Inhoud
Redactie en lijst van auteurs
26
Voorwoord
31
1 1.1 1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.4 1.4.1 1.5 1.5.1 1.6 1.7 1.8 2 2.1 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.4.1
de el i s poed eisende zorg
33
Het acuut zieke kind C.M.P. Buysse, E.N. de Jager, M. de Hoog Inleiding A = airway (luchtwegen) B = breathing (ademhaling) Ademarbeid Effectiviteit van de ademarbeid: gaat er lucht in en uit de longen? Hoe goed is de gaswisseling? Systemische effecten van een insufficie¨nte ademhaling C = circulatie Systemische effecten van circulatoire insufficie¨ntie D = disability Bewustzijnsniveau E = exposure G = glucose Samenvatting
35
Resuscitatie van een pasgeborene A.H.L.C. van Kaam Richtlijnen voor resuscitatie van een pasgeborene Basic life support bij kinderen en advanced pediatric life support J.K.W. Kieboom, N.M. Turner Inleiding Advanced pediatric life support (apls) Opheffen van een luchtwegobstructie Volgorde van handelen bij circulatiestilstand Niet-schokbaar ritme: circulatiestilstand met asystolie of Polsloze Electrische Activiteit
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
35 35 35 35 36 36 37 37 38 38 38 39 39 40 40 42 42 42 45 45 45
005
6
Compendium kindergeneeskunde
3.4.2
4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.4 4.5 4.6 4.6.1 4.6.2 4.6.3 4.6.4 4.7 4.7.1 4.7.2 4.7.3 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 6 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7
Schokbaar ritme: circulatiestilstand met ventrikelfibrilleren of ventrikeltachycardie Shock J.A. Hazelzet Definitie Symptomen Pathofysiologie Hart Weerstandscircuit Capillair bed Veneus stelsel Bloedvolume Classificatie Monitoring Behandeling Optimaal circulerend bloedvolume Optimale pompfunctie van het hart Optimale ventilatie en oxygenatie Ondersteunende behandeling Anafylactische shock Belangrijkste allergenen Symptomen Behandeling Acute hartritmestoornissen M. van Osch-Gevers, M. de Hoog Tachycardiee¨n Sinustachycardie Supraventriculaire tachycardie Breedcomplextachycardie Ventrikelfibrilleren (vf) Bradycardiee¨n Sinusbradycardie Sicksinussyndroom av-blok Ademhalingsinsufficie¨ntie K.F.M. Joosten, A.P.M. Duyndam Definitie Etiologie Symptomen Gaswisseling: begrippen Diagnostiek Behandeling Beademing
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
47 49 49 49 49 49 50 50 50 50 50 50 51 51 52 52 54 54 54 54 55 57 57 57 57 59 60 60 61 63 63 64 64 64 64 64 65 65 66
006
7
Inhoud
7 7.1 7.2 7.3
Inspiratoire stridor K.F.M. Joosten Laryngitis subglottica en laryngotracheobronchitis Epiglottitis Aspiratie van corpus alienum
68 68 69 69
8
Acute astma-aanval M. de Hoog, C.M.P. Buysse
70
9
Status epilepticus M. de Hoog, K.F.M. Joosten
72
10
Coma en intracranie¨le drukverhoging M. de Hoog Coma Acute maatregelen Etiologie Symptomen Diagnostiek Prognose Intracranie¨le drukverhoging Etiologie Symptomatologie Behandeling
74
10.1 10.1.1 10.1.2 10.1.3 10.1.4 10.1.5 10.2 10.2.1 10.2.2 10.2.3 11 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 12 12.1 12.2 12.3 12.4 12.5 12.6 12.7 13 13.1 13.1.1 13.1.2
Verdrinking J.K.W. Kieboom Definitie Pathofysiologie Risicofactoren Symptomen Behandeling Vergiftiging C.M.P. Buysse, H.A. Moll Inleiding Vragen bij eerste screening Lichamelijk onderzoek Verdere evaluatie Aanvullend onderzoek (mag niet onnodig vertragend werken!) Behandeling Alcoholintoxicatie Hypo- en hyperthermie J.A. Hazelzet Hypothermie Lokale bevriezing Algemene hypothermie
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
74 74 74 74 76 76 77 77 77 77 78 78 78 78 78 79 83 83 83 83 83 83 84 85 89 89 89 89
007
8
Compendium kindergeneeskunde
13.2 13.2.1 13.2.2
Hyperthermie Ernstige hyperthermie Maligne hyperthermie
89 89 90
14
Apparent life threatening event K.F.M. Joosten Inleiding Etiologie Anamnese Lichamelijk onderzoek Diagnostiek Behandeling
92 92 92 93 94 94 94
de el ii algemene onde rwerpen
97
Verrichtingen P.C.J. de Laat, G. Derksen-Lubsen, R.R. de Krijger Maten Pijnstilling en sedatie Richtlijnen voor desinfectie Lumbaalpunctie Liquorpunctie uit ventrikelreservoir Arteriaradialiskatheter Arteria-umbilicaliskatheter Vena-umbilicaliskatheter Pleurapunctie Pneumothoraxdrainage Spoedbehandeling van een spanningspneumothorax Plaatsen van definitieve thoraxdrain Arteriepunctie Maagsonde, duodenumsonde, maagspoelen, percutane enteroscopische gastrostomie, MicKey-button Maagsonde, duodenumsonde Maagspoelen peg-katheter (percutane endoscopische gastrostomie) Wisselen MicKey-ballonkatheter Blaaspunctie bij kinderen jonger dan 3 jaar Blaaskatheterisatie Beenmergpunctie Botnaald Beenmergbiopsie Implanteerbaar intraveneus toedieningssysteem (Port-a-cath1, pac) Algemeen Aanprikken Onderhoud Bloed afnemen Bolusinjectie Infuus
99
14.1 14.2 14.3 14.4 14.5 14.6
15 15.1 15.2 15.3 15.4 15.5 15.6 15.7 15.8 15.9 15.10 15.10.1 15.10.2 15.11 15.12 15.12.1 15.12.2 15.12.3 15.12.4 15.13 15.14 15.15 15.16 15.17 15.18 15.18.1 15.18.2 15.18.3 15.18.4 15.18.5 15.18.6
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
99 99 99 99 101 101 1 02 1 02 1 05 1 05 1 05 1 05 1 06 1 06 1 06 1 06 1 06 1 07 1 07 1 08 1 08 1 09 1 09 1 09 1 09 1 10 1 10 1 10 1 10 111
008
9
Inhoud
15.18.7 15.19 15.20 15.21 15.21.1 15.21.2 15.21.3 15.21.4
Obstructie Huidbiopsie Intubatie Weefselonderzoek Inleiding Cytologie Histologie Speciale technieken
111 111 1 12 1 12 1 12 1 12 1 12 1 13
