Landschapsbeheer Friesland
Zorg voor ons landschap
GROENLICHT LICHT INHOUD Sicht op Fryslân: bijzondere tv-serie leert landschap lezen
1
Sicht op Fryslân: bijzondere tv-serie
3
Column Regina ter Steege
4
Kamsalamander kwetsbaar
5
Kennis draagt bij aan behoud oude vindplaatsen
5
Fotocolumn Meindert van Dijk
6/7
Een dag op pad met: Youth in Action
8
Integrale gebiedsontwikkeling in Dongeradeel
9
Landschapsonderhoud Dongeradeel
9
Column Jan J. de Boer
10
Drie nieuwe medewerkers stellen zich voor
11
Historische Wandelpaden feestelijk opgeleverd
12
De favoriete plek van: Gerard van der Veer
Vanaf woensdag 24 oktober is bij Omrop Fryslân de serie Sicht op Fryslân te zien. Een negendelige tv-serie over het karakteristieke Friese landschap, gemaakt voor Omrop Fryslân in samenwerking met Landschapsbeheer Friesland en It Fryske Gea. De serie belicht op een aantrekkelijke en toegankelijke wijze de sporen uit het verleden in het landschap.
“Al in 2004 rees bij ons het idee voor een televisieproductie die de kijker meeneemt op een ontdekkingsreis door het Friese landschap”, vertelt Kees Terwisscha van Scheltinga van Landschapsbeheer Friesland. “We wilden een breed publiek laten kennismaken met het zowel bijzondere als alledaagse landschap. De karakteristieke en vaak unieke eigenschappen van het landschap vertellen een eigen verhaal.” Dat heeft geleid tot een negendelige serie Sicht op Fryslân die aan de hand van deze ‘leestekens’ laat zien hoe verschillende landschapstypes zijn ontstaan en hoe belangrijk de rol van de mens
hierbij is. Zo hopen Landschapsbeheer Friesland en It Fryske Gea de kennis over het landschap te vergroten, de trots ervoor aan te wakkeren en het draagvlak om het landschap met z’n allen in stand te houden te vergroten.
Verdieping Om deze doelen te realiseren, omvat het project uiteindelijk veel meer dan alleen een televisieserie. Terwisscha is trots op het uiteindelijke resultaat. “Met de televisieserie bereiken we een breed Lees verder op pagina 2
7
nieuwsbulletin Landschapsbeheer Friesland oktober 2007
Groen licht
1
Vervolg van pagina 1
publiek, te meer daar er ook plannen zijn voor uitzending door een landelijke omroep en de Wereldomroep. Maar we hebben meer in petto. Voor geïnteresseerden die meer willen weten, volgt een geïllustreerd boek over het onderwerp. Daarnaast hebben we met It Fryske Gea wandel- en fietstochten georganiseerd, aansluitend op iedere aflevering. En samen met de Friese onderwijsbegeleidingsdienst Cedin ontwikkelen we een interactief onderwijsprogramma voor het Voortgezet Onderwijs met aansluitend een werkexcursie in een nabijgelegen natuurgebied.”
praten met landschapsarchitect Bertus de Jong van de provincie en Meindert Schroor, historicus en sociaal geograaf. Zij hebben voor mij de basis gelegd voor het programma.” Om de diversiteit van het Friese landschap goed voor het voetlicht te brengen, werd bewust gekozen voor negen afleveringen van 25 minuten. “In iedere aflevering staat een landschap centraal,” licht Pieper toe. “De beekdalen, meren, kust- en kleigebieden, veen, wouden, zandgronden en het coulissenlandschap. Zoveel diversiteit in één provincie is uniek. Ik wist niet dat Friesland zoveel landschapstypes heeft.”
PS-Produkties De tv-serie Sicht op Fryslân kon worden gerealiseerd door het enthousiasme en de medewerking van vele partijen, zoals Provincie Fryslân, It Fryske Gea en Omrop Fryslân. Voor de productie en regie van ‘Sicht op Fryslan’ werd PS-Produkties uit Leeuwarden aangetrokken. Dit mediabureau bewees eerder met ‘Geheimen fan it Gea’ en ‘Woeste Grûn’ dat het het maken van een natuurserie goed beheerst. Christel Pieper coördineerde het project bij PS-Produkties vanaf het begin. “Vanuit Landschapsbeheer Friesland en het provinciale Streekplan was een berg informatie beschikbaar. Om hier grip op te krijgen, ben ik eerst gaan
Divers en laagdrempelig Sicht op Fryslan richt zich op een breed publiek. Er is daarom gezocht naar mensen die begrijpelijk vertellen over soms ingewikkelde materie. “We hebben gekozen voor een format met veel afwisseling en verschillende interviews op locatie”, vertelt Pieper. Presentator Gerard van der Veer begint iedere uitzending met een algemene inleiding over de streek of het landschap. Van daaruit zoomt het programma in op een bepaald aspect uit het landschap. “Verschillende gasten laten hun licht schijnen over het landschap” licht Pieper
de programma-opzet toe. “In de aflevering over Zuidoost-Friesland vertelt het hoofd van de school van Oldeberkoop prachtig over de omgeving. Hij woont daar al zijn hele leven en weet veel over het landschap. Zijn verhaal wordt toegelicht met korte reportages. Vervolgens gaat Jantsje Bijmolt van het bezoekerscentrum Drents Fryske Wold specifiek in op de rest van de omgeving, met name de kale duinen rondom Appelscha. Zo zoomen we verder in.”
Helikopterview Pieper geeft aan dat iedere uitzending, ondanks een vast programmaformat, anders is. “We hebben bewust gezocht naar de verschillende mogelijkheden die het landschap ons hierbij bood. “Zo verkennen Gerard van der Veer en Jantsje Bijmolt van het bezoekerscentrum de omgeving rond Appelscha te paard. Op Terschelling gaat Gerard strandzeilen, ofwel blowcarten.” We belichten het landschap steeds van een andere kant. Ook letterlijk: zo filmen we bijvoorbeeld vanuit een helikopter en wordt er gewerkt met animaties.”
