IK03 Impuls 14
03-03-2009
09:21
Pagina 1
Katern voor scholing, her- en bijscholing
14 Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en OTIB maart 2009
inHoud 1 Aarding sanitaire toestellen
Basiskennis
Aarding sanitaire toestellen
5 Otib-nieuws Cursussen
Bij de installatie van sanitair en leidingen moeten metalen delen worden aangesloten op de aardleiding. Een defecte elektrische installatie of defect apparaat wordt snel opgemerkt; de stoppen of aardlekschakelaar slaan door of het apparaat doet het niet meer. Maar als (een deel van) de installatie niet meer is geaard, merk je dat niet zo snel. De wasmachine blijft het gewoon doen. Een fout in de aarding wordt meestal pas ontdekt als er een defect aan een toestel optreedt. Hierdoor ontstaat een uiterst gevaarlijke situatie. Het toestel en/of andere metalen delen kunnen onder spanning komen te staan. Door: Han Brouwer-Keij In badkamers en keukens moeten alle wandcontactdozen zijn uitgevoerd met randaarde. Bovendien moeten de meeste metalen delen ook worden geaard. Een ander woord voor aarding is ‘potentiaalvereffening’. Dat wil zeggen dat de buitenkant van een toestel, gestel noemen we dat, en vreemde geleidende delen geen spanning (potentiaalverschil) mogen hebben. Hebben deze delen wel een spanning, dan spreken we van een potentiaalversleping.
Geaard Metalen delen die moeten worden geaard, zijn: - metalen waterleiding; - metalen cv-leiding; - metalen aanraakbare wanden; - aanraakbare metalen frames van voorzetwanden of badkamerwanden; - geleidende badkuipen en douchebakken; - metalen sifons in de vloer aangesloten op een metalen afvoerleiding; - kunststofleidingen voor water of cv met een metalen barrièrelaag waarvan de
weerstand door de kunststoflaag gemeten, kleiner is dan 500 kΩ. De meting wordt uitgevoerd zonder water; - radiatoren die aan betonwanden zijn gemonteerd en niet geïsoleerd zijn van de wapening.
Niet geaard Metalen delen die niet geaard hoeven te zijn: - sifons onder kunststofdouchebakken of baden; - radiatoren die aan gips- of gemetselde wanden zijn gemonteerd en aangesloten met kunststofleidingen en beugels. Als de kunststofleiding is uitgevoerd met een metalen barrièrelaag, moet de weerstand, gemeten door de kunststoflaag, groter zijn dan 500 kΩ. De meting wordt uitgevoerd zonder water. De verbindingen mogen geen contact veroorzaken tussen de barrièrelaag en de radiator; - metalen sifons in de vloer aangesloten op een kunststofafvoerleiding, zolang deze geen galvanisch contact hebben met vreemd geleidende delen; - deurknoppen;
Belangrijke normen en richtlijnen zijn onder andere: - NEN 1010, Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties - NPR 5310, Praktijkrichtlijn bij NEN 1010 - NEN 1006, Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties (AVWI - Waterwerkblad WB 2.6, Aarding leidingwaterinstallaties
2002)
14 1
IK03 Impuls 14
03-03-2009
09:21
Pagina 2
aarding sanitaire toestellen
- scharnieren; - ophanghaken; - metalen raam- en deurkozijnen als die geen contact maken met de wapening van het gebouw of metalen frames.
Zone-indeling badkamers Badkamers worden ingedeeld in zones. De zones geven aan, aan welke beschermingsgraad elektrisch materieel in die zone ten minste moet voldoen. De badkamer wordt ingedeeld in zones volgens de afbeelding 1 tot en met 4. In een badkamer moet elektrisch materieel ten minste een beschermingsgraad hebben, zoals aangegeven in tabel 1. Schakelaars en wandcontactdozen mogen niet worden toegepast in de zones 0, 1 en 2. Trekschakelaars mogen alleen in de zones 1 en 2 worden aangebracht als ze uit niet-geleidende materialen zijn samengesteld. Wasautomaten en wasdrogers mogen in zone 2 worden geplaatst mits de wandcontactdoos buiten zone 2, 1 of 0 wordt geplaatst. In bepaling 701.512.4 wordt voor zone 2 aangegeven dat ander schakelmateriaal dan gewone wandcontactdozen is toegelaten. Dit betekent dat buiten zone 2 wel wandcontactdozen mogen worden geplaatst. Een wasautomaat met een beschermingsgraad IPX4 (beschermd tegen spatwater) in zone 2 mag worden opgesteld mits er een spatwand aanwezig is, anders is er sprake van spuiwater en zou IPX5 (beschermd tegen water onder druk) zijn vereist. Vrijwel alle wasautomaten voldoen aan IPX4. De wandcontactdoos zal achter een aardlekschakelaar van 30 mA moeten worden geplaatst en zich buiten zone 2 moeten bevinden. Natuurlijk is als aanvullende bescherming ook plaatselijke aanvullende beschermende vereffening uitgevoerd.
