IK01 Impuls 23
06-01-2010
14:18
Pagina 1
Katern voor scholing, her- en bijscholing
23 Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en OTIB januari 2010
inHoud 1 Plaatsen van een gevelkraan
5 Otib-nieuws
Plaatsen van een gevelkraan Veel woningen hebben een of meer gevelkranen. Ze worden voor verschillende doelen ingezet, zoals wassen van de auto, besproeien van de tuin of schoonmaken van de ramen. Niet alle gevelkranen hoeven aan dezelfde voorwaarden te voldoen. Welke voorwaarden van toepassing zijn, hangt af van de situatie ter plaatse. Zo moet een traditionele gevelkraan afzonderlijk afsluitbaar en aftapbaar zijn, omdat deze niet vorstbestendig is.
5 Cursussen
Door: Han Brouwer-Keij Alle in Nederland geplaatste gevelkranen hebben in principe een aansluiting voor een slangwartel. Voor de bediening kunnen ze – afhankelijk van het type kraan – zijn uitgevoerd met een kruk, knop, imbussleutel of verschillende vormen van sleutels. Een belangrijk onderscheid is te maken tussen traditionele, niet vorstbestendige gevelkranen en vorstbestendige gevelkranen.
Soorten gevaar Behalve het gevaar van lekkage door bevriezing bestaat bij gevelkranen ook het gevaar van terugstroming. Hierbij worden de volgende twee principes onderscheiden: - zuigkruisverbindingen; - perskruisverbindingen. Een zuigkruisverbinding is een situatie waarbij door terugheveling ongewenste stoffen kunnen terugstromen in de drinkwaterinstallatie. Zo’n situatie kan zich voordoen als in de drinkwaterinstallatie een onderdruk ontstaat (een druk lager dan de atmosferische druk), bijvoorbeeld door grote afname elders. Bij een perskruisverbinding kunnen door terugpersing ongewenste stoffen in de drinkwaterinstallatie terugstromen. Zo’n situatie
kan zich voordoen als in een toestel, bijvoorbeeld een cv-installatie, een hogere druk ontstaat dan in de drinkwaterinstallatie. Dat kan door opwarming of daling van de barometerstand. Een ander gevaar is beschadiging door vandalisme. Vooral gevelkranen langs de openbare weg kunnen worden afgebroken, waardoor wateroverlast kan ontstaan.
Beveiligingen tegen terugstromen Voor standaardsituaties in woningen komen in principe de volgende twee soorten beveiligingen in aanmerking: - beluchters van het type DA (met bewegende delen), al of niet in de tapkraan ingebouwd; - keerkleppen van het type EB (veerbelast en niet-controleerbaar). Beluchters beveiligen tegen zuigkruisverbindingen als ze minstens 30 cm boven het hoogste werkingsniveau zijn aangebracht. Die hoogte is nodig om de kleefkracht van de klep te overwinnen. Het hoogste werkingsniveau is echter moeilijk te bepalen. De kraan zit standaard op 50 cm boven het maaiveld, als de beluchter dan op 80 cm zit, voldoet een beluchter voor een kraan zonder slangwartel. Zodra echter een slang
1. Traditionele gevelkraan met losse sleutel, vorstvrije gevelkraan Polaris met losse sleutel en Kiwa-keur, en vorstvrije gevelkraan Sepp-Eis met kruk en Kiwa-keur. 23 1
IK01 Impuls 23
06-01-2010
14:18
Pagina 2
plaatsen van een gevelkraan
aan de kraan wordt gekoppeld, kan het werkingsniveau ineens veel hoger liggen. Daarnaast is het niet zo’n fraai gezicht als op de gevel een kraan met daarboven nog een stuk leiding met beluchter is geïnstalleerd. Vandaar dat vaak wordt gekozen de beluchter in de gevelkraan te integreren of aan de uitlaat te schroeven. In dat geval moet tevens een keerklep worden gemonteerd. Keerkleppen beveiligen tegen perskruisverbindingen. Omdat bij een gevelkraan zowel een zuigkruisverbinding als een perskruisverbinding kan voorkomen, moeten zowel een beluchter als een keerklep worden gemonteerd. De beluchter moet altijd na de tapkraan worden geïnstalleerd (dus aan de kant van de slang) terwijl de keerklep voor de tapkraan wordt gemonteerd.
