Inhoud. Get them in or keep them out? Sabina Stiller. JASON Online Kosjenka: Online ondersteuning Balkan-projecten Werner van de Wiel

Inhoud JASON Magazine is het kwartaalblad van de Stichting JASON Dagelijks Bestuur

3

Get them in or keep them out?

Sabina Stiller

Voorzitter • P. Geerts Redacteur • drs. J. Bomers

8

Fundraiser • N.Bendihaj Internetcoördinator • R. Schuller Eindredacteur • drs. J. van Leipsig E-mail: [email protected]

Algemeen Bestuur drs. S. Lo Bianco drs. R. Boudewijn mevr. drs. C. Broersma

JASON Online Kosjenka: Online ondersteuning Balkan-projecten Werner van de Wiel

Redacteur • drs. W. T. Oosterveld

9

JASON Ter Plekke

Duitsland: Weltmacht of Ohnmacht? Paul Geerts

11

JASON Ter Plekke

Studenten over de NAVO en de 21e eeuw Paul Geerts

13

JASON Ter Plekke

De Dayton-akkoorden van Nijmegen Jeroen Bomers

15

De Internationale Betrekking

16

Opinie

Stap af van buitenlandse politiek tegen Irak! Guido Bindels

18

Opinie

Een schisma tussen het oude en het nieuwe Rome? Wim Oosterveld

22

Opinie

Riyadhs huis van zand Cyril Widdershoven

24

Boekbespreking Met Stille Trom Marleen Teugels Geert van den Borne

26

Column

Jos Bomers (Hay Group)

drs. F. W. Joustra drs. B.R. Limonard drs. T. E. Westerhuis

Raad van Advies dr. W. F. van Eekelen, voorzitter F. de Bakker prof. dr. J. Th. J. van den Berg prof. dr. H. de Haan

Sneuvelbereidheid

Leon Wecke

prof. drs. V. Halberstadt drs. G. J. J. M. Hayen H. A. M. Hoefnagels R. W. Meines R. D. Praaning prof. dr. J. G. Siccama mevr. drs. L. F. M. Sprangers prof. dr. A. van Staden

Redactioneel

drs. L. Wecke

Adres Stichting JASON Bezuidenhoutseweg 237-239 2594 AM Den Haag Telefoon 070 · 360 56 58 Telefax 070 · 363 32 85

Met ingang van januari 2003 heeft de redactie van JASON Magazine versterking gekregen van twee nieuwe leden: Robbert Schuller en Wim Oosterveld. Deze twee jonge honden zullen met hun inzet, samen met de rest, het magazine weer een stapje hoger proberen te brengen. Meer naamsbekendheid, vooral onder jongeren, staat daarbij hoog in het vaandel. Robbert zal zich meer met de internetpagina van Stichting JASON gaan bezighouden, waar artikelen uit het magazine te vinden zijn. Het adres van de site is www.stichtingjason.nl. Wim komt het redactieteam versterken.

www.stichtingjason.nl E-mail: [email protected]

issn 0165-8336 De Stichting JASON noch de redactie van w ww.stichtingjason.nl

JASON Magazine is verantwoordelijk voor de in de bijdragen weergegeven meningen.

Abonnementen worden automatisch verlengd,

Omdat JASON Magazine een magazine voor en door jongeren is, willen we graag weten hoe jullie over internationale betrekkingen denken! Schroom dus niet om een artikel naar ons op te sturen, of het nu een opiniestuk over Irak of een stuk met een meer wetenschappelijke insteek over duurzame ontwikkeling in Zuid-Amerika betreft. Je kunt je bijdrage sturen naar het volgende, nieuwe, emailadres: [email protected]. Voor meer algemene vragen over de stichting, georganiseerde bijeenkomsten of het magazine kun je terecht bij [email protected]. Johan van Leipsig, eindredacteur

tenzij een schriftelijke opzegging vóór 1 december van het kalenderjaar is ontvangen.

Ontwerp • Phoelich Media Design, Rotterdam Lay-out • Hans van der Jagt, Zeist Druk • Drukkerij Jansen bv, Leiden

JASON Magazine

jaargang 28

Artikelen Germany and the Turkish wish to join the EU

An important candidate member of the European Union made itself heard at the Copenhagen Summit of the EU last year. Turkey demanded to be finally given a date for starting accession negotiations. A joint German-French plan to possibly start negotiations in 2005, was nearly adopted by the EU Council. In this context, the question arises of how Germany stands towards an EU enlargement with the Turkish Republic.

An observer of the German-French initiative proposing the start of negotiations of Turkish membership in July 2005, may be led to think that Germany as a whole backs the idea of EU enlargement across the Bosporus. However, even a brief reading of the German press reveals the opposite: opinions on the issue differ widely from an outright endorsement of Turkey as an aspirant EU member to alarmist language warning of ever admitting the Muslim country into the predominantly Christian EU. What kind of positions can be discerned among politicians, business circles, intellectuals and publicists?

almost joins sides with the president of the Convent on the future of the EU, Giscard d’Estaing, whose interview with the French Le Monde had fuelled a Europe-wide debate. Giscard said that with Turkey on board, the EU would be virtually at its end.3

Official government position To start with the official government position endorsed by the ruling Social Democrat (SPD) chancellor Gerhard Schröder and his Green foreign minister Joschka Fischer, Germany supposedly has a national interest to ‘prevent Turkey from drifting towards Islamic fundamentalism’. That the pursuit of this interest is only possible by allowing Turkey into the EU is even disputed within the SPD where critics come from the camp of foreign policy experts who see ‘Turkish society not yet ripe for EU membership’.1

Nevertheless, even within the CDU one finds those who value Christian principles over contemporary trends such as seeking closer cooperation within moderate Muslim countries and others who know that native Turkish voters in Germany should not be alienated. As a matter of fact, both SPD and at least some CDU politicians are aware that voters among the half million naturalized Turks (out of a total of 2.5 million) in the country do count in election times. In this respect it is interesting to note that in the last Bundestag elections, 77 percent of this group voted for the then re-elected RedGreen coalition. On the other hand, politicians do not necessarily try to woo this voter segment: CDU politicians such as the Hesse prime minister Koch are likely to mobilize sentiments against a Turkish EU entry in order to boost support.4

While the chancellor keeps lobbying to win over such doubtful voices, the top of the opposition Christian Democrats officially rejects the possibility of allowing Turkey to start membership negotiations. Both party leader Angela Merkel as well as former candidate for chancellor Edmund Stoiber have chosen clear words: Merkel pleads for ‘further integration outside of a formal membership’ while Stoiber even warns of the ‘end of political union within the EU’ if Turkey should become a full member.2 In this, he

Mixed signals When listening to the voices coming from the business community and its channels, mixed signals are being sent. One notable supporter of Turkey joining the EU is the German Federation of Industry (BDI) that hopes to reap economic benefits from extending the EU common market fully across the Bosporus. Just before the Copenhagen Summit it published a position paper listing ‘five good reasons for giving Turkey a clear European perspective’.5 On the other JASON Magazine

nummer 1 2003

hand, the Wirtschaftswoche, a prominent weekly of the business press, ran an alarmist feature denouncing any further sympathetic signs to Ankara.6 Citing the outcome of recent German opinion polls on the issue, ‘no other question is currently proving that divisive: 46 percent of Germans back Turkey’s membership, 42 percent are opposed’.7 Borders with Iraq? Likewise, intellectuals and publicists have made widely differing contributions to public discussion and debate. The historian Heinrich August Winkler asks whether Europe should be allowed to have borders with Iraq and laments the dominance of technocrats and military strategists in the discussions on Turkish EU membership at the cost of historical arguments.8 Using more drastic, even polemic terms, his colleague Hans-Ulrich Wehler warns about the ‘Turkish problem’ that he sees in incontrollable consequences of Turkish migration and the prospect of Turkish predominance within an EU that will already need all its strength to accommodate the ten new member states.9 Both German daily and weekly quality newspapers published opinion pieces arguing for or against Turkey’s EU membership. The Frankfurter Allgemeine Zeitung ran articles discussing the issue of Turkeys ‘European’ qualities. There, the French finance ministry official Jean-Daniel Tordjman surprises with his arguments on how Turkey has long formed part of Europe’s cultural and historical heritage. If rejected as a member state, the consequences for Europe, according to Tordjman, would be unpredictable. On the contrary, Europe should better grasp her chance to integrate Turkey in its role as mediator between Islam and the Occident.10

w ww.stichtingjason.nl

By Sabina Stiller

GET THEM IN OR KEEP THEM OUT?

The political philosopher Otfried Höffe rejects this view of ‘Europeanness’ by questioning how stable democracy really is in Turkey given its dependence on military structures and the recent resurgence of Islam in Turkish politics and public life. Furthermore, he sees Europe apart from

3

Bron: www.eu.int

Artikelen

Yasar Yakis, Minister for Foreign Affairs of Turkey, Recep Tayyip Erdogan, Head of the Turkish AKP party (Party for Justice and Development), meet Romano Prodi, President of the EC and Günter Verheugen, member of the EC in charge of Enlargement. Brussels - 20/11/2002.


being a community built on common values such as democracy also as a community held together by ‘fate’, i.e. the common experience of wars and subsequent attempts at reconciliation, and Turkey is difficult to fit into this picture.11

4

Likewise, the weekly Die Zeit dedicated frontpage space to the contrasting opinions of publicist Michael Thumann and ex-chancellor and economist Helmut Schmidt. While Thumann qualifies the alarmist elements of the debate about EU-enlargement to include Turkey as the ‘search for new borders’ he sees the prospect of Turkey approaching membership as an important impetus to tackle long-needed reforms of EU procedures and policies.12 Schmidt, on the other hand, warns that Ankara’s geopolitical interests in Central Asia and the Caucasus may cause the disintegration of the EU’s Common Foreign and Security Policy and perhaps endanger the integrity of the EU herself. Nevertheless, he addresses the questions of what German interests are concerning this issue. His answer is that Germany needs a stable and reliable Turkey including cooperation on many policy issues, including closer economic relations and assistance; however, not at the price of free movement of labour for all Turks and paralysis of the EU’s foreign policy.

Normative versus functional arguments This short survey of contributions to the German discussion has revealed a great diversity of arguments surrounding the question of ‘Should Turkey be in?’. Similarly, it is disputed under what circumstances the EU should start the long process of getting the country fit for membership once the country fulfils the Copenhagen criteria. It is useful to divide these arguments into three distinct categories: normative, functional and geopolitical aspects of Turkish membership. The normative dimension deals with the question ‘Is Turkey a part of Europe?’, the functional dimension roughly takes into account the costs and consequences of Turkish EU membership, while geopolitical aspects comprise issues like the German interest in a stable Turkey. Is Turkey part of Europe? To start with, normative arguments are dealing with the desirability of having Turkey in the EU, taking into account cultural aspects. In this respect, questions have been raised about whether Turkey is part of Europe historically speaking, and whether the country could be making part of a future European identity. Commentators on these issues frequently argue that Turkey is distinct from the rest of Europe because it did not experience the Enlightenment, JASON Magazine

jaargang 28

uses a distinct language and is predominantly Muslim. Undoubtedly, the question of whether there exists a distinct ‘European identity’ raised by the discussion is a tricky one. What binds the member states of the European Union? A conservative view endorses the idea that Christianity in its various forms and the values attached to it provide large part of its identity. In their eyes a Muslim country would be unacceptable as a fellow member state. This is probably true to some extent, although it should not be overstated if one looks to the continuing decline of people actively participating in church life. A more liberal view, on the other hand, points to the importance of secular values such as the pluralist democracy, the rule of law, human rights and the protection of minorities. Seen in this light, a Turkish state that respects all of these criteria may become ‘European’ as well as any other current member state. Lack of faith What seems to divide the two standpoints is the lack of faith into Turkish efforts to improve their record on democracy and human rights. Conservatives implicitly stress that the undemocratic elements in the Turkish state are

Artikelen

The debate about Turkey’s EU compatibility has raised again the question of the final limits of the European Union which has not been exhaustively answered up to now. While it was answered with relative ease during the enlargement round with Eastern Europe which includes the Baltic states and the islands of Malta and Cyprus, all countries with strong historic links to Western Europe, politicians including German ones - appear to struggle much more when it comes to Turkey. However, they may not get a better opportunity than the current one to define who may be ‘in’ and who should ‘stay out’. As the EU keeps enlarging, it seems inevitable to define its limits at some

point for the sake of keeping the organization manageable. At the same time, EU institutions need to think about mechanisms of engaging countries in its periphery and managing relations with them. It is not unrealistic to expect a growing schism between EU members on this issue which shows parallelisms with the debate on ‘widening’ vs. ‘deepening’, i.e. enlarging the number of members vs. intensifying integration among current members. Costs and consequences Apart from the ‘cultural fit’ argument which tends to receive lots of attention, another group of arguments regards the question whether the EU would manage to integrate Turkey in terms of economic, financial and institutional consequences of membership. The first two aspects concern the state and structure of the Turkish economy which is relatively backward, agricultural and features low employment figures compared to the EU. GDP per capita is about 22 percent of the EU average; 45 percent of the population is employed in agriculture,

Bron: www.eu.int

Liberals view the issue differently: They figure that giving Turkey a genuine prospect of joining the EU within a decade or so will provide sufficient incentive to modernise the country and bring it up to EU standards in terms of democracy and respect of human rights. Indeed the former government of prime minister Erbakan had accomplished important reforms such as the abolition of the death penalty, and the current government led by the Islamic Justice and Development Party (AKP) has continued this course with a view to pressing their case before

the Copenhagen Summit in December. The protection of the rights of Kurds, making up the largest minority, has been recently improved by law, to give but one example. Of course, as critics rightly point out, it remains to be seen how such changes are implemented in practice, but that progress has been occurring is undeniable.


going to prevail: although the Kemalistic doctrine has led to the separation of the state and Islam as laid down in the country’s constitution, the military keeps playing an important role in Turkish politics. Generals dominate the constitutional body called the security council, giving them influence unknown in European democracies. The military functions as a watchdog: it guards the reforms once launched by general Kemal Atatürk and opposes the current re-Islamisation of society and public life.