Keuzes maken
de kale duinen rondom Appelscha
2
Groen licht
Met de kaart van Friesland op tafel wijst Christel Pieper een paar gebieden aan die in de serie aan bod komen. “We maken een aflevering over het postzegelgebied in het Noorden van Friesland. Er komt een aflevering over de Wadden. Het was een lastige keuze op welk Waddeneiland we zouden filmen. Het is uiteindelijk Terschelling geworden, vanwege de diversiteit van het landschap. Ook in Gaasterland stonden we voor een lastige keuze: plaatsen we dat gebied bij de IJsselmeerkust of de Friese meren. Uiteindelijk paste Gaasterland het beste bij de Friese meren. Over de IJsselmeerkust maakten we een aparte aflevering. Verder besteden we aandacht aan de elf Friese steden. Dat lijkt obligaat, maar hoe komt Friesland aan die elf steden. We duiken in de historie en belichten hoe die steden konden ontstaan.”
Alle uitzendingen op een rijtje: Vanaf woensdag 24 oktober wordt Sicht op Fryslan wekelijks uitgezonden door Omrop Fryslân om 19.20, 21.20 en 23.20 uur. 1. Noardlike Fryske Wâlden 24 oktober 2. Greidhoeke 31 oktober 3. Waddeneilanden 7 november 4. Meren en Gaasterland 14 november 5. Elfsteden en onderlinge handel 21 november 6. Zuidoost Friesland 28 november 7. IJsselmeerkust 5 december 8. Bouhoeke 12 december 9. Lege Midden 19 december Aansluitend op elke uitzending, organiseren Landschapsbeheer Friesland en It Fryske Gea op zondagmiddag van 13.00 tot 17.00 uur een wandel- en/of fietstocht in het betreffende gebied. Een flyer met routekaart is aanwezig op de startpunten. Een volledig overzicht van de startpunten vindt u op de website van Landschapsbeheer Friesland: www.landschapsbeheerfriesland.nl Sicht op Fryslân wordt vanaf 24 oktober iedere woensdagavond uitgezonden door Omrop Fryslân. De complete televisieserie verschijnt in het voorjaar van 2008 op dvd. Sicht op Fryslân is mogelijk gemaakt door de Provincie Fryslân: Subsidieregeling monumenten en cultureel erfgoed en Gebiedsplatform Noordoost Fryslân, pMJP, thema Nationaal Landschap. Vanuit de Friese gemeenten hebben bijgedragen: Boarnsterhim, Bolsward, Dongeradeel, Ferwerderadiel, Franekeradeel, Ooststellingwerf, Skarsterlân, Smallingerland, Terschelling en Weststellingwerf. Tot slot kwam van de volgende fondsen een bijdrage: Nationale Postcode Loterij, VSB Fonds Friesland, Prins Bernhard Cultuurfonds Fryslân, Meindersma-Sybenga Stichting, JM Fonds, Stichting Woudsend anno 1816, Coöperatiefonds Rabobanken Leeuwarden Noord West Friesland, D. Kalma Stifting Yn Natura, bedrijven voor It Fryske Gea.
COLUMN
CONTROLES FRUSTREREN DRAAGVLAK AGRARISCH LANDSCHAPSBEHEER
Draagvlak, burgerparticipatie, betrokkenheid en gebiedsgerichtbeleid, het zijn inmiddels bekende termen in overheidsland. Ook voor Landschapsbeheer Friesland zijn het belangrijke begrippen in onze bottom-up werkwijze, bedoeld om de zorg voor het landschap in alle gezamenlijkheid op te pakken. Veel Friezen hebben die handschoen opgenomen en zijn enthousiast aan de slag gegaan met hun dorp, directe omgeving, recreatiemogelijkheden en natuur- en landschapsbeheer. Meestal op vrijwillige basis en in bepaalde gevallen tegen een redelijke vergoeding. Echter nooit vrijblijvend, want de individuele inzet en vele werkuren komen ten goede aan de leefbaarheid van het platteland en de kwaliteit van het landschap. Winst die in geld niet is uit te drukken! Het is dan ook frustrerend om te constateren dat beleid en de dagelijkse praktijk soms niet goed zijn afgestemd. Dat laatste is momenteel het geval bij de controles op het agrarisch landschapsbeheer in de Friese Wouden. Dit gebeurt door controleurs van onder andere de Algemene Inspectiedienst (AID), zeg maar de politie van LNV. Honderden leden van Noardlike Fryske Wâlden (NFW) vragen zich vertwijfeld af waaraan ze zijn begonnen. Het valt hun niet uit te leggen als controleurs van verschillende diensten enkele dagen na elkaar het erf betreden waarbij de een niet, maar de ander wel sancties oplegt. En al helemaal niet als een boete voor iets als het ontbreken van een sticker op de gifkast, wordt ingehouden op de premie voor het agrarisch landschapsbeheer. Dat zet kwaad bloed. Met als gevolg dat het zorgvuldig opgebouwde draagvlak als sneeuw voor de zon verdwijnt. Landschapsbeheer Friesland, dat veel tijd en energie heeft gestoken in de begeleiding van het agrarisch landschapsbeheer (o.a. met de Veldgids), ziet dit met lede ogen aan. Eerder was het al de FNP-statenfractie die de deceptie van NFW-boeren signaleerde en ook gedeputeerde Anita Andriesen gaf te kennen niet met de huidige situatie te kunnen leven. Als directeur van Landschapsbeheer Friesland wil ik me hierbij aansluiten. Daar heb ik meerdere redenen voor. De eerste is de al gememoreerde frustratie van het draagvlak. De betrokkenheid van de NFW-leden bij hun omgeving is vermaard. Maar het in vele generaties opgebouwde draagvlak kan hiermee in één keer teniet worden gedaan. Voeg daarbij de stijgende productprijzen in de landbouw, en de vermindering van de economische belang bij agrarisch natuurbeheer, en de verloedering van dit Nationaal Landschap ligt op de loer. Landschapsbeheer Friesland heeft er alle belang bij dat dit niet gebeurd. En dat hoeft ook niet. Want er is in het recente verleden een prima basis gelegd om de controles op te baseren. In ruggespraak met de provincie hebben onafhankelijke schouwcommissies in de Friese Wouden een werkbare relatie opgebouwd met de NFW-leden. Benut die relatie! Kern van het huidige probleem is het verlaten van toen gemaakte afspraken en de werkwijze die vooral AID nu hanteert om ze te controleren. Waar partijen voorheen overeenstemming bereikten aan de ‘koffietafel’, is nu sprake van twee, elkaar tegensprekende werkwijzen. Ons voorstel is de controles weer terug te krijgen in de streek, waar ze horen. Niet vrijblijvend overigens, maar afgerekend op resultaat. Onze beproefde methodiek van schouwen en inventariseren is daarbij een prima uitgangspunt. En samen met de overige partners in de regio willen we ons hier graag voor inzetten. De kans doet zich nu ook voor om het eenvoudiger en beter te doen. Want de uitvoering van het Programma Beheer, dat de vergoeding van het agrarisch landschapsbeheer regelt, gaat in het kader van het ILG van het rijk over naar de provincie. Die bepaalt dan wie de controles doet. Dat is maar goed ook, want de tijd dringt aangezien de nieuwe zesjarige contractperiode voor de NFW-leden al in 2009 ingaat. Gelukkig staat de stuurgroep voor de NFW in de startblokken. Gekoppeld aan het ingezette gebiedsgerichte beleid kan het Programma Beheer weer de spil worden in het succesvolle agrarisch landschapsbeheer van de Friese Wouden. Regina ter Steege,
Directeur Landschapsbeheer Friesland
Groen licht
3
Kamsalamander kwetsbaar Eén van die gebieden is een langgerekte strook tussen Steenwijk/Willemsoord en Boschoord/Doldersum, grenzend aan Friesland. Eind 2006 is daar in de buurt, vlakbij Steggerda, de Kamsalamander voor het eerst in Friesland ontdekt en het is van groot belang dat er alles aan gedaan wordt om de soort daar te behouden.
