Inhoud Deel I Algemene afbakening van het werkterrein 1
Wat omvat boekhouden?
15
2 2.1 2.2 2.3
Deelgebieden van de boekhouding Algemene boekhouding Analytische boekhouding Beleidsboekhouding
16 17 18 18
3 3.1 3.2 3.3
Relatie van de boekhouding tot het beslissingsproces in de onderneming Het managementconcept en de boekhouding Relevantie van de informatie Kost van de informatie
20 20 23 23
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2
24 24 25 25
4.2.5 4.2.6 4.2.7
Betekenis van de analytische boekhouding Algemeen overzicht van het ‘‘werkingsproces’’ van een onderneming Studie van de inputelementen of kostenelementen Kostenverdeling naar aard: kostensoort Verdeling naar functie binnen de onderneming: kostenplaatsen of kostendragers De organisatorische benadering Beheersbenadering – centra Kostenverdeling naar de relatie tot het volume: vaste en variabele kosten Kostenverdeling naar de toewijsbaarheid tot de output: directe en indirecte kosten Verdeling naar de tijdsperiode: historische, gebudgetteerde en standaardkosten Kostenverdeling naar beheersbaarheid: beheersbare en niet-beheersbare kosten Besluit
5 5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.3.5
De kostprijs Het algemeen begrip ‘‘kostprijs’’ Kostprijs binnen analytische boekhouding en binnen kostencalculatie Analytische boekhouding Het begrip kostprijs binnen kostencalculatie Doelstellingen van de kostprijscalculatie Kostenbegroting voor planning en controle Resultaat- en vermogensbepaling Kostenbeheersing en effecie¨ntiebeoordeling Hulpmiddel in de besluitvorming Grondslag tot bepalen van offerteprijs of verkoopprijs
30 30 32 32 33 33 33 33 34 34 34
6 6.1 6.2
Verplichtingen inzake Belgische wetgeving Wet van 17 juli 1975 Koninklijk Besluit van 8 oktober 1976
35 35 36
4.2.2.1 4.2.2.2 4.2.3 4.2.4
4
26 26 27 28 28 29 29 29
Inhoud
..........................................................................................................................................
6.3 6.4 6.5
Koninklijk Besluit van 12 september 1983 Wettelijke analytische rekeningenstelsels Besluiten
37 38 39
7
Synthese
39
Deel II Studie van de kostensoorten Hoofdstuk 1
n
Studie van het materiaalverbruik
42
1
Algemeenheden
42
2 2.1 2.1.1 2.1.1.1 2.1.1.2 2.1.2 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.2.7
Samenstelling van het materiaalverbruik Hoeveelheidsbepaling Werkelijke hoeveelheid Directe hoeveelheidsbepaling Indirecte hoeveelheidsbepaling Standaardhoeveelheid Prijsbepaling Historische inkoopprijs Marktprijs Vervangingsprijs Standaardprijs Cijfervoorbeeld Invloed op de kostprijs en de balans Fiscale aspecten
42 42 43 43 43 45 45 45 46 46 46 46 49 50
3
Calculatorische verwerking
50
Hoofdstuk 2
n
Studie van de personeelskosten
51
1
Aard en belang
51
2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.2.1 2.1.2.2 2.1.3 2.1.4 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4
Samenstelling van de personeelskost Inhoudelijke analyse van het prestatieloon Samenstelling Prestatiebasis Tijdloonstelsel versus stukloonstelsel Groepsbeloning Overloon Premies Inhoudelijke analyse van de component sociale lasten Analyse van het brutoloon inzake bestemming Samenhang Werknemersbijdrage RSZ Inhouding voor bedrijfsvoorheffing Uitkeerbaar loon
51 51 51 53 53 53 55 55 55 55 55 56 56 56
Inhoud
............................................................................................................................................
5
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6
56 56 57 58 58 61 61
Calculatorische verwerking Registratie van de hoeveelheidsgegevens Waardering Toeslag sociale lasten Loonverdeling Prestatieanalyse en prestatiebeoordeling Analyse van de sociale lasten
Hoofdstuk 3
n
62
Duurzame productiemiddelen
1
Algemeenheden
62
2
Vergelijkende algemene studie van de traditionele afschrijvingsmethoden
63
3
Vergelijkende cijfermatige studie van de traditionele afschrijvingsmethoden
64
4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.4
Fiscale aspecten Fiscale versus economische afschrijvingsduur Afschrijving en vervangingswaarde Versneld afschrijven Algemene situering Actuele toepassing Argumentatie contra versneld afschrijven Beoordeling Fiscaal aanvaarde afschrijvingsstelsels
68 68 68 68 68 68 69 69 69
5 5.1 5.2
Afschrijving als kostprijscomponent Afschrijvingsbeleid Vergelijkende studie van de druk op de kostprijs van de diverse afschrijvingsmethoden Kostencalculatorische overwegingen bij volledige afschrijving zonder buitengebruikstelling
70 70
5.3
70 71
Rente als kostenfactor
72
1
Theoretische argumentatie
72
2
Praktische aanpak
73
Hoofdstuk 4
n
Deel III Full costing volgens de traditionele benadering Hoofdstuk 1
6
n
De techniek van kostencalculatie
75
1 1.1 1.2
Waarom Onmogelijkheid de algemene boekhouding af te sluiten Noodzakelijkheid van interne informatie
75 75 76
2
Diverse technieken van analytische informatie
77
Inhoud
..........................................................................................................................................