Ilter Türkmen, Minister for Foreign Affairs of Turkey (left) meets Wilhelm Haferkamp, Vice President of the CEC, responsible for external relations. Brussels, 1980. JASON Magazine

nummer 1 2003

5

Bron: www.eu.int

Artikelen

Günter Verheugen, Member of the EC in charge of Enlargement, meets Sükrü Sina Gürel, Deputy Prime Minister and Minister for Foreign Affairs of Turkey. Brussels - 05/09/2002


accounting for 15 percent of the Turkish GDP. While in the EU-15 about 61 percent were employed in 2000, only 47 percents of Turks were.13 The implications for the EU budget in terms of agricultural and structural funds would be immense although it is clear from the outset that large transition periods for receiving funds would be mandatory. Rough estimates by the EU Commission indicate that under current rules, a yearly 20 billion of transfers would be needed for Turkey.14 On the other hand, as the German Federation of Industry notes, in the long run, a large market and ensuing business opportunities are the other side of the coin.

6

At least as important as economic-financial arguments are the consequences for the EU integration process. Both the character of EU institutions such as the Commission, the Parliament and the Council, as well as the composition of EU member states’ population is seen at stake here. Turkey has currently close to 70 million inhabitants with an annual birth-rate of 1.5 percent, superseding the EU average. By the time of a possible entry in 2015 this could be close to 80 million. Translated into influence in EU institutions, Turkey would stand side by side with Germany and France and what such influence would mean in practice can only be speculated about.15

German conservative politicians like Edmund Stoiber gratefully pick up this scenario, warning that the EU could be ‘degenerating into a mere free trade zone’. Secondly, many observers such as Wehler, Winkler and Schmidt fear a large movement of Turkish migrants into the EU in search of better life opportunities. While the arrangement of long transition periods for the full freedom of movement is almost certain to occur,16 the argument carries a large potential for vote-seeking politicians who wish to capitalize on anti-foreigner sentiments. EU, Turkey and geopolitics Finally, there is the geopolitical aspect of Turkish membership which touches upon issues such as the fundamental German interest in a stable Turkey and the future of the EU Common Foreign and Security Policy (CFSP). No sensible German politician is going to deny that Germany is interested in Turkey’s welfare and stability and developments in the country’s domestic and foreign politics sphere are being followed with interest. Ankara has proved to be a reliable partner in NATO and relations between the two countries are generally considered good.17 However, Turkey does have foreign policy interests that may prove divisive for the developing foreign policy dimension of the EU. JASON Magazine

jaargang 28

The country has not only short borders with Bulgaria and Greece, but also longer borders with Iraq, Syria, Iran, Georgia and Armenia. In the past, Ankara has been showing signs of ambition towards creating a ‘Greater Turkey’, incorporating the Turkish speaking minorities of Central Asia. There is also the problem of a large Kurdish population numbering 20 million as a destabilizing factor especially if future military action starts to unsettle Iraq. Furthermore, traditionally hostile relations with Russia, hostilities with Armenia, and possible squabbles about the location of pipelines and harbours to exploit oil and gas resources from the Caucasus and Central Asia all play a role in Turkish foreign relations. While Helmut Schmidt warns from the consequences of trying to incorporate all of these in the CFSP ‘that may cause the collapse of the EU in times of crisis’,18 the geopolitical situation of Turkey can also be interpreted otherwise: the publicist Günter Seufert points to Turkey’s value for the Europeans in securing access to much-needed energy resources and ensuring the protection of pipelines.19 In addition, after the terrorist attacks on the United States and the ‘war on terrorism’ initiated by the current Bush administration, Turkey has

Artikelen been seen, perhaps more than ever, as an important Western ally by virtue of being both pro-western and a Muslim country. This can be

seen both from US verbal backing and striking diplomatic pressure for Turkish membership in the EU, and possibly also from the German

initiative of giving Ankara a prospect of membership negotiations in the near future.

Conclusion In sum, many aspects surrounding the full membership of Turkey in the EU are proving controversial and difficult to judge upon. Many of the arguments cited cannot be easily proved right or wrong and the little comforting wisdom ‘time will tell’ often applies. Political courage will be needed in order to resolve the question of Turkish membership to create a win-win situation for both the EU and Turkey. At this point one needs to stress that it is high time for offering Turkey a clear vision on either membership or the revival and reinforcement of the existing association treaty. The EU (and Germany with it) has made itself guilty on foot-dragging in this matter. The German debate shows that sufficient controversy is raised to make future accession negotiations long, muddy and painful for both sides. A referendum may have to be held in order to temper German and other EU citizens’ worries and fears. Perhaps this is the right point in time for Germany to move ahead and suggest a new form of engagement between the EU and Ankara. Such a partnership that stops short of membership could build on two pillars: First, being honest and clear towards Ankara about both the desirability and worries about a Muslim state of Turkey’s dimensions entering a predominantly Christian EU. Second, having a pragmatic dialogue about how to intensify economic relations and political cooperation that would both help to modernize the economy and keep the momentum in constitutional and human rights reforms.

Sabina Stiller, PhD student, Centre for German Studies, University of Nijmegen.

Noten Volgens Artikel 5 van het NAVO-

Ibid, p.22

8

H.A. Winkler ‘Soll Europa kuenftig

EU’, Die Zeit 51/12.12.2002, p.1

‘Wo endet Europa?’ Der Spiegel

an den Irak grenzen?’ FAZ

50/2002, p.44

11.12.02, p.10

2

Ibid, p.46

3

13 ‘Unter dem Halbmond’, Wirtschaftswoche, op.cit., p.22 14 All figures in this paragraph

prominent German foundations on charges of spying and conspiracy against the Turkish state, may lead to a worsening of bilateral

H.-U. Wehler ‘Das

(unless indicated otherwise) are

relations, as some German

A. Rother ‘Bollwerk gegen den

Tuerkenproblem’, Die Zeit

based on H. Bacia, ‘Gross, teuer

politicians have already warned.

Terror oder das Ende der

38/2002;

und einflussreich’, Frankfurter

The outcome of the trial is unclear

politischen Union?’,

http://www.zeit.de/2002/38/Polit

Allgemeine Zeitung, 12.12.02, p.7

http://www.zdf.de/ZDFde/inhalt/0

ik/print

,1872,2026826,00.html, 11.12.02 4

7

9

15 Bacia, ‘Gross, teuer und

_200238_turkei.contra.html

einflussreich’, FAZ, op.cit.

10 J.-D. Tordjman, ‘Das

16 Already during the Kohl

at the time of writing. 18 H. Schmidt, Die Zeit, op.cit. 19 G. Seufert, ‘Keine Angst vor den Türken!’, Die Zeit 39/2002,

‘Wo endet Europa?’, Der Spiegel,

Vorgesternland’, FAZ, 12.12.02, p.

government, German-Turkish

http://www.zeit.de/2002/39/Polit

op.cit.

35.

discussions about the topic

ik/print_200239_tuerkei.pro.html

5

Ibid.

6

‘Unter dem Halbmond’, Wirtschaftswoche 51/12.12.2002, p.22-30

11 O. Höffe, ‘Das _bermorgenland’,

envisaged transition periods of

FAZ 11.12.02, p.35

about 20 years.

12 M. Thumann, ‘Sind die Türken

17 This being said, the recently

Europäer? Ja, sie gehören in die

opened trial of a number of


1

JASON Magazine

nummer 1 2003

7

JASON On-line

KOSJENKA: ONLINE ONDERSTEUNING BALKANPROJECTEN Door Werner van de Wiel

Stichting Kosjenka is een nog jonge organisatie die zich bezighoudt met de ondersteuning van lokale projecten op de Balkan. Sinds enige tijd is Stichting Kosjenka ook de trotse bezitter van een eigen website. Voldoende reden voor JASON Magazine om eens een kijkje te nemen op www.kosjenka.nl.


Met de bereikbaarheid van de site van Stichting Kosjenka is niets mis: bij alle grote zoekmachines prijkt de naam van de stichting na het geven van de zoekopdracht bovenaan het lijstje van treffers. Eenmaal aangekomen op www.kosjenka.nl wordt de bezoeker de keuze geboden een Nederlandse of Engelse versie van de site te bekijken. Heeft men dit gedaan, komt men op een sobere pagina terecht waar de doelstelling van de stichting in het kort wordt weergegeven. Verder is er een keuzemenu aanwezig; zo kan de lezer kiezen uit de opties ‘Links’, ‘Doelstelling’, ‘Bestuur’, ‘Projecten’ en ‘Info’. De optie ‘Links’ is zonder enige twijfel de meest interessante keuzemogelijkheid van deze site. Hier vindt men, helder ingedeeld op deelrepubliek, een keur aan sites over de meest uiteenlopende zaken die betrekking hebben op de Balkan. Zo kan de bezoeker zich inschrijven op nieuwsbrieven, Radio Free Europe bezoeken of artikelen over de Balkan opvragen. Het doorlinken levert geen enkel probleem op en verloopt over het algemeen behoorlijk snel, zodat de bezoeker zich niet hoeft te ergeren aan pagina´s die er een eeuwigheid over doen om geopend te worden (al hangt veel uiteraard af van de snelheid van je computer of server). De optie ‘Doelstelling’ is enigzins overbodig. Op de welkomspagina wordt de bezoeker namelijk al op de hoogte gebracht van de doelen die

8

Stichting Kosjenka zichzelf gesteld heeft. Om de projecten en initiatieven die de burgers in deze regio zelf van de grond hebben getild te ondersteunen, wil de stichting fondsen werven, actief participeren en ideeën en informatie uitwisselen. Hoofdthema’s van de stichtingsprojecten zijn milieu, cultuur, media en muziek. Het moet gezegd worden dat deze doelstelling wel erg breed geformuleerd is en het nog niet geheel duidelijk wordt op de site op welke manier men ze wil realiseren. Onder ‘Projecten’ vindt men het kopje ‘Duurzaam toerisme’ in Oost-Slavonië en Baranja. Door hierop te klikken, krijgt de lezer een omschrijving van dit project. In het kort komt het hier op neer dat de regio met haar natuurlijke rijkdom buitengewoon geschikt is voor toerisme, maar dat dit tot op heden nog onvoldoende onderkend wordt. In samenwerking met onder meer de milieuorganisatie Zeleni Osijek (Groen Osijek) wil men eco-toerisme in dit gebied ontwikkelen zodat flora en fauna er intact blijven. Het is de bedoeling dat dit project dit jaar van start gaat. Onder ‘Info’ vindt de lezer, naast het e-mail adres [email protected], een postadres, gironummer en de datum waarop de stichting geregistreerd is. Vooral in het kader van fondsenwerving is het wel handig te weten waar je een bijdrage kan storten. Al met al is www.kosjenka.nl helder ingericht, sober van vormgeving en zijn er weinig kinderziektes te ontdekken. Alle links werken naar behoren, het navigeren vormt geen enkel probleem en tegen onoverkomelijke onduidelijkheden zal een bezoeker niet snel oplopen. Met name de lange lijst met links maakt de site een ideale springplank voor iedereen die zich wil verdiepen in de Balkanregio. Inhoudelijk gezien zijn er wel verbetermogelijkheden: zo zou het prettig zijn als er op de site een archief van artikelen over de Balkan aanwezig zou zijn, zodat men de site JASON Magazine

jaargang 28

niet hoeft te verlaten om de benodigde informatie te vergaren. Op de site zelf valt er wat dat betreft vooralsnog weinig te halen. Verder zou het de duidelijkheid en aantrekkelijkheid van de site ten goede komen, als men foto's en kaarten zou afdrukken, bijvoorbeeld van het Baranjagebied. Waarschijnlijk zullen we in de toekomst uitgebreid geïnformeerd worden over de verrichtingen van Stichting Kosjenka in Slovenië, en zal de site ook inhoudelijk gezien naar een hoger plan getild worden.

www.kosjenka.nl

JASON Ter Plekke Verslag JASON Werkconferentie

DUITSLAND: ‘WELTMACHT’ OF ‘OHNMACHT’? Door Paul Geerts

Tijdens de JASON werkconferentie, die dit maal plaats had op de Universiteit van Amsterdam, gingen drie deskundigen in op de belangrijkste drie apecten in het buitenlands en veiligheidsbeleid van Duitsland: de Atlantische betrekkingen, het Europese buitenlands en veiligheidsbeleid en de invloed van Duitsland in het internationale speelveld. Achter de discussietafel namen achtereenvolgens plaats: Jeroen Bult, historicus en publicist, Hans Terlouw, promovendus aan het Graduiertenkolleg van het Duitsland Instituut Amsterdam (DIA) en Amit Das Gupta, fachlektor aan het Graduiertenkolleg (DIA). Onder leiding van Leonard Ornstein, politiek redacteur bij Netwerk, debatteerden zij met elkaar en met het publiek over de inhoud en de toekomst van het buitenlands en veiligheidsbeleid van één van Europa’s meest prominente lidstaten. Bekoelde vriendschap De betrekkingen tussen George W. Bush en Gerhard Schröder waren al in de aanloop naar de bondskanseliersverkiezingen in oktober 2002 nogal bekoeld. Schröder gaf in deze periode reeds aan tegen een aanval op Irak te zijn. De vraag of dergelijke perioden van afnemende vriendschappelijke betrekkingen vaker zijn voorgekomen, werd bevestigend beantwoord door de eerste spreker Jeroen Bult. Hij gaf een uitgebreid historisch overzicht van de DuitsAmerikaanse betrekkingen na 1945.