De Kamsalamander (Triturus cristatus), ook wel de grote watersalamander genoemd, kwam tot voor kort in Nederland in alle provincies voor behalve in Friesland. De soort is bedreigd en staat op de Rode Lijst voor Reptielen en Amfibieën als kwetsbaar aangeduid. Stichting RAVON (Reptielen Amfibieën en Vissen Onderzoek Nederland) heeft veertien beste leefgebieden - voor onder meer de Kamsalamander - aangewezen.
W
Landschapsbeheer Friesland startte begin 2007 een project om dat te bewerkstelligen. In verscheidene particuliere (natuur)terreinen nabij Steggerda, Noordwolde en Boyl zijn maatregelen genomen om het leefgebied voor de Kamsalamander te verbeteren of uit te breiden. “We hebben bijvoorbeeld bestaande poelen uitgediept en gebaggerd, maar op kansrijke plekken ook nieuwe aangelegd waarin de Kamsalamander zich kan voortplanten”, vertelt Foppe van der Meer, senior projectleider van Landschapsbeheer
CURSUS BOTANISCH BEHEER egens de succesvolle eerste editie in 2006 is in 2007 besloten opnieuw een cursus Botanisch Beheer voor beheerders met botanische pakketten in Fryslân te organiseren. Doel is de verbetering van kennis over botanische waardevolle randen en graslanden bij beheerders. Dit met het oog op de kwaliteitsverbetering van de natuurresultaten door deze beheervorm. De cursus is wederom opgezet door Landschapsbeheer Friesland en wordt gegeven voor PTC+ Praktijkleren in Oenkerk. In drie dagdelen wordt gestreefd naar verdieping en verbreding van kennis op het gebied van onder meer botanie, plantkunde en resultaaat (en de vruchten ervan), maar ook van bedrijfsmatige zaken als de inpasWilgeroosje sing in de bedrijfsvoering en het evalueren van de gestelde doelen. Er wordt extra aandacht besteed aan goede ‘demoranden’ bij collega grondgebruikers ter illustratie van het praktijkleren. Er is plaats voor ongeveer 40 deelnemers. Belangstellenden kunnen zich opgeven bij Landschapsbeheer Friesland, tel: 0512-383800. Voor meer informatie, kijk op www. SANL-Fryslan.nl
4
Groen licht
O
Friesland. Dat zijn plekken waar de salamander in de zomer leeft, maar Landschapsbeheer heeft ook overwinteringsplekken en verbindingen in de vorm van beplanting voor het dier gecreëerd. “De belangrijkste elementen voor het leefgebied van deze soort waren in dit projectgebied aanwezig, zoals houtwallen, singels, poelen en dobben. We hebben het netwerk van poelen en verbindingen uitgebreid ter verbetering van de biotoop.” Van der Meer is tevreden over de resultaten van het project. “We hebben met de aarde van de uitgegraven poelen nog een wal met betonbuizen gemaakt , bedoeld als vleermuizenverblijf. Het is mooi, dat je met het ene soortenproject, weer nieuwe initiatieven kunt nemen voor een andere soort”, aldus de projectleider.
NATUURWERKDAG ZATERDAG
3 NOVEMBER
p zaterdag 3 november a.s. wordt op zo’n driehonderd locaties in Nederland voor de zevende keer de landelijke Natuurwerkdag gehouden. Het zinvolle, gezonde buitenwerk spreekt steeds meer mensen aan. Dit jaar verwacht de organisatie weer ruim tienduizend mensen op de been te krijgen. In Friesland gaat het om ruim driehonderd mensen verdeeld over zestien locaties. Opgeteld bij de inzet van de overige vrijwilligers en scholieren gaat het jaarlijks om ongeveer 15.000 tot 20.000 werkuren die zo vrijwillig voor het Friese landschap worden gedraaid. Onder leiding van professionals en ervaren vrijwilligers nemen deelnemers een locatie onder handen. Denk aan bomen snoeien, wilgen knotten, wildschermen maken, wandelpaden aanleggen, broeihopen voor ringslangen aanleggen of andere werkzaamheden. Het is dankbaar en nuttig, maar vooral ook leuk werk. Zeker op de Natuurwerkdag als mensen uit de hele provincie samen aan de slag gaan en het werk geregeld wordt onderbroken voor koffie of soep en uitleg over onderhoud en beheer. In Friesland staat weer een grote verscheidenheid aan bijzondere locaties op het programma. Zie op www. natuurwerkdag.nl voor het programmaoverzicht en geef je op, want vol = vol! Men kan ook contact opnemen met Landschapsbeheer Friesland, tel: 0512 - 383800.
