INHOUD Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . v Hoofdstuk 1 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. 1.5.
Aanleiding voor het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Probleemstelling en doel van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Opbouw van het proefschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderzoeksmethoden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Leeswijzer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1 4 4 7 9
DEEL 1. ASBEST ALS MAATSCHAPPELIJK GEZONDHEIDSRISICO Hoofdstuk 2 Het ontstaan van inzichten in asbestgerelateerde gezondheidsschade . . . . . . 13 2.1. 2.2. 2.3.
2.4.
2.5.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Nuttige en schadelijke eigenschappen van asbestmineralen . . . . . . . . . . Verschijningsvormen van asbestgerelateerde gezondheidsschade . . . . . 2.3.1. Asbestose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.2. Longkanker. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3.3. Mesothelioom. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inzicht in het ontstaan van asbestgerelateerde gezondheidsschade in de wetenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4.1. Groei van het inzicht in het ontstaan van asbestose . . . . . . . . . . 2.4.2. Groei van het inzicht in het ontstaan van asbestgerelateerde maligne tumoren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
13 14 22 22 24 27 31 32 41 59
Hoofdstuk 3 De kring van potentiële benadeelden van asbestgerelateerde gezondheidsschade. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 3.1. 3.2.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 De blootstelling aan professionele risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Intersentia
vii
Inhoud
3.3. 3.4.
3.5.
3.6.
De blootstelling aan paraprofessionele risico’s (secundaire blootstelling) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De blootstelling aan risico’s in de leefomgeving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.1. Asbest in afval en sloopmateriaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.2. Asbest in de atmosfeer (water, grond en lucht) . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.3. Asbest in publieke gebouwen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4.4. Asbest in de privéwoning en in producten . . . . . . . . . . . . . . . . . . Statistische en epidemiologische schattingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.1. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.2. België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.3. Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.4. Raming van het aantal asbestslachtoffers in de periode 2007-2010 in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.5.5. Statistische en epidemiologische schattingen wereldwijd . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
65 66 67 67 70 72 73 75 77 81 82 87 90
Hoofdstuk 4 Historisch overzicht van de industriële productie en consumptie van asbest 93 4.1. 4.2.
4.3.
4.4.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 Kroniek van de asbestindustrie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 4.2.1. Eerste periode: de opkomst van de asbestindustrie . . . . . . . . . . . 96 4.2.2. Tweede periode: de asbestgloriejaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 4.2.3. Derde periode: de asbestrecessie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 4.2.4. Vierde periode: van asbesthandhaving tot asbeststop . . . . . . . . 113 Situering van de asbestontginning en asbestconsumptie . . . . . . . . . . . . 115 4.3.1. Geschiedenis van de asbestontginning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 4.3.2. Geschiedenis van de asbestconsumptie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 4.3.2.1. Oude industrielanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 A. De Verenigde Staten en Canada . . . . . . . . . . . . . . 120 B. Europa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 4.3.2.2. Groeilanden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
DEEL 2. DE REGULERING VAN ASBEST IN NATIONAAL EN INTERNATIONAAL VERBAND Hoofdstuk 5 De totstandkoming van asbestregulering in nationaal verband . . . . . . . . . . 135 5.1. 5.2.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135 Overzicht van de beschermingsregelgeving ten aanzien van de blootstelling aan asbest in nationaal perspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
viii
Intersentia
Inhoud
5.2.1.
5.3.
5.4.
5.5.
5.6.
