INFOKAART OUDEREN EN OVERGEWICHT

INFOKAART OUDEREN EN OVERGEWICHT

Naast deze infokaart zijn er ook infokaarten beschikbaar over jeugd en overgewicht, volwassenen en overgewicht, ouderen en voeding en ouderen en bewegen.

Inleiding Ongeveer de helft van de volwassen bevolking in Nederland heeft overgewicht en 1 op de 10 volwassenen kampt met ernstig overgewicht. Aan het einde van de notitie wordt de term overgewicht toegelicht. Verwacht wordt dat het percentage mensen met overgewicht in de komende 20 jaar zal toenemen met 50% (1). Overgewicht heeft ingrijpende gevolgen voor de gezondheid. Als landelijke cijfers worden omgerekend naar Noorden Midden-Limburg dan veroorzaakt overgewicht jaarlijks 700 gevallen van suikerziekte, 500 gevallen van hart- en vaatziekten en 70 gevallen van kanker (1). Ook hebben mensen met overgewicht vaker last van aandoeningen aan het bewegingsapparaat en de ademhalingsorganen. Overgewicht ouderen Noord- en Midden-Limburg In de Limburgse Gezondheidsenquête is gevraagd naar lengte en gewicht van de respondenten. Aan de hand van deze gegevens is per leeftijdsgroep het percentage mensen berekend met overgewicht en ernstig overgewicht. Van de 55-75 jarigen heeft 62% van de mannen en 54% van de vrouwen last van overgewicht. 13% heeft last van ernstig overgewicht. In figuur 1 is het percentage mannen en vrouwen met overgewicht en ernstig overgewicht uitgesplitst per leeftijdsgroep. Figuur 1: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg in 2003 met overgewicht en ernstig overgewicht. mannen

Trends en prognose 2010 In de afgelopen jaren is het percentage mensen met overgewicht toegenomen. Als deze trend doorzet dan zal de komende jaren in de groep 55+ het percentage mensen met overgewicht toenemen met 0,3% per jaar. In een aparte notitie (2) wordt dit toegelicht. In de bijlagen 1 en 2 is per gemeente een prognose gemaakt van het aantal mensen met overgewicht in het jaar 2006 en 2010. In de groep 55+ neemt in deze periode de bevolking toe met ruim 11.000 mensen. Het aantal mensen met overgewicht in deze leeftijdsgroep neemt toe met 5000 personen waardoor het percentage mensen met overgewicht stijgt van 58,4% naar 59,6%. Oorzaken Overgewicht is een gevolg van onbalans tussen energie-inname via voeding en energieverbruik via lichamelijke activiteit. Deskundigen zijn van mening dat overgewicht vooral wordt veroorzaakt door een sterke afname van de lichamelijke activiteit in de afgelopen decennia. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen is voor volwassenen minimaal vijfmaal in de week een half uur matig intensief bewegen. Wandelen en fietsen maar ook huishoudelijk werk en klussen kunnen bijdragen aan het voldoen aan de beweegnorm. Uit de cijfers van de Limburgse Gezondheidsenquête 2003 blijkt dat 61% van de mannen en 63% van de vrouwen van 55-75 jaar niet voldoet aan de beweegnorm (figuur 2). 22% van de ouderen is inactief:zij halen op geen enkele dag in de week de norm van 30 minuten matig intensief bewegen. Figuur 2: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg in 2003 dat niet voldoet aan de beweegnorm.

vrouwen

mannen

80

vrouwen

80

60

14

40

60

8

%

%

52

49

14

40

42

20

15 36

65

55-64

20

55-64

65-75

overgewicht

55-64

65-75

ernstig overgewicht

54 65-75

63

63

55-64

65-75

voldoet niet aan beweegnorm

Bron: Gezondheidsenquête 2003. Limburgse GGD'en.

Bron: Gezondheidsenquête 2003. Limburgse GGD'en.

