Dit project beoogt voor de EU bruikbare instrumenten te ontwikkelen voor vroegtijdige signalering van gevolgen van marteling en geweld. Doel Ontwikkelen en inzetten van kennis ten behoeve van de vormgeving van een zorgvuldig en kwalitatief goed medisch onderzoek aan het begin van de asielprocedure, de bevordering van vroegsignalering en het gebruik van het Istanbul Protocol op nationaal en internationaal niveau. Activiteiten • Verzamelen van kennis en volgen van nieuwe ontwikkelingen op het terrein van medische aspecten van de asielprocedure. • Lidmaatschap van de PIVA (Programma Invoering Verbeterde Asielprocedure), werkgroep medisch en vervolg hierop; tevens van het aanbestedingsteam voor het medisch advies Horen en beslissen van de IND; in 2010 12 keer bijeengeweest. • Lidmaatschap van de protocolcommissie van Medifirst, de uitvoerder van het Medisch Advies Horen en beslissen. • Verzorgen van trainingen aan IND medewerkers, de advocatuur en verpleegkundigen en artsen van Medifirst, de uitvoerders van het medisch advies.

Pagina 58


• •

• •

• •

Schrijven van artikel over het medisch advies. Lidmaatschap van de begeleidingscommissie van de Radboud Universiteit van onderzoek naar het effect van psychologische onderzoeken aan het begin van de procedure op de werkwijze van de IND en advocaten. Verzorging van presentaties over de vroegsignalering van psychische problematiek bij asielzoekers. Onder de aandacht brengen van de principes van het Istanbul Protocol en vroegsignalering van kwetsbare asielzoekers o.a. door middel van de Care Full nieuwsbrief. Voorbereiding van een paper voor de EU Ministeriele conferentie over het Common European Asylum System in Brussel. Start in de zomer van het Europese project PROTECT.

Resultaten • Pharos heeft in 2010 haar kennis effectief kunnen inzetten voor het zorgvuldig, kwalitatief goed en verantwoord uitvoeren van het medisch onderzoek/advies aan het begin van de asielprocedure, waar partijen in juli mee zijn gestart. Haar deskundigheid is ingebracht via deelname en advies aan de PIVA (project invoering verbetering asielprocedure)-werkgroep medisch, het aanbestedingsteam van de IND voor het medisch advies en aan de protocolcommissie van Medifirst (de organisatie die het medisch onderzoek uit is gaan voeren). Zo heeft Pharos bijgedragen aan de eisen waaraan een signaleringslijst moet voldoen, en heeft geadviseerd over type vragen, wijze waarop er gevraagd wordt, de competenties van de vragensteller en wie invulling geeft aan het medisch advies in de praktijk. • Zestig IND medewerkers, vijfentwintig advocaten en tien zorgverleners zijn via zes trainingen van Pharos geschoold in het zorgvuldig en verantwoord uitvoeren van het medisch advies en het omgaan met de uitkomsten ervan. • Honderd Europese Ngo’s zijn, middels een nieuwsbrief over de voortgang van het CareFull-project, op de hoogte gesteld van het Istanbul Protocol en het belang van vroegsignalering van gezondheidsproblemen ten gevolge van marteling en geweld. • EU Ministers met de portefeuille asiel zijn door Pharos tijdens een ministeriële conferentie op de hoogte gebracht van het Istanbul Protocol en het belang van de hantering daarvan. • Via deelname aan de volgende conferenties en via publicaties heeft Pharos kennis overgedragen rondom medische zaken in de asielprocedure: • Conferenties: o de hierboven genoemde EU Ministeriële Conferentie Quality and Efficiency in the Asylum Process, september, Brussel (paper voorbereid en gepresenteerd over het Istanbul Protocol en het belang van vroegsignalering). o het congres Transcultural Psychiatry, juni, Amsterdam. • Publicaties: o E. Bloemen. Medisch advies in de asielprocedure. Meer aandacht voor kwetsbare asielzoekers, Phaxx 2010 nr. 3. o M. Wijnkoop, E. Vloeberghs. Traumatized asylum seekers a vulnerable group asylum seekers with special needs in the asylum process. Ministeriële Conferentie Quality and Efficiency in the Asylum Process, Brussel.


Pagina 59

•

•

Met cofinanciering van ERF is in het project PROTECT een eerste concept van een vroeg-identificatie-tool ten behoeve van de identificatie van martelslachtoffers ontwikkeld en bruikbaar binnen de EU. In 2011 wordt dit project voortgezet en afgerond. Dan zal een procesbeschrijving en trainingsmanual aan dit instrument worden toegevoegd en het volledige pakket onder de aandacht worden gebracht bij beleidsmakers. Er is dan een Europees ontwikkeld vroegsignaleringsinstrument beschikbaar dat ingezet kan worden in het CEAS (Common European Asylum System).

Looptijd 2009-2011 Samenwerkingspartners Ministerie van Justitie, IND, advocaten verbonden aan de Orde van Advocaten en de Vereniging van Asieladvocaten, Vluchtelingenwerk, Amnesty International, ASKV, medische beroepsorganisaties (o.a. KNMG, LHV). Carefull samenwerkingsverband (met Amnesty en Vluchtelingenwerk). Samenwerkingspartners binnen ‘PROTECT’ zijn: Parcours d’exil (Frankrijk), ACET (Bulgarije), Cordelia (Hongarije), BZFO (Duitsland), IRCT (Denemarken) en het Odysseus-Netwerk. Het deelproject PROTECT wordt uitgevoerd met cofinanciering van het ERF, het European Refugee Fund.

2. Stimuleren en borgen kwaliteit en toegang tot zorg in het (nieuwe) zorgsysteem voor asielzoekers Inleiding In 2010 heeft Pharos bijgedragen aan de kwaliteit van de medische zorg aan asielzoekers. Op verzoek van GC A/Menzis, COA en de Inspectie voor de Volksgezondheid heeft Pharos geadviseerd over toegankelijkheid en kwaliteit van de medische zorg, alsmede het toetsen hiervan. Op verzoek van GC A/Menzis heeft Pharos de nieuwe eerstelijns GGZ consulenten getraind op culturele competenties. Met cofinanciering werd een onderzoek naar de zorg aan asielzoekers met psychische problemen (ZAPP) uitgevoerd met steun van GC A/Menzis en zijn de daaruit voortvloeiende aanbevelingen besproken met de bij opvang en zorg betrokken partijen. Belangrijkste conclusies uit dit onderzoek zijn dat er op psychosociaal gebied preventie noodzakelijk is (m.n. zinnige dagbesteding), dat er in de ketensamenwerking betere afstemming nodig is en dat er deskundigheidsbevordering met name op het gebied van cultuursensitieve competenties wenselijk is. De bij opvang en zorg betrokken partijen, zoals COA en GC A/Menzis, geven aan de inbreng van Pharos als gesprekspartners op het gebied van de vormgeving van kwaliteitsontwikkeling en -borging en deskundigheidbevordering binnen het zorgsysteem op prijs te stellen en in de toekomst te willen continueren.

Doel Het door middel van advisering en deskundigheidsbevordering bijdragen aan de kwaliteit van medische en geestelijke (gezondheids) zorg aan asielzoekers.

Pagina 60


Activiteiten • Volgen van de ontwikkelingen in het zorgsysteem, door het bijhouden van kennisdocumenten en overleg met bij de opvang en zorg betrokken partijen als COA en GC A/Menzis. • Deelname aan het onderzoeksteam ‘Zorg aan asielzoekers met psychische problemen (ZAPP)’. • Uitvoeren van een deelstudie (kwalitatief onderzoek) naar de zorg aan asielzoekers met psychische problemen, vanuit het perspectief van de hulpverleners; houden van interviews met praktijkondersteuners huisartsen (POH), huisartsen en GGZ medewerkers. Aan een andere deelstudie, gericht op ervaringen en opinies van asielzoekers en vluchtelingenexperts, is bijgedragen door hierin mee te denken. • Onderhouden van regelmatig contact gehad met GC A/Menzis, COA, LHV, VWS, GGZ-N, GGD-N en de IGZ en delen van informatie en beschikbaar stellen van kennis ten behoeve van de vormgeving van kwaliteitsontwikkeling, borging en deskundigheidbevordering binnen het zorgsysteem voor asielzoekers. • Advies uitbrengen aan betrokken partijen over kwaliteit en toegang tot zorg in het nieuwe zorgsysteem; onder andere door deelname aan de stakeholdersbijeenkomst van COA en Menzis en de klankbordgroep voor GGZzorg aan asielzoekers. • Op verzoek van de IGZ meedenken over het toetsingskader voor de evaluatie van het zorgsysteem. • Op verzoek van GC A/Menzis trainen van eerstelijns GGZ consulenten op culturele competenties. • Schrijven van het onderzoeksrapport, alsmede een artikel hierover. • Bijdragen leveren aan conferenties over de zorg aan asielzoekers. Resultaten • Het onderzoek naar de toegankelijkheid en kwaliteit van de GGZ-zorg voor asielzoekers is afgerond en verspreid • Pharos heeft bijgedragen aan kwaliteitsborging en deskundigheidsbevordering binnen het zorgsysteem voor asielzoekers, op de volgende resultaatgebieden: o Door het actief verspreiden van de ZAPP onderzoeksresultaten hebben zorgverleners, begeleiders van asielzoekers, beleidsmakers en overige betrokken partijen kennisgenomen van de stand van zaken in de toegang en kwaliteit van zorg aan asielzoekers en de voornaamste aanbevelingen om deze te verbeteren. o Dit heeft geresulteerd in breed gedragen vervolg onderzoek en maatregelen gericht op preventie, zoals opgenomen in het jaarplan van Pharos voor 2011. o Met advies van Pharos heeft de IGZ haar toetsingskader voor het evalueren van het nieuwe zorgmodel kunnen aanscherpen. • Door deelname aan de GGZ klankbordgroep voor asielzoekers leverde Pharos een bijdrage aan de verbetering van het samenhangend GGZ aanbod voor asielzoekers. • Op vraag is deskundigheidsbevordering verzorgd: de eerstelijns GGZ consulenten aangesloten bij GC A/Menzis hebben in de training van culturele competenties meer kennis opgedaan om met de doelgroep asielzoekers te werken. In de toekomst zal GC A/Menzis voor training van deze hulpverleners waar nodig gebruikmaken van faciliteiten en ondersteuning van Pharos.


Pagina 61

•

•

De volgende publicaties zijn verschenen: o F. Haker, H. van Bommel, E. Bloemen Onderzoeksrapport: Zorg aan asielzoekers met psychische problemen. Het perspectief van de hulpverleners. Pharos 2010 o E. Bloemen, F. Haker. Zorg aan asielzoekers met psychische problemen. Het perspectief van de hulpverleners. Phaxx 2010, nr. 4. In 2010 heeft Pharos de volgende conferenties bijgewoond: o COST (european Cooperation in the field of Scientific and technical research) meeting, Health of refugees and asylum seekers, februari, Utrecht o ZAPP conferentie. Over de uitkomsten van het onderzoek naar zorg aan asielzoekers met psychische problemen, november 2010, Amsterdam o EVASP conferentie. Enhancing Vulnerable Asylum Seekers Protection, juni 2010, Rome

Looptijd 2009-2011 Samenwerkingspartners GC A/Menzis, COA, LHV, GGZ-N, GGD N, COGIS/Centrum ’45, VWS, IGZ, VWN, ASKV. Cofinanciering voor het onderzoek naar de zorg aan asielzoekers met psychische problemen is verkregen bij de ASKV.

3. Medische aspecten bij terugkeer Inleiding Pharos maakt, samen met acht andere Ngo’s deel uit van de Stichting Duurzame Terugkeer (SDT). Deze stichting is op 1 februari van start gegaan met een tweejarige pilot waarin zij (ex-)asielzoekers ondersteunt bij de terugkeer naar het land van herkomst en het opbouwen van een toekomst aldaar. Doelstelling van de Stichting is: bijdragen aan duurzame, waardige en perspectiefvolle terugkeer. De pilot is in 2010 gefinancierd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken met cofinanciering van het Europees Terugkeer Fonds. De kwaliteit van de psychosociale begeleiding is een belangrijke succes- of faalfactor bij duurzame terugkeer. De kwaliteit ervan wisselt nogal en behoeft verbetering. Pharos zet haar deskundigheid binnen de SDT daartoe in en adviseert partijen tevens rondom medische en gezondheidszaken bij terugkeer. Concreet heeft Pharos in 2010 een methodiek ontwikkeld voor begeleiders van terugkeerders en trainingen verzorgd. Pharos leverde daardoor ook een bijdrage aan de samenwerking van de leden van de stichting, omdat deze methodiek door alle leden gebruikt wordt. In december heeft een tussentijdse evaluatie van de pilot plaatsgevonden op basis waarvan het Ministerie van Buitenlandse Zaken besluit of het project voortgezet zal worden met een tweede jaar.

Pagina 62


Doel Het door trainingen en methodiekontwikkeling bijdragen aan de kwaliteitsverbetering van de begeleiding van psychosociale en gezondheidsaspecten bij duurzame terugkeer. Activiteiten • Doorontwikkelen van bestaand trainingsmateriaal, zoals omgaan met machteloosheid, omgaan met suïcide dreiging en interculturele communicatie en/of inbedden hiervan in nieuwe methodiek voor psychosociale begeleiding bij terugkeer. • Geven van advies op maat via de I&A lijn (deels doorgesluisd door Helpdesk SDT) over zorgvuldig handelen met betrekking tot psychosociale en gezondheidsaspecten bij duurzame terugkeer. • Kennisontwikkeling en -deling van en tussen medewerkers van de Stichting Duurzame Terugkeer tijdens bijeenkomsten van de referentengroep t.b.v. de methodiekontwikkeling en bij de intervisiebijeenkomsten. • Schrijven van een overzichtsartikel over regelingen en ervaringen rond duurzame terugkeer in internationaal perspectief; opname hiervan in de methodiek. • Uitwisseling van kennis en ervaring met vluchtelingenexperts via trainingsbijeenkomst bij SMS • Uitvoering van trainingen op diverse niveaus voor professionals en vrijwilligers die belast zijn met de begeleiding van terugkeerders. • Ontwikkeling van een methodiek voor psychosociale begeleiding bij terugkeer, inclusief kwaliteitscriteria, in afstemming met de partners in de SDT. Deze methodiek bevat ook informatie op het versterken van psychosociale competenties en welzijn. Resultaten • Bestaand trainingsmateriaal t.a.v. het omgaan met gevoelens van machteloosheid, omgaan met suïcide dreiging en interculturele communicatie is bewerkt en opgenomen in een nieuwe methodiek. • Blijkens de evaluatierapporten en feedback na afloop van de trainingsbijeenkomsten hebben de begeleiders veel nieuwe kennis over psychosociale begeleiding bij terugkeer opgedaan. Men gaf ook aan dat er behoefte is aan een vervolg. Hierin zou het tweede jaar kunnen voorzien. • De volgende trainingen zijn gegeven: o Drie keer een 2-daagse training voor werkbegeleiders van VWN in Utrecht, Zwolle en Den Bosch over hoe je vrijwilligers kunt coachen bij het begeleiden van (ex-)asielzoekers (in totaal 33 werkbegeleiders). o Training aan 24 medewerkers van Nidos over de psychosociale aspecten van terugkeer bij amv’s. o Training aan 10 vertrouwenspersonen van SMS (veelal exasielzoekers) over het bespreekbaar maken van terugkeer bij de eigen achterban, met specifieke aandacht voor psychosociale aspecten van terugkeer. o Intervisiebijeenkomsten (ca. 1x per 6 weken) met 12 medewerkers op uitvoerend niveau van Maatwerk bij Terugkeer, Beyond Borders, COA, VWN en SMS. • Met de nieuwe methodiek rond psychosociale begeleiding bij terugkeer krijgen begeleiders handvatten ter beschikking voor effectieve psychosociale begeleiding en versterking van psychosociale competenties en welbevinden


Pagina 63

•

van terugkeerders. De methodiek wordt begin 2011 afgerond. Pharos verwacht dat de uitvoerende organisaties (in het tweede jaar) verdere begeleiding nodig hebben bij het in praktijk brengen van de kennis en inzichten zoals beschreven in de methodiek. Begeleiders zijn ad hoc geadviseerd over gezondheidsaspecten bij terugkeer tijdens de trainingsbijeenkomsten en via de I&A lijn en/of SDT Helpdesk.

Looptijd 2009-2011 Samenwerkingspartners Binnen de Stichting Duurzame Terugkeer: COA, HealthNet/TPO, HIT, IOM, Nidos, VWN, Maatwerk bij Terugkeer + Beyond Borders, SMS. Cofinanciering van dit project is er van het Ministerie van Buitenlandse Zaken met cofinanciering van het Europees Terugkeer Fonds.

4. Over zwijgen gesproken Zoals aangegeven in onze brief van 28 oktober 2010, Wijzigingen jaarplan Pharos (kenmerk 3491110MvB) is dit project vervallen. Het thema ‘zwijgen’ waar hulpverleners mee te maken krijgen na seksueel geweld is meegenomen in het kwalitatief onderzoek naar de hulpverlening aan asielzoekers met psychische problemen (ZAPP-onderzoek) dat Pharos heeft uitgevoerd (zie project 2). Dit onderzoek heeft met cofinanciering van het ASKV plaatsgevonden. De tijd die gereserveerd stond voor de verkenning rondom het thema ‘zwijgen’ is voor dit onderzoek ingezet.

II Kennismakeling en -overdracht, informatie, advies en beleidsadvisering 5. Kennisoverdracht, voorlichting, informatie en advies over medische en gezondheidsaspecten in de asielprocedure Inleiding Pharos krijgt veel vragen uit de praktijk die zich afspelen op het snijvlak van gezondheid en de asielprocedure. Er bestaat grote behoefte aan kennis over de problematiek rondom medische en gezondheidsaspecten in de asielprocedure. Pharos adviseert en schoolt professionals en organisaties in de asielwereld al jaren op dit terrein. De feedback op het informatie - en adviespunt vanuit de veldpartijen is doorgaans zeer positief. Dit blijkt ook uit het feit dat er veel vragen voor scholing en training blijven binnenkomen. Doelen • Het beschikbaar stellen van kennis aan alle relevante partijen die te maken hebben met medisch zaken in de asielprocedure. • Het bevorderen van professionele samenwerking en afstemming tussen zorgwereld en IND.

Pagina 64


Activiteiten • Adviseren van zorgverleners en andere relevante partijen over complexe gezondheidsproblemen van asielzoekers die een rol speelden in de asielprocedure. • Inbrengen van kennis over medische en psychische problematiek bij betrokken beleidsmakers en mensen die werkzaam zijn in de asielprocedure. • Deelname en advisering aan de Commissie medisch ethische dilemma’s van Centrum ’45. • Schrijven van artikelen. • Verzorging van trainingen aan zorgverleners, rechtshulpverleners en medewerkers van de IND over de medische aspecten in de asielprocedure. Resultaten • Zestig zorgverleners en rechtshulpverleners die vragen hebben rondom zieke asielzoekers zijn van informatie en advies voorzien. • Signalen uit de zorgwereld zijn doorgegeven aan verantwoordelijken in de wereld van asiel en opvang en andersom. Pharos vervult hiermee een brugfunctie tussen wereld van de gezondheidszorg en de juridische insteek van de IND. Bijvoorbeeld speelde dit rond de aandacht in de medische pers en populaire media rondom het medisch advies door het BMA • Er zijn vier trainingen gegeven waarin zorgverleners, IND medewerkers en advocaten kennis hebben opgedaan over het omgaan met zieke asielzoekers tijdens de procedure en de knelpunten die zich daarin voordoen. • Bijdrage geleverd aan het denken over medische ethiek in de GGZ door middel van deelname aan commissie hierboven genoemd. • Via Medisch Contact is kennis over het functioneren van het BMA (Bureau Medische Advisering) van de IND verspreid. Zembla heeft het onderwerp opgepakt en er een uitzending aan gewijd. Naar aanleiding hiervan zijn Kamervragen gesteld in januari 2011 over het functioneren van de BMA. De discussie over de werkwijze van het BMA gaat met name over de mate waarin BMA artsen zich laten leiden door de richtlijnen van de IND en richtlijnen op het terrein van hun medische professionele verantwoordelijkheden. • Kennisoverdracht heeft verder plaatsgevonden via de volgende publicaties: o E. Bloemen, J. Legemaate, H.J. Gilhuis, M. de Boo. Kritiek op artsen IND. Medische advisering in vreemdelingenzaken onder de maat. Medisch Contact nr. 48, 2 december 2010. o E. Bloemen. Boekbespreking over het proefschrift van K. Laban: 'Dutch Study Iraqi Asylum Seekers. Impact of a long asylum procedure on health and health related dimensions among Iraqi asylum seekers in the Netherlands; An epidemiological study' Phaxx 2010, nr. 4. Looptijd 2010-2013

Samenwerkingspartners IND, beleidsmakers, beroepsorganisaties in de zorg en rechtshulpverlening, Centrum ’45, Ngo’s zoals Amnesty International, Vluchtelingenwerk, ASKV.


Pagina 65

6. Beleidsadvisering algemeen en op geleide van actuele ontwikkelingen Inleiding Het asielbeleid en medische en zorgzaken daarbinnen is volop in beweging. In 2010 heeft Pharos diverse malen advies uitgebracht aan de overheid en overheidgelieerde instanties. Deels is dit in het verslag van de projecten al benoemd. Presentaties en publicaties die onder de projecten al zijn gerapporteerd worden hieronder niet herhaald. Doel De overheid en aan de overheid gelieerde instanties informeren en adviseren over actuele zaken met betrekking tot gezondheid van en zorg voor asielzoekers. Beleidsadviezen 2010 • Pharos heeft een adviesfunctie vervuld in het aanbestedingsteam voor het medisch advies/onderzoek aan het begin van de asielprocedure en is lid geweest van de protocolcommissie van Medifirst, de organisatie die het medisch onderzoek/advies uitvoert. • Pharos heeft bijgedragen aan de voorbereiding van het civil society initiatief IMMO: het Instituut voor Mensenrechten en Medisch Onderzoek, dat zich bezig wil gaan houden met medisch steunbewijs voor martelingen, verkrachting en geweld. • Pharos heeft aanbevelingen gedaan rondom het verbeteren van toegang en kwaliteit van zorg aan asielzoekers met psychische problemen aan het Gezondheidscentrum Asielzoekers van Menzis, COA en de LHV (zie project 2 van dit programma). • In twee gesprekken met de IGZ is advies gegeven over het opzetten van een evaluatieonderzoek naar het zorgsysteem voor asielzoekers en het daarbij behorende toetsingskader. • Op verzoek van het UAF (Universitair Vluchtelingen Fonds) is geadviseerd over studerende vluchtelingen in de gezondheidszorg. • Er is advies uitgebracht aan de Commissie Gelijke Behandeling over het thema discriminatie in de zorg. • Ambtenaren en politici zijn, op vragen van hun kant, van informatie voorzien over zaken die met het functioneren van het zorgsysteem te maken hebben en met medische aspecten in de asielprocedure. Effecten van beleidsadviezen De vragen die Pharos krijgt vanuit veldpartijen en overheid geven aan dat Pharos wordt gezien als een goede partij om te raadplegen in het kader van zorgvuldige beleidsvoering op dit terrein. Zoals eerder gesteld heeft de bijdrage van Pharos aan de voorbereiding van het medisch advies/onderzoek aan het begin van de asielprocedure als effect dat er onder betrokken partijen vertrouwen is ontstaan in een zorgvuldige uitvoering ervan. De IND en Medifirst hebben aangegeven de inbreng van Pharos op prijs te stellen en Pharos ook in de toekomst te willen betrekken. Looptijd 2010-2013 Totaal aantal uren meerjarenprogramma Gezondheid van asielzoekers en vluchtelingen: 4.500 uren.

Pagina 66



Pagina 67

Pagina 68


7. Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) Meerjarenprogramma 2010 - 2013

Inleiding Pharos zet zich als kennis en adviescentrum sinds 1993 in voor de strijd tegen VGV (vrouwelijke genitale verminking of meisjesbesnijdenis). Zowel nationaal als internationaal bestaat er overeenstemming over zero tolerance tegen VGV. Alle vormen van meisjesbesnijdenis worden beschouwd als een schending van mensenrechten, vrouwen- en kinderrechten. Het Ministerie van VWS voert actief beleid gericht op de bestrijding van VGV. In de periode 2006 – 2009 is er, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), een vierjarige pilot preventie VGV uitgevoerd in zes grote steden waar relatief veel mensen uit de risicolanden wonen. Binnen deze pilot was er een intensieve samenwerking tussen GGD-en van zes pilotgemeenten (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven en Tilburg), Pharos en FSAN. Deze pilot is uitgebreid geëvalueerd. Mede op basis van de uitkomsten van deze evaluatie zijn de doelstellingen van het programma als volgt aangescherpt:

Doelstelling meerjarenprogramma VGV 2010-2013 1. Kennis en deskundigheid van Pharos inzetten ter ondersteuning van de uitrol, borging en inbedding van lessen, interventies en good practices uit de pilot preventie VGV 2005-2009. 2. Het door ontwikkelen van de justitiële aanpak gericht op het versterken van de signalering en verhoging van het aantal meldingen en aangiftes. 3. Het ontwikkelen van een plan van aanpak ‘geïntegreerd zorgaanbod voor medische, psychische, sociale en relationele gevolgen van meisjesbesnijdenis’, afgestemd op de behoefte van de betrokkenen. 4. Faciliteren van een ‘Nee tegen VGV’ beweging in Nederland. 5. Het inventariseren, uitwisselen en analyseren van lessen, interventies, good practices in Europa en Afrika. Pharos kijkt terug op een jaar van intensieve samenwerking met partijen die betrokken zijn bij de preventie van VGV. Zo is het gebruik van het handelingsprotocol VGV voor professionals gemonitord samen met vertegenwoordigers van het ministerie van VWS, het ministerie van Justitie, politie, de MO groep Jeugdzorg, de Raad voor Kinderbescherming, het Openbaar Ministerie, GGD Nederland en het AMK. Het is goed om te merken dat het onderwerp bij professionals op het netvlies staat; meerdere disciplines vragen om scholing over signalering of medische en psychosociale zorg. Zo is samen met de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen een training ontwikkeld en zijn GGD-en getraind. De toegenomen interesse bleek eveneens uit de hoge opkomst van medici op het symposium ‘Vrouwelijke Genitale Verminking; signalering en differentiële diagnostiek’ dat Pharos in samenwerking met het ministerie van VWS, het ministerie van Justitie en het Nederlands Forensisch Instituut organiseerde.


Pagina 69

Het ministerie van VWS hecht belang aan wat we kunnen leren van de landen van herkomst en van andere Europese landen. Samenwerking en kennisuitwisseling tussen landen kan bijdragen aan een versnelde uitbanning van VGV. Pharos werkt hier actief aan mee bijvoorbeeld door te onderzoeken hoe succesvolle aanpakken uit landen van herkomst vertaald kunnen worden naar de Nederlandse situatie. Het is opvallend hoe jongeren betrokken zijn bij het onderwerp VGV; het aantal bezoekers van een website, ontwikkeld door de bij Pharos ondergebrachte jongerengroep ‘No Game’, steeg met 43%. Ook door de inzet van social media als Facebook en Hyves gaan jongeren met elkaar in discussie over dit thema; een goede impuls voor een toekomstige generatie die nee zegt tegen VGV.