Tijdens de Koude Oorlog zijn de betrekkingen tussen de Verenigde Staten en Duitsland meerdere malen onder druk komen te staan, aldus Bult. De heren bondskanseliers en Amerikaanse presidenten hielden er met grote regelmaat niet al te beste verstandhoudingen op na. Gezien de meer recente ontwikkelingen in de Duits-Amerikaanse betrekkingen onder Bush, is er wat dat betreft maar weinig veranderd. In 2001 heeft er echter, in zeer korte tijd, een duidelijkere omslag plaatsgevonden. Een lange periode van zekere vriendschap veranderde snel in een sfeer van grimmigheid. Bult somt achtereenvolgens allerlei oorzaken voor deze ontwikkeling op: de terugtrekking van Bush uit het Kyoto-verdrag, de opzegging van het ABMverdrag en, na de aanslagen van 11 september 2001, de aanpak van het terrorisme en, uiteraard, ook de kwestie Irak. Nie wieder Krieg Ornstein, zelf bestuurslid van de NederlandDuitslandconferentie, stipte in de discussie nog een andere oorzaak aan voor de snelle achteruitgang van de betrekkingen tussen de Verenigde Staten en Duitsland. Volgens hem ligt voornamelijk de verkiezingscampagne van Schröder ten grondslag aan de grimmige sfeer tussen de twee landen. In deze campagne werd door baby-boomer Schröder de impact van de Tweede Wereldoorlog en de daaruit resulterende opvatting nie wieder krieg meesterlijk gebruikt om in te spelen op de sentimenten van het Duitste electoraat. Door middel van deze verkiezingsretoriek maakte Schröder de

JASON Magazine

nummer 1 2003

betrekkingen tussen Duitsland en de Verenigde Staten in de oorlog tegen het terrorisme tot inzet van de verkiezingen. Bult sloot zich aan bij de mening van Ornstein en voegde er nog aan toe dat deze Duitse stellingname opvallend tegenstrijdig is, aangezien Schröder en Fisher nog korte tijd voor de verkiezingen dit oorlogssentiment eigenlijk van zich af wilden schudden. Ze maakten zich zelfs meerdere malen hard vóór politiek-militaire emancipatie. Historische ontwikkeling is bepalend Hans Terlouw ging specifiek in op de houding van Duitsland en de dicussie omtrent het buitenlands en veiligheidsbeleid van Europa. Hij gaf aan dat de interne discussie in Duitsland een belangrijke rol speelt in de formulering van het buitenlands en veiligheidsbeleid, vaak belangrijker dan dikwijls in het buitenland wordt aangenomen. Terlouw betoogde dat elk land een bepaalde historische ontwikkeling heeft doorgemaakt, met als resultaat een bepaalde politieke cultuur met bepaalde normen en waardenoriëntaties, uitgangspunten en beleidsvoorkeuren. Hetzelfde geldt dus voor onze Duitse buren. Reeds in de periode van het gedeelde Duitsland golden voor de Bondsrepubliek al vier ‘grondoriëntaties’ die destijds, en ook nu nog, essentieel waren voor het Duitse buitenlands en veiligheidsbeleid. Ten eerste was er sprake van de westelijke oriëntatie, hetgeen tot uitdrukking komt in de sterke band en nadruk op de betrokkenheid van Amerika bij de Europese veiligheid. De Amerikanen zijn na de Tweede Wereldoorlog voor de West-Duitsers altijd de belangrijkste militaire bondgenoot geweest. Dit ging dan ook altijd gepaard met een heel sterke binding met westelijke waarden, zoals democratie en marktwirtschaft.


Wat is de kracht van Duitsland als het gaat om zijn buitenlands en veiligheidsbeleid? Deze vraag stond centraal op de door JASON georganiseerde werkconferentie Duitsland: ‘Weltmacht’ of ‘Ohnmacht’?. Drie deskundigen gaven tijdens de bijeenkomst hun mening over drie belangrijke aspecten van Duitslands internationale beleid.

9

JASON Ter Plekke landen zullen zich meer op Duitsland gaan richten. De oude as Parijs-Berlijn is mede daardoor volgens Terlouw steeds meer aan erosie onderhevig.

Bron: www.nato.int

Als tweede grondoriëntatie noemt Terlouw de voortdurende multilaterale oriëntatie. Al die vijftig jaar dat de Bondsrepubliek bestaan heeft, is er meegewerkt aan de stimulering van internationale samenwerkingsverbanden en de oprichting van internationale organisaties. Voorbeeld is de Conferentie van Veiligheid en Samenwerking in Europa (CVSE), een samenwerkingsverband dat met name op initiatief van de Duitsers tot stand is gekomen.

Fisher is een van de bepalende figuren voor het Duits buitenlands beleid. Hier promoot hij

De derde grondoriëntatie is het civiele karakter van de politiek van Duitsland. Mede doordat militarisme in Duitsland op veel interne weerstand stuit, zet het land zich in voor een civilisering van de internationale betrekkingen. Dat houdt in dat de Duitsers zich altijd sterk maken voor conflictpreventie en -voorkoming via de internationale samenwerkings-verbanden. Dit was ook nog zichtbaar afgelopen februari, toen Duitsland als één van de weinige landen dwars lag ten opzichte van de Amerikaanse invasieplannen van Irak. De vierde en laatste grondoriëntatie die Terlouw in zijn betoog betrekt, is het Eurocentrisme. Als geen enkel land in Europa had Duitsland baat bij de Europese integratie, aldus Terlouw. Door te integreren in supranationale instellingen, kwam Duitsland op hetzelfde niveau als zijn voormalige bezettingsmachten. Een ander positief effect was dat deze koers het noodzakelijke vertrouwen bij het Westen en andere landen wekte.

resulterende sterke drang naar herstel van het diep geschonden vertrouwen van de internationale gemeenschap, hebben geleid tot een vredespolitiek met een sterk humanitair aspect, zowel in de Bondsrepubliek als het herenigde Duitsland. De Bondsrepubliek wilde niet alleen laten zien dat ze van de geschiedenis had geleerd maar dat ze ook een voorbeeld wil zijn voor andere landen. Toekomst Duitsland is niet langer bereid voor de Europese integratie te betalen. Dat is één van de twee trends die de panelleden in het buitenlands en veiligheidsbeleid van Duitsland verwachten voor de komende periode. De slechte economische situatie waarin Duitsland momenteel verkeert, met daarbij de hoge werkeloosheid, leiden meer en meer tot binnenlandse politieke druk zich meer te bekommeren om de problemen in die heimat. Het land zal zich internationaal dan ook steeds meer gaan uitspreken over nationale belangen, woorden die lange tijd uit de vocabulaire van de Bondsrepubliek verdwenen waren. Duitsland zal daarnaast na de komende uitbreiding van de Europese Unie veel meer een spilfunctie gaan vervullen en de toetredende


Modelleerling Amit das Gupta ten slotte, stelde dat de Bondsrepubliek na de Tweede Wereldoorlog voornamelijk de rol van modelleerling heeft gespeeld in de internationale politiek. Duitslands ‘negatieve’ geschiedenis en de daaruit

de Duitse zaak onder studenten uit India.

10

JASON Magazine

jaargang 28

Ondanks dat sinds de val van de Muur Duitsland zijn troepen meerdere malen heeft ingezet (bijvoorbeeld in Somalië, Bosnië, Oost-Timor, Kosovo, de Caucassus, Macedonië, Afganistan) blijven de Duitsers een innerlijke strijd voeren ten aanzien van oorlog. Dit is een gevoel dat zich diep in de harten van de Duitsers heeft geworteld en dat zijn stempel zal blijven drukken op toekomstig beleid. Zowel Duitsland als Europa met haar gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (EBVB) zien militaire inzet niet als enige oplossing voor de oplossing van conflicten. Multilaterale samenwerking in instellingen zoals in het EBVB en de VN zullen het civiele karakter van de Duitse buitenlandse politiek alswel de Europese buitenlandse en veiligheidspolitiek blijven benadrukken. Op de vraag of Amerika structureel minder belangrijk aan het worden is voor Duitsland, antwoordden de panelleden tijdens de bijeenkomst ontkennend. Jeroen Bult: ‘De politieke betrekkingen met de Verenigde Staten zullen van een hoog niveau blijven zolang er geen geloofwaardig veiligheidsalternatief is voor de NAVO.’ Het initiatief voor de bijeenkomst kwam mede tot stand in het kader van het ‘Duitslandprogramma’, gecoördineerd door het Duitsland Instituut Amsterdam. Transcripties van de sprekers zijn na te lezen op onze internet-site: www.stichtingjason.nl

Paul Geerts is voorzitter van Stichting JASON

JASON Ter Plekke Verslag van de PASS-Top in Praag

STUDENTEN OVER DE NAVO EN DE 21 e EEUW Door Paul Geerts

In Praag werd vier dagen lang nagedacht en gepraat over de NAVO en de rol die deze organisatie speelt in de aanpak van de uitdagingen van de 21e eeuw. De PASS-Top, die werd georganiseerd door de ATA (Atlantic Treaty Association), vond tegelijkertijd plaats met de officiële NAVO-Top in Praag. De Studententop stelde studenten in de gelegenheid de rol, structuur en activiteiten van de NAVO beter te leren kennen.

Hoe past de Navo in de 21e eeuw? Een vraag die een mooie gelegenheid vormt een bijeenkomst te organiseren waarop over deze kwestie nagedacht wordt, en wel door studenten uit verschillende landen. Tezamen met J. Posseth, oud-voorzitter van Stichting JASON en tevens student aan de vakgroep Politieke Wetenschappen te Leiden, heb ik van 20 tot 24 november 2002 een bezoek gebracht aan de Prague Atlantic Student Summit (PASS). Vergezeld door twee stagiaires van de Atlantische Commissie zijn we op pad gegaan om Nederland zo goed mogelijk te vertegenwoordigen tijdens de Model NATO Simulation, die van vrijdag 22 tot zaterdag 23 november gepland stond.

that the Alliance remains relevant to all its members and their citizens.’1 De PASS deelnemers werden aldus tijdens de eerste twee dagen van de top in staat gesteld enkele van de huidige leiders van de Alliantie te ontmoeten. Speeches van onder andere Vaclav Havel, President van de Tjechische Republiek, President George W. Bush, en Secretaris van de NAVO Lord Robertson stonden daarbij op het programma. Ook een aantal niet-NAVO leden zag de studententop als mogelijkheid zijn wensen richting de NAVO kenbaar te maken. President

Eduard Shevardnadze van Georgië bijvoorbeeld kan, terugblikkend, voor mij daarbij toch wel als een hoogtepunt worden gezien. Hij ontmoette de PASS deelnemers op donderdag 21 november bij Radio Free Europe/Radio Liberty, dat zetelt in het voormalige gebouw van de communistische partij in Praag. Zoals elke politiek leider, benadrukte Shevardnadze ook zijn ‘commitment’ richting de NAVO (in het geval van Georgië betekent dat zoveel als de wens in de toekomst ook een uitnodiging te ontvangen) en de belangrijke rol die de NAVO inneemt in de stabiliteit in de Kaukasus. Een NAVO van studenten Een van de belangrijkste activiteiten van de studententop in Praag was de ‘Model NATO’ simulation. Het doel van deze oefening was alle studentendelegaties ervaring te laten opdoen met het proces en de politiek die aan de basis liggen voor de opbouw van de Atlantische samenwerking. PASS delegaties hadden de mogelijkheid hun land te vertegenwoordigen in


Behalve dat de deelnemers aan de Studententop de NAVO structureel en wat activiteiten betreft beter leerden kennen, bood de bijeenkomst hen ook de uitgelezen mogelijkheid een link te leggen tussen de huidige en toekomstige leiders van de Alliantie én de beslissingen die door hen worden gemaakt in Praag. Twee zeer belangrijke gegevens, aangezien de toekomstige generatie van Alliantieleiders moet leven met de consequenties van de beslissingen van de oude garde. Letterlijk wordt in de inleiding van het PASS Model NATO Handbook de noodzaak voor deze bijeenkomst als volgt samengevat: ‘If NATO is to survive for another fifty years, it will be your generation that will be key in ensuring

De Nederlandse delegatie in Praag.

JASON Magazine

nummer 1 2003

11

JASON Ter Plekke onderhandelingen over veel dezelfde cruciale issues die op de agenda stonden tijdens de officiële NAVO Top. Specifiek spitste deze PASS Model NATO zich toe op de rollen en missies van de Alliantie in de 21e eeuw. Zoals in de officiële top, werd er van de PASS delegaties verwacht consensus te bereiken over deze issues en dit eindoordeel tevens te articuleren in een communiquée. Om iedereen de ervaring te geven lid te zijn van de NAVO -en op die manier de meeste inzichten te verschaffen tijdens de simulatie- werden alle delegaties behandeld als NAVO leden. Ondanks dat de vertegenwoordiging van de 35 vertegenwoordigde landen een aantal extra uitdagingen bood in termen van logistiek en werkwijze, werd door de organisatie plechtig beloofd dat: De vertegenwoordigers van de deelnemende landen aan de PASS-top.