INFOKAART GGD Noord- en Midden-Limburg / Ouderen en overgewicht

© augustus 2007

Naast bewegen is een gezonde voeding een belangrijke factor voor een goed gewicht. Knelpunten in het voedingspatroon van de Nederlandse bevolking zijn te geringe consumptie van groente, fruit, vis en de te overvloedige consumptie van producten rijk aan ongezonde vetten (1). Uit de Gezondheidsenquête blijkt dat 72% van de mannen en 70% van de vrouwen onder de 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg niet voldoet aan de norm om dagelijks 200 gram groente of rauwkost te gebruiken. In figuur 3 is het percentage mannen en vrouwen weergegeven dat niet voldoet aan de voedingsnorm voor groente of rauwkost uitgesplitst naar leeftijdsgroep. Figuur 3: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en MiddenLimburg in 2003 dat niet voldoet aan de voedingsnorm voor groente en rauwkost. mannen

vrouwen

80 60 %

73

71

68

72

55-64

65-75

55-64

65-75

40 20

voldoet niet aan norm voor groente / rauwkost Bron: Gezondheidsenquête 2003. Limburgse GGD'en.

Ook wat betreft de consumptie van fruit voldoet de overgrote meerderheid van de ouderen niet aan de norm om dagelijks 2 stuks fruit te consumeren. In de opeenvolgende leeftijdsgroepen neemt het aantal mensen dat aan de norm voldoet toe. Meer vrouwen voldoen aan de norm dan mannen zo blijkt uit de cijfers van figuur 4. Van alle 55-75 jarigen gebruikt 89% van de mannen en 90% van de vrouwen dagelijks een ontbijt. Dat percentage is aanzienlijk hoger dan bij de andere leeftijdsgroepen. Figuur 4: Percentage 55-75 jarigen in Noord- en Midden-Limburg in 2003 dat niet voldoet aan de voedingsnorm voor fruit. mannen

vrouwen

80 60 %

80

40

67

58

55

65-75

55-64

65-75

20 55-64

voldoet niet aan norm voor fruit

Naast persoonsgebonden factoren bij het bewegen en voeding spelen ook omgevingsfactoren een rol. Een omgeving die uitnodigt tot een grote energieinname of te weinig bewegen noemen we een "obesogene" omgeving (3). De afgelopen decennia zijn wat dit betreft duidelijke veranderingen opgetreden. Voeding is op steeds meer plaatsen beschikbaar evenals suikerhoudende frisdranken. De porties zijn groter geworden. Computer en televisie nodigen minder uit tot bewegen. Een omgeving die door ouderen als onveilig wordt ervaren nodigt minder uit tot wandelen dan een omgeving waar ouderen zich veilig voelen. Preventie Overgewicht is één van de speerpunten van het Volksgezondheidsbeleid voor de komende jaren. Landelijk zijn projecten ontwikkeld voor het stimuleren van beweging en gezonde voeding bij individuele ouderen. Deze richten zich onder andere op bewustwording, houding en kennis of vaardigheden. Dit zijn basisvoorwaarden om te komen tot gedragsbeïnvloeding. Hoewel de effecten van deze specifieke programma's zelden zijn onderzocht is uit onderzoek bekend dat dit type programma's in staat is om beperkte veranderingen te bewerkstelligen(4). Om het probleem overgewicht indringend aan te pakken is het nodig dat de leefomgeving uitnodigt tot gezond eten en voldoende bewegen. Dat versterkt het effect van genoemde projecten. In Noord- en Midden-Limburg worden door diverse organisaties gedragsbeïnvloedingprojecten aangeboden ter preventie van overgewicht bij ouderen. In bijlage 3 worden deze projecten beschreven. Door ook vanuit andere invalshoeken het thema overgewicht aan te pakken kan het effect van gedragsbeïnvloedingprojecten worden versterkt. We noemen een aantal voorbeelden. Vanuit de sector sport: – lage huurprijzen voor sportfaciliteiten; – lage contributies sportverenigingen; – kennismaking organiseren met sportclubs; – stimuleren dat sportverenigingen ook een aanbod ontwikkelen voor ouderen; – aanbod van gezonde producten in de kantine van de sportclub. Vanuit ruimtelijke ordening: – realiseren van wandel- en fietspaden; – drempels opwerpen voor autogebruik op korte afstand; – voldoende en goed gespreide sportvoorzieningen; – woonomgeving zodanig inrichten dat deze als veilig wordt ervaren waardoor deze ouderen meer uitnodigt tot bewegen. De “Handleiding preventie van overgewicht” (5) biedt goede aanknopingspunten voor het ontwikkelen van een lokale aanpak voor het bestrijden van overgewicht.