De introductie van asbestbeschermingsmaatregelen in de jaren zeventig van vorige eeuw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2. De rol van de Europese wetgever bij de totstandkoming van een asbestverbod in de Europese Unie . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2.1. Van asbestbeperkende maatregelen… . . . . . . . . . . . . 5.2.2.2. … tot een volledig asbestverbod . . . . . . . . . . . . . . . . . Het onderzoek door de overheid naar de totstand koming van de asbest kwestie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.1. Onderzoek naar de totstandkoming van de asbestkwestie in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.2. Onderzoek naar de totstand koming van de asbestkwestie in Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3.3. Onderzoek naar de totstandkoming van de asbestkwestie in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De regulering en de beperking van de asbestproductie in NoordAmerika en in de groeilanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4.1. Naar een quasi-asbestverbod in de Verenigde Staten en in Canada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4.2. Naar een asbestverbod in de groeilanden? . . . . . . . . . . . . . . . . . De rol van de rechtspraak en beleid en de rol van de burger bij de omgang met blootstellingsrisico’s aan asbest in de onderzochte landen vandaag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.1. De beperkte financiële tussenkomst van de overheid bij asbestsaneringskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.2. De gebrekkige naleving en handhaving van asbestsaneringsregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.3. Naar een actieve rol van de burger bij de aanpak van asbestsanering?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.3.1. Het opdragen van een zorgplicht aan woningcorporaties en huisvestingsmaatschappijen . . . . . . . . 5.5.3.2. Product recall maatregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5.3.3. De oprichting van een asbestsaneringsfonds gevuld door (voormalige) asbestbedrijven . . . . . . . . . 5.5.3.4. Subsidieregeling en fiscale aftrekbaarheid van saneringskosten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
135 140 141 149 155 155 159 164 169 170 170
172 172 176 180 182 183 184 185 185
Hoofdstuk 6 De totstandkoming van asbestregulering in internationaal verband. . . . . . 189 6.1. 6.2.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 De verantwoordelijkheid van de internationale gemeenschap ten aanzien van de bescherming tegen blootstelling aan asbestgezondheidsrisico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190
Intersentia
ix
Inhoud
6.3. 6.4. 6.5.
6.6.
Het asbestbeleid van enkele belangrijke VN-organisaties op het vlak van volksgezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De moeilijke afdwingbaarheid van internationale regelgeving . . . . . . . De relevantie van internationale soft law in een nationale context . . . . 6.5.1. De relevantie van internationale soft law in nieuwe groeilanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5.2. De relevantie van internationale soft law in de oude industrielanden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
193 204 208 209 212 215
DEEL 3. DE OMGANG MET ASBESTGERELATEERDE GEZONDHEIDSSCHADE IN HET POSITIEVE RECHT Hoofdstuk 7 Creatieve oplossingen voor de problematiek van de verjaring van asbestschadevorderingen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 7.1. 7.2.
7.3. 7.4.
x
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 De schadeverwekkende gebeurtenis als juridische aanknoping punt in de verjaringsregel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 7.2.1. De schadeverwekkende gebeurtenis bij asbestgezondheidsschade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 7.2.2. De invulling van de schadeverwekkende gebeurtenis in het verjaringsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 7.2.2.1. De manifestatie van het letsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 7.2.2 2. Het ontstaan van het letsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 224 7.2.2 3. Het laatste ogenblik van feitelijke blootstelling . . . . . 224 7.2.2 4. Het ogenblik van drempeloverschrijding . . . . . . . . . . 225 Het moment van het ontstaan van de schade bij asbestgezondheidsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225 De verjaring van de vordering bij zogenaamde ‘risico’s met een lange staart’ in de rechtstelsels van de onderzochte landen . . . . . . . . . . 228 7.4.1. Het instituut van de verjaring naar Nederlands recht . . . . . . . . 228 7.4.1.1. De geldende verjaringsregeling onder druk: pleidooi voor redelijkheid en billijkheid . . . . . . . . . . . 228 7.4.1.2. De nieuwe Wet Verjaring Persoonsschade . . . . . . . . . 232 7.4.1.3. De doorbreking van de verjaringsregeling in de rechtspraak van de Hoge Raad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 A. Diaconessenhuis-arrest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 B. Seksueel misbruik-arrest . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 C. Arrest Erven Van Hese/De Schelde . . . . . . . . . . . . 238 D. Arrest Rouwhof/ Eternit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 246 Intersentia
Inhoud
7.4.1.4.
7.5.
De doorbreking van de verjaringsregeling ten aanzien van niet-werknemers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.2. Het instituut van de verjaring naar Belgisch recht. . . . . . . . . . . 7.4.2.1. De verjaring van de buitencontractuele vordering . . A. Geschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De relatieve verjaringstermijn . . . . . . . . . . . . . . . C. De absolute verjaringstermijn. . . . . . . . . . . . . . . . D. De invloed van de bepalingen van het overgangsrecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.4.2.2. Verlenging van de verjaringstermijn: mogelijke opties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A Stuiting en schorsing van de verjaring . . . . . . . . B. Verplaatsing van het aanvangspunt van de verjaringstermijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Andere oplossingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De verjaringsregeling in de contractuele sfeer . . 7.4.3. Het instituut van de verjaring naar Frans recht . . . . . . . . . . . . . Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
247 254 254 254 256 257 260 262 263 265 269 274 276 277
Hoofdstuk 8 Ontwikkelingen op het vlak van het buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 8.1. 8.2.