‘this inclusive arrangement will allow all students to participate in NATO debates and negotiations, and to develop a better understanding of the values, policies, and decisions that are the foundation of alliance cooperation.’ Het simulatiespel De focus van het simulatiespel was het specificeren van de toekomstige rollen en missies van de Alliantie. Centraal stond het punt hoe de NAVO reageert op de nieuwe uitdagingen van de 21e eeuw met een uitgebreid en (na Praag) met een meer divers lidmaatschap. De simulatie omvatte veel van de belangrijkste NAVO instituties, inclusief de North Atlantic Committee (NAC) en de drie belangrijkste committees, de Political Affairs Committee (PAC) de Defense Planning Committee (DPC) en de Nuclear Planning Group (NPG).2 Deze lichamen zijn primair de formele instituties waarin de Alliantie een consensus ontwikkelt over actuele en relevante zaken. Deze consensus kan resulteren in een bepaalde actie door de Alliantie maar benadrukt ook de invloed op het beleid en het gedrag van de leden:


‘That consensus may result in the Alliance taking specific actions, and it should guide the policies and behavior of the members.’ Omdat elk deelnemend land is vertegenwoordigd in de Raad en in elk committee, zijn deze

Noten 1

12

De simulatie tijdens de studententop was, zoals begrijpelijk, niet representatief voor de werkelijkheid. De reden die daaraan ten grondslag ligt, is dat de gesimuleerde NAC, PAC, DPC en NPG slechts een fractie van het totaal aantal gespecialiseerde lichamen vormen dat de NAVO in werkelijkheid onder zijn hoede heeft. Een belangrijk committee dat bijvoorbeeld niet werd gesimuleerd in deze Model Nato simulatie was de Military Committee (MC). Dit belangrijke committee had kunnen assisteren bij de gesimuleerde crisis die tijdens de vergadersessie via een newsflash op een onverwacht tijdstip werd gelanceerd. Ook in de werkelijkheid kan het MC in het geval van een specifieke operatie of crisis om advies worden gevraagd door de NAC en andere politieke autoriteiten binnen de NAVO. De MC zal zich in zo’n geval beramen op de haalbaarheid van een bepaalde militaire reactie en zal voorzien in sturing als het gaat om welke vorm de militaire reactie zal krijgen. Het committee geeft de zittende politieke leiding ook advies dat betrekking heeft op militaire strategieën voor de Alliantie en specifiek militaire issues langere termijn. De MC is normaliter samengesteld uit alle nationale militaire

21- 22 nov. 2002, Model NATO

Atlantic Treaty Association –ATAAssociation du Traité Atlantique,

lichamen ‘key in developing the sense of inclusion and participation that are at the heart of the simulation.’.

Handbook, p.2. 2

Wegens het beperkt aantal

Prague Atlantic Student Summit

deelnemers konden slechts een

21-sommet de PRAGUE summit,

paar organen worden gesimuleerd.

JASON Magazine

jaargang 28

vertegenwoordigers, geleid door een gekozen voorzitter van het Militair Committee. Drie keer per jaar komt het committee bij elkaar op het niveau van de nationale militaire opperhoofden. Zoals alle andere committees vertegenwoordigen de leden van de MC hun eigen nationale belangen. Hoewel het dus lijkt dat de PASSorganisatie hier een kans heeft laten liggen, kunnen haar echter weinig verwijten worden gemaakt voor het niet opnemen van de MC in het simulatie-programma. Het committee heeft een iets te technisch karakter en opname ervan in de simulatie zou in bepaalde gevallen kunnen resulteren in aloude luchtfietserij. Verrijkende ervaring Terugblikkend mag ik concluderen dat deze dagen voor mij en de rest van de deelnemers een verrijkende ervaring zijn geweest. Niet alleen de verschillende ontmoetingen met de leiders van de Alliantie zullen mij lang bijblijven, ook het kijkje in de ‘keuken’ van de belangrijkste besluitvormingsorganen van de NAVO hebben mij enkel meer geënthousiasmeerd voor het internationale vredes- en veiligheidsbeleid.

Paul Geerts is voorzitter van Stichting JASON

JASON Ter Plekke Studenten spelen vredes-onderhandelingen na

DE DAYTONAKKOORDEN VAN NIJMEGEN Door Jeroen Bomers

Iedereen die op een ‘leuke’ manier meer betrokken wil worden bij zaken die zich op het internationale toneel afspelen, zou er over na kunnen denken om eens deel te nemen aan een politiek simulatiespel. In dit artikel doen we verslag van het simulatiespel over de Dayton-akkoorden. Dat vond eind vorig jaar plaats aan de Katholieke Universiteit Nijmegen en werd georganiseerd door het Centrum voor Internationale Conflictanalyse en Management.

waarin de vredes-onderhandelingen van Dayton in 1995 werden nagespeeld. Diplomatieke confrontaties De opening van het simulatiespel vond plaats tijdens een bijeenkomst waarin alle partijen hun goede bedoelingen en hun hoop op een goede afloop van de besprekingen konden uitspreken. Dat betekende echter niet dat alles pais en vree was in het ‘Nijmeegse Dayton’. Ook de zeer

Na in een klein uurtje de uitgangspunten van alle partijen gehoord te hebben, konden de partijen hun kantoren in gaan richten en zich gaan voorbereiden op de eerste confrontaties. Door elkaar uit te nodigen via de ‘control groep’, konden de partijen bij elkaar aan de onderhandelingstafel aanschuiven. Dat ging in eerste instantie nog wat onwennig, maar al snel kwam er in de verschillende kantoren meer leven in de brouwerij. Soms met zeer verassende uitkomsten.


Het Dayton simulatiespel werd georganiseerd als onderdeel van de cursus ‘Burgeroorlogen op de Balkan: Tussen Kosovo en Bosnië’. In deze cursus werd aan de hand van de ontwikkelingen in voormalig Joegoslavië ingegaan op vragen als ‘wat waren de diepere oorzaken van de burgeroorlogen in ex-Joegoslavië?’, ‘hoe verliepen die conflicten?’ en ‘wat was de rol van de “internationale gemeenschap” daarin?’. De climax van de cursus vormde de spelsimulatie

uiteenlopende standpunten van de partijen die met elkaar in oorlog waren, traden onmiddellijk prominent op de voorgrond. Zo stelde ‘Slobodan Milosevic’ bijvoorbeeld dat een verdeling van Bosnië-Herzegovina onvermijdelijk was, terwijl de student die zich in de huid van de Bosnische president Izetbegovic had gewrongen, juist een verenigd Bosnië voorstelde.

Ook tijdens de ‘Nijmeegse’ Dayton akkoorden doen de deelnemers hun uiterste best er het meeste voor hun partij uit te slepen.

JASON Magazine

nummer 1 2003

13

JASON Ter Plekke is, stond eigenlijk bij voorbaat al vast. De akkoorden van Dayton precies naspelen was dan ook niet het doel. Juist het benutten van de creativiteit en het diplomatieke vermogen van alle deelnemers stond tijdens het simulatiespel voorop en daardoor reageerden zij duidelijk anders op dezelfde feiten als de onderhandelaars in 1995 deden.

Onderhandelen met een wijntje erbij!


De wel heel vriendschappelijke besprekingen tussen Milosevic en de Bosnische Serviërs aan de ene kant en Franjo Tudjman en de Bosnische Kroaten aan de andere kant, leidden al bij de eerste bespreking tot een volledige terugtrekking van het Servische leger uit Oost-Slavonië in ruil voor een bredere corridor op Bosnisch grondgebied. Milosevic gaf dus zijn eigen Servische belangen op om de corridor, vooral belangrijk voor de Bosnische Serviërs, voor elkaar te krijgen. Dit deed hij met een partij (de Kroaten) die dit Bosnische gebied niet eens in handen had (blijkbaar had Milosevic dit gebied al voor Dayton opgegeven en leek hem dit achterdehandje voor latere onderhandelingen overbodig).

14

Verspilde moeite Later op de dag werd het team van onderhandelaar Richard Holbrooke volledig tot wanhoop gedreven door de Kroaten en de Moslims. Het voornaamste struikelblok vormde het conflict tussen de, in verhouding kleine, onderhandelingspartners de Bosnische Kroaten en Bosnische Moslims. Zij discussieerden vruchteloos met elkaar over het uitgangspunt van Dayton, het behoud van de Federatie Joegoslavië. Het Holbrooke team stelde in haar evaluatierapport dan ook vast dat de zaken tijdens het spel toch drastisch anders verliepen dan dat zij van tevoren gedacht hadden. Een woordvoerder van het team zegt daarover het volgende: ‘De eerste dag hebben wij onze energie moeten ‘verspillen’ aan het behoud van de Federatie en zijn de geografische kaart en constitutie weinig aan bod geweest. Wellicht was het beter geweest om meer druk te zetten op de Moslims en Kroaten, in plaats van wat wij deden, namelijk proberen inhoudelijk tot een

akkoord te komen. We hadden daarbij meer gebruik kunnen maken van de media en van andere partijen, zoals de internationale gemeenschap.’ Persberichten over buitenspel De afgevaardigden van de internationale gemeenschap (waaronder de NAVO, Verenigde Naties, de Europese Unie en de OVSE) voelden zich de eerste dag inderdaad behoorlijk buitenspel gezet. Zij werden naar eigen zeggen te weinig betrokken bij de onderhandelingen die het team Holbrooke voerde met de strijdende partijen. En aan het eind van de dag kwamen er van verschillende kanten persberichten waarin dit ongenoegen geuit werd. De druk hielp: de tweede onderhandelingsdag verliep een stuk vlotter, doordat het besef bij Holbrooke en de zijnen was doorgedrongen dat het vooral die internationale gemeenschap was, die zeer bepalend kon zijn voor het succes van de hele onderneming. Toch waren er ook aan het eind van de tweede dag weer internationale instanties (met name de Europese Unie en de OVSE) die zich buitenspel gezet voelden. Het Holbrooke team was namelijk bij de besprekingen rond Sarajevo akkoord gegaan met een gedeelde stad zonder de EU en OVSE in te lichten. Die voelden zich hierdoor terecht buitengesloten en wilden niet met het plan instemmen. Anders dan in het echt… Uiteindelijk hebben de partijen na twee dagen hard onderhandelen een akkoord weten te bereiken waarbij ook deze keer een eind werd gemaakt aan de oorlog, en waarna aan een duurzame wederopbouw van Bosnie kon worden begonnen. Dat dit akkoord op vele punten verschilde van wat er in 1995 werkelijk besloten

JASON Magazine

jaargang 28

Toch verbaasden bijvoorbeeld de Kroaten zich erover dat zij het in het 1995 zoveel slechter hadden gedaan. ‘Franjo Tudjman’: ‘...een ander voordeel voor Kroatië was dat de Kroaten geen grote belangen hadden in Bosnië, ze waren dus eigenlijk heel vrij om zich te begeven tussen alle issues en belangen door. Daarvan kun je natuurlijk heel goed gebruik maken, aangezien je je heel ongrijpbaar kunt opstellen. Tegenspelers kunnen niet goed in je kaarten kijken. Daarom verbaas ik mij eigenlijk over het feit dat in het ‘echte’ Dayton, de Kroaten er relatief weinig uit hebben weten uit te halen.’ Voor andere partijen bleek het een stuk moeilijker de van te voren gestelde doelen te bereiken. Vooral de internationale gemeenschap heeft niet de invloed gekregen die zij volgens velen had moeten hebben en ook daadwerkelijk had in 1995. Wellicht werd hier in het klein duidelijk hoe moeilijk het is voor de internationale gemeenschap om een vuist te maken.

Alternatief voor hoorcolleges? Dat het Dayton simulatiespel een bijzonder en zeer interessant spel was, moge duidelijk zijn. Ik heb de spelers niet alleen in hun rollen zien opgaan, maar heb ervaren hoe de spanningen opliepen en hoe er onderhandeld werd alsof er werkelijk levens van af hingen. Naar mijn mening is een dergelijk spel daarom een prima manier om een beter begrip te krijgen van de werking van de internationale politiek en is het zeker een goed alternatief voor de normale werken hoorcolleges met een tentamen aan het eind. Met de woorden van ‘Warren Christopher’: ‘Dit simulatiespel is naar mijn mening een meer dan goede aanvulling op de theorie van het vak. Een praktijkvoorbeeld maakt het een stuk eenvoudiger om de essentie te begrijpen. Bovendien train je vaardigheden zoals onderhandelen en je inleven in een rol, die bij normaal onderwijs niet aan bod komen.’

De Internationale Betrekking Naam Studie/achtergrond

Leeftijd Functie

Organisatie

Jos Bomers Business Administration, Nijenrode (1965-1967) M.B.A., University of Oregon (1967-1970) Shell International, Den Haag Stichting Nederlandse vrijwilligers, Kameroen Akzo Business Development, Arnhem/Brasilië 56 jaar Managing Director Hay Group Verantwoordelijk voor de vestiging in België, alle Centraal en Oost-Europese vestigingen en lid van het internationale bestuur van de Hay Group Hay Group Consultancy

Wat doet de Hay Group? Hay adviseert bedrijven en organisaties ten aanzien van ‘human resources’ en andere organisatiethema’s. Hay heeft vestigingen in meer dan 30 landen over alle continenten en werkt zowel op nationaal als op internationaal niveau. Waarom heb je hiervoor gekozen? Toen ik 25 jaar geleden begon bij Hay Nederland als consultant, was deze vestiging nog erg klein en viel er veel te pionieren. Na mijn jaren bij Shell en Akzo leek mij dit erg interessant. Vanaf toen ben ik geleidelijk aan in mijn huidige functie gerold. Ik ben wel altijd internationaal georiënteerd geweest. Ik ben altijd zeer betrokken geweest bij de internationale politieke en economische verhoudingen. Ik ben er bijvoorbeeld stellig van overtuigd dat Oost Europa wat betreft deze punten zo snel mogelijk geïntegreerd moet worden binnen Europa.

Hoe zou je het werkklimaat omschrijven? Als managing director is het werkklimaat iets waar je continu zelf mee bezig bent en waar je zelf ook de grootste invloed op hebt. Zeker bij ons werk, waar succes in zijn geheel wordt bepaald door de inzet van de werknemers, is een goed werkklimaat van groot belang. Dat is één van mijn meest belangrijke en moeilijke taken. Naar mijn oordeel hebben wij momenteel een redelijk goed werkklimaat.

Belangrijk is dat je altijd het overzicht op situaties moet kunnen behouden. Een goed inlevingsvermogen en begrip van andere mensen en culturen is noodzakelijk. Daarnaast moet je mensen kunnen enthousiasmeren, visie kunnen uitdragen en doorzettingsvermogen hebben. Uiteraard is een goed financieel/economisch en sociaal inzicht ook van groot belang. Wat zijn je plannen voor de toekomst? Een opvolger zoeken en wegwezen!