Activiteiten meerjarenprogramma Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking 2010 I Interventies en Good Practices 1. Borgen van de kennis uit de pilot Preventie VGV 2005- 2009 Inleiding De regie over de landelijke uitrol van lessen uit de pilotperiode Preventie VGV bij de Jeugdgezondheidszorg (JGZ) ligt in 2010-2011bij GGD Nederland. Om deze landelijke uitrol te ondersteunen heeft Pharos de ervaringen uit de pilot gebundeld en ontsloten door middel van beschrijvingen en publicaties via de website meisjesbesnijdenis.nl en Focal Point nieuwsbrief. Onderzocht is of de lesmap meisjesbesnijdenis voor primair en voortgezet onderwijs, die aandacht besteed aan kennis, houding en vaardigheden rondom meisjesbesnijdenis, in aanmerking komt voor certificering. In 2010 is de sociale kaart met de beschikbare expertise op het terrein van VGV in Nederland verder ontwikkeld. Doel Pharos zet haar kennis en deskundigheid in: • Ter ondersteuning van de borging en uitrol van de opgedane expertise binnen de pilots in 6 gemeenten. • Om zicht te krijgen op welke van de interventies, waarom en onder welke omstandigheden, ‘promising’ zijn of de term ‘good practice’ verdienen. Activiteiten • Afronding van een document met daarin een beschrijving van de interventies en instrumenten die zijn ontwikkeld en uitgezet tijdens het pilotproject Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV), 2006 – 2009. • Ontwikkelen van een landelijke sociale kaart met de beschikbare expertise op het terrein van VGV in Nederland. • Evaluatie lesmap meisjesbesnijdenis volgens criteria van het CGL (op het niveau ‘goed beschreven’) i.s.m. de Rutgers Nisso Groep. • Herziening en actualiseren van gespreksprotocol en het protocol ombuigen naar het ‘Standpunt Preventie van Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) door

Pagina 70


de Jeugdgezondheidszorg (ontwikkeld door het Centrum Jeugdgezondheid van het RIVM in samenwerking met Pharos).

Resultaten • Pharos rapport met daarin handvatten: beschrijving interventies en instrumenten Vrouwelijke Genitale Verminking periode 2006 – 2009. Dit document is digitaal beschikbaar, zodat het document aangevuld kan worden met actuele ervaringen. • Bovengenoemd materiaal is onder de aandacht gebracht in trainingen, via de nieuwsbrief Focal Point meisjesbesnijdenis en de website www.meisjesbesnijdenis.nl • Landelijke sociale kaart expertise VGV is aangevuld met onder andere aandacht-functionarissen VGV uit o.a. GGD, AMK. • De lesmap meisjesbesnijdenis is beoordeeld als ‘ondersteunend materiaal’ door het CGL. • Pharos is mede auteur van het gepubliceerde RIVM rapport: Standpunt Preventie van vrouwelijke genitale verminking (VGV) door de Jeugdgezondheidszorg. Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners Actiz, AJN, Centrum Jeugdgezondheid/RIVM, NVDA, GGD Nederland, GGD Nederland/PGA, Rutgers Nisso groep, V&VN fractie Jeugd, GGD Amsterdam, GGD Den Haag, GGD Brabant Zuidoost, GGD Rotterdam, GGD Hart voor Brabant, GG&GD Utrecht.

2. ‘Nee tegen VGV’ beweging Inleiding In 2010 hebben FSAN en VON de regie gekregen over de landelijke uitrol van preventie van VGV door zelforganisaties en sleutelpersonen. Zij zijn gestart met de ‘Nee tegen VGV-beweging in Nederland’. Dit was aanleiding om de oorspronkelijke doelstelling van het project voor Pharos aan te passen, zoals gemeld in onze brief van 28-10-2010, Wijzigingen jaarplan Pharos (kenmerk 3491110MvB). In plaats van het faciliteren van de ‘Nee tegen VGV-beweging’, richt Pharos zich op onderzoek en/of advies over hoe succesvolle aanpakken uit landen van herkomst vertaald kunnen worden naar de Nederlandse situatie. Het idee achter de ‘Nee tegen VGV-beweging’ is dat daadwerkelijke gedragsverandering vanuit de risicogemeenschappen zelf tot stand moeten komen. De term ‘Nee tegen VGV’ is vooral geïnspireerd op het TOSTAN-project in Senegal, waarin de uitspraak ‘Nee tegen VGV’ collectief door de gemeenschap gedragen wordt. Pharos heeft zich middels literatuurstudie verdiept in deze aanpak (sociale conventiemodel) met als doel te onderzoeken welke elementen kunnen worden overgenomen voor Nederland. De literatuurstudie heeft duidelijk gemaakt dat het komen tot gedragsverandering ten aanzien van VGV complex is. Zelfs als kennis over de schadelijke gevolgen van


Pagina 71

VGV toeneemt en de houding verandert (men is ervan overtuigd dat VGV niet uitgevoerd zou moeten worden), leidt dat niet automatisch tot gedragsverandering. Op basis van de studie heeft Pharos geconstateerd dat een gedegen advies over het overnemen van (elementen) uit succesvolle aanpakken in risicolanden gecombineerd moet worden met een analyse van de lokale situatie. Daarnaast is het van belang om de interventies in de landen van herkomst grondig te bestuderen, bij voorkeur in de landen zelf. Dit moet leiden tot een framework waaruit blijkt in welke situatie(s) wat voor succesfactoren gelden als het gaat om het bestrijden van VGV. Op basis van de literatuurstudie is Pharos gekomen tot een plan van aanpak waarbij, naast een analyse van de situatie in Nederland, ook gekeken wordt naar de succesvolle elementen uit aanpakken van VGV in andere Afrikaanse landen dan Senegal. De in het jaarplan opgenomen doelstelling is gewijzigd, zoals hierboven toegelicht. De gewijzigde doelstelling is: Doel Onderzoek naar welke elementen uit het sociale conventiemodel succesvol zijn en hoe deze ingepast kunnen worden binnen de Nederlandse en Europese context. Activiteiten • Literatuuronderzoek • Vertaling van literatuuronderzoek in een plan van aanpak, met als doel succesvolle aanpakken in risicolanden te vertalen naar de Nederlandse situatie. Resultaten • Plan van aanpak, onderbouwd door literatuurstudie, waarbij naast een analyse van de situatie in Nederland, ook gekeken wordt naar de succesvolle elementen uit aanpakken van VGV in andere Afrikaanse landen dan Senegal. • Contacten met (wetenschappelijke) partners voor onderzoek. Looptijd 2010-2013

3. Monitoringstraject handelingsprotocol VGV professionals Inleiding Specifiek voor VGV is in de afgelopen jaren een handelingsprotocol ontwikkeld dat zicht geeft op hoe te handelen vanaf het moment van melding of een adviesaanvraag over een vermoeden van een dreigende of een uitgevoerde besnijdenis bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Het protocol sluit aan op de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling die de overheid voornemens is verplicht te stellen. De meldcode is een stappenplan voor professionals met te nemen stappen bij vermoedens van kindermishandeling en/of huiselijk geweld. De meldcode is feitelijk een voorportaal van het handelingsprotocol. Pharos heeft eind 2009 vertegenwoordigers van de betrokken partijen uitgenodigd om deel te nemen aan de adviescommissie voor het handelingsprotocol met als doel het gebruik van het protocol te monitoren en waar nodig bij te stellen. Ook draagt de adviescommissie zorg voor de afstemming met de meldcode huiselijk

Pagina 72


geweld en kindermishandeling. Daarnaast stimuleert en faciliteert Pharos de uitwisseling van ervaringen tussen AMK aandachtsfunctionarissen waar het gaat om het gebruik van het handelingsprotocol. Doelen • Monitoren van het gebruik van het handelingsprotocol en het zo nodig in overleg met de adviescommissie bijstellen hiervan. • De bij het protocol betrokken partijen uit de zorgen justitiële keten met elkaar in gesprek brengen om meer zicht te krijgen op elkaars werk. Activiteiten • Tweemaal is een vragenronde gehouden onder de AMK aandachtsfunctionarissen naar ervaringen met het handelingsprotocol. • Pharos heeft tweemaal een vergadering van de adviescommissie voor het handelingsprotocol georganiseerd en het voorzitterschap op zich genomen. O.a.de afstemming met meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling is aan de orde gekomen. • Organisatie van een landelijke bijeenkomst voor AMK en de RvdK aandachtsfunctionarissen VGV, met als doel het gezamenlijk bespreken van casuïstiek. • Beheer van lijst met AMK aandachtsfunctionarissen. • Informeren van de AMK aandachtsfunctionarissen over ontwikkelingen rondom handelingsprotocol. • Bijwonen bijeenkomsten over de meldcode, georganiseerd door ministerie van VWS. Resultaten • Ervaringen met het handelingsprotocol zijn uitgewisseld via vergadering en organisatie van een landelijke bijeenkomst. • Er is een update gemaakt van het handelingsprotocol. • AMK en RvdK aandachtsfunctionarissen zijn geïnformeerd over het bijgestelde handelingsprotocol. • Handelingsprotocol is afgestemd met de meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling. Looptijd Doorlopend Samenwerkingspartners De adviescommissie bestaat uit vertegenwoordigers van: het Ministerie van VWS, het Ministerie van Justitie, de politie (Programma Huiselijk Geweld en de Politietaak), de MO groep Jeugdzorg, de Raad voor de Kinderbescherming, het Openbaar Ministerie, de GGD Nederland, het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling Utrecht

4. Meldingsbereidheid vanuit risicogemeenschappen Inleiding In de tweede helft 2009 is Pharos, in samenwerking met FSAN, gestart met een exploratief vooronderzoek ‘Meldingsbereidheid binnen de risicogemeenschap’. Begin 2010 is dit rapport afgerond en verspreid. Ten tijde van het schrijven van het


Pagina 73

jaarplan voor 2010 was het idee dat op basis van dit rapport verdere interventies zouden worden ontwikkeld. Gaandeweg het onderzoek is duidelijk geworden dat het niet zinvol is om aparte interventies met betrekking tot melding en aangifte te ontwikkelen. Tijdens de focusgroepdiscussies, waarin met name sleutelpersonen participeerden, werd door de deelnemers gesteld dat melden een taak is voor professionals. De taak van sleutelpersonen ligt vooral bij bewustwording en mentaliteitsverandering. Met voorlichting en informatie betrekken zij de risicogemeenschappen bij VGV. Wel werd aangegeven dat er bij sleutelpersonen behoefte is aan meer kennis over procedures en aan de sociale kaart rondom melden of het vragen van advies aan bijvoorbeeld AMK’s, zodat zij dit mee kunnen nemen in hun voorlichting. In overleg met het ministerie van VWS is besloten om in plaats van het ontwikkelen van een interventie over meldingsbereidheid, de capaciteit van Pharos in te zetten voor activiteiten rondom geïntegreerde medische en psychosociale zorg. Daarnaast is besloten in de trainingen van sleutelpersonen kennisoverdracht over procedures rondom melden op te nemen. Doel Stimuleren en activeren van meldingsbereidheid onder risicogroepen. Activiteiten • Afronding rapport vooronderzoek ‘Meldingsbereidheid binnen de risicogemeenschap’ • Aanpassing bestaande trainingen voor sleutelpersonen met meer kennis over procedures rondom melden. • Verspreiden van het onderzoek ‘Meldingsbereidheid binnen de risicogemeenschap’ onder deelnemers focusgroepsdiscussies en AMK aandachtsfunctionarissen. • Toelichting rapport tijdens bijeenkomst met AMK aandachtsfunctionarissen. Resultaten • Rapport vooronderzoek ‘Meldingsbereidheid binnen de risicogemeenschap’ is afgerond en verspreid. • Trainingen voor sleutelpersonen zijn aangescherpt met meer kennis over procedures rondom melden. Hierdoor hebben sleutelpersonen nu handvatten om ook hierover betere voorlichting te kunnen geven. • AMK aandachtsfunctionarissen zijn beter op de hoogte van vragen en onduidelijkheden die er bij sleutelpersonen zijn als het gaat om procedures van melden en de drempel voor het aanvragen van advies. Looptijd 2010 Samenwerkingspartners FSAN

5. Geïntegreerde medische en psychosociale zorg Inleiding Het onderwerp medische en psychosociale zorg voor vrouwen die besneden zijn is in beweging. Er is een toename van aandacht hiervoor. Dit uit zich in meer scholingsbehoefte in het veld op dit terrein, onder andere bij verloskundigen. Pharos

Pagina 74


heeft op verzoek van en in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV) een training voor verloskundigen als VGV adviseurs ontwikkeld en uitgevoerd. Ook bleek er zeer veel interesse voor een symposium over het medisch-technisch herkennen en duiden van genitale afwijkingen - met in het bijzonder genitale verminking - bij minderjarige meisjes, dat Pharos organiseerde in samenwerking met de ministeries van VWS en Justitie en het Nederlands Forensisch Instituut. Er is in Nederland sprake van een nieuwe ontwikkeling rondom reconstructieve operaties bij vrouwen die besneden zijn; in 2010 zijn twee patiënten geopereerd. Omdat er nog weinig bekend is over het effect van plastisch chirurgische ingrepen bij vrouwen die besneden zijn, wil Pharos in samenwerking met het OLVG ziekenhuis en de NVOG een longitudinaal onderzoek uitvoeren naar het effect van deze operaties. In 2010 heeft Pharos meer activiteiten op het gebied van medische en psychische zorg ondernomen dan in het jaarplan 2010 was voorzien. Dit is ook afgestemd met VWS. Zie brief van 28-10-2010, Wijzigingen jaarplan Pharos (kenmerk 3491110MvB. Doel Aanreiken van handvatten en instrumenten om te komen tot een beter medisch en psychosociaal zorgaanbod aan vrouwen die besneden zijn. Activiteiten • Organiseren Zero Tolerance Day over psychosociale zorg i.s.m. Platform 6/2 • Inventariseren van beschikbaar voorlichtingsmateriaal • Schrijven van twee artikelen n.a.v. publicatie ‘Versluierde Pijn’, een onderzoek naar psycho-sociale gevolgen van meisjesbesnijdenis. • Vertalen van de publicatie ‘Versluierde Pijn’ in het Engels • Afronden modelprotocol medische zorg • Studie naar wenselijkheid en haalbaarheid regionale expertise teams • Ontwikkelen en uitvoeren training verloskundigen op verzoek van de KNOV • Deelname aan ontwikkelgroep e-learning voor verloskundigen (vanaf eind december) • Monitoren patiënten na correctieve chirurgie • Organiseren van een studiedag “Vrouwelijke Genitale Verminking: signalering en differentiële diagnostiek”. Regelen van accreditatie. Resultaten • Publicatie en verspreiding rapport ‘Versluierde Pijn’, een onderzoek naar psycho-sociale gevolgen van meisjesbesnijdenis. • De conferentie op Zero Tolerance Day (6/2/2010, Rotterdam) is mede door Pharos georganiseerd. De Zero Tolerance Day stond in het teken van “de impact van Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) op vrouwen, mannen, gezinnen en gemeenschappen”. In totaal waren er ruim 160 mensen op deze dag aanwezig. Presentaties concentreerden zich rond het thema psychische, sociale en relationele consequenties van meisjesbesnijdenis. • Overzicht van beschikbaar voorlichtingsmateriaal over medische en psychosociale zorg zodat duidelijk is wat er nog aan voorlichtingsmateriaal nodig is dat in 2011 eventueel ontwikkeld kan worden.


Pagina 75

•

• • •

•

• •

•

Twee artikelen naar aanleiding van het rapport ‘Versluierde pijn’ waarvan één artikel aangeboden aan the Lancet. In 2011 wordt een tweede artikel aangeboden aan Ethnicity & Health. Eind 2010 is gestart met de Engelse vertaling van de publicatie ‘Versluierde Pijn’. Deze zal in maart zijn afgerond waarna internationale verspreiding volgt. Het Modelprotocol Medisch handelen bij VGV is afgerond en is geaccordeerd door 11 medische beroepsverenigingen Het Modelprotocol Medisch handelen bij VGV is online gepubliceerd en o.a. vindbaar via de website van de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) Een concept rapport is ontwikkeld over de haalbaarheid van regionale expertise teams. Uitkomst van de verkenning was dat er geen behoefte is aan fysieke regionale teams maar aan een oplossing om binnen bestaande regionale structuren op een informele wijze expertise uit te wisselen. De landelijke sociale kaart voor beschikbare expertise op het terrein van VGV is aangevuld met verloskundigen, gynaecologen en seksuologen 12 verloskundigen zijn getraind als adviseur VGV op verzoek van en in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV) Het symposium ‘Vrouwelijke Genitale Verminking: signalering en differentiële diagnostiek’ is op 15 oktober georganiseerd door Pharos in samenwerking met de ministeries van VWS en Justitie, het Nederlands Forensisch Instituut. Pharos verzorgde tevens een presentatie. Er waren 100 deelnemers: vooral jeugdartsen, vertrouwensartsen, huisartsen, kinderartsen, forensisch artsen, verloskundigen en (kinder)gynaecologen. Deze studiedag was geaccrediteerd door AbSg, ABC1, AJN, KNOV, NVK, NVOG en V&VN.

Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners Defence for Children, FSAN, SVOR, VON, AJN, FMG, KAMG, KNMG, KNOV, LHV, NHG, NVK, NVPC, NVOG, NVU, NVVS, OLVG, VVAK, Wolters Noordhoff, Ministeries van VWS en Justitie, het Nederlands Forensisch Instituut Activiteiten rondom de publicatie ‘Versluierde Pijn’ zijn ge-cofinancierd door SASS Achmea, en Fonds Slachtofferhulp. Organisatie van het symposium op 15 oktober was mogelijk door bijdragen van de deelnemers.

6. Inventariseren en uitwisselen van interventies in Europa en Afrika Inleiding Door migratie is VGV een grensoverschrijdend probleem en niet alleen oplosbaar in Nederland. Samenwerking en kennisuitwisseling tussen landen in Europa en met landen van herkomst kan bijdragen aan een versnelde uitbanning van VGV. Pharos werkt hier actief aan mee. In 2010 is duidelijk geworden dat op Europees niveau een inventarisatie uitgevoerd wordt op het gebied van harmful traditional practices, waaronder VGV in Europese landen (www.harmfulpractices.org). In overleg met het ministerie van VWS hebben

Pagina 76


we besloten om de uitkomst daarvan af te wachten en dan in te zoomen op de gaten in de kennis die er nog zijn. Helaas is het rapport niet in 2010 verschenen. Doel Kennis van landen van herkomst, Nederland en Europa met elkaar verbinden door het uitwisselen van ervaringen en interventies en het onderzoeken welke good practices uit het land van herkomst binnen een Nederlandse en Europese context gebruikt kunnen worden. Activiteiten • Schrijven van een gezamenlijke subsidieaanvraag voor het Daphne III programma van de Europese Commissie (Programme to prevent and combat violence against children, young people and women and to protect victims and groups at risk). Het projectvoorstel behelst het o gezamenlijk met een aantal NGO’s uit andere Europese landenopzetten van een trainingstoolkit t.b.v. de uitbanning van VGV. Sleutelpersonen of intermediairs in de verschillende migrantengroepen in Europese landen kunnen deze toolkit gebruiken. De ‘kit’ is geënt op mensenrechten en wordt door, voor en met migrantenorganisaties ontwikkeld. De verwachtte uitslag van de subsidieaanvraag is begin 2011. • Onderzoeken van mogelijkheden om elementen uit bestudeerde succesvolle Afrikaanse aanpakken te vertalen naar de Nederlandse situatie, beschreven bij de rapportage van project 2. • Voorbereidingen voor een uitwisseling met Ethiopië, beschreven bij de rapportage van project 9. • Schrijven van een voorstel voor een situatieanalyse VGV ter voorbereiding op een Europese expert-groep, beschreven bij de rapportage bij project 10. Resultaten • Een subsidieaanvraag is gezamenlijk ontwikkeld met Forward UK, IOM België, Tostan France, ICRH België, APF Portugal bij Daphne III, gericht op het opzetten van een trainingstoolkit t.b.v. de uitbanning van VGV. • Er is een plan van aanpak geschreven, onderbouwd met literatuurstudie, met als doel succesvolle aanpakken in risicolanden te vertalen naar de Nederlandse situatie. Hierover is gerapporteerd bij project 2. • In 2010 is een project gestart met jongeren in Nederland en Ethiopië gericht op uitwisseling van succesvolle practices, hierover is gerapporteerd bij project 9 • Een voorstel ‘Situation analysis FGM in the Netherlands’ dat zich richt op prevalentie van VGV in Nederland is geschreven. Hierover is gerapporteerd bij project 10. • Er is geen cofinanciering gevonden om de Engelstalige website te maken. Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Forward UK, IOM België, Tostan France, ICRH België, APF Portugal


Pagina 77

7. Landelijk Focal Point Meisjesbesnijdenis: centrale kennisplek en informatieen advieslijn Doel Pharos heeft in Nederland de kennis over VGV ontsloten. Pharos heeft hierin vooral ook een ‘makelaarsfunctie’: kennis en expertise die verspreid aanwezig zijn in Nederland inventariseren, aan elkaar koppelen en doorgeven Activiteiten • Beantwoording en doorverwijzing van vragen over VGV via het Informatie & Adviespunt van Pharos, het I&A punt vormt de schakel tussen vragen uit de praktijk en de kennis die we bij Pharos genereren. • Structureel meenemen van de door het I&A punt gesignaleerde punten in activiteiten van Pharos en de beleidsadvisering. • Publicatie van de Digitale Nieuwsbrief Focal Point meisjesbesnijdenis. • Continu actualiseren van de website www.meisjesbesnijdenis.nl. Eind 2010 starten van een grondige update en herstructurering van alle informatie op deze site. • Herdrukken van foldermateriaal, actualiseren en herdrukken van de prevalentiekaart Afrika en typen kaart Resultaten • In 2010 kwamen er 124 vragen bij het Informatie en Adviespunt binnen. Vragen werden gesteld door cliënten zelf of familieleden hiervan, artsen (waaronder ook gynaecologen) en preventie-functionarissen. De vragen richtten zich vooral op: interculturele communicatie, lichamelijke en psychische klachten en literatuur. Het aantal vragen rondom dit thema was mede gestuurd door de media-aandacht die dit thema heeft gehad. • De vragen zijn adequaat beantwoord en signalen en knelpunten zijn gebundeld en meegenomen in beleidsadviezen, o.a. op het terrein van medische en psychosociale zorg voor vrouwen die besneden zijn. o De Focal Point digitale nieuwsbrief is elk kwartaal verschenen (maart, juni, september en december). o In 2010 is de website www.meisjesbesnijdenis.nl 123.000 keer bezocht (dat is 336 per dag). Dit is een stijging van 6% t.o.v. 2009. Er waren 499.300 pageviews (aantal bekeken pagina’s en pdf documenten), 1% meer dan in 2009. o Informatie is geactualiseerd en op verschillende manieren ontsloten via verscheidene documenten op meisjesbesnijdenis.nl. o Pharos heeft als landelijk Focal Point meisjesbesnijdenis verschillende bijeenkomsten georganiseerd en workshops gegeven: • 30 januari: Congres Vrouwenbesnijdenis; Haar Recht, Mijn Zorg, Leiden; van IFSMA (International Federation of Medical Students' Associations NL) in Leiden. Workshop gegeven en panellid. • 6 februari: Zero Tolerance Day; zie project 5 voor verslaglegging. • 21 april: Bijeenkomst voor AMK aandachtsfunctionarissen; zie project 3 voor verslaglegging. • 15 oktober: Symposium VGV: signalering en differentiële diagnostiek (Den Haag); zie project 5 voor verslaglegging. • 2 december: Studiedag Nazorg Vrouwelijke Genitale Verminking (Pharos ook als voorzitter workshop)

Pagina 78


•

7 december: Congres Kind, Gezin en Geweld (i.s.m. Claire Hostmann Ministerie van VWS, Nur Albayrak - Ministerie van Veiligheid en Justitie), workshop gegeven.

Looptijd 2010-2013

8. Deskundigheidsbevordering Inleiding Pharos verzorgt, onder andere in samenwerking met FSAN, op geleide van de vraag trainingen (waarvan een aantal geaccrediteerd) en workshops aan professionals uit verschillende ketens en (sleutel)personen uit de risicogroepen. Tevens worden gastlessen en lezingen verzorgd rondom thema’s die met VGV te maken hebben. Het onderwijs is tot nu nauwelijks betrokken geweest bij trainingen op het gebied van VGV (met uitzondering van het No Game project 9). Om deze reden heeft Pharos in 2010 gekeken naar de rol van scholen in de keten van signalering en preventie van meisjesbesnijdenis. Doel Deskundigheidsbevordering van professionals en (sleutelpersonen uit de) risicogroepen met betrekking tot de preventie en bestrijding van VGV. Activiteiten • Verzorgen van diverse trainingen voor professionals uit de verloskunde, JGZ en publieke gezondheidszorg • Verzorgen van trainingen voor groepen sleutelpersonen in samenwerking met FSAN • Verzorgen van gastlessen bij verschillende hogescholen • Geven van workshops op diverse bijeenkomsten (zie onder) • Uitvoeren van een verkennend onderzoek naar de rol van scholen in bestrijding meisjesbesnijdenis Resultaten • AMK en RvdK aandachtsfunctionarissen zijn geïnformeerd over het bijgestelde handelingsprotocol, hierover is gerapporteerd bij project 3. • 12 verloskundigen zijn getraind als adviseur VGV op verzoek van en in samenwerking met de Koninklijke Nederlandse Organisatie van Verloskundigen (KNOV), zie project 5. • Pharos heeft als landelijk Focal Point meisjesbesnijdenis in 2010 verschillende bijeenkomsten georganiseerd en workshops gegeven; hierover is bij project 7 uitgebreid verslag gedaan. • Gastlessen zijn verzorgd voor de Hogeschool Zuyd, Academie voor Verloskunde Maastricht, Verloskundige Academie Rotterdam. • Trainingen zijn gegeven voor GG&GD Utrecht, GGD Hart van Brabant/GGD Tilburg, Zorggroep Almere, GGD Flevoland, GGD Nederland, GGD Den Haag. Zie voor een uitgebreide verslaglegging hoofdstuk 9 van het Pharos jaarverslag. • Er is een verkennend onderzoek uitgevoerd naar de rol van scholen in de keten van signalering en preventie van meisjesbesnijdenis. Uit het resulterende


Pagina 79

rapport ‘Verloren in de ruis’ blijkt dat scholen wel een rol zien in de signalering maar geen rol willen spelen in de preventie van meisjesbesnijdenis. Looptijd 2010-2013 Trainingen zijn uitgevoerd met financiering door cursisten en/of organisaties of gemeenten.