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het civielrechtelijke foutbegrip in asbestschadezaken: over kennis, zorgplicht, verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . 8.2.1. Aansprakelijkheidsclaims na een asbestblootstelling in de professionele sfeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2.1.1. De zorgplicht van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De kennisvereiste ten aanzien van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De voorzienbaarheid van de schade. . . . . . . . . . . C. Het verband tussen kennis, profijt en verantwoordelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2.1.2. De bewijslastverdeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2.2. Aansprakelijkheidsclaims na een asbestblootstelling in de para-professionele sfeer en in het leefmilieu . . . . . . . . . . . . . . . . 8.2.2.1. Reflexwerking van de werkgeversaansprakelijkheid in de Nederlandse jurisprudentie . . . . . . . . . . . . . . . . A. Aansprakelijkheid van een bedrijf dat niet de formele of materiële werkgever is ten aanzien van derden (arbeidspersoneel) . . . . . . . . . . . . . . . B. Thuisblootstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
281 284 288 289 290 297 300 303 307 307
307 309 xi
Inhoud
C. Blootstelling aan asbest in het leefmilieu . . . . . . 311 Reflexwerking van de Nederlandse rechtspraak over de werkgeversaansprakelijkheid in de Belgische jurisprudentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 314 8.2.3. De verantwoordelijkheid van de overheid in de asbestkwestie 319 Het civielrechtelijk causaliteitsbegrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 8.3.1. De versoepeling van de bewijslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 8.3.2. Proportionele aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 8.3.2.1. De verdeling van aansprakelijkheid in de interne en externe rechtsverhouding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 8.3.2.2. De leer van de alternatieve causaliteit . . . . . . . . . . . . . 334 8.3.2.3. De leer van de proportionele aansprakelijkheid . . . . 336 8.3.2.3. De figuur van het verlies van een kans . . . . . . . . . . . . 342 Asbestgezondheidsschade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 348 8.4.1. Vorderingsmogelijkheden wanneer de gezondheidsschade nog niet is ingetreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 8.4.1.1. Verklaring voor recht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352 8.4.1.2. Afwezigheid van concreet nut voor de eiser . . . . . . . 353 8.4.2. De vergoeding van pleurale plaques en van angstschade . . . . . 356 8.4.2.1. België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 8.4.2.2. Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 362 8.4.2.3. Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369 8.4.2.4. Verenigd Koninkrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 369 8.4.3. De vergoeding van schade uit een verminderde levensverwachting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 374 8.4.4. De vergoeding van genegenheidsschade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376 8.2.2.2.
8.3.
8.4.
8.5.
Hoofdstuk 9 Ontwikkelingen in het systeem van de private aansprakelijk heidsverzekeringen onder druk van de asbestkwestie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 381 9.1. 9.2.
xii
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De omvang van de verzekeringsdekking in de tijd . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.1. De keuze voor het aangrijpen bij de schadeverwekkende gebeurtenis (de zogenaamde fact occurrence of act committed polis), . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.2. De keuze voor het aangrijpen bij het ontstaan of de manifestatie van de schade (de zogenaamde loss occurrence polis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9.2.3. De keuze voor het aangrijpen bij het instellen van de vordering door het slachtoffer (de zogenaamde claims made polis) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
381 383
385
389
392
Intersentia
Inhoud
9.3. 9.4. 9.5.