Vandaalbestendige gevelkraan Veel gevelkranen zijn min of meer vandaalbestendig. Door toepassing van een sleutel kunnen vandalen de kraan niet gemakkelijk openen. Het is echter nog steeds mogelijk de gehele kraan van de muur te breken, waardoor wateroverlast kan ontstaan. In afbeelding 2 is een gevelkraan weergegeven, waarbij de bedieningskraan, die als kogelkraan binnen de gevel is geplaatst, wordt bediend via een inbussleutel vlak boven de kraanuitloop. Omdat het bedieningsorgaan binnen de gevel is geplaatst,
2. Vorstvrije en vandaalbestendige gevelkraan. 23 2
Belangrijke normen en richtlijnen -
NEN 1006:2002 NL,
‘Algemene voorschriften voor leidingwaterinstallaties’ (AVWI-2002). ‘Bescherming tegen verontreiniging van drinkwater in waterinstallaties en algemene eisen voor inrichtingen ter voorkoming van verontreiniging door terugstroming’. - Waterwerkbladen, Kiwa. - Kleintje water, Isso. NEN-EN 1717:2000 EN,
is de gevelkraan daardoor vandaalbestendig. Een mooie bijkomstigheid is dat de kraan hierdoor ook vorstbestendig is.
buitenkraan keukenkraan
Afsluitbaarheid en aftapbaarheid Traditionele gevelkranen met de daarbij behorende leiding zijn niet vorstbestendig en moeten daarom in de winterperiode worden afgesloten en afgetapt. De afsluiter moet worden aangebracht op een goed bereikbare plek. Daarom is het verstandig een afsluiter aan het begin van de leiding naar de gevelkraan te plaatsen. De keerklep wordt vlak na de afsluiter geplaatst, met een aftapkraan direct na de keerklep. De leiding moet zo worden aangelegd dat al het water via de tap- of aftapkraan kan worden afgetapt (afbeelding 3). Nadat de afsluiter is gesloten, mogen geen ‘dode’ leidingen ontstaan. Als de leiding naar een gevelkraan aan de achtergevel vanuit de meterput aan de voorgevel is aangelegd – zonder dat er andere toestellen op zijn aangesloten – moeten de afsluiter, keerklep en aftapkraan in die meterput worden gemonteerd. Wanneer dat bezwaren oplevert, kan bijvoorbeeld een lus langs de achtergevel worden gelegd die uitkomt op een veelgebruikt toestel. In dat geval wordt bij de achtergevel een T-stuk in de lus aangebracht, waarop direct de afsluiter wordt gemonteerd. Vorstbestendige gevelkranen hoeven niet apart afsluitbaar te zijn, ze hoeven immers niet afzonderlijk te worden afgetapt. Wel moeten een beluchter en een keerklep worden aangebracht. Indien de keerklep niet in het toestel is geïntegreerd, moet deze binnen de gevel worden gemonteerd. Ook bij vorstbestendige gevelkranen moet worden voorkomen dat ‘dode’ leidingen ontstaan. De beste oplossing hiervoor is de aanleg van een stromende lus, natuurlijk in een vorstvrij gebied (afbeelding 4).
meterput
3. Afsluitbare en aftapbare traditionele gevelkraan.
buitenkraan
keukenkraan
meterput
4. Stromende lus naar vorstbestendige gevelkraan.
Ditzelfde principe kan worden toegepast voor traditionele gevelkranen. In dat geval moet voor de keerklep een afsluiter worden geplaatst en vlak na de keerklep een aftapkraan.