Over welke capaciteiten moet je beschikken om deze functie goed te kunnen uitoefenen?

Wat betekent je werk voor de praktijk? Hard werken en lange dagen maken. Daarnaast betekent het heel veel reizen en je verdiepen in andere talen, gewoonten en culturen. Het is noodzakelijk begrip te kunnen opbrengen voor andere systemen en instellingen van mensen en in mijn functie is het nodig een duidelijke visie te etaleren.


Wat spreekt je het meest aan? Het werk is iedere dag anders. Je kunt in de praktijk ervaren wat andere culturen en sociaal economische systemen betekenen in het bedrijfsleven. Ook is het zeer uitdagend te onderzoeken hoe je kunt bijdragen aan de broodnodige vernieuwingen en veranderingen in Oost Europa. Zijn er ook minpunten? De werktijden zijn erg lang zodat er weinig vrije tijd overblijft voor persoonlijke interesses. Sociale contacten en vriendschappen hebben daar soms ook onder te lijden.

Jos Bomers

JASON Magazine

nummer 1 2003

15

Opinie

STAP AF VAN BUITENLANDPOLITIEK TEGEN IRAK! Door Guido Bindels

De Verenigde Staten verzamelen bondgenoten van allerlei pluimage rondom zich in hun strijd tegen Irak. Nederland behoort tot dit select gezelschap. Een gemiste kans. Het Nederlands buitenlands beleid kenschetst zich de laatste maanden door een gebrek aan lef en foute keuzes. Nederland: zet een nieuwe koers in!


De aanslagen op 11 september schudden de Verenigde Staten en de rest van de wereld hardvochtig wakker. De VS wilden de bron van al het islamitisch fundamentalisme dat het land in het hart had geraakt, uitroeien. In een vrij kort tijdsbestek werd Afghanistan ontdaan van zijn fundamentalistische moslimregime. Snel daarna lieten de Verenigde Staten hun oog vallen op het Irak van Saddam Hoessein. Een land dat de laatste jaren wat voortkabbelde. Niet meteen de grootste bedreiging voor de Verenigde Staten. Inmiddels is de gehele situatie ernstig geëscaleerd. Sterker nog, we staan aan de vooravond van een nieuwe golfoorlog. De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties nam op 8 november 2002, na opgevoerde druk van de Verenigde Staten, resolutie 1441 aan. Gevolg is dat VN-wapeninspecteurs jachtig op zoek zijn naar massavernietigingswapens in Irak. Op 27 januari hebben we de eerste resultaten kunnen vernemen. Veel hebben de inspecteurs nog niet kunnen vinden, maar echt coöperatief was de houding van Irak ook niet te noemen. Ondanks het feit dat Irak de laatste weken beter lijkt mee te werken, zien de Amerikanen in deze rapportage toch hun mening gestaafd dat Saddam Hoessein met militair ingrijpen moet worden aangepakt. Daarop volgend kan de ‘State of the Union’ van Bush gezien worden als een regelrechte oorlogsverklaring aan het adres van Hoessein. In de strijd tegen Irak zoeken de Verenigde Staten steun in de rest van de wereld, dus ook binnen Europa. De oorlog tegen Irak splijt Europa tot op het bot. De keuze van Nederland

16

om zich aan te sluiten bij de Verenigde Staten, getuigt van een slappe houding. We zien Engeland, Duitsland, Frankrijk, Spanje en zelfs onze zuiderburen en enkele Oost-Europese landen prominent in de weer. De Nederlandse afwezigheid is een gemiste kans. Linksom of rechtsom Het afgelopen jaar was een van de meest bewogen perioden uit onze vaderlandse geschiedenis. Grote delen van de bevolking werden geraakt door een sentiment van sociaal onbehagen over de samenleving. De buitenlandse politiek kwam daardoor, ondanks de oorlog in Afghanistan, enigszins in de schaduw te staan. De politieke aardverschuiving en alle toestanden daaromheen leidden er toe dat we op 22 januari opnieuw de gang naar de stembus hebben gemaakt. Waarschijnlijk maakt het centrumrechtse kabinet plaats voor een nieuwe centrumlinkse regering. Deze keuze betekent nogal wat voor ons regeringsstandpunt in Irak. De voorzichtige kabinetskoers van de afgelopen maanden richting de VS is, gezien haar signatuur, niet geheel onverwacht; het kabinet wordt bemand door lieden die het liefst hun vakantie doorbrengen op het Capitool. Voeg daarbij de VVD-minister Henk Kamp als minister van Defensie. Coalitiegenoot Mat Herben is er bijna hoogstpersoonlijk voor verantwoordelijk geweest dat Nederland alsnog koos voor de JSF. Bush en Powell hadden het niet beter kunnen treffen in het Nederlandse kamp. De minister van Buitenlandse Zaken Jaap de Hoop Scheffer staat te boek als een man van de rechtervleugel JASON Magazine

jaargang 28

van het CDA. De Hoop Scheffer zet de lijn van zijn kleurloze fractievoorzitterschap voort in een kleurloos ministerschap. Hij mag in de toekomst een voorbeeld nemen aan de Belgische mannetjesputter minister van Buitenlandse Zaken Michel. Die gaf een duidelijk ‘nee’ af tegen de Verenigde Staten, maar wel met voldoende politieke ruimte om een compromis te kunnen sluiten. Nederland had ook in het Europese spektakel een dergelijke rol kunnen vervullen, ondanks de demissionaire status van het kabinet. Krachtiger signaal gewenst Ook linkse partijen mogen zich deze ‘afwezige’ houding van Nederland in Europa aanrekenen Waar het de afgelopen maanden aan ontbroken heeft, is een krachtig geluid van Links. Met name van Partij van de Arbeid heeft te weinig stelling durven nemen. Politiek leider Wouter Bos en buitenland woordvoerder Bert Koenders hebben de afgelopen maanden een weinig helder signaal afgegeven. Het is begrijpelijk dat in een moeizaam formatieproces elk korreltje zout gewogen wordt. Maar een krachtiger geluid had de herboren sociaal-democraten niet misstaan. Wat was er mis mee geweest om, met enige nuancering, ons aan de zijde te scharen van buurlanden als Frankrijk en Duitsland? Een beweging in die richting had ook recht gedaan aan de gevoelens die leven onder haar achterban en een groot deel van de rest van de Nederlanders. De Partij van de Arbeid had er verstandig aan gedaan om te buurten bij onze buurlanden. Zo had Wouter Bos eens een uurtje met Gerhard Schröder moeten bellen. En wellicht had onze premier Jan-Peter Balkende zich kunnen laten inspireren door Jacques Chirac. Europese defensiemacht Duitsland en Frankrijk, ‘het oude Europa’, voeren op dit moment samen oppositie tegen de Amerikaanse oorlogsretoriek. Nederland zou zich moeten aansluiten bij dit verbond van de twee Europese grootmachten. Een belangrijk argument

Opinie en in de VN-veiligheidsraad gezamenlijke standpunten innemen. Op die manier moet het Europese Defensie- en Veiligheidsbeleid een nieuwe dimensie krijgen. De Europese Unie moet uitgroeien tot een defensie-unie met een eigen commandostructuur. De huidige oorlogsdreiging kan ervoor zorgen dat de nationale belangen opzij worden gezet en nu eindelijk gekomen kan worden tot een Europese defensiemacht. Een daadkrachtige legereenheid die zowel binnen als buiten Europa kan optreden. Een sterke defensiemacht, waaraan het de laatste jaren ontbeerd heeft in Europa, zoals pijnlijk duidelijk werd in het voormalige Joegoslavië. In dat licht is het dan ook bedroevend dat acht Europese landen hun steun hebben betuigd aan de Verenigde Staten. Met name de steun van Italië en Spanje. Laten we hopen dat de kiezer Aznar en Berlusconi weer snel degradeert tot ambteloos burger en mediaboer.

Guido Bindels

Er speelt nog een ander argument om te kiezen voor samenwerking met de Fransen en de Duitsers. Nederland kan in het kielzog van Frankrijk en Duitsland een impuls geven aan het verder uitwerken van Europese integratie. De kwestie Irak biedt juist kans om eindelijk eens te komen tot een Europese strijdmacht. Beide landen willen in de toekomst een gezamenlijk beleid ten aanzien van derde landen formuleren

Guido Bindels is historicus


om te kiezen voor Frankrijk en Duitsland, is dat Nederland veel meer baat heeft bij goede relaties met deze twee landen dan met de VS. De Amerikanen zullen zich na een eventuele oorlog terugtrekken op hun continent en zich weinig gelegen voelen aan wat er in de rest van de wereld gebeurt. Denk maar aan het eerste jaar van de regeringsperiode Bush om hier weer enige gedachten bij te krijgen.

Tot slot: Nederland moet zijn positie binnen Europa niet onderschatten. De keuze van Nederland voor een bepaald kamp kan net de doorslag geven en meer kleine, maar invloedrijke landen, over de streep trekken naar een kamp van wijze landen die zich hopelijk niet laten meevoeren in de oorlogszuchtige taal van Bush en Blair. Hopelijk komt Wouter Bos tot dit besef en weet hij Balkende te overtuigen van zijn gelijk, zodat Nederland behoort tot het kamp der wijze landen.

JASON Magazine

nummer 1 2003

17

Opinie Hebben de Verenigde Staten en Europa elkaar nodig?

EEN SCHISMA TUSSEN HET OUDE EN HET NIEUWE ROME?

Door Wim Oosterveld


Wat is de oorzaak van het feit dat de verstandhouding tussen de Verenigde Staten en Europa op het grootste dieptepunt is sinds decennia? Kan het bijvoorbeeld zo zijn dat de Europese leiders een soort aangeboren afkeer voelen jegens de zogezegd conservatieve Bush? En wat te maken van de Amerikaanse kritiek op Europa? Europa zou veel te pacifistisch zijn bijvoorbeeld ten opzichte van Irak en de Europeanen zijn qua buitenlandpolitiek hopeloos verdeeld. Maar is de geuite kritiek van beide kanten wel terecht?

18

Vele politieke analisten hebben de laatste tijd het hoofd gebogen over de kwestie ‘EuropaVerenigde Staten’, en niemand met meer impact dan Robert Kagan. In een artikel in Policy Review1 beargumenteerde hij dat de verschillen in geopolitiek inzicht tussen Europa en de Verenigde Staten mede veroorzaakt worden doordat Europa zich in een ‘post-historial paradise of peace and relative prosperity’ bevindt, terwijl de Verenigde Staten zich nog immer genoodzaakt zien tot het gebruik van geweld om overeind te blijven in een ‘anarchistische’ wereld.2 Het artikel heeft dermate indruk gemaakt, dat de Europese buitenland-coördinator Solana er persoonlijk zorg voor heeft gedragen dat het gelezen wordt in de wandelgangen van Brussel. Dit toont de actualiteit en de urgentie aan van dit thema. Want waar de Amerikaans-Europese betrekkingen in de jaren ’60 nog als een ‘troubled partnership3’ konden worden bestempeld, waarbij anti-Amerikanisme slechts

een reactie was op wat de Verenigde Staten deden, daar is het anti-Amerikanisme van vandaag de dag ‘a reaction to what the United States is.’4 Een veel zorgelijker fenomeen dus. Het Amerikaanse imperium Weinig politicologen zullen hebben kunnen vermoeden hoe snel de weegschaal, wat betreft de macht van de Verenigde Staten, zou overslaan. Had Paul Kennedy in 1988 nog het definitieve verval van de Verenigde Staten verkondigd,5 in 1992 al was het einde van de geschiedenis geproclameerd door Fukuyama, met de Amerikaanse liberale ideologie als definitieve winnaar, en tegenwoordig spreekt men zelfs al van het Amerikaanse Imperium. Deze dramatische omwenteling heeft natuurlijk alles te maken met het einde van de Koude Oorlog, maar ook met de dynamiek en de geest van de Amerikaanse samenleving. De val van de muur maakte dat de Verenigde Staten als enige supermacht overbleven. De Sovjet-Unie was als directe concurrent weggevallen, en veel landen moesten nog beginnen met aanpassingen die nodig zijn om mee te kunnen draaien in een gemondialiseerde economie. De Amerikaanse economie had dit niet nodig, en beleefde in de jaren ’90 haar langste onafgebroken periode van economische groei in de 20e eeuw. Niet in de laatste plaats was het ook het optimisme in de Verenigde Staten wat maakte dat de periode tussen 1989 en 2001 er zo succesvol was. De Verenigde Staten waren dan wel op weg om zich tot een imperium te ontwikkelen, maar niet zo doelbewust als dat in het verleden door de grote imperium-bouwers werd gedaan. Sterker nog, de Verenigde Staten hadden er nauwelijks enig besef van dat ze op weg waren om zich onomwonden te vestigen als de grootste supermacht uit de geschiedenis. Zolang ze handel konden drijven met de rest van de wereld, vonden de Verenigde Staten het wel best. Soms konden ze de wil opbrengen om in JASON Magazine

jaargang 28

bepaalde gevallen waar de ‘Nieuwe Wereldorde’ oude conflicten deed oplaaien militair in te grijpen, zoals in Somalië en Haïti. Over het algemeen echter hielden de Verenigde Staten zich toen niet bezig met wat zich in de wereld afspeelde. De Verenigde Staten waren nog immer een arcadisch land, gezegend met twee oceanen aan weerszijden die het land beschermden tegen alles wat zich afspeelde in de rest van de wereld. De Verenigde Staten zouden slechts als lichtend voorbeeld voor de mensheid hoeven dienen, om haar ideaal wereldwijd gerealiseerd te kunnen zien worden. Het zou niet nodig zijn ‘to go abroad for monsters to destroy’, zoals Amerika’s grootste minister van buitenlandse zaken, John Quincy Adams, het ooit zei. Een arcadisch land. Tot 11 september 2001. Op die dag werden de Verenigde Staten weer de geschiedenis ingesleurd. Het land zou moeten ondervinden dat het evenals eerdere wereldrijken niet gevrijwaard zou blijven van de welhaast dwingende wetten van de geschiedenis. De boosdoener was dit keer niet territoriale expansie gebaseerd op militaire overmacht. Het waren de alomtegenwoordigheid van de Amerikaanse cultuur en haar economische en politieke invloed, die veel weerstand hadden opgeroepen in andere delen van de wereld. Een bijna naïeve vanzelfsprekendheid over de inherente goedheid van Amerikaanse waarden, maakte dat de Verenigde Staten in een strijd verwikkeld raakten waarvan het nooit gedacht had die ooit te moeten voeren. Maar in die strijd zullen de VS diezelfde waarden moeten verdedigen om ze als superieur aan andere te kunnen rechtvaardigen, behouden en uit te kunnen dragen. Alle middelen zullen daarbij -inclusief militaire- dan ook aangewend moeten worden. Dit is dan ook waar de schoen is gaan wringen met Europa. Want nu dat Europa eindelijk Arcadië lijkt te hebben bereikt, ziet het haar grote voorbeeld weer ouderwetse machtspolitiek

