INFOKAART ONDERSTEUNING MANTELZORG
In deze infokaart wordt een aanzet gemaakt voor punten die van belang zijn bij het ondersteunen van mantelzorg. Naast deze infokaart zijn er infokaarten over mantelzorg in het algemeen, mantelzorg en dementie en mantelzorg voor terminaal zieken.
Mantelzorger vaak overbelast Veel mantelzorgers verzorgen soms jarenlang hun naasten met veel voldoening. Mantelzorgers kunnen echter ook zwaar belast zijn met de zorg voor een zieke huisgenoot. De professionele hulpverlening richt zich vooral op de cliënt en er is veel minder aandacht voor de mantelzorger. Mantelzorgers zijn vaak overbelast zonder zich dat zelf te realiseren. Als ze ondersteuning zoeken weten ze vaak niet goed de weg en ze ervaren hoge drempels bij het inschakelen van hulp. Langdurige overbelasting van mantelzorgers kan leiden tot ernstige gezondheidsklachten maar kan ook leiden tot irritatie naar de verzorgde en zelfs mishandeling van degene die verzorgd wordt. Mantelzorgers vragen pas hulp als het echt niet meer anders kan. Soms is het zelfs nodig om zachte dwang uit te oefenen voordat men bereid is om aangeboden hulp te accepteren. Omdat vrijwilligers vanuit een organisatie werken is het voor hen makkelijker om zich uit een belastende situatie terug te trekken. Het probleem van overbelasting speelt daarom bij vrijwilligers in mindere mate. Mantelzorgondersteuning Om mantelzorgers in staat te stellen hun bijdrage te kunnen blijven leveren is ondersteuning van mantelzorgers noodzakelijk. Een organisatie voor mantelzorgondersteuning kan daarin een belangrijke rol spelen. Een overzicht van producten die mantelzorgondersteuning kan leveren wordt opgesomd in de bijlagen (1). Enkele aandachtspunten voor het beleid van mantelzorgondersteuning willen we hier noemen. Een eerste aandachtspunt is het signaleren van tekorten in de beschikbaarheid van voorzieningen en diensten ter ondersteuning van mantelzorgers. Elders in de infokaart worden deze voorzieningen benoemd. Een tweede aandachtspunt is het adequaat informeren van mantelzorgers over deze voorzieningen. Cruciaal is vervolgens dat deze voorzieningen en diensten ook daadwerkelijk worden benut. Daarvoor is het nodig dat vanuit de professionele zorgketen tijdig wordt gesignaleerd dat overbelasting dreigt en dat aanvullende diensten actief worden aangeboden. Elders in deze infokaart wordt dit verder uitgewerkt.
Vrijwillige thuishulp De vrijwillige thuishulp zorgt voor oppashulp, gezelschap of activiteitenhulp voor chronisch zieken, hulpbehoevende ouderen en mensen met een verstandelijke of lichamelijke beperking. Het doel van de vrijwilligerszorg is betrokkenen extra mogelijkheden te bieden om mee te doen in de samenleving zoals zij zelf graag willen en tevens ontlasting te bieden aan hun mantelzorgers. De vrijwillige thuishulp doet werving, selectie, bemiddeling en begeleiden van vrijwilligers en koppeling aan zorgvragers. In Noord-Limburg is de vrijwillige thuishulp qua uitvoering los van de mantelzorgondersteuning georganiseerd maar beleidsmatig wél onder dezelfde paraplu. In Midden-Limburg zijn beiden organisatorisch aan elkaar gekoppeld. In de bijlagen is een overzicht opgenomen van organisatie van de ondersteuning. Subsidieregeling Gefinancierd vanuit de landelijke subsidieregeling voor Coördinatie Vrijwillige Thuiszorg en Mantelzorg (CVTM) zijn in Noord-Limburg en Midden-Limburg twee afzonderlijke organisaties voor ondersteuning mantelzorg en vrijwilligerszorg ontstaan. Verwacht wordt dat per 1/1/2007 middelen van de landelijke CVTM - subsidieregeling worden overgeheveld naar gemeenten. Momenteel bezinnen de betreffende organisaties zich op de gewenste structuur. Speerpunten beleid mantelzorgondersteuning In het navolgende worden aandachtspunten opgesomd voor het beleid ondersteuning mantelzorg. - Sociale kaart: Alle professionele hulpverleners beschikken over een actuele sociale kaart van de voorzieningenstructuur voor mantelzorgers. - Informatie en advies: Met alle zorginstellingen, huisartsen etc. worden afspraken gemaakt over het voeren van een adviesgesprek met mantelzorgers bij de intake van een cliënt. Advies Instructie en Voorlichting (AIV) voor mantelzorgers is een regulier zorgproduct dat wordt vergoed door de ziektenkostenverzekeraars. In dit gesprek overhandigt de hulpverlener een folder of brochure waarin de belangrijkste vormen van ondersteuning staan beschreven. - Belasting meten van mantelzorger: Er worden afspraken gemaakt met de zorgorganisaties over het gebruik van een instrument om objectief de belasting van een mantelzorger vast te stellen. Zorginstellingen in de eerstelijn © mei 2006