Werking vorstbestendige kranen Er zijn diverse soorten vorstbestendige gevelkranen, zoals de Polaris vorstbestendige gevelkraan, de vandaalbestendige, vorstvrije gevelkraan en de Sepp-Eis vorstbestendige gevelkraan. Bij de Polaris-gevelkraan (afbeelding 5) wordt een koperen buis samen met een gevelplaat (1A) en kraanhuis (1C) met geïntegreerde beluchter door het gat in de muur geschoven en vastgeschroefd aan de
IK01 Impuls 23
06-01-2010
14:18
Pagina 3
plaatsen van een gevelkraan
slang is afgekoppeld. De Polaris-gevelkraan heeft een standaardlengte die geschikt is voor een muur van 50 cm dik. Hij is in te korten tot een muurdikte van 11 cm.
Vandaalbestendige, vorstvrije gevelkraan
5. Werkingsprincipe van de Polaris vorstbestendige gevelkraan. (bron
VSH)
6. Werkingsprincipe van de vandaalbestendige, vorstvrije gevelkraan. (bron
muur. Een bedieningsstift (2) met centreerringen wordt van binnenuit in de koperen buis gestoken. Aan het eind van de bedieningsstift zit een klep die de buis kan afdichten op de klepzitting in de knie (5), als de knie en het bovendeel van de kraan (3) zijn gemonteerd. Aan de inlaatzijde van de knie zit een keerklep die terugstromen verhindert. Als de gebruiker water – met of zonder slang aan de kraan – heeft getapt, sluit hij de gevelkraan. Hierdoor wordt de klep op de zitting van de knie gedrukt. Dit is de ‘zomerstand’. Aan de zijkant van het kraanhuis zitten twee gaatjes. Als na sluiting van de klep de knop nog verder wordt doorgedraaid, worden deze gaatjes tegelijk geopend. Het bovenste gaatje fungeert dan als luchttoevoer, het onderste als wateraf-
VSH)
voer. Dit is de ‘winterstand’ en hierdoor loopt de buis leeg. Dit principe werkt ook als aan het eind van de slang een afsluitorgaan zit, het werkt echter niet als de gevelkraan niet wordt gesloten in de ‘winterstand’. Wanneer de buis leegloopt, stroomt een hoeveelheid water uit de buis die wel vrij moet kunnen weglopen. Opstelling in een tuinkast kan daarom overlast geven. Maak de klant duidelijk dat de kraan niet lekt, maar dat het noodzakelijk is dat het water uit de buis loopt. Bij andere fabrikaten wordt de lucht op een andere manier toegevoerd, bijvoorbeeld langs de spindel of door de beluchterklep te openen. Weer andere fabrikaten hebben geen luchttoevoervoorziening. In dat geval kan de leiding slechts leeglopen als de
De vandaalbestendige, vorstvrije kraan (afbeelding 6) heeft ongeveer hetzelfde werkingsprincipe als de Polaris. Het enige verschil is dat binnen de gevel een kogelkraan is toegepast. Hierdoor kan de bedieningsstift niet door de aanvoerbuis, zodat de uitloop apart door de muur wordt gevoerd. Deze gevelkraan heeft een standaardlengte die geschikt is voor een muur van 40 cm dik. Hij is in te korten tot een muurdikte van 11 cm. De Sepp-Eis vorstbestendige gevelkraan (afbeelding 7) heeft een heel ander werkingsprincipe dan eerdergenoemde vorstbestendige gevelkranen. In de geveldoorvoering zit namelijk een verenpakket. De kraan zelf is sterk genoeg zonder schade bevriezing te doorstaan. Zodra echter het water in de geveldoorvoering bevriest, loopt de druk op. Hierdoor wordt de veer die in een kamer rondom de buis is geplaatst, ingedrukt en schuift de O-ring aan het begin op. Zo onstaat ruimte het extra volume van het water op te vangen. Zodra het ijs weer smelt neemt de veer zijn oorspronkelijke vorm weer aan. Het deel met de veer kan niet worden ingekort, omdat dit aan de binnenkant van de doorvoer zit.