Elektrische vloerverwarming Elektrische vloerverwarmingselementen mogen in een badkamer in elke zone worden
zone
beschermingsgraad (bestand tegen)
0
onderdompeling
1
waterstralen
2
spattend water
Tabel 1: Vereiste beschermingsgraad van elektrisch materieel in badkamers. 14 2
1. Zone-indeling van een badruimte met douchebak
2. Zone-indeling van een badruimte met douchebak
(bovenaanzicht).
(zijaanzicht).
3. Zone-indeling bij een douche zonder douchebak
4. Zone-indeling bij een douche zonder douchebak
(zijaanzicht).
(bovenaanzicht).
toegepast, behalve in zone 0, als aan een van de volgende voorwaarden is voldaan: - boven de elementen moet een deugdelijk gevlochten of gelast metalen mat zijn aangebracht die geaard is. De mat moet minimaal een draaddiameter van 2 mm hebben en een maaswijdte van maximaal 150 mm; - de elementen moeten zijn voorzien van een geaard metalen scherm. Bovendien moet de mat of het scherm ook worden verbonden met de plaatselijk aangebrachte potentiaalvereffening.
bevinden. Meestal bevindt dat punt zich achter de spiegel of onder een wastafel. Het CAP moet zijn voorzien van voldoende aansluitklemmen om elk vreemd geleidend deel en elk gestel aan te kunnen sluiten en geschikt zijn voor draden van 4 mm2. In elke klem mag maar een draad komen. Elk vreemd geleidend deel en elk gestel moet via een vereffeningsleiding op het CAP zijn aangesloten. Dat mag een blanke of een groen/geel-geïsoleerde draad zijn van minimaal 2,5 mm2, als de draad in een buis is aangelegd. Ligt de draad niet in een buis dan moet de draad minstens 4 mm2 zijn. Hoewel de wasmachine een aparte groep is, wordt deze ook op dat CAP aangesloten. Vanaf het CAP loopt een geel/groen-geïsoleerde vereffeningsleiding van VD 2,5 mm2 in een buis naar de centraaldoos van de
Alle metalen delen koppelen In de badkamer van installaties die na 2000 zijn aangelegd moet zich een centraal aansluitpunt (CAP) in een blijvend bereikbare lasdoos met voldoende aansluitingen
IK03 Impuls 14
03-03-2009
09:21
Pagina 3
aarding sanitaire toestellen
badkamer. Vanaf de centraaldoos loopt een geel/groen-geïsoleerde beschermingsleiding van VD 2,5 mm2 in een buis naar de meterkast en de overige delen van de installatie in de badkamer, zoals lampen, schakelaars en contactdozen. Omdat de wasmachine een aparte groep is, wordt die beschermingsleiding, net als overige aparte groepen in de badkamer, apart naar de meterkast gevoerd. In installaties die voor 2001 zijn aangelegd wijkt de uitvoering af omdat voor die tijd de regelgeving een aantal keer is gewijzigd. Zo komen we veel meer blanke draad tegen en vaak werd die rechtstreeks vanaf het CAP naar de meterkast gevoerd. Nog oudere installaties hebben zelfs geen CAP.
Aansluiting op leidingen Voor het aansluiten van de vereffeningsleiding op de waterleiding gebruiken we een aardklem van het type uit afbeelding 6. Als de warm- en de koudwaterleiding via een of meer mengkranen elektrisch geleidend met elkaar zijn verbonden, kan worden volstaan met een klem op de koud- of warmwaterleiding. Ter plaatse van de klem moet het schilderwerk worden verwijderd.
Aansluiting op radiatoren Als de cv-leidingen elektrisch geleidend met de radiatoren zijn verbonden, kan worden gekozen een aardklem van het type uit afbeelding 6 op de leiding te plaatsen, mits dit een elektrisch geleidende verbinding oplevert. Bij kunststofleidingen met metalen inlage is dit niet altijd wenselijk. In dat geval is de klem van afbeelding 7 geschikt om de aansluiting met de vereffeningsleiding te maken op de radiator. Als een kunststof cv-leiding met metalen barrièrelaag geen elektrisch geleidende ver-
5. Potentiaalvereffening.
binding met de radiator heeft en een weerstand, gemeten door de kunststoflaag, heeft die kleiner is dan 500 kΩ, moet worden gekozen voor de aardklem van afbeelding 6. Verwijder de buitenste kunststoflaag ter plaatse van de aardklem om een goede verbinding met de vereffeningsleiding te
6. Aardklem voor leiding.
7. Aardklem voor radiator.
8. Verbinding van vereffeningsleiding op gietijzeren bad.
kunnen maken. Opletten dat de klem niet kan roesten is wenselijk. Een alternatief is bevestiging aan de radiatorbeugel.