beschikken over medewerkers die zijn geschoold in het gebruiken van dit instrument. Voorzieningen en diensten ter ondersteuning Voorzieningen om de mantelzorg te ontlasten en/of ondersteunen zijn: - Respijtzorg: Er zijn voldoende faciliteiten beschikbaar voor kortdurende opname (1-45 nachten) om de mantelzorg tijdelijk te ontlasten, dan wel om de zorgbehoefte beter in kaart te brengen; - Scholing van mantelzorgers: Er zijn cursussen en praktische instructies beschikbaar waarin mantelzorgers worden geschoold in het verzorgen en het omgaan met de zieke. We noemen als voorbeeld een tilcursus, het omgaan met patiënten met een CVA, het omgaan met patiënten met de ziekte van Alzheimer, etc.; - Hulpmiddelen bij de zorg: Er is een uitgebreid arsenaal aan hulpmiddelen beschikbaar om de zorg te verlichten zoals hoog-laag bedden, tilliften etc.; - Dagopvang: Er zijn voldoende voorzieningen voor dagopvang beschikbaar waar chronische patiënten gebruik van kunnen maken zodat de mantelzorger een of meerdere dagdelen wordt ontlast van de zorg; - Vervoersvoorzieningen: Het voorkomen van een sociaal isolement bij mantelzorger en patiënt kan veel betekenen voor het vergroten van de belastbaarheid. Voldoende goedkoop en goed toegankelijk rolstoelvervoer kan belangrijk bijdragen aan het voorkomen van sociaal isolement; - Ondersteuning door vrijwilligers: Beschikbaarheid van vrijwilligers die kleine klussen kunnen doen of een aantal uren kunnen oppassen zodat de mantelzorger even de handen vrij heeft; - Lotgenoten contact: Mantelzorgers van sommige soorten patiënten zoals bijvoorbeeld dementerenden in een gevorderd stadium, worden emotioneel zwaar belast door de ziekte die de patiënt doormaakt. Lotgenoten contacten zoals die bijvoorbeeld door de Alzheimervereniging worden georganiseerd kunnen veel bijdragen aan de emotionele ondersteuning van mantelzorgers; - Aandachtsmonitoring: Mantelzorgers van licht dementerende patiënten kunnen veel baat hebben bij monitoring via video van de patiënt zodat deze een aantal uren alleen kan zijn en de mantelzorger bijvoorbeeld boodschappen kan doen. - Eetpunten en maaltijdverstrekking: Beschikbaarheid van goedkope warme maaltijden kunnen een belangrijke ontlasting betekenen voor de mantelzorg. Eetpunten voor ouderen buitenshuis kunnen tevens bijdragen aan het voorkomen van sociaal isolement;
-
Gemeenschapsruimten met gezelligheidsactiviteiten:In wooncomplexen waar veel ouderen wonen kunnen gemeenschappelijke ruimten al dan niet met georganiseerde gezelligheidsactiviteiten veel bijdragen aan de sociale contacten. Eenzaamheid en sociaal isolement worden hierdoor tegengegaan waardoor veel oneigenlijk beroep op de zorg kan worden voorkomen.
Aandachtsgroepen Bepaalde groepen mantelzorgers verdienen speciale aandacht omdat zij een informatieachterstand hebben, extra zwaar belast zijn of omdat overbelasting minder zichtbaar is. We noemen de volgende aandachtsgroepen: allochtone * mantelzorgers , meer specifiek jonge allochtone meisjes, mantelzorgers in de GGZ, mantelzorgers van mensen met niet-aangeboren hersenletsels (bijv. afasie), mantelzorgers in de bijstand en mantelzorgers van dementerende ouderen. Gemeentelijk beleid Het ondersteunen van mantelzorg is een van de prestatievelden waaraan gemeenten sturing moeten geven in het kader van de Wmo. Tevens past het in het kader van preventief gezondheidsbeleid om mantelzorgers te ondersteunen teneinde overbelasting te voorkomen. Ook met het oog op het beheersbaar houden van de kosten van de zorg zijn mantelzorg en vrijwilligerszorg van belang. Gemeenten dienen hun rol als regisseur op te pakken om te zorgen voor een volwaardig pakket van voorzieningen en diensten ter ondersteuning van mantelzorgers. Een tweede aandachtspunt is dat deze voorzieningen en diensten ook daadwerkelijk worden ingezet om de mantelzorg te ontlasten als dat nodig is. Daarvoor is een goede afstemming van belang tussen de professionele zorgketen en mantelzorgers en vrijwilligers. Het ligt voor de hand dat de gemeente voor het formuleren en uitvoeren van dit beleid gebruik maakt van een organisatie voor mantelzorgondersteuning. Het verdient aanbeveling dat gemeenten in overleg treden met mantelzorg organisaties om beter zicht te krijgen op de lokale knelpunten en op deze wijze ook bij de politiek onder de aandacht te brengen. Bronnen 1. Model Productenboek Mantelzorgondersteuning. Primo Noord-Holland. Purmerend: 2006. www.primo-nh.nl 2. Steunpunt mantelzorg Groningen. De mantelzorger in beeld. www.mantelzorggroningen.nl 3. Morée M., M. Goumans. Gemeente en mantelzorgondersteuning. Expertisecentrum Informele Zorg, Utrecht: 2004. Colofon GGD Noord- en Midden-Limburg
*
Zie ook infokaart Allochtonen en gezondheid:zorggebruik © mei 2006
Contactpersoon: drs. Hans Spee, epidemioloog Postbus 1150 / 5900 BD Venlo / www.ggdnml.nl Maart 2006
© mei 2006
Bijlage 1: Overzicht producten mantelzorgondersteuning 1.