Bron: Gezondheidsenquête 2003. Limburgse GGD’en. INFOKAART GGD Noord- en Midden-Limburg / Ouderen en overgewicht

© augustus 2007

Lokaal gezondheidsbeleid Een van de thema's die in alle nota’s lokaal gezondheidsbeleid van gemeenten terugkomt is het bestrijden van overgewicht. Projecten gericht op het bevorderen van gezonde voeding en meer bewegen bij individuele personen zijn zinvol maar niet voldoende om overgewicht substantieel terug te dringen. Daarvoor is het nodig om ook vanuit de sectoren onderwijs, sport en ruimtelijke ordening een bijdrage te leveren aan het terugdringen van overgewicht. Dat wil zeggen dat een beleid wordt gevoerd door gemeenten en andere organisaties om een omgeving te creëren waarin het voor de hand ligt om meer te bewegen en gezonde voeding te gebruiken. Dit beleid, gericht op het aanpakken van de obesogene omgeving, heeft voor ouderen maar ook voor andere doelgroepen nog nauwelijks vorm gekregen in Noord- en Midden-Limburg. Bronnen 1. Kreijl CF van, Knaap, AGAC (eindred.) Ons eten gemeten. Gezonde voeding en veilig voedsel in Nederland. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, 2004. 2. Spee MHJM. Verantwoording prevalentiecijfers overgewicht en berekening van prognose 2010. Interne notitie GGDNML, Venlo: 2007. 3. RIVM Nationaal Kompas: Lichaamsgewicht www.rivm.nl. 4. Bemelmans, WJE, et al. Interventies ter preventie van overgewicht in wijk, school, werk en zorg. Een verkennende studie naar de effecten. RIVM, Bilthoven: 2004. 5. Voedingscentrum. Handleiding preventie van overgewicht. www.voedingscentrum.nl. Colofon GGD Noord- en Midden-Limburg Contactpersoon: drs. Hans Spee, epidemioloog Postbus 1150 / 5900 BD Venlo / www.ggdnml.nl

Indeling lichaamsgewicht volwassenen volgens de Body Mass Index (BMI) Relatief Gewicht Ondergewicht Normaal gewicht Overgewicht Ernstig overgewicht BMI =

Body Mass Index < 18,5 18,5 -25 25 -30 ≥ 30

___gewicht (kg)______ lengte (m) * lengte (m)

Voorbeeld: volwassene met een gewicht van van 85 kg en een lengte van 1,81 m. BMI = ___85___ = 25,9 (overgewicht) 1,81 * 1,81

INFOKAART GGD Noord- en Midden-Limburg / Ouderen en overgewicht

© augustus 2007

Bijlage 1: Per gemeente in Noord- en Midden-Limburg het aantal inwoners in 2006, het aantal 55+ en een schatting * van het aantal mensen met overgewicht in de afzonderlijke leeftijdsgroepen in 2006. Gemeente

inwoners

inwoners 55+

overgw. 0-19 jr.