Stinzenflora in Fryslân weer volop in de aandacht
Kennis draagt bij aan behoud oude vindplaatsen
www.stinzenflorafryslan.nl
Longkruid
Voor het behoud van de stinzenflora in Friesland is een nieuwe kijk op mooi nodig. Een keurig gemaaid gazon – voor veel eigenaren nog altijd het summum van goed onderhoud - betekent het einde van de vingerhelmbloem, de blauwe anemoon en al die andere bijzondere soorten. Met kennis, voorlichting en een flink verruimd budget probeert Landschapsbeheer Friesland het tij te keren.
mis als de bloemen zijn uitgebloeid en het gras rondom de stinzenflora omhoog schiet. Dan komt de grote bedreiging in beeld: de maaimachine.” Vorig jaar onderzocht Tonckens grote, bekende vindplaatsen van stinzenflora. Afgelopen voorjaar nam zij zestig minder prominente oude locaties onder de loep, waaronder kerkhoven, grote boerderijen en pastorietuinen. “Op sommige plekken is de flora goed behouden, maar van sommige locaties word je echt verdrietig”, vertelt ze. “Soms is de hele tuin weg, soms de bomen, waaronder de bloemen graag groeien.” Daslook
Onbekend maakt onbemind gaat voor de Friese stinzenflora niet helemaal op. “Iedereen houdt van de prachtige bloempjes in het vroege voorjaar”, aldus onderzoeker Heilien Tonckens. “Het gaat
Taai gras Juist het behoud van oorspronkelijke vindplaatsen is belangrijk, vindt Tonckens. “Een locatie waar een plant al honderd, soms tweehonderd jaar voorkomt, spreekt tot de verbeelding.” Het is volgens haar vaak geen onwil, maar onkunde die de flora bedreigt. Zo kwam zij op een kerkhof waar de beheerder klaagde over bijzonder gras dat hij steeds moest maaien. Het bleken de blaadjes van de bostulp. Projectleider Jan Piet de Boer is dan ook blij dat het project Stinzenflora in Fryslân dankzij nieuwe subsidies de komende tijd een extra impuls krijgt. De middelen worden gebruikt om kennis te verspreiden, onder meer via een leskist voor het basisonderwijs, een film op de stinzenflorafrieslandsite en speciale routes. “Stinzenflora hebben alles in zich om aandacht te trekken”, aldus De Boer. “Ze vertellen een bijzonder verhaal over de natuur en de cultuurhistorie. Oude buitens, rijkdom en adel hebben iets spannends, zeker voor kinderen. Via de plantjes kun je die geschiedenis overbrengen.”
COLUMN
DE DEELEN, LEVEND VERLEDEN Midden in het weidelandschap boven Heerenveen vind je langs de Hooivaart het laagveenreservaat De Deelen. Een gebied met rechte lijnen, gevormd door petgaten en legakkers. Aangelegd door veenarbeiders, die hier vanaf 1920 begonnen met de veenwinning voor de productie van turf. Een activiteit, die hier vandaag nog steeds plaatsvindt. Maar nu meer gericht op het behoud van een waardevol landschap met een rijke verscheidenheid aan flora en fauna. Wandelen kun je er alleen over smalle paden, over landtongen en legakkers en tussen de petgaten door. Hier en daar over knuppelpaden en houten vlonders dwars door het moeras. Beleven doe je De Deelen met al je zintuigen. Je ruikt er de typische moerasgeur, vaak vermengd met kruiden, zoals de watermunt. Je ziet het gevarieerde landschap, dat elke dag weer anders lijkt, vaak met schitterende wolkenluchten. Bomen, struiken, planten, bloemen, bessen en paddestoelen geven het landschap vorm en kleur. Je ziet er de sierlijke glijvluchten van de bruine kiekendief en de snelle duikvluchten van de zwarte
stern. Je hoort de zang van de talloze bos- en moerasvogels en ‘s winters de roep van de vele ganzen en smienten. Soms hoor je ook de blaffende geluiden van de reebok. Je proeft er de smakelijke vruchten van de braam en de vlier. Je voelt er de gladde en ruwe structuren van boomstammen en de dauwdruppels op het gras. Buiten de weekenden hoef je De Deelen zelden met iemand te delen. Je loopt er alleen, in alle stilte, in alle rust. Genietend van een levend verleden. Tekst en foto: Meindert van Dijk
Groen licht
5
Een dag mee op pad: Youth in Action
Deze zomer toerde een enthousiast gezelschap van Finse, Tsjechische en Nederlandse jongeren tussen de 18 en 25 jaar samen door het Nederlandse landschap. Uitvalsbasis was een kampeerboerderij in Drogeham. Het hele programma van de internationale uitwisseling werd ingevuld en georganiseerd door de Nederlandse deelnemers. Als gids in eigen land leerden zij Nederland op een nieuwe manier kennen.
Vreemde ogen laten het Friese landschap anders beleven Het idee voor de internationale uitwisseling ontstond tijdens de jeugdconferentie ‘Youth for Countrysite’ in Tsjechië in 2006. Het thema sloot perfect aan bij wat wij hier doen, vertelt initiatiefnemer Jan Piet de Boer van Landschapsbeheer Friesland. Samen met het Van Hall Larenstein besloot hij daar iets mee te doen. Door een beroep te doen op de subsidieregeling Youth in Action bleek het mogelijk een uitwisseling te organiseren. De Nederlandse deelnemers konden vijftien Tsjechische en vijftien Finse jongeren uitnodigen om in Nederland actief met het thema landschap aan de gang te gaan.
6
Groen licht
In kleine groepjes vulden de Nederlanders het programma dag voor dag in: een bustocht van Maasbommel naar Drogeham, een middag snoeien, een fietstocht langs boeren die bewust met agrarisch natuurbeheer bezig zijn en een ochtendje puzzelen op het beste tracé voor een nieuwe weg bij Leeuwarden. “De jongeren voelden zich echt verantwoordelijk voor ‘hun’ dag. Ik heb grote waardering voor wat ze allemaal voor elkaar hebben gekregen”, blikt De Boer terug. “Het gemak waarmee ze contacten legden met mensen in de streek, het enthousiasme waarmee ze de ideeën uitvoerden; het werkte aanstekelijk en het werd ook zeer gewaardeerd door de gasten.”
“Het leuke aan zo’n internationale uitwisseling is dat je je eigen land door de ogen van de buitenlandse jongeren op een nieuwe manier beleeft”, vertelt De Boer. “Bij het intekenen van de plannen voor de stadsuitbreiding stonden de Finse deelnemers helemaal verbaasd over de mate waarin Nederland is ingevuld. Dat elke vierkante centimeter op de kaart een functie heeft, vonden ze onvoorstelbaar.” Zelf merkt De Boer dat hij het oer-Hollandse voortuintje sinds juli met andere ogen bekijkt. “Wat voor ons zo gewoon is, vonden de Finnen en Tsjechen heel bijzonder. Dat iedereen hier z’n voortuin op z’n eigen manier invult, vonden ze prachtig. Zij zagen het als een soort mini-landschapjes.”