Opinie

Onwil van Europa? ‘Nous sommes tous Américains’ (‘Wij zijn allemaal Amerikanen’), zo verklaarde het Franse dagblad Le Monde daags na de aanslagen van 11 september. Kort daarna besloot de NAVO om voor het eerst in haar geschiedenis artikel 5 te activeren, waaronder een aanval op één lidstaat als een aanval op allen wordt beschouwd. De sympathie van Europese zijde was het duidelijkste teken dat de Verenigde Staten en Europa een gezamenlijke lotsbestemming delen. De aanslagen werden niet alleen gezien als een aanval op de Verenigde Staten, maar als een aanval op de gehele geciviliseerde (westerse) wereld. Maar in plaats van dat de band tussen de Verenigde Staten en Europa alleen maar hechter zou worden, bleken onderhuidse spanningen toch uiteindelijk de overhand te krijgen en de wederzijdse betrekkingen bij tijd en wijle te ‘vergiftigen’6. Het buitenlandse beleid van president Bush had al voor september 2001 veel argwaan gewekt in Europa vanwege Bush’ vermeende unilaterale optreden, onder meer ten aanzien van internationale verdragen en handelsbetrekkingen. Veel landen in Europa en daarbuiten waren dan ook opgelucht toen bleek dat de Verenigde Staten terughoudendheid betrachtten ten opzichte van Irak, en via de Verenigde Naties autorisatie wilden verkrijgen om militaire actie te kunnen ondernemen. Onverwachts leek Bush toch nog zijn opvattingen, die hij ten tijde van de verkiezingscampagne had gehuldigd, waar te maken. Hij zei destijds: ‘If we’re an arrogant nation, they’ll resent us. If we’re a humble nation, but strong, they’ll respect us.’ Toch zou de saamhorigheid tussen Europa en de Verenigde Staten van korte duur blijken te zijn. Desillusie Waardoor zit de aversie tegen de Verenigde Staten op dit moment zo diep in Europa? Deels heeft dit ermee te maken dat Europa mogelijk een grote desillusie staat te wachten. Verder speelt het feit dat Europa de wereld niet wil beschouwen op de manier waarop de Verenigde Staten dat doen, een rol.

Het is pas sinds de Tweede Wereldoorlog dat Europa heeft kunnen werken aan haar eigen Arcadië. Aan de ene kant is de Europese integratie een duidelijke afwijzing van balanceof-power principes. Aan de andere kant is het uitwerken ervan niet mogelijk geweest zonder bemoeienis en bescherming van de Verenigde Staten.7 Kritiek op de Verenigde Staten is dan ook vanuit dit perspectief gezien niet gerechtvaardigd, want, zo stelt Kagan: ‘Most Europeans do not see the great paradox: that their passage into post-history has depended on the United States not making the same passage.’8 Hierbij moet worden aangetekend dat de Verenigde Staten deze ‘passage into posthistory’ niet omwille van Europa niet hebben gemaakt. De Verenigde Staten zijn namelijk door hun vele belangen zo nauw betrokken geraakt bij allerlei internationale zaken, dat het simpelweg onmogelijk is geworden om zich er nog uit terug te trekken. Ofwel, Amerikaans unilateralisme is nog geen isolationisme.

De mogelijke desillusie nu komt voort uit het feit dat de Verenigde Staten er nu niet voor kiezen de strijd tegen het terrorisme slechts te voeren met de middelen zoals een liberaaldemocratische orde deze ter beschikking heeft: op multilaterale wijze via internationale instituties. Als de gevierde liberaaldemocratische waarden zo superieur zijn, zo zou de Europeaan kunnen beargumenteren, hoe zouden buitenstaanders ons dan nog met andere middelen kunnen verslaan? Veel kritiek komt dan ook voort uit een dergelijke angst voor het verval en een mogelijk démasqué van de ‘werkelijke’ identiteit van het Westen. Het Westen zou namelijk kunnen worden neergezet als een beschaving die imperialistisch van aard is en er op uit is andere beschavingen te overheersen. De geloofwaardigheid van het Westen staat dus op het spel. Scheidende visies De liberaal-democratische opvattingen die nu het Europese politieke denken beheersen, hebben ertoe geleid dat een aantal EU-lidstaten van mening is dat alle internationale conflicten via de methodes van het post-historische tijdperk zijn op te lossen. Zij realiseren zich JASON Magazine

nummer 1 2003

echter niet dat in grote delen van de wereld dergelijke methodes nauwelijks effect hebben, of dat veel landen zich nog immer in een chaotische wereld bevinden. Hier scheiden dan ook de visies op het buitenlandse beleid van Europa en de Verenigde Staten zich. Want hoewel ‘Americans (...) share Europe’s aspirations for a more orderly world system based not on power but on rules’9, realiseren de Verenigde Staten zich ook dat ‘[a]mong ourselves, we [can] keep the law but when we are operating in the jungle, we must also use the law of the jungle.’10 Dit is een principe waar Europa veel moeite mee heeft. Het is dan ook geen echte onwil van Europa om zich niet onvoorwaardelijk achter de Verenigde Staten te scharen in de strijd tegen het terrorisme. Het is meer de angst of de Amerikaanse methode wel valt te rechtvaardigen binnen het eigen normenkader. Maar de Europeanen moeten echter niet uit het oog verliezen dat ‘it will clearly be fruitless and counterproductive to preach the virtues of international cooperation and multilateralism as end in themselves.’11 Geopolitieke belangen Maar principes zijn slechts één kant van de medaille. De eigen belangen spelen een minstens zo grote rol. De Verenigde Staten, als imperium tegen wil en dank, moeten wel toevlucht zoeken tot militaire overlevingsmethodes omdat zij blootstaan aan een soort bedreigingen waar Europa ogenschijnlijk (nog) geen gevaar in ziet. En omdat het waar is dat ‘..what gives America its formidable influence is not its unequalled capacity for war but the trust of others in its good intentions’12, is het onrechtvaardig en zelfs contraproductief als de Europeanen de Verenigde Staten nu zelf als ’boef’ beschouwen. Geen ander continent is zo goed op de hoogte van de aard en de intenties van de Verenigde Staten als Europa. Als Europa al zou gaan twijfelen aan de intenties van haar eigen voortspruitsel, wat zou andere landen er dan van weerhouden om zich tegen Amerikaanse invloeden en inmenging te verzetten? Niet-aflatende kritiek op de Verenigde Staten is dus niet in het belang van Europa. En tegelijkertijd beseffen de Europeanen zich natuurlijk ook terdege dat zij te maken hebben met grote groepen mensen uit Arabische en islamitische landen. Kritiekloze steun voor de Verenigde Staten zou er dan toe kunnen leiden dat ook Europa het doelwit zal worden van aanslagen. Daar komt nog bij dat Europa uiteindelijk niet bereid lijkt te zijn om een tweede ‘mondiale politieagent’ te worden, om zo wereldwijd met militaire middelen in te kunnen grijpen. Europa heeft simpelweg niet, zoals de Verenigde Staten, geopolitieke belangen die


bedrijven. Heeft Kagan dan gelijk, als hij stelt dat machtige landen als het ware dwangmatig hun militaire capaciteiten zullen gebruiken als ze daarover beschikken, ongeacht of er een goede reden voor is of niet? En zijn de Verenigde Staten dan niet bezig, zo vrezen de Europeanen, om de verworvenheden van meer dan 200 jaar vooruitgangsdenken te verkwanselen, en de fundamenten onder het huis van de transatlantische Verlichting daarmee weg te slaan?

19

Opinie

Sterker nog, de balans is op dit moment zover uitgeslagen dat, zoals The Economist stelt, ‘Americans have not been unduly worried about Europe’s failure to compete, since it increases their own freedom of action. Indeed, they might be far more alarmed if the Europeans were really to make their promised EU defence force credible, and demand a greater say in decisionmaking [in NATO] as a result. Hence neither side has a strong interest in rebalancing the relationship.’13 Tegelijkertijd geeft dit de Verenigde Staten natuurlijk een goed excuus om kritiek van Europese zijde op haar buitenlandse beleid naast zich neer te leggen. De Europeanen zullen immers door interne verdeeldheid nooit kunnen komen tot één telefoonnummer voor het Gemeenschappelijke Buitenland- en veiligheidsbeleid (GBVB). Daardoor kunnen zij geen stabiele partner zijn. Afkalvende samenwerking De verschuivende belangen van Europa en de Verenigde Staten kunnen mogelijk tot gevolg hebben dat de transatlantische samenwerking ondanks de gezamenlijke waardengemeenschapin toenemende mate zal afkalven. Dit komt doordat beide partners elkaar minder nodig zullen gaan hebben.14 Europa zal zich qua militaire inzet willen gaan concentreren op het eigen continent en hoopt tevens dat uitbreiding van de Europese Unie ertoe zal leiden dat bepaalde fundamentele waarden en normen via

een constitutioneel kader zich in geheel Europa zullen gaan wortelen. Dat moet ertoe leiden dat het gebruik van militaire middelen binnen Europa een steeds kleinere rol zal gaan spelen. Europa zal ook niet de behoefte hebben om zich als ‘tegenwicht’ op te werpen tegen de Verenigde Staten. Ten eerste al omdat Europa, zoals ook al recentelijk bevestigd in een transatlantisch opinieonderzoek, in essentie geen grote ideologische meningsverschillen heeft met de Verenigde Staten. Maar daarnaast ook omdat profilering als ‘tegenwicht’ juist kenmerkend is voor balance-of-power politiek. Dit is precies een manier van politiek bedrijven die Europa heeft willen afzweren na de Tweede Wereldoorlog. Juist nu Europa een eiland van vrede is geworden, staan de Verenigde Staten daarentegen weer met beide benen in het anarchistische moeras van de wereldpolitiek. Haar perspectief leidt er ook toe dat Europa simpelweg omdat het geen probleemregio meer is- ook minder aandacht zal opeisen en daarmee ook minder aandacht zal krijgen. Dit is ook logisch als men zich bedenkt dat de Verenigde Staten ten tijde van de Koude Oorlog in Europa feitelijk een ‘empire by invitation’ waren, en dat West-Europa geopolitiek gezien niet meer was dan een machtsbasis op een vijandig continent, net zoals Japan en Zuid-Korea dat voor de Verenigde Staten waren in de Aziatische ruimte. Dit wil uiteindelijk nog niet zeggen dat de Verenigde Staten Europa niet meer nodig zullen hebben. Ten eerste kan Europa een nuttige rol

Bron: www.un.org

wereldomspannend zijn en die met alle mogelijke middelen beschermd moeten worden indien dit noodzakelijk blijkt.

Ondanks de bewijsvoering van Colin Powell, liggen belangrijke Europese landen nog steeds dwars als het gaat om een militaire actie tegen Irak.

vervullen als het ‘morele geweten’ van de Verenigde Staten, als een continent dat de Verenigde Staten eraan herinnert waarvoor het land precies vecht in de wereld. Daarnaast is Europa nu in ieder geval nog onmisbaar voor de Verenigde Staten waar het bijvoorbeeld gaat om humanitaire hulp en assistentie bij het heropbouwen van door oorlog geteisterde landen. Maar Europa zal tot zulke hulp alleen bereid zijn als het ook ervan overtuigd is dat de Verenigde Staten strijden voor een ‘just cause’. De oorlog in Afghanistan heeft dit duidelijk aangetoond. Ook de crisis rond Irak is hiervan hoewel op een andere wijze- een voorbeeld. Ongetwijfeld baart het de Amerikanen toch zorgen dat de Europeanen na een oorlog in Irak misschien niet klaar zullen staan om mee te helpen het land weer te herstellen. Het voeren van een oorlog is één ding, maar het herstellen van bijvoorbeeld stabiliteit en infrastructuur in een land is toch iets anders.