Voeding en die¨tetiek H.S.A. Heymans, M.E. Dijsselhof 16.1 Inleiding 16.2 Voeding van de gezonde zuigeling 16.2.1 Borstvoeding/kunstmatige zuigelingenvoeding 16.2.2 Voordelen van moedermelk 16.2.3 Samenstelling van moedermelk 16.2.4 Uitscheiding van geneesmiddelen in moedermelk 16.2.5 Besmetting van moedermelk 16.2.6 Verontreiniging van moedermelk 16.2.7 Suppletie bij borstvoeding 16.3 Volledige kunstmatige zuigelingenvoeding 16.4 Bijvoeding 16.5 Bijzondere kunstmatige zuigelingenvoeding 16.5.1 Voeding met een laag lactosegehalte/sojavoeding 16.5.2 Voeding op basis van eiwithydrolysaat 16.5.3 Alternatieve voeding 16.6 Voeding voor te vroeg geborenen 16.7 Richtlijnen goede voeding 16.8 (Semi-)elementaire voeding 16.9 Sondevoeding 16.10 Parenterale voeding 16.11 Nutritional assessment 16.11.1 Acute ondervoeding 16.11.2 Chronische ondervoeding
1 14 1 14 1 14 1 15 1 16 1 16 1 16 1 16 1 17 1 17 1 17 1 18 1 19 1 19 1 19 121 121 1 22 1 22 1 25 1 27 1 29 1 29
17
1 30
16
17.1 17.2 17.2.1 17.2.2 17.2.3 17.2.4 17.3 17.4
Dehydratie en water- en zouthuishouding P.C.J. de Laat, J.E. Kist-van Holthe tot Echten Inleiding Behandeling van dehydratie Algemene uitgangspunten Algemene strategie Orale behandeling Parenterale behandeling Metabole acidose Algemene opmerkingen
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
1 14
1 30 1 30 1 30 1 30 131 1 33 1 35 1 36
009
10
Compendium kindergeneeskunde
18 18.1 18.2 18.2.1 18.2.2 18.2.3 18.2.4 18.3 18.3.1 18.3.2 18.3.3 18.4 19 19.1 19.2 19.3 19.3.1 19.3.2 19.3.3 19.4 19.4.1 19.4.2
20
20.1 20.1.1 20.1.2 20.1.3 20.2 20.2.1 20.2.2 20.2.3 20.3 20.4 20.4.1 20.4.2 20.4.3 20.5
Beeldvormende diagnostiek H.C. Holscher Inleiding Voorbereiding Conventioneel onderzoek Echografie Computertomografie (ct) Magnetic resonance imaging (mri) Systematische beoordeling Thorax Buikoverzichtsfoto (boz) Skelet Indicaties Evidence-based medicine H.A. Moll, G. Derksen-Lubsen Frequentie van ziekten Parameters Voorbeelden Voorbeeld risicofactor Voorbeeld behandelingsresultaat Voorbeeld diagnostische test Evidence-based medicine in de praktijk Stellen van een beantwoordbare klinische vraag ‘Critical appraisal’ van een studie naar een interventie of diagnostische test Handelen bij overlijden D.M.C.B. van Zeben-van der Aa, R.R. de Krijger, B.A. Semmekrot, H.M. Oudesluys-Murphy De Wet op de lijkbezorging en de nodo-procedure Natuurlijk en niet-natuurlijk Onverwacht en onverklaard Vaststellen doodsoorzaak Procedure obductie Verklaring van natuurlijke dood Toestemming van de nabestaanden Uitvoering Bijzondere situaties Onderzoek en veiligstellen van materiaal bij plotseling onverwacht overlijden Schouwing Postmortale anamnese, (specie¨le) anamnese, postmortaal pediatrisch, laboratorium- en beeldvormend onderzoek door de kinderarts Postmortaal pathologisch onderzoek/obductie door de patholoog Beleid rond begeleiding ouders
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
141 141 141 141 141 1 42 1 42 1 42 1 42 1 42 1 43 1 43 1 46 1 46 1 46 1 47 1 47 1 48 1 49 1 49 1 49 1 50 1 52
1 52 1 52 1 52 1 52 1 53 1 53 1 53 1 53 1 54 1 54 1 54 1 55 1 57 1 57
010
11
Inhoud
21 21.1 21.2 21.3 21.4 21.5 21.6 21.7 21.8 21.9 21.10 22 22.1 22.2 22.3 23 23.1 23.2 23.2.1 23.2.2 23.2.3 23.2.4 23.2.5 23.3 23.3.1 23.3.2 23.3.3 23.3.4 23.3.5 23.3.6 23.4 23.4.1 23.4.2 23.4.3 23.4.4 23.4.5 23.4.6 24 24.1
de el iii i nfec tieziekt e n e n i m m u no lo g i e
159
Vaccinatie R.J.F. Burgmeijer Organisatie van vaccinaties bij kinderen in Nederland Vaccinbeheer Vaccinatieschema van het rvp Simultaan vaccineren, intervallen en uitwisselbaarheid van vaccins Inhaalschema’s Vaccineren van zieke kinderen Contra-indicaties Bijwerkingen In Nederland geregistreerde vaccins Informatie over vaccins en vaccinaties
161 161 161 1 62 1 62 1 64 1 64 1 66 1 69 1 70 1 70
Virale diagnostiek A.C.T.M. Vossen Virale diagnostiek algemeen Materiaal Methoden
171
Koorts en koortssyndromen R. Oostenbrink, J. Frenkel Definitie koorts Acute koorts Epidemiologie en differentiaaldiagnose Symptoom/klacht Laboratoriumonderzoek Beleid Complicaties Chronische koorts Symptoom/klacht Differentiaaldiagnose Aanvullend onderzoek Diagnose Therapie Complicaties Ziekte van Kawasaki (mucocutaan lymfekliersyndroom) Etiologie Symptomen Diagnostiek Differentiaaldiagnose Complicaties Behandeling
1 77
Infectieziekten N.G. Hartwig, Th.F.W. Wolfs Infecties van het centrale zenuwstelsel (czs)
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
171 171 1 72
1 77 1 77 1 77 1 78 1 78 1 79 1 79 1 79 1 79 1 80 1 80 1 83 1 83 1 83 1 85 1 85 1 85 1 86 1 86 1 86 1 86 1 88 1 88
011
12
Compendium kindergeneeskunde
24.1.1 24.1.2 24.2 24.2.1 24.2.2 24.2.3 24.3 24.3.1 24.3.2 24.3.3 24.3.4 24.3.5 24.3.6 24.3.7 24.3.8 24.3.9 24.3.10 24.4 24.4.1 24.4.2 24.5 24.5.1 24.5.2 24.5.3 24.6 24.6.1 24.6.2 24.7 24.7.1 24.7.2 24.8 24.8.1 24.8.2 24.8.3 24.8.4 24.9 24.9.1 24.10 24.10.1 24.11 24.11.1 24.11.2 24.11.3 24.11.4 24.11.5 24.11.6 24.11.7 24.12
Meningitis (Meningo-)encefalitis Ooginfecties Conjunctivitis Hordeolum Oogverwonding of post-ok Bovenste luchtweginfecties Rinitis Sinusitis Adenoı¨ditis/tonsillitis Otitis media acuta Mastoı¨ditis Epiglottitis Faryngitis Roodvonk (scarlatina) Laryngitis subglottica Lymphadenitis colli Onderste luchtweginfecties Pneumonie Kinkhoest (pertussis) Infecties van het maag-darmkanaal Stomatitis Gastritis Enteritis Infecties van de tractus urogenitalis Vulvovaginitis en fluor vaginalis Urineweginfectie Infecties van het skelet Bacterie¨le artritis Osteomyelitis Infecties van het hart Endocarditis Pericarditis Myocarditis Koorts en neutropenie Specifieke bacterie¨le infecties Lyme-ziekte Specifieke parasitaire infecties Toxoplasmose Specifieke virale infecties Waterpokken (varicella) en gordelroos ( herpes zoster) Rodehond (rubella) Mazelen Exanthema subitum (zesde ziekte) Bof (parotitis epidemica) Epstein-barr-virus (mononucleosis infectiosa/ziekte van Pfeiffer) Humaan immunodeficie¨ntievirus (hiv/aids) Aangifte van infectieziekten
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