Arcen en Velden Beesel Bergen (L.) Echt-Susteren Gennep Helden Horst a.d. Maas Kessel Leudal Maasbree Maasgouw Meerlo-Wanssum Meijel Nederweert Roerdalen Roermond Sevenum Venlo Venray

8.864 13.521 13.612 32.295 16.742 19.589 28.750 4.255 36.815 12.849 24.484 7.692 5.857 16.446 21.286 54.301 7.543 92.052 39.043 48.575

2.554 3.659 3.812 9.938 4.834 5.306 7.653 1.162 10.458 3.334 7.839 1.987 1.597 4.515 6.758 15.364 2.053 26.165 10.119 14.434

357 521 544 1.126 621 824 1.216 169 1.480 537 865 318 227 667 740 1.977 308 3.388 1.596 1.809

1.758 2.749 2.717 6.561 3.384 3.883 5.720 851 7.301 2.591 4.810 1.560 1.194 3.285 4.226 10.926 1.472 18.390 7.857 9.504

1.491 2.138 2.227 5.807 2.824 3.100 4.472 679 6.110 1.946 4.581 1.160 933 2.638 3.947 8.979 1.199 15.295 5.911 8.436

3.606 5.408 5.489 13.494 6.829 7.806 11.408 1.699 14.891 5.074 10.256 3.038 2.354 6.590 8.913 21.883 2.979 37.073 15.363 19.750

504.571

143.541

19.290

100.739

83.872

203.901

Weert NML

overgw. overgw. overgw. 20-54 jr 55+ totaal

* De schatting is gebaseerd op de volgende gegevens: 0-19 jr: gegevens JGZ (2005) van de GGD NML en landelijk onderzoek TNO (2006) 20-75 jr: gegevens gezondheidsenquete 2003 en gegevens RIVM (2003) Voor meer informatie verwijzen we naar de interne notitie van de GGD NML “Verantwoording prevalentiecijfers overgewicht en berekening prognose 2010”.

bevolkingsomvang 55+ in 2006 aantal mensen met overgewicht

-> ->

INFOKAART GGD Noord- en Midden-Limburg / Ouderen en overgewicht

143.541 83.872 -> 58,4%

© augustus 2007

Bijlage 2: Per gemeente in Noord- en Midden-Limburg het aantal inwoners in 2010, het aantal 55+ en een schatting, gebaseerd op gegevens van de gezondheidsenquete uit 2003, van het aantal mensen met overgewicht in de afzonderlijke leeftijdsgroepen in 2010.

inwoners overgew. overgew. overgew. overgw. 55+ 0-19 jr. 20-54 jr. 55+ totaal

Gemeente

inwoners

Arcen en Velden Beesel Bergen (L.) Echt-Susteren Gennep Helden Horst a.d. Maas Kessel Leudal Maasbree Maasgouw Meerlo-Wanssum Meijel Nederweert Roerdalen Roermond Sevenum Venlo Venray

8.905 13.726 13.228 31.462 16.876 19.502 28.892 4.271 36.834 13.107 24.439 8.038 5.864 16.278 21.387 53.905 7.550 92.556 40.889 49.176

2.809 4.045 4.048 10.806 5.363 6.054 8.449 1.261 11.395 3.818 8.282 2.305 1.713 5.096 7.405 16.227 2.276 26.943 11.169 15.447

443 674 679 1.332 810 1.009 1.566 216 1.870 680 1.099 424 299 814 949 2.502 398 4.370 2.182 2.358

1.769 2.775 2.626 6.315 3.310 3.823 5.676 861 7.260 2.626 4.810 1.607 1.191 3.226 4.127 10.925 1.468 18.867 8.279 9.682

1.675 2.411 2.413 6.443 3.197 3.610 5.038 752 6.795 2.275 4.939 1.374 1.021 3.038 4.414 9.676 1.358 16.067 6.658 9.216

3.887 5.861 5.718 14.090 7.317 8.442 12.279 1.828 15.925 5.581 10.848 3.405 2.510 7.079 9.490 23.103 3.225 39.304 17.119 21.256