Samenwerking blijft

20

Europa en de Verenigde Staten zullen door hun gedeelde waarden ook in de toekomst blijven samenwerken. Dit ondanks hun uiteenlopende geopolitieke visies en ondanks het feit dat de feitelijke belangen van de twee partners steeds minder gemeenschappelijks zullen hebben. Zoals een prominent criticus van de Verenigde Staten onlangs stelde: ‘If the US is the “indispensable nation”, the US and Europe really do constitute the “indispensable partnership”.’15 Daarmee kan ook geconcludeerd worden dat de stelling van Kagan dat het verschil in politiek inzicht in Europa bepaald wordt door een verschil in macht, toch niet de hele waarheid omvat. Als diplomatie als politiek voor de zwakken zou doorgaan, waarom zouden de Verenigde Staten dan na de Tweede Wereldoorlog, op het hoogtepunt van hun macht in de 20e eeuw, ervoor hebben gekozen om een multilaterale organisatie op te zetten voor het behoud van de vrede? En waarom zouden de Verenigde Staten er dan toch voor hebben gekozen om in het geval van Afghanistan én Irak beide keren de Verenigde Naties erbij te betrekken? Als de Verenigde Staten geen geloof in het multilaterialisme zouden hebben, zou het land allang voor de wetten van de jungle hebben gekozen. Elke kwaadwillende grootmacht zou in Amerika's plaats waarschijnlijk het pad van de VN niet eens hebben overwogen, wat als bewijs van Amerika’s commitment mag gelden aan een internationale orde waaraan het zelf zoveel heeft bijgedragen. Ook de Verenigde Staten beseffen zich natuurlijk terdege dat als ze zich zouden gedragen als een grootmacht die zich niets aan de Veiligheidsraad gelegen zou laten, andere grote landen er in de toekomst ook geen twijfels over zullen hebben om dit voorbeeld te volgen. Europa doet er dan ook goed aan om de Verenigde Staten, waar dat nodig zou zijn, te wijzen op de belangen van het in stand houden van een internationale orde gebaseerd op liberaal-democratische waarden. Tegelijkertijd moet Europa zich ook zeker bewust zijn van het dilemma waarmee de Verenigde Staten nu opgezadeld is, namelijk hoe een strijd te leveren zonder de eigen principes overboord te gooien? Daar komt dan nog bij dat de Verenigde Staten de diffuse vijand van het terrorisme niet in z’n eentje kan bevechten. Dat is dan ook wat Joseph Nye de ‘paradox of American power noemt’, namelijk dat ‘in the 21st century, (...) the largest power since Rome cannot achieve its objectives unilaterally (...).’16 Ook na 11 september zullen het oude en het nieuwe Rome elkaar dus nog nodig blijven hebben.

JASON Magazine

jaargang 28

Opinie Wim Oosterveld is politicoloog en studeert rechten in Leiden. Hij is tevens redactielid van JASON Magazine.

Noten

the Problem of the Number One in

Kagan., Robert, ‘Power and

7

Zoals Robert Kagan stelt: ‘Nor

12 Judt, T., geciteerd in Patten, Chr.,

Relative Decline.

should we forget that the Europe

‘America and Europe: An Essential

Ik refereer hier aan de specifieke

of today is very much the product

Partnership’, speech gegeven voor

2002, no. 113

spanningen tussen de regering

of American foreign policy

de Chicago Council on Foreign

2

Ibid.

Bush en de Duitse kanselier

stretching back over six decades.’,

3

Naar het boek van Henry

Schroeder. Tijdens de

Kagan, R., ‘Power and Weakness’

Kissinger, The Troubled

verkiezingscampagne van

8

Kagan, R., Ibid.

partnership: A Re-Appraisal of the

Schroeder stelde hij dat Duitsland

9

Kagan, R., Ibid.

Atlantic Alliance.

in alle gevallen tegen een oorlog in

10 Aangehaald in Kagan, R., ‘Power

Moisi, Dominique, "The Real Crisis

Irak zou zijn, terwijl op hetzelfde

and Weakness’, uit een bijdrage

over the Atlantic", in Foreign

moment zijn minister van Justitie

van de Amerikaanse diplomaat

Affairs, Juli/Augustus 2001.

zich had vergaloppeerd door Bush

Cooper in de Observer, 7 april

Cursivering is ingevoegd.

met Hitler te vergelijken, waarop

Kennedy, Paul, The Rise and Fall

de Amerikaanse minister van

of the Great Powers. Illustratief is

Defensie Rumsfeld stelde dat de

Relations, A European

bijv. de titel van het laaste

Duits-Amerikaanse betrekkingen

Perspective’, beschikbaar op

deelhoofdstuk: The United States:

‘vergiftigd’ zijn.

www.theepc.be

Weakness’, Policy Review, June

4

5

6

2002. 11 Cameron, F., ‘Transatlantic

Relations, 3 oktober 2002 13 The Economist, ‘Who needs whom?’, 9 maart 2002 14 Moisi, D., ‘The Real Crisis over the Atlantic’. 15 Patten, Chris., ‘America and Europe: An Essential Partnership’. 16 Nye, Joseph, ‘The new Rome meets the new barbarians’, The Economist, 23 maart 2002.


1

JASON Magazine

nummer 1 2003

21

Opinie Saudi Arabië: Bondgenoot of kruitvat?

RIYADS HUIS VAN ZAND Door Cyril Widdershoven

Saudi Arabië trilt op zijn grondvesten. Evenals zijn status als bondgenoot. Het conflict tussen de Verenigde Staten en Irak zou namelijk kunnen uitlopen op een militaire confrontatie en een inval zou de verhoudingen in de Persische Golf en het Midden-Oosten totaal veranderen. Daarmee komt er een enorme druk te liggen op een aantal toch al onstabiele regimes in het MiddenOosten, waaronder Saudi Arabië.


Er is vrij veel publieke aandacht geweest voor de mogelijke bijeffecten van een regime wissel in Irak, en de gevolgen die dat zou hebben voor de regimes in Iran, Syrië, Egypte en Jordanië. Maar er bestaat ook groeiende bezorgdheid over Saudi Arabië, op papier één van de belangrijkste westerse bondgenoten.

22

De invloed die Saudische extremisten hebben binnen het internationale terrorisme is breder onder de aandacht gekomen, en de steun van de Verenigde Staten aan het Saudische regime wordt steeds meer bekritiseerd. De duidelijke terughoudendheid van het Saudische koningshuis -vooral van de twee Saudische machthebbers prins Abdullah en prins Sultanom de internationale strijd tegen terrorisme en/of een militaire campagne tegen Saddam Hussein te ondersteunen, heeft de nodige moeilijkheden blootgelegd in de strategische relatie tussen de Saudi’s en de Verenigde Staten. De geopolitieke strategie van president Bush is duidelijk gericht op het veiligstellen van energievoorraden en de non-proliferatie van massavernietigingswapens. De boodschap die verzonden wordt aan de Arabische, maar ook andere staten is ‘Als je niet voor ons bent, ben je tegen ons.’. Saudi Arabië en Egypte,

bijvoorbeeld, beginnen de hitte onder hun voeten te voelen, tot nu toe overigens zonder noemenswaardige reactie. Niet noodzakelijk, wel belangrijk Ondanks de dreigende woorden van Bush aan het adres van de Arabische naties, zullen grote militaire operaties tegen Irak niet mogelijk zijn zonder de medewerking van een aantal van de omliggende Arabische landen. Dienovereenkomstig hebben Quatar, Koeweit en de Verenigde Arabische Emiraten al impliciet toegezegd hun militaire infrastructuur beschikbaar te stellen aan de geallieerde mogendheden; Jordanië komt naar voren als een wat terughoudende bondgenoot. Maar terwijl de logistieke opbouw doorgaat, blijven andere problemen onopgelost, waaronder de plaats die Saudi Arabië inneemt. Saudische politieke en militaire ondersteuning is in een oorlog tegen Irak geen noodzakelijkheid. De positie van het Saudische koningshuis is echter wel belangrijk, omdat instabiliteit in Riyadt de geopolitieke verhoudingen in de regio zou ondermijnen. En dat zou kunnen leiden tot latent anti- Amerikanisme in de Persische Golf en Noord-Afrika. Tegenwicht aan het westen Het zal echter geen gemakkelijke opgave zijn de steun van de Saudi’s te verwerven voor een eventueel militair ingrijpen in Irak. De internationale rol van Riyadh is drastisch veranderd. Zoals de Saudische minister van buitenlandse zaken herhaaldelijk duidelijk heeft gemaakt, zullen de Verenigde Staten geen toestemming krijgen een aanval op Irak te lanceren vanaf Saudisch grondgebied. Bovendien streeft Riyadh een andere regionale rol na waarbij het een roep naar eensgezindheid ondersteunt met Iran, Irak en Syrië om zo een tegenwicht te bieden aan het westen. Daarbij komt nog dat, zoals een groeiende groep analisten heeft aangeduid, het Saudische koningshuis actief is binnen het internationale terrorisme. JASON Magazine

jaargang 28

Na jarenlang gefocust te zijn op het westen, lijkt het erop dat het Saudische regime probeert zijn positie als regionale supermacht veilig te stellen, met zijn ogen gericht op Iran, Irak en de leden van de Arabische Liga (gulf cooperation council). Kreupele defensiemacht Het als eenheid naar buiten treden en een betere relatie aangaan met zijn buurlanden, wordt voor Saudi Arabië bemoeilijkt door de veiligheidsproblemen waar het land mee kampt. Saudi Arabië heeft er een aantal; zijn militaire ontwikkeling, gebaseerd op een continue toevoer van buitenlandse harde valuta (olieopbrengsten), is een probleem geworden. Het koninkrijk wordt niet alleen geconfronteerd met strategische uitdagingen vanuit zijn buurlanden, zoals Irak en Iran, maar ook interne onenigheid is een potentiële destabiliserende factor. Ten eerste is de veiligheid verkeerd gemanaged. Zoals Anthony Cordesman van het ‘Center for Strategic and International Studies’ in Washington beweert, heeft Riyadhs nadruk op ontwikkeling op het tactische vlak grote consequenties voor de paraatheid van de Saudische defensiemacht. Na de Golf Oorlog voerden de Saudi’s namelijk een militair beleid dat gericht was op de financiële capaciteiten van het koninkrijk. Dat ging ten koste van de interne structuur van de defensiemacht. De langzame ontwikkeling van het Saudische wapentuig die als gevolg daarvan plaatsvond, heeft zijn capaciteit om effectief op te treden kreupel gemaakt. Hierdoor heeft Riyadh een leger zonder kracht. Volgens Cordesman heeft de militaire verslechtering een kritieke fase bereikt. De teloorgang van het defensieapparaat wordt echter nog verder in de hand gewerkt door de wijd verspreide corruptie binnen de militaire tak. Het is volgens hem dan ook te betwijfelen of het Saudische leger een behoorlijke externe confrontatie kan weerstaan. Zeker als een eventuele interne destabilistatie vanuit de, vooral shiitische, oppositie in ogenschouw wordt genomen.

Opinie gebaseerd op financiële, militaire en economische feiten. Klaarblijkelijk acht hij Amerikaanse steun noodzakelijk voor een verbetering van de Saudische economie en de bescherming van het regime.

De interne machtsstrijd, versterkt door de voortdurende ziekte van koning Fahd, bereikte vorig jaar zijn hoogtepunt. De positie van prins Sultan, die lang werd geïdentificeerd als playboy en als iemand met een voorliefde voor lucratieve wapen- en oliedeals, is het laatste jaar drastisch veranderd. Meer en meer is de prins nu de stem van anti-Amerikaanse politiek in zijn land geworden. Met een machtsbasis vanuit de binnenste cirkel van het Saudische koningshuis -prins Sultan is één van de zes zonen van koning Fahd (de zonen van voormalig koning Ibn en zijn vrouw Hassa Bint Sudairi)- is hij gewend aan het leven in luxe. Aan de andere kant is kroonprins Abdullah de tegenpool, als voorbeeld van ascese en bekend om zijn vroomheid. Als zoon van een andere van de 22 vrouwen van koning Fahd, is hij geen lid van de invloedrijke ‘sudairi zeven’. De groeiende westerse oriëntatie van kroonprins Abdullah is, volgens Saudi specialist Nawaf Obaid,

Er is een groeiende bezorgdheid dat de machtsstrijd tussen defensie minister Sultan en kroonprins Abdullah Saudi Arabië kan destabiliseren tijdens een invasie van de Verenigde Staten in Irak. Er kunnen confrontaties ontstaan tussen het leger van Sultan en de nationale garde van Abdullah. Dit soort interne conflicten zijn overigens niet nieuw in Saudi Arabië: Prins Abdullah en prins Sultan hebben geholpen bij het afzetten van hun broer in 1964 en een lid van de familie vermoordde in 1975 koning Faisal. Fatale overdruk? In de laatste jaren heeft de buitenlandse politiek van de Verenigde Staten geholpen een regime aan de macht te houden dat zorgde voor een stabiele toevoer van olie naar het westen. De door relatief lage prijzen verdiende oliedollars sluisde het weer terug naar het westen door middel van daar aanbestede bouwprojecten en militaire aankopen. Die tijden zijn voorbij. De Saudische positie is drastisch gewijzigd, en een regime wissel in Riyadh lijkt op handen te zijn, maar de richting van een dergelijke verandering blijft onduidelijk.

Ondanks de promotie van het koningshuis als de beschermers van de twee heilige plaatsen (Mekka en Medina) en zijn steun aan moslimscholen door de hele wereld, heeft het regime niet de liefde van de massa weten te winnen. Het gebrek aan democratische instanties voor de jeugd, waarvan er velen hebben blootgestaan aan westerse gewoonten, heeft de binnenlandse onrust nog versterkt. Tegelijkertijd is er een ander belangrijk intern element onder de bevolking; zij is meer en meer gefrustreerd geraakt door wat zij ziet als corruptie van de heersende klasse.

De lont in het kruidvat Mocht er een militaire confrontatie plaatsvinden tussen Irak en de Verenigde Staten, met een grote westerse militaire aanwezigheid op Arabisch grondgebied, dan kan dat genoeg zijn om de lont in het Saudische kruitvat te doen ontbranden. Dat zal niet alleen van invloed zijn op het Saudische koningshuis, maar ook verreikende geostrategische schokgolven in gang zetten.

Cyril Widdershoven is Midden-Oosten expert, gespecialiseerd in het Arabisch-Israelische conflict, terrorisme en verspreiding van nucleaire, biologische en chemische wapens. Hij werkt bij Global Energy Security Analysis.