1 88 1 88 1 89 1 89 1 89 1 89 1 90 1 90 1 90 1 90 191 191 191 1 92 1 92 1 92 1 93 1 93 1 93 1 94 1 94 1 94 1 94 1 95 1 95 1 95 1 96 1 96 1 96 1 97 1 97 1 97 1 98 1 98 1 99 20 0 20 0 20 1 20 1 20 1 20 1 20 2 20 3 20 3 20 3 20 4 20 4 20 8
012
13
Inhoud
25 25.1 25.2 25.3 25.4 25.5 25.6 25.7 25.8 25.9
26 26.1 26.1.1 26.1.2 26.1.3 26.2 26.3 26.4 26.4.1 26.4.2 26.5 26.5.1 26.5.2 26.5.3 26.5.4 26.5.5 26.5.6 27 27.1 27.2 27.3 27.4 27.5 27.5.1 27.5.2 27.6 27.7 27.7.1 27.7.2
Immunodeficie¨ntie E. de Vries, J.J.M.van Dongen Inleiding Recidiverende infecties van de luchtwegen en het kno-gebied ‘Failure to thrive’ Recidiverende pusvormende infecties Ongewone of ongewoon ernstig verlopende infecties Recidiverende infecties met eenzelfde soort pathogeen Auto-immuunziekte of chronisch inflammatoire ziekte; lymfoproliferatie Karakteristieke combinaties van klinische verschijnselen bij bepaalde syndromen Angioneurotisch oedeem
217 217
d e e l i v s p e c i f i e ke a a n d o e n i n g e n
219
Longziekten J.C. de Jongste Longinfecties Bronchiolitis Pneumonie Longtuberculose Pleuravocht Pneumothorax Astma Algemeen Acuut ernstig astma Longfunctieonderzoek Indicaties Piekstroommeter Spirometer, pneumotachograaf (‘elektronische spirometer’) Inflammometrie met no-bepaling in expiratielucht (feno) Bepaling van de bronchiale prikkelbaarheid Overige methoden
22 1
Cystische fibrose H.A.W.M. Tiddens, J.C. Escher, J.C. de Jongste Basisdefect Symptomen Differentiaaldiagnose Laboratoriumonderzoek Behandeling Behandeling van de longinfectie Behandeling van de gastro-intestinale verschijnselen Monitoring Complicaties Pneumothorax Hemoptoe¨
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
21 1 21 1 21 1 212 215 215 216 216
22 1 22 1 22 2 22 3 22 5 22 7 22 8 22 8 23 2 23 3 23 3 23 4 23 4 23 4 23 4 23 5 23 6 23 6 23 6 23 6 23 7 23 7 23 7 24 0 24 0 24 1 24 1 24 2
013
14
Compendium kindergeneeskunde
27.7.3 27.7.4 27.7.5 27.7.6 27.7.7
Allergische bronchopulmonale aspergillose Cor pulmonale Distaal intestinaal obstructiesyndroom (dios) cf-gerelateerde leverziekte cf-gerelateerde diabetes mellitus
24 2 24 2 24 2 24 3 24 4
28
Maag-darm-leverziekten C.M.F. Kneepkens, C.F.M. Gijsbers Leverpathologie: ziektebeelden Cholestatische ziekte in de neonatale periode Leverziekten bij oudere zuigelingen en kinderen Acute leverinsufficie¨ntie Portale hypertensie Leverpathologie: diagnostiek Parameters Diagnostische procedures Maag-darmpathologie: ziektebeelden Malabsorptie Voedselallergie Eosinofiele gastro-intestinale aandoeningen Chronische (geprotraheerde) diarree Buikpijn en functionele gastro-intestinale aandoeningen Obstipatie Chronische inflammatoire darmziekten Gastro-oesofageale refluxziekte en refluxoesofagitis Ulcera van maag en duodenum Maag-darmpathologie: diagnostiek Fecesonderzoek Maagfunctie Exocriene pancreasfunctie Koolhydraat-waterstofademtests Dunnedarmbiopsie Endoscopisch onderzoek Slokdarmonderzoek Rectumonderzoek
24 5
28.1 28.1.1 28.1.2 28.1.3 28.1.4 28.2 28.2.1 28.2.2 28.3 28.3.1 28.3.2 28.3.3 28.3.4 28.3.5 28.3.6 28.3.7 28.3.8 28.3.9 28.4 28.4.1 28.4.2 28.4.3 28.4.4 28.4.5 28.4.6 28.4.7 28.4.8 29 29.1 29.1.1 29.1.2 29.1.3 29.2 29.2.1 29.2.2 29.3 29.4 29.5
Allergologie P.L.P. Brand Achtergronden Typen allergie Diagnostiek van allergie Preventie van allergie Ziektebeelden Voedselallergie Urticaria en angio-oedeem Allergische rinitis Geneesmiddelenallergie Insectenallergie
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
24 5 24 5 24 6 24 8 25 0 25 1 25 1 25 1 25 3 25 3 25 5 25 6 25 7 25 8 25 9 26 1 26 3 26 4 26 4 26 4 26 6 26 6 26 6 26 7 26 7 26 9 27 1 27 3 27 3 27 3 27 4 27 4 27 5 27 5 27 7 27 8 28 0 28 0
014
15
Inhoud
30 30.1 30.2 30.2.1 30.3 30.4 30.4.1 30.4.2 30.5 30.5.1 30.5.2 30.6 30.6.1 30.6.2 30.6.3 30.7 30.8 31 31.1 31.2 31.2.1 31.2.2 31.2.3 31.3 31.4 31.4.1 31.4.2 31.4.3 31.5 31.5.1 31.5.2 31.6 31.7 31.8 31.9 31.10 31.11 32 32.1 32.2 32.2.1 32.2.2 32.2.3
Cardiologie I.M.E. Frohn-Mulder, M. Witsenburg Inleiding Evaluatie van het kind met hartgeruis zonder klachten Beleid bij hartgeruis zonder klachten Ecg-interpretatie bij kinderen Hartritme Normaal hartritme Ritme- en geleidingsstoornissen Pathofysiologie Hartfalen Cyanose Aangeboren hartafwijkingen Diagnostiek Behandeling: algemene principes Specifieke behandeling Postoperatieve problemen Verworven hartafwijkingen Nefrologie K. Cransberg, J. van den Hoek Glomerulaire filtratiesnelheid Acute nierziekte Prerenale acute nierinsufficie¨ntie Renale acute nierinsufficie¨ntie Postrenale acute nierziekte Chronische nierziekte Hypertensie Acute situaties Niet-acute situaties Hypertensie bij pasgeborenen Proteı¨nurie en nefrotisch syndroom Proteı¨nurie Nefrotisch syndroom Hematurie en glomerulonefritis Hemolytisch-uremisch syndroom (hus) Tubulusfunctiestoornissen Nefrolithiasis/nefrocalcinose Antenatale pathologie van de urinewegen Urineweginfecties Oncologie M.M. van den Heuvel-Eibrink, W.J.E. Tissing Epidemiologie Beschrijving van verschillende vormen van kinderkanker Leukemie Maligne lymfomen Hersentumoren
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
28 2 28 2 28 2 28 2 28 3 28 3 28 3 28 3 29 0 29 0 29 2 29 3 29 3 29 4 29 4 29 6 29 6 29 7 29 7 29 7 29 8 29 8 30 0 30 1 30 3 30 3 30 4 30 4 30 5 30 5 30 6 30 7 30 8 30 9 31 1 312 313 316 316 316 316 319 32 1
015
16
Compendium kindergeneeskunde
32.2.4 32.3 32.3.1 32.3.2 32.3.3 32.4 32.5 32.6 33 33.1 33.1.1 33.1.2 33.2 33.2.1 33.2.2 33.2.3 33.2.4 33.3 33.4 33.5 33.5.1 33.6 33.6.1 33.7 33.8 33.8.1 33.8.2 33.9 34 34.1 34.1.1 34.1.2 34.1.3 34.2 34.2.1 34.2.2 34.3 34.4 34.4.1 34.5 34.5.1 34.5.2