78 78
3.3 3.4
Het verzamelen van de kostengegevens Centrale administratie en algemene boekhouding Centrale administratie: verband analytische boekhouding en algemene boekhouding Illustratie Kosteninput: documenten
4 4.1 4.2 4.3
Verdeling van de kosten Principe Techniek Kostenplaatsen
85 85 85 85
5
Van kostenplaatsen naar kostendragers
86
6
Bepaling van de kostprijzen en resultaatbepaling
86
7
Kostencalculatie en resultaatbepaling: documenten
89
8
Variante
96
3 3.1 3.2
Hoofdstuk 2
n
De extracomptabele kostencalculatie
79 79 79
97
1
Algemene principes
97
2
Gevallenstudie
98
3
Kenmerken van deze methode
Hoofdstuk 3
n
De extracomptabele kostencalculatie op industrie¨le productieprocessen
107
108
1 1.1 1.2 1.3
Typologie Bedrijven met massaproductie Serieproductie Stukproductie
108 108 109 109
2 2.1 2.2 2.3
110 110 110
2.4
Kostencalculatie bij massaproductie Situering Kostencalculatie en kostenadministratie massaproductie – Cumulatiemethode Methode ter bepaling van het kostentarief per verwerkingsproces – Tarificatiemethode Gevallenstudie
3 3.1 3.2 3.3
Stukcalculatie Inleiding Administratieve organisatie Gevallenstudie
121 121 121 123
Inhoud
............................................................................................................................................
112 114
7
Hoofdstuk 4
n
Verdeling van de indirecte kosten: Traditionele methoden
133
1
Verdeelproblemen
133
2
Toerekening versus toewijzing
133
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.4.1 3.4.2
Traditionele verdelingsmethoden De delingscalculatie De equivalentiecijfermethode De toeslagmethode Keuze van het verdeelcriterium Overzicht Identificatie van de verdelingsbasis
134 134 136 138 142 142 145
4 4.1 4.2 4.3 4.4
De verdeling van indirecte kosten geı¨ntegreerd binnen de analytische boekhouding Algemene methode De rechtstreekse toewijzing De trapsgewijze toewijzing Methode van de wederzijdse diensten
148 148 148 149 150
5 5.1 5.2 5.3
Verdelingsproblemen bij een gemeenschappelijk productieproces Begrip Verbijzondering van de gemeenschappelijke kosten Kosten van nevenproducten en afval
156 156 157 158
Deel IV Activity-based costing Introductie Hoofdstuk 1
Veel voorkomende tekortkomingen van traditionele kostprijssystemen
160
1
Gebrekkige homogeniteit van de aan de kostenplaats toegewezen kosten
160
2
Overdreven gebruik van directe arbeid (uren of waarde) als omslagsleutel voor indirecte kosten
160
Hoofdstuk 2
8
n
n
Omschrijving van activity-based costing
162
1
Definities van activity-based costing uit de literatuur
162
2
Kernboodschap van ABC
163
3
Calculatieschema’s
165
4
Techniek van activity-based costing
167
Inhoud
..........................................................................................................................................
Hoofdstuk 3
n
Systematische studie van de bouwstenen van een ABC-model
170
1
Middelen
170
2
Activiteiten
170
3
Resource drivers
171
4
Activity centers
173
5
Kostobjecten
173
6
Activity drivers
176
7
Toewijzingsmethoden van activiteiten naar kostobjecten
179
Hoofdstuk 4
n
Uitgewerkt voorbeeld
181
Hoofdstuk 5
n
Activity-based costing toegepast via een case
186
1
Introductie
186
2
Winstgevendheid
186
3
Toepassing van activity-based costing
188
4 4.1 4.2
Uitwerking van de case Gevraagd Oplossing
189 189 191
Hoofdstuk 6
n
Activity-based process costing
195
1
Activity-based process costing (= procesbenadering)
195
2
Procesbenadering toegepast op een aankoopactiviteit
195
Hoofdstuk 7
n
Evaluatie van activity-based costing
197
1
Criteria van toepasbaarheid
197
2
Innovaties van activity-based costing
198
3 3.1 3.2
Voordelen van activity-based costing Voordelen op strategisch vlak Voordelen op operationeel vlak
199 199 200
4
Nadelen van activity-based costing
201
Inhoud
............................................................................................................................................