506.883

154.911

24.673

101.225

92.370

218.267

Weert NML

* De schatting is gebaseerd op de volgende gegevens: 0-19 jr: gegevens JGZ (2005) van de GGD NML en landelijk onderzoek TNO (2006) 20-75 jr: gegevens gezondheidsenquete 2003 en gegevens RIVM (2003) Voor meer informatie verwijzen we naar de interne notitie van de GGD NML “Verantwoording prevalentiecijfers overgewicht en berekening prognose 2010”.

bevolkingsomvang 55+ in 2010 aantal mensen met overgewicht

INFOKAART GGD Noord- en Midden-Limburg / Ouderen en overgewicht

-> ->

154.911 92.370 -> 59,6%

© augustus 2007

Bijlage 3: Gedragsbeïnvloedingprojecten in Noord- en Midden-Limburg voor volwassenen en ouderen Project Doelgroep Voedingsadvies Volwassenen op Maat

Doel

Methodiek

Setting

Bewustwording van eigen consumptie vet en groente en fruit.

Via internet

Mensen met een laag inkomen/lage SES. Mensen in de schuldhulpverlening Senioren die niet of onvoldoende sportief actief zijn, zogenaamde sedentaire senioren. 65-plussers

Deelnemers worden zich bewust van eigen voedingspatroon en leren gezonde voeding klaar te maken voor weinig geld. Het bevorderen van een motorisch actieve leefstijl, waarin het accent ligt op het ontwikkelen van plezier in bewegen in een gunstige psycho-sociale context. Bevorderen en handhaven van een gezonde leefstijl en zelfstandigheid.

Cursus, eventueel als onderdeel van een schuldhulpverleningstraject

Website GGD/gemeente, Gemeente ziektekostenverzekeraar, Thuiszorg Thuiszorg, etc. Huis voor de Sport Limburg GGD NML Gemeenschapshuis Gemeente Supermarkt Thuiszorg afdeling Voeding en Dieet Maatschappelijk werk Welzijnswerk

Meer Bewegen voor Ouderen (MbvO)

55-plussers

Bevorderen van het zelfstandig functioneren van ouderen en van sociale contacten met anderen.

Meet Weet Beweegdag

Volwassenen en ouderen

Mensen die te weinig bewegen en ongezond eten.

Sportief wandelen of nordic Walking

Volwassenen en ouderen

Stimuleren deelname aan beweeggroepen

Bewegingsactiviteiten voor mensen van 55 jaar en ouder. De activiteiten zijn aangepast aan hun wensen en mogelijkheden. Gymnastiek, spel (sporten), volksdansen ed. 3 bijeenkomsten - Meten van gezondheid en conditie - Weten – over de voeding - Bewegen – clinics Les met aansluitend aanbod van een beweeggroep sportief wandelen of nordic walking

Goede voeding hoeft niet veel kosten! Beweeg Bewust (afgeleid van GALM-Project) Gezond & Vitaal

INFOKAART GGD Noord- en Midden-Limburg / Ouderen en overgewicht

Fitheidstest, introprogramma (12 lessen), vervolgprogramma (ca. 35 lessen) en opnieuw e fitheidstest. Na deze 2 fitheidstest blijven de groepen actief binnen Beweeg Bewust. 6 bijeenkomsten van 2 uur met 1 uur voorlichting en 45 min. Bewegingsoefeningen.

Sporthal (fitheidstesten) Gymzalen

Gemeenschapshuis

Partners

Gemeente GGD NML Welzijnsorganisatie Huis voor de Sport Limburg KBO Sportverenigingen Gemeente GGD Welzijnsorganisatie KBO Gemeente Welzijnsorganisatie

Thuiszorg Sportaanbieders

Buitengebied

© augustus 2007

Gemeente Welzijnsorganisatie Begeleiders sportief wandelen/ nordic walking