Solide tumoren Diagnostiek bij een kind met kanker Vaststellen en classificatie van het type kanker Stageren Voorbereiding op de behandeling Organisatie van zorg, behandeling en registratie van kinderen met kanker in Nederland Supportive care Langetermijneffecten Hematologie I.M. Appel, A. de Goede-Bolder Anemie Anemie met verlaagd aantal reticulocyten: aanmaakstoornis Anemie met verhoogd aantal reticulocyten: acuut bloedverlies/sequestratie in de milt/hemolyse Leukocytose Toename van het aantal neutrofielen: neutrofilie Monocytose Eosinofilie Lymfocytose Leukopenie Trombocytose Trombopenie Idiopathische trombocytopenische purpura (itp) Pancytopenie Aplastische anemie Hemostase Verhoogde bloedingsneiging Stoornissen in de primaire hemostase Stoornissen in de secundaire hemostase: factordeficie¨nties Veneuze trombose: profylaxe, diagnostiek en behandeling bij kinderen Endocrinologie S.L.S. Drop, D. Mul, A.M. Boot, E.L.T. van den Akker Groei Kleine lichaamslengte Grote lichaamslengte Predictie van de volwassen lengte Hypofyseaandoeningen (Pan)hypopituı¨tarisme Hypofysehyperfunctie Diabetes insipidus Syndrome of inappropriate adh (siadh) ‘Cerebral salt wasting’-syndroom Schildklier Hypothyreoı¨die Hyperthyreoı¨die
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
32 2 32 6 32 6 32 7 32 7 32 8 32 8 32 8 33 0 33 0 33 0 33 1 33 2 33 2 33 2 33 2 33 2 33 2 33 3 33 3 33 3 33 3 33 3 33 4 33 5 33 5 33 6 34 0 34 4 34 4 34 4 34 8 34 9 35 1 35 1 35 3 35 4 35 4 35 5 35 7 35 7 35 8
016
17
Inhoud
34.5.3 34.5.4 34.5.6 34.6 34.6.1 34.6.2 34.7 34.7.1 34.7.2 34.7.3 34.8 34.8.1 34.8.2 34.8.3 34.8.4 34.8.5 34.9 34.9.1 34.9.2 34.9.3 34.9.4 34.9.5 34.9.6 34.10 34.11 34.11.1 34.11.2 34.11.3 34.11.4 34.11.5 34.11.6 34.11.7 35 35.1 35.2 35.3 35.4 35.5 35.5.1 35.5.2 35.5.3 35.6 35.6.1 35.6.2 35.6.3
Thyreotoxische storm of crisis De pasgeborene met een moeder met een auto-immuunziekte van de schildklier Solitaire schildkliernodus Stoornissen in de puberteitsontwikkeling Vroege puberteit (pubertas praecox) Vertraagde puberteit (pubertas tarda) Gonaden Stoornissen in de seksuele differentiatie (ambigue genitalie¨n) Testis Ovarium Bijnier Bijnierschorsinsufficie¨ntie Acute bijnierinsufficie¨ntie Bijnierinsufficie¨ntie in samenhang met glucocorticoı¨dbehandeling Bijnierschorshyperfunctie (hyperadrenalisme) Bijniermerghyperfunctie (feochromocytoom) Parathyroı¨d, vitamine D en calcium Hypoparathyreoı¨die Hypocalcie¨mie Hyperparathyreoı¨die Hypercalcie¨mie Rachitis Osteoporose Referentiewaarden Endocriene functietests Hypofysevoorkwab Hypofyseachterkwab Schildklier Bijschildklier Bijnier Testes Ovaria en uterus Diabetes mellitus H.J. Aanstoot, D. Mul, H.J. Veeze Definitie Diagnose en classificatie Presentatie en symptomen Lichamelijk onderzoek en laboratoriumdiagnostiek Diabetische ketoacidose (dka) Pathofysiologie Behandeling Algemene complicaties en hersenoedeem Subcutane insulinebehandeling Insulineresorptie en -werking Soorten insuline Toediening van insuline
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
35 8 35 9 35 9 35 9 35 9 36 1 36 2 36 3 36 6 36 8 37 2 37 2 37 4 37 6 37 7 37 7 37 9 37 9 38 2 38 2 38 3 38 3 38 4 38 6 38 6 38 6 39 0 39 1 39 1 39 1 39 2 39 2 39 4 39 4 39 4 39 6 39 7 39 7 39 7 39 8 40 2 40 3 40 3 40 4 40 5
017
18
Compendium kindergeneeskunde
35.7 35.7.1 35.7.2 35.7.3 35.8 35.9 35.10 35.11 35.11.1 35.11.2 35.11.3 35.12 35.12.1 35.12.2 35.12.3
Principe van insulinebehandeling Insuline-injecties Dagelijkse insulinedosering Insulinebehandeling met subcutane pomp Continue glucosesensor Overwegingen ten aanzien van diagnose, opname en verdere beleid Hypoglykemie Operaties, ingrepen en diabetes Algemene adviezen Kleine ingrepen Grote ingrepen Type-2-diabetes mellitus Definitie, classificatie Diagnostiek Behandeling
40 5 40 6 40 6 40 6 40 7 40 8 40 9 410 410 41 1 41 1 412 412 412 413
36
Metabole ziekten J.B.C. de Klerk, A.T. van der Ploeg Inleiding Symptomen Diagnostiek (laboratorium) Neonatale screening Routine laboratoriumdiagnostiek bij verdenking metabole ziekten Specifieke metabole diagnostiek Acute metabole ontregeling Hypoglykemie Hyperammonie¨mie Metabole acidose Behandeling Hypoglykemie Hyperammonie¨mie Metabole acidose Lactaatacidose Dieet Substitutie en suppletie Behandelbare lysosomale stapelingsziekten
416
Reumatologie L.W.A. van Suijlekom-Smit, R. ten Cate Dik en/of pijnlijk gewricht Inleiding Diagnostiek Differentiaaldiagnose gewrichtsklachten Juveniele idiopathische artritis Inleiding Diagnostiek Behandeling Systemische lupus erythematodes
43 3
36.1 36.2 36.3 36.3.1 36.3.2 36.3.3 36.4 36.4.1 36.4.2 36.4.3 36.5 36.5.1 36.5.2 36.5.3 36.5.4 36.5.5 36.5.6 36.5.7 37 37.1 37.1.1 37.1.2 37.1.3 37.2 37.2.1 37.2.2 37.2.3 37.3
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
416 416 42 1 42 1 42 2 42 3 42 5 42 5 42 7 42 8 42 8 42 8 42 9 43 0 43 0 43 0 43 0 43 1
43 3 43 3 43 3 43 3 43 4 43 4 43 6 43 7 43 9
018
19
Inhoud
37.3.1 37.3.2 37.3.3 37.3.4 37.4 37.4.1 37.4.2 37.4.3 37.4.4 37.4.5
Inleiding Symptomen Diagnostiek Behandeling Juveniele dermatomyositis Inleiding Symptomen Diagnostiek Differentiaaldiagnose Behandeling
43 9 44 0 44 1 44 1 44 1 44 1 44 2 44 3 44 3 44 3
38
Neurologie E.A.J. Peeters, O.F. Brouwer Ontwikkelingsachterstand Koortsconvulsies Epilepsie Hoofdpijn Algemeen Migraine Afwijkende grootte en vorm van het hoofd Trauma capitis
44 5
38.1 38.2 38.3 38.4 38.4.1 38.4.2 38.5 38.6 39 39.1 39.2 39.3 39.4 39.5 39.5.1 39.5.2 39.5.3 39.5.4 39.5.5 39.5.6 39.5.7 40 40.1 40.2 40.3 40.4 40.5 40.6 40.7 40.8
Neurofibromatose type 1 A. de Goede-Bolder, R. Oostenbrink, C.E. Catsman-Berrevoets Inleiding Klinische diagnostiek Erfelijkheidsonderzoek/moleculairgenetisch onderzoek Beeldvorming Complicaties Plexiform neurofibroom Optic pathway glioma (opg) Orthopedische afwijkingen Neurologische verschijnselen Endocriene afwijkingen Vasculaire problemen Maligniteiten Dermatologie A.P. Oranje Acne vulgaris Atopisch eczeem Luierdermatitis Impetigo Verruca vulgaris en verruca plana Molluscum contagiosum Hemangioom (hemangioma of infancy) Scabie¨s