Een ontspannen en leerzame week “Ik las dat ze deelnemers zochten voor dit project en het leek mij interessant om met jongeren uit andere landen met het landschap bezig te zijn. Je gaat dan toch je eigen land op een andere manier bekijken. Wat je gewoon vindt, blijkt dat voor anderen niet te zijn. Zo waren de Tsjechen helemaal verrast toen er een brug open ging. Dat kennen ze in hun eigen land niet.” “Door de vakantieperiode was het soms lastig om het programma in te vullen, maar we kregen ook veel positieve reacties. De projectleider van de provincie Fryslân die de schetsochtend begeleidde, was bijvoorbeeld heel enthousiast. Ik vond het zelf interessant om te zien hoe je de verschillende nationaliteiten terug kon zien in de tekeningen. Zaten er in een groepje veel Finnen, dan kon je er zeker van zijn dat er op de tekening ook veel meertjes stonden.” Diona Los uit Nederland
Dutch people are very nature protective “Uit de evaluatie op de terugweg naar Tsjechië bleek dat alle deelnemers de uitwisseling een geweldige ervaring vonden. Wat ze het meeste opviel was het respect dat Nederlanders hebben voor het landschap. Het zijn echte natuurbeschermers. Dat is in andere landen wel anders. We waren het er ook allemaal over eens dat mensen die het Nederlandse landschap zien als vlak en kaal hun beeld moeten bijstellen. Als je door het landschap hebt gefietst, weet je dat het helemaal niet kaal is.” “Ook vanuit onze organisatie kijken we met plezier op deze uitwisseling terug. Wij zijn ervan overtuigd dat onze samenwerking met Landschapsbeheer een vervolg krijgt, bijvoorbeeld in het European Voluntary Service-project.” Alena Sanders van de Tsjechische organisatie Podblanickem
Holland is a bikers paradise! “De uitwisseling was een geweldige ervaring voor ons allemaal. Op mijn vraag aan de jongeren wat ze het leukste vonden, scoorden ‘aardige nieuwe mensen ontmoeten’ en ‘kennismaken met een andere cultuur’ hoog, maar ook het snoeien van bomen en de fietstochten werden veel genoemd. Holland is a bikers paradise!” “Ook de weidsheid van het landschap is de deelnemers bijgebleven. Dat is toch wel het opmerkelijkste verschil met Finland. In Nederland kun je vanuit het ene dorp het andere zien! Ook het verschil in beleving van landschap was leerzaam. In Finland wordt landschap vrijwel altijd geassocieerd met natuur en niet, zoals in Nederland, met mensen en cultuur.” Tiina Seppälä uit Finland
Groen licht
7
speerpunt voor Landschapsbeheer Friesland
Integrale gebiedsontwikkeling in Dongeradeel Kansenkaart en regiotafels Om vanuit het perspectief van Landschapsbeheer Friesland en de natuurbeheerorganisaties een afweging te kunnen maken over kwantitatieve en kwalitatieve aspecten van het landschap, is nader onderzoek nodig. Dat geldt ook voor de ligging van waardevolle elementen met een cultuurhistorische, archeologische, aardkundige en landschappelijke waarde. Deze zijn in het gebied niet of nauwelijks bekend. De bedoeling is deze gegevens te bundelen, zodat ze als basisinformatie kan dienen voor een goed onderbouwde besluitvorming bij kavelruil.
Landschapsbeheer Friesland is, mede namens de overige Friese natuurbeheerorganisaties nauw betrokken bij het project Integrale Gebiedsontwikkeling Dongeradeel “Nije Maaie”. Het project startte in 2006 en heeft een tweeledig doel. Enerzijds wordt de belangrijkste economische pijler in de kustgemeente, namelijk de herstructurering en schaalvergroting van de agrarische sector, gecombineerd met een integrale aanpak van de regio. Daarin spelen landschap, natuur, waterhuishouding, recreatie en toerisme een belangrijke rol. Anderzijds biedt integrale gebiedsontwikkeling kansen om wensen te inventariseren, plannen te maken om die op elkaar af te stemmen en samen uit te voeren. Wat Els van Loon betreft staan de kwaliteit van het landschap en de cultuurhistorische elementen hierbij centraal. Volgens de strategisch beleidsmedewerker van Landschapsbeheer Friesland is het belangrijk als hoeder van het oude, karakteristieke landschap op te treden. Niet om de boel op slot te zetten, maar om juist met alle zorgvuldigheid en in gezamenlijkheid de ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid als uitgangspunt te nemen. Er spelen soortgelijke ontwikkelingen in het gebied rond de Centrale As, Ferwerderadiel en in de gemeenten in Noordwest-Friesland. Naast Landschapsbeheer Friesland zijn bij de projectgroep betrokken: de Provinsje Fryslân (o.a. Plattelânsprojecten Noordoost), gemeente Dongeradeel, de landbouw- en recreatiesector, Wetterskip Fryslân en Dienst Landelijk Gebied. De Integrale Gebiedsontwikkeling (IGO) in
8
Groen licht
Dongeradeel is door de provincie als pilot bestempeld om ervaring op te doen met het integrale karakter van gebiedsontwikkelingsprocessen (o.a. vrijwillige kavelruil). Volgens Van Loon staat Landschapsbeheer Friesland vooral aan de lat voor de onderwerpen landschap en cultuurhistorie in de integrale benadering van de gebiedsontwikkeling. “In Dongeradeel is die aanpak nodig omdat de landbouw aan de vooravond staat van een ingrijpende herstructurering. Op veel plekken hebben agrarische bedrijven weinig mogelijkheden om te groeien door een tekort aan grond, terwijl elders in de gemeente ruimte vrijkomt als gevolg van onder meer bedrijfsbeëindiging. Behalve de economisch gevoede noodzaak om te herstructureren, heeft de landbouw tevens wensen ten aanzien van ontwatering en ontsluiting. Ook de projectgroepleden zien hierin kansen om de kwaliteit en leefbaarheid van het landelijke gebied te vergroten. Reden te meer om samen te werken aan een integrale gebiedsontwikkeling, die in 2013 klaar moet zijn.”