De verjaring van de vordering tegen de verzekeraar . . . . . . . . . . . . . . . . 398 De maatschappelijke verantwoordelijkheid van verzekeraars . . . . . . . . 402 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 408
Hoofdstuk 10 De moeilijke inzetbaarheid van de beroepsziekteverzekeringen als schadevergoedingssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 411 10.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2. De beroepsziekteverzekering in België . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2. Tussenkomst van het Fonds voor Beroepsziekten . . . . . . . . . . . 10.2.2.1. Lijstsysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2.2. Open systeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2.3. Categorie van aanspraakgerechtigden en voorwerp van de vergoeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2.4. Vergoedingen toegekend aan het rechtstreekse slachtoffer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Vergoeding voor gedeeltelijke of volledige tijdelijke arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . . B. Vergoeding voor gedeeltelijke of volledige blijvende arbeidsongeschiktheid . . . . . . . . . . . . . C. Vergoeding voor de tijdelijke of definitieve verwijdering uit het schadelijke milieu . . . . . . . . D. Vergoeding voor de ziektekosten . . . . . . . . . . . . . 10.2.2.5. Vergoedingen toegekend aan de nabestaanden. . . . . A. Vergoeding van de begrafeniskosten . . . . . . . . . . B. Vergoeding van de kosten van overbrenging van de overledene naar de begraafplaats. . . . . . . C. Rente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2.6. Procedure en vorderingstermijnen . . . . . . . . . . . . . . . A. Vordering tot betaling van een uitkering (administratieve procedure) . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Vordering tot betwisting van de administratieve beslissing (vordering in rechte) . . . . . . . . . . C. Vordering tot terugbetaling van een onverschuldigde betaling (administratieve procedure) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Vordering tot herziening van de uitkering (vordering in rechte) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.2.2.7. De burgerrechtelijke immuniteit van de werkgever . A. Principe: absolute immuniteit van de wer gever en zijn ondergeschikten . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia
411 413 413 414 414 418 419 420 421 421 423 423 423 423 423 423 424 425 429
429 430 431 431 xiii
Inhoud
B. Extensieve interpretatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Naar een inperking van de civielrechtelijke immuniteit van de werkgever? . . . . . . . . . . . . . . . D. Cumulatie van de uitkering op grond van de beroepsziekteverzekering met andere vergoedingsregelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3. De beroepsziekteregeling in Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.1. Lijstsysteem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.2. Complementair vergoedingssysteem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.3. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.4. Kring van gerechtigden en voorwerp van de vergoeding . . . . . 10.3.5. Verjaringstermijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.6. De ‘opzettelijke fout’ en de ‘onverschoonbare fout’ van de werkgever als uitzondering op het beginsel van de burgerrechtelijke immuniteit van de werkgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.3.6.1. De opzettelijke fout van de werkgever . . . . . . . . . . . . 10.3.6.2. De onverschoonbare fout van de werkgever . . . . . . . A. Uitkeringen en procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Voorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De onverschoonbare fout van de werkgever in de asbestjurisprudentie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10.4. Naar een nieuwe beroepsziekteverzekering in Nederland? . . . . . . . . . . 10.5. Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
432 440
457 458 459 460 461 465 470
471 472 473 473 476 478 488 496
Hoofdstuk 11 De ontwikkeling van schadefondsen naar aanleiding van de asbestkwestie 503 11.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2. De oprichting van asbestfondsen in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.1. Rapport-de Ruiter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.2. IAS, TAS en TNS in Nederland . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.2.2.1. Regeling Instituut Asbestslachtoffers (IAS) . . . . . . . . 11.2.2.2. Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS) en Regeling tegemoetkoming niet-loongerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS) . . . . . . . . . . . . . 11.3. De oprichting van een asbestschadefonds in België . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.1. Geschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.2. Opzet en werking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.2.1. Aard en omvang van de uitgekeerde vergoedingen . 11.3.2.2. Toelatingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.3. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.3.4. Bijdrageplicht/ immuniteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xiv
503 517 517 520 520
523 527 527 527 529 530 531 533
Intersentia
Inhoud
11.3.5. Parlementaire besprekingen tot aanpassing van de regeling met betrekking tot het asbestfonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4. De oprichting van asbestschadefondsen in Frankrijk . . . . . . . . . . . . . . . 11.4.1. Geschiedenis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4.2. Opzet en werking van het fonds . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4.3. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11.4.4. Uitkeringen en kring van aanspraakgerechtigden . . . . . . . . . . . 11.5. Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
535 537 537 540 541 543 546