9. Peer education: No Game Inleiding No Game is een groep jongeren in Nederland in de leeftijd tussen 18 en 30 met verschillende culturele achtergronden. Zij zetten zich actief in om bewustwording over VGV bij andere jongeren te stimuleren. Sinds 2006 strijden zij tegen meisjesbesnijdenis door gratis voorlichting te geven aan jongeren op middelbare scholen in Nederland. No Game werkt volgens het principe van ‘peer groep educatie’ en interactief theater. De voorlichtingen worden altijd gevolgd door discussies in de klas. Daarnaast wordt de discussie over VGV gestimuleerd op diverse websites die door jongeren worden bezocht. Doel Met No Game de discussie over meisjesbesnijdenis onder autochtone en allochtone jongeren stimuleren en jongeren uit risicogroepen stimuleren om stelling te nemen tegen meisjesbesnijdenis. Activiteiten • Werven en inwerken van nieuwe vrijwilligers. • Uitbreiding van No Game met jongeren uit de risicogemeenschappen. • Maandelijks overleg met de vrijwilligers om de voortgang te bespreken, te motiveren en elkaar op de hoogte te houden van bezigheden. Geen enkele vergadering is geannuleerd en ze zijn allemaal goed bezocht door de vrijwilligers. • Voortzetten van het geven van voorlichtingen op scholen volgens de methode van peergroup educatie, film en interactief theater. • Voorlichtingen geven in Internationale Schakelklassen waarin veel jongeren uit risicogemeenschappen zitten. • Actualiseren van de website www.no-game.nl • Ontwikkelen van een eigen Facebook en Hyves pagina, actief op internet bij het monitoren van discussies over meisjesbesnijdenis onder jongeren. • Een van de vrijwilligers van No Game heeft haar persoonlijke verhaal over haar besnijdenis verteld aan Yes, een jongerenmagazine. • Starten van een uitwisselingstraject met jongeren in Ethiopië om te leren van kennis en ervaringen in het buitenland. Resultaten • Eind 2010 werken er drie betaalde, parttime medewerkers bij No Game en 11 vrijwilligers, waarvan twee jongeren uit de risicogroep. Aanvankelijk waren er vier jongeren uit de risicogroep (Guinee-Bissau, Sierra Leone en Somalië), maar twee zijn er gedurende het jaar uitgevallen.

Pagina 80


•

•

•

•



In 2010 zijn er aanvullend 335 jongeren op middelbare scholen en 57 jongeren op Internationale Schakelklassen voorgelicht, waardoor het aantal jongeren dat is voorgelicht stijgt naar 792. De scholen waren zeer enthousiast over de gegeven voorlichting en willen volgend jaar weer een voorlichting van No Game. De voorlichting wordt door zowel leerlingen als docenten beoordeeld met hoge cijfers. No Game heeft voor jongeren uit de ISK een eigen voorlichting ontwikkeld, vanwege de taalbarrière en de cultuurverschillen in de klas. De website www.no-game.nl is geactualiseerd, de lay-out en indeling zijn aangepast, waardoor navigeren makkelijker wordt. Het aantal bezoekers van de website is vergeleken met 2009 met 43% gestegen. Het gemiddeld aantal bezoekers per dag steeg van 165 in 2009 naar 210 in 2010. No Game heeft verschillende topics geopend op jongerenforums, waaronder een eigen Facebook pagina en Hyves. Jongeren kunnen hier met elkaar in discussie gaan over meisjesbesnijdenis. Verder heeft No Game een topic aangemaakt op het Yes forum n.a.v. een interview in de Yes en is er een link gemaakt op de website www.sense.info naar No Game. Er kan ook doorgelinkt worden via de www.jongin.nl websites; dit zijn gemeentelijke websites waar jongeren uit de gemeente informatie kunnen vinden of kunnen discussiëren. In het blad Yes heeft een interview gestaan met een vrijwilliger van No Game. Dit resulteerde onder meer in het aannemen van een nieuwe vrijwilliger, die naar aanleiding van dit interview zich aanmeldde. In maart 2011 zullen vier van de No Game jongeren naar Ethiopië afreizen om te leren van de ervaringen over succesvolle bestrijding van meisjesbesnijdenis. Vervolgens komen jongeren uit Ethiopië naar Nederland om te zien wat zij kunnen leren van de Nederlandse situatie. De voorbereiding van de uitwisselingsreis naar Ethiopië is in 2010 gestart. Er is onder andere een literatuurstudie verricht.

Looptijd 2010-2011 Samenwerkingspartners FSAN, ADAA (Africa Development Aid Association) Beide No Game projecten (Peer education en uitwisseling met Ethiopië) worden uitgevoerd met co-financiering van Stichting Kinderpostzegels.

10. Beleidsadvisering Inleiding Niet alleen bij het Ministerie van VWS, maar ook bij andere overheidsorganen (Ministerie van Justitie, Buitenlandse Zaken), staat VGV op de agenda. Pharos is een veel geraadpleegde adviseur. Het Ministerie van VWS heeft een landelijke stuurgroep ingesteld, met daarin verschillende partijen die zich bezighouden met de bestrijding van VGV. Het doel van de stuurgroep is op de hoogte zijn van elkaars inzet en te voorkomen dat er dingen dubbel gedaan worden of er juist gaten vallen. De stuurgroep zou vier keer per jaar bij elkaar komen om de laatste stand van zaken te bespreken en plannen te maken voor de toekomst.


Pagina 81

Doel Ministeries en andere beleidsmakers op het gebied van de aanpak van VGV adviseren en ondersteunen met actuele kennis en informatie uit binnen- en buitenland. Activiteiten • Deelname aan bijeenkomsten van de begeleidingscommissie van het Wetenschappelijk Onderzoek en Documentatiecentrum van het Ministerie van Veiligheid en Justitie (WODC) gedurende 2010, over de strafrechtelijke opsporing en vervolging van Vrouwelijke Genitale Verminking • Deelname aan landelijke stuurgroep VGV met als doel afstemming van activiteiten en verdere ontwikkeling van VGV activiteiten in Nederland • Schrijven van een voorstel voor een onderzoek naar de prevalentie van VGV in Nederland: “Situation analysis FGM in the Netherlands”. In deze aanpak zal eerst een Europese expertgroep bij elkaar geroepen worden om consensus te bereiken over indicatoren en methodologie van (ook Europees) prevalentieonderzoek. Op basis daarvan kan in Nederland een onderzoek naar de situatie en de prevalentie van VGV uitgevoerd worden (kans op een besnijdenis, aantal vrouwen die besneden zijn, houding ten aanzien van besnijdenis). Resultaten • WODC rapport (Strafrechtelijke opsporing en vervolging van vrouwelijke genitale verminking. De Franse praktijk’) is verschenen en met beleidsreactie in augustus aan de Tweede Kamer aangeboden. Pharos heeft via de begeleidingscommissie aan de tot standkoming van het rapport bijgedragen. • Afstemming en uitwisseling tussen verschillende partijen. • Eerste concept voorstel voor een prevalentie-onderzoek VGV (Situation analysis FGM) is aan het ministerie van VWS voorgelegd. • Actuele kennis is op regelmatige basis aan beleidsmakers bij verschillende ministeries overgedragen. Looptijd 2010-2013

Totaal aantal uren meerjarenprogramma 3.945 uren.

Pagina 82


8. Overige projecten en activiteiten

Inleiding Naast de in dit jaarplan genoemde meerjarenprogramma’s voert Pharos nog een aantal andere projecten en activiteiten uit. Het betreft hier activiteiten met een overkoepelend karakter en activiteiten die niet binnen een van de meerjarenprogramma’s passen maar die relevant en/of actueel zijn. Ook beschrijft dit hoofdstuk de activiteiten die Pharos in het kader van het Centrum Gezond Leven in 2010 uitvoerde.

8.1 Centrum Gezond Leven Pharos is een van de gezondheidsbevorderende instellingen (GBI's) die samenwerkt met en bijdraagt aan de activiteiten van het Centrum voor Gezond Leven (CGL). Met het CGL zijn voor 2010 afspraken gemaakt over de inzet en rol van Pharos. Hieronder rapporteert Pharos over de verrichte werkzaamheden. Inzet generieke taken CGL 2010 Het CGL vroeg voor 2010 een inzet van 500 uur voor de uitvoering van generieke taken binnen het Centrum. Pharos heeft in afstemming met het CGL in 2010 werkzaamheden verricht op: • Samenstelling van de Handreiking Gezonde Gemeente • Ondersteuning van professionals bij wijkgerichte gezondheidsbevordering Deze thema’s wijken af van de in het jaarplan voorgenomen activiteiten. Hiervoor is overleg gevoerd en overeenstemming bereikt met het CGL. Beschrijving bijdrage aan samenstelling van de Handreiking Gezonde Gemeente Als vervolg op de bestaande Handleiding Gezonde Gemeente heeft het CGL in 2010 een nieuwe geactualiseerde en digitale versie gelanceerd. Deze nieuwe Handreiking omvat een vijftal themadelen: roken, alcohol, overgewicht, depressie en seksuele gezondheid. De Handreiking helpt gemeenten bij het maken van gemeentelijk gezondheidsbeleid. Pharos heeft alle themadelen van de Handreiking (aangeleverd door de verschillende GBi’s) mee gelezen en aanvullingen en wijzigingen voorgesteld om te borgen dat deze handreiking ook bruikbaar is in gemeenten met een etnische diverse populatie. Activiteiten • Deelname aan vergaderingen met de CGL projectgroep Handreiking Gezonde Gemeente • Adviezen en commentaar is geleverd op de afzonderlijke themadelen. • Een inhoudelijke bijdrage is geleverd aan de inleiding van de handreiking waarin aandacht voor diversiteit in brede zin aan bod komt in relatie tot gezondheidsbevordering. • Deelname aan lancering van de Handreiking (november 2010), met vertegenwoordiging van Pharos (stand en deelname aan workshops). • Bijdrage aan implementatie plan van de Handreiking Gezonde Gemeente.


Pagina 83

Resultaten • In elk themadeel wordt aandacht besteedt aan de feitelijke etnische verschillen voor het betreffende thema en wordt verwezen naar bruikbare interventies die aansluiten bij (allochtone) risicogroepen. • In de algemene inleiding wordt aandacht besteed aan diversiteit in brede zin: bereiken van specifieke doelgroepen, waaronder groepen met een lagere sociaal economische status (lage SES) en allochtonen. Beschrijving bijdrage aan ‘ondersteuning van professionals bij wijkgerichte gezondheidsbevordering’ Binnen het CGL project Gezondheidsbevordering in de setting Wijk heeft een verkenning plaatsgevonden van de behoeften en wensen onder professionals aan ondersteuning bij een wijkgerichte aanpak. Het CGL heeft hiertoe interviews, focusgroepen en pilot-intervisie bijeenkomsten georganiseerd. Een van de uitkomsten was een duidelijke behoefte aan informatie voorziening. Op basis van de behoefte-inventarisatie heeft het CGL de structuur en de inhoud van het huidige tabblad Wijk op Loketgezondleven.nl aangepast. Het tabblad Gezonde Wijk vormt nu een ingang voor professionals om informatie te vinden. Activiteiten • Bijdrage aan uitvoering intervisiebijeenkomsten met gezondheidsbevorderaars • Inhoudelijke bijdrage geleverd aan de teksten op het tabblad Wijk op de website van Centrum Gezond Leven met o.a. aandacht voor het bereiken van allochtone en lage SES groepen Resultaten • Inzicht in de behoefte aan ondersteuning onder professionals in de wijk bij het ontwikkelen en uitvoeren van wijkgerichte gezondheidsbevorderende projecten • Een tabblad Wijk op het Loketgezondleven.nl met informatie over een wijkgerichte aanpak in gezondheidsbevordering, afgestemd op de behoeften aan informatievoorziening onder professionals. Ondersteuning GGD-medewerkers rondom lage SES- en migrantengroepen In oktober 2010 zijn afspraken gemaakt met het CGL over de invulling van resterende generieke uren die Pharos beschikbaar had voor het CGL. Er is overeengekomen dat Pharos in het kader van het ondersteuningsprogramma ‘Professionals Gezond Versterkt 2010-2012’ beschrijft hoe zij een bijdrage kan leveren aan de ondersteuning van GGD medewerkers, in eerste instantie als het gaat om migranten en in tweede plaats om mensen met lage sociaal economische status (lage SES). Pharos heeft daartoe in kaart gebracht hoe zij in de drie ondersteuningslagen, zoals deze onderscheiden worden in het plan van aanpak ‘Professionals Gezond Versterkt 2010-2012’, professionals gezondheidsbevordering van de GGD kan ondersteunen in het bereiken en bedienen van moeilijke doelgroepen. Hiertoe is een rapportage overlegd aan het CGL waarin Pharos beschrijft hoe en onder welke randvoorwaarden zij invulling kan geven aan het ondersteuningsprogramma ‘Professionals Gezond Versterkt 2010-2012’.

Andere activiteiten 2010 Los van generieke taken heeft Pharos zich daarnaast ingezet op een aantal voor het CGL relevante werkterreinen. Met het CGL is in september 2009 overlegd welke

Pagina 84


activiteiten Pharos in 2010 uitvoert op het terrein van monitoring, certificering, het CGL-loket, de Gezonde School en implementatieondersteuning. Een deel van de voorgenomen activiteiten was afhankelijk van vraag, en een deel van de activiteiten is door actualiteit bijgesteld. Hieronder staat toegelicht wat is gewijzigd ten opzichte van het overleg met het CGL van september en doet Pharos verslag van de uitgevoerde activiteiten. Monitoring Pharos heeft in de beschikbaar gestelde generieke uren voor het CGL substantieel bijgedragen aan de samenstelling van de digitale Handreiking Gezonde Gemeente. Dit is hierboven al aangegeven. Hiertoe heeft uitwisseling plaats gevonden met de thema-instituten die verantwoordelijk waren voor de hoofdstukken van de handleiding. Certificering In 2010 heeft Pharos een uitgebreide inventarisatie gemaakt van de door haar in het verleden ontwikkelde methodieken. Op loketgezondleven.nl is een groot deel van deze interventies gepubliceerd. Samen met de reeds in 2009 gepubliceerde methodieken staan er eind 2010 23 interventies online. Voor een lijst van deze interventies zie de rapportage onder CGL Loket. Uit deze interventies zijn in 2010 door Pharos vier interventies geschikt bevonden om in te dienen als ‘goed beschreven’: Vitamine C, De Vluchtelingenles, FC de Wereld, en Applaus voor jezelf. Deze vier interventies zijn vervolgens beschreven en zullen begin 2011 aangeboden worden aan het CGL ter beoordeling als ‘goed beschreven’. De interventie ‘Welkom op school’ is in 2010 als goed beschreven beoordeeld en werkzaamheden zijn verricht ten behoeve van de beoordeling ‘theoretisch goed onderbouwd’. De interventie is echter niet als zodanig erkend. Dit geldt ook voor de interventie ‘Laat maar zien wie je bent’ die nu als goed beschreven in de database staat. Voor beoordeling van de interventie ‘Care, cure en boterhammen’ als theoretisch goed onderbouwd zijn in 2010 werkzaamheden verricht. Indiening volgt begin 2011. CGL-Loket Pharos heeft in 2010 op verschillende manieren bijgedragen aan het actueel houden van het CGL-loket: • Begin 2010 hebben alle op het loket aanwezige Pharos interventies de status ‘geplaatst’ gekregen, na toevoeging van nog ontbrekende inhoudelijke informatie. Geplaatste interventies zijn: 1. God zal voor mij zorgen; 2. No Game, peer-to-peer education; 3. Gezond blijven in moeilijke situaties; 4. Wat doe je vanavond?; 5. Uit lijfsbehoud; 6. Lichaamsgericht werken met vluchtelingen in GGZ; 7. Terugkeren: een levenslang dilemma; 8. Thuis in Burgerschap; 9. Gezond denken en gezond doen; 10. De deur van de hoop;


Pagina 85

11. Vrije vogel. De voor- en doormethode toegepast in een preventieproject voor asielzoekers; 12. Gezond blijven door onderlinge steun; 13. Vitamine C; (goed beschreven) 14. Care, cure en boterhammen; 15. Bijvoorbeeld de liefde; 16. Nou... dag maar weer; 17. TIP Methodiekbeschrijving Coachen in toekomstgesprekken; 18. Jonge nieuwkomers en seksualiteit; 19. FC De Wereld; (goed beschreven) 20. De Vluchtelingenles; (goed beschreven) 21. Laat maar zien wie je bent. 22. Applaus voor jezelf (goed beschreven) 23. Welkom op school (goed beschreven)

•

• • •

De bestaande themapagina Migranten en Vluchtelingen op www.loketgezondleven.nl is bijgewerkt en voorzien van de meest recente informatie. Daarnaast is de pagina uitgebreid met diverse links naar andere organisaties, websites, relevante publicaties en andere informatiedragers/bronnen. Twee artikelen voor nieuwsbrief Loket Gezond Leven: Voorlichtingsactiviteiten van No Game, VGV expertmeeting. Via het Informatie en Adviespunt (I&Apunt) van Pharos zijn geen vragen van professionals binnengekomen die zijn doorverwezen door het CGL In mondelinge contacten is het CGL geïnformeerd over interessante overleggen en bijeenkomsten op het werkgebied van Pharos.

Aanvullend heeft Pharos ondersteund bij: • het overleg communicatie lancering Handleiding Gezonde Gemeente in april. • deelname aan het Gezond Leven plein op Nederlands Congres Volksgezondheid. • communicatie-advisering met betrekking tot lancering Handleiding Gezonde Gemeente. • het partneroverleg Loketgezondleven. • de informatiemarkt Lancering Handleiding Gezonde Gemeente in november. In samenwerking met het CGL heeft Pharos onderzocht hoe zij een bijdrage kan leveren aan het ondersteuningsprogramma ‘Professionals Gezond Versterkt 20102012’, met name aan GGD medewerkers. Hierover is onder ‘Inzet generieke taken’ verslag gedaan. Gezonde School Via deelname aan door CGL georganiseerd overleg en door middel van inhoudelijk advies heeft Pharos bijgedragen aan de handleiding ‘Gezonde School’ voor het voortgezet onderwijs. Pharos heeft tevens bijgedragen aan het tot stand komen van de digitale aanvraagprocedure Vignet Gezonde School door te adviseren over de toepasbaarheid van het vignet bij scholen met veel lage SES en migrantenleerlingen. Ook gaf Pharos inhoudelijk advies bij de ontwikkeling van de deelcertificaten “Relaties en Seksualiteit” en “Sociaal Emotionele Ontwikkeling’’. Voor de nieuwsbrief “Gezonde school” is twee keer een artikel aangeleverd: één over ‘Thuis in Burgerschap’ en een artikel over het digitale Kennisdossier

Pagina 86


Preventieve opvoedingsondersteuning voor migrantenouders. Een artikel over ‘de Gezonde School’ wordt begin 2011 gepubliceerd in het nieuws van LOWAN, de koepelorganisatie van scholen waar nieuwkomers onderwijs krijgen. Implementatieondersteuning • In het kader van het ondersteuningsprogramma ‘Professionals Gezond Versterkt 2010-2012’ is beschreven hoe Pharos een bijdrage kan leveren aan de ondersteuning van GGD medewerkers. Hierover is bij ‘inzet generieke taken’ verslag gedaan. Pharos heeft in 2010 aan diverse overleggen met het CGL en de thema-instituten deelgenomen, gericht op onderlinge afstemming, visieontwikkeling en uitwisseling. Daarnaast heeft er regelmatig overleg plaatsgevonden met de accounthouder voor Pharos bij het CGL. Met diverse GBI’s is in 2010 gesproken over verdere samenwerking: • Met Stivoro is gesproken over verdere samenwerking op het gebied van rookvrije opvoeding en jonge migranten • Met Consument en Veiligheid sprak Pharos over samenwerking op valpreventie en verdrinkingspreventie • Met het Voedingscentrum en NISB verkende Pharos projecten op het gebied van overgewicht bij migrantenkinderen • In 2011 zal de samenwerking met deze GBI’s voortgezet worden en vertaald in gezamenlijke projecten. • Met andere GBI’s, zoals het Trimbos instituut, werkt Pharos al samen in projecten.

8.2 Kwaliteitsontwikkeling en -borging Om de rol van kennisproducent en –makelaar van ‘state of the art’ kennis adequaat te kunnen vervullen, bewaakt en borgt Pharos de kwaliteit van haar kennisproducten en kennisprocessen. Ook in 2010 heeft Pharos activiteiten uitgevoerd op dit terrein. Activiteiten en resultaten: • Ten behoeve van de kwaliteitsverhoging van producten en diensten heeft er gedurende het jaar interne kennisuitwisseling en kwaliteitstoetsing plaatsgevonden, via themabijeenkomsten, intercollegiale toetsing, intervisie en co-lezerschap bij publicaties. • In dit kader is ook de werkwijze binnen projecten van aanvraag tot uitvoering en verantwoording geüniformeerd. • Het systeem van digitale kennisopslag is verbeterd met het doel kennis voor interne en externe bezoekers van de website en de digitale bibliotheek nog toegankelijker te maken. • Gestart is met het jaarlijks consulteren van relevante stakeholders en klanten zowel op Pharos niveau als op programmaniveau. • Binnen een aantal projecten is geëxperimenteerd met externe kwaliteitstoetsing bij klanten en samenwerkingspartners. In 2011 wordt dit verder uitgebouwd.


Pagina 87

8.3 Academische Werkplaats Migranten en gezondheid(szorg) Inleiding Pharos heeft in 2008 het initiatief genomen tot het opzetten van een academische werkplaats ‘Migranten en Gezondheids(szorg)’. Een academische werkplaats is een gestructureerd samenwerkingsverband tussen universiteiten/onderzoeksinstituten en praktijkorganisaties, waarbinnen wetenschap en praktijk bij elkaar gebracht worden. Doel is om onderzoek te voeden met in de praktijk levende kennisvragen en anderzijds resultaten van wetenschappelijk onderzoek te vertalen naar voor de praktijk bruikbare kennis. Op het terrein van de gezondheid(szorg) en preventie voor migranten is dat hard nodig. Er zijn veel interventies ontwikkeld voor het verbeteren van preventie en zorg voor migranten, weinig zijn echter wetenschappelijk onderbouwd. Daarnaast blijken knelpunten in de kwaliteit van zorg, die wetenschappelijk zijn aangetoond, vaak niet vertaald te worden naar in de praktijk bruikbare instrumenten. In de werkplaats ‘Migranten en Gezondheids(zorg)’ werken acht wetenschappelijke onderzoeksinstituten, zeven praktijkorganisaties en Pharos samen. In 2010 zijn prof. Ria Reis en Prof. J. de Jong als nieuwe leden toegetreden tot de werkplaats. Pharos is verantwoordelijk voor de coördinatie van de werkplaats. Met ZonMw is er meerdere malen overleg geweest over afstemming en de financiering van de activiteiten zoals voorgenomen in het jaarplan. In 2010 heeft ZonMw besloten tot het uitvoeren van een programma Etniciteit en Gezondheid. Eind 2010 was er nog geen duidelijkheid over de vraag of binnen dit programma financiële ruimte zal zijn voor de academische werkplaats. Door het ontbreken van structurele financiering voor de werkplaats hebben er in 2010 op bescheiden schaal activiteiten plaatsgevonden. Doel Bijdragen aan een goede gezondheidszorg en toegang tot voorzieningen voor migranten via gerichte uitwisseling en afstemming tussen wetenschappelijk onderzoek en de praktijk van preventie en gezondheidszorg voor migranten. Activiteiten • Driemaandelijkse bijeenkomsten van de werkplaats. Coördinatie en organisatie van de bijeenkomsten door Pharos. • Uitvoering van studentenonderzoek naar de behoefte aan en waarde van het cultureel interview • Plan voor gebruik van het cultureel interview door POH-GGZ is in ontwikkeling • Bespreking van het belang van aandacht voor cultuursensitieve competenties in opleidingen • Voeren van debat over wenselijkheid tot het opnemen van de factor etniciteit in gezondheidsregistraties. • Schrijven van een notitie door de leden over in- en uitsluiting van migranten • Deelname van programmamedewerkers van Pharos aan de werkplaatsbijeenkomsten • Zoeken van financiering voor de academische werkplaats

Pagina 88


Resultaten • De netwerkfunctie van de werkplaats is goed door de regelmatige bijeenkomsten onder coördinatie van Pharos waarbij er uitwisseling van kennis en ervaringen plaatsvindt. • De werkplaats is uitgebreid met twee nieuwe leden: Prof. R. Reis en Prof. J. de Jong. • Er is een onderzoeksverslag beschikbaar over de behoefte aan en waarde van het cultureel interview. In het onderzoek is geconstateerd dat onder GGZ medewerkers de behoefte aan een instrument als het ‘cultureel interview’ groot is. • Door partners in de werkplaats is besloten tot de ontwikkeling van een gezamenlijke plan voor implementatie en evaluatie van het cultureel interview door de POH-GGZ bij migranten met psychische klachten in de huisartsenpraktijk. • Hoe de aandacht voor cultuursensitieve competenties in opleidingen te vergroten is uitvoerig besproken. In 2011 zal de werkplaats het onderwerp ‘interculturalisatie van het medisch onderwijs’ verder uitdiepen. Hiervoor zijn contacten gelegd met de Nederlandse Vereniging van Medisch Onderwijs. • Besloten is dat het niet opportuun is in het huidige tijdsgewricht te streven naar registratie van etniciteit. Besproken is op welke wijze dan wel relevante informatie over aan etniciteit gerelateerde aandoeningen verzameld kan worden. Hiervoor hebben leden ook via internationale fora kennis uitgewisseld, o.a. op het congres ‘Migrant and minority health’ van de EUPHA in mei 2010 in Pécz/Hongarije. • Er is een notitie ‘Insluiting en uitsluiting van migranten in de gezondheidszorg: noodzaak tot onderzoek’ ontwikkeld. Deze notitie is als leidraad is benoemd voor het ontwikkelen van onderzoeks- en praktijkprojecten. Vanwege het ontbreken van ondersteunende financiering voor de academische werkplaats kon nog geen onderzoeksplan hiervoor ontwikkeld worden. • Door deelname van Pharos programmamedewerkers aan de bijeenkomsten van de werkplaats heeft uitwisseling met de lopende onderzoeksactiviteiten van Pharos en kruisbestuiving met onderzoeken van de leden van de werkplaats plaatsgevonden. • Er is in 2010 geen beleidsadvies uitgebracht. • Met ZonMw is er regelmatig overlegd over een mogelijke financiering van de werkplaats. ZonMw heeft daarbij aangegeven dat gewacht moest worden op uitwerking van het programma ‘Etniciteit en Gezondheid’ van ZonMw. Looptijd 2010-2013 Samenwerkingspartners Universitaire afdelingen voor onderzoek en onderwijs: Amsterdam School for Social science Research, AMC afdeling sociale geneeskunde, VU medisch centrumafdeling Metamedica, BMG Erasmus MC Rotterdam, European Research Centre on Migration and Ethnic Relations (Universiteit Utrecht), UMC Leiden afdeling public health en eerstelijnsgeneeskunde , UMC St. Radboud Nijmegen afdeling eerstelijnsgeneeskunde (vrouwenstudies medische wetenschappen, huisartsgeneeskunde en sociale geneeskunde). NIVEL Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg


Pagina 89

Praktijkorganisaties in de curatieve of preventieve zorg: Gezondheidscentrum Vaillantplein Den Haag, Zorggroep Almere, GGD Den Haag, GGZ Drenthe, BAVO Europoort (GGZ Rijnmond), I-Psy, GGZ Altrecht. Voor de coördinatie en activiteiten van de Academische Werkplaats is in 2010 geen cofinanciering gevonden.