Door Landschapsbeheer Friesland en de natuurbeheerorganisaties zijn zeven elementensoorten benoemd die nader onderzoek behoeven. Op deze zogenoemde ‘kansenkaart’ staan: 1. kruinige percelen op met name de kwelderwallen, 2. kreken- en slootpatronen, 3. vaarten en opvaarten, 4. openheid, bosjes en beplantingen, 5. karakteristieke verkavelingspatronen, 6. Oude dijkpatronen en –coupures en 7. cultuurhistorische elementen als kleine waterstaatkundige bouwsels (o.a. watermolentjes, dobben, oude paden en spoorlijntracé’s, terpen). Landschapsbeheer Friesland voert de inventarisatie uit. Tegelijkertijd speelt de herziening van het bestemmingsplan Buitengebied van de gemeente Dongeradeel. Dit bood tevens mogelijkheden om met een nieuw fenomeen, de zogenoemde ‘regiotafels’ te werken. Begin september zijn de eerste bijeenkomsten in de regio gestart onder leiding van de Dienst Landelijk Gebied. Deze door het ministerie van LNV gestimuleerde regiotafels zijn bedoeld voor een open gesprek over regiospecifieke onderwerpen die verbonden zijn met de ruimtelijke kwaliteit. Hierbij gaat het onder meer om de landschappelijke inpassing van agrarische bouwkavels (op maat), inpassing van agroclusters in relatie tot ontwikkelingen als grootschalige mestvergisting en grootschalig transport en schaalvergroting van akkerbouw en percelen grasland in relatie tot landschap en waterberging.
Landschapsonderhoud Dantumadeel in uitvoering Landschapsbeheer Friesland is nauw betrokken bij het wegwerken van achterstallig landschapsonderhoud en de aanleg van nieuwe landschapelementen in de gemeente Dantumadeel. In de gemeente vormen elzensingels het meest beeldbepalende element. In totaal gaat het om 230 strekkende kilometers singel van voornamelijk Zwarte Els. Vanaf 1998 tot en met 2004 heeft de gemeente in samenwerking met de Vereniging voor Agrarisch Landschapsbeheer Dantumadeel (VALD) en Landschapsbeheer Friesland het achterstallig onderhoud en herstel van de elzensingels actief opgepakt. De werkwijze is geëvalueerd door een onafhankelijke ecologisch adviesbureau met als belangrijkste conclusie: onverkort met alle betrokken partijen op de ingeslagen weg doorgaan. Voor het herstellen van nog een aantal singels heeft de gemeente een apart project opgezet. Landschapsbeheer Friesland ontwikkelde hiervoor het projectplan. Hierbinnen
wordt samengewerkt met de VALD-leden, maakte de Grontmij het bestek, treedt DONKER uit Sneek op als aannemer en neemt Landschapsbeheer Friesland de coördinatie en directievoering voor haar rekening. De uitvoering van het werk is nu in volle gang en wordt deze winter afgerond.
O
FEESTELIJK 'OPEN SCHIETEN' BEKHOFSCHANS p 24 mei jl. vond de feestelijke opening plaats van de Bekhofschans bij Oldeberkoop. Deze gerestaureerde verdedigingsschans uit de Tachtigjarige Oorlog maakt onderdeel uit van de Friese Waterlinie, die dwars door Zuidoost-Friesland loopt. Dragonders van Bourtange zorgden voor een spannende opening met kanongebulder, musketschoten en een steekspel. Met zijn sterrenschansen, stuwen en dammen spreekt de ‘Friese waterlinie’ zeer tot de verbeelding. Dit wordt versterkt door de spannende verhalen rond de Spanjaard Caspar de Robles en Bommen Berend (bisschop van Münster, 16721673). Een vervolgtraject is dan ook gericht op het ‘activeren’ van zowel de fysieke schansen als het in combinatie vertellen van de verhalen rondom de verdedigingsgeschiedenis van de Stellingwerven. Door de waterlinie waar mogelijk te ontsluiten en het verhaal op een aansprekende manier te vertellen, ontstaan interessante toeristisch-recreatieve mogelijkheden voor zowel de lokale bevolking als bezoekers. Tegelijk worden de cultuurhistorie en de natuurbeleving op een bijzondere wijze versterkt. Het ROM-project ‘Herstel Bekhofschans’ is gerealiseerd door Landschapsbeheer Friesland in samenwerking met It Fryske Gea, Staatsbosbeheer, Vereniging Historie Weststellingwerf, Dorpsarchief Berkoop en de Stellingwarver Schrieversronte. Plattelânsprojekten Zuidoost-Friesland verleende hierbij de nodige ondersteuning.
COLUMN
FIJNSTOF
Groen, dat wil zeggen de onvoorstelbare rijkdom aan levende planten, is van levensbelang voor mens en dier. Zonder groen raken voedsel en zuurstof binnen de kortst mogelijke tijd opgesoupeerd. Bomen nemen in deze groentesoep wel een heel bijzondere plaats in, vooral door hun afmeting en de leeftijd die ze kunnen bereiken. Hierbij kunnen wij ons als mensjes letterlijk en figuurlijk soms klein voelen. Al onze zintuigen worden door bomen bespeeld. Beelden, geluiden, geuren, smaken, spreken, zingen, fantasie, verbeelding, respect en verwondering worden door bomen geleverd en opgeroepen. We gebruiken zijn hout, bloemen en vruchten, hars, schors, bast, twijgen, geurstof, balsem, vezels, medicijnen en veel meer. Bomen zijn ook nog eens een leefmilieu voor allerlei groter en veel meer klein gespuis, die hier voedsel, een zangpodium, een kraamkamer, luwte, camouflage en slaapgelegenheid vinden. Een boom is ook klimobject voor jeugdige, en knuffel- en troostboom voor gestresste en verdrietige mensen. Dat bomen zuurstof produceren en tegelijkertijd CO² opnemen komt ons, stelletje smeerpijpen die wij mensen zijn, wel heel goed uit. Dat ze ook nog eens fijnstof en allerlei andere vuiligheid uit de lucht halen is ook mooi meegenomen. Stank voor dank is het lot van de boom. Mossen delen doorgaans niet de populariteit die bomen ten deel valt. Nieuw is echter de ontdekking dat ook mossen buitengewoon effectieve fijnstofconsumenten zijn. Deze prachtige kabouterplanten zijn in staat om reuzenhoeveelheden fijnstof vast te leggen. En gebruiken daarnaast ook nog eens het klimaatveranderende koolzuurgas. Nu is mij een geval bekend van iemand die zijn automobiel met algen en vervolgens met korstmossen en mossen liet begroeien. Dit kleine en uiterst dynamische natuurgebied moet al rijdend, en nog meer stilstaand, een gigantische hoeveelheid fijnstof en CO² uit de atmosfeer hebben gehaald. Het ligt nu voor de hand om nieuwe auto’s voortaan voor aflevering in speciale kwekerijen met mossen te laten begroeien. Elke vierkante centimeter wordt van overheidswege bemost. Een visioen van groen: fijn zulk fijnstof! Jan J. de Boer
Groen licht
9
Drie nieuwe medewerkers stellen zich voor Martijn Broekman projectmedewerker Van fietsenmaker in Amsterdam tot expeditielid naar Antarctica en Spitsbergen en van scheepsmaat op de Waddenzee tot hovenier in de Hortus Botanicus te Haren (Gn). Ik heb veel verschillende dingen gezien en gedaan. Voor deze baan werkte ik bij ingenieursbureau Oranjewoud als adviseur ecologie. Vanuit die functie werd ik gedetacheerd bij Landschapsbeheer Friesland om landschapsinventarisaties te coördineren in Heerenveen, Weststellingwerf, Oostellingwerf en Opsterland. Een gouden kans en een puike ervaring. Hoewel ik het werken bij Oranjewoud leuk vond, wilde ik graag in een kleiner team aan de slag en me nadrukkelijker bezighouden met landschap en natuur. Interne verschuivingen maakte het mogelijk om bij Landschapsbeheer Friesland te blijven werken. Ik kan niet anders zeggen dan dat ik mijn niche heb gevonden in het landschap van groene organisaties. Ik voel me als een vis in het water en verheug me met enthousiasme op de projecten die komen gaan.