Aansluiting op baden en afvoergoten In principe zijn er twee soorten metalen baden: plaatstalen en gietijzeren baden. Op de gietijzeren baden is meestal een draadeind gelast waaraan de vereffeningsleiding kan worden bevestigd. De onderzijde van gietijzeren baden is meestal niet geëmailleerd, zodat de elektrische geleiding makkelijk tot stand kan komen. Plaatstalen baden zijn rondom geëmailleerd. Aan de onderzijde bevindt zich een lip die meestal nog van het bad moet worden afgebogen en waarvan het email nog moet worden verwijderd. Dit gaat vrij eenvoudig door de lip enkele malen te buigen. Het buigpunt moet niet te dicht tegen het bad aan liggen, 14 3
IK03 Impuls 14
03-03-2009
09:21
Pagina 4
aarding sanitaire toestellen
omdat dan de kans bestaat dat het email aan de binnenkant van het bad beschadigt.
Afvoergoten en dergelijke De aansluiting van de vereffeningsleiding op roestvaststalen goten is te vergelijken met de aansluiting op een plaatstalen bad. Meestal is daar een lip aan gelast. Metalen afvoerputten hebben meestal geen aangelaste lip. Als deze moeten worden verbonden met een vereffeningsleiding, volstaat het om de vereffeningsleiding enkele malen om de leiding te wikkelen en daaraan vast te solderen.
Aardingsmatten, aardingsnetten en wapening De verbinding van vereffeningsleidingen op aardingsnetten, matten en wapening kan worden gelast en met de aangelaste draad op een handige plaats, bijvoorbeeld onder het bad, boven de vloer worden gebracht. In plaats van lassen kan ook worden gekozen voor een aardklem.
Manieren van aarden Er zijn verschillende manieren waarop aarde tot stand kan zijn gebracht: - aarding via metalen aardelektrode(n); - aarding via de waterleiding; - aarding van het energiebedrijf; - aarding via een collectief aardnet. Aarding via metalen aardelektrode(n) De aardleiding is aangesloten op een of meer metalen aardelektroden in de grond. Deze staan via een metalen draad in verbinding met de elektrische installatie in de meterkast. Aarding via de waterleiding Bij oudere installaties, over het algemeen ouder dan 25 jaar, kan aarding vanuit de meterkast via de waterleiding nog voorkomen. Aarding via de metalen waterleiding was een makkelijke manier en voldeed goed. Door toepassing van steeds meer (niet-geleidende) kunststofleidingen is deze
manier van aarding in veel gevallen niet meer betrouwbaar. Als het waterleidingbedrijf een metalen waterleiding vervangt door kunststof, meldt het dit aan de eigenaar van de woning. Maar ook bij vervanging van een deel van de binnenleiding door kunststof moet je erop bedacht zijn als monteur dat je de aarding kunt onderbreken. Aarding van het energiebedrijf Op sommige plaatsen wordt aarding aangeboden door het energiebedrijf. De aardleiding in de meterkast is dan doorverbonden met de aardingsvoorziening van het elektriciteitsnet van het energiebedrijf. Aarding via een collectief aardnet Dit aardnet bestaat uit een ondergrondse koperdraad die rond de woningen is gelegd. De aardleiding in de meterkasten is doorverbonden met dit collectieve aardnet.
Stappenplan - Sluit de zwaluwstaartplaat van de badkamervloer aan op het CAP. - Indien elektrische vloerverwarmingselementen worden aangebracht moet een deugdelijke gevlochten of gelaste metalen mat (minimale draaddiameter van 2 mm en maaswijdte van maximaal 150 mm) die geaard is, worden aangebracht. - Aansluiten van een centraal aansluitpunt (CAP) in een blijvend bereikbare lasdoos met voldoende aansluitingen. - Aansluiten van alle geleidende delen op het CAP via een vereffeningsleiding. - Bevestigen van de vereffeningsleiding aan het bad. - Aansluiten van de vereffeningsleiding op roestvaststalen goten.