8.4 Bijzonder Hoogleraar Vluchtelingen en Gezondheid Pharos heeft samen met de Universiteit van Amsterdam voor 1 dag in de week een bijzonder hoogleraar aangesteld op haar werkterrein, prof. dr. W. Devillé. Hoofdthema van het onderzoeksprogramma van de bijzonder hoogleraar is “Effectieve Nederlandse gezondheidszorg voor de migrant als klant”. Het programma van de leerstoel legt zich toe op onderzoek naar een effectievere aansluiting van de gezondheidszorg bij de migrant als gebruiker van de gezondheidszorg en de verdere ontwikkeling van cultuur-competente zorg in Nederland. Naast eigen initiatieven ondersteunt de leerstoel verschillende programma’s van Pharos. De hoogleraar is in 2010 actief betrokken geweest bij de ontwikkeling van het onderzoeksdesign ‘Cultureelsensitieve aanpak van Somatisch Onvoldoende verklaarbare Lichamelijke Klachten (SOLK) in achterstandswijken van Den Haag en Utrecht (zie Hoofdstuk 4 Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten; project Proeftuin Den Haag). Hij was in 2010 ook betrokken bij het onderzoek ‘Patiëntervaringen en klanttevredenheid van allochtone cliënten’, een onderzoek binnen het Programma Migrant als klant van Pharos. De hoogleraar maakte in 2010 deel uit van de Academische Werkplaats en de werkgroep daarbinnen over de inzet van het Cultureel Interview in de GGZ, dat onderwerp was van een Masterthesis. Hij was in 2010 lid van begeleidingscommissies van verschillende onderzoeken, te weten: Palliatieve zorg migranten ouderen (NIVEL), Richtlijnen palliatieve zorg (NIVEL), Interventie onderzoek Turkse en Marokkaanse mantelzorgers bij dementie (VU/NIVEL), Evidence based cultureel competente zorg ( AMC), Probleemanalyse voor welzijn en zorg voor oudere migranten (AMC UvA) en Leeflijn seksuele ontwikkeling van 9 tot 99 jaar (RutgersWPF). Hij begeleidt daarnaast een onderzoek van Altrecht/Indigo rondom ‘Thuiscoaching van Marokkaans families van schizofrene patiënten’ en drie promovendi. Hij opponeerde in 2010 bij vier promoties, begeleidde vier masterstudenten bij hun afstudeertheses, geeft colleges in twee masteropleidingen aan de UvA en is gastdocent bij verschillende opleidingen aan de VU, UU en Erasmus. Professor Devillé maakt deel uit van de stuurgroep van TRANSFYSA (aanpassen meetinstrument fysiotherapeuten aan laaggeletterden/ Turkse en Marokkaanse Nederlanders) en is voorzitter van de expertgroep ‘Allochtonen en Kanker’ (van KWF Kankerbestrijding). Hij is internationaal actief als voorzitter van de Section on Migration and Ethnic Minority Health van de EUPHA (European Public Health Association), als voorzitter rd van het Scientific Committee 3 Conference on Migrant and Ethnic Minority Health in Europe (Pécz/Hongarije mei 2010 ) en als voorzitter van het Scientific Committee th 4 Conference on Migrant and Ethnic Minority Health in Europe (Milan, juni 2012 ). In 2010 was hij verder voorzitter van de Migrant Health Track Euroepi 2010 (‘

Pagina 90


Epidemiology and public health in an evolving Europe’ (Florence, november 2010) en van de workshop ‘Urban health/ Migrant health’ op de EUPHA in november 2010. Hij nam op uitnodiging deel aan de WHO - Global Consultation on Migrant Health in maart in Madrid en gaf presentaties op de invitational conference “Allochtoon en kanker: wie doet wat?” (juli 2010), op de Oncologiedagen voor Nederland en Vlaanderen (november 2010) en op de Pharos/RvZ studiedag ‘Versterking rol, regie en zeggenschap van migranten als patiënt/cliënt in de gezondheidszorg’ (november 2010).

5. Internationale kennisuitwisseling Inleiding In 2010 lag in het internationale werk het accent op kennis bijdragen in het kader van de vorming van een gezamenlijk Europees asielsysteem. Pharos is er trots op dat ze heeft deelgenomen aan een Ministeriële Conferentie in Brussel, waar zij is uitgenodigd om de in Nederland sinds 1 juli gangbare identificatie van kwetsbare personen in de asielprocedure voor te leggen als good practice. Internationale kennisuitwisseling vond verder plaats binnen de meerjarenprogramma’s over uiteenlopende onderwerpen. Doelen • Europese en internationale kennisuitwisseling en -overdracht op het gebied van migranten, vluchtelingen, asielzoekers en gezondheid(szorg). • Adviseren van beleidsmakers, politici en andere relevante partijen met betrekking tot Europese en internationale verdragen en wetgeving op dit terrein Activiteiten en resultaten Onderhouden internationale netwerken • Nieuwe samenwerkingsmogelijkheden op Europees niveau voor de meerjarenprogramma’s zijn geïnventariseerd. In 2010 heeft ook een eerste oriëntatie plaatsgevonden naar mogelijkheden tot samenwerking en kennisuitwisseling met organisaties uit Canada en de Verenigde Staten. • Een aantal netwerkcontacten zijn versterkt: onder andere met de Migration Expert Database uit Duitsland; Constats uit België; Forum International, the Office of Minority Health, John Hopkins University, DiversityRx en de Agency for Health Quality Research in de VS. • Kennisvragen vanuit internationale gremia zijn beantwoord (van de kant van EPHA, PICUM, ECRE, IRCT, EuroHealthNet, WPF en de WHO). Op verzoek van het EPHA is het ‘EU Charter Health Equity’ door Pharos onderschreven. PICUM heeft Pharos verzocht een Engelstalige samenvatting te maken van het onderzoek naar de toegankelijkheid van zorg voor kinderen van ongedocumenteerden. Dit is via hun nieuwsbrief verspreid in Europa. Met ECRE is overleg gevoerd over haar Strategic Plan 2011-2015: door Pharos aangedragen inhoudelijke thema’s (waaronder Gender & Violence) zijn er nu in opgenomen.


Pagina 91

Kennisuitwisseling over internationale zaken binnen de meerjarenprogramma’s, tevens rapportage over de geplande activiteiten op programmaniveau Meerjarenprogramma Gezondheid Migrantenjeugd • Er is nagegaan in welke mate er behoefte is aan vertalingen van eerdere Pharos publicaties en producten. Gezien de sterk uiteenlopende contexten binnen de Europese landen, is voorlopig afgezien van vertalingen • Er is een delegatie uit Uppsala ontvangen, waarbij kennisuitwisseling over zorg aan (alleenstaande) minderjarigen centraal stond Meerjarenprogramma Effectiviteit somatische zorg en preventie/chronische ziekten • In 2010 is een vruchtbaar werkbezoek afgelegd aan de VS met als doel na te gaan hoe men daar omgaat met zorg aan ‘etnic minorities’. Hierdoor zijn er vruchtbare contacten gelegd in voorbereiding op een eventuele organisatie van een werkbezoek met deelname van VWS, zorgverzekeraars en een aantal zorgaanbieders in 2011. Er is inzicht verkregen in de “state of the art” kennis en producten in de Verenigde Staten op het terrein van cultural competent health care en health literacy. Meerjarenprogramma Gezondheid Vluchtelingen en Asielzoekers • Op 1 juli is het PROTECT-project van start gegaan, een ERF-gefinancierd Europees project, samen met partners en koepelorganisaties uit diverse EUlanden. In dit project worden medische en juridische aspecten die van belang zijn voor een vroege, zorgvuldige identificatie van kwetsbare personen verwerkt tot een binnen de EU bruikbaar model. In kader van het PROTECT-project zijn contacten gelegd met andere Europese projecten op dit terrein. Resultaat hiervan was dat er een verregaande samenwerking met het Europese DRIVEproject is geregeld (dat zich richt op identificatie van kwetsbare asielzoekers die in de EU-landen rond de Middellandse Zee aan wal gaan). De resultaten van beide projecten zullen aan elkaar gekoppeld worden. • Er heeft kennisuitwisseling over terugkeer plaatsgevonden. Pharos heeft in 2010 een inventarisatie gedaan van lopende en al afgesloten AVR-projecten (Assisted Voluntary Return) in Europa. Dit vond plaats in kader van methodiekontwikkeling voor het project Duurzame Terugkeer en resulteerde in een overzichtsartikel dat bij Pharos op te vragen is. Pharos participeerde dit jaar in het digital survey vanuit ECOI (European Country of Origin Information, Wenen). Dit survey zal in 2011 leiden tot kwalitatief betere informatie over zorgvoorzieningen in landen van herkomst. • Kennisuitwisseling over de preventie van seksueel en gender gerelateerd geweld bij asielzoekers heeft plaatsgevonden via deelname aan een aantal internationale conferenties over dit onderwerp. • In Europa is momenteel veel aandacht voor de identificatie van ‘personen met special needs’. Dat blijkt uit de Reception- en Procedure-Directives – richtlijnen die sturing geven aan de vorming van een gezamenlijk Europese Asielsysteem (CEAS). De jarenlange inzet van Pharos en het Care Full initiatief resulteerde in de uitnodiging om een paper over getraumatiseerde asielzoekers te schrijven voor de ministeriele bijeenkomst, georganiseerd door België als EU voorzitter. (‘Traumatized asylum seekers. A vulnerable group asylum seekers with special needs in the asylum process’)

Pagina 92


•

•

Binnen het ECRE-netwerk maakte Pharos in 2010 deel uit van een expertteam dat de EU-commissie Asiel voedt met kennis en informatie uit de civil society over asiel gerelateerde onderwerpen. Daarnaast is onze kennis internationaal verspreid via o.a. de Care Full Newsletter 2010.

Meerjarenprogramma Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV). • De eerste stappen zijn gezet in een Noord-Zuid uitwisseling van succesvolle practices, door de voorbereiding van een internationale uitwisseling tussen de No Game jongerengroep van Pharos en jongeren in Ethiopië. Voor een dergelijke uitwisseling is subsidie verkregen van Kinderpostzegels. • Op het terrein van VGV is in 2010 een Europees projectvoorstel bij Daphne ingediend, dat het gezamenlijk opzetten van een trainingstoolkit ten gunste van de uitbanning van VGV behelst. • Pharos heeft i.s.m andere organisaties in 2010 weer de Zero Tolerance Day georganiseerd, die ditmaal een sterke internationale oriëntatie had. Met gasten uit Genève (WHO), het Verenigd Koninkrijk en Noorwegen zijn good practices uitgewisseld rondom de bestrijding van VGV. • Kennis en ervaring in Europa op dit terrein zijn tevens uitgewisseld via deelname aan een aantal internationale bijeenkomsten (Coventry University, UK; EU Migrant Health, Pécs; Transcultural Psychiatry, Amsterdam). • Op verzoek van velen is het onderzoeksrapport ‘Versluierde pijn’ van Pharos in het Engels vertaald (publicatie maart 2011). Over de uitkomsten van het onderzoek zijn artikelen geschreven voor gerenommeerde medische vakbladen (The Lancet, Ethnicity & Health) en zijn bijdragen geschreven voor twee internationale nieuwsbrieven (IOM Gender & Migration; Feminist Europe).

Overige projecten en activiteiten • Deelname aan congres van het ENIEC in Helsinki over zorg voor migrantenouderen in verschillende Europese landen. • Bijdrage aan totstandkoming van de internationale oriëntatie van het Centrum voor Gezond Leven (zie Engelstalig deel van www.loketgezondleven.nl) • Deelname aan Digitale Questionnaire van de Europa Werkgroep van het NPHF om ervoor te zorgen dat preventie van ziekte en een gezonde leefstijl onder migranten en personen met een lage SES hier een plek in krijgt Uitvoering internationaal project • Op 1 juli is het PROTECT-project van start gegaan, een ERF-gefinancierd Europees project, samen met partners en koepelorganisaties uit diverse EUlanden. Dit project staat hierboven bij het programma Asielzoekers gerapporteerd. Publicaties De uitkomsten van relevante internationale activiteiten en informatie over Europese projecten, conferenties en wetenschappelijke artikelen zijn via Phaxx en de digitale Pharos Nieuwsbrief gepubliceerd. De internationale publicaties van Pharos zijn genoemd bij de betreffende projecten in de hoofdstukken 1 tot en met 6. Samenwerkingspartners Samenwerkingspartners ECRE, CAMS (Frankrijk, België); Amnesty International (NL, Europa); En-Hera!; Defence For Children (DCI); EuroNet FGM; EUPHA (European Public Health


Pagina 93

Association), EPHA (European Public Health Alliance); ENIEC (European Network on Intercultural Elderly Care); Metropolis (Canada); Muslim Resource Centre for Social Support and Integration (Canada); Association for Women against Violence (Portugal); GAMS (Frankrijk), HealthNet/TPO, IAC (Inter African Committee), ICRH (International Centre of Reproductive Heatlh), België; Forum International (Utrecht); IRCT (Copenhagen, Brussel); IOM; JRS (Jesuit Refugee Service), Brussel; Medimmigrant (België); Network of European Treatment and Rehabilitation Centres for Victims of Torture and Human Rights Violations; ICMC (International Catholic Migration Commision), Brussel; Coventry University (UK); Medical Foundation (UK); Forward (UK); Parcours d’Exil (Frankrijk); France Terre d’Asyl (Frankrijk); BZFO (Duitsland); Cordelia (Hongarije); ACET (Bulgarije); PHR (Physicians For Human Rights), New York, V.S.; PICUM (Platform for International Cooperation Undocumented Migrants); Unicef; WHO Geneve; Vlaamse en Waalse organisaties; Vluchtelingenwerk (Nederland, Vlaanderen); Odysseus (EU-netwerk).

6. Beleidsadvisering ongedocumenteerden Inleiding In 2010 is de aandacht uitgegaan naar de nieuwe financieringsregeling van het CVZ en voorlichting aan hulpverleners over zorg aan ongedocumenteerden. Via het Informatie en Adviespunt van Pharos en Lampion zijn signalen over hoe de financieringsregeling in de praktijk werkt, verzameld. Op geleide van vragen van beleidsmakers en professionals heeft Pharos in 2010 adviezen gegeven, trainingen verzorgd en gepubliceerd. Tevens heeft Pharos haar kennis ingebracht in het Breed Medisch Overleg (BMO), waarin NGO's samenwerken rondom zorg van o.a. ongedocumenteerden, en bij PICUM. De inzet van Pharos heeft mede geleid tot het verbeteren van voorlichting aan ziekenhuispersoneel over zorg aan ongedocumenteerden. Doel Informeren, adviseren (gevraagd en ongevraagd) van (lokale) overheid en agendering van relevante vraagstukken t.a.v. de toegang en kwaliteit van zorg aan ongedocumenteerden en de effecten van de regelgeving en het beleid in de praktijk. Activiteiten • Pharos voert het secretariaat en bemenst en beheert de Informatie- en Advieslijn en de website van Lampion, zie project 8. De signalen via Lampion zijn in 2010 geanalyseerd en verwerkt in beleidsadviezen • De voorgenomen literatuurstudie naar de toegang en kwaliteit van zorg aan ongedocumenteerden is niet uitgevoerd. Daarvoor in de plaats is een bijdrage geleverd aan onderzoek naar tandartszorg aan ongedocumenteerden in Noord Nederland. • Inbrengen van informatie, verkregen via het Informatie- en Adviespunt en Lampion in het Breed Medisch Overleg (BMO). • Maken van een Engelstalige samenvatting van het onderzoeksrapport 'Ongedocumenteerde kinderen en de toegang tot het ziekenhuis', op verzoek van PICUM. Resultaten • Via de volgende publicaties zijn signalen over zorg aan ongedocumenteerden vertaald en is kennis overdragen:

Pagina 94


o

o

o

o

o

o

T. Hendriks, M. van den Muijsenbergh: Het is een vreemdeling zeker….Zorg voor zieke kinderen zonder papieren. Syllabus NVK 2309-2010 Marie A. Schoevers, Maria E.T.C. van den Muijsenbergh & Antoine L.M. Lagro-Jansen, Illegal female immigrants in The Netherlands have unmet needs. In: sexual and reproductive health Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology, 2010 Schoevers MA, Loeffen MJ, van den Muijsenbergh ME, Lagro-Janssen AL. Health care utilisation and problems in accessing health care of female undocumented immigrants in the Netherlands. Int J Public Health 2010 May 26 p. 421-8 Maria van den Muijsenbergh, Carolien Pronk, Eldine Oosterberg, Daniel Gelzer, Marius Besson, Garth Brink. Workshop Migrant care, Refugees and Undocumented migrants in General Practice. WONCA Europe 2010 Malaga Van den Muijsenbergh METC, Carolien Pronk, Rianne Langeveld, Wahid Jurat , Marianne Schoevers, Eldine Oosterberg: Experiences, learning needs and support wants of GP’s caring for migrants, refugees and undocumented in the Netherlands. WONCA Europe 2010 Malaga. Er is een Engelstalige samenvatting van het onderzoeksrapport 'Ongedocumenteerde kinderen en de toegang tot het ziekenhuis' gemaakt die is verspreid onder leden van PICUM (Platform International Cooperation on Ondocumentented Migrants).

•

Beleidsadviezen o Het belangrijkste beleidsadvies in 2010 vormde de aanbevelingen in het onderzoeksrapport ‘Ongedocumenteerde kinderen en de toegang tot het ziekenhuis’. Dit rapport is breed verspreid onder ziekenhuizen, kamerleden, overheidsgelieerde instanties en Ngo’s. Naar aanleiding van het onderzoeksrapport hebben Tweede Kamerleden vragen gesteld. In november 2010 zijn die beantwoord door Minister Schipper van Volksgezondheid. Zij heeft aangegeven dat het rapport in 2011 meegenomen wordt in de evaluatie van de financieringsregeling voor zorg aan illegalen en andere onverzekerbare vreemdelingen. o Het CVZ heeft het rapport ter hand genomen en beleid ontwikkeld in lijn met de aanbevelingen in het rapport dat gericht is op o.a. betere voorlichting aan huisartsen, baliemedewerkers en financiële medewerkers van alle gecontracteerde ziekenhuizen. o Er is advies gegeven aan de Nederlandse Maatschappij ter bevordering van Tandheelkunde (NMT) over tandzorg aan ongedocumenteerden.

•

De volgende presentaties/trainingen zijn gegeven: o Lesmodule over illegalen en gezondheid aan het UMCU. o Training aan 30 TBC verpleegkundigen van GGD Rotterdam over o.a. illegalen en de toegang tot zorg. Zorgverleners die training hebben ontvangen geven aan het zeer nuttig te vinden om kennis op te doen en informatie te krijgen over zorg aan ongedocumenteerden, ook de informatie die te vinden is op de website Lampion.

.


Pagina 95

o

o o

Presentatie op congres WONCA Europe te Malaga 7-10-2010: Migrant care, Refugees and Undocumented migrants in General Practice Presentatie aan Nederlandse Vereniging kindergeneeskunde: Het is een vreemdeling zeker… zieke kinderen zonder papieren Presentatie op EUPHA congres te Pécz, Hongarije, 28-05-2010, Morbidity of Undocumented migrants in General practice

8.7 Gezondheidsbevordering oudere vluchtelingen en migranten Inleiding Het aantal ouderen in Nederland groeit. Onder hen zijn ruim 210.000 migranten boven de 55 jaar. In 2015 zal dit aantal gegroeid zijn tot 360.000. Onder hen zijn ouderen met een of meer chronische ziekten, ouderen die kampen met psychische en psychosociale klachten en ouderen die in een sociaal isolement verkeren. In 2010 zijn twee projecten over deze thema’s afgerond. Daarnaast voerde Pharos een verkennend onderzoek uit naar psychische gezondheid in relatie tot eenzaamheid. 2010 was het jaar van de bestrijding van de eenzaamheid. In april 2009 is de Coalitie Erbij opgericht die bestrijding van eenzaamheid als doel heeft. Pharos is aangesloten bij deze Coalitie. ‘Eenzaamheid’ heeft bij de overheid in 2010 prioriteit gekregen in de preventieve gezondheidszorg voor ouderen en gemeenten zullen hier zorg voor moeten gaan dragen. Tijdens de pilots die dit jaar zijn uitgevoerd voor een aantal methodieken bleek dat aan de aanbodzijde de doelgroep oudere vluchtelingen nog te weinig in beeld is en dat het voor welzijns- en maatschappelijke instellingen extra inspanning vraagt om deze ouderen en hun mantelzorgers te bereiken. Migrantenouderen van hun kant zijn vaak onbekend met de Nederlandse zorgvoorzieningen en doen hier geen of weinig beroep op. Daarnaast hebben veel oudere migranten weinig kennis van het functioneren van het eigen lichaam en is het herkennen van symptomen van ziekte beperkt. Doel Kennis en netwerk van Pharos inzetten voor gezondheidsbevordering van oudere migranten, de toegankelijkheid van zorg, vermindering van depressieve klachten en isolement en versterken van de positie als gebruiker en klant van zorg. Activiteiten • Afronding en implementatie van het project ‘Ouder worden in Nederland voor oudere vluchtelingen en mantelzorgers’ • Beschrijven van de methodiek ‘Levensboek’ in een werkboek • Organisatie van pilots met de conceptmethodiek Levensboek • Organisatie van een studiemiddag voor vertegenwoordigers van instellingen die contact hebben met oudere vluchtelingen, oorlogsgetroffenen en veteranen • Deelname aan het congres van ENIEC (European Network on Intercultural Elderly Care) in Helsinki • Opbouw van samenwerking met de Coalitie Erbij • Uitvoering van een onderzoek naar eenzaamheid onder vluchtelingen (parallel aan het onderzoek naar eenzaamheid bij de grote vier migrantengroepen door het Verweij Jonker-instituut)

Pagina 96


•

•

Met het NISB zijn twee gesprekken gevoerd om de mogelijkheden voor een gezamenlijk project te verkennen. Doel is ouderen uit kleine taalgroepen te activeren via een beweegaanbod. Met De Coalitie Erbij is een gesprek gevoerd over mogelijkheden voor cofinanciering Met het NUZO (Netwerk Utrecht Zorg Ouderen) is contact gelegd voor het indienen van een aanvraag bij het NPO in het kader van implementatie van Zorg OM Elkaar.

Resultaten • De methodiek Zorg OM Elkaar is gepubliceerd (publicatie vanuit het project Ouder worden in Nederland) • Op 18 februari is een studiebijeenkomst georganiseerd voor vertegenwoordigers van welzijnsinstellingen en zelforganisaties waarbij deze methodiek werd gepresenteerd. Hierbij waren vertegenwoordigers aanwezig van zelforganisaties van migranten en vluchtelingen, gemeenten ( sectoren Welzijn en GG&GD) en mantelzorgorganisatie Mezzo. • Tijdens de pilots zijn 27 deelnemers bereikt uit in totaal zeven landen van herkomst (Afghanistan, Iran, Irak, Turkije, Bosnië, Marokko en Somalië). • Er zijn 12 nieuwe begeleiders getraind in de methodiek Zorg OM Elkaar, uit zeven landen van herkomst. • Met Vilans en netwerkpartners van NUZO is een gezamenlijke agenda gemaakt voor de implementatie van de methodiek Zorg Om Elkaar in 2011. • De methodiek Levensboek (bestemd voor oudere vluchtelingen, oorlogsgetroffenen en veteranen met lichte tot matige depressieve klachten) is beschreven in een werkboek voor begeleiders. • Drie pilots zijn uitgevoerd met de conceptmethodiek Levensboek waarna het werkboek is vastgesteld. • In november 2010 vond een studiemiddag plaats voor 25 vertegenwoordigers van instellingen die contact hebben met deze doelgroepen en zijn 10 nieuwe begeleiders getraind voor de methodiek Levensboek. • Pharos is lid geworden van ENIEC (European Network on Intercultural of Elderly Care) • In februari is deelgenomen aan het congres van het ENIEC in Helsinki over interculturele zorg voor ouderen in verschillende Europese landen. Voorbeeldprojecten in Finland zijn bezocht die als input voor kennisontwikkeling gebruikt worden. • Het onderzoeksrapport ‘Oudere vluchtelingen in Nederland - een onzichtbare groep’ is gepubliceerd. • De resultaten van het onderzoek naar eenzaamheid onder vluchtelingen zijn ingebracht bij landelijke studiebijeenkomsten die in 2010 over dit thema werden georganiseerd: o 16 april 2010 Conferentie Oostelijke Binnenstad Amsterdam; 1 juni 2010, bijeenkomst van de Coalitie Erbij; o 17 juni 2010 Expertmeeting Oudere migranten en eenzaamheid, organisatie Verweij-Jonker instituut; o 22 juni 2010, Project Huisbezoek oudere vluchtelingen, Vluchtelingenwerk Utrecht; o 24 september 2010 ‘Brainstormen tegen Eenzaamheid’ organisatie Coalitie Erbij. • De onderstaande artikelen zijn geschreven:


Pagina 97

o o

o

Hagen, L. (2010) Eenzaamheid is een taboe, aanbod op maat doorbreekt isolement, Utrecht, Phaxx 3 (10) 15-17. Muijsenberg M.E.T.C. van den, Grondelle, N.J. van, Dieleman, K. (2010), Vluchtelingen en palliatieve zorg, Nederlands Tijdschrift voor Palliatieve zorg, 10 (3) 17-25. Huijbregts, V.(2009), Hulp nodig bij koffer vol problemen, oudere vluchtelingen in Nederland, Phaxx 1 (09), 5-7

Looptijd 2010-2012 Samenwerkingspartners Zelforganisaties van Afghaanse, Bosnische, Indische en Molukse ouderen, NOOM, LOM, Ouderenbonden en CSO, Vilans, Movisie, ActiZ, Forum, Cogis, Trimbos instituut, Portes, Cumulus, CABO, De Coalitie Erbij, NPN, De Basis, Coalitie ERBIJ, NUZO, Raedelijn, GG&GD Utrecht. Het Levensboek traject is uitgevoerd met cofinanciering van stichting het RC Maagdenhuis, VSB fonds, Nationaal Fonds voor Vrijheid en Veteranenzorg, Fonds Sluyterman van Loo en Fonds Psychische Gezondheid.