Informatie en advies aan mantelzorgers en aan derden 1.1. Informatie en advies individueel: - individueel: telefonische helpdesk - adviesgesprek op kantoor - huisbezoek - adviestraject 1.2 Informatie en advies groepsgewijs: - themabijeenkomst - cursus of training - lezing 1.3 Media: - website - mantelzorgkrant - mantelzorggids
2.
Emotionele steun 2.1 Emotionele steun individueel 2.2 Emotionele steun groepsgewijs: - mantelzorgcafé - lotgenotengroepen - deelname aan lotgenotengroepen georganiseerd door collega instellingen - dag van de mantelzorg
3.
Praktische steun 3.1 Vrijwillige inzet: - vrijwillige thuishulp - bemiddelen 3.2 Respijtzorg: - weekend voor mantelzorgers - bemiddelen bij logeren in gastgezinnen - respijtdagen - ontspanningsmiddag 3.3 Overnemen van regeltaken van mantelzorgers
4.
Belangenbehartiging 4.1 Signaleren 4.2 Ondersteuning Platform Mantelzorg 4.3 Ketensamenwerking ten behoeve van mantelzorg 4.4 Individuele belangenbehartiging
Van elk product is een beschrijving beschikbaar op www.primo-nh.nl
© mei 2006
Bijlage 2: Ondersteuning mantelzorg en vrijwillige thuishulp april 2006 Noord-Limburg Regionaal coördinator mantelzorgondersteuning: Carol van Gameren Venray 0478-526255 Beleidscoördinatie mantelzorgondersteuning: Dhr. M. Peters Venray 0478-526268 Steunpunten Mantelzorg Regio Venray, Horst, Sevenum, Meerlo-Wanssum, Bergen > Steunpunt Mantelzorg Synthese te Horst 077-3978500 Regio Venlo-Blerick, Beesel > Steunpunt Mantelzorg Wel.kom te Venlo 077-3266666 Regio Helden, Kessel, Meijel, Maasbree > Steunpunt Mantelzorg Vorkmeer te Panningen 077-3077350 Vrijwillige Thuishulp Noord-Limburg 3 coördinatoren + 12 contactpersonen + 300 vrijwilligers Locatie Venlo 077-3244523 Locatie Venray 0478-526213 Wegwijzer Informatie en advies over wonen welzijn en zorg. Voert de informatie- en adviestaak van de steunpunten mantelzorg uit. Fysiek loket: Arcen en Velden, Bergen, Gennep, Horst, Kessel, Maasbree en Baarlo, Meijel, HeldenPanningen, Reuver, Venlo-Blerick, Venlo-Tegelen, Venlo-Noord, Venlo-Zuid, Venlo-Centrum, Venray Informatietelefoon: 0900- 202.5180 Internetsite: www.wegwijzerloket.nl
Midden-Limburg Mantelzorgondersteuning Midden-Limburg is een samenwerkingsverband van de Steunpunten Mantelzorg in Midden-Limburg, Thuishulpcentrale Midden-Limburg en Thuiszorg Midden-limburg. Thuishulpcentrale Midden-Limburg - Regionaal coördinatiepunt voor Vrijwillige Thuishulp - Vrijwillige Palliatieve Terminale Zorg - Mantelzorgondersteuning Hoofd: Marianne Demarteau-van Dael 2 coördinatoren vrijwillige thuishulp 1 regiocoördinator mantelzorgondersteuning 5 contactpersonen 181 vrijwilligers Bureau Roermond 0475-356228 Bureau Weert 0495-577118 Steunpunt Mantelzorg: Echt-Susteren; Baexem; Maasbracht; Nederweert; Roermond; Sint Odiliënberg Swalmen; Weert.
© mei 2006