9
Hoofdstuk 8
n
Activity-based costing geı¨ntegreerd binnen de analytische boekhouding
202
1
Gegevens cijfervoorbeeld
202
2
Uitwerking van de kostenverdeelstaat
206
3
Extracomptabele resultaatbepaling en kostprijscalculatie
212
4
Evaluatie
212
5
Conclusie
214
Deel V Full costing boekhoudkundig verwerkt Hoofdstuk 1
10
n
Autonome analytische boekhouding
215
1 1.1 1.2 1.3 1.4
Rekeningenstelsel Definitie en doelstellingen Eisen gesteld door het boekhoudrecht Model van rekeningenstelsel Bespreking
215 215 216 218 222
2 2.1 2.1.1 2.1.2 2.2 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.2.1 2.3.2.2 2.3.2.3 2.3.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 2.5.3.1 2.5.3.2 2.6 2.6.1
Deelschema’s Materiaalverbruik Algemene boekhouding Analytische boekhouding Diensten en diverse goederen Personeelskosten Vaststellen van de gewerkte uren Vaststellen van de kost De gemiddelde personeelskost per uur De gemiddelde personeelskost per kostenplaats-kostendrager De geı¨ndividualiseerde personeelskost Analytische boekhouding Afschrijvingen en waardeverminderingen Algemene boekhouding Analytische boekhouding Opmerking betreffende de afschrijvingen Waardevermindering op vorderingen Voorzieningen voor risico’s en kosten Algemene boekhouding Analytische boekhouding Analytische boekhouding en onderhoudswerken Algemene organisatie Boekhoudkundige verwerking Goederen in bewerking – Bestellingen in uitvoering Vaststellen van de hoeveelheid en waardering van goederen in bewerking
224 224 224 225 228 233 234 235 235 236 236 236 239 239 239 240 242 243 243 244 245 245 247 250 250
Inhoud
..........................................................................................................................................
2.6.2 2.6.3 2.7 2.8 2.8.1 2.8.2 2.8.2.1 2.8.2.2 2.8.2.3 2.8.2.4 2.8.3 2.8.4 2.9
Boekingen: goederen in bewerking Bestellingen in uitvoering Van kostenplaatsen naar kostendragers Aflevering van het gereed product, goederen in bewerking, bijproducten en afval Eenduidig product Uitval en afval Terminologie Betekenis voor het kostenbeheersingsproces Boekhoudkundige verwerking in de analytische boekhouding Besluit Gereed product en goederen in bewerking Fabricagekostprijs voor diverse producten Analytische resultaatbepaling
255 255 255 255 255 256 260 261 262 263
3
Synthese van de werking van de autonome analytische boekhouding
265
4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3
Praktische illustraties: didactische gevallenstudie Basisgegevens Verwerking van de gegevens Beoordeling van het systeem Vergelijking met extracomptabele werkwijze Standaardcalculatie Dubbele imputatie
273 273 275 284 284 284 285
5
Synthese
286
Hoofdstuk 2
n
Analytisch boekhouden toegepast op industrie¨le productieprocessen
252 254 254
287
1
Situering
287
2 2.1 2.2 2.3 2.4
287 287 301 302
2.5 2.6
Massaproductie Ee´n eindproduct – e´e´n grondstof – e´e´n bewerking Verscheidene eindproducten – verscheidene grondstoffen – e´e´n bewerking Verscheidene eindproducten – e´e´n grondstof – verscheidene bewerkingen Verscheidene eindproducten – verscheidene grondstoffen – verscheidene bewerkingen Massaproductie: productie in stadia Productie in bedrijfsafdelingen
3
Serieproductie
321
4 4.1 4.2 4.3
Stukproductie Algemeenheden Praktisch voorbeeld Uitwerking
321 321 324 330
Inhoud
............................................................................................................................................
304 305 319
11
Deel VI Direct costing Hoofdstuk 1
Relatie ondernemingsstructuur, ondernemingsoutput, ondernemingskosten en ondernemingsopbrengsten
349
1
Inleiding
349
2 2.1 2.2
Bepaling van vaste en variabele kosten met betrekking tot het volume Keuze van de eenheid waarin volume zal worden gemeten Kostenverloop in functie van de gekozen volume-eenheid
350 350 350
3
De break-even point-techniek of de kritische omzettechniek (k.o.t.)