8.8 Facilitering Landelijk informatieen adviespunt Lampion Lampion is het landelijke informatie en adviespunt over zorg aan illegalen. Hier worden ook ongedocumenteerden en niet toegelaten asielzoekers onder verstaan. Lampion is een netwerkorganisatie waarin een aantal landelijke organisaties samenwerkt met als doel: • Het bundelen van informatie over zorg aan illegalen; • Het voorlichten van zorgorganisaties, zorgverleners en anderen die behoefte hebben aan informatie over het systeem van, de wetgeving over en ontwikkelingen en knelpunten in de zorg aan illegalen. De in Lampion samenwerkende organisaties zijn: SOA AIDS Nederland/NIGZ, GGD Nederland, GGZ Nederland, Johannes Wier Stichting, KNCV Tuberculosefonds, LHV, NVZD, Pharos, KNOV, Dokters van de Wereld, Vluchtelingenwerk Nederland. Deze organisaties zijn vertegenwoordigd in de stuurgroep van Lampion. Het CVZ, als uitvoerder van de nieuwe financieringsregeling, zit als waarnemer in de stuurgroep. Pharos voert het secretariaat en bemenst en beheert het Informatie & Adviespunt en de website van Lampion. Activiteiten en resultaten • De website, www.lampion.nl is door 48.203 unieke bezoekers bezocht en er zijn 142.998 pagina’s opgevraagd via de website. Dit is een stijging t.o.v. 2009 toen de website 40.000 unieke bezoekers had en er 120.000 pagina’s zijn opgevraagd via de website. De meest opgevraagde pagina’s hadden betrekking op de financiering van zorg aan illegalen (11.203), informatie over Lampion (9.454) en te verlenen zorg aan illegalen (5.041). • Het Informatie en Adviespunt is 246 maal benaderd waarbij antwoord is gegeven op 323 vragen.

Pagina 98


• •

• •

Dit is een lichte daling t.o.v. 2009 toen het Informatie en Adviespunt 265 maal benaderd werd en er op 390 vragen antwoord is gegeven. Vragen hadden onder andere betrekking op de financiering van zorg aan illegalen (74), hulpverlenings- en behandelmogelijkheden (71) en juridische en verblijf rechterlijke procedures (48). 41 vragenstellers zijn doorverwezen naar bijvoorbeeld in Lampion participerende organisaties zoals Dokters van de wereld en Pharos. De stuurgroep van Lampion is viermaal bijeengeweest en is secretarieel ondersteund door Pharos. Onderwerp van gesprek waren onder andere de knelpunten in de tandheelkundige zorg voor illegalen, de uitvoering van de CVZ regeling en de vernieuwing van de Lampionfolder

Meer informatie over de activiteiten en resultaten van Lampion kunt u vinden in het jaarverslag van Lampion van 2010. Het jaarverslag Lampion wordt toegezonden aan VWS, Inspectie voor de Gezondheidszorg en andere relevante partijen. Looptijd Lampion is een doorlopende activiteit.

8.9 Project Migratie en gezondheid op een rij Inleiding Pharos biedt state of the art kennis over kwaliteit en effectiviteit van zorg en preventie aan migranten en vluchtelingen. In het kader hiervan is gestart met het project ‘Migratie en gezondheid op een rij’. Doel Overzicht bieden van kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over de gezondheid van migrantengroepen, alsmede van de interventies en methodieken die er bestaan om de gezondheid van migranten te bevorderen. Activiteiten Dit project kent drie deelprojecten: 1. Overzicht bieden van de feiten en cijfers over migratie en gezondheid gekoppeld aan kwalitatieve gegevens. 2. Overzicht bieden van interventies en methodieken op het terrein van migratie en gezondheid. 3. Ontwikkelen van een online ‘Migranten en gezondheidscompendium’.

Deelproject 1 Overzicht feiten en cijfers migratie en gezondheid Inleiding Na een evaluatie van een eerdere publicatie van Pharos (‘Met kennis van feiten’) is onderzocht aan welke informatie beleidsmakers in de zorg behoefte hebben. Op basis hiervan is ervoor gekozen een publicatie te maken met feiten en cijfers over een drietal sectoren. De publieke gezondheidszorg is gekozen vanwege het belang van gezondheidsbevordering, de zorg voor migrantenjeugd vanwege ondergebruik van lichtere voorzieningen en de eerstelijnszorg vanwege het breed gedragen belang, deze sector te versterken. De publicatie biedt een praktisch overzicht van de meest actuele gegevens en een beschrijving van interventies binnen deze sectoren


Pagina 99

op het terrein van migranten en gezondheid. Het betreft de eerste publicatie in een reeks, waarin andere sectoren zullen worden toegevoegd. Ieder jaar zal een volgend exemplaar worden uitgebracht. Activiteiten • Verrichten van evaluatie van de publicatie “Met kennis van Feiten” en uitvoeren van de quickscan naar gebruik van publicatie onder potentiële afnemers. • Verzamelen en analyseren van data over migratie en gezondheid. • Benaderen van onderzoeks- en kennisinstituten voor informatie en materiaal over gezondheid en migratie • Genereren van nieuwe demografische gegevens bij Stateline • Installeren van de adviesgroep bestande uit de vertegenwoordigers van AMC/UvA, SAK (Stichting Allochtonen tegen Kanker), GGD Nederland, VGN (Vereniging Gehandicapten Nederland), LHV (landelijke huisartsen Vereniging), Altrecht en WVN (VluchtelingenWerk Nederland). • Inventariseren van de auteurs, selectie en analyse van de thema’s voor de publicatie: de publieke gezondheid, zorg voor migrantenjeugd en de eerstelijnszorg. • Redactie van de concept teksten voor de publicatie (zal in april 2011 verschijnen)

Deelproject 2 Overzicht interventies en methodieken Inleiding Voor veel generieke interventies is niet bekend of ze effectief zijn voor migranten. Er bestaat behoefte aan informatie over interventies die ook bruikbaar zijn voor migranten en een korte beschrijving van de inhoud en de effecten daarvan. Activiteiten • Inventariseren van buiten Pharos ontwikkelde interventies voor de sectoren publieke gezondheid, zorg voor migrantenjeugd en de eerstelijnszorg. • Analyseren van en beoordelen van deze interventies op bruikbaarheid voor migranten • Inventariseren van elders ontwikkelde interventies voor migranten • Opnemen van informatie over geïnventariseerde en beoordeelde interventies in de tekst van de publicatie van deelproject 1.

Deelproject 3 Ontwikkelen van een online Migranten en gezondheidscompendium Inleiding Kennis op het terrein van gezondheid van en zorggebruik door migranten is versnipperd en verandert snel. Naast Pharos produceren op specifieke gebieden ook andere onderzoeks- en kenniscentra kennis over gezondheid van migranten. De gepubliceerde cijfers en feiten zijn snel achterhaald door vooruitgang in de wetenschap en ontwikkelingen in de praktijk. Er is behoefte aan een digitaal en dynamisch instrument waarin gegevens samengebracht en voortdurend vernieuwd worden. Hierbij valt te denken aan een website met de geïntegreerde, meest actuele cijfers en feiten in de vorm van online gezondheidscompendium.

Pagina 100


Activiteiten • Verkennen van diverse digitale informatiekanalen: mighealth.nl, website Nationale Kompas Volksgezondheid, website ZonMw, zorgkaartnederland.nl, vtv2010.nl, etc.. • Onderzoeken van de behoefte aan een online compendium onder leden van de adviesgroep van dit project bestaande uit AMC/UvA, SAC (Stichting Allochtonen tegen Kanker), GGD Nederland, VGN (Vereniging Gehandicapten Nederland), LHV (landelijke huisartsen Vereniging), Altrecht en WVN (VluchtelingenWerk Nederland). • Samenwerking gezocht met de GBI’s met het doel na te gaan of zij hun kennis van specifieke werkterrein willen zichtbaar maken, delen, bundelen, categoriseren en integraal aanbieden via een online compendium. Het betrof de volgende GBI’s: Trimbos Instituut, SOA/aids Nederland, Stivoro, de Schorer Stichting, NISB en Consument en Veiligheid. Daarnaast zijn de mogelijkheden verkend om verschillende landelijke data-bestanden aan elkaar te koppelen en te analyseren. Dit is gedaan met NIVEL en CBS. Daarbij is ook nagegaan wat is er nodig om het Landelijk Informatie Netwerk Huisartsen (LINH) systeem in te zetten. • Identificatie van mogelijke thema’s waarop samenwerking mogelijk zou zijn. • Zoeken naar cofinanciering voor online compendium. •

Naast voorgenomen activiteiten zijn in het kader van dit project aanvullende werkzaamheden verricht: o Schriftelijke presentatie van Pharos onderzoek aan kennisnetwerk cultuur en gezondheid van ZonMw o Op basis van een analyse van het VTV rapport van het RIVM heeft Pharos aanvullende informatie verstrekt aan derden over allochtonen en gezondheid. o Kennis over tussentijdse resultaten van dit project is overgedragen en verworven tijdens een aantal bijeenkomsten: o Expertmeeting over gezondheid en arbeidsparticipatie van (migranten)vrouwen van het SCP. o Pre-Conference van EUPHA in Amsterdam 'Integrating the patient’s perspective in public health and health care'. o 3e Nationaal Congres Opvoedingsondersteuning van het NJI. o Masterclass “Omgaan met culturele dilemma’s in de zorg” van Actiz. o Bijeenkomst “Kennis beter delen”.

Resultaten • De publicatie ‘Migratie en gezondheid op een rij’ verschijnt in boekvorm in april 2011 en biedt een kennissynthese van actuele en relevante feiten en cijfers. • De samenwerking met een aantal onderzoeksinstituten en kenniscentra is versterkt: CBS, NIVEL, SCP en GBi’s. Met het SCP is samengewerkt in het kader van de expertmeeting over gezondheid en arbeidsparticipatie van (migranten)vrouwen. Pharos heeft deelgenomen aan de bijeenkomsten van genoemde instituten en gevraagd en ongevraagd geadviseerd over verschillende thema’s. • Verkend is hoe het “Migranten en Gezondheidscompendium” ontwikkeld zou moeten worden en wat er daarvoor nodig is. Een aantal potentiele partners zijn geïdentificeerd.


Pagina 101

•

•

•

Er is geen cofinanciering voor het Online Migratie en Gezondheidscompendium gevonden. In 2011 werkt Pharos aan een verbeterd plan en zoekt verbinding met mogelijke samenwerkingspartners. Er is een inventarisatie gemaakt van interventies en methodieken die ook voor migranten bruikbaar zijn. Deze zijn geïntegreerd in de teksten voor de publicatie “Migratie en gezondheid op een rij”. Via notities, beleidsadviezen en presentaties heeft Pharos bijgedragen aan verspreiding van feiten en cijfers over migratie en gezondheid.

Samenwerkingspartners Verwey-Jonker Instituut, GGD-en, GGZN, Menzis, Agis, NJI, Radboud Universiteit. AMC/UvA, SAC (Stichting Allochtonen tegen Kanker), GGD Nederland, VGN (Vereniging Gehandicapten Nederland), LHV (landelijke huisartsen Vereniging), Altrecht en WVN (VluchtelingenWerk Nederland), ZonMw, SCP, CBS, NIVEL, Trimbos Instituut, SOA/aids Nederland, Stivoro, de Schorer Stichting, NISB en Consument en Veiligheid, RIVM, EUPHA, Actiz.

8.10 Informatie en documentatiecentrum (Infodoc) Het Informatie- en documentatiecentrum (Infodoc) van Pharos maakt een gespecialiseerde collectie van binnenlandse- en buitenlandse vakliteratuur met betrekking tot de gezondheidszorg aan migranten en vluchtelingen toegankelijk voor professionals, onderzoekers, klanten en andere stakeholders. De collectie is in 2010 verder geactualiseerd. Er wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van digitale verspreiding van informatiebronnen. Activiteiten en resultaten • Er is een webbased catalogus geïmplementeerd die bezoekers in staat stelt beschikbare informatie in de bibliotheek snel op te zoeken. In een oogopslag ziet de bezoeker welke informatie digitaal beschikbaar is. • De (digitale) dienstverlening aan de interne en externe klanten is in 2010 op maat en proactief voortgezet. Ongeveer 1.000 klanten zijn in 2010 geholpen aan specialistische informatie en publicaties. Er is een duidelijke trend van fysiek (papier) naar digitaal: o Ruim 1.500 inhoudelijke consultaties o 100 literatuurlijsten o 400 uitleningen o 16.000 kopieën verzorgd. • In 2010 is de collectie verder uitgebreid met 525 publicaties: 266 boeken, papers en brochures; 245 (wetenschappelijke) artikelen; 14 dvd’s. • De Infodoc onderdelen van de websites van Pharos en Focalpoint Meisjesbesnijdenis werden in 2010 in totaal 15.899 keer bezocht: o 6 aanwinstenlijsten (nieuw ontsloten recente publicaties): 6.587 keer van de website gedownload dan wel geraadpleegd, 1.737 keer meer dan in 2009. o Gethematiseerde literatuurlijst Meisjesbesnijdenis (geactualiseerd in acht rubrieken per deelonderwerp): 3.244 keer van de website gedownload dan wel geraadpleegd, 698 keer meer dan in 2009. o De Infodoc-pagina en catalogus van de website: 6.068 keer bezocht.

Pagina 102


8.11 Informatie en Adviespunt Het informatieen adviespunt (IAP) van Pharos wordt geraadpleegd door professionals en andere betrokkenen die te maken hebben met de zorg aan migranten en vluchtelingen en lage SES groepen. Het IAP heeft zowel in- als extern een signalerende en informerende rol. De vragen die binnenkomen worden gebundeld en vertaald naar (beleids)adviezen en aandachtspunten. Via drie kanalen (mail, webformulier, telefoon) kunnen vragen worden gesteld. Deze vragen worden geregistreerd en worden ook gebruikt voor het samenstellen van casuïstiek voor onder andere trainingen en artikelen in tijdschriften. Opvallend is dat er in 2010 door professionals meer gebruik gemaakt is van het webformulier en e-mail bij het stellen van vragen. Telefonisch adviseren blijft echter een belangrijk deel van het IAP. De vragen die bij het I&A punt binnenkomen worden geregistreerd op de volgende categorieën: Algemeen, Focal Point meisjesbesnijdenis, Lampion en Jeugd. Het totaal aantal vragen dat het IAP in 2010 binnen kreeg was 891. In 2010 is Lampion 246 benaderd en bij de overige categorieën was dat 645. 314 vragen zijn binnengekomen via de mail of het webformulier en 330 vragen per telefoon. 1 vraag is gesteld door een bezoeker van Pharos. Doelen • Adviseren van professionals die met migranten en vluchtelingen werken op het gebied van (gezondheids)zorg aan deze groepen. Zowel in- als extern. • Bundelen van signalen en behoeftes die spelen in het veld. • Kennisoverdracht d.m.v. advies op maat. 1. Algemeen en jeugd Via deze lijn wordt advies en ondersteuning aangeboden aan professionals die met (jeugdige) migranten en vluchtelingen te maken hebben. Veel vragen komen van mensen werkzaam in de GGZ, BJZ, AMK, maatschappelijk werkers, scholen, verpleegkundigen en psychologen. 2. Focal Point meisjesbesnijdenis Focal Point meisjesbesnijdenis verstrekt informatieen advies aan professionals die te maken hebben met problematiek rondom meisjesbesnijdenis. 3. Lampion Lampion is een netwerkorganisatie waarin een aantal landelijke organisaties samen werkt. In opdracht van hen bemenst en beheert Pharos het informatieen adviespunt Lampion. Zij richt zich op de beantwoording van vragen die betrekking heen op de zorg aan ongedocumenteerde vreemdelingen. Activiteiten en resultaten Het IAP heeft op de volgende onderwerpen ondersteuning verleent en advies gegeven: • Algemene vragen (in 2010 in totaal 379 vragen) en specifiek op het gebied van jeugd (141 vragen). o Algemene vragen hadden vooral betrekking op advies rondom interculturele communicatie, hulpverlening, psychische klachten en culturele achtergrond en procedures. De vragen werden gesteld door o.a. professionals in de GGZ, gezondheidszorg algemeen waaronder


Pagina 103

•

huisartsen en ziekenhuizen en sociaal- cultureel- maatschappelijke instellingen. o Veel vragen hadden betrekking op cliënten uit Afghanistan, Irak en Somalië. Afkomst van de cliënt was niet in alle gevallen relevant voor het geven van het juiste advies. o De vragen met betrekking tot jeugd lagen op het terrein van deskundigheidsbevordering, hulpverlening (bijna altijd in relatie tot interculturele communicatie en opvoeding). Deze vragen richtten zich vooral op jongeren uit Afghanistan, Irak en Marokko. Focal Point meisjesbesnijdenis (in 2010; 124 vragen) o Vragen hadden betrekking op deskundigheidsbevordering, interculturele communicatie, lichamelijke en psychische klachten en literatuur. De vragen werden o.a. gesteld door cliënten zelf of familieleden hiervan, artsen (waaronder ook gynaecologen) en preventie-functionarissen. o Het Focal Point meisjesbesnijdenis kreeg onder andere vragen van gynaecologen die vrouwen op het spreekuur kregen die besneden waren en een hersteloperatie wilden ondergaan. De vraag was dan welke gynaecoloog of plastisch chirurg deze ingreep uit zou kunnen voeren. Het aantal vragen rondom dit thema was mede gestuurd door de media-aandacht die dit thema heeft gehad.

Lampion • In 2010 is Lampion 246 keer benaderd. De vragen hadden vooral betrekking op de financiering van de zorg (74 keer), hulpverleningsmogelijkheden (71 keer), juridische procedures (48 keer) en onderdak en huisvesting (21 keer). • 41 vragenstellers zijn doorverwezen naar deelnemende organisaties van Lampion en organisaties die praktische hulp verlenen aan illegalen. • De meeste vragen kwamen van cliënten zelf of hun familie. Ook instellingen maatschappelijk werk, ziekenhuizen en huisartsen wisten de weg te vinden naar Lampion. De meeste vragen gingen over vrouwelijke cliënten (125), vragen waren dan in 54 gevallen gerelateerd aan zwangerschap. • Bij een aantal vragen die werden gesteld was er onduidelijkheid over de wijze waarop de zorg aan illegale mensen uit de nieuwe EU-lidstaten, zoals Polen, Roemenië, Bulgarije geregeld was. Hulpverleners kunnen bij zorg aan deze groep mensen, geen aanspraak maken op gelden van het College voor zorgverzekering (CVZ) zoals bij illegalen uit niet-westerse landen. Voor meer informatie verwijzen we naar het jaarverslag van Lampion welke apart naar VWS gestuurd wordt. Overige inhoudelijk activiteiten en resultaten IAP • Faq’s zijn uitgebreid beschreven op de verschillende programma’s van Pharos. • Er is vier maal een bijdrage geleverd aan het tijdschrift Phaxx waarvoor een artikel in de vorm van een uitgebreid beschreven casus is opgesteld. • Er is in 2010 een tevredenheidsonderzoek uitgevoerd. De advisering van het IAP werd goed gewaardeerd. Uit deze enquête kwam naar voren dat 88% van de respondenten het advies bruikbaar/zeer bruikbaar ervaren; 88% was tevreden over het tijdsbestek waarbinnen op de vraag is gereageerd; 70% vond de telefonische bereikbaarheid goed en 32% voldoende; 96% van de respondenten geeft aan zeer tevreden te zijn over de correctheid waarmee de vragenstellers te woord zijn gestaan. 100% geeft aan dat men waarde hecht aan een persoonlijk advies op de vraag. Toen de enquête uit werd gevoerd,

Pagina 104


•

was Pharos nog 5 dagen per week en 4 uur per dag bereikbaar. Inmiddels is de telefonische bereikbaarheid teruggebracht. In het najaar van 2011 zal er opnieuw een enquête worden gehouden. De sociale kaart is uitgebreid en up-to-date gehouden.

8.12 Nieuwe kennisvragen, netwerken, accountmanagement en acquisitie Zicht op de actuele wensen en behoeften van organisaties die zich professioneel met de gezondheid van en zorg voor migranten, vluchtelingen en lage SES groepen bezighouden, is voor Pharos van belang om de juiste onderzoeken en implementatie- en ontwikkeltrajecten te kunnen uitvoeren. De kennisvragen die uit de markt komen, geven goede signalen over wat zich daar afspeelt en hoe de producten van Pharos verder ontwikkeld en geïmplementeerd kunnen worden. Pharos vervult een brugfunctie tussen lokale professionals en cliënten/patiënten met een allochtone achtergrond zodat de aansluiting tussen beide werelden verbetert en de lokale organisaties meer resultaten kunnen boeken bij deze groepen. Pharos zet in toenemende mate haar kennis, expertise en netwerken ook in voor lage SES groepen. Pharos investeert in contacten met beleidsmakers, zorgprofessionals, preventiewerkers, migrantenorganisaties en andere samenwerkingspartners. Daartoe participeert Pharos in diverse platforms en netwerken. Al langere tijd richt Pharos zich ook op andere financiers en klanten dan alleen VWS, teneinde meer financiering van derden te genereren en ook andere partijen in de samenleving te betrekken bij de missie van Pharos. We benaderen hiertoe niet alleen Fondsen zoals Kinderpostzegels en het Skan Fonds maar betrekken ook fondsen van zorgverzekeraars bij onze activiteiten. Activiteiten en resultaten • Brede bekendmaking van producten en diensten van Pharos door middel van bijdragen aan congressen en expertmeetings. Deze worden beschreven bij de verschillende programma’s in de hoofdstukken 3 tot en met 8 van dit jaarverslag. • De conclusies uit de studie van Pharos: Migranten, preventie en gezondheidszorg (zie ook hoofdstuk 1 Inleiding) zijn besproken met veel partijen in het stelsel van de gezondheidszorg en beleidsmakers, bijvoorbeeld ActiZ, NPCF, VNG en GGZ Nl. De uitgangspunten ‘kwaliteit van zorg voor alle burgers’, geen cultuurspecifieke maar cultuursensitieve zorg’ en ‘gedeelde verantwoordelijkheid van zorg en migranten zelf’’ worden breed gedragen. De komende jaren werkt Pharos deze uitgangspunten uit in samenwerking met alle betrokken partijen. • Het in samenwerking met de Raad voor volksgezondheid en Zorg (RVZ) organiseren van een conferentie rondom rol en regie van migranten in het zorgstelsel en de eigen gezondheid. • Pharos heeft een lange traditie in het samenwerken met migranten en vluchtelingen en heeft daarin een breed netwerk opgebouwd. In 2010 is ervaring opgedaan met professioneel partnership met allochtone experts. Het professioneel partnership van Pharos met migranten met een specifieke expertise heeft onder andere gestalte gekregen in de samenwerking met Mexit en de Stichting Mondiale Samenleving (SMS). In het kader van het ZonMw


Pagina 105

•

•

•

•

•

•

•

• •

programma “Diversiteit in het jeugdbeleid’ werkt Pharos bijvoorbeeld samen met Mexit in het project Interculturalisatie Centra Jeugd en Gezin. Pharos streeft naar co creatie. Een goed voorbeeld hiervan is de samenwerking van Pharos met het Fonds Kinderpostzegels. Projecten zijn veelal op basis van wederzijdse ideeën tot stand gekomen. Preventie kindermishandeling is een van de speerpunten van het Fonds Kinderpostzegels. Pharos pakt dit op door preventieve activiteiten uit te voeren in asielzoekerscentra. Omgekeerd blijkt dat projecten die Pharos heeft uitgevoerd met financiering van het Fonds Kinderpostzegels rondom VGV (meisjesbesnijdenis) er toe hebben geleid dat bestrijding van meisjesbesnijdenis prominent op de agenda van het Fonds Kinderpostzegels is komen te staan. In 2010 heeft Pharos het Fonds Gezondheidszorg Spaarneland en Achmea Gezondheidsfonds bereid gevonden de bouw van een website voor huisartsen met toegankelijke informatie over medische zorg aan allochtone patiënten mede te financieren. Het KWF kankerfonds is bereid het project Inzet van social media bij het verhoging deelname van allochtone vrouwen aan borstkankerscreening, mede te financieren. Pharos, Centrum Klantervaringen in de Zorg (CKZ) en Nivel hebben een projectplan ontwikkeld om vier CQ-I meetinstrumenten rondom kwaliteit van zorg, te valideren vanuit het perspectief van migranten en vluchtelingen. Het Fonds PGO is bereid het CQ-I valideringsproject dat in 2011 zal starten mede te financieren. Deelname aan het Platform Duurzame Terugkeer. Dit is een consortium van 10 organisaties dat zich inzet om (ex) asielzoekers te ondersteunen zelfstandig stappen te ondernemen voor veilige, humane en perspectiefvolle terugkeer en duurzame herintegratie in het land van herkomst. Pharos heeft een dienstverlenende rol binnen het platform en draagt bij aan kwaliteitsverbetering van de psychosociale begeleiding en een zorgvuldige omgang met gezondheidszaken bij terugkeer. Binnen het programma Diversiteit in Jeugdbeleid is door Pharos, samen met het NJi, een bijdrage geleverd aan het beschrijven en onderbouwen van interventies, die in de Databank Effectieve Interventies zijn opgenomen, voor migrantenjeugdigen. Dit project wordt gefinancierd door ZonMw. Bijdrage aan internationale organisaties en kennisplatforms bijvoorbeeld PICUM (Platform for International Cooperation on Ondocumented Migrants), ECRE (European Council on Refugees and Exiles), EuroHealthNet, EPHA (European Public Health Alliance). Op verzoek van GGD Nederland en de KNOV is een bijdrage geleverd aan de samenstelling van twee e-learnings op het gebied van VGV. Diverse trainingen, bestaande uit een combinatie van kennisoverdracht (gezondheidsverschillen, ziektebeleving van allochtonen) en praktische training in interculturele vaardigheden, zijn gegeven aan diverse professionals/zorgverleners zoals huisartsen, doktersassistenten, verpleegkundigen en arbodiensten.

Pagina 106


8.13 Extra project; Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw in het land van herkomst Doelstellingen • verkrijgen van inzicht in de condities waaronder migranten in Nederland bereid zijn tijdelijk te verblijven in hun herkomst land om daar een bijdrage te leveren aan wederopbouwactiviteiten; • onderzoeken in hoeverre de huidige regelingen en programma’s aansluiten op de behoeften van migranten die overwegen om tijdelijk terug te keren; en • inventariseren wat er nodig is voor een goede “match” tussen de bijdrage van de migrant en de behoeften van de organisatie in het herkomstland. Hoofdactiviteiten • Samenwerking met migrantenorganisaties voor de werving van respondenten • Interviewen van migranten afkomstig uit vijf landen • Interviewen van vertegenwoordigers van lokale organisaties in vijf landen • Analyseren van projectrapportages, evaluaties en beleidsstukken Resultaten • Eindrapport, uiterlijke opleveringsdatum 30-04-11 • Presentatie onderzoeksgegevens aan opdrachtgevers • Eén of meerdere artikelen Dit project is volledig gefinancierd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken en Cordaid.

Totaal aantal uren overige projecten en activiteiten: 10.844 uren.