Kiwa-keur Lang niet alle gevelkranen hebben een volledig Kiwa-keur. Vooral bij de vorstbestendige kranen is het een kwestie van goed de documentatie lezen. Sommige fabrikanten geven aan dat al hun vorstbestendige kranen zijn uitgevoerd met een Kiwagekeurde keerklep. Andere fabrikanten leveren (een deel van hun) kranen, waarbij de gehele kraan een Kiwa-keur heeft. 7. Principe vorstvrije Sepp-Eis gevelkraan (bron:
VSH).
23 3
IK01 Impuls 23
06-01-2010
14:18
Pagina 4
plaatsen van een gevelkraan
Stappenplan montage Polaris-gevelkraan Voorbereiding - spoel voordat je begint de aanvoerleiding door; - bepaal de plaats van de gevelplaat (1A, afbeelding 5); - controleer of er (elektra)leidingen in de muur aanwezig zijn; - teken de gaten af met het sjabloon (afbeelding 8) en boor gaten van Ø 8 mm; - boor het doorvoergat voor met een boor van 8 of 10 mm onder een hoek van 1° (de gevelplaat is namelijk voorgemonteerd onder een hellingshoek van 1°); - boor het doorvoergat van buitenaf door het buitenspouwblad met een boor van Ø 28 mm; - boor het doorvoergat van binnenaf door het binnenspouwblad met een boor van Ø 28 mm; - verwijder steengruis uit het geboorde gat.
8. Sjabloon voor gevelplaat.
10. Buis afwaterend naar buiten monteren.
23 4
Op maat maken - bepaal de afzaagmaat voor de aanvoerbuis en de bedieningsas (afbeelding 9); - verwijder bramen en zaagsel op of uit de aanvoerbuis en de bedieningsas. Monteren doorvoer en leiding - steek de buis van de gevelkraan van buitenaf in het doorvoergat (Ø 28 mm) en bevestig de gevelplaat (1A, afbeelding 5); - plaats de rozet (4, afbeelding 5) tegen de binnenzijde van de muur over de aanvoerbuis; - plaats de centreerringen op de bedieningsas op 6 cm van beide einden (bij kleine muurdikte op 3 cm); - schuif de bedieningsas (2, afbeelding 5), met de afdichtingsklep richting knelknie (5, afbeelding 5), in de aanvoerbuis (1, afbeelding 5); - schuif de knelknie (5, afbeelding 5) tot
aan de aanslag over aanvoerbuis (afbeelding 10) en monteer de waterleiding; - draai de knelmoeren handvast aan en trek ze daarna met een steeksleutel nog ¾ omwenteling vaster. Monteren van de kraankap - monteer het bovendeel (2, afbeelding 5) op de gevelkraan (1C, afbeelding 5); - monteer de kraanknop (6, afbeelding 5) op het bovendeel (3, afbeelding 5). Inbedrijfstelling - vul de installatie; - ontlucht de installatie; - controleer of de buis leegloopt in winterstand; - instrueer de klant over de werking. Bekijk de video op www.installtv.nl
9. Bepalen afkortmaat X (400 – muurdikte).
11. Knie met keerklep binnen de gevel.
IK01 Impuls 23
06-01-2010
14:18
Pagina 5
otib-nieuws
cursussen
Sharkworld wint Japan Prize 2009 Geheimen van de De online trainingsgame Sharkworld, speciaal ontworpen voor de technische installatiebranche, heeft de Japan Prize 2009 gewonnen. Otib is bijzonder trots op de toekenning van deze internationale prijs en ziet het als een aanmoediging om de game nog actiever in de branche in te zetten. Met Sharkworld, ontwikkeld door Ranj, realiseert het opleidingsfonds een interactieve online trainingsomgeving voor technische projectleiders. Sharkworld laat de speler een uitdagend project in China halverwege de rit overnemen. Het spel bevat een combinatie van projectmanagementtools, computergraphics en videomateriaal uit Shanghai met Chinese acteurs. Sharkworld communiceert met de speler via internet, e-mail, sms en voicemail. Met dit baanbrekende project daagt Otib ambitieuze (aankomende) werknemers uit zich verder te ontwikkelen tot technisch projectleider. Al eerder won Sharkworld de Dutch Game Award. Kijk voor meer informatie op www.sharkworld.nl.