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
44 5 44 7 45 0 45 3 45 3 45 3 45 5 45 8 46 4 46 4 46 4 46 4 46 5 46 5 46 5 46 5 46 6 46 6 46 7 46 7 46 7 46 9 46 9 47 0 47 1 47 2 47 2 47 3 47 4 47 5
019
20
Compendium kindergeneeskunde
41 41.1 41.1.1 41.1.2 41.1.3 41.2 41.2.1 41.2.2 41.2.3 41.2.4 41.2.5 41.2.6 41.2.7 41.2.8 41.2.9 41.2.10 41.2.11 41.2.12 41.2.13 41.3 41.3.1 41.3.2 41.3.3 41.3.4 41.3.5 41.3.6 41.3.7 41.4 41.4.1 41.4.2 41.4.3 41.4.4 41.5 41.5.1 41.5.2 41.5.3 41.5.4 41.5.5 41.6 41.6.1 41.6.2 41.6.3 41.6.4 41.6.5 41.7 41.7.1 41.7.2
Neonatologie A.H.L.C. van Kaam, R.C.J. de Jonge, A.J. Sprij Perinatologie Perinatale anamnese Indeling pasgeborenen Opvang van de neonaat Ademhalingsproblemen van de pasgeborene Algemeen Apneus Luchtwegobstructies Respiratory distress syndrome (rds) Transie¨nte tachypneu van de neonaat (ttn) Meconiumaspiratiesyndroom Airleaksyndroom Pneumonie Longhypoplasie Congenitale hernia diaphragmatica (chd) Longbloeding Congenitale cysteuze longafwijkingen Bronchopulmonale dysplasie (bpd) Cardiovasculaire problemen Algemeen Circulatoir falen Neonatale hypertensie Persisterende pulmonale hypertensie van de neonaat (pphn) Open ductus Botalli Neonatale ritmestoornissen Congenitale (structurele) hartafwijkingen Infectieziekten van de pasgeborene Congenitale infecties Neonatale sepsis Neonatale meningitis Groep-B-streptokokken Neonatale neurologie Perinatale asfyxie en gecontroleerde therapeutische hypothermie Neonatale convulsies Intraventriculaire hemorragie (ivh) Periventriculaire leukomalacie (pvl) Hydrocefalus Vocht, voeding en vitaminen Vochtbeleid Voedingsbeleid Intraveneuze voeding Necrotiserende enterocolitis (nec) Vitaminen en ijzer Stoornissen interne milieu bij de pasgeborene Hypo- en hyperglykemie Hypo- en hypernatrie¨mie
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
47 7 47 7 47 7 47 7 47 8 47 9 47 9 48 3 48 4 48 5 48 5 48 5 48 6 48 7 48 7 48 8 48 9 48 9 48 9 49 1 49 1 49 1 49 3 49 3 49 3 49 4 49 5 49 6 49 6 50 0 50 0 50 0 50 1 50 1 50 3 50 3 50 4 50 5 50 5 50 5 50 5 50 8 50 8 510 51 1 51 1 512
020
21
Inhoud
41.7.3 41.7.4 41.7.5 41.7.6 41.7.7 41.8 41.8.1 41.8.2 41.8.3 41.8.4 41.8.5 41.8.6 41.9 41.9.1 41.9.2 41.9.3 41.9.4 41.10 41.10.1 41.10.2 41.10.3 41.10.4 41.11 41.11.1 41.11.2 41.11.3 41.11.4 41.11.5 41.11.6 41.11.7 41.11.8 41.11.9 41.11.10 41.11.11 41.11.12 41.11.13 41.11.14 41.11.15 41.11.16 42 42.1 42.2 42.2.1 42.2.2 42.3
Hypo- en hypercalcie¨mie Hypo- en hyperkalie¨mie Hyperbilirubinemie Zuur-basenevenwicht Alarmsignalen stofwisselingsziekten Hematologische problemen bij de pasgeborene Anemie Polycytemie Trombocytopenie Leukocytopenie Bloedgroepantagonisme Praktische aspecten van antenataal bekende hematologische aandoeningen Screening en follow-up Gehoorscreening Retinopathie van de prematuur Rachitisscreening Langetermijnfollow-up van prematuriteit Pijnmanagement bij pasgeborenen Algemeen Meten van pijn bij pasgeborenen Niet-farmacologische behandeling van pijn bij pasgeborenen Farmacologische behandeling van pijn bij pasgeborenen Veelvoorkomende algemene neonatale problematiek Maternale diabetes ssri-gebruik moeder Drugsgebruik moeder Medicatie en borstvoeding Maternale schildklieraandoeningen Koortslip bij moeder of anderen betrokkenen Waterpokken moeder (vzv) Pyelumdilatatie prenataal Irregulaire hartactie prenataal Plexusbrachialislaesies Enkele navelstrengarterie Bijoortje Heupcontrole Klompvoeten (talipes equinovarus) Late meconiumlozing (bij de a` terme neonaat) Hielprikscreening Genetische diagnostiek M.H. Breuning, A. van Haeringen Inleiding Klinisch onderzoek Dysmorfologisch onderzoek Familieanamnese Laboratoriumonderzoek en indicaties
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
513 513 514 516 517 518 518 52 0 52 0 52 1 52 1 52 1 52 2 52 2 52 3 52 3 52 4 52 4 52 4 52 4 52 4 52 6 52 7 52 7 52 7 52 8 53 0 53 0 53 0 53 1 53 1 53 1 53 1 53 2 53 2 53 2 53 2 53 3 53 3 53 4 53 4 53 4 53 4 53 4 53 4
021
22
Compendium kindergeneeskunde
42.3.1 42.3.2 42.3.3 42.3.4 42.3.4 42.4 42.4.1 42.4.2 42.4.3
Chromosomenonderzoek Fluorescentie-insituhybridisatie (fish) pcr Micro-arrayonderzoek Mutatieonderzoek Bijzondere indicaties dna-tests bij kinderen op later in het leven optredende aandoeningen Hemoglobine afwijkingen Acute indicaties voor genetisch onderzoek
43
53 4 53 5 53 5 53 5 53 6 53 7 53 7 53 7 53 8
Zorg voor het kind met ernstige meervoudige beperkingen G.C.B. Bindels-de Heus, C.R. Lincke, G. Derksen-Lubsen 43.1 Organisatie van multidisciplinaire zorg 43.2 Bijzondere medische aandachtspunten 43.2.1 Algemeen 43.2.2 Luchtwegproblematiek 43.2.3 Gastro-intestinale problematiek 43.2.4 Zintuigelijke problemen 43.2.5 Epilepsie en motorische stoornissen 43.2.6 Bewegingsapparaat 43.2.7 Gedragsproblemen 43.2.8 Pijn 43.2.9 Slaapproblemen 43.2.10 Medicatie en interacties 43.2.11 Behandelbeperkingen, reanimatiebeleid 43.2.12 Overige aandachtspunten 43.3 Organisatorische aspecten van de zorg
53 9 53 9 53 9 53 9 54 0 54 2 54 2 54 3 54 4 54 4 54 4 54 5 54 5 54 6 54 6
de el v p sychosociale p roblemen
549
Adoptie R.A.A. Pelleboer, H.M. Oudesluys-Murphy Onderzoek bij uit derdewereldlanden geadopteerde kinderen Inleiding Evaluatie Begeleiding
55 1
44 44.1 44.1.1 44.1.2 44.1.3 45 45.1 45.2 45.3 45.4 45.4.1 45.4.2 45.4.3 45.4.4 45.4.5
Kindermishandeling E.A. Landsmeer-Beker, M.J.M. Smit, M.J. Affourtit Inleiding Risicofactoren en risicogezinnen Vormen van kindermishandeling Signaleren Problemen bij het signaleren Anamnese Lichamelijk onderzoek Gedrag Interactie ouder-kind