Nienke Buze-Haarsma medewerker secretariaat Mijn naam is Nienke Buze-Haarsma. Ik ben geboren in Den Helder en heb vanaf mijn vijfde jaar op diverse plaatsen in Friesland gewoond. Sinds 2006 woon ik in Terwispel, samen met mijn man en zoontje. Ik heb de HAVO gedaan en daarna de MEAO met als richting commerciële dienstverlening & internationale handel. Na mijn studie heb ik bij diverse bedrijven secretarieel en administratief werk verricht. Onder andere bij Philips en Epenhuysen Chemie te Drachten en als laatste bij Alfons Freriks Logistics te Veenwouden. Ik ben sinds juni 2007 drie dagen per week werkzaam op het secretariaat van Landschapsbeheer Friesland. Dit vind ik erg leuk met name door de gevarieerde werkzaamheden, het contact met mensen en de ontspannen sfeer op kantoor. Voor mij is dit de ideale combinatie tussen leuk werk en tijd hebben voor mijn gezin & hobby’s.
Carolien Reynders projectmedewerker De afgelopen jaren werkte ik bij een adviesbureau voor tuin- en landschapsinrichting. Vaak waren dit complexe opdrachten, zoals het ontwerp van een nieuw landgoed of het beplantingsplan voor een rioolwaterzuivering, waarbij landschappelijke inpassing het sleutelwoord was voor opdrachtgever en plaatselijke overheid. De recente overstap naar Landschapsbeheer Friesland is voor mij belangrijk, omdat de werkomgeving veel dynamischer is dan ik tot nu toe gewend was. Mijn werkweek is nu gevuld met het beantwoorden van adviesvragen, terreinbezoek, offertes samenstellen voor de uitvoering van opdrachten of een schets voor een erf. Steeds gaat het over het landschap, hoe we ermee omgaan, hoe de karakteristiek te behouden of te ontwikkelen. En dat spreekt mij aan. Terugkijkend op wat ik de afgelopen jaren heb gedaan, realiseerde ik mij dat ik tijdens mijn studie Tuin- en landschapsinrichting stage liep bij Landschapsbeheer ZuidHolland. Maar mijn belangstelling voor natuur en landschap is er al van jongsaf aan. Als we met mijn ouders naar het bos gingen, riep ik volgens familieverhalen op 2-jarige leeftijd al: “Ja, takken zoeken, leuk!”
10
Groen licht
Wandelen blijft in beeld bij Landschapsbeheer Friesland
Historische Wandelpaden feestelijk opgeleverd Op 10 mei jl. is het netwerk van 50 Historische Wandelpaden in NoordoostFriesland officieel opgeleverd. De happening vond plaats op landgoed Fogelsangh State te Veenklooster en werd geleid door bestuursvoorzitter Lodewijk Zwierstra. Drie ‘bosnimfen en twee eenhoorns’ uit De Efteling zorgden voor een spectaculaire openingsact. Regina ter Steege, directeur Landschapsbeheer Friesland verichtte de handeling, geholpen door burgemeester en wethouders van Kollumerland, Dantumadeel, Ferwerderadeel en Achtkarspelen. Sprekers waren burgemeester Bearn Bilker van Kollumerland en Dick Bloemhof van Steuntpunt Monumentenzorg Fryslân. Beleving van het landschap door onder meer wandelen in het landelijk gebied blijft voor Landschapsbeheer Friesland een belangrijk onderwerp. Zo zijn er plannen met Noord-Holland, Groningen, de Waddeneilanden en partijen als de ANWB, de drie provincies en Lange AfstandsWandelpaden (LAW). Gezamenlijk
in kaart te brengen en deze waar mogelijk te ontsluiten. Tot slot zal dit najaar het winnende Ommetje van Achlum worden gerealiseerd en wordt met Plattelandsprojekten bekeken of er meer Ommetjes in Friesland kunnen worden gerealiseerd.