Intussen houdt het Saudische koningshuis, bestaande uit een geschatte 7000 bevoorrechte


Spagaat Reeds langer dan een decennium is het duidelijk dat het Saudische regime hopeloos verdeeld is. Aan het begin van de negentiger jaren streefde de ene groep naar goede relaties met het westen (zoals de minister van defensie prins Sultan). Anderen zochten echter naar een verkleining van de Amerikaanse invloed (vooral het waarnemend staatshoofd prins Abdullah).

Deze ontwikkeling binnen de machtscirkel van Saudi Arabië heeft uiteraard de nodige effecten gehad op de binnenlandse politiek. De kritiek van prins Sultan op de politiek van de Verenigde Staten ten aanzien van het Midden-Oosten en Israel, hebben hem richting de ‘Saudische straat’ geleid.

stamleden, vast aan zijn macht. Maar veel van haar olierijkdommen zijn verdwenen en de werkeloosheid onder jonge Saudi’s neemt toe. Het inkomen per hoofd van de bevolking is gedaald van 28.000 $ begin tachtigerjaren, naar minder dan 10.000 $ nu.

JASON Magazine

nummer 1 2003

23

Boeken

MET STILLE TROM. DE NAWEEËN VAN DE NIEUWE OORLOG Door Geert van den Borne

Marleen Teugels (Nijgh & Van Ditmar 2002) De titel van het boek van de Belgische onderzoeksjournaliste Marleen Teugels geeft het eigenlijk al aan, ‘Met stille trom’ is geen opgewekt verhaal. Het is geen verhaal over de successen van recente vredesmissies, geen verhaal over trotse militairen die met opgeheven hoofd terugkomen van de oorlog en zeker geen verhaal over een computergestuurde, schone oorlog zonder slachtoffers.


Integendeel, als één conclusie uit het boek van Teugels kan worden getrokken, dan is het wel dat de zuivere oorlog zonder slachtoffers niet bestaat. Onder een dunne schil van hoogtechnologische wapens en precisiebombardementen schuilt de harde werkelijkheid van de hedendaagse oorlogsvoering: burgers en militairen worden ook in de moderne oorlog slachtoffer. Misschien niet meer in grote getallen als direct gevolg van oorlogshandelingen, maar dan toch zeker wel als gevolg van de neveneffecten van de moderne oorlogsvoering. ‘Met stille trom’ probeert deze ‘onzichtbare’ gevolgen zichtbaar te maken. Teugels concentreert zich daarbij op de problemen van Golfoorlog- en Balkanveteranen. Aan de hand van de verhalen van met name Belgische Balkanveteranen verdiept zij zich in de klachten en ziektebeelden die deze slachtoffers van de moderne oorlog ondervinden. De klachten die deze (oud-)soldaten schetsen, variëren van nachtelijk zweten en bloedneuzen tot chronische vermoeidheid, ernstige huidproblemen en terminale kanker. Lange tijd zijn de problemen afgedaan als psychische klachten die uitsluitend het gevolg zouden zijn van traumaverwerking en het posttraumatisch stress-syndroom. Recent onderzoek wijst echter ook in de richting van andere, niet stress-gerelateerde, oorzaken. De onderzoeksjournaliste concentreert zich op deze alternatieve verklaringen. Puttend uit gesprekken met veteranen, wetenschappers, politici, hooggeplaatste militairen en een groot aantal rapporten en (militaire) documenten,

24

JASON Magazine

jaargang 28

Boeken

Het gebruik van munitie met verarmd uranium vormt meteen de link naar de Balkanoorlog. Ook daar werd, hoewel in veel beperktere mate, gebruik gemaakt van dergelijke projectielen en ook daar werden plaatselijke bevolking en soldaten ziek. Teugels laat verschillende Belgische Balkanveteranen vertellen welke problemen zij sinds hun uitzending ondervinden. Op zoek naar reacties van politici en hooggeplaatste militairen stuit zij op onwetendheid, afwijzing en soms zelfs ronduit op tegenwerking. Zij zet haar zoektocht echter voort en stuit op nog meer mogelijke oorzaken voor de Golf- en Blakanoorlogsyndromen. Naast verarmd uranium zouden namelijk ook andere vormen van omgevingsvervuiling een rol

kunnen spelen in de verklaring voor het grote aantal zieke militairen. Daarbij moet worden gedacht aan ‘normale’ vervuiling in het operatiegebied, aan vervuiling als gevolg van bombardementen en andere oorlogshandelingen en zelfs aan vervuiling als gevolg van chemische en/of biologische oorlogsvoering. Onder ‘normale’ vervuiling vallen bijvoorbeeld militairen die hun kamp opsloegen in (de nabijheid van) gebieden die als gevolg van zware industrie, intensief gebruik van pesticiden of sterk verontreinigde afvalstortplaatsen zwaar vervuild waren. Vervuiling als gevolg van bombardementen en oorlogshandelingen loopt uiteen van brokstukken asbest en PCB’s uit vernielde gebouwen tot uiterst giftige neerslag uit gebombardeerde munitiedepots of productiecentra van chemische wapens. De meest schokkende vorm van ‘vervuiling’ is echter het bewust inzetten van chemische en/of biologische wapens. Hoewel veelvuldig betwist, ziet Teugels toch aanwijzingen dat in zowel de Golf- als de Balkanoorlog met chemische en biologische wapens is gerommeld. Dan wordt niet gedoeld op de experimentele vaccinatiecocktails die militairen als preventie tegen dergelijke oorlogsvoering kregen toegediend (een andere kandidaat ziekteveroorzaker), maar op het doelbewust inzetten van chemische wapens tegen burgers en militairen.Verhalen over het gebruik van een mix van CS traangas en een gas met een sterk hallucinerende werking (BZ gas) door Servische troepen zijn het belangrijkste voorbeeld dat

Teugels op dat vlak noemt. Voor deze bewering blijken echter net zo zeer voor als tegenstanders te vinden. En dat is eigenlijk een probleem dat door het hele boek van Teugels speelt. De verschillende mogelijke oorzaken voor de ziekten van de militairen komen aanbod, pro en contra onderzoeken worden aangedragen, maar een helder eindoordeel daarover wordt niet gegeven. Nu was dat ook niet de opzet van het boek: Teugels geeft zelf in haar voorwoord al aan dat zij als journalist niet meer kan doen dan het naast elkaar plaatsen van de verschillende opinies en het aandringen op meer (onafhankelijk) onderzoek. Al met al laat het boek de lezer toch achter met een onbevredigd gevoel, niet in de laatste plaats door het veelvuldig integraal weergeven van gesprekken, e-mails en onderzoeksbevindingen. Die zorgen ervoor dat ‘Met stille trom’ niet lekker wegleest. Maar aan de andere kant valt dat onbevredigende wellicht deels te verklaren als opzet van de auteur: Misschien is het deels Teugels bedoeling aandacht te vragen voor de problemen van de zieke militairen en burgers door de lezer achter te laten met het gevoel dat hij meer wil weten over de naweeën van de nieuwe oorlog. In dat opzet is het werk zeer zeker geslaagd te noemen.


ontvouwt zij een waaier van mogelijke oorzaken. Verarmd uranium is de eerste kandidaat die zij aandraagt. Een fotoboek van een Duitse arts over misvormde en ernstig zieke Irakese kinderen zette haar op dat spoor. Het veelvuldig gebruik van munitie met verarmd uranium door de Amerikanen tijdens de Golfoorlog zou de oorzaak van deze ziekten zijn. Het gevaar van die munitie zou niet zo zeer liggen in externe straling, maar eerder in de inademing van minuscule niet oplosbare uranium deeltjes die bij gebruik van de munitie vrijkomen. Deze zouden over een langere periode het lichaam van binnen uit schade toebrengen. Het verarmd uranium zou niet alleen het hoge ziekte- en sterftecijfer onder Irakese kinderen kunnen verklaren, maar ook de vele ziektegevallen onder Golfoorlogveteranen.

JASON Magazine

nummer 1 2003

25

Column

SNEUVELBEREIDHEID Door Leon Wecke

‘Sneuvelbereidheid’. Een nieuwe term voor een eeuwenoud verschijnsel. Zolang er oorlogen gevoerd worden, wordt er over gesproken. De bereidheid tot het offer van het leven werd veelal als iets moois gepresenteerd en aangeprezen. De idealen waarvoor gesneuveld wordt, overstijgen immers het individueel belang: God, koning, vaderland, democratie, vrijheid, vrede, vooruitgang, mensenrechten. Met zekerheid wordt er niet tevergeefs gesneuveld. Althans bij de herdenkingen na afloop van het oorlogsgeweld, worden bij de kranslegging de nabestaanden niet met lege handen achtergelaten: het was niet tevergeefs. Het sneuvelen als zodanig, het feitelijk brengen van het hoogste offer is echter een weinig heldhaftige daad. In doodsnood leeg bloeden, onder hevige pijn bezwijken en voor hen, die geluk hebben, het in een klap letterlijk van de aardbodem weggevaagd worden.


Sneuvelbereidheid, zo kan geconstateerd worden, is gedevalueerd. Kon men vroeger hoog opgeven van de bereidheid tot het brengen van het grootst denkbare offer, nu blijken regeringen de grootste moeite te hebben met riskante operaties,ook als zij, minstens in naam, de meest nobele humanitaire doelen dienen. Als groot risico onvermijdelijk is, wordt naarstig omgezien naar UCK’s, Noordelijke Allianties of andere groeperingen op de grond, die het gevaarlijke werk in eerste instantie willen opknappen.

26

De zogenaamde ‘Mueller-hypothese’, of slachtoffer-hypothese, blijkt nog steeds geldig: te weten de opvatting dat er een onverbrekelijk verband bestaat tussen als zodanig gepercipieerde en tot de verbeelding sprekende verliezen en het draagvlak voor de betreffende actie in de publieke opinie. Vooral min of meer democratische landen hebben hier ernstige zorgen over. Had niet indertijd prof. Mueller uitgerekend, op basis van studies van de Koreaen Viëtnam-oorlog, dat verliezen het draagvlak ondermijnen en in bepaalde gevallen een enthousiaste instemming van een meerderheid in een afkeurende minderheid kan veranderen. Oppassen is dus de boodschap: de pers moet aan een touwtje gehouden worden ten einde de

sneuvelen opgebracht werd door de categorie met zeer veel dienstjaren en zeer hoge rang, dat wil zeggen door hen die voor het hoogste offer het minst in aanmerking komen. De categorie van weinig dienstjaren en zeer lage rang, te weten de groep die wellicht nog niet al te diep over de ultieme consequentie van zijn beroep had nagedacht, kwam het meest in aanmerking zijn leven te offeren.

Leon Wecke

eventuele verliezen te minimaliseren en zo mogelijk onvermeld te laten. Zo was de Tweede Golfoorlog een schoolvoorbeeld van persmanipulatie, censuur en beperking van de journalistieke vrijheid. En natuurlijk een korte actie, een goed door de overheid uitgelegde operatie, die ook nog gericht is tegen een als zodanig als levensgroot ervaren gevaar, kan de wetmatigheid van Muellers stelling deels teniet doen. En al helemaal als op korte termijn grote successen gemeld kunnen worden. Maar toch. Westerse politieke en militaire overheden, waar onder die van de VS, maar ook van Nederland, blijken overtuigd van de geldigheid van de slachtofferhypothese. Bovendien laten publieke opinieonderzoeken zien dat als de bovengenoemde, de Mueller-hypothese ondermijnende voorwaarden afwezig zijn, ook de publieke opinie daadwerkelijk niet bepaald in is voor riskante militaire operaties. Dit laat het feit onverlet dat onderzoek bij personeel van de Koninklijke Landmacht indertijd uitwees dat maar liefst 50% van de ondervraagden te kennen gaf dat zij in een bepaald geval het leven voor het vaderland over hadden. Wel was het zo dat het meeste enthousiasme voor het

JASON Magazine

jaargang 28

Waarom is het sneuvelen in ons soort samenleving minder populair dan het vroeger was? Een aantal mogelijke verklaringen: 1 We leven in een individualiserende samenleving, met grote nadruk op de persoonlijke mensenrechten. 2 Een grote feitelijke bedreiging van ons eigen bestaan wordt niet als zodanig ervaren, zulks ondanks een vrees veroorzakend terrorismebeeld. 3 Een daadwerkelijk tot de verbeelding sprekend groot positief effect van riskante vredesoperaties is tot op heden niet door de burgers geregistreerd. 4 De ontkerkelijking heeft ertoe geleid dat een meerderheid een leven in het hiernamaals heeft afgeschreven, weshalve de aardse dood ook het absolute einde betekent. 5 De gezinnen zijn klein, het sneuvelen van een kind impliceert in veel gevallen een reductie van 50% van het nageslacht. Sneuvelbereidheid heeft de tijd niet mee. En al helemaal niet als we sneuvelbereidheid een tikkeltje anders definiëren. In de literatuur gaat het bij sneuvelbe-reidheid niet zo zeer om de individuele geneigdheid het leven voor de goede zaak over te hebben, maar om de bereidheid van de politieke elite en de burgers om militairen te laten sneuvelen. Alhoewel, ook de individuele sneuvelbe-reidheid is minder geworden. Illustrerend was indertijd, na het vallen van de muur en de op-mars- van de vredesoperaties, de uitroep van een Nederlandse officier dat hij indertijd niet getekend had om ergens in AchterAbchazië door een 13-jarige blaag te worden afgeknald, alsof het geëxecuteerd worden door een volwassen intellectueel zoveel meer te prefereren zou zijn.


Deze publicatie is mede mogelijk gemaakt door:

JASON Magazine

nummer 1 2003

27

Inhoud. Get them in or keep them out? Sabina Stiller. JASON Online Kosjenka: Online ondersteuning Balkan-projecten Werner van de Wiel

Recommend Documents