Pagina 107

Pagina 108


9. Informatie en Communicatie Pharos draagt kennis over en geeft voorlichting en advies via de volgende kanalen; websites, digitale nieuwsbrieven, publicaties, trainingen en workshops, seminars en conferenties. In 2010 heeft Pharos social media meer ingezet.

9.1 Kennisoverdracht via websites Digitale media spelen binnen de kennisoverdracht en informatieactiviteiten een steeds belangrijkere rol. Pharos beheert vier websites (www.pharos.nl; www.meisjesbesnijdenis.nl; www.nogame.nl; www.lampion.nl ). Gemiddeld 2.414 bezoekers raadplegen dagelijks gemiddeld 6.495 pagina’s voor het krijgen van kennis en informatie, het aanmelden voor een cursus, het bestellen van boeken en brochures en het digitaal downloaden van voorlichtingsmateriaal, folders, brochures en boeken. Het aantal digitale documenten zoals brochures, rapporten en artikelen dat in 2010 is gedownload is 232.073. De vier websites die Pharos beheert zijn in 2010 geactualiseerd en verbeterd. www.pharos.nl Dit is de algemene website van Pharos en is met meer dan duizend pagina’s en pdfbestanden veruit de grootste website van de vier. Via de website wordt informatie gedeeld en kennis overgedragen aan iedereen die zich bezighoudt met migranten, vluchtelingen en gezondheid. De website biedt ook meer informatie over de meerjaren programma’s en projecten van Pharos. Via de webwinkel is het mogelijk om Pharos publicaties aan te schaffen. Activiteiten en resultaten • Populaire onderdelen zijn de nieuwsrubriek en de pagina’s met informatie over Pharos. De nieuwsberichten over Pharos werden in het afgelopen jaar 97.921 maal gelezen door bezoekers van Pharos.nl. • De website is in 2010 aangevuld met meer dan100 pdf-documenten. In het totaal staan nu meer dan 800 pdf-kennis bestanden op de website. Dit zijn onder andere methodieken, voorlichtingsmateriaal, kennisdocumenten, congresverslagen, artikelen. Samen zijn deze documenten het afgelopen jaar 132.742 maal gedownload. • In 2010 is de website 318.333 maal bezocht. Het aantal bezoekers toont een lichte daling ten opzichte van vorig jaar. www.meisjesbesnijdenis.nl De website van het Focal point meisjesbesnijdenis is het informatiekanaal over meisjesbesnijdenis of vrouwelijke genitale verminking (VGV). Verschillende beroepsgroepen hebben op deze website een eigen portaal met alle voor hen relevante kennis en informatie, zoals wetgeving, beroepscodes, handelingsprotocollen, links en literatuur. Een groot deel van de informatie op de website is in 2010 herzien en geactualiseerd.


Pagina 109

Activiteiten en resultaten • In 2010 is de website meisjesbesnijdenis 123.005 maal bezocht, een stijging van 6% t.o.v. 2009. • De meest bezochte pagina’s herbergen informatie over protocollen, beleid- en wetgeving en cijfermateriaal over meisjesbesnijdenis. • Het gespreksprotocol meisjesbesnijdenis, dat mede door Pharos is opgesteld, was veruit het meest gedownloade document (10.363 maal). www.no-game.nl Bij preventie van meisjesbesnijdenis is het van belang jongeren (uit onder andere de risicogroep) in te zetten om voorlichting te geven en met elkaar in gesprek te gaan over het onderwerp. Vanuit deze gedachte is het jongerenboard No Game ontstaan, bedoeld voor en door jongeren. Deze jongeren willen het thema meisjesbesnijdenis onder de aandacht brengen en bespreekbaar maken bij jongeren. Dat doen zij o.a. door op een creatieve manier voorlichting te geven over het verbod op en de schadelijke gevolgen van meisjesbesnijdenis. Activiteiten en resultaten • In 2010 is de website van No Game 27.991 maal bezocht. Een stijging van 43% t.o.v. 2009. • Het meest bekeken document is de algemene informatiefolder over No Game (449 maal). www.lampion.info Lampion maakt onderdeel uit van de Informatie- en advieslijn Lampion en bevat informatie over de zorg voor illegalen in Nederland. Lampion bundelt kennis over knelpunten en oplossingen in de (gezondheids)zorg aan illegalen in Nederland. Activiteiten en resultaten • Na de lancering van de nieuw ontworpen en met herziene teksten gevulde website in 2009 is Lampion.info in 2010 verder uitgebreid met nieuwe informatie. De relatief sterke aanwas van content wordt ook zichtbaar in de bezoekerscijfers t.o.v. voorgaand jaar. • In 2010 is de website van Lampion 48.203 maal bezocht (aantal bezoekers) en daarbij zijn 142.998 pagina’s bekeken. Het aantal bezoekers was hierdoor 20% hoger dan voorafgaand jaar..

Bezoekersstatistieken websites 2010 Aantal bezoekers

Gemiddeld per dag

Pharos.nl

2009 328.574 923 2010 318.333 870 Verschil 3% (-10.241)

Meisjesbesnijdenis. nl

2009 115.960 2010 123.005 Verschil 6% (+7.045)

Pagina 110

318 336

Aantal bekeken pagina’s 1.767.042 1.651.197 5% (-115.845) 496.654 499.341 1% (+ 2.687)

Gemiddeld per dag 4.841 4.524

1.361 1.368


Lampion.info

2009 40.000 2010 48.203 Verschil 20% (+8.203)

110 132

120.000 329 142.998 392 19% (+22.998)

No-game.nl

2009 19.514 2010 27.991 Verschil 43% (+8.477)

54 76

60.303 165 76.607 210 27% (+16.304)

Social Media Pharos heeft in 2010 als extra kanaal Twitter en LinkedIn ingezet in het kader van kennisoverdracht en kennis uitwisseling. Door gebruik te maken van social media wordt naar verwachting een grotere groep professionals bereikt. Daarnaast is er een weblog ingericht waar regelmatig berichten over het werkveld van Pharos verschijnen. Digitale nieuwsbrieven Pharos geeft twee digitale nieuwsbrieven uit: • De algemene digitale nieuwsbrief. Deze verschijnt tweemaandelijks en heeft 1.550 abonnees. Met de digitale nieuwsbrief worden abonnees geïnformeerd over actuele ontwikkelingen m.b.t. de kennisgebieden van Pharos en de activiteiten van Pharos. • De nieuwsbrief van Focal point meisjesbesnijdenis, deze verschijnt eens per kwartaal en wordt verstuurd aan 293 abonnees. . 9.2 Pharos Uitgeverij/ Publicaties Onderzoeksrapporten, boeken, artikelen en andere uitgaven worden door Pharos gepubliceerd in het kader van kennisoverdracht en kennisuitwisseling. Dit gebeurt zonder winstoogmerk. Belangrijke pijlers bij het publiceren zijn relevantie en actualiteit. Naast deze publicaties heeft Pharos in 2010 ook twee vaktijdschriften uitgegeven: Phaxx en Cultuur Migratie Gezondheid (CMG). CMG is in samenwerking met Mikado uitgegeven. Vanuit bedrijfsmatig en economisch oogpunt is het voor Pharos niet mogelijk om twee bladen te blijven uitgeven. Het gezamenlijk uitgeven van het CMG met Mikado komt hiermee te vervallen. Pharos zal zich vanaf 2011 richten op de uitgave van de Phaxx. Onderstaand overzicht geeft alle publicaties per programma weer in 2010. Het betreffen publicaties van Pharos of publicaties die in samenwerking met anderen tot stand zijn gekomen. Publicaties Pharos breed • Herdruk Pharos publicatie: Migranten, preventie en gezondheidszorg. Drs. M.T. van Berkum, Drs. E.M.C. Smulders. 2010.


Pagina 111

Asielzoekers en gezondheid en medische aspecten in de asielprocedure • E. Bloemen. Medisch advies in de asielprocedure. Meer aandacht voor kwetsbare asielzoekers, Phaxx 2010 nr 3. • M. Wijnkoop, E. Vloeberghs. Traumatized asylum seekers a vulnerable group asylum seekers with special needs in the asylum process. Ministeriele Conferentie Quality and Efficiency in the Asylum Process, Brussel • F. Haker, H. van Bommel, E. Bloemen Onderzoeksrapport: Zorg aan asielzoekers met psychische problemen. Het perspectief van de hulpverleners. Pharos 2010 • E. Bloemen, F. Haker. Zorg aan asielzoekers met psychische problemen. Het perspectief van de hulpverleners. Phaxx 2010, nr 4.. • E. Bloemen, J. Legemaate, H.J. Gilhuis, M. de Boo. Kritiek op artsen IND. Medische advisering in vreemdelingenzaken onder de maat. Medisch Contact Nr 48. 02 december 2010. • E. Bloemen. Boekbespreking over het proefschrift van K. Laban: 'Dutch Study Iraqi Asylum Seekers. Impact of a long asylum procedure on health and health related dimensions among Iraqi asylum seekers in the Netherlands; An epidemiological study' Phaxx 2010, nr 4 Meerjarenprogramma Kwaliteit en effectiviteit somatische zorg • ‘The attendance of migrant women at national breastcancer screening in the Netherlands’, Vermeer, Bertine, Van den Muijsenbergh, Maria E. 1997 – 2008. European Journal of Cancer Prevention: 2010: Volume 19 - Issue 3 - pp 195198. • ‘Moeilijk bereikbare patiëntencategorieën in: Handboek multidisciplinaire zorg’: M. van den Muijsenbergh. Hoofdstuk 14 : 205 – 217: 2010 de Tijdstroom Utrecht • De zorg voor patiënten met kanker in de huisartspraktijk’. Dr. M.E.T.C. van den Muijsenbergh, Drs. B.S. Wanrooij: in Leerboek Oncologie (red. Velde, C.J.H. van de, Krieken et al) :H.43 • Communicatie en besluitvorming in de palliatieve zorg voor Turkse en Marokkaanse patiënten met kanker. F. M. de Graaff, Anneke L. Francke, M. E.T.C. van den Muijsenbergh, S. v. d. Geest: Boek ontstaan in samenwerking Nivel, UvA, Pharos Utrecht/ Amsterdam 2010. • Congresbijdrage; Besluitvorming en communicatie in de palliatieve zorg aan oncologische • patiënten met een Turkse of Marokkaanse achtergrond (poster) F.M. de Graaff (UvA), A.L. Francke (NIVEL/EMGO), METC van den Muijsenbergh (Pharos/RUN), Sjaak van der Geest (UvA), ZON-mw • Vluchtelingen en palliatieve zorg. M.E.T.C. van den Muijsenbergh, N.T. van Grondelle, K. Dieleman. Nederlands Tijdschrift voor Palliatieve zorg 2010 (10) nr 3: 17 – 27 Preventie Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV) • Rapport vooronderzoek ‘Meldingsbereidheid binnen de risicogemeenschap’ • Onderzoeksrapport ‘Verloren in de ruis.’ Een verkennend onderzoek naar de rol van scholen in de keten van signalering en preventie van meisjesbesnijdenis’ • WODC rapport (Strafrechtelijke opsporing en vervolging van vrouwelijke genitale verminking. De Franse praktijk’) verschenen en met beleidsreactie in augustus aan de Tweede Kamer aangeboden • Onderzoeksvoorstel Prevalentie onderzoek VGV Situation analysis FGM

Pagina 112


Meerjarenprogramma Jeugdige migranten, vluchtelingen en gezondheid • M. Sproet en E. Smulders (Pharos) in samenwerking met Berenschot, Handreiking De interculturalisatie van het Centrum voor Jeugd en Gezin. Inspiratie door en voor gemeenten. Den Haag: Ministerie voor Jeugd en gezin en de VNG; Utrecht: Pharos, 2010 • RIVM rapport "Inhoudelijke samenhang; gezondheidsbevorderende interventies, CGL-Werkplaats Gezonde School 2009", B. Tuk en H. van Bommel van Pharos zijn mede-auteurs. Bilthoven 2010 • H. van Bommel (2010) Vroegsignalering bij migrantenkinderen, onderzoek naar het DMO gespreksprotocol van de methode Samen Starten. Onderzoeksrapport. Pharos • Brochure Bereik alle doelgroepen optimaal. Interculturalisering van Centra voor Jeugd en Gezin. Utrecht: Pharos, voorjaar 2010 • K. Bouteh, Opvoeding in andere culturen. Inzichten uit de interculturele pedagogiek. Phaxx, tijdschrift voor migranten, vluchtelingen en gezondheid, nummer 3, 2010. • M. van Leeuwen. Kleurrijk Spiegelen; spiegelbijeenkomsten met allochtone zorggebruikers. Onderzoeksrapport Pharos, 2010. • Met zware schoenen; huidige en gewenste situatie intercultureel gehalte Oké punten. Pharos 2010. • Binnen bereik. Richtlijnen voor het bereiken van migrantengezinnen en jongeren in de jeugdsector. Pharos, 2010. • M.M. Komen, Dwingende opvoeding en gewelddadig gedrag. Discriminatie en uitsluiting vormen katalysator. Phaxx, tijdschrift voor migranten, vluchtelingen en gezondheid, nummer 2, 2010. • M.M. Komen & K. Bouteh, Culturele competentie in jeugdzorg. Perspectief 2010, tijdschrift voor jeugdzorg, kinderbescherming en pleegzorg. • M.M. Komen & C. Biegel. Interculturalisatie van Centra Jeugd en Gezin. Alle doelgroepen optimaal bereiken. Phaxx, tijdschrift migranten, vluchtelingen en gezondheid, nummer 4, 2010. • J. Eckhardt, S. el Ayachi & M.M. Komen, Het CJG gaat intercultureel. Den Haag, VWS. Artikel in nieuwsbrief Ministerie van VWS - Jeugdzorg, 21 december 2010. • M.M. Komen, Interculturalisering van Centra voor Jeugd en Gezin. Naar een effectief bereik van migrantenouders en jeugdigen. Verslag van de conferentie georganiseerd door Pharos - Kenniscentrum migranten, vluchtelingen en gezondheid - Mexit, Adviseurs Intercultureel Management, FORUM, Instituut voor multiculturele vraagstukken, de Protestantse Diaconie Amsterdam en ZonMw, 8 oktober 2010 in Amsterdam • M.M. Komen, Bijzondere problemen van alleenstaande minderjarige vreemdelingen nader bekeken. In: Het Kind Eerst. Vakblad voor jeugdzorg, kinderbescherming en pleegzorg. Van Gorcum, nr. 3, 2010. • M.M. Komen, Adviesrapport Leefstijl multicultureel. Utrecht, Pharos, 2010. • Handreiking voor gemeenten: ‘Scheiding en de zorg voor de kinderen’. Den Haag: Ministerie voor Jeugd en Gezin/VNG. DSP-groep in samenwerking met Mieke Komen van Pharos. • De Handleiding Vernieuwde Methodiek AMV-opvang is gepubliceerd Overige publicaties • T. Hendriks, M. van den Muijsenbergh: Het is een vreemdeling zeker….Zorg voor zieke kinderen zonder papieren. Syllabus NVK 23-09-2010


Pagina 113

•

•

•

•

Marie A. Schoevers, Maria E.T.C. van den Muijsenbergh & Antoine L.M. LagroJansen, Illegal female immigrants in The Netherlands have unmet needs. In: sexual and reproductive health Journal of Psychosomatic Obstetrics & Gynecology, 2010 Schoevers MA, Loeffen MJ, van den Muijsenbergh ME, Lagro-Janssen AL. Health care utilisation and problems in accessing health care of female undocumented immigrants in the Netherlands. Int J Public Health 2010 May 26 p. 421-8 Maria van den Muijsenbergh, Carolien Pronk, Eldine Oosterberg, Daniel Gelzer, Marius Besson, Garth Brink. Workshop Migrant care, Refugees and Undocumented migrants in General Practice. WONCA Europe 2010 Malaga Van den Muijsenbergh METC, Carolien Pronk, Rianne Langeveld, Wahid Jurat, Marianne Schoevers, Eldine Oosterberg: Experiences, learning needs and support wants of GP’s caring for migrants, refugees and undocumented in the Netherlands. WONCA Europe 2010 Malaga.

Tijdschriften PHAXX In deze jaargang van de Phaxx veel aandacht voor onder andere preventie en zorg aan jongeren van migrantenafkomst, ouderen en methoden om cultureel sensitief te werken. De Phaxx brengt vier keer per jaar nieuws en achtergrondinformatie over migranten en vluchtelingen en gezondheid. Phaxx richt zich met name op professionals in zorg en onderwijs. CMG Cultuur Migratie en gezondheid Vier keer uitgebracht in samenwerking met Mikado Drukken, herdrukken en print on demand Bij uit te geven publicaties (Versluierde Pijn, Migratie en gezondheid, feiten en cijfers) is steeds onderzocht of er alternatieve verschijningsvormen mogelijk waren. Bijvoorbeeld: USB stick, webinair (online variant op een seminar) of digitale community.

9.3 Public Relations en Marketing Het team PR en Marketing van Pharos informeert klanten en samenwerkingspartners over de ontwikkelde kennisproducten en diensten op het gebied van migranten, vluchtelingen en gezondheid. Pr en Marketing draagt bovendien bij aan kennisoverdracht via de (vak)pers. Zij onderhoudt daartoe actief de perscontacten. Kennisoverdracht vindt ook plaats door het organiseren van congressen, workshops en conferenties, deels in samenwerking met andere organisaties. Daarnaast ondersteunt zij de Meerjarenprogramma’s bij het organiseren studiedagen en bij het bepalen van de juiste vorm van kennisoverdracht. Onderstaande tabel biedt een totaal overzicht van studiedagen, congressen, workshops e.d. waar Pharos in samenwerking met andere organisaties een bijdrage aan heeft geleverd of die Pharos zelf georganiseerd heeft.

Pagina 114


Programma

Evenement

Pharos breed Nederlands congres Volksgezondheid 3rd Conference of Migrant and Ethnic Minority Health in Europe International conference on Transcultural Psychiatry (Amsterdam) 14e nationaal congres gezondheidszorg Programma kwaliteit en effectiviteit Somatische zorg Congres lage gezondheidsvaardigheden, NIGZ Conferentie 1e lijn Amsterdam "Het heft uit handen" Regionale studiedag over interculturele zorg (V&VN) Jaarlijks NHG congres Debat ‘De patiënt centraal’, Ruco UMC St Radboud Congres ’Improving Migrant care in General practice’: WONCA Europe, Malaga Congres ‘Attendance rates of migrant women to the breast cancer screening program in the Netherlands’, EUPHA section migrant health, Pecs Congres Palliatieve zorg voor allochtone patiënten, IKO Congres Besluitvorming en communicatie in de palliatieve zorg aan oncologische patiënten met een Turkse of Marokkaanse achtergrond Programma Migrantenjeugd Conferentie Interculturalisering Centra voor Jeugd en Gezin 5th National Ethnic Minorities Conference, : Mobilising Support in Challenging Times Sexual Health and STI/HIV Prevention amongst Ethnic Minorities in the Netherlands Studiedag Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen: ontwikkelingen en perspectieven Jeugd in onderzoek; diversiteit in de zorg voor jeugd. Studiedag van Sense Noord-Nederland over seksuele opvoeding allochtone jongeren Landelijke studiedag LOWAN Landelijke werkconferentie over Seksuele opvoeding van jonge kinderen. De veranderende rol van migrantenouders Expertmeeting over interculturalisatie en opvoedingsondersteuning, PRIMO Noord-Holland Nationale congres over opvoedingsondersteuning JGZ congres Startbijeenkomst voor de handleiding ‘Gezonde School’ Interne studiedag voor AMK medewerkers NoordHolland


Pagina 115

Themamiddag ‘Problemen en uitdagingen van Suryoye jongeren’ Expertmeeting STEPS; Kortdurende therapie na eenmalig seksueel geweld. Expertmeeting over de wenselijkheid van orthopedagogische rapportages van asielzoekerskinderen in de centra Programma Asielzoekers en gezondheid en medische aspecten in de asielprocedure Lancering Geweld is niet gewoon Conferentie COST (european Cooperation in the field of Scientific and technical research) meeting, Health of refugees and asylum seekers, Utrecht Conferentie ZAPP, over de uitkomsten van het onderzoek naar zorg aan asielzoekers met psychische problemen, november, Amsterdam Conferentie EVASP Enhancing Vulnerable Asylum Seekers Protection, Rome Programma Migrant als klant Lancering “Zorg om elkaar – Ouder worden in Nederland” Drie expertmeetings: kennis uitwisseling over actuele stand van zaken participatie en medezeggenschap van migranten in zorg. Deelnemers: vertegenwoordigers van migrantenorganisaties. Conferentie "Medezeggenschap vanuit het perspectief van migrantenpatiënten/cliënten in de gezondheidszorg" Inspiratiedag van Vilans Symposium Levenskunst in de Ouderenzorg ‘Olympiade Conferentie over cultuursensitieve ouderenzorg in Utrecht’ Werkconferentie ‘Oudere migranten in gesprek met zorgverzekeraars’ Programma preventie VGV Conferentie “Zero Tolerance Day against FGM” Symposium vgv: signalering en differentiële diagnostiek Vrouwenbesnijdenis: haar recht, mijn zorg Congres over meisjesbesnijdenis georganiseerd door AMC/Emma kinderziekenhuis en Augeo Bijeenkomst voor AMK aandachtsfunctionarissen Studiedag Nazorg Vrouwelijke Genitale Verminking Congres Kind, Gezin en Geweld

Pagina 116


Nieuwe en vernieuwd voorlichtingsmateriaal In 2010 is nieuw voorlichtingsmateriaal tot stand gekomen; een deel van het reeds gebruikte materiaal is vernieuwd. Vernieuwd: • 1200 exemplaren landenkaart prevalentiecijfers vgv • 1200 exemplaren kaart typen meisjesbesnijdenis • 3000 exemplaren focal point folder Nieuw materiaal: • 1650 exemplaren Folder “Bereik alle doelgroepen optimaal - Interculturalisering CJG” • 100 exemplaren Trainingsmethodiek Zorg om elkaar – Ouder worden in Nederland • 2 banners (Pharos corporate) • 1 Poster Samen Starten Het voorlichtingsmateriaal wordt onder andere tijdens trainingen en andere voorlichtingsbijeenkomsten gebruikt. Het materiaal wordt op verzoek ook verstuurd naar journalisten die het gebruiken als achtergrondinformatie voor hun artikelen en reportages. Het afgelopen jaar is er veel voorlichtingsmateriaal besteld en afgenomen. Daarnaast wordt dit materiaal ook via onze website aangeboden (downloadversies). Pers Pharos is in 2010 veelvuldig door journalisten benaderd met kennisvragen over actuele issue’s rondom de gezondheid van migranten en vluchtelingen. Specifiek veel aandacht was er voor het programma Vrouwelijke Genitale Verminking. Daarnaast heeft Pharos ook actief de pers benaderd door het versturen van persberichten en reacties te plaatsen op verschenen artikelen. Het afgelopen jaar heeft Pharos een bijdrage geleverd aan artikelen in landelijke-, regionale- en vakbladen, reportages van radio- en televisieprogramma’s en nieuws via het internet. Het betrof de volgende publicaties/nieuwsartikelen. Nieuwsartikelen Medium •

Tijdschrift voor Verloskundigen

Onderwerp Ervaringen en dilemma’s in de zorg rond besneden vrouwen

•

NRC Next

Reconstructieoperaties

VGV

•

NRC Handelsblad


VGV

•

Yes

No Game

VGV

•

Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde

Versluierde pijn – recensie

VGV


Meerjarenprogramma VGV

Pagina 117

•

Medisch Contact


VGV

•

Tijdschrift Kindermishandeling


VGV

•

Maandblad Geestelijke Volksgezondheid


VGV

•

Hulppost

Zero tolerance dag en versluierde pijn

VGV

•

Onze Wereld

Vrouwenbesnijdenis

VGV

•

Spits

VGV

•

Trouw

Zero tolerance dag en versluierde pijn Vrouwenbesnijdenis en congres geneeskundestudenten

•

RTL Nieuws

Zero tolerance dag

VGV

•

NOS Radio

VGV

•

NOS website

•

NOS 20u journaal

•

NPS/Dicht bij NL Radio 5

Zero tolerance dag en Versluierde pijn Zero tolerance dag en Versluierde pijn Zero tolerance dag en Versluierde pijn Zero tolerance dag

•

ANP Nieuwsnetwerk

Zero tolerance dag en Versluierde pijn

VGV

•

ANP Nieuwsnetwerk

Versluierde pijn (vervolg op vorig artikel)

VGV

•

RTL 4 Editie NL

VGV

•

Tijdschrijft Kindermishandeling

•

NMO

•

Voeding Nu

•

MedNet

•

Mikado nieuwsbrief

• •

De Volkskrant Kraamsupport

Jongensbesnijdenis nav persbericht KNMG Kennisdossier Opvoedondersteuning aan migrantenouders Onderzoek deelname allochtone vrouwen aan borstkankeronderzoek Beweeggedrag allochtone Nederlanders NHG richtlijnen zorg aan allochtone patiënten Onderzoek deelname allochtone vrouwen aan borstkankeronderzoek Medische zorg illegalen Kramen in AZC’s

•

De Volkskrant

Sterfgeval in AZC

Asielzoekers

Pagina 118

VGV

VGV VGV VGV

Jeugd

Somatische zorg

Somatische zorg Somatische zorg Somatische zorg

Overig Asielzoekers


•

Medisch Contact

•

Migratie Info

Strafoverplaatsing in AZC’s Algemeen Pharos en project Terugkeer

Asielzoekers Overig

9.4 Training en Advies Doelstelling Pharos traint en adviseert professionals die werkzaam zijn in zorgen dienstverlening, onderwijs, overheid of andere organisaties die werken aan de gezondheidsbevordering of participatie van migranten en vluchtelingen en lage SES groepen. Met deskundigheidsbevordering wordt een bijdrage geleverd aan een betere zorg voor deze groep, in termen van kwaliteit en toegankelijkheid van de zorg. Workshops en lezingen Pharos is ook in 2010 regelmatig gevraagd om een presentatie te verzorgen op (interne) studiedagen of congressen of workshops te organiseren. Wat er op dit terrein is gebeurd in 2010 staat in onderstaand overzicht. Gastlessen Pharos verzorgde in 2010, op beperkte schaal en op aanvraag, gastlessen binnen reguliere opleidingen of binnen bijscholingstrajecten. Nieuw in 2010 was de geleverde bijdrage aan de basisopleiding voor jeugdartsen: Pharos verzorgde hierin een scholingsdag over interculturele hulpverlening. Trainingen Interculturele communicatie en cultuursensitieve hulpverlening zijn de belangrijkste pijlers binnen de trainingen van Pharos. In deze trainingen wordt voortgebouwd op de vakkundige kwaliteiten en praktijkervaring van de professionals in zorg en welzijn. Er wordt ingegaan op bewustwording, kennis en vaardigheden om migranten en vluchtelingen beter te kunnen bereiken, om op een professionele en effectieve wijze te communiceren en een relatie op te bouwen In de trainingen hebben we in 2010 gericht ingespeeld op vragen van de verschillende beroepsgroepen. Onder andere van doktersassistenten, verpleegkundigen en arbodiensten. Het aanbod is uitgebreid met trainingen op het gebied van verzuimbegeleiding en communicatie met cliënten met lage gezondheidsvaardigheden. Daarnaast is een aantal trainingen uitgevoerd in het kader van de vernieuwde asielprocedure waarin meer aandacht is voor gezondheidsaspecten. Naar de mogelijkheden van de inzet van e-learning bij scholingsactiviteiten is deksresearch gedaan en zijn verkennende gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van beroepsgroepen. Pharos heeft op verzoek van GGD Nederland en de KNOV een bijdrage geleverd aan de samenstelling van twee e-learnings op het gebied van vgv. Er zijn accreditaties verkregen voor 2 nieuwe trainingen: Doktersassistenten en culturele diversiteit (NVDA, doktersassistenten) en voor Interculturele competenties: communicatie rond zorg en ziektebeleving (KNGF, fysiotherapeuten).