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
53 9
55 1 55 1 55 2 55 3 55 4 55 4 55 4 55 4 55 6 55 6 55 6 55 7 55 7 55 9
022
23
Inhoud
45.4.6 45.5 45.6 45.7 45.8 45.9
Differentiaaldiagnose en diagnostiek Beleid amk/Raad voor de Kinderbescherming Juridische aspecten Hulpverlening Ten slotte
55 9 55 9 56 3 56 6 56 6 56 6
46
Overgewicht O.H. van der Baan-Slootweg, E.C.A.M. Houdijk Inleiding Overgewicht en obesitas Definitie Etiologie Diagnostiek Preventie en behandeling Ten slotte
56 8
46.1 46.2 46.2.1 46.2.2 46.2.3 46.2.4 46.3 47 47.1 47.2 47.2.1 47.2.2 47.2.3 47.3 47.4 47.5 47.6 47.7 47.8 47.9 48 48.1 48.2 48.3 49 49.1 49.2 49.3 49.4 49.5
Eetstoornissen bij oudere kinderen en adolescenten A.H. Teeuw, M.J. Affourtit, F. Verheij Inleiding Definities en classificatie Anorexia nervosa Boulimia nervosa (bn) Eating disorder not otherwise specified Epidemiologie Symptomen/ klachten Anamnese patie¨nt en ouder(s) Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek Differentiaaldiagnose Het behandelaanbod adhd, autisme en depressie N.H. Bouman, R.F. Ferdinand, R. Rodrigues Pereira adhd Autismespectrumstoornissen Depressie Onverklaarde lichamelijke klachten E.M. van de Putte Symptoom/klacht Differentiaaldiagnose Biopsychosociaal model Therapie Complicaties
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
56 8 56 9 56 9 56 9 57 0 57 2 57 4 57 6 57 6 57 6 57 6 57 7 57 8 57 8 57 8 57 9 58 2 58 2 58 3 58 4 58 8 58 8 59 0 59 2 59 3 59 3 59 4 59 6 59 6 59 8
023
24
Compendium kindergeneeskunde
50 50.1 50.1.1 50.1.2 50.1.3 50.2 50.2.1 50.2.2 50.2.3 50.2.4 50.2.5 50.2.6 50.3 51 51.1 51.2 51.2.1 51.2.2 51.2.3 51.3 51.4 51.5 51.6 52 52.1 52.2 52.2.1 52.2.2 52.2.3 52.3 52.3.1 52.3.2 52.4 52.4.1 52.4.2 52.5 52.5.1 52.6 52.6.1 52.6.2 52.6.3
de el vi geneesmidd elen e n bloed producten
601
Bloed en bloedproducten I.M. Appel, Y.B. de Rijke, A.J. Willemze Welke verschillende bloedproducten zijn er beschikbaar? Erytrocytenconcentraten Trombocytenconcentraten Quarantaineplasma of fresh frozen plasma (ffp) Transfusiebeleid en dosering Richtlijn voor transfusie van erytrocyten bij neonaten Richtlijn voor transfusie van erytrocyten bij kinderen Richtlijn voor transfusie van trombocyten bij neonaten Richtlijn voor transfusie van trombocyten bij kinderen Richtlijn voor transfusie van plasma Richtlijn voor transfusie van granulocytensuspensies Tranfusiereacties en hemovigilantie
60 3
Pijn R.A. van Lingen Inleiding Analgetica Fase-1-middelen Fase-2-middelen Fase-3-middelen Coanalgetica Pijnbestrijding rond kleine invasieve ingrepen Niet-farmacologische pijnbestrijding Voorzorgen bij sedatie en analgesie Antimicrobie¨le therapie N.G. Hartwig Inleiding Antibacterie¨le middelen Empirische antibacterie¨le therapie Antibacterie¨le therapie op basis van diagnose Switchtherapie Antivirale therapie Empirische antivirale therapie op basis van vermoedelijke diagnose Antivirale therapie op basis van micro-organisme Antimycotische therapie Empirische antimycotische therapie Antimycotische therapie op basis van micro-organisme en lokalisatie Antiparasitaire therapie Antiparasitaire therapie op basis van micro-organisme Antimicrobie¨le profylaxe van infectieziekten Inleiding Antimicrobie¨le profylaxe op basis van micro-organisme Antimicrobie¨le profylaxe op basis van gastheerfactoren
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
60 3 60 3 60 3 60 4 60 5 60 5 60 5 60 5 60 6 60 7 60 7 60 7 60 9 60 9 60 9 60 9 61 1 61 1 612 612 612 613 614 614 615 615 615 62 1 63 5 63 5 63 5 63 5 63 5 63 9 63 9 63 9 63 9 63 9 64 2 64 2
024
25
Inhoud
52.6.4 52.6.5 52.6.6 52.7 52.8
cmv-profylaxe bij orgaantransplantatie Antimicrobie¨le profylaxe ten behoeve van de chirurgische patie¨nt Endocarditisprofylaxe Selectieve darmdecontaminatie (sdd) bij oncologische patie¨nten Antibioticumdoseringen, naar leeftijd
64 2 64 5 66 4 66 8 67 0
53
Geneesmiddelenoverzicht J. Schornagel, E.M. Westerman, G. Derksen-Lubsen, H.A. Moll
67 6
de el v ii g r oe icu rve n, n o mog r amm en e n r e f e r e n ti e wa a r d e n
729
54
Groeidiagrammen, nomogrammen H.A. Moll, G. Derksen-Lubsen
73 1
55
Referentiewaarden klinische chemie en endocrinologie Y.B. de Rijke, J. Lindemans, A.M. Boot Referentiewaarden klinische chemie Referentiewaarden endocrinologie
78 1 78 1 79 5
Register
80 9
55.1 55.2
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
025
1
Het acuut zieke kind
C.M.P. Buysse, E.N. de Jager, M. de Hoog 1.1
Inleiding
In de acute kindergeneeskunde is de grootste uitdaging niet een succesvolle reanimatie, we´l de tijdige herkenning en adequate opvang van een acuut ziek kind met een potentieel respiratoir en/of circulatoir falen. Een acuut ziek kind kan zich op elk moment presenteren op de eerste hulp van een algemeen ziekenhuis. Daar de opvang van deze kinderen voor de kinderarts in een algemeen ziekenhuis geen dagelijks werk is, is het van belang optimaal voorbereid te zijn op deze, vaak onaangekondigde, acute situatie. Met de abcd-methode kan men in een aantal minuten een beeld krijgen van de toestand van het kind. Deze systematische benadering maakt het mogelijk om alle belangrijke handelingen in de juiste volgorde en zonder onnodig tijdsverlies uit te voeren. 1.2
A = airway (luchtwegen)
De luchtweg moet open zijn. Als een kind praat of huilt, is de luchtweg open en is er spontane ademhaling. Wanneer er geen sprake is van een open luchtweg, is het noodzakelijk om de openingsmanoeuvres uit te voeren (zie hoofdstuk 3, Basic life support bij kinderen en advanced pediatric life support). Bedenk dat de tong bij een bewusteloos kind of sputum bij een zuigeling een belangrijke bron van obstructie kan zijn.