Voor informatie over de wandelpaden, zie www.historischepaden.nl
L
OP 'REIS DOOR DE RUIMTE' TIJDENS SLOTMANIFESTATIE ROM-PROJECT
is een Waddenwandel-concept gemaakt dat bij de eerste tranchee van het onlangs geopende Waddenfonds wordt ingediend. Tevens is Landschapsbeheer Friesland partner in het provinciebrede project Oude Paden, Nieuwe Wegen, waar zowel het concept Historische Wandelpaden als de opgedane expertise worden ingebracht. Hierin participeren ook Monumentenzorg Fryslân, Doarpswurk, Van Hall Larenstein, Belvedère en de provincie Fryslân met als doel alle oude voetpaden in Friesland
andschapsbeheer Friesland heeft zich niet onbetuigd gelaten tijdens de slotmanifestatie van het ROM-project in Zuidoost-Friesland. Tijdens het activiteitenweekeinde van 6 en 7 oktober werden diverse onderdelen door de organisatie uit Beetsterzwaag georganiseerd. Ook tijdens de officiële afsluiting van het ROMconvenant op 11 oktober was Landschapsbeheer Friesland actief met een excursie naar kleine particuliere natuurterreintjes in Weststellingwerf. Met deze bijdrage onderstreept de organisatie haar belang bij het ROM-project. Niet alleen voor wat betreft de afgelopen jaren, waarin Landschapsbeheer Friesland een indrukwekkende reeks projecten realiseerde met ROM-geld. Maar ook met het oog op de toekomst. Want het gebiedsplatform Projectbureau Zuidoost-Friesland neemt de taken van ROM over. Bij dit bureau kunnen nieuwe projecten worden ingediend en met hen wordt besproken welke bestaande projecten verder kunnen in de nieuwe situatie. Els van Loon, strategisch beleidsmedewerker bij Landschapsbeheer Friesland, benadrukt de goede samenwerking tussen beide organisaties. “Wij hebben veel voor elkaar betekend. Wij hebben gezorgd voor een keur aan projecten. Steunpunt Landschap is daar een geslaagd voorbeeld van. Maar ook onze rol bij de Bekhofschans en het Molenbosch in Oldeberkoop mag worden genoemd. Andersom konden wij dankzij het ROM, samen met andere financieringsbronnen en eigen geld projecten realiseren die anders nooit van de grond waren gekomen. Daar zijn we de medewerkers van het ROM-bureau dankbaar voor. Uiteraard komt die synergie ten goede aan het landschap in Zuidoost-Friesland, waarvoor we heel wat hebben kunnen doen”, aldus van Loon. Ze gaat ervan uit dat de prettige relatie doorwerkt bij projecten die ook in de komende jaren actueel blijven, zoals het Steunpunt Landschap, het duurzame beheer van het landschap in Zuidoost-Friesland en de invulling van de natte en droge ecologische verbindingen als aanvulling op de Ecologische Hoofdstructuur.
Groen licht
11
DE FAVORIETE PLEK VAN: GERARD VAN DER VEER
De 'lytse Greidhoeke', nabij Lekkum COLOFON Uitgave Landschapsbeheer Friesland Commissieweg 15 9244 GB Beetsterzwaag tel: 0512-383800 fax: 0512-381457 e-mail:
[email protected] site: www.landschapsbeheerfriesland.nl Hoofdredactie Kees Terwisscha van Scheltinga Redactie Medewerkers Landschapsbeheer Friesland Jan J. de Boer (column) Meindert van Dijk (fotocolumn)
Gerard met zijn dochter Annewietske
Gerard van der Veer, presentator bij Omrop Fryslân en vennoot van PS Produkties, groeide op in NoordoostFriesland, Eastermar. Zijn favoriete Friese landschap ligt echter zuidelijker, in de Greidhoeke, rond Mantgum, Weidum en Jorwert. Zijn liefde voor dat gebied ontstond in de jaren dat hij als radiojournalist voor Omrop Fryslân werkte. “Toen heb ik Friesland echt leren kennen omdat we de hele dag op pad waren”, vertelt Gerard. Op dit moment is hij bezig met de productie van het televisieprogramma ‘Sicht op Fryslân’. Voor het interview nodigt Gerard me uit naar Lekkum te komen, het kleine dorp dat ten noordoosten van Leeuwarden ligt, nabij Snakkerburen en Miedum. Het is grauw en het miezert terwijl we in de weilanden tussen Lekkum en Wyns staan. “Dit gebiet liket folle op’e Greidhoeke, wer ik sa fan hâld”, zegt Gerard. “De fiergesichten, de boerepleatsen, de reade daken, mar foaral de prachtiche loften boppe it lânskip, dat is wat ik sa moai fyn oan Fryslân.” Hij noemt dit gebied zijn eigen ‘lytse Greidhoeke’ en het is de plek waar hij het liefst zijn vrije tijd doorbrengt. In 1992 verhuisde Gerard van de binnenstad naar Snakkerburen. Zowel het stadsmens als de natuurliefhebber zijn in deze man verenigd. Hij houdt van reuring, maar ook van rust. In de drukte van zijn bestaan is dit gebied zodoende de ideale plek om te leven. Zondags
12
Groen licht
rijdt hij graag op zijn fiets langs de Dokkumer Ee over het jaagpad waarlangs vroeger de trekschuiten tussen Dokkum en Leeuwarden voeren. “Fryslân hat in moaie kultuerhistoarje”, zegt hij terwijl hij langs een oever van een sloot de verte in kijkt. Nadat begin deze eeuw MKZ uitbrak en een deel van dit gebied tijdelijk afgesloten werd, liep Gerard weer door de weilanden en besefte plots hoe belangrijk het is dat de natuur af en toe met rust gelaten moet worden. “It lânskip wie doe sa foroare.” Hij vertelt dat vogels onder bruggen broedden en vlakbij fietspaden hun nesten maakten. Gerard kreeg daardoor begrip voor de pleidooien van natuurorganisaties en realiseerde zich dat we de natuur vaker haar gang moeten laten gaan.
Tekstbijdragen Schrijfburo Terwisscha & Wagenaar, Leeuwarden Eindredactie Regina ter Steege Els van Loon Foto’s en afbeeldingen Landschapsbeheer Friesland (archief) Christel Pieper (luchtfoto) Marieke Vinckers (Gerard van der Veer) Geert de Vries (kamsalamander) Ontwerp en opmaak Ruitervorm BNO, Joure Drukwerk Drukkerij van der Eems, Heerenveen Oplage 2000 exemplaren GROEN LICHT is het nieuwsbulletin van Landschapsbeheer Friesland en verschijnt twee keer per jaar.
Onder meer door de televisieserie die hij in samenwerking met Landschapsbeheer Friesland en It Fryske Gea maakt, weet Gerard veel te vertellen over de historie van het Friese landschap. Hij kan het landschap zogezegd beter lezen. Veel van de kenmerken zijn terug te voeren op de laatste IJstijden, toen de Scandinavische gletsjers tot aan Friesland reikten en op het land drukten. Daar ligt bijvoorbeeld de oorsprong van het Fries Merengebied en de heuvels van Gaasterlân en Trynwâlden. Als ik Gerard vraag wat hem in zijn eigen provincie het meest bekoort, kiest hij zonder meer voor het platte land.
Landschapsbeheer Friesland maakt deel uit van een samenwerkingsverband van twaalf provinciale organisaties: Landschapsbeheer Nederland. Gezamenlijk staan we voor het stimuleren van de actieve zorg voor het Nederlandse landschap. Het werk van de partners in Landschapsbeheer Nederland wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de provincies en de Nationale Postcode Loterij.
Simpelweg omdat hij ervan houdt om ver te kunnen kijken.
Het volgende nummer verschijnt in voorjaar 2008.
Landschapsbeheer Friesland