Pagina 119

Activiteiten voor scholing en training worden zowel in het kader van meerjarenprogramma’s als op aanvraag vanuit het werkveld uitgevoerd. Alle in 2010 uitgevoerde activiteiten op het gebied van deskundigheidsbevordering staan in bijgaand schema weergegeven.

Activiteiten en resultaten Pharos breed Workshops Studiedag van Daaladvies voor methode SamenSpel voor peuterspeelzalen Inspiratie dag voor Vilans, medewerkers projecten rond Diseasemanagement Regionale studiedag Interculturele zorg (Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland) Samenwerkingsverband Gezondheidscentra GoudaOost (Kort-Haarlem en Oosterwei), interne bijscholing Regionale studiedag multidisciplinair team TBCbestrijding International conference on Transcultural Psychiatry

Interculturele communicatie: kleurrijke peuterspeelzaalleidsters

Voor De Gelderse Roos, diverse GGZ afdelingen

Interculturele competenties: communicatie rond zorg en ziektebeleving, tweedaagse training (3x) Interculturele competenties: communicatie rond zorg en ziektebeleving, 3 dagdelen en intervisie Werken aan interculturele competenties (2x) Werken aan interculturele competenties, 3 dagdelen Terugkombijeenkomst training cultuursensitieve richtlijnen voor huisartsen (2x) Interculturele communicatie en conflictpreventie, vierdaagse training Effectieve verzuimbegeleiding van

Intercultureel werken met moeilijk bereikbare groepen Intercultureel werken

Ziektebeleving en ziektepresentatie in andere culturen (3x) Interculturele communicatie (2x)

Bijdrage aan sessiebijeenkomst over trauma asielzoekers

Trainingen

Voor Aveant, para-medisch team

Voor HetPunt, medewerkers woon-loket en woonadviseurs Voor Stichting Wende, medewerkers vrouwenopvang Voor NHG, medewerkers afd. implementatie en voorlichting Initiatief van Pharos, aanmelding deelnemers Initiatief van Pharos, i.s.m.

Pagina 120


Human Connexion, zieke allochtone werknemers aanmelding deelnemers Programma Kwaliteit en effectiviteit somatische zorg Workshops Congres Health Literacy (NIGZ)

Gezondheidsvaardigheden in de eerste lijn i.s.m. Carinova

Initiatief Pharos, diverse medewerkers Zorggroep Almere

Pilottraining Heb ik het goed uitgelegd: effectief communiceren met migranten met lage scholing en beperkt Nederlands

Trainingen

Programma Migrantenjeugd Lezingen Op studiedag van Sense Noord over Seksuele gezondheid voor allochtone jongeren, voor zelforganisaties Op studiedag Interculturalisatie CJG’s

Seksuele gezondheid: Uitdagingen voor migranten organisaties

Voor TNO-NSPOH voor de opleiding van jeugdartsen Voor TNO-NSPOH voor de opleiding van jeugdartsen Voor PAOG Maastricht, bijscholing voor jeugdartsen in Limburg

Cultuur, gezondheid en ziekte

Landelijke studiedag Sociaalemotionele ontwikkeling van nieuwkomers: ‘sociaal competent in Nederland’ (LOWAN-primair onderwijs) Landelijke werkconferentie over Seksuele opvoeding van jonge kinderen, gewoon doen” (RNG)

Psycholoog of leerkracht: lesgeven aan nieuwkomers in het eerste opvangonderwijs (3x)

Inleidende lezing

Gastlessen

De interculturele paradox Kwaliteit van JGZ preventie en zorg voor kinderen met migratieachtergrond

Workshops

e

3 nationale congres Opvoedingsondersteuning (NJI, Pharos in programmacommissie) e 3 nationale congres Opvoedingsondersteuning (NJI, Pharos in programmacommissie) e 3 nationale congres Opvoedingsondersteuning (NJI, Pharos in


“Ik weet nog niet hoe, maar het moet wel” De veranderende rol van migrantenouders bij de seksuele opvoeding van hun kinderen. Migrantenouders en zorgverleners, hoe bereiken we elkaar? Interculturele pedagogiek, een verdieping

Migrantenouders en vertrouwen, i.s.m. Avicienne

Pagina 121

programmacommissie) Interne studiemiddag voor AMK medewerkers NoordHolland Op studiedag Interculturalisatie CJG’s

Intercultureel werken

Spiegelbijeenkomsten: een goede vorm van zorgaanbodevaluatie en clientparticiapatie., i.s.m. Zorggroep Almere

Trainingen Voor ISK ’t Venster, docenten en begeleidingsteam Initiatief Pharos, aanmelding deelnemers

Docent of psycholoog? Sociaal emotionele begeleiding van nieuwkomers op school Opvoeden in andere culturen: het perspectief van migrantenouders (2x)

Overig Organisatie conferentie met WODC over AMA’s (Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen): ontwikkelingen en perspectieven Organisatie met SOA aids Nederland 5e Nationale Etnische Minderheden Congres Vrijdag 8 Oktober 2010, Museon, Den Haag Vereende Krachten in Moeilijke Tijden Programma Asielzoekers en gezondheid en medische aspecten in de asielprocedure Gastlessen In juridische opleiding OSR

Vluchtelingenrecht

Workshop e

5 Congres Etnische minderheden Vereende krachten in moeilijke tijden (SAN & Pharos)

'Geweld is niet gewoon. Ken uw recht - Zoek hulp' .Kennismaking met een nieuw multimediaal voorlichtingspak ket voor migranten en asielzoekers

Opleidingstraject medewerkers AC Zevenaar, Schiphol en Den Bosch, i.o.v. IND Kennisen Leercentrum (4x) Opleidingstraject voor GGZmedewerkers i.o.v. GCA Opleidingstraject medewerkers Medisch Advies i.o.v. Medifirst

Horen en beoordelen van getraumatiseerde vluchtelingen

Trainingen

Pagina 122

Interculturele competenties Transculturele psychiatrie


I.s.m. Vluchtelingenwerk Nederland en MAPP I.s.m. Cogis en Centrum’45 i.o.v. IND Kennis- en Leercentrum (2x)

Asieladvocaten en gezondheid in de asielprocedure Medische aspecten in de asielprocedure

I.o.v. Medifirst

Bijdrage aan protocolteam Medisch Advies Bijdrage aan themabijeenkomst voor medewerkers over de vernieuwde asielprocedure

Overig

I.o.v. IND Zevenaar, aanmeldcentrum Illegalen Gastles

I.o.v. Juliuscentrum UMC, e artsen i.o. Juliuscentrum 3 jaar blok Arts en Maatschappij

Gezondheid en gezondheidszorg voor mensen zonder papieren (6x)

I.o.v. en i.s.m. LOC – i.h.k.v. voorlichtings- en wervingsbijeenkomsten NHG congres In beweging komen, in beweging blijven

Interculturele competenties voor (potentiële) leden van cliëntenraden in de ouderenzorg (3x) Culturele diversiteit en beweegadviezen (2x)

I.o.v. Laurens

Ouderenzorg voor vrijwilligers (4 bijeenkomsten) Werken met de methodiek Levensboek (2-daagse training)

Ouderen Workshop

Training

I.s.m. Cogis en Trimbos, projectactiviteit Overig I.s.m. Cogis en Trimbos, projectactiviteiten Duurzame Terugkeer Trainingen I.o.v. SNV Centraal Brabant I.o.v. Vluchtelingenwerk Nederland, projectactiviteit I.o.v. SMS, projectactiviteit

I.o.v. NIDOS, projectactiviteit Overig Projectactiviteit Programma Preventie VGV

Studiemiddag Methodiek Levensboek

Coachen in toekomstgesprekken, tweedaagse training Coachen in toekomstgesprekken, tweedaagse training (3x) Psychosociale aspecten van terugkeer, voor vertrouwenspersonen Psychosociale aspecten van terugkeer, voor medewerkers Begeleide intervisiebijeenkomst (4x)

Lezingen Congres Vrouwenbesnijdenis, haar recht, haar zorg (IMFSA) Zero Tolerance Day 2010 (door Platform 6 februari (o.a. Pharos, eindverantwoordelijk SVOR)


Meisjesbesnijdenis: recente ontwikkelingen en preventie Versluierde pijn, resultaten van het onderzoek onder besneden vrouwen in Nederland

Pagina 123

Symposium Vrouwelijke Genitale Verminking: signalering en differentiële diagnostiek (Ministeries van VWS en Justitie, NFI en Pharos) Congres Kind, Gezin en Geweld, Zeist. georganiseerd door Kerckebosch

Vrouwelijke genitale verminking, niet-medische signalering en risico inschatting van vermoedens

Een workshop over VGV I.s.m. Claire Hostmann - Ministerie van VWS, Nur Albayrak - Ministerie van Veiligheid en Justitie

Gastlessen Hogeschool Zuyd, Academie voor Verloskunde Maastricht Verloskundige Academie Rotterdam

Introductie meisjesbesnijdenis (2x)

Congres Kindermishandeling is communiceren en samenwerken (AMC) e 5 Internationale congres Etnische Minderheden, Vereende krachten in moeilijke tijden (SAN & Pharos)

Mag ik u iets vragen? Bespreekbaar maken van meisjesbesnijdenis

Introductie meisjesbesnijdenis (3x)

Workshops

Psychosociale gevolgen van meisjesbesnijdenis – binnen workshop over schadelijke sociaalculturele gebruiken

Trainingen I.s.m. FSAN voor GG&GD Utrecht I.s.m. FSAN voor GGD Hart van Brabant/GGD Tilburg I.s.m. FSAN voor Zorggroep Almere I.s.m. FSAN voor GGD Flevoland I.o.v. en i.s.m. de KNOV

Preventie van meisjesbesnijdenis – de rol van sleutelpersonen (tweedaagse training) Preventie van meisjesbesnijdenis – e de rol van sleutelpersonen (2 dag, e 1 dag uitgevoerd eind 2009) Preventie van meisjesbesnijdenis – de rol van de jgz “Mag ik u iets vragen?” Preventie van meisjesbesnijdenis – de rol van de jgz “Mag ik u iets vragen?” Training voor de verloskundige adviseurs op het gebied van vgv (tweedaagse training): De rol van de verloskundige: preventie van meisjesbesnijdenis en zorg voor besneden zwangere vrouwen

Overig I.s.m. Ministeries van VWS en Justitie en NFI organiseerde Pharos het Symposium Vrouwelijke Genitale Verminking: signalering en differentiële diagnostiek ) T.b.v. door FSAN/VON

Pagina 124

Preventie van meisjesbesnijdenis –


uitgevoerde trainingen is ondersteuning gegeven (trainingsmateriaal/administrati e) Adviseur voor opzet elearning, i.o.v. GGD Nederland Adviseur voor opzet elearning, i.o.v. KNOV Studiemiddag Nazorg Vrouwelijke Genitale Verminking, Den Haag Georganiseerd door GGD Den Haag Internationaal en overige projecten Lezing Congres WONCA Europe, Malaga EUPHA congress, Hongarije

trainingen voor sleutelpersonen, 2x nieuwe groepen, 3x bijscholingen eerdere groepen Bijscholing voor de jgz: Preventie van meisjesbesnijdenis Bijscholing voor verloskundigen, ook te gebruiken in opleidingen verloskundigen Voorzitter workshop

Migrant care, Refugees and Undocumented migrants in General Practice Hongarije Morbidity of Undocumented migrants in General practice

Workshop Metropolis conferentie, Den Haag .

‘Talking about Violence: Empowering immigrant women through immigrant community participation’.

Opdrachtgevers voor lezingen, workshops, gastlessen en trainingen Academisch Medisch Centrum (congresbureau ZonderZorg) AMK Noord-Holland Aveant - thuiszorg Cogis - Kenniscentrum vervolging, oorlog en geweld Daaladvies De Gelderse Roos (inmiddels Pro Persona) Gezondheids Centrum Asielzoekers GG&GD Utrecht - afdeling Jeugdgezondheidszorg GGD Flevoland - afdeling Jeugdgezondheidszorg GGD Nederland GGD Rotterdam-Rijnmond - regionaal TBC team HetPunt - Aramis Allee Wonen Hogeschool Zuyd - Academie Verloskunde Maastricht Human ConneXion - arbodienstverlener IMFSA - International Federation of Medical Students' Associations


Pagina 125

IND - Kennis- en Leercentrum IND - locatie Zevenaar KNOV - Koninklijke Nederlands Organisatie van Verloskundigen Laurens - wonen, diensten, zorg LOC - Landelijke Organisatie Cliëntenraden LOWAN - ondersteuning onderwijs nieuwkomers Medifirst NHG - Nederlands Huisartsen Genootschap NIDOS NIGZ - Nederlands Instituut voor Gezondheidsbevordering en Ziektepreventie NJI - Nederlands Jeugd Instituut OSR - Juridische opleidingen PAOG Maastricht - Stichting Postacademisch Onderwijs Geneeskunde Maastricht RNG - Rutgers Nisso Groep Samenwerkingsverband gezondheidscentra Gouda-Oost (Kort-Haarlem en Oosterwei) SAN - Soa Aids Nederland Sense Noord SMS - Stichting Mondiale Samenleving SNV Centraal Brabant Stichting Wende t Venster, ISK Arnhem TNO-NSPOH Utrechts Medisch Centrum - Juliuscentrum VenVN, Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland Verloskundige Academie Rotterdam Vilans - kenniscentrum langdurige zorg Vluchtelingenwerk Nederland Zorggroep Almere - afdeling jeugdgezondheidszorg

Totaal aantal uren Informatie en communicatie: 6.254

Pagina 126


10. Sociaal Jaarverslag 2010

In 2010 heeft het accent binnen het HRM-beleid, voornamelijk gelegen op drie punten: 1. de verdere ontwikkeling en het borgen van de voor de organisatie benodigde competenties. 2. een goede uitvoering van het Gezondheidsbeleid en 3. het aanscherpen van de doelen voor het Diversiteitsbeleid Het verder ontwikkelen en het borgen van de competenties heeft plaatsgevonden via het opleidingsbeleid en de begeleiding van medewerkers binnen de organisatie. Nieuwe medewerkers zijn geselecteerd op benodigde en/of aanvullende competenties voor de organisatie. Deze nieuwe medewerkers zijn getraind in de kerncompetenties van Pharos. Ook de Ondersteunende diensten hebben een dergelijke training gekregen. In 2010 heeft de nieuwe cyclus Jaargesprekken een eerste volledige cyclus gedraaid. De focus bij deze cyclus ligt, naast bij het afspreken en evalueren van resultaten, met name bij de ontwikkeling van medewerkers. Tezamen met de Arbodienst, zijn hulpmiddelen ontwikkeld die de leidinggevenden kunnen gebruiken bij het begeleiden van langdurig zieke medewerkers. De ondersteuning van P&O heeft zich hierbij gericht op het adviseren van de leidinggevenden in hun rol als casemanager en het begeleiden van zieke medewerkers, met als doel een soepele en snellere re-ïntegratie. De doelen voor het Diversiteitsbeleid zijn voor 2010 en 2011 verder aangescherpt. Diversiteit blijft een belangrijk speerpunt voor Pharos, een organisatie met een maatschappelijk doel op het gebied van diversiteit.

Aantal medewerkers in dienst bij Pharos op 31 december: 59 Eind 2010 waren er 59 mensen in dienst. Dit is een groei van 20%. Een groot gedeelte van deze toename is te vinden in tijdelijke- of projectcontracten. Afdeling

2006

Kennisontwikkeling 35 en -overdracht

2007

2008

2009

2010

28

28

25

34

Informatie en Communicatie Facilitaire dienst

11

9

6

10

11

5

4

4

4

3

Personeelszaken

2

2

2

2

2

Financiën

5

4

3

3

3

Secretaresse OR

1

1

0

1

1

Directie

1

4

4

4

5

Totaal

60

52

47

49

59


Pagina 127

Verloop Het verloop is teruggebracht naar 15%. Het verloop was grotendeels gestuurd, deels vanwege projectcontracten en deels via natuurlijk verloop. 2006

2007

Afdeling

2008 2009

2010

In

Uit

In

Uit

KO&O

4

5

2

I&C

2

2

Dir./staf/ ondersteuning Totaal

4

2

10

9

7

In

Uit

In

Uit

In

Uit

4

16

19

6

8

14

7

0

4

1

2

3

1

1

5

3

3

5

1

3

2

1

11

20

26

10

11

16

9

Vaste en tijdelijke contracten In 2010 hadden 42 mensen een vast contract, tegenover 17 tijdelijke contracten. soort contract

2006

2007

2008

2009

2010

Vast

41

36

32

35

42

Tijdelijk

19

16

15

14

17

De duur van het dienstverband Op 31 december was ruim 50% van de medewerkers korter dan 3 jaar in dienst en 10% langer dan 15 jaar.

Jaren

2006

2007

2008

2009

2010

0-3

19

20

22

20

31

3-9

27

17

12

15

14

9-15

5

7

6

7

8

15 en meer-

9

8

7

7

6

60

52

47

49

59

Totaal

Omvang dienstverband Omvang van het dienstverband naar het aantal uren per week Aantal uren 1-11 12-23 24-31 32-36 Totaal

Pagina 128

2006

2007

2008

2009

2010

4 10 16 30 60

3 11 17 21 52

3 10 14 20 47

3 10 12 24 49

3 15 16 25 59


Gender Op 31 december 2010 bestond het personeelsbestand uit 17 % mannen en 83 % vrouwen. Ter vergelijking: op 31 december 2009 bestond het personeelsbestand uit 20% mannen en 80% vrouwen. In de onderstaande tabel zijn de functies verdeeld naar man / vrouw. Functie Directeur Directiesecretaris Hoofd afdeling KO&O Hoofd afdeling I&C Fondsenwerver Stafafdeling financiën Stafafdeling personeelszaken Programmamanager Projectmedewerker/ projectleider Onderzoeker / methodiekontwikkelaar Trainer / adviseur Preventiefunctionaris Medewerker marketing, communicatie en PR Medewerker informatieen advieslijn Coördinator scholing en training Redacteurs en uitgever Documentalist Systeembeheerder Secretaresse Receptionist

Vrouw 1 1

Man

1 1 2 2 2 5 9 8 3

1

1 1 2 1

2 2 1 1 2

1 1 1

5 2

Leeftijdsopbouw Op 31 december 2010 was 56% van het personeel ouder dan 45 jaar en 19% jonger dan 35 jaar. In 2009 was deze verhouding 60% ouder dan 45 jaar en 14% jonger dan 35 jaar. Leeftijd

2006

2007

2008

2009

2010

Tot 35

8

8

10

7

11

36-45

17

14

12

13

15

46-55

23

17

15

20

21

56-65

12

13

10

9

12

Totaal

60

52

47

49

59

Herkomst van medewerkers Het percentage medewerkers met een allochtone achtergrond binnen Pharos per 31 december 2010 bedraagt 31%. Eind 2009 was dit 33%. Deze tabel laat het aantal medewerkers met een allochtone achtergrond per afdeling zien.


Pagina 129

Afdeling 2006 Kennisontwikkeling en 10 -overdracht Informatie en 2 Communicatie Directie/staf/ondersteuning 5 totaal 17

2007 7

2008 8

2009 6

2010 9

3

3

4

4

4 14

5 16

5 16

5 18

Ziekteverzuim Het jaar 2010 is afgesloten met een ziekteverzuimpercentage van 5,70%. Het streefpercentage voor 2010 was 4%. Deze stijging heeft voornamelijk zijn oorsprong in het relatief hoge aantal langdurig, niet werk gerelateerde, ziektegevallen. Het percentage komt echter wel overeen met het ziekteverzuim in de GGZ en in de Zorg, welke tussen de 5,5% en 5,9% liggen. 2006

2007

2008

2009

2010

Verzuimpercentage 13,76

4,28

3,15

2,85

5,70

Meerkeuze arbeidsvoorwaarden In 2010 maakten 20% van de medewerkers gebruik van het meerkeuzesysteem arbeidsvoorwaarden. Hiervan maakten 7 % gebruik van de levensloopregeling. 13% van de medewerkers maakten gebruik van andere vormen van meerkeuze arbeidsvoorwaarden, te weten de fietsregeling (3%) en spaarverlof (10%).

Pagina 130


Bijlage Verantwoording bestede uren, VWS subsidie en bijdragen derden per thema Uren

Totaal Bedrag

Bijdrage Derden

Subsidie VWS

Gezondheid migrantenjeugd

5.149

uur

€

605.906 €

196.578 €

409.328

Effectiviteit Somatische zorg en preventie / chronische ziekten

3.381

uur

€

407.611 €

46.611 €

361.000

Migrant als klant: versterken eigen rol en regie migranten

1.486

uur

€

185.121 €

- €

185.121

Gezondheid asielzoekers en vluchtelingen

4.500

uur

€

428.043 €

178.571 €

249.472

Preventie Vrouwelijke Genitale verminking

3.945

uur

€

459.331 €

92.325 €

367.006

Overige projecten en activiteiten

10.844

uur

€ 1.354.920 €

424.178 €

930.742

Totaal afdeling Kennisontwikkeling en Kennisoverdracht

29.305

uur

€ 3.440.932 €

938.263 €

2.502.669

6.254

uur

€

758.292 €

137.503 €

620.789

€

29.671 €

29.671 €

-

€ 4.228.895 € 1.105.437 €

3.123.458

Totaal afdeling informatie, communicatie en overdracht Diverse opbrengsten Totaal Pharos

Pharos Jaarrekening 2010

35.559

uur

Pagina 1

PRO FORMA

Stichting Pharos Kennis- en adviescentrum migranten, vluchtelingen en gezondheid

Jaarrekening 2010

Utrecht 27 april 2011


Pagina 1

11.1 Toelichting op de jaarrekening 2010 Algemeen Het boekjaar wordt afgesloten met een positief resultaat van € 5.091. De gerealiseerde omzet is € 365 duizend hoger dan in het jaar 2009 en € 392 duizend hoger dan de begroting 2010. Dit wordt veroorzaakt door extra opdrachten van verschillende veldpartijen. Baten In 2010 bedraagt de omzet € 4.229 duizend tegenover € 3.864 duizend in 2009. Het bedrag aan (anders dan VWS gefinancierde) benutte projectsubsidies is met € 938 duizend bijna de helft hoger dan in 2009 (€ 628 duizend). De omzet uit trainingen en publicaties is met € 137,5 duizend 15% hoger dan in 2009 (€ 120 duizend). In het verslagjaar is voor € 651 duizend aan projectsubsidies toegekend. Eind 2010 is er nog een portefeuille van € 499 duizend te besteden projectsaldi, dat wordt meegenomen naar het jaar 2011. Lasten De totale kosten bedragen € 4.224 duizend tegenover € 3.861 duizend in 2009. De personeelskosten (exclusief mutaties reserve mobiliteitsbeleid) ten bedrage van € 2.981 duizend zijn € 174 duizend hoger dan in 2009 (€ 2.807). Gegeven de hogere omzet is dit een reële stijging. Eind 2010 bedroeg het aantal fte 45,3 (incl. 4,0 fte stagiaires) tegen 41,2 (incl. 3,9 fte stagiaires) in 2009. De activiteitskosten zijn € 76 duizend hoger dan in 2009 en € 2,2 duizend lager dan begroot. Aan de Bestemmingsreserve voor mobiliteitsbeleid is in 2010 per saldo een bedrag van € 47 duizend (in 2009 € 150 duizend) toegevoegd en aan de Bestemmingsreserve Huisvesting is € 157 duizend toegevoegd.


Pagina 2

11.2 Balans

ACTIVA VASTE ACTIVA Materiële vaste activa

31-dec-10 €

31-dec-09 €

111.800

73.641

31.794 63.084 731.792 826.670

57.130 69.284 666.807 793.221

LIQUIDE MIDDELEN

1.199.993

1.275.126

TOTAAL ACTIVA

2.138.463

2.141.988

VLOTTENDE ACTIVA VORDERINGEN Debiteuren Vooruitbetaalde bedragen Nog te ontvangen bedragen

PASSIVA

EIGEN VERMOGEN

KORTLOPENDE SCHULDEN Crediteuren Nog te betalen kosten

TOTAAL PASSIVA


31-dec-10 €

31-dec-09 €

1.041.297

832.206

138.511 958.655 1.097.166

125.594 1.184.189 1.309.783

2.138.463

2.141.989

Pagina 3

11.3 Rekening van Baten en Lasten over 2010

2010 Werkelijk €

2010 Begroting €

2009 Werkelijk €

BATEN Subsidies Trainingen en publicaties Overige inkomsten Totaal Baten

4.061.721 137.503 29.671 4.228.895

3.731.400 93.000 12.000 3.836.400

3.715.619 119.811 28.424 3.863.854

LASTEN Personele kosten Huisvestingskosten Bureau en organisatiekosten Activiteitskosten Lasten excl. mutatie Bestemmingsreserve

2.981.068 416.647 292.568 329.521 4.019.804

2.743.360 379.800 356.540 331.700 3.811.400

2.806.779 338.058 313.251 253.222 3.711.310

47.000 157.000 204.000

25.000 0 25.000

150.000 0 150.000

4.223.804

3.836.400

3.861.310

5.091

0

2.544

MUTATIE BESTEMMINGSRESERVE Mutatie Bestemmingsreserve Mobilliteitsbeleid Mutatie Bestemmingsreserve Verhuizing Mutatie Bestemmingsreserve Totaal Lasten

Exploitatiesaldo

BESTEMMING RESULTAAT Te compenseren resultaat voorgaande jaren Mutatie Egalisatiereserve Totaal


1.176 3.915 5.091

430 2.115 2.544

Pagina 4

11.4 Grondslagen van waardering en resultaatbepaling Waarderingsgrondslagen De grondslagen die worden toegepast voor de waardering van activa en passiva en de resultaatbepaling zijn gebaseerd op historische kosten. De activa en passiva zijn, voor zover niet anders vermeld, tegen nominale waarde opgenomen. Materiele vaste activa Voor inrichting en inventaris wordt vanaf de aanschafdatum naar rato afgeschreven. Afschrijvingen zijn als volgt: Inrichting van gebouwen en inventaris: 10% - 20% per jaar, Apparatuur, excl. automatisering: 20% per jaar, Apparatuur automatisering: 33% per jaar. Vorderingen Vorderingen worden gewaardeerd op de nominale warde onder aftrek van een voorziening voor oninbaarheid. Grondslagen voor de resultaatbepaling De baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze betrekking hebben. Projectsubsidies worden verantwoord in het jaar waarin de subsidies worden benut. Eventuele afrekeningsverschillen worden in het jaar van afrekening verantwoord.