351
4
Besluit
354
Hoofdstuk 2
n
Direct Costing
355
1
Ontstaan
355
2
Begrippen ‘‘product costs’’ en ‘‘period costs’’
356
3 3.1 3.2
Grondvorm van direct costing De voorraadwaardering De resultaatbepaling onder direct costing
356 358 359
4 4.1 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3
Nevenvormen of varianten op het direct costing model Variant met uitsplitsing binnen de variabele kosten Direct costing en kostenplaatsen Beheersing van het centrum Direct costing en kostendragers Het ‘‘getrapte’’ direct costing model
364 365 365 365 367 368
5 5.1 5.2 5.3 5.3.1
370 370 372 377
5.3.2 5.3.3
De boekhoudkundige verwerking van direct costing Algemene principes Verwerking van direct costing in de analytische boekhouding Opmerkingen op de comptabele verwerking van direct costing Variant met onmiddellijke uitsplitsing van de kostensoorten in vast en variabel Variant waarbij ‘‘999 Niet-toegerekende kosten’’ geanalyseerd wordt Nut van een comptabele verwerking van direct costing
6
Synthese
379
Hoofdstuk 3 1
12
n
n
Variabele kostencalculatie
Beleidsaspecten van de kostencalculatie
377 377 378
380 380
Inhoud
..........................................................................................................................................
2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.5
Differentie¨le kostencalculatie Begrippen en methode Determinanten van de differentie¨le kosten (kostprijs) Differentie¨le opbrengst Toepassingen Assortimentspolitiek (wijzigen van de ‘‘product mix’’) Prijspolitiek Beoordeling
382 382 383 384 384 385 385 388
3 3.1 3.2
Knelpuntcalculatie Begrip Doel
388 388 389
4
‘‘Make or buy’’ beslissingen
389
5
Algemeen besluit
391
Hoofdstuk 4
n
De directe kostencalculatie
392
1
Begrip
392
2
Toepassing
393
Deel VII Standaardkostencalculatie Hoofdstuk 1
n
Algemene situering
399
1
Eisen met betrekking tot de accountant in zijn previsionele taak
400
2 2.1 2.2 2.3
Definitie van standaardkosten – Standaard – Standaardkostensysteem Standaardkosten Standaard Standaardkostensysteem
401 401 402 402
3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.3 3.2
Classificatie van standaarden Soorten standaarden Veranderbare standaard Constante standaarden Praktisch belang Verschil tussen standaard en budget
403 403 403 406 406 406
Hoofdstuk 2
n
Standaardkostencalculatie
407
1
Inleiding
407
2
Boekhoudkundige verwerking en rekeningenstelsel
408
Inhoud
............................................................................................................................................
13
3 3.1 3.1.1 3.1.2 3.1.2.1 3.1.2.2 3.1.3 3.1.4 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.3
Standaardkosten en directe kostensoorten Standaardkost met betrekking tot materiaalverbruik Vaststellen van de standaardhoeveelheid Vaststellen van de standaardprijs van de aangewende materialen Algemeen Methoden Standaardkost materiaalverstrekking en verantwoordelijkheid Boekhoudkundige verwerking Standaardkost met betrekking tot personeel (directe personeelskost) Het bepalen van de standaardpersoneelstijd per output Het standaardtarief Beheersaspect Boekhoudtechnische aspecten Samenvattend overzicht en verfijningen
409 409 409 409 409 410 411 415 419 420 421 422 424 426
4 4.1 4.2 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.2.1 4.3.2.2 4.3.2.3 4.3.2.4 4.3.2.5 4.3.3 4.4
Standaardkosten met betrekking tot de indirecte kostensoorten Algemene benadering Standaardkostenbenadering Gebruik van de standaardkosten met betrekking tot indirecte kosten Aansluiting met de bugettering Verschillenanalyse met betrekking tot indirecte kosten Begrippen Analyse van de verschillen Samenvattende berekening Grafische voorstelling Praktisch voorbeeld Boekhoudkundige verwerking van de verschillen Algemeen besluit m.b.t. standaardkostencalculatie
426 426 428 429 429 430 431 432 433 434 435 438 440
5 5.1 5.2 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3
Globaal voorbeeld op de standaardkostencalculatie Bepaling van de standaardkostprijs per eenheid Bepaling van het flexibel budget per eenheid Verschillenanalyse Op direct materiaalverbruik Op directe personeelskost Op de indirecte kosten
441 442 442 443 443 443 444
6
Synthese
445
Deel VIII Oefeningen
14
449
Inhoud
..........................................................................................................................................