Succesvol jeugdprogramma over techniek opnieuw gestart Cluebie, het tv-programma waarin de digitale leefwereld van kinderen en jongeren tussen de 8 en de 15 jaar centraal staat, wordt opnieuw uitgezonden. Het programma wordt mede mogelijk gemaakt door Otib. Presentator Koert-Jan de Bruijn verkent samen met kinderen onder andere de installatietechniek in vliegtuigen maar speelt ook Pool Paradise, het spel van de technische installatiebranche die de gamer uitdaagt hét ultieme zwemparadijs te realiseren. De invalshoek van Cluebie is altijd fun, waarbij kinderen daarnaast nog de nodige kennis opsteken en op de hoogte worden gehouden van allerlei digitale nieuwtjes, weetjes en feitjes. Kijk voor meer informatie op www.cluebie.nl.
Cursussen Voorschriften water (AVWI) voor monteurs Voor wie? installatiemonteur, servicemonteur en onderhoudsmonteur. Waar? www.mijnkenteq.nl, www.iwmiddenoost.nl, www.roizwn.nl, www.roi-brabant.nl, www.cursusloket.nl, www.roinn.nl, www.iwzh.nl.
Instructie sanitaire installaties Voor wie? Adviseurs Legionellapreventie, leidinggevende installateurs, medewerkers service en onderhoudsdiensten en installatiedeskundigen. Waar? www.isso.nl.
Aanleggen installatieleidingen W Voor wie? Monteur installatietechniek (in opleiding). Waar? www.roi-utrecht.nl.
kerstversiering Kerst is het feest van het licht, maar achter het vrolijke decemberlicht gaan allerlei vormen van techniek schuil: bomen, straten, huizen en tuinen die extra verlicht zijn, kerststallen die mooi worden uitgelicht. In het laatste boekje van de reeks ‘Geheimen van…’ laat Otib kinderen uit het basisonderwijs kennismaken met de technische achtergronden van schijnbaar alledaagse dingen. De techniek van de installatie van kerstlampjes binnen en buiten, veilig gebruik van kaarsjes en elektriciteit, zorgen voor blusmiddelen en brandveiligheid wordt op een toegankelijke en aantrekkelijke manier aan de leerlingen gepresenteerd. In de serie verschenen onder andere ook ‘Geheimen van de dierentuin’, ‘Geheimen van het zwembad’ en ‘Geheimen van de schoolbel’. Exemplaren van dit boekje en eerdere uitgaven zijn kosteloos op te vragen via www.otib.nl.
Tekenaar gebouwinstallaties sanitair (TGI san)
Montage-assistent installatietechniek (MASi)
Voor wie? Schoolverlater Vmbo, assistentverwarmingsmonteur, assistent-installatiemonteur, tekenaar gebouwinstallaties cv en ventilatie. Waar? www.roc.nl.
Voor wie? Voortijdig schoolverlater (Vmbo), schoolverlater (Vmbo) zonder technische richting. Waar? www.roc.nl.
Tekenaar gebouwinstallaties sanitair, cv en ventilatie (TGI san, cv/vent) Voor wie? Assistent-installatiemonteur, assistent-verwarmingsmonteur, tekenaar gebouwinstallaties cv en ventilatie, tekenaar gebouwinstallaties sanitair, schoolverlater Vmbo. Waar? www.roc.nl.
Installatiemonteur met specialisatie woningbouw (IMw) Voor wie? Installatiemonteur dakbedekkingen, installatiemonteur utiliteit, assistentinstallatiemonteur met specialisatie verwarming, assistent installatiemonteur met specialisatie dak. Waar? www.roc.nl.
Servicetechnicus (ST) Installatietechniek (Eerste monteur woningbouw) Voor wie? Monteur (niveau 2). Waar? www.roc.nl.
Voor wie? Servicemonteur verwarmingstechniek, middenkaderfunctionaris, servicemonteur installatietechniek Waar? www.roc.nl.
23 5