Pagina 5

11.5 Toelichting op de balans per 31 december 2010 ACTIVA

31-dec-10 €

31-dec-09 €

VASTE ACTIVA Aanschafwaarde per 1 januari Bij: investeringen Af: desinvesteringen Aanschafwaarde per 31 december Af: afschrijvingen

728.793 82.040 0 810.833 699.033

807.139 17.245 (95.591) 728.793 655.152

Boekwaarde per 31 december

111.800

73.641

In 2010 is een nieuwe server en software aangeschaft ter waarde van € 77.426. Bijlage 1 bij dit jaarverslag geeft een overzicht van de vastgelegde middelen en de afschrijvingen voor het jaar 2010. VORDERINGEN DEBITEUREN Nominaal debiteurensaldo Voorziening debiteuren

36.794 (5.000)

62.130 (5.000)

31.794

57.130

Het debiteurensaldo bestaat voor een groot deel uit vooruit gefactureerde posten. In het jaar 2010 is in totaal een bedrag van € 3.367 als oninbaar afgeboekt. VOORUITBETAALDE BEDRAGEN Huur Overige vooruitbetaalde kosten

59.833 3.251

58.952 10.332

Totaal vooruitbetaalde kosten

63.084

69.284

693.737 3.265 30.000 4.790 0

652.462 7.362 0 3.445 3.538

731.792

666.807

NOG TE ONTVANGEN BEDRAGEN Nog te ontvangen subsidiegelden Voorschotten personeel Nog te ontvangen Sluyterman van Loon Nog te ontvangen rente Overige

Voor een toelichting op de nog te ontvangen subsidiegelden verwijzen wij naar bijlage 2. De post nog te ontvangen Sluyterman van Loon betreft een subsidiebedrag van Sluyterman van Loon, dat toekomt aan Cogis. De tegenboeking hiervan is opgenomen in ‘Nog te betalen kosten uitbesteed werk’. LIQUIDE MIDDELEN

1.199.993

1.275.126

Behoudens een klein bedrag aan kasgeld worden de liquide middelen volledig in bankrekeningen en deposito’s aangehouden.


Pagina 6

Passiva EIGEN VERMOGEN

Stichtingsvermogen

Stand 1 januari 2010 Onttrekking reserve mobiliteitsbeleid Dotatie reserve mobiliteitsbeleid Dotatie reserve verhuizing

598.006

Bestemming resultaat Stand per 31 december 2010

Te compenseren resultaat voorgaande jaren -18.400

Bestemmingreserve

Egalisatie reserve

195.000

57.600

-17.224

832.206

-83.219

-83.219

130.219

130.219

157.000

157.000

1.176 598.006

Totaal

399.000

3.915

5.091

61.515

1.041.297

In het verslagjaar is per saldo € 47.000 toegevoegd aan de Bestemmingsreserve Mobiliteitsbeleid en € 157.000 aan de Bestemmingsreserve Verhuizing voor de in 2011 geplande verhuizing. De Bestemmingsreserve per 31 december 2010 ad € 399.000 heeft betrekking op € 242.000 voor Mobiliteitsbeleid en € 157.000 voor Verhuizing. 31-dec-10 €

31-dec-09 €

KORTLOPENDE SCHULDEN CREDITEUREN

138.511

125.594

499.174 145.465 314.016 958.655

801.947 125.084 257.157 1.184.188

NOG TE BETALEN BEDRAGEN Nog te besteden projectsaldi Afdrachten in verband met salarissen Diverse nog te betalen kosten Totaal nog te betalen kosten

Voor een specificatie van de nog te besteden projectsaldi verwijzen wij naar bijlage 3.


Pagina 7

31 december 2010 € AFDRACHTEN IN VERBAND MET SALARISSEN Netto loon Loonheffing en sociale lasten PGGM Verzekeringen IZZ

DIVERSE NOG TE BETALEN KOSTEN Vakantiegeld Vakantiedagen / levensfase budget Te betalen personele kosten Vooruit gefactureerde abonnementskosten Nog te betalen kosten uitbesteed werk Overige nog te betalen kosten

31 december 2009 €

384 136.138 9.030 (87) 145.465

65 116.367 8.750 (98) 125.084

86.737 75.601 21.749 8.514 49.151 72.264 314.016

80.024 62.886 25.000 24.662 34.514 30.071 257.157

In de nog te betalen kosten uitbesteed werk is onder meer een subsidiebedrag ad € 30.000 opgenomen van Sluyterman van Loon, dat toekomt aan Cogis.

Niet uit de balans blijkende verplichtingen De stichting heeft een huurverplichting met betrekking tot het pand Herenstraat 35-37-39 te Utrecht. Huurperiode 10 jaar vanaf 15 december 2002 met een optie voor verlenging van telkens vijf jaar. De huur bedraagt € 235.954 per jaar, huuraanpassing jaarlijks per 15 december. De stichting heeft een huurverplichting met betrekking tot elektronische apparatuur. De huur bedraagt € 19.000 per jaar en is voor een periode van 5 jaar tot december 2014.


Pagina 8

11.6 Toelichting op de rekening van baten en lasten over 2010 BATEN SUBSIDIES

2010 Werkelijk

2010 Begroot

2009 Werkelijk

Exploitatie subsidie VWS Benutte projectsubsidies

3.123.458 938.263

3.084.000 647.400

3.087.829 627.790

4.061.721

3.731.400

3.715.619

Er is in 2010 € 938.263 benut aan niet-VWS gefinancierde projecten, 49% hoger dan in 2009 (€ 627.790). In het verslagjaar is voor € 650.692 aan projectsubsidies toegekend. Voor een specificatie op de toegekende projectsubsidies verwijzen wij u naar bijlage 4. Een overzicht van de besteding van de projectsubsidies is opgenomen in bijlage 5.

OVERIGE ACTIVITEITEN Trainingen Publicaties

2010 Werkelijk

2010 Begroot

2009 Werkelijk

110.106 27.397

55.000 38.000

79.532 40.279

137.503

93.000

119.811

De baten voor trainingen zijn als gevolg van extra inspanningen met € 110.106 dubbel zo hoog als gebudgetteerd en 38% hoger dan in het jaar 2009. De overige declaraties zijn lager met name door het beëindigen van het uitgeven van het blad CMG.

OVERIGE INKOMSTEN Rente rekening-courant, deposito en overige opbrengsten Verhuur accommodatie

2010 Werkelijk

2010 Begroot

2009 Werkelijk

18.426 11.245

12.000 0

18.919 9.505

29.671

12.000

28.424

De verhuur accommodatie is hoger dan vorig jaar door meer inkomsten van parkeergelden van derden en een beter gebruik van de eigen vergaderaccommodatie voor trainingen.


Pagina 9

LASTEN PERSONELE KOSTEN

2010 Werkelijk

2010 Begroot

2009 Werkelijk

Salarissen Sociale lasten Pensioenpremies Reiskosten woon- werk Uitzendkrachten Inhuur Overige personele kosten Totaal personeelskosten

2.128.852 295.464 191.247 29.483 6.852 108.111 221.059 2.981.068

2.485.580

1.854.697 233.761 156.363 25.917 11.890 356.814 167.337 2.806.779

26.400 5.000 109.880 116.500 2.743.360

De personeelskosten ten bedrage van € 2.981 duizend zijn € 174 duizend hoger dan in 2009 (€ 2.807). Gegeven de hogere omzet is dit een reële stijging. De kosten voor salarissen zijn € 274.155 hoger dan in 2009. De salarissen inclusief sociale premies en pensioenpremies zijn € 129.983 hoger dan begroot. Eind 2010 bedroeg het aantal fte 45,3 (incl. 4,0 fte stagiaires) tegen 41,2 (incl. 3,9 fte stagiaires) in 2009. Tegenover de hogere salariskosten zijn de kosten voor inhuur € 248.703 lager dan in 2009 en op hetzelfde niveau als begroot. In de overige personeelskosten is een bedrag opgenomen van € 83.219 (in 2009: € 34.312) voor lasten in het kader van mobiliteitsbeleid. Krachtens de Wet openbaarmaking uit publieke middelen gefinancierde topinkomens (Wopt) is geen beloning in het verslagjaar 2010 hoger dan het op dat jaar betrekking hebbende gepubliceerde belastbaar loon van ministers.

HUISVESTINGSKOSTEN Huur Afschrijving inrichting Afschrijving inventaris Schoonmaakkosten Onderhoud Overige huisvestingskosten Totaal Huisvestingskosten

2010 Werkelijk 294.954 9.279 10.845 64.073 7.512 29.984 416.647

2010 Begroot 235.000 40.000 12.000 44.000 6.000 42.800 379.800

2009 Werkelijk 234.901 9.290 11.119 45.029 5.202 32.517 338.058

Voor de specificatie van de afschrijvingen verwijzen wij naar bijlage 1. In de begroting was € 30.000 opgenomen voor desinvesteringen voor inrichting en inventaris. In 2010 is er echter geen sprake van desinvesteringen.


Pagina 10

BUREAU- EN ORGANISATIEKOSTEN

2010 Werkelijk

2010 Begroot

2009 Werkelijk

Bureaukosten Afschrijving hard- en software informatica Contributies Verzekeringen Reis- en verblijfkosten Kosten Raad van Toezicht Afschrijving apparatuur Advieskosten, accountantskosten, juridische zaken e.d.

123.747 22.872 11.233 10.067 44.252 17.471 885

141.440 37.000 8.300 6.000 57.500 14.000 1.100

112.067 32.476 10.077 7.020 39.123 16.428 1.086

62.041

91.200

94.974

Totale bureau- en organisatiekosten

292.568

356.540

313.251

De lasten voor verzekeringen zijn hoger dan begroot door uitbreiding van de in de bedrijfspolis opgenomen zakenreisverzekering (inclusief molest) en de verzekering van het personeelsevenement. De accountantskosten zijn over het jaar 2010 € 32.500 lager dan in 2009.

ACTIVITEITSKOSTEN

2010 Werkelijk

2010 Begroot

2009 Werkelijk

Drukwerk / kosten publicaties Pharos algemeen Huur accommodaties Tolk- en vertaalwerkzaamheden Activiteitenkosten projecten

80.625 6.068 14.138 228.690

84.900 3.000 10.500 233.300

62.581 6.260 1.622 182.759

Totale activiteitskosten

329.521

331.700

253.222

De kosten projectsubsidies worden toegelicht in bijlage 6. De activiteitskosten projecten worden gedekt door de Benutte projectsubsidies (zie bijlage 5).


Pagina 11

Bijlage 1 Overzicht vastgelegde middelen

Omschrijving

Inrichting gebouw Inventaris Apparatuur Hardware informatica Software informatica

Aanschafwaarde t/m 2009 337.994 193.937 19.998 120.095 56.769 728.793


Afschrijvingen t/m 2009 317.068 159.540 16.931 107.430 54.183 655.152

Boekwaarde t/m 2009 20.926 34.397 3.067 12.665 2.586 73.641

Aanschaffingen in 2010

Aanschafwaarde t/m 2010

1.967 2.647 36.470 40.956

339.961 196.584 19.998 156.565 97.725

82.040

810.833

Afschrijvingen in 2010 9.279 10.845 885 14.753 8.119 43.881

Afschrijvingen t/m 2010 326.347 170.385 17.816 122.183 62.302 699.033

Boekwaarde t/m 2010 13.614 26.199 2.182 34.382 35.423 111.800

Pagina 12

Bijlage 2 Nog te ontvangen subsidiegelden 31-dec-10 € EVF - "Somalische Zorg voor Eigen Geestelijke Gezondheid - Ila Tali" SASS Achmea - "Psychosociale Gevolgen FGM" St Kinderpostzegels Nederland - "Illegale kinderen en de toegang tot de GZ" GG&GD Utrecht - "Ouder worden in Nederland" RCOAK - "Ouder worden in nederland" Gemeente Amsterdam DZ&S - "Ouder worden in Nederland" St. Kinderpostzegels Nederland - "Kids Allright" ICRH - "SRH refugees" Min. van VWS - "Studie Interculturalisatie" Fonds Slachtofferhulp - "Psychosociale Gevolgen FGM" UMC Radboud - "Federatie Opvang Methodiekontwikkeling" St. KPN - "No Game Peer Education" Min van BUZA - "Inzet desk. migranten bij wederopbouw" Min van VWS "Conferentie VGV" SASS Achmea - "Psychosociale Gevolgen FGM" Gemeente Utrecht - "Interculturele OKC's SKAN Fonds - "Kleurrijke Zorg Almere" ZonMw - "Interculturalisering CJG" RIVM - "Gespreksprotocol VGV" GGD Rotterdam Rijnmond - "Academische Werkplaats Rotterdam" ASKV - "ZAPP deelonderzoek" COA - "Alleenstaande Minderjarige Vluchtelingen" COA - "Preventie Geweld Vluchtelingen" ZonMw - "Interculturalisering CJG" Min van BUZA / St Duurzame Terugkeer - "Duurzame Terugkeer Vluchtelingen" St Kinderpostzegels - "Opvoedingsondersteuning Somalische Moeders St Kinderpostzegels - "No Game uitwisseling Noord-Zuid" European Commission - "Protect" Achmea Gezondheidszorg - "Website huisartsen" St SGS - "Website Huisartsen" St Kinderpostzegels - "Smaaklessen in Asielzoekerscentra" St Kinderpostzegels - "Kids Allright, fase II, deelproject 2" Cogis - "Levensboek" Min van BIZA - "Onderzoek huidige situatie VGV" Diverse werkzaamheden


31-dec-09 €

0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 85.220 56.416 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 70.000 34.763 15.000 75.000 27.175 140.787 60.980 30.000 65.000 20.419 10.009 2.968

24.290 25.000 40.000 11.700 17.000 1.500 25.000 4.562 5.474 10.815 4.950 85.220 56.416 13.340 10.815 28.270 35.000 150.000 7.820 29.490 37.543 10.450 11.400

693.737

652.462

6.407

Pagina 13

Bijlage 3 Nog te besteden projectsaldi 31-dec-10 € Fonds Slachtofferhulp Nederland, SASS Achmea - "Psychosociale Gevolgen FGM" GG&GD Utrecht, Gemeente Amsterdam, RCOAK -"Ouder worden in Nederland SKAN Fonds - "Preventie Geweld tegen Vluchtelingen" St. KPN - "No Game Peer Education" Cordaid - "Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw" Min van BUZA - "Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw" COA - "Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen" SKAN Fonds - "Kleurrijke Zorg Almere" ZonMw - "Interculturalisering CJG" RIVM - "Gespreksprotocol VGV" GGD Rotterdam Rijnmond - "Academische Werkplaats Rotterdam" ASKV - "ZAPP deelonderzoek" COA - "Preventie Geweld tegen Vluchtelingen" NJI - "Beschrijven en onderbouwen Interventies migrantenjeugd FSAN - "Bijeenkomst Nee tegen VGV" Min van BUZA / St Duurzame Terugkeer - "Duurzame Terugkeer Vluchtelingen" St KPN - "Opvoedingsondersteuning Somalische Moeders Maasstichting - "Voorlichting allochtone vrouwen" St KPN - "Jongeren in de schijnwerpers" NJI - "Beschrijven en onderbouwen interventies Migrantenjeugd Raedelijn UFA - "Oren van Babel" European Commission - "Protect" Achmea Gezondheidszorg - "Website huisartsen" St SGS - "Website Huisartsen" St Kinderpostzegels - "Smaaklessen in Asielzoekerscentra" St Kinderpostzegels - "Kids Allright, fase II, deelproject 2" Cordaid - "Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw" Cogis - "Levensboek" Expertbijeenkomst Somalische Ouders Diverse werkzaamheden

31-dec-09 €

0 0 0 24.308 11.031 0 0 2.910 37.801 0 0 0 0 0 0 22.696 0 0 62.657 0 0 32.395 120.997 60.980 28.735 65.000 20.000 0 9.664

7.570 30.367 48.185 85.220 96.219 282.081 10.450 33.850 148.637 7.820 1.561 27.008 11.400 -3.623

499.174

786.745

Nog te besteden trainingen Laurens Daaladvies Aramis Allee Aveant

0 0 0 0

8.795 852 2.773 2.783

Totaal trainingen

0

15.202

499.174

801.947

Totaal nog te besteden projectsaldi


Pagina 14

Bijlage 4 Toegekende projectsubsidies jaar 2010 € FSAN - "Bijeenkomst Nee tegen VGV" COA - "Alleenstaande Minderjarige Vluchtelingen" Min van BUZA / St Duurzame Terugkeer - "Duurzame Terugkeer Vluchtelingen" St KPN - "Opvoedingsondersteuning Somalische Moeders Maasstichting - "Voorlichting allochtone vrouwen" St KPN - "No Game uitwisseling Noord-Zuid" NJI - "Beschrijven en onderbouwen interventies Jeugd Raedelijn UFA - "Oren van Babel" European Commission - "Protect" Achmea Gezondheidszorg - "Website huisartsen" St SGS - "Website Huisartsen" St Kinderpostzegels - "Smaaklessen in Asielzoekerscentra" St Kinderpostzegels - "Kids Allright, fase II, deelproject 2 Cordaid - "Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw" Cogis - "Levensboek" Expertmeeting Somalische Ouders Afrekeningen projecten voorgaande jaren Diverse werkzaamheden Totaal toekenningen


3.680 550 115.876 15.000 3.500 75.000 29.599 21.700 38.120 140.787 60.980 30.000 65.000 20.000 20.419 10.009 -6.927 7.399 650.692

Pagina 15

Bijlage 5 Overzicht besteding van de projectsubsidies A B C D Nog te Toegekend Afgerekend Subtotaal besteden Besteding projectsaldi project 1-jan-10 gelden EVF - "Somalische Zorg voor Eigen Geestelijke Gezondheid - Ila Tali" ICRH - "SRH refugees" Fonds Slachtofferhulp Nederland, SASS Achmea - "Psychosociale Gevolgen FGM" GG&GD Utrecht, Gemeente Amsterdam, RCOAK -"Ouder worden in Nederland SKAN Fonds - "Preventie Geweld tegen Vluchtelingen" St. KPN - "No Game Peer Education" Cordaid - "Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw" Min van BUZA - "Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw" COA - "Alleenstaande Minderjarige Vreemdelingen" SKAN Fonds - "Kleurrijke Zorg Almere" ZonMw - "Interculturalisering CJG" RIVM - "Gespreksprotocol VGV" GGD Rotterdam Rijnmond - "Academische Werkplaats Rotterdam" ASKV - "ZAPP deelonderzoek" COA - "Preventie Geweld tegen Vluchtelingen" NJI - "Beschrijven en onderbouwen Interventies migrantenjeugd FSAN - "Bijeenkomst Nee tegen VGV" Min van BUZA / St Duurzame Terugkeer "Duurzame Terugkeer Vluchtelingen" St KPN - "Opvoedingsondersteuning Somalische Moeders Maasstichting - "Voorlichting allochtone vrouwen" St KPN - "Jongeren in de schijnwerpers" NJI - "Beschrijven en onderbouwen interventies Migrantenjeugd Raedelijn UFA - "Oren van Babel" European Commission - "Protect" Achmea Gezondheidszorg - "Website huisartsen" St SGS - "Website Huisartsen" St Kinderpostzegels - "Smaaklessen in Asielzoekerscentra" St Kinderpostzegels - "Kids Allright, fase II, deelproject 2" Cordaid - "Inzet deskundigheid migranten bij wederopbouw" Cogis - "Levensboek" Expertbijeenkomst Somalische Ouders Diverse werkzaamheden Trainingen Laurens Daaladvies Aramis Allee Aveant Totaal trainingen


0 0

E= C+ D A+B+E Besteding Nog te project besteden gelden projectsaldi 31-dec-10

-5.085 -1.842

5.085 1.842

0 0

5.085 1.842

0 0

7.570

0

-7.570

0

-7.570

0

30.367

0

-30.367

0

-30.367

0

48.185 85.220

0 0

-48.185 0

0 -60.912

-48.185 -60.912

0 24.308

96.219

0

0

-85.188

-85.188

11.031

282.081

0

0

-282.081

-282.081

0

10.450 33.850 148.637 7.820

550 0 0 0

-11.000 0 0 -7.820

-30.940 -110.836 0

-11.000 -30.940 -110.836 -7.820

0 2.910 37.801 0

1.561 27.008 11.400

0 0 0

-1.561 -27.008 -11.400

0 0 0

-1.561 -27.008 -11.400

0 0 0

-3.623

0 3.680

3.623 -3.680

0 0

3.623 -3.680

0 0

115.876

0

-93.180

-93.180

22.696

15.000 3.500 75.000

-15.000 -3.500 0

0 0 -12.343

-15.000 -3.500 -12.343

0 0 62.657

29.599 21.700 38.120

-29.599 -21.700 0

0 0 -5.725

-29.599 -21.700 -5.725

0 0 32.395

140.787 60.980

0 0

-19.790 0

-19.790 0

120.997 60.980

30.000

0

-1.265

-1.265

28.735

65.000

0

0

0

65.000

786.745

20.000 20.419 10.009 7.399 650.692

0 -20.419 0 -5.316 -233.575

0 0,00 -345 -2.083 -704.688

0 -20.419 -345 -7.399 -938.263

20.000 -0 9.664 0 499.174

8.795 852 2.773 2.783 15.203

0 0 0 0 0

-8.795 -852 -2.773 -2.783 -15.203

0 0 0 0 0

-8.795 -852 -2.773 -2.783 -15.203

0 0 0 0 0

801.948

650.692

-248.778

-704.688

-953.466

499.174

Pagina 16

Bijlage 6 Activiteit kosten projectsubsidies 31-dec-10 € "Somalische Zorg voor Eigen Geestelijke Gezondheid - Ila Tali" "Youngsters Decision, No circumcision" "Interculturalisatie CJG Nieuwegein" "Interculturalisatie CJG Rotterdam"' "Interculturalisatie CJG Utrecht" "Psychosociale Gevolgen FGM" "Ouder worden in Nederland" "Preventie Geweld tegen Vluchtelingen" "Zero Tolerance" "Studie Interculturele Zorg" "Workshop Geweld tegen Meisjes" "DJB Overzichtstudie Interventies" "DJB Competentieprofielen" "DJB Inventarisatie en kwaliteitsbeoordeling bij- en nascholing" "Academische Werkplaats Rotterdam" "DJB Beschrijven en Onderbouwen Interventies Migrantenjeugd" "Interculturalisering CJG" "Illegale kinderen en toegang tot de Gezondheidszorg" "ZAPP deelonderzoek" "Onderzoek wederopbouw" Overige projecten


31-dec-09 €

0 0 0 0 0 3.240 19.605 20.864 0 0 0 0 0 0 3.998 2.499 41.117 3.960 1.142 72.268 0

31.155 15.470 4.524 6.277 12.259 16.875 10.605 6.720 893 14.027 2.640 9.211 9.496 8.175 7.818 250 500 0 0 0 25.864

168.693

182.759

Pagina 17

12. Bestuurs- en adviesorganen Pharos

Pharos wordt bestuurd door de directeur onder toezicht van een raad van toezicht. Directeur - bestuurder was mevrouw drs. M.T.M. van Berkum, MSM

Raad van Toezicht De samenstelling van de raad van toezicht was in 2010 als volgt: Mevrouw drs. M.H. Carrilho, voorzitter De heer Mr. J.C. van der Hoek, vice-voorzitter (tot 1 maart 2010) Mw. Drs. M.I. Verstappen De heer drs. M. Rabbae, vice- voorzitter (vanaf 1 maart 2010) Mevrouw prof. dr. T. Lagro – Jansen De heer drs. O. de Zwart MPH De heer A. de Jonge, MSM (vanaf 1 april 2010)

Adviesraad Pharos kent een Adviesraad. Doel hiervan is het op strategisch niveau meedenken over en adviseren ten aanzien van actuele maatschappelijke vraagstukken en de uit te zetten strategie en beleid van Pharos. De leden van de Adviesraad zijn afkomstig uit diverse maatschappelijke organisaties, een adviesbureau, de media en universiteiten. In 2010 was de Adviesraad als volgt samengesteld: Dhr. Crasborn, stafdirecteur Strategie en Innovatie, Agis Dhr. Drs. Van der Werff, Directeur Vluchtelingenwerk Midden Gelderland Mw. Saro, Hoofd werkeenheid Altra Jeugdzorg en onderwijs Mw. prof. dr. Richters, Hoogleraar Cultuur, gezondheid en ziekte Mw. Burggraaff, NCRV Radio Mw. Bos, filmer, auteur, publiciste Dhr. Drs. Beemer, managing director Berenschot procesmanagement Dhr. Hoekstra, voormalig beleidsmedewerker GGZ Nederland op terrein van asielzoekers en migranten Dhr. E. Hagenbeek, Hogeschool Utrecht Mw. Drs. Lekskes Dhr. Mr. Drs. Bogaers, advocaat Mw. M. Tankink, medisch antropoloog/onderzoeker De leden functioneren op persoonlijke titel in de Adviesraad. De Adviesraad komt twee maal per jaar bij elkaar.


Pagina 149

Programmacommissie Pharos kent een programmacommissie. Het doel van de programmacommissie is het adviseren ten aanzien van en het meedenken over de programmering van Pharos, de prioriteiten en de daarbinnen te maken keuzes. De leden van de programmacommissie zijn afkomstig uit de wereld van huisartsen, politiek, universiteiten, inspectie, GGD en gezondheidscentra. In 2010 was de Programmacommissie als volgt samengesteld: Dhr. Prof. Dr. N. Klazinga, hoogleraar sociale geneeskunde en verbonden aan UvA/AMC Mw. Mr. C. de Goede, voormalig Raad van Bestuur Stichting Gezondheidscentra Utrecht Mw. W. Voogt, voormalig Inspecteur voor de Gezondheidszorg en voorzitter Lampion Dhr. Dr. R. Starmans, huisarts-epidemioloog Haagse Schilderswijk, Transvaal en gastdocent cultuur en gezondheid LUMC Dhr. B. van Alphen, Wethouder Welzijn, Volksgezondheid en Emancipatie van de Gemeente Den Haag Dhr. M. Chavoushi, directeur Wereldpand in Amsterdam Dhr. E. Mahakena, beleidsmedewerker GGZ Nederland De leden functioneren op persoonlijke titel in de Programmacommissie. De programmacommissie komt een- tot tweemaal per jaar bij elkaar. Dit jaarverslag is door de directie vastgesteld op 12 april 2011 en goedgekeurd door de Raad van Toezicht op 20 april 2011.

Drs. M.T.M. van Berkum MSM Directeur/bestuurder Pharos

Pagina 150


Inhoudsopgave. Inhoudsopgave. 1. Inleiding Over Pharos Gezondheid migrantenjeugd Meerjarenprogramma

Recommend Documents