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
1.3
B = breathing (ademhaling)
Een open luchtweg, met of zonder openingsmanoeuvres, staat niet garant voor een adequate ventilatie. De volgende aandachtspunten zijn van belang. 1.3.1 ademarbeid Welke inspanning moet het kind verrichten om in- en uit te ademen? – Ademfrequentie. Een te langzame of onregelmatige ademhaling bij een ernstig ziek kind is zeer verontrustend. Dit wordt mogelijk veroorzaakt door onderkoeling, depressie van het centraal zenuwstelsel of uitputting. – Intrekkingen. Intercostale, subcostale of sternale intrekkingen geven aan dat het kind meer moeite moet doen om te ademen. Jonge kinderen vertonen sneller intrekkingen, doordat hun thoraxwand een grotere compliantie heeft dan die van oudere kinderen. Intrekkingen zijn bij een ouder kind dan ook een ernstiger teken dan bij het jonge kind. – Inspiratoire of expiratoire geluiden. Een hoge obstructie (d.w.z. buiten de thorax) geeft een inspiratoire stridor. Lager gelegen problemen geven een expiratoire stridor (vooral het zogenoemde piepen). Het volume van de stridor zegt niets over de ernst van de obstructie. – Kreunen. Door de glottis gedeeltelijk te sluiten bij de uitademing bouwt het kind positieve druk op aan het eind van de uitade-
035
36
Compendium kindergeneeskunde
ming (positieve eindexpiratoire druk; peep), zodat de alveoli niet dichtklappen. Dit is een ernstig teken van maximale compensatie van de ademhaling bij aandoeningen zoals pneumonie of status astmaticus. – Hulpademhalingsspieren. Hiervoor kan de sternocleidomastoı¨dspier gebruikt worden, wat bij kleine kinderen leidt tot het zogenoemde bobbing (heen en weer schudden van het hoofd). Hierdoor wordt de ademhaling ineffectief. – Neusvleugelen. Dit is vooral te zien bij zuigelingen met respiratoire insufficie¨ntie. Dit is een poging om de bovenste luchtweg maximaal te openen. De aanwezigheid van een of meer van bovenstaande parameters, niet noodzakelijkerwijs alle, geeft een indicatie van de ernst van het respiratoire falen. Soms laten deze parameters ons in de steek bij het beoordelen van een (dreigend) respiratoir falen: – Uitputting: het kind is niet meer in staat om de ademarbeid te verrichten. Uitputting is niet altijd gemakkelijk te herkennen! Tekenen kunnen zijn: ademarbeid ‘normaliseert’, bewustzijn gaat verder achteruit, saturatie daalt (en eventueel ook de pols!). Dit gaat snel (minuten). Snelle herkenning en interventie zijn cruciaal, omdat hartstilstand als gevolg van hypoxie anders snel volgt. – Kinderen met verminderd bewustzijn (bijv. na convulsies) kunnen een respiratoire insufficie¨ntie (vooral hypercapnie) hebben zonder toename van de ademarbeid. Hetzelfde geldt voor kinderen met een neurologische aandoening zoals de ziekte van Duchenne. 1.3.2
effectiviteit van de ademarbeid: gaat er lucht in en uit de longen? hoe goed is de gaswisseling? Kijk naar thoraxexcursies (komen thoraxhelften op en zo ja, gelijk?), luister (een stille thorax is een preterminaal teken!) en meet de zuurstofsaturatie met een saturatiemeter.
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
Het meest levensbedreigend is hypoxie ondanks adequate zuurstoftoediening (non-rebreathingmasker met minimaal 8 liter 100% zuurstof ), niet hypercapnie. Let op: bij een saturatie < 70%, bij shock en bij aanwezigheid van koolmonoxide is de meting niet betrouwbaar. Bepaal een bloedgas. Bij capillaire afname door middel van een vingerprik is vooral de pCO2 van het bloedgas meestal niet betrouwbaar wanneer de gemeten saturatie in het bloedgas veel lager is dan de gemeten saturatie met de pulsoximeter. 1.3.3
systemische effecten van een insufficie¨ nte ademhaling Wanneer een kind een verhoogde ademarbeid en/of inefficie¨nte gaswisseling heeft, dan heeft dit effect op: – Hartfrequentie. De hartfrequentie loopt op bij zowel hypoxie als hypercapnie. De hartfrequentie geeft meestal een zeer goede indicatie van de ernst van respiratoir falen. Bij een status astmaticus bijvoorbeeld is de mate van tachycardie niet alleen het gevolg van de toediening van be`ta-2-agonisten (vernevelaar of intraveneus), maar vaak meer nog van de ernst van de status asthmaticus. Een ernstige of langdurig bestaande hypoxie zal leiden tot bradycardie. Dit is dan ook een preterminaal teken! – Huidskleur. Door de vasoconstrictie die ontstaat door de uitstorting van catecholaminen ten gevolge van de hypoxie en/of hypercapnie, wordt de huid bleek. Cyanose is een laat en ernstig teken van hypoxie. Wanneer centrale cyanose zichtbaar is bij een acute respiratoire insufficie¨ntie, zal het kind snel stoppen met ademhalen. Bij anemische kinderen zal een cyanose zeer laat of helemaal niet te zien zijn, ondanks ernstige hypoxie. Een kind met centrale cyanose ten gevolge van een hartafwijking zal niet reageren op zuurstoftoediening. – Bewustzijn. Een kind dat hypoxisch is, zal angstig en onrustig zijn. Later zal het be-
036
37
1 Het acuut zieke kind
wustzijn dalen en wordt het kind suf en hypotoon. Eerste behandeling – Luchtwegopeningsmanoeuvres. – Kinderen met een respiratoir probleem via een non-rebreathingmasker 100% zuurstof met een hoge flow (minimaal 8 l) geven. – Indien nodig de insufficie¨nte ademhaling ondersteunen met behulp van masker-ballonbeademing. – Intubatie overwegen. 1.4
C = circulatie
Bij de eerste beoordeling op circulatoir niveau zijn de volgende aandachtspunten van belang. – Hartfrequentie. Een jong kind kan zijn cardiac output verhogen door vooral zijn hartfrequentie te verhogen. Bij shock neemt de hartfrequentie van het kind toe door uitstoot van catecholaminen en ter compensatie van het verminderde slagvolume. Echter tachycardie is een aspecifiek teken. – Polsvolume. Een indruk van de perfusie kan verkregen worden door palpatie van de perifere en centrale pulsaties. Duidelijk mag zijn dat afwezigheid van de perifere pulsaties en zwakke centrale pulsaties een ernstig teken zijn! – Capillaire refill. De centrale refill kan worden bepaald door op het sternum op de huid te drukken. Door licht te knijpen in het topje van een vinger of teen is de perifere refill te meten. De normale refilltijd is 2 seconden. Na 5 seconden de huid indrukken en daarna loslaten, moet de huid binnen 2 seconden weer doorbloed zijn. Omgevingstemperatuur en ondertemperatuur spelen wel een rol. – Bloeddruk. Vooral de mean (orgaanperfusie) en de diastolische (coronaire perfusie) bloeddruk zijn belangrijk, alsook polsdruk (verschil tussen systolische en diastolische bloeddruk, zie verder). Hypotensie is een zeer laat teken van circulatoir falen en is dan ook een omineus teken! Bij kinderen kan 25% van het circulerend volume verlo-
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
ren gaan voordat de bloeddruk gaat dalen. Als de bloeddruk nog normaal is, spreekt men van een gecompenseerde shock. Is de bloeddruk laag, doordat de compensatiemechanismen falen, dan spreekt men van een gedecompenseerde shock. De bloeddruk kan dus lang normaal blijven en geeft geen informatie over de ernst van de shock (vooral bij niet-invasieve metingen). 1.4.1
– –
–
–
systemische effecten van circulatoire insufficie¨ ntie Huid: een gevlekte, koude en bleke huid is een uiting van verminderde doorbloeding. Bewustzijn: ook zal door verminderde cerebrale perfusie het bewustzijnsniveau veranderen. Allereerst zijn deze kinderen geagiteerd, waarna ze suffer worden en zelfs bewusteloos kunnen raken. De ouders kunnen opmerken dat hun kind ‘anders dan anders’ is. Luister hiernaar! Ademhaling: doordat het kind een lactaatacidose ontwikkelt, zal het tachypnoı¨sch worden met als doel compensatie van de metabole acidose. Nieren: urineproductie is niet van belang voor de eerste minuten, wel voor de uren daarna (evolutie van shock, effect van de ingestelde therapie). Dus is het van belang dat het kind snel een blaaskatheter krijgt. Is de urineproductie minder dan 2 ml/kg/uur bij zuigelingen of minder dan 1 ml/kg/uur bij kinderen, dan is er sprake van een verminderde nierperfusie.