DEEL 4. DE ONTWIKKELING VAN PRIVATE EN SOCIALE VERZEKERINGSARRANGEMENTEN NAAR AANLEIDING VAN DE ASBESTKWESTIE Hoofdstuk 12 De opvang van asbestgezondheidsschade als ‘oud’ professioneel risico . . . . 551 12.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2. De opvang van ‘oude’ sociale risico’s door het rechtssysteem . . . . . . . . 12.2.1. Het begrip ‘sociaal risico’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.2. Premoderne tijd: particuliere zorgarrangementen binnen de schoot van de eigen kleine netwerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.3. Het verdwijnen van particuliere zorgarrangementen in de negentiende eeuw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.4. De introductie van de verplichte werkgeversverzekeringen voor werknemersschade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.4.1. De erkenning en subsidiëring van private zorgarrangementen door de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.4.2. De ontwikkeling van een systeem van verplichte werkgeversverzekeringen voor arbeidsongevallen . . 12.2.4.3. De uitbreiding naar een sociale verzekering voor beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.4.4. De erkenning van asbestgerelateerde beroepsziekten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.5. De verbreding van het systeem van sociale zekerheid in de naoorlogse welvaartssamenleving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.2.6. Evolutie naar een tweesporensysteem binnen de sociale verzekeringen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12.3. Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
551 552 552 559 563 569 569 572 576 580 582 584 588
xv
Inhoud
Hoofdstuk 13 De ontwikkeling van asbestgezondheidsschade tot een vergoedingsvraagstuk vanuit rechtssociologisch perspectief . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591 13.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 591 13.2. De transformatie van een gezondheidsrisico tot een vergoedingsvraagstuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 593 13.2.1. Hoe groeit een gezondheidsrisico uit tot een vergoedingsvraagstuk? Het voorbeeld van de asbestkwestie . . . . . . . . . . . . . 593 13.2.2. Waardoor groeit een sociaal risico uit tot een vergoedingsvraagstuk? Het voorbeeld van de asbestkwestie . . . . . . . . . . . . . 596 13.3. Onderzoek naar de totstandkoming van de asbestkwestie als een vergoedingsvraagstuk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 600 13.3.1. Eerste trigger: de maatschappelijke angst voor de opkomst van nieuwe risico’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 602 13.3.2. Tweede trigger: het afbrokkelen van het maatschappelijke belang van asbest als motor van de grondstoffenindustrie . . . . 612 13.3.2.1. Omslag in de belangenafweging tussen economisch profijt en gezondheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 612 13.3.2.2. Politiek van non-decision making . . . . . . . . . . . . . . . . 621 13.3.2.3. Evolutie in de fatalistische houding van werknemers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 626 13.3.3. Derde trigger: de (h)erkenning van de asbestkwestie als een algemeen gezondheidsprobleem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 629 13.3.3.1. Asbest, niet alleen een arbeidsgerelateerd probleem maar ook een maatschappelijk probleem . . . . . . . . . . 629 13.3.3.2. De zichtbaarheid van en identificatie met asbestslachtoffers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 630 13.3.3.3. De aard en de impact van mesothelioomkanker . . . 634 13.3.4. Vierde trigger: de strijd om het ‘eigenaarschap’ in de asbestkwestie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635 13.3.4.1. De asbestverwerkende industrie als homogene lobbygroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 635 13.3.4.2. De asbesttegenstanders als nieuwe en heterogene actiegroep vanaf de jaren zeventig . . . . . . . . . . . . . . . 642 13.3.4.3. De inzet van de autoriteit van de wetenschap in de asbestkwestie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644 A. De ontwikkeling van een specialistenbetoog tot een publiek debat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 644 B. De inzet van de autoriteit van de wetenschap bij het reguleren van het asbestprobleem . . . . . . 646 13.3.5. Vijfde trigger: asbestangst als sociale constructie . . . . . . . . . . . 651 13.4. Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 656 xvi
Intersentia
Inhoud
Hoofdstuk 14 De opvang van asbestgerelateerde gezondheidsschade als ‘nieuw’ maatschappelijk risico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 659 14.1. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.2. De invloed van sociale verzekeringen op de dynamiek (of de afwezigheid van dynamiek) in het aansprakelijkheidsrecht . . . . . . . . . 14.2.1. De situatie in de Verenigde Staten: druk op het aansprakelijkheidsrecht naar aanleiding van de asbestkwestie . . . . . . . 14.2.2. De situatie in Europese landen: de dempende werking van de sociale verzekeringen op de dynamiek in het aansprakelijkheidsrecht in de asbest kwestie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.2.2.1. De terugtredende overheid en de verschuiving in de rol van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14.2.2.2. De responsieve overheid: de selectieve oprichting van schadefondsen als antwoord op de limieten van het sociale schadevergoedingsrecht . . . . . . . . . . . 14.3. Conclusie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
659 661 661
668 677
686 692
Hoofdstuk 15 Samenvatting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 697 15.1.
Wat is asbestgezondheidsschade en wat is de maatschappelijke relevantie van de aanwezigheid van asbest in de samenleving (geweest)? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.2. Waardoor is asbest ‘plots’ uitgegroeid tot een belangrijk maatschappelijk thema van volksgezondheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.3. Hoe is de wetgever c.q. de jurisprudentie omgegaan met de regulering en handhaving van asbestgezondheidsrisico’s en tot welke ontwikkelingen heeft dit geleid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15.4. Hoe is de wetgever c.q. de jurisprudentie omgegaan met asbestgezondheidsschade en tot welke ontwikkelingen heeft dit geleid? . . . .
697 700
703 705
Asbestos, health and safety. A comparative analysis of tort law applied to asbestos cases (Summary) . . . 711 Literatuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 725
Intersentia
xvii