14 4
- Aanleggen van de vereffeningsleiding van de CAP naar de centraaldoos. - Aansluiten van de vereffeningsleiding op de waterleiding met een aardklem. - Aansluiten van cv-leidingen op de radiatoren met een aardklem. - Aansluiten van de wasmachines op het CAP (indien van toepassing). - Meten of de verbindingen op de goede wijze tot stand zijn gebracht. Bekijk de film op www.youtube.com/installtv
IK03 Impuls 14
03-03-2009
09:21
Pagina 5
otib nieuws
cursussen
Training praktisch personeelsmanagement Workshops Loopt u al langer rond met vragen als ‘Hoe kan ik mijn medewerkers sti- 45+ starten weer! muleren?’, ‘Hoe bereid ik de functioneringsgesprekken met mijn medewerkers zo goed mogelijk voor?’ of ‘Hoe zet ik een effectief personeelsbeleid neer?’. De training ‘Praktisch Personeelsmanagement’ helpt u bij al deze vragen en nog veel meer. Otib heeft speciaal voor de technische installatiebranche ‘Praktisch Personeelsmanagement’ laten ontwikkelen. Otib organiseert de training een beperkte periode tegen een speciaal laag tarief. Kortom: dit is hèt moment om u aan te melden voor deze training! ‘Praktisch Personeelsmanage ment’ is bedoeld voor werkgevers, leidinggevenden, projectleiders en andere mede-
werkers die hun P&O-vaardigheden willen versterken, hun beleid willen ontwikkelen of tegen het licht willen houden. Het vertrekpunt is de dagelijkse praktijk. Met praktische oefeningen krijgt de deelnemer een concrete basis voor een goed P&O-beleid. Meer informatie: www.otib.nl/praktischpersoneelsmanagement of tel. 0800 – 8855 885.
Nieuwe publicaties Otib Binnenkort verschijnen er twee nieuwe handige Otib-naslagwerken: • ‘Wat heeft u aan Otib in 2009?’ is een handig boekje dat een overzicht biedt van de belangrijkste projecten en regelingen die Otib heeft te bieden. • De nieuwe cursuscatalogus ‘Verder in elektro-, installatie- en koudetechniek’ verschijnt binnenkort. Dit naslagwerk geeft een overzicht van een groot aantal cursussen en trainingen over de vakgebieden koudetechniek en luchtbehandeling, sanitair en werktuigbouwkunde, klimaatbeheersing en elektrotechniek en ict. Voor meer informatie: www.otib.nl
Cursussen aarding Veiligheidsaarding elektrotechnische installaties Voor wie? Monteurs, adviseurs en ontwerpers. Waar? www.cursusloket.nl, www.SBKadvies.nl.
Veilig aarden van steigers Voor wie? Voormannen, (chef-)monteurs en steigerbouwers. Waar? www.trainingscaffolding.com.
Tijdelijke Elektrische Installaties
Installatiebedrijven krijgen meer oog voor de toegevoegde waarde van 45plussers voor hun bedrijf. Otib organiseert voor deze groep werknemers speciaal de ‘Workshop 45+, een pluspunt voor de branche!’ In deze workshops kunnen deelnemers hun ervaringen delen en leren ze de mogelijkheden voor de toekomst te verkennen. Na het volgen van de workshop ontvangt de werknemer een 45 pluswaardebon van 500 euro. In overleg met de werkgever kan deze bon worden ingezet voor het volgen van cursussen en trainingen. Werkgevers ontvangen in 2009 voor iedere werknemer die onder werktijd deelneemt aan een workshop 45+ een tegemoetkoming in de loonkosten van 150 euro. Wanneer een bedrijf meer dan acht werknemers heeft die 45 jaar of ouder zijn en de workshop door werknemers willen laten volgen, kan worden gebruikgemaakt van de incompany-training. Voor meer informatie: www.45plus.otib.nl.
Monteur Aarding & Bliksembeveiliging (MABO)
Panelenbouw NEN-EN 60439-1 inspecteurs
Voor wie? Monteurs bliksembeveiliging en/of aarding. Waar? www.cursusloket.nl, www.SBKadvies.nl.
Voor wie? Onderhouds- en servicemonteurs. Waar? www.cursusloket.nl, www.SBKadvies.nl, http://cursussen.nen.nl.
Normen en metingen voor elektrische installaties in woningen Voor wie? Monteurs. Waar? www.cursusloket.nl.
Explosiegevoelige procesinstrumentatie
Voor wie? (Elektro-)monteurs. Waar? www.SBKadvies.nl.
Voor wie? Elektro- en instrumentatietechnici Waar? www.qts.nl.
NEN 1010 voor monteurs
NEN 1010 Utiliteit & Industrie
Voor wie? Uitvoerend monteurs. Waar? www.cursusloket.nl, www.SBKadvies.nl, www.ponsioen.biz, www.booa.nl, www.ebr-waalwijk.nl.
Voor wie? Monteurs Sterkstroominstallaties, Elektromonteurs. Waar? www.booa.nl, www.mijnkenteq.nl.
Opfris Technicus aarding en bliksem- en overspanningsbeveiliging (TAB & TAO) Voor wie? Inspecteurs, ontwerpers en monteurs. Waar? www.cursusloket.nl, www.SBKadvies.nl.
Overspanningsbeveiliging en aarding in telematica-installaties Voor wie? Monteurs, technici Sterkstroominstallaties, mts-E gediplomeerden. Waar? www.cursusloket.nl, www.SBKadvies.nl. 14 5