De aanwezigheid van bovenstaande parameters, niet noodzakelijkerwijs alle, geeft een indicatie van de ernst van het circulatoir falen aan. Bovendien is het op basis van het bovenstaande niet altijd duidelijk of een kind in shock is en zo ja, welk type shock het betreft (hypovolemisch, cardiogeen, distributief, obstructief of dissociatief ). Aanvullende diagnostiek kan hierbij nuttig zijn: levergrootte, rx-thorax (hartgrootte, longvaattekening), bloedgas en lactaat, ureum en creatinine in serum, centraalveneuze drukmeting en satu-
037
38
Compendium kindergeneeskunde
ratie (bij centrale lijn), en invasieve bloeddrukmeting. Bij cardiogene shock moet ook gezocht worden naar de volgende tekenen: galopritme, gestuwde halsvaten (zelden), oedeem (ogen, handen, voeten), hepatomegalie en crepitaties (zelden). Meestal zijn kinderen met een septische shock hypodynamisch (‘koude shock’ met lage cardiac output en hoge systeemvaatweerstand). Tekenen hiervan zijn zwakke perifere pulsaties, smalle polsdruk, vertraagde capillaire refill en bleke, koude huid. Echter het kind kan ook een hyperdynamische septische shock ontwikkelen (‘warme shock’ met hoge cardiac output en lage systeemvaatweerstand) met daarbij krachtige pulsaties, wijde polsdruk, normale capillaire refill en warme huid. Eerste behandeling Zuurstof (100% via neusbril of non-rebreathingmasker) en een intraveneuze of intraossale toegangsweg om een vochtbolus te geven van 20 ml/kg NaCl 0,9%. In geval van cardiogene shock zijn diuretica en positief inotropicum de hoekstenen van de behandeling.
ding van de hersenen ten gevolge van zuurstoftekort (ademhalings- en/of circulatiestoornis). Een snelle indruk van de neurologische situatie waarin het kind zich bevindt, kan verkregen worden met behulp van de zogeheten avpu-schaal. Een P-score komt ongeveer overeen met een score op de glasgow-comaschaal van 8 of minder en betekent dus: bewusteloosheid waardoor de luchtweg bedreigd is. Het is dan ook zaak om intubatie en ventilatie te overwegen aangezien de protectieve luchtwegreflexen minder zijn en er hypoventilatie optreedt. Pas op een later tijdstip (bij de tweede beoordeling) kan men de neurologische status nauwkeuriger in kaart brengen met behulp van de glasgow-comaschaal (gcs). (Zie onder D: disability van APLS, hoofdstuk 3.) Controleer tevens pupilgrootte, links-rechtsverschil en reactiviteit. Kijk naar de houding, tekenen van verhoogde intracranie¨le druk (decorticatie of decerebratie), tonus en abnormale bewegingen, bijvoorbeeld trekkingen.
1.5
1.6
D = disability
1.5.1 bewustzijnsniveau De mate van activiteit van het kind kan informatie verschaffen over zijn algehele toestand. Afhankelijk van de leeftijd dient het kind te reageren op vertrek van ouders of op pijn. Plotselinge psychische veranderingen kunnen de eerste tekenen zijn van een dreigende circulatoire insufficie¨ntie. Zo kan bijvoorbeeld onrust, irritatie, verwardheid of sufheid optreden. Deze verschijnselen dienen te worden opgemerkt, omdat zij directe interventies noodzakelijk maken. Het bewustzijn kan gestoord worden door verminderde doorbloe-
E = exposure
Bij de opvang van het acuut zieke kind is het belangrijk het kind te ontkleden en geheel te onderzoeken. Zorg er wel voor dat het kind niet afkoelt, door gebruik van een warmtelamp of warmtedeken. Door hypothermie (centrale lichaamstemperatuur < 35 8C) verbrandt het kind veel glucose en de hogere verbranding is ongunstig voor het zuurstofgebruik. Bij een temperatuur boven de 37 8C neemt de cerebrale metabole behoefte toe. Daarom is het belangrijk een normale temperatuur na te streven en zo nodig te koelen.
A
alert
het kind reageert adequaat
V
responds to voice
het kind reageert op aanspreken
P
responds to pain
het kind reageert op een pijnprikkel
U
unresponsive
het kind reageert niet
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
038
39
1 Het acuut zieke kind
Tabel 1.1 Normaalwaarden naar leeftijd. leeftijd in jaren
ademfrequentie
hartslag/min
<1
30-40
110-160
70-90
1-2
25-35
100-150
80-95
2-5
25-30
95-140
80-100
5-12
20-25
80-120
90-110
> 12
15-20
60-100
100-120
1.7
G = glucose
Bij elk ernstig ziek kind, zeker als sprake is van een verlaagd bewustzijn, dient een glucosesneltest te worden verricht. Een hypoglykemie kan snel leiden tot neurologische schade. Zonodig 5 ml/kg glucose 10% als bolus toedienen. 1.8
Samenvatting
Het herkennen van een acuut ziek kind en anticiperen op de problemen die zich voordoen zullen, de mortaliteit en secundaire morbiditeit verminderen. Als A (luchtweg), B (breathing) en C (circulatie) stabiel zijn of gestabiliseerd, kan de definitieve behandeling plaatsvinden en de onderliggende problematiek worden aangepakt. Herhaaldelijke herbeoordeling zal noodzakelijk zijn, zodat progressie of ontsporing van de behandeling tijdig kan worden bijgestuurd. De gehele beoordeling vergt ongeveer e´e´n minuut tijd!
systolische bloeddruk
Airway/Breathing: – ademarbeid; – effectiviteit van de ademarbeid; – systemische effecten van een insufficie¨nte ademhaling. Circulatie: – hartfrequentie (tabel 1.1); – polsvolume; – capillaire refill; – bloeddruk; – systemische effecten van een insufficie¨nte circulatie. Disability: – mentale status/bewustzijnsniveau; – houding; – pupillen. Exposure: – glucose. Relevante richtlijn(en) www.sshk.nl
BSL - ALG_BK_2KZM - 3218r4_9789031387441